rynek pracy w polsce i innych krajach unii...

RYNEK PRACY W POLSCE I INNYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

wydanie X poszerzone i uaktualnione

Redaktor wydania: Tadeusz POMIANEK

Zespół redakcyjny: Andrzej ROZMUS

Barbara PRZYWARA Marta CZYŻEWSKA Barbara LEŚNIAK

Robert PATER Karolina CYRAN Dominik ŁAZARZ

Rzeszów 2011

2

Spis treści

Wstęp ......................................................................................................................................... 4

Polityka w zakresie zatrudnienia w UE i w Polsce – Marta Czyżewska ...................................... 6

Statystyka bezrobocia ...................................................................................................... 12

Przeciwdziałanie bezrobociu ............................................................................................ 19

Praca i staże w Unii Europejskiej – Barbara Leśniak ................................................................ 25

Bezrobocie w Unii Europejskiej ........................................................................................ 25

Polacy na europejskim rynku pracy ................................................................................. 26

Zasady podejmowania zatrudnienia przez Polaków w krajach UE, formalności ............. 27

Agencje zatrudnienia i pośrednictwa pracy za granicą .................................................... 49

Co zrobid, aby dostad się na 5-miesięczny staż do unijnych instytucji? ........................... 50

Wybrane programy staży i praktyk zagranicznych oraz organizacje międzynarodowe .. 52

Trendy na europejskim rynku pracy w perspektywie lat 2015-2020 – Dominik Łazarz .......... 55

Preferencje pracodawców – Barbara Przywara ....................................................................... 60

Branże ............................................................................................................................... 61

Poszukiwane zawody ........................................................................................................ 62

Cechy kandydata do pracy ............................................................................................... 63

Znajomośd języków obcych .............................................................................................. 65

Czas, miejsce i forma zatrudnienia ................................................................................... 66

Preferencje osób poszukujących pracy .................................................................................... 68

Charakterystyka kandydatów do pracy ............................................................................ 68

Rola wiedzy we współczesnych społeczeostwach – Karolina Cyran, Andrzej Rozmus ............ 70

Ku nowej szkole ................................................................................................................ 70

Polskie szkolnictwo wyższe – diagnoza i ocena ............................................................... 70

Szkolnictwo wyższe w liczbach ......................................................................................... 71

Finansowanie szkolnictwa wyższego w Polsce ................................................................. 82

Perspektywy europejskie i mega trendy w edukacji ........................................................ 86

UNESCO – „Edukacja dla wszystkich” ............................................................................... 92

Szkolnictwo wyższe – sytuacja w Europie ........................................................................ 93

Potencjał sektorów publicznego i prywatnego w segmencie kształcenia wyższego Europie ............................................................................................................................. 94

Udział sektora prywatnego w kształceniu na poziomie wyższym w Europie .................. 95

Finansowanie szkolnictwa wyższego w Europie – kontekst i fakty .................................. 97

Wydatki publiczne na szkolnictwo wyższe w UE .............................................................. 98

3

Pozabudżetowe wydatki na szkolnictwo wyższe w UE .................................................... 99

Formy wsparcia materialnego dostępne dla studentów w UE ...................................... 101

Współpraca uczelni z przedsiębiorstwami ..................................................................... 102

Life Long Learning – wyzwanie dla uczelni wyższych ..................................................... 103

Prognozy rozwoju sytuacji na rynku pracy w najbliższych latach – Robert Pater .................. 107

Kilka zdao podsumowania ...................................................................................................... 119

PORADNIK MATURZYSTY ........................................................................................................ 120

4

Wstęp

Dzisiejsze otoczenie szkoły wyższej podlega ciągłym przeobrażeniom. Wiedza

przekazywana przez szkoły wyższe jest zasobem zupełnie innej niż jeszcze 10-20 lat temu

gospodarki. Zasila nową ekonomię, której główne cechy można scharakteryzowad

w następujący sposób:

Wiedza zaczyna byd dominującym źródłem tworzenia wartości, wypierając z tej roli

pracę i kapitał. Znaczenie tworzonych na bazie wiedzy aktywów niematerialnych

przedsiębiorstw będzie w najbliższych latach rosnąd.

Wiedza to dziś bardziej pewna zmieniająca się zdolnośd czy biegłośd niż statyczny

zasób dostępnych informacji.

Na świecie stale rośnie i będzie rosnąd udział w wydatkach inwestycyjnych nakładów

na aktywa niematerialne.

Współczesne przedsiębiorstwa mogą w nieporównywalnie większym zakresie, niż to

miało miejsce jeszcze np. 30 lat temu, korzystad z zasobów innych firm na zasadach

kooperacji, outsourcingu lub wykorzystywad wspólne zasoby wiedzy takie chociażby

jak internet.

W gospodarce opartej na wiedzy pojawia się specyficzny typ pracownika – kreator

wiedzy, profesjonalista, który dzięki swoim zasobom jest zdolny do kreowania istotnej

dla przedsiębiorstwa wiedzy. To właśnie on często decyduje o przewadze konkurencyjnej

danej firmy. Dzisiejsi kluczowi menedżerowie wyposażeni w odpowiednią wiedzę są

niczym generałowie wielkich armii, bez przywództwa których są one osłabione bądź

zupełnie nieużyteczne.

Dziedziną dynamicznie rozwijającą się w ostatnich latach jest zarządzanie wiedzę1.

Szybkośd, z jaką wzrasta ogół ludzkiej wiedzy, różni się w zależności od epoki: niekiedy

jest bardzo znaczna (Mezopotamia, starożytny Egipt), w innych czasach ulega spowolnieniu (np.

okres średniowieczny i czasy Świętej Inkwizycji), tym niemniej postęp ten nigdy się nie skooczy.

Jak pisze Charles V. Doren, „Jednostkowa pamięd ginie, ludzie umierają, natomiast pamięd

rodzaju ludzkiego jest wieczna lub przynajmniej można oczekiwad, że będzie istniała tak długo,

1 G. Urbanek, Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008, s. 17-19.

5

jak ludzkośd będzie pisała książki i czytała je lub – co staje się coraz bardziej powszechne – w inny

sposób gromadziła swoją wiedzę na użytek przyszłych pokoleo”2. Nauka i edukacja powinny

i często zresztą są narzędziem władzy aktorów gospodarki światowej. Znaczenie innowacji

technicznych, badao i rozwoju, nauki w ogóle opiera się – z jednej strony – na potrzebie

wdrażania coraz to nowych i udoskonalonych rozwiązao, z drugiej natomiast – na tym, iż właśnie

te nowe rozwiązania mogą mied charakter transnarodowy, globalny. Nauka to dziś nowy

fundament kosmopolitycznego ustroju świata. Kto tego nie zrozumie, skazuje się na egzystencję

na peryferiach cywilizacyjnego postępu3. Polska w dobie światowego kryzysu powinna swoje

tym bardziej skoncentrowad wysiłki na poprawie jakości nauki i edukacji4.

Niniejsze opracowanie jest diagnozą obecnej sytuacji na europejskim rynku pracy, ale

diagnozą pisaną przede wszystkim z uwzględnieniem informacji najbardziej potrzebnych

młodym ludziom podejmującym decyzje edukacyjne. Jaką szkołę wyższą wybrad, co jest

ważne na współczesnym, europejskim rynku pracy, jakie zawody czy branże są

przyszłościowe, jakie wyzwania i szanse stoją przed młodymi Polakami – to najważniejsze

kwestie, które stanowią podstawę niniejszego raportu.

