Mag hi liu sa kag pa nga pi nan ang pung sod! Tu ku ron ang pung sod non nga na ga hi li ug yong pren te ba tuk sa pag pang-a gaw sa eko nom ya kag pag pa si la bot mi li tar sang Chi naPartido Komunista ng Pilipinas | Agosto 26, 2019

Sa pu mu lu yo nga Pi li pi no:

Sa nag li gad nga mga tuig, la baw nga naag nas ang so be ran ya sang Pi li pi nas re sul ta sang na ga pa da yon kag sis te ma ti ko nga pang-eko nom yang pag pang-a gaw kag in ter ben syon mi li tar sang ma-ka ga ga hum nga Chi na. Hu ma lin 2016, nag-ig ting ang mga ti kang

sang Chi na agud pa bas ku gon ang pu si syon kag kontrol si ni sa pung sod. Gi na pas pa san si ni ang pag dam bong sang re sor sang da gat kag mi ne ral sang Pi li pi nas kag la bing gi na pa da ku ang pre sen sya mi li tar sa su lod sang te ri-tor yong da gat sang pung sod. Na hi mo ini sang Chi na sa pag pa kig him bon sang gub yer no sang Pi li pi nas sa ida lum ni Rod ri go Du ter te.

Na ga pa na wa gan ang Par ti do Ko mun is ta sang Pi li pi nas (PKP) sa ta-nan nga Pi li pi no nga pat ri yo ti ko kag na ga ma hal sa ka hil wa yan nga mag hi-liu sa, ma pag-on nga ma nin du gan kag mag hu lag nga may na ga dab dab nga pat ri yo tis mo agud pa nga pi nan ang so be ran ya kag pung sod non nga ka hil-wa yan ba tuk sa pag pa si la bot sang Chi na. La baw ang pag ka-gi la yon sang pa na wa gan nga ini sa atu bang sang pag pa ham bog sang Chi na kag la bing pag ba le wa la sa te ri tor yo, eksklu si bong so na pang-e ko nom ya (EEZ o exclu-sive eco no mic zo ne), du nang mang gad kag se gu ri dad sang pung sod, kag pa nga bu hi an sang pu mu lu yo.

3

Gi na ba le wa la sang Chi na ang EEZ sang Pi li pi nas kag gin pa sing ki ang pag pa ngis-

da sa West Phi lip pi ne Sea. Ka ba hin ini sang mga ope ra syon sang mga bar ko sang Chi na nga gi na pon do han sang es ta do sa mas ma da lum nga ka da ga tan sa nag ka la in la in nga par te sang ka li-bu tan nga na ga sa bat sa lo kal nga de-mand kag pang-eksport sang is da kag iban pang pag ka on da gat. Ang ma la pa-ran nga mga ope ra syon pa ngis da sang Chi na na ga re sul ta sa sob rang pag pa-ngis da kag pag ga may sa sup lay sang is da, par ti ku lar ang mga is da nga may ma ta as nga ba lor pa re ho sang tu na kag grou per (o la pu la pu). Du gang pa, no tor yus ang mga sa ka yang pa ngis da sang Chi na sa pag ku ha sa mga ba hu ra, pa wi kan, hi gan te nga tu way kag iban pa nga na ga ka du la nga ha yop sa da gat.

Sad tong Abril, gin re port nga gin du mog sang may 200 sa ka yan da-gat sang Chi na ang is la sang Thi tu sa Spratlys. Hu ma lin Peb re ro, ‘di mag nu-bo sa 85 sa ka yan da gat ang na ka dung-ka sa pa li bot sang is la sang Pag-a sa. Gi na du mog man sang mga sa ka yan da gat sang Chi na ang mga is la sang Ko ta kag Pa na ta. Ang pre sen sya sang da ku nga nu me ro sang mga sa ka yan da gat sang Chi na, nga gin re port nga sa kay sang mga mi li syang na bal, na-ga da la sing ka had lok sa mga ma ngi-ngis dang Pi li pi no kag na ga pu gong sa ila nga mag pa la wod sa mga ka da ga tan nga ini, wa lay sa pa yan nga na ga di ngot sa ila pa nga bu hi an. Si ni lang, nag dab-dab ang lap nag nga kaa kig sang mga Pi li pi no sa pre sen sya kag pag pa si la-bot sang mga sa ka yan pa ngis da sang Chi na sa ka da ga tan sang Pi li pi nas sa in si den te sa Recto Bank, sang bung go-an sad tong Hun yo 9 sang isa ka bar ko pa ngis da sang Chi na ang sa ka yan pa ngis da kag nag bi lin sa 22-ka ta wo nga tri pu lan te nga na ga lu taw-lu taw sa da gat.