Życzymy inspirującej lektury!

Autorzy

2 Ch.V. Doren, Historia wiedzy – od zarania dziejów do dziś, Wyd. al fine, Warszawa 1997, s. 18. 3 U. Beck, Władza i przeciwwładza w epoce globalnej. Nowa ekonomia polityki światowej, Scholar, Warszawa 2005, s. 185. 4 Szerzej o tym można przeczytać w artykule: T. Pomianek, A. Rozmus, Czy polską naukę i szkolnictwo wyższe stać na zmiany?, [w:] Księga Jubileuszowa Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy, Wyższa Szkoła Gospodarki, Bydgoszcz 2009.

6

Polityka w zakresie zatrudnienia w UE i w Polsce – Marta Czyżewska

Polityka zatrudnienia w UE jest stosunkowo nowa. Charakter priorytetowy uzyskała

ona w wyniku Traktatu amsterdamskiego (został podpisany 2 października 1997 r., wszedł

w życie 1 maja 1999 r.). Stworzono wówczas podstawę do formułowania Europejskiej

Strategii Zatrudnienia (ESZ). Tuż przed wejściem w życie Traktatu amsterdamskiego, który

stworzył formalne postawy do wspólnej polityki w dziedzinie zatrudnienia, w listopadzie

1997 r. w Luksemburgu odbyło się nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej poświęcone

zwalczaniu bezrobocia. Spotkanie to zapoczątkowało tzw. proces luksemburski polegający na

budowaniu kompleksowej strategii Wspólnoty Europejskiej w sferze zatrudnienia.

Z uwagi na przybierający na sile problem bezrobocia w krajach członkowskich (17 mln

osób pozostawało w tym czasie bez pracy) nadano jej priorytetowy charakter. Celem ESZ jest

powiązanie wzrostu gospodarczego Unii z powstaniem nowych miejsc pracy, a także określenie

zadao dla ponadnarodowej współpracy paostw UE w celu ograniczenia bezrobocia, redukcji

ubóstwa i marginalizacji społecznej.

Wytyczne Europejskiej Strategii Zatrudnienia opierają się na 4 filarach5:

Zdolnośd do uzyskania zatrudnienia oznacza starania o możliwości powrotu

bezrobotnych do pracy, a także promocję rynku pracy otwartego dla wszystkich.

Zadaniem tego filaru jest przeciwdziałanie długoterminowemu bezrobociu poprzez

wzmacnianie kształcenia ustawicznego, wspieranie programów szkoleniowych

i przekwalifikowao, opracowanie programów doradczych, pomoc w dostosowywaniu

programów edukacyjnych do zmieniających się potrzeb rynku pracy.

Przedsiębiorczośd oznacza dążenie do ułatwiania obywatelom UE zakładania

i prowadzenia firm oraz zatrudniania innych osób. Mocno akcentowana jest tu kwestia

tworzenia nowych miejsc pracy, w tym także motywacja do samozatrudnienia.

Zdolnośd adaptacyjna pracowników i pracodawców ma na celu promowanie

modernizacji organizacji pracy, uelastycznienia czasu pracy, przyjmowania

różnorodnych form zatrudnienia, unowocześniania kontraktów o pracę,

5 Europejska Polityka Zatrudnienia, http://www.mps.gov.pl/indextxt.php?gid=444.

7

utrzymywania zdolności dostosowawczych przedsiębiorstw przez przeprowadzane

w firmach szkolenia pracowników.

Równośd szans skupia się na poszukiwaniu dróg pogodzenia życia zawodowego z życiem

rodzinnym, próbując rozwiązad problem nierówności w zatrudnianiu kobiet i mężczyzn.

Chodzi tu o ułatwianie powrotu na rynek pracy po dłuższej przerwie, a także tworzenie

warunków pracy dla osób niepełnosprawnych.

Wytyczne Europejskiej Polityki Zatrudnienia przyjęte przez Radę Europejską dla

paostw członkowskich decyzją Rady 2003/578/EC wskazują na 3 główne cele6:

pełne zatrudnienie,

poprawę jakości i produktywności pracy,

wzmocnienie spójności społecznej i integracji.

Rada Europejska przyjęła także szczegółowe wytyczne polityki zatrudnienia, które

obejmują:

aktywne i prewencyjne działania na rzecz bezrobotnych oraz biernych zawodowo,

tworzenie miejsc pracy i przedsiębiorczośd,

promocję adaptacyjności i mobilności na rynku pracy,

promocję rozwoju kapitału ludzkiego i kształcenia ustawicznego,

wzrost podaży pracy i promowanie aktywnego starzenia się,

politykę równości szans dla kobiet i mężczyzn,

wspieranie integracji i zwalczanie dyskryminacji osób znajdujących się

w niekorzystnej sytuacji na rynku pracy,

rozwijanie finansowych zachęt do podejmowania zatrudnienia,

ograniczenie szarej strefy zatrudnienia,

zmniejszanie regionalnych zróżnicowao w zatrudnieniu.

Polityka w obszarze zatrudnienia w Polsce została sformułowana w Krajowej Strategii

Zatrudnienia 2007-2013. Stanowi ona element Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-

2013 (NSRO).

Celem strategicznym NSRO jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności

gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost

6 DzU WE, nr L 197/13 z 5 sierpnia 2003 r.

8

zatrudnienia oraz poziom spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski w ramach

UE i wewnątrz kraju7.

Łączna wartośd środków finansowych zaangażowanych w realizację NSRO w latach

2007-2013 wynosi ok. 85,6 mld euro. Z tego ok. 9,7 mld euro stanowi publiczny wkład

krajowy, a na około 16,3 mld euro szacowana jest wartośd wkładu podmiotów prywatnych.

Ponad 59,5 mld euro pochodzi z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Blisko 52%

środków pochodzi z EFRR, a około 15% z EFS. Pozostałe około 33% środków jest finansowane

z FS.

Fundusze europejskie w Polsce są wdrażane poprzez Programy Operacyjne tworzone

na podstawie SWW i NSRO. Obecnie wszystkie cele zawarte w Narodowej Strategii Spójności

są realizowane przez następujące programy8:

Program Infrastruktura i Środowisko – współfinansowany z EFRR i FS,

Program Innowacyjna Gospodarka – współfinansowany z EFRR,

Program Kapitał Ludzki – współfinansowany z EFS,

16 Programów Regionalnych – finansowane z EFRR,

Program Rozwój Polski Wschodniej – finansowany z EFRR,

Program Pomoc Techniczna – finansowany z EFRR,

Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej – finansowany z EFRR.

Działania realizowane w ramach EFS to:

wspieranie osób – edukacja i szkolenia zawodowe, pomoc w zatrudnieniu,

szkolnictwo wyższe, rozwój nauk i badao nad zagadnieniami objętymi przez EFS,

tworzenie miejsc pracy,

wspieranie struktur i systemów – poprawa systemu edukacji i szkoleo,

modernizowanie usług zatrudnienia, integrowanie systemu edukacji ze światem

pracy, tworzenie systemów przewidywania potrzeb kwalifikacji,

środki dodatkowe i podwyższenie świadomości – zapewnienie świadczeo

dodatkowych dla osób, które biorą udział w organizowanych programach, a które

mają na utrzymaniu inne osoby, rozwój umiejętności, podwyższanie świadomości

społecznej, rozpowszechnianie informacji.