Ang mga ak ti bi dad sa pag pa-ngis da kag rek la ma syon sang du ta sang Chi na nag re sul ta sa ma la pa ran nga pag ka sa mad sa ka da ga tan, la kip

ang mga ba hu ra nga gi na ku ha an sang pag ka on kag na ga ser bi nga ilitlu gan sang mga is da. Sa de si syon sad tong 2016, gin hus ga han sang PCA nga nag-ka sa la ang Chi na sa pag ka gu ba sa 124 ki lo met ro kwad ra do nga ba hu ra sa West Phi lip pi ne Sea.

Ha ya gan nga gi na la wa yan sang Chi na ang ma la pad nga re sor sa nga la ngis sa West Phi lip pi ne Sea nga ka-ba hin sang re ser ba nga gi na tantya na-ga lab-ot sa $60 tril yon. Nagplas tar ini sang kontra ta nga 60-40 agud tu lu nga-on ang re sor sa nga la ngis sa na ka tun-dan sang Recto Bank, nga ara sa su lod sang EEZ sang pung sod. Ma da sig nga nag pa but yag sang pag sug pag su got si Du ter te sa na sam bit nga kontra ta. Kon usi sa on, ang kontra ta nga ini maa no-mal ya kag la baw nga ba ngi an ba ngud ang pung sod ang may bug-os nga ki-na ma ta rung sa lu gar. Ara sa de si syon sang pung sod kon san-o, paa no kag kay sin-o ma ki pag-a ngot sa pag kut kot sang la ngis sam tang gi na si gu ro nga pa ngu na hon nga na ga ser bi sa in te res sang pung sod.

Si ning ka ron lang, na ma ta an ang mga bar ko pag pa na law saw sang Chi na sa su lod sang te ri tor yong da gat sang Pi li pi nas nga wa la sing pa ha-nu got ha lin sa mga aw to ri dad sang pung sod, kag po sib le na ga pa ngi ta sang du gang nga re sor sa nga ma dam bong.

Ma la pad nga lu gar kag is la ang gi na du mog kag sa aktwal gi na sa kup

sang Chi na. La kip di ri ang 32-ek tar-yang is la sa ka da ga tan sang Cavi te nga pla no nga paus wa gon bi lang “POGO is land” (Phi lip pi ne Onli ne Ga ming Ope ra ti ons, kon sa diin gi na pa da la gan sang mga ka pi ta lis tang Chi na ang mga ope ra syon pa su ga lan nga ili gal sa Chi-na kag na ga-emple yo sang li bu-li bo nga na ga an tus sang ma pang hi mu los kag ma pi gu son nga mga kun di syo n. Pla no man si ni nga “pa us wa gon” ang mga is la sang Gran de kag Chiqui ta sa ka da ga tan sang Zam ba les nga may mga pro yek to nga na ga ba lor sang $298 mil yon la kip ang 80 ma tag-as nga bil ding. Sam tang, isa ka da ku nga kum pan yang Chi ne se ang na gap la-no nga hi mu on nga isa ka $2-bil yon “smart city” ang 70-ki lo met ro kwad-ra do nga is la sang Fu ga sa Ba bu yan gro up of is lands.

Si ning tempra no nga ba hin sang tuig, gin ha tag sang gub yer nong Du ter te ang prang ki sa sa te le ko mu ni-ka syon sa isa ka kon sor syum la kip ang Chi na Telco nga gi na pa nag-i ya han sang gub yer no sang Chi na kag ma ga-ha tag di ri sang ak ses sa mga pa si li da sa te le ko mu ni ka syon sang Pi li pi nas, nga isa ka estra te hi kong pung sod non nga imprastruk tu ra. Isa pa nga estra-te hi kong imprastruk tu ra, ang lam-bat sang mga lin ya sang kur yen te sa pung sod, la kip nga kontro la do na sang gub yer nong Chi ne se paa gi sang Sta te Grid Cor po ra ti on of Chi na.

Pag pang-a gaw kag pag pan dam bong sa eko nom ya

4

Hu ma lin 2015, nag tu kod ang Chi na sang mga pa si li dad mi li tar sa West Phi lip pi-

ne Sea nga la pas sa so be ran ya sang Pi li pi nas kag sa UNCLOS. Imper ya-lis tang ag re syon ang pag tu kod sang mga istruk tu ra kag mi li ta ri sa syon sang mga ar ti pi syal nga is la nga ini. Gi na sa kup sang mga pa si li dad mi li tar ang Pa nga ni ban Reef nga gin ki la la sa de si syon sang PCA sad tong 2016 nga ka ba hin sang EEZ sang Pi li pi nas, amo man ang Ka gi ti ngan (Fiery Cross) Reef kag Za mo ra Reef, nga gin de si-syu nan nga ka ba hin sang in ter na syu-nal nga ka da ga tan nga in di ma hi mo angku non sang anu man nga pung sod.

Gi na la rag way ang mga pa si-li dad mi li tar sang Chi na sa Spratly Islands bi lang “pi na kaa ban te nga mga ba se sang Chi na” sa South Chi na Sea. La kip sa ila ang mga air port nga sa rang hu lug pa an sang mga erop la no pang ge ra kag apat nga da lag ku nga erop la no, mga ra da, mga an te na nga high-frequency kag iban pang pa si-li dad sa ko mu ni ka syo n, mga ta gu an

kag lun sa ran sang mga mi sayl, mga pa ro la, ma tag-as nga bil ding kag iban pa.

Pa li wat-li wat nga na ga pa ki ta sang ag re si bong ga wi ang Chi na sa pag pag wa sang mga war ning sa rad yo kag na ga pa an dam nga may maab tan ang mga sa ka yang Pi li pi no kag iban pa nga na ga lu pad kag na ga la yag ma-la pit sa mga pa si li dad nga ini.

Pa da yon na na ka-is ta syon ang du ha ka bar ko nga Coast Guard sang Chi na sa pa li bot sang Scar bo ro ugh Sho al (Pa na tag o Bajo de Ma sin loc) agud pung gan ang mga Pi li pi no nga ma ngi ngis da nga mag su lod sa la gu na pa ra ma ka pa ngis da. Ma da mu na nga in si den te nga gi na ta bog sang ar ma-dong pu li sya sang Chi na ang mga sa ka yang Pi li pi no o gi na sak yan kag gi na ku ha ang ila mga na da kup. Ara sa su lod sang EEZ sang Pi li pi nas ang Pa na tag bi san gi na bi lang sang PCA nga tra di syu nal nga pa ngis da an sang mga ma ngi ngis da nga Pi li pi no kag Chi ne se. Gi na si ling ni Du ter te nga may ka sug ta nan si la ni Xi Jin ping nga

Pag pa si la bot mi li tar “pa ga tu gu tan” ang mga ma ngi ngis da nga Pi li pi no nga ma ngis da sa lu gar pe ro na pas la wan nga i-in sis ter ang pag ha lin sang Coast Guard sang Chi-na o de say si bo nga mag hu lag ba tuk sa mga pag la pas sang Chi na.

Sa nag li gad nga pi la ka bu lan, ‘di mag nu bo sa wa lo ka bar ko-de-ge ra sang Chi na, la kip ang aircraft car ri er nga Liao ning, ang nag la yag nga wa la sing na ga kai go nga pag pa-hi ba lo sa Si bu tu Stra it, isa ka in ter-na syu nal nga da lan-da gat nga ya ra sa su lod sang te ri tor yal nga da gat sang Pi li pi nas. Maat hag nga gin la-pas si ni ang te ri tor yal nga ki na ma-ta rung sang Pi li pi nas. Gin la pas sang Chi na ang in ter na syu nal nga mga pag su lun dan pang da gat kag nag pa-ki ta sang pag la pas ta ngan sa te ri-tor yong da gat sang Pi li pi nas sang gin pa tay sang mga sa ka yang da gat si ni ang mga su ga kag sis te ma sang aw to ma ti kong iden ti pi ka syon si ni agud ma ka li kaw nga ma ki la la, nga ki na an dan na ga pa ki ta sang ‘di-ma-pag-ab yan nga ka tu yu an.