7 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, op.cit., s. 67. 8 www.funduszeeuropejskie.gov.pl.

9

Działania, które w latach 2007-2013 określają politykę paostwa na rynku pracy,

dotyczą 7 priorytetów9:

wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy poprzez rozwój przedsiębiorczości

i innowacyjności,

rozwój kształcenia ustawicznego i poprawa jakości edukacji,

poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw oraz elastyczności

rynku pracy,

aktywizacja bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem społecznym,

doskonalenie instytucjonalnej obsługi rynku pracy,

niwelowanie różnic regionalnych oraz przeciwdziałanie praktykom dyskryminacyjnym na

rynku pracy,

prowadzenie efektywnej polityki migracyjnej.

Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007-2013 skupia się na realizacji

następujących priorytetów10:

realizowanych centralnie:

zatrudnienie i integracja społeczna,

rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw,

wysoka jakośd edukacji odpowiadająca wymogom rynku pracy,

dobre paostwo,

profilaktyka, promocja i poprawa stanu zdrowia społeczeostwa,

realizowanych na szczeblu regionalnym:

rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej,

regionalne kadry gospodarki,

rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach,

aktywizacja obszarów wiejskich.

Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata 2007-2013 zmierza do zapewnienia

odpowiednich warunków ekonomicznych i organizacyjno-instytucjonalnych. W jej ramach

podejmowane są działania w kierunku zapewnienia stabilnego wzrostu gospodarczego,

stabilnego i długoterminowego finansowania polityki rynku pracy. Poprawa sytuacji na rynku

9 Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata 2007-2013, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, http://www.mpips.gov.pl/_download.php?f=userfiles%2FFile%2FRaporty%2Fkrajowa+strategia+zatrudnienia.pdf. 10 Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007-2013, http://www.efs.gov.pl/.

10

pracy musi iśd w parze z poprawą jakości szkół wyższych reagujących na potrzeby

pracodawców.

Strategiczne cele (do 2020 r.) dla polityki zatrudnienia w Unii Europejskiej zostały

sformułowane w dokumencie Strategia 2010 – Strategia na rzecz inteligentnego

i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. Jest to długookresowa

strategia rozwoju Unii Europejskiej na lata 2010-2020 zatwierdzona przez Radę Europejską

17 czerwca 2010 r., zastępująca realizowaną w latach 2000-2010 strategię lizbooską.

Założone w niej trzy główne obszary priorytetowe to:

wzrost inteligentny, czyli rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach,

wzrost zrównoważony, czyli transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej,

efektywniej korzystającej z zasobów i konkurencyjnej,

wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu, czyli wspieranie gospodarki

charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójnośd

gospodarczą, społeczną i terytorialną.

Do oceny postępów w realizacji strategii Europa 2020 określono pięd wymiernych

celów rozwojowych do osiągnięcia w roku 2020 na poziomie unijnym. Są to11:

osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia na poziomie 75% wśród kobiet i mężczyzn

w wieku 20-64 lat, w tym poprzez zwiększenie zatrudnienia młodzieży, osób starszych

i wykwalifikowanych oraz skuteczniejszą integrację legalnych imigrantów,

poprawa warunków prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej – założono, iż

poziom inwestycji w tym sektorze osiągnie 3% PKB,

zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% – przyjęto cel zwiększenia do 20%

udziału energii odnawialnej w ogólnym zużyciu energii, zwiększenia efektywności

energetycznej o 20%, zredukowania o 30% emisji w porównaniu z rokiem 1990,

podniesienie poziomu wykształcenia – zwłaszcza poprzez dążenie do zmniejszenia

poniżej 10% odsetka osób zbyt wcześnie kooczących naukę oraz przez zwiększenie do

co najmniej 40% odsetka osób w wieku 30-34 lat mających wykształcenie wyższe lub

równoważne,

11 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Krajowy Program Reform, strategia Europa 2020, http://www.mg.gov.pl.

11

wspieranie włączenia społecznego – zwłaszcza przez ograniczanie ubóstwa – mając

na celu wydźwignięcie z ubóstwa lub wykluczenia społecznego co najmniej 20 mln

obywateli.

Komisja Europejska opracowała zintegrowane wytyczne stanowiące zestaw ogólnych

zaleceo dla krajów członkowskich w różnych obszarach gospodarczych tak, aby ich realizacja

doprowadziła do szybkiego osiągnięcia głównych celów strategii Europa 2020.

Zintegrowane wytyczne stanowią podstawę do opracowania przez rządy paostw

członkowskich Krajowych Programów Reform (KPR):

Wytyczna 1 – Zapewnienie jakości i stabilności finansów publicznych.

Wytyczna 2 – Rozwiązanie problemu nierównowagi makroekonomicznej.

Wytyczna 3 – Zmniejszenie nierównowagi w strefie euro.

Wytyczna 4 – Optymalizacja pomocy na rzecz badao i rozwoju oraz innowacji, wzmocnienie

trójkąta wiedzy i uwolnienie potencjału gospodarki cyfrowej.

Wytyczna 5 – Bardziej efektywne korzystanie z zasobów i ograniczenie emisji gazów

cieplarnianych.

Wytyczna 6 – Poprawa otoczenia biznesu i środowiska konsumenckiego oraz modernizacja

bazy przemysłowej, aby zapewnid funkcjonowanie rynku wewnętrznego w pełnym zakresie.

Wytyczna 7 – Zwiększenie uczestnictwa kobiet i mężczyzn w rynku pracy, ograniczanie

bezrobocia strukturalnego i promowanie jakości zatrudnienia.

Wytyczna 8 – Rozwijanie zasobów wykwalifikowanej siły roboczej odpowiadającej

potrzebom rynku pracy oraz promowanie uczenia się przez całe życie.

Wytyczna 9 – Poprawa jakości i wydajności systemów kształcenia i szkolenia na wszystkich

poziomach oraz zwiększenie liczby osób podejmujących studia wyższe lub ich odpowiedniki.

Wytyczna 10 – Promowanie włączenia społecznego i zwalczanie ubóstwa.

Obok Krajowych Programów Reform na potrzeby realizacji celów strategii Europa

2020 przygotowane zostały inicjatywy przewodnie (ang. flagship initiatives) realizowane na

poziomie UE, paostw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych. Są to następujące

inicjatywy:

Unia innowacji – poprawa warunków ramowych dla innowacji,

Młodzież w drodze – poprawa jakości na wszystkich poziomach edukacji i szkoleo

oraz zwiększanie atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie

międzynarodowej,

12

Europa efektywnie korzystająca z zasobów – wsparcie zmiany w kierunku gospodarki

niskoemisyjnej i efektywnie korzystającej z zasobów środowiska,

Polityka przemysłowa w dobie globalizacji – poprawa warunków dla

przedsiębiorczości, zwłaszcza MŚP, oraz wsparcie rozwoju silnej bazy przemysłowej

zdolnej do konkurowania w skali globalnej,

Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia – stworzenie warunków do

unowocześnienia rynków pracy przez ułatwienie mobilności pracowników i rozwój ich

umiejętności w celu zwiększenia poziomu zatrudnienia oraz zapewnienie trwałości

europejskich modeli społecznych,

Europejski program walki z ubóstwem – zapewnienie spójności gospodarczej,

społecznej i terytorialnej poprzez pomoc osobom biednym i wykluczonym oraz

umożliwienie im aktywnego uczestniczenia w życiu ekonomicznym i społecznym.

W kwietniu 2011 r. paostwa członkowskie UE przygotują i przekażą do KE Krajowe

Programy Reform na rzecz realizacji strategii Europa 2020. Trwają obecnie konsultacje

dokumentu Założenia do Krajowego Programu Reform na rzecz realizacji strategii „Europa

2020” przyjętego przez Komitet ds. Europejskich 22 listopada 2010 r.12. Wynika z niego, iż

stopa bezrobocia w Polsce do roku 2014 spadnie do poziomu 7% (w styczniu 2011 r.

wyniosła 13,1%). Główne kierunki działao nakreślone dla polskiej gospodarki dotyczyd będą

budowy i modernizacji infrastruktury transportowej, teleinformatycznej, energetycznej,

środowiskowej i przeciwpowodziowej, poprawy stabilności makroekonomicznej oraz

efektywności działao wszystkich służb publicznych. Działania mają byd ukierunkowane na

wzrost poziomu zatrudnienia oraz tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy, poprawę

zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw, a także wzmocnienie powiązao między

szkolnictwem wyższym, sektorem badao i sferą gospodarki13.

Statystyka bezrobocia

Według danych Eurostatu dotyczących poziomu zatrudnienia w Unii Europejskiej

stopa bezrobocia w grudniu 2010 r. wyniosła 9,6% i była większa o 0,1 p.p. W 2010 r. stopa

bezrobocia spadła w ośmiu paostwach członkowskich, nie zmieniła się w Wielkiej Brytanii, a

12 http://www.mg.gov.pl/files/upload/12466/Zalozenia%20do%20Krajowego%20Programu%20Reform.pdf, luty 2011 r. 13 Tamże, s. 1-3.

13

zwiększyła się w osiemnastu krajach. Największy spadek zaobserwowano na Malcie (z 7,3%

do 6,2%), Szwecji (z 8,9% do 7,8%), Niemczech (z 7,4% do 6,6%) i Finlandii (z 8,8% do 8,1%).

Największy wzrost bezrobocia odnotowano na Litwie (z 14,3% do 18,3%), w Grecji (z 9,7% do

12,9%), Bułgarii (z 8,6% do 10,1%) i Słowenii (z 6,4% do 7,8%). W Polsce wzrost wyniósł 0,9

p.p.

Stopa bezrobocia wśród osób poniżej 25. roku życia wyniosła w grudniu 2010 r. 20,4%

w strefie euro i 21% w UE-27. W grudniu 2009 r. było to odpowiednio 20,1% i 20,5%.

Najniższy wskaźnik został odnotowany w Holandii (8,2%), a najwyższy w Hiszpanii (42,8%).

W Polsce bezrobocie wśród młodzieży wyniosło 25,7%.

Rys. 1. Statystyka bezrobocia

0

5

10

15

20

25

EU

27

Au

stri

a

Be

lgia

Cy

pr

Da

nia

Est

on

ia

Fin

lan

dia

Fra

ncj

a

His

zpa

nia

Irla

nd

ia

Lu

kse

mb

urg

Ło

twa

Ho

lan

dia

Nie

mcy

Po

lsk

a

Po

rtu

ga

lia

Re

p. C

zesk

a

Sło

wa

cja

Sło

we

nia

Wę

gry

Stopa bezrobocia w krajach Unii Europejskiej (w%) 2006 (grudzień)

2008 (grudzień)

2010 (grudzień)

Źródło: Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/.

Od roku 1998 do 2003 r. stopa bezrobocia w Polsce wzrosła aż o 10%, osiągając

rekordowy poziom 20%. Po przystąpieniu Polski do UE wskutek znacznego odpływu

pracowników, jak też za sprawą ożywienia gospodarczego gospodarki w kraju bezrobocie

wyraźnie się zmniejszyło, jednak ostatnie lata kryzysu ponownie poskutkowały wzrostem

bezrobocia. Według danych GUS na koniec 2010 r. stopa bezrobocia wyniosła 12,3%, a na

koniec stycznia 2011 r. – już 13,1%14.

14 Statystyki Rynku Pracy, http://www.psz.praca.gov.pl./main.php?do=ShowPage&nPID=867997&pT=details&sP=CONTENT,objectID,867970.

14

Rys. 2. Stopa bezrobocia w Polsce

0

5

10

15

20

25

Stopa bezrobocia w Polsce (na koniec roku)

Źródło: Statystyki Rynku Pracy,

http://www.psz.praca.gov.pl./main.php?do=ShowPage&nPID=867997&pT=details&sP=CONTENT,objectID,867

970.

Od 2002 r. do kooca 2008 r. obserwowano spadek stopy bezrobocia, przy czym

najbardziej zauważalny był on wśród osób o niskim wykształceniu (zasadniczym zawodowym,

gimnazjalnym i niższym oraz z wykształceniem średnim zawodowym), gdzie bezrobocie jest

najwyższe. W roku 2009 bezrobocie zaczęło wzrastad. Osoby o wyższym wykształceniu

stanowiły na koniec 2010 r. tylko 10% bezrobotnych, jednak w tej grupie przyrost

bezrobotnych w 2010 r. był relatywnie największy w porównaniu z koocem 2008 r. Tempo

wzrostu bezrobocie w tej grupie wzrosło aż o 64% – było prawie dwa razy większe niż w np.

w grupie bezrobotnych z wykształceniem policealnym i zawodowym. Bezrobocie wśród osób

młodych może nadal wzrastad, co spowodowane jest rosnącym odsetkiem osób

studiujących. Nie wszyscy absolwenci po ukooczeniu studiów znajdą zatrudnienie, warto

zatem kwestii wyboru zawodu, a także uczelni wyższej poświęcid znaczącą uwagę.

15

Rys. 3. Bezrobotni w Polsce wg wykształcenia

0

200

400

600

800

1000

1200

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Bezrobotni w Polsce wg wykształcenia (stan na koniec roku w tys.)

wyższe

policealne i średnie zawodowe

średnie ogólnokształcące

zasadnicze zawodowe

gimnazjalne i poniżej



970.

Z badao „Popyt na pracę” wynika, iż w koocu września 2010 r. liczba pracujących

w podmiotach zatrudniających 1 osobę lub więcej wyniosła prawie 11 mln osób, w tym

w sektorze prywatnym 68%. Udział pracujących w podmiotach wg wielkości w ogólnej liczbie

pracujących kształtowała się następująco: w jednostkach dużych – 57%, średnich – 23%,

małych – 20%. Na ogólną liczbę 598,9 tys. podmiotów 25,6 tys., tj. 4,3%, dysponowało w

koocu III kwartału 2010 r. wolnymi miejscami pracy, z czego 86,3% to jednostki sektora

prywatnego15.