5

Ko la bo rey tor

Na pa bas kog sang Chi na ang pang-e ko nom ya kag pang mi li tar nga ga hum si-

ni sa Pi li pi nas sa pa kig him bon sang gub yer nong Du ter te hu ma lin 2016. Ha ya gan nga gin dek la rar ni Du ter te ang iya ka tam pad sa Chi na ka bay lo sang $19 bil yon nga sik re tong pau-tang agud gas tu han ang mga da ku nga pro yek to imprastruk tu ra nga ma ga hi gop sang sob ra nga ase ro kag se men to ha lin sa Chi na. Pa li wat-li-wat nga gin pa ma tud-an ni Du ter te ang kau ga li ngon bi lang trai dor sa pu mu lu yong Pi li pi no.

Sad tong 2016, nag lu hod si Du ter te sa ka gam ha nan sang Chi na sang gin pa hi gad ni ya ang pi nal nga de si syon sang PCA nga nag ba su ra sa gi na ang kon nga “ni ne-dash li ne” sang Chi na. Wa la sing gin pa sa ka nga pro tes ta si Du ter te ba tuk sa pag tu-kod sang Chi na sang mga bil ding kag pa si li dad mi li tar sa Spratly is lands. Di rek ta ni ya nga gin su ren der sa Chi-na ang kontrol kag “pag pa nag-i ya” sa Pa na tag Sho al. Gin pa lu taw ni ya ang mul to sang ma pas la wan nga ge ra agud ha ta gan-ra son ang pag ba li bad ni ya nga mag hi mo sang mga ti kang pang pu li ti ka, dip lo ma ti ko kag li gal agud mas hu got kag mas ma bas kog nga ipa mi lit ang so be ran ya kag so be-ra no nga mga ki na ma ta rung sang Pi li pi nas.

Bi lang upi syal nga ti kang, nag-pag wa lang sang ma bu ot kag pal tik nga dip lo ma ti kong pro tes ta nga sa ka dak-an gin ba le wa la sang Chi na. Wa la sing pal tos nga gi na su nod ni Du ter te ang lin ya sang Chi na agud ipa ngin wa la-sa la ini sa mga in si den-te sang pag pa si la bot nga na ga la pas sa so be ran ya sang Pi li pi nas. Na pas-la wan si ya nga kas ti gu hon ang Chi na sa pag pa la yag sang mga bar ko-de-ge ra kag pag pa na law saw si ni nga ‘di-i no sen te nga na gaa gi sa ka da ga tan sang Pi li pi nas.

Sa su lod sang du ha ka tuig, apat nga be ses nga nag bi si ta si Du-ter te sa Chi na. Sa ka da ka hi ga yu nan, ma lu ho nga gin sug-a law si Du ter te kag iya da ku nga gu ban sing mga ab yan nga ne go sya nte, mga pu li ti-ko kag ka pa mil ya. Na hi mo ang mga kontra ta sa ne go syo kag ka sug ta-nan sa gub yer no. Ka dam-an sa mga kontra ta nga ini gi na sik re to. Na ka-ta la na nga mag kad to si Du ter te sa Chi na sa ika li ma nga ka hi ga yu nan su bong nga bu lan kon sa diin ma ga-hi mo si ya sang mas ma la la pa nga kat rai do ran. Gi naa nun syo ni ya ang pla no nga ip las tar ang ki na ma ta rung sang Pi li pi nas su no sa pag ki la la sang PCA. Uga ling, wa la sing pu los nga dra ma lang ini pa ra mag pa ku no-ku-no ang na ga pa ka li mos nga si Du ter te ba ngud su bong pa lang gin dek la rar na ni ya nga wa la si ya sing ma hi mo kon pa da yon nga ba li ba ran sang Chi na nga ki la la hon ang de si syo n.