Jak wynika z badao popytu na pracę, największą liczbą wolnych miejsc pracy

dysponowały podmioty prowadzące działalnośd w zakresie przetwórstwa przemysłowego,

handlu, napraw pojazdów samochodowych oraz budownictwa. Najwięcej wolnych miejsc

pracy przeznaczonych było dla robotników przemysłowych i rzemieślników, specjalistów oraz

techników i innego średniego personelu. W porównaniu z koocem III kwartału 2009 r. w III

kwartale 2010 r. nastąpił wzrost liczby wolnych miejsc pracy o 5,9%. Biorąc pod uwagę

15 Popyt na pracę w III kwartale 2010 roku, GUS – Departament Pracy, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_pw_popyt_na_prace_IIIkw_2010.pdf.

16

poziom wykształcenia oraz czas pozostawania bez pracy, można zauważyd, iż osoby z

wyższym wykształceniem zdecydowanie najkrócej pozostają bez pracy.

Rys. 4. Bezrobotni w Polsce wg poziomu wykształcenia i czasu pozostawania bez pracy

0

20

40

60

80

100

120

140

wyższe policealnei średnie zawodowe

średnieogólnokształcące

zasadniczezawodowe

gimnazjalnei poniżej

Bezrobotni w Polsce wg poziomu wykształceniai czasu pozostawania bez pracy

(stan na koniec 2010 r. w tys.)

do 1 miesiąca 1-3 3-6 6-12 12-24 pow. 24

Źródło: Popyt na pracę w III kwartale 2010 roku, GUS – Departament Pracy, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_pw_popyt_na_prace_IIIkw_2010.pdf.

Zapotrzebowanie na pracowników z wyższym wykształceniem jest duże w stosunku do

bezrobocia w tej grupie osób, przy czym dla pracodawców liczy się nie tylko sam dyplom

ukooczenia szkoły wyższej, ale wymagana jest również specjalistyczna wiedza i umiejętności.

Dziennik „Gazeta Prawna” z 7 stycznia 2011 r. w artykule Najbardziej poszukiwane

zawody w roku 2011 poinformował, iż praca czeka przede wszystkim na specjalistów z branży

budowlanej, konstruktorów maszyn, ekspertów od reklamy i sprzedaży internetowej,

moderatorów dyskusji internetowych, programistów, pracowników działu IT, księgowych

i finansistów.

Symptomem ożywienia gospodarczego jest np. fakt, iż do bazy Pracuj.pl – jednego

z największych portali pośrednictwa pracy w Polsce – tylko w pierwszych dwóch dniach stycznia

wpłynęło aż 1 600 ofert pracy, tj. o połowę więcej niż w zeszłym roku.

Zapotrzebowanie na wiele spośród ww. zawodów to efekt dużej ilości inwestycji

związanych z budową dróg, nowych obiektów handlowych oraz dynamicznym rozwojem rynku

IT. Pojawiają się zupełnie nowe zawody – jak moderatorzy dyskusji na forach internetowych,

copywriterzy SMS-ów, testerzy destynacji (w branży turystycznej osoby, które opisują na

17

portalach internetowych i blogach odwiedzane miejsca). Kierowanie działalności do sieci przez

większośd firm rodzi zapotrzebowanie na specjalistów ds. sprzedaży internetowej, marketingu

i promocji16.

W związku z gwałtownie postępującą informatyzacją wszystkich dziedzin życia

zrodziło się ogromne zapotrzebowanie na specjalistów w dziedzinie informatyki. Według

predykcji analityków Microsoftu deficyt ten jeszcze długo nie zostanie zaspokojony17.

Rewolucja informatyczna przyczynia się do powstawania wielu nowych zawodów

i specjalności. Dziś powstają one już nie na przestrzeni stulecia, lecz lat, a nawet miesięcy.

Firma Demon zajmująca się programami komputerowymi dotyczącymi rynku pracy

przygotowała prognozę, jakie zawody będą atrakcyjne w przyszłości. Na liście znalazło się

100 zawodów, które mają „pozytywny trend rozwojowy”, czyli zatrudnianych jest w nich

coraz więcej osób. Wśród nich są m.in.18:

administrator baz danych,

administrator sieci informatycznej,

analityk systemów komputerowych,

doradca inwestycyjny,

doradca podatkowy,

ekonomista,

informator handlowy,

inżynier obsługi systemów komputerowych,

operator sprzętu komputerowego,

organizator usług hotelarskich,

organizator obsługi turystycznej,

pilot wycieczek,

projektant systemów komputerowych,

programista,

specjalista analizy rynku,

specjalista ds. bankowości i kredytów,

16

Najbardziej poszukiwane zawody w roku 2011, „Gazeta Prawna” z 7 stycznia 2011 r. 17 Zob. Zawody przyszłości. Poradnik: Jak skutecznie przygotować się do matury i dobrze wybrać studia, http://matura.onet.pl/1611072,poradnik.html. 18 http://matura.onet.pl/1611072,poradnik.html.

18

specjalista ds. finansów,

specjalista ds. rachunkowości,

specjalista rehabilitacji ruchowej,

specjalista rekreacji ruchowej.

Dla Europy częstym wzorem w planowaniu rozwoju rynku pracy są Stany

Zjednoczone. Według Amerykaoskiego Biura Statystyki Pracy (U.S. Bureau of Labour

Statistics – BLS) najszybszy wzrost w zakresie wytworzenia nowych miejsc pracy przewiduje

się wśród grup zawodowych w sektorze usług, tj. głównie w służbie zdrowia, zawodach

technicznych, obszarze edukacji, szkoleo, bibliotekarstwa. Według szacunków BLS 20

najbardziej pożądanych zawodów powiązanych jest takimi dziedzinami jak służba zdrowia

i informatyka („domowa” opieka zdrowotna, analityk danych komputerowych, analityk

sieciowy). Oczekuje się, że prawie każda kategoria zawodowa związana z nauką i szkoleniem

będzie generowała szybko rozwijające się i dobrze opłacane zawody.

Obecnie bezrobocie dotyka najboleśniej osoby młode (do 34. roku życia). Chod w Polsce

odnotowano stosunkowo największą poprawę w tej grupie bezrobotnych, jednak osoby poniżej

34 lat stanowią obecnie ponad połowę ogółu bezrobotnych.

Rys. 5. Bezrobotni w Polsce wg wieku

0

200

400

600

800

1000

1200

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Bezrobotni w Polsce wg wieku(stan w końcu roku sprawozdawczego, w tys. osób)

15-17 lat 18-24 lata 25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-59 lat 60 i więcej



970.

19

Stopa bezrobocia wśród młodzieży (do 25. roku życia) wynosi w Polsce 23%. Jest to jeden

z najwyższych wskaźników. Jest to efekt kryzysu gospodarczego – firmy nastawione na cięcia

kosztów i maksymalizację wydajności pracy mniej chętnie zatrudniały osoby młode, bez

doświadczenia. W najgorszej sytuacji są studenci kierunków humanistycznych. Zdecydowanie

w lepszej sytuacji są absolwenci kierunków technicznych i ekonomicznych. Według badao

Instytutu Pracy i Polityki Socjalnej rzesza bezrobotnych absolwentów w latach 2011-2015 może

przekroczyd nawet 3 mln. Konieczna jest rewolucja w systemie kształcenia, uelastycznienie

oświaty poprzez szybkie dopasowania do zmian na rynku pracy19.

Przeciwdziałanie bezrobociu

Od połowy lat 80. w paostwach rozwiniętych w sferze zwalczania bezrobocia

i zwiększaniu zatrudnienia coraz częściej wykorzystywano tzw. aktywne polityki rynku pracy

(Active Labor Market Policy – ALMP). Najważniejszym celem ALMP jest zwiększenie

zatrudnienia i spadek bezrobocia dzięki bezpośredniemu oddziaływaniu na szanse

znalezienia pracy przez osoby nimi objęte poprzez zwiększanie popytu na pracę

(subsydiowanie zatrudnienia, roboty publiczne), a także usprawnione funkcjonowanie

samego rynku (pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe). Częśd programów realizuje także

postulaty polityki społecznej (zapewnienie dochodu, przeciwdziałanie wykluczeniu

społecznemu). OECD i UE od początku lat 90. rekomendują aktywne polityki rynku pracy

w przekonaniu o ich skuteczności w redukcji bezrobocia.

Nakłady na aktywne polityki rynku pracy w Polsce w 2008 r. w relacji do PKB

ukształtowały się na poziomie średnim dla krajów OECD, przy czym wydatki na bezrobotnego

były nieco niższe niż przeciętnie w Europie, ale ponad dwukrotnie większe niż w takich krajach

jak Czechy, Słowacja czy Węgry. Przy tym od roku 2000, kiedy wydatki na ALMP były szczególnie

niskie, nakłady na ten cel w Polsce zwiększyły się ponad ośmiokrotnie. Wynikało to ze wzrostu

dostępnych środków (np. wydatki na szkolenia) napędzanego funduszami unijnymi20.

19

„Gazeta Prawna” z 6 września 2010 r. 20

Zatrudnienie w Polsce 2009. Przedsiębiorczość dla pracy, red. M. Bukowski, Centrum Rozwoju Zasobów

Ludzkich, Warszawa 2010, s. 125.

20

Rys. 6. Szkolenia dla bezrobotnych



970.

Interesującym modelem nazywanym w Europie zachodniej „kołem ratunkowym” dla

europejskich rynków pracy jest model flexicurity. Obrazuje go schemat tzw. złotego trójkąta,

na którego wierzchołki składają się: elastyczny rynek pracy, hojne paostwo opiekuocze oraz

aktywna polityka rynku pracy.

Rys. 7. Duoski model flexicurity

Źródło: Duoski model flexicurity, http://flexcore.wordpress.com/2010/12/15/dunski-model-flexicurity/,

15 grudnia 2010 r.

21

Elastycznośd rynku pracy przejawia się w łatwości zatrudniania i zwalniania

pracowników, elastycznych godzinach pracy, nadgodzinach, pracy w niepełnym wymiarze

czasu, wynagrodzeniu dostosowanym do efektywności, ustalanym zadaniowo. Cechą

duoskiego rynku jest krótki czas wypowiedzenia, stosunkowo długi okres próbny, dośd niskie

odprawy.

Hojny system socjalny, który ma gwarantowad bezpieczeostwo dzięki ubezpieczeniu

od bezrobocia, które chod dobrowolne, cieszy się sporą popularnością wśród pracowników.

Zasiłek wypłacany jest od pierwszego dnia bezrobocia (przez 4 lata), a jego wysokośd zależy

od sytuacji rodzinnej i wysokości wynagrodzenia podczas zatrudnienia.

Wśród działao Danii związanych z polityką rynku pracy ważne są zwłaszcza programy

integracji niepełnosprawnych oraz szkoleo dla pracowników zagrożonych zwolnieniem.

Największy nacisk kładziony jest na te ostatnie, gdyż doszkalanie osób z niższymi

kwalifikacjami, według rządu duoskiego, ma zapobiec obniżeniu płac21.

Wspomniany wyżej Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia będący częścią

strategii na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu

społecznemu – Europa 2020 – zakłada m.in. przyspieszenie reformy rynku pracy dla poprawy

elastyczności i bezpieczeostwa rynków pracy (flexicurity). Planowane jest wdrożenie

odpowiednich mechanizmów zachęcających przedsiębiorstwa i osoby indywidualne do

inwestowania w szkolenia w celu stałego podnoszenia poziomu umiejętności zgodnie

z zapotrzebowaniami rynku pracy.

Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia jest uzupełnieniem ogłoszonej

niedawno przez Komisję Europejską inicjatywy „Mobilna młodzież”, której celem jest pomoc

młodym ludziom w pozyskaniu wiedzy, umiejętności i doświadczenia potrzebnych do zdobycia

pierwszej pracy. Program ten obejmuje model flexicurity, poprawę jakości i warunków pracy

oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Jednym z jego czterech najważniejszych obszarów działao

jest rozwijanie umiejętności.

Od 2008 r. realizowana jest inicjatywa „Nowe umiejętności w nowych miejscach pracy”

będąca punktem wyjścia dla działao Komisji ukierunkowanych na analizowanie potrzeb rynku

pracy, skuteczniejsze podnoszenie kwalifikacji pracowników i ich lepsze dostosowanie do

oczekiwao pracodawców.

21

Duński model flexicurity, http://flexcore.wordpress.com/2010/12/15/dunski-model-flexicurity/, 15 grudnia 2010 r.

22

Ważnym aspektem wymagającym szczególnego zainteresowania powinno byd dążenie

do wyrównywania szans na rynku pracy w ujęciu regionalnym. Obszary dotknięte wysokim

bezrobociem powinny zostad objęte szczególną troską władz. Województwa, w których

w koocu grudnia 2010 r. stopa bezrobocia była najwyższa, to warmiosko-mazurskie (20%),

zachodniopomorskie (17,4%), kujawsko-pomorskie (16,6%), podkarpackie (15,8%), lubuskie

(15,6%) oraz świętokrzyskie (14,7%). Natomiast najniższą stopą bezrobocia charakteryzowały

się woj. wielkopolskie (9,2%), mazowieckie (9,4%), śląskie (9,9%), i małopolskie (10,4%).

Tab. 1. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych oraz stopa bezrobocia wg województw (stan na koniec grudnia

2010 r.)

Województwa Liczba zarejestrowanych

bezrobotnych (w tys.)

Stopa bezrobocia (w % aktywnych

zawodowo)

Polska 1954,7 12,3

warmiosko-mazurskie 105,9 20

zachodniopomorskie 110,0 17,4

kujawsko-pomorskie 139,4 16,6

podkarpackie 142,3 15,8

lubuskie 59,2 15,6

świętokrzyskie 82,1 14,7

podlaskie 63,8 13,2

opolskie 48,8 13,1

dolnośląskie 150,3 13

lubelskie 119,7 13

pomorskie 104,7 12,2

łódzkie 131,6 12,1

małopolskie 142,2 10,4

śląskie 181,2 9,9

mazowieckie 238,3 9,4

wielkopolskie 135,2 9,2 Źródło: Statystyki Rynku Pracy,


970.

23

Rys. 8. Zmiany stopy bezrobocia w okresie grudzieo 2009 r. – grudzieo 2010 r.

-0,3 0,0 0,2 0,5 0,7

w punktach procentowych

DolnośląskieLubelskie

Lubuskie

Łódzkie

Małopolskie

Mazowieckie

Opolskie

Podkarpackie

Podlaskie

Pomorskie

Śląskie

Świętokrzyskie

Warmińsko-Mazurskie

Wielkopolskie

Zachodnio pomorskie

Kujawsko-Pomorskie

0,2

0,4

0,1

-0,6

0,2

0,7

0,4

0,2

-0,1

0,4

0,3

0,5

-0,4

-0,7

0,0

0,3



970.