Ma kit-an sa mga bul gar nga ka sug ta nan sa pau tang ang ma bug-at nga kun di syon sa pag ba yad nga may in te res nga 2-3 por sye nto (kum-pa rar sa 0.25-0.75 por sye nto in te res sang upi syal nga ayu da pang ka us-wa gan sang Ja pan). Ang ka wad-on sang maat hag nga pag hi mo sang mga kontra ta nga ini ma lig-on nga pa ti ma an sang ma la pa ran nga pag-pa nu hol nga pa re ho sang na ba ton ni Arro yo sa kontra ta nga NBN-ZTE sad tong 2007 ha lin sa mga mo no-pol yong bu ruk ra ta ka pi ta lis tang Chi ne se.

May hu got nga angta nay si Du ter te kag iya mga ka him bon sa sin di ka to sa dro ga nga Chi ne se Tri-ad. Sam tang gi na lun sar ni Du ter-te ang ku no “ge ra kontra-dro ga”, pa da yon nga na ga da ku ang sup lay sang sha bu nga na ga su lod sa pung-sod ha lin sa Chi na. Ang is mag ling uyat sang mga ti na wo mi li tar nga gin bu tang ni Du ter te sa Bu reau of

Cus toms nga gin da yaw ni ya ba ngud “ma ka hi ba lo mag su nod sa akon mga man du”.

Ang na ga pa ka li mos kag na-ga-i kog-i kog nga po li si ya ni Du ter te na ga pa bas kog sa buot sang Chi na nga mag hi mo sang mas ag re si bong pag pa si la bot sa pung sod.

Mas ma ga hod su bong ang mga upi syal sa se gu ri dad kag de pen sa ni Du ter te sa pagplas tar sang mga ha lam ba la non kaa ngut sang pag-pa bas kog sang Chi na sa mi li tar kag kon paa no ang pos tu ra si ni, wa lay sa pa yan gi na la rag way sang Chi na bi-lang de pen si ba. Gin kas ti go ni la ang pag pos tu ra nga hu rong sang Chi na. Na ga pa ngul ba man si la sa pag pa si la-bot sang Chi na sa mga is la sa pa li bot nga ma hi mo ma ga mit bi lang open si-ba nga lun sa ran. Ang na ga da ku nga nu me ro sang pu mu lu yong Chi ne se (si ning nag li gad nga tuig nag lab-ot sa 1.2 mil yong tu ris ta kag 200,000 may pa ha nu got magtra ba ho) gi na-la rag way man bi lang ha lam ba la non pang se gu ri dad.

Na ga ka pe lig ro man ang pung sod non nga se gu ri dad sang pung sod sa pag su lod sang Chi na Telco nga gi na pa nag-i ya han sang es ta do kag Hua wei Techno lo gi es Co. nga pa ga ha ri an kag kontro lon ang imprastruk tu ra sa ko mu ni ka syon sang pung sod paa gi sang mga ta wu-ta wo si ni (Den nis Uy kag iban pa).

Ang mga ha lam ba la non sa se gu ri dad ginplas tar sang AFP sa ka dak-an na ga sa la ming sa na ga da ku nga pa ngul ba sang US sa na ga da lum nga implu wen sya sang Chi na sa Pi-li pi nas kag South Chi na Sea. Wa lay sa pa yan nga su nud-su nu ran sa US, na ka sa lig sa mi li tar sang US kag na-ga ser bi sa ga hum si ni, gi na tam bol sang mga de pen sa sang Pi li pi nas ang mga ha lam ba la non sa so be ran ya sa pag la um nga ma ha big ang su por ta sang pu mu lu yong Pi li pi no.

6

Sa pu mu lu yo nga Pi li pi no

Ban wa ha non nga ka tung da-nan sang ka da Pi li pi no nga ipa kig-a way ang pung sod-

non nga so be ran ya kag pang te ri tor yo nga in teg ri dad sam tang na ga pa bi-lin nga ma la ko lon ya ang Pi li pi nas, sa ida lum man sang im per ya lis tang ga hum sang US sa ka bi lu gan, o ma-bay lu han man sang Chi na ang US sa anu man nga le bel o kon mag him bu-na nay man ang du ha ka im per ya lis-tang ga hum nga ini agud ipa bi lin nga pal tik ang ka hil wa yan sang Pi li pi nas.

Sa atu bang sang na ga ig ting nga pag pa la pad sang Chi na sa eko-nom ya kag mi li tar, na ga pa na wa gan ang Par ti do Ko mu nis ta sang Pi li pi nas (PKP) sa pu mu lu yong Pi li pi no nga mag hi liu sa kag mai sog nga ba tu an ang pag pa si la bot kag pag pang lak sam sang Chi na sa Pi li pi nas. Ka ba hin ini sang ila ka bi lu gan nga pag hi ma kas nga maa gum ang tu nay nga pung-sod non nga ka hil wa yan kag hus ti sya

so sya l. Gi na ki na hang lan gid su bong

ang pag ba to nga ini ba ngud ang so-be ran ya sang pung sod la bing gi na ag-nas sang Chi na sam tang gi na hang kat si ni ang do mi na syon sang im per-ya lis mong US sa Pi li pi nas kag iban pang par te sang Asia-Pacific.

Ang pag hi ma kas nga ini na-ga tu yo nga ba wi on ang bi log nga so be ra nong kontrol sa West Phi lip pi-ne Sea kag ta nan nga re sor sa sa su lod sang EEZ sang pung sod. Ipa mi lit sa Chi na nga iat ras ang mga sa ka yang Coast Guard si ni sa Pa na tag Sho al nga ma ka pa ngis da sa lu gar ang mga ma na na gat nga Pi li pi no, upod sang mga ma ngi ngis da nga Chi ne se.

Gi na bu yok sang Par ti do ang pu mu lu yo nga ma na wa gan pa ra sa pag bung kag sang mga pa si li dad mi li-tar sang Chi na sa Spratly is lands kag i-in sis ter ang pag-at ras sang ta nan nga pwer sang Chi ne se ha lin sa mga

ar ti pi syal nga is la nga ini. Ma hi mo i-in sis ter sang mga

Pi li pi no sa Chi na nga mag ba yad sang $105 bil yon nga ka ba ya ran sa 124 ki-lo met ro kwad ra do nga gin sa mad nga ba hu ra re sul ta sang ila rek la ma syon sang du ta (pa re ho sang pag pa ba yad sa US sang $1.97 mil yon nga ka ha li-tan nga gin hi mo sang USS Guar di an sa 1,000 met ro kwad ra do nga Tub-ba ta ha Reef sad tong 2018) kag ‘di mag nu bo sa $70 bil yon bi lang ren ta sa mga nag li gad nga tuig sang ili gal nga pag-o ku pa sa mga par te sang te ri tor yong da gat sang Pi li pi nas kag EEZ (pa re ho sang pag-in sis ter sang Pi li pi nas sa US sad tong 1988 nga mag ba yad sang ren ta sa mga ba se mi li tar sang US). Ma hi mo ni la ipa-mi lit nga ma pai da lum ang Chi na sa na ga kai go nga mga or ga no sang UN kag ipa kum pis ka ang mga prop ye dad si ni sa US kag iban pa ba hin pa bor sa mga gi na pa mi lit sang Pi li pi nas. Ang ma sob ra $175 bil yon nga ba lay ran sang Chi na sa Pi li pi nas la baw nga mas da ku sang sa pa bug-at nga mga pau tang nga gi na ha tag si ni sa re hi-meng Du ter te.

Du gang pa, ma hi mo nga i-in-sis ter sang pu mu lu yong Pi li pi no ang sa lab ton sang Chi na sa in si den te sa Recto Bank kag idu so ang pag ha lin sang ta nan nga sa ka yang pa ngis da sang Chi na ha lin sa EEZ sang pung-sod. Ipa un tat ang sob ra nga pag pa-ngis da sang Chi na kag ta pu son ang ma la pa ran nga pag da kup sang mga ha yop pang ka da ga tan nga na ga ka-pe lig ro nga mau bos. Ipa mi lit ang pag-un tat sa pag pa ki ta sang ku sog sang mga sa ka yang pang ge ra sang Chi na sa ka da ga tan sang Pi li pi nas. Ipa mi lit ang pag-un tat sa mga ak ti bi-dad pa na law saw sang Chi na sa su lod sang te ri tor yong da gat sang pung sod kag EEZ.