Do osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy należą m.in. długotrwale bezrobotni,

których udział w zarejestrowanych ogółem wyniósł w koocu stycznia 2011 r. 46% (967,7 tys.

osób). Osoby poniżej 25. roku życia stanowiły 22,2% bezrobotnych ogółem.

24

Rys. 9. Długotrwale bezrobotni w Polsce



970.

W III kwartale 2010 r. najwyższy odsetek długotrwale bezrobotnych wystąpił w woj.

podkarpackim (39,3%), mazowieckim (34,9%), podlaskim (34,2%) oraz lubelskim (34,1%),

natomiast najniższy w woj. pomorskim (23,3%), śląskim (23,4%) oraz opolskim (23,9%)22.

Zarówno obecne, jak również planowane w kolejnym okresie programowania

instrumenty finansowe skierowane na rozwój Polski na poziomie centralnym i regionalnym mają

za zadanie dążyd do jak najszybszego wyrównania zróżnicowania rozwoju pomiędzy regionami.

Kontynuacja finansowego wsparcia w zakresie rozwijania zasobów ludzkich powinna

przyczyniad się do faktycznego powiększania zatrudnienia, powstawania i rozwoju

innowacyjnych przedsiębiorstw opierających się na wykorzystywaniu specjalistycznej wiedzy.

22

Bezrobocie rejestrowane I-III kwartał 2010 r., Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2010.

25

Praca i staże w Unii Europejskiej – Barbara Leśniak

Bezrobocie w Unii Europejskiej

Unia Europejska nadal zmaga się z dotykającym ją problemem kryzysu. Jego echo

odbiło się na krajach, w których europejska waluta zastąpiła krajowy pieniądz. Według

danych Eurostatu stopa bezrobocia w UE-27 wyniosła w grudniu 2010 r. 9.6%. To o 0,1 p.p.

więcej niż w tym samym czasie 2009 r. Oznacza to, że pod koniec 2010 r. dokładnie 23,179

mln osób pozostawało bez pracy. W strefie euro (16 krajów bez Estonii, która wprowadziła

wspólną walutę euro 1 stycznia 2011 r.) stopa bezrobocia wyniosła 10% w grudniu 2010 r.,

a 15,775 mln osób pozostawało bez pracy. Dla porównania rok wcześniej stopa bezrobocia

w strefie euro wyniosła 9,9%23.

Rys. 10. Stopa bezrobocia w Unii Europejskiej (wrzesieo 2010 r.)

Źródło: Eurostat

Warto wskazad, w jaki sposób liczona jest stopa bezrobocia wg przywoływanego

Eurostatu oraz polskiego GUS. Eurostat mierzy zharmonizowaną stopę bezrobocia jako

23 Tamże.

26

procent osób w wieku 15-74 lat pozostających bez pracy, zdolnych podjąd zatrudnienie

w ciągu najbliższych dwóch tygodni, które aktywnie poszukiwały pracy w ciągu ostatnich

tygodni, w odniesieniu do wszystkich osób aktywnych zawodowo w danym kraju, natomiast

wg GUS stopa bezrobocia mierzona jest jako odsetek bezrobotnych zarejestrowanych

w urzędach pracy wobec całości cywilnej ludności aktywnej zawodowo.

Polacy na europejskim rynku pracy

Brak konieczności starania się o pozwolenie na pracę był w 2004 r., po wejściu Polski

do UE powodem do zadowolenia. Dziś stał się w większości normą. Pozwolenia na pracę

obowiązują Polaków jeszcze w Austrii, Norwegii, na Malcie oraz w Szwajcarii

i Liechtensteinie. Na razie przepisy Austrii określają grupę wyjątkowych zawodów, w których

możemy uzyskad legalne zatrudnienie. Istnieją także specjalne programy dla stażystów lub

pracowników sezonowych. Ta sytuacja zmieni się najprawdopodobniej w maju 2011 r., kiedy

to Austria otworzy rynek pracy dla Polaków. Zawodami najbardziej poszukiwanymi w tym

kraju są kelner, kucharz, sprzedawca, pokojówka, pracownik magazynowy, pomoc kuchenna,

elektroinstalator, personel sprzątający, personel sortujący towary i ogólny personel

pomocniczy24.

Dziś obywatele Polski mogą legalnie wyjeżdżad do pracy do Wielkiej Brytanii, Irlandii,

Szwecji, Finlandii, Hiszpanii, Portugalii, Grecji, Holandii, Włoch, Luksemburga, Rumunii,

Bułgarii, Islandii, Belgii, na Cypr oraz do wszystkich paostw, które przystąpiły do UE wraz

z Polską (Czechy, Węgry, Słowacja, Słowenia, Estonia, Litwa, Łotwa, Cypr, Malta).

Paostwa członkowskie:

Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Republika Czeska, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy,

Grecja, Węgry, Irlandia, Włochy, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Malta, Holandia, Polska,

Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja, Wielka Brytania

Paostwa negocjujące:

Czarnogóra, Chorwacja, Islandia, Turcja i Macedonia

Najniższe stopy bezrobocia odnotowano w Austrii (4,6%) i Holandii (4,4% we wrześniu

2010 r.), a najwyższe – w Hiszpanii (20,6%), na Łotwie (18,3%) i w Estonii (16,1%). Najwyższa była

w Hiszpanii – 20,6%).

24

http://www.twojaeuropa.pl/2322/austria-otwiera-rynek-pracy-dla-polakow, 22 lutego 2011 r.

27

Prognozy Komisji Europejskiej wskazują, iż w 2020 r. 3/4 wszystkich zatrudnionych

w Unii będzie pracowało w sferze usługowej. Według prognoz Polskiej Agencji Rozwoju

Przedsiębiorczości poszukiwani będą deficytowi już dziś teleinformatycy i mechatronicy,

a także eksperci sieciowi specjalizujący się w projektowaniu, wdrażaniu i administrowaniu

sieci komputerowych.

Badacze przewidują, że równie prężnie jak w sektorze ICT miejsca pracy będą

pojawiad się w branży biotechnologicznej. Można ją uznad za wiodącą z uwagi na możliwośd

jej wykorzystania w różnych dziedzinach przemysłu. Znaczące będą także takie sektory

gospodarki jak nanotechnologia, ekologia oraz energetyka.

Kolejną kategorię zawodów przyszłości tworzą zawody „internetowe”: copywriter,

projektant witryn internetowych czy analityk ruchu na stronach WWW. Do niej należą także

te związane z organizacją i sposobem prezentacji zawartości stron WWW lub

opracowywaniem strategii firmy dotyczącej komunikacji za pomocą poczty elektronicznej (e-

mail channel specialist)25.

Zasady podejmowania zatrudnienia przez Polaków w krajach UE, formalności

Swobodne podejmowanie pracy przez Polaków w krajach UE obejmuje większośd jej

terenu. Zlikwidowano wiele barier utrudniających pracę w paostwach członkowskich.

Przepisy dotyczące zatrudnienia Polaków ulegają jednak szybkim zmianom, dlatego przed

wyjazdem do konkretnego paostwa należy zawsze zweryfikowad w polskich placówkach

dyplomatycznych informacje o możliwości podjęcia pracy.