7

I-in sis ter nga isa pub li ko ang mga kun di syon sa ta nan nga kontra ta sa pau tang sang Chi na kag pa nga yu-on ang pag kan se la sa mga kontra ta nga na ka ha lit sa in te res kag be ne-pi syo sang pu mu lu yong Pi li pi no. Ipa na wa gan ang pag du la sing epek-ti bi dad sang prang ki sa nga nag ha tag li sen sya sa Chi na Telco nga pag pa-nag-i ya sang es ta do nga ma ka-o pe-reyt sang kum pan yang te le ko mu ni-ka syon sa Pi li pi nas. Ipa un tat ang mga pro yek tong dam nga Chico River kag Ka li wa, amo man ang ma la pa ran nga pag mi na sang black sand kag iban pang mi ne ral.

Mag hi liu sa agud itib-ong ang ban de ra sang pung sod bi lang sim bo-lo sang pung sod non nga pag hi ma kas kag iha mu lag ang gub yer nong Du ter-te sa pung sod non nga pag lu ib si ni. Ma na wa gan sa ta nan nga pat ri yo ti-kong pwer sa sa gub yer no, la kip yad-tong mga ara sa mi li tar kag pu li sya, nga mag hu lag su no sa han dum sang pu mu lu yo. Ang pag hi ma kas pa ra ba wi on ang kontrol sa aton mga ka-da ga tan—ang te ri tor yong da gat kag EEZ sang pung sod, isa sa kru syal nga pa tag sang away sa su bong. Kon amo, hu got nga gi na bu yok sang Par ti do ang ta nan nga Pi li pi no nga ma na na-gat kag ope rey tor sang mga bang kang pa ngis da nga mag hi liu sa kag ma da-mu an nga mag hu lag kag ma ngu na sa pag hi ma kas nga ini. Ang ulu lu pod nga pag hu lag sang mga ma ngi ngis da nga Pi li pi no da pat su por ta han sang ka da ma ka ban wa nga Pi li pi no.

Da pat ma ku ha sang pu mu lu-yong Pi li pi no ang su por tang in ter-na syu nal pa ra sa ila han dum. Da pat si la nga ma na wa gan sa pu mu lu yong Chi ne se nga su por ta han ang pag ba to sang pu mu lu yong nga pa nga pi nan ang so be ran ya ba tuk sa pag ha mak sang ila ma pi gu son kag ma na kup nga re hi men. Da pat ni la nga eng gan yu-hon ang ta nan nga mga pu mu lu yo kag ila mga gub yer no nga mag ha tag sang ta nan nga su por ta—dip lo ma ti-ko, pang pu li ti ka, li gal, mo ral kag ma-ter yal—sa pag hi ma kas sang pu mu-

lu yong Pi li pi no nga ba wi on ang ila ka da ga tan ha lin sa Chi na. Amo man, da pat ni la nga ma lig-on kag maat hag nga idek la rar nga ini pa kig ba to sang pu mu lu yong Pi li pi no sa pa ngu na-hon. Da pat ni la nga pau na nga ipa-ha num dom ang mi li tar sang anu man nga pung sod ba tuk sa pag pa si la bot. Ang ku sog mi li tar sang Chi na, ano man ka da ku, ma pa ma tud-an nga inu-til sa atu bang sang na ga hi liu sa nga pu mu lu yong Pi li pi no.

Gi na hang kat sang Par ti do ang mga Pi li pi no nga pa ma tan-on nga in te lektwal nga mag ser bi nga iwag sang pat ri yo tis mong Pi li pi no kag pa ti pwer sa sang ma ka ban wa nga pag ri-bok ba tuk sa du mu lu ong nga in ter-ben syo n. Tun-an kag pa lap na gon ang mga si nu la tan sang mga ha li gi sa na syu na lis mong Pi li pi no kag mag bu-lig sa pag hugpong sang pu mu lu yong Pi li pi no. Mag kad to sa mi nil yun-mil-yon nga pu mu lu yo agud ha ta gan si la sang inspi ra syon kag bu yu kon si la nga ulu lu pod nga pag hu lag kag mag-ba ngon.

Ang Par ti do da pat ma ngin sa una han kag ta lud tod sang pag hi ma-kas sang pu mu lu yong Pi li pi no pa ra ba wi on ang ila ka da ga tan kag ba tu an ang mga pag la pas sang Chi na sa so-be ran ya sang pung sod. Da pat pa ngu-na han sang Par ti do ang pag hug pong sang bug-os nga pu mu lu yo sa isa ka ma la pad nga pung sod non nga ma ka-ban wang pren te.

Da pat ibu yag yag sang Par ti-do ang gub yer no sang Chi na bi lang im per ya lis tang gub yer no. Indi na ma ta go sang ma ni pis nga ta bon sang “so sya lis mo nga may mga ki nai ya nga Chi ne se” ang ha ya gan nga mga ti kang sang wa la sang pag pa ku no-ku no nga im per ya lis mo la kip ang pag-a gaw sang mga par te sang EEZ sa West Phi-lip pi ne Sea kag pag tu kod sang mga pa si li dad mi li tar sa mga ar ti pi syal nga is la.

Da pat ibu yag yag kag kas ti gu-hon sang Par ti do ang han dum sang Chi na nga kontro lon ang mga so na sang pag pa mu hu nan kag implu wen-

sya, amo man ang mga ru ta sang ba-la lig ya an, gi na ku ha an sing hi law nga ma ter ya les kag ba ra to nga ku sog sa tra ba ho nga na ga re sul ta sa pung sod-non nga pag pa mi gos kag pag la pas sa so be ra nong pung sod. Da pat si ni nga ibu yag yag ang ag re si bong pag-ek-sport sang Chi na sang sob ra nga ka pi tal sa por ma sang mga pau tang kag du mu lu ong nga pa mu mu hu nan nga na ga du mog kag na ga do mi nar sa ‘di-ma us wag nga mga pung sod pa re-ho sang Pi li pi nas. Da pat ibu yag yag sang Par ti do ang pang ka li bu ta non nga kri sis sang ka pi ta lis mo kag ang na ga ha na nga bang gia nay sa eko-nom ya kag mi li tar sa tu nga sang mga im per ya lis tang ga hum nga ma da sig nga na ga ig ting pa du long sa ha ya gan nga mga bang gia nay kag ge ra.

Da pat bug ku son sang Par ti do ang pag hi ma kas ba tuk sa pag pa na-kup kag pag pa si la bot sang Chi na sa pag hi ma kas sang pu mu lu yong Pi li pi no pa ra sa pung sod non kag pang ka ti ling ban nga pag hil way. Ang na ga lun tad nga ma la ko lon yal kag ma lap yu dal nga sis te ma sa Pi li pi nas na ngin ka bang da nan sang pag ka-bul ne rab le si ni sa ekspan syu nis mo o ma pa na kup nga po li si ya s ang Chi na. Sa ida lum sang ma da mu nga de ka da sang pag gi na hum neo ko lon yal sang US, na ga pa bi lin nga at ra sa do ang Pi li pi nas sa eko nom ya kag na ka san-dig ang mi li tar. Ang do mi na syon sang US sa Pi li pi nas na ngin ra son sang pag ka bul ne rab le sang pung sod kag ma ru pok sa pag han dum sang Chi na sa im per ya lis tang do mi na syo n.

Da pat pu ka won sang Par ti-do ang pu mu lu yong Pi li pi no nga mag ba to bi lang isa ka pat ri yo ti kong pwer sa ba tuk sa han dum sang Chi na nga do mi na hon ang Pi li pi nas. Ma ga-ser bi nga ma ba kod nga pwer sa ang na ga hi liu sa nga pu mu lu yong Pi li pi-no sa pag pa nga pin kag pag tib-ong sang pung sod non nga so be ran ya. Wa la sing inug ba to ang hi gan te nga Chi na sa ma pag-on kag ma ta rung nga ma ka ban wa nga han dum sang pu mu-lu yong Pi li pi no.

Pahayagan ng Partido Komunista ng PilipinasPinapatnubayan ng Marxismo-Leninismo-Maoismo