AUSTRIA

Bezrobocie: 4,6%

Zasady zatrudnienia

Najprawdopodobniej od maja 2011 r. w Austrii Polacy będą mogli pracowad bez przeszkód. Do

tego czasu to pracodawca ma obowiązek załatwid pozwolenie na pracę. Występuje w tym celu

do austriackiego Urzędu Pośrednictwa Pracy (AMS) z odpowiednim wnioskiem. Do wniosku

dołącza przetłumaczone na język niemiecki dokumenty, które potwierdzają odpowiednie

wykształcenie zawodowe kandydata i ewentualne dodatkowe kwalifikacje (np. kurs spawacza).

AMS wyda pozwolenie na pracę, tylko jeżeli na wolne miejsce nie będzie chętnych Austriaków.

25

www.inwestycjawkadry.info.pl, 22 lutego 2011 r.

28

W przypadku tzw. personelu kluczowego, którego wykształcenie, kwalifikacje i umiejętności są

w Austrii poszukiwane, pozwolenie na prace nie jest przeszkodą. Bez pozwolenia na pracę

zarabiad w Austrii mogą naukowcy i opiekunki (przez rok), jednak pod warunkiem, że mają od 18

do 28 lat. Pracodawca na dwa tygodnie przed przyjazdem powinien zgłosid ten fakt Urzędowi

Pośrednictwa Pracy. W przypadku pracy sezonowej pozwolenie na prace jest ważne przez pół

roku z możliwością przedłużenie o kolejne 6 miesięcy.

Praca

Hotelarstwo, gastronomia, domy opieki, szpitale, agenci ubezpieczeniowi

Zakładanie firmy w Austrii

Założenie firmy wymaga pozwolenia i przygotowania biznesplanu na najbliższe 5 lat.

W biznesplanie powinniśmy wykazad parterów austriackich do współpracy. Warto także

zadbad o wstępną umowę najmu lokalu i mieszkania.

Najważniejsze linki:

www.austria.gv.at

www.jobboerse.at/jobsuche_suche.htm

www.jobroom.ams.or.at/jobroom/login_as.jsp

www.studieren.at/user/jobs/job_main.php

www.personalberatung.at

www.handelsratpolen.at/index_pl.htm

www.bmags.gv.at//cms/site/

www.ams.or.at

www.alpha.at

www.wien.polemb.net/

BELGIA

Bezrobocie: 8,3%

Zasady zatrudnienia

Rynek otwarty od maja 2009 r. Pozwolenie na prace nie jest wymagane. By wjechad do Belgii,

wystarczy paszport lub dowód osobisty, jednak prawo do 90-dniowego pobytu uzyskamy

dopiero po wypełnieniu obowiązku meldunkowego. Po znalezieniu pracodawcy otrzymujemy

e-kartę dającą prawo do mieszkania i pracowania na terenie Belgii przez 5 lat.

Praca

29

opiekunki nad dziedmi i osobami starszymi, lekarze, pielęgniarki, sprzątaczki, gastronomia,

ogrodników, IT, kierowcy, leśnictwo, architekci

Zakładanie firmy w Belgii

Kraj ten rozróżnia trzy rodzaje działalności gospodarczej: handlową, rzemieślniczą

i przemysłową. Aby uruchomid własną firmę, trzeba udad się do rejestru handlowego (La

Banque-Carrefour des Entreprises). Niektóre rodzaje działalności gospodarczej (takie jak

firmy jednoosobowe i przedstawiciele wolnych zawodów) nie muszą byd rejestrowane.


www.belgium.pl

www.belgia.net

www.expatriates.com/classifieds/belgium

www.vdab.be

www.leforem.be

www.meta.fgov.be

www.monster.be

www.hotjob.be

www.mineco.fgov.be

www.orbem.be

http://vbo-feb.be/

www.actiris.be

www.jobat.be

www.vacature.com

BUŁGARIA

Bezrobocie: 10,1%

Zasady zatrudnienia

Od 1 stycznia 2007 r. Bułgaria stała się nowym członkiem UE. W związku z tym Polacy nie

potrzebują pozwoleo na pracę w Bułgarii. Osoby poszukujące pracy mogą zagłosid się do

bułgarskiej Agencji Zatrudnienia. Ci, którzy planują pobyt dłuższy niż 90 dni, musza strad się

o pozwolenie na pobyt.

Praca

Gastronomia, budownictwo, finansiści, nowoczesne technologie

30

Zakładanie firmy w Bułgarii

Osoby chcące założyd własną działalnośd gospodarczą mają do wyboru kilka form:

indywidualną działalnośd gospodarczą, spółkę jawną, spółkę komandytową, spółkę

komandytowo-akcyjną, spółkę akcyjną i spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.

Najdogodniejszymi formami do prowadzenia działalności z udziałem zagranicznym w Bułgarii

są spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (OOD) i jednoosobowa spółka z ograniczoną

odpowiedzialnością (EOOD) oraz spółka akcyjna (AD).


www.registryagency.bg/bg

www.synecticaconsult.com

www.mlsp.government.bg

www.investbulgaria.com

www.dbinterconsult.com/en/

http://www.jobs.bg/

CYPR

Bezrobocie: 7%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo, zatrudnienie na takich samych warunkach jak

Cypryjczycy. Wymagane pozwolenie na dłuższy pobyt (powyżej 90 dni). Pozwolenie to jest

uzyskiwane zwykle bez przeszkód, gdy mamy pracę lub gdy udowodnimy, że mamy środki do

życia. Wszelkie formalności załatwimy w Wydziale Imigracyjnym. Pozwolenie wydawane jest

także członkom rodziny. Obowiązuje przez 5 lat, jest jednak automatycznie przedłużane.

Praca

Gastronomia, hotelarstwo, służba zdrowia, fryzjerzy, kosmetyczki

Zakładanie firmy na Cyprze

Podobnie jak w przypadku rodowitych Cypryjczyków do wyboru mamy założenie

jednoosobowej działalności gospodarczej lub spółki prawa handlowego. Formalności

załatwid można w Departamencie Rejestracji Firm w miejscowym Ministerstwie Handlu,

Przemysłu i Turystyki.


www.cyprus.gov.cy

31

www.focushrsolutions.com

www.cyprustrade.pl

www.cyprus-net.com

www.cyprus-mail.com

www.cyprusweekly.com.cy

www.phileleftheros.com

CZECHY

Bezrobocie: 7,2%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Polacy mogą korzystad z usług

czeskich urzędów pracy. Planując pobyt dłuższy niż 90 dni, mamy prawo starad się

o pozwolenie na pobyt czasowy. Nie jest to obowiązek, ale może przydad się przy

późniejszych staraniach o pobyt stały lub pozwolenie na głosowanie.

Praca

przemysł samochodowy, elektrotechniczny, optyczny, gumowy, obróbka drewna, tokarze,

ślusarze i fryzjerzy, gastronomia

Zakładanie firmy w Czechach

Zakładanie działalności gospodarczej odbywa się bez większych problemów. W lokalnym

Urzędzie ds. Działalności Gospodarczej uzyskamy wpis do ewidencji działalności

gospodarczej. Aby uzyskad wpis, należy spełniad trzy warunki: ukooczyd 18 lat, mied zdolnośd

do czynności prawnych i udowodnid niekaralnośd.


www.mzv.cz/warsaw

www.mpsv.cz

www.mpsv.cz

http://praha.trade.gov.pl/cz

www.uradprace.cz

www.grafton.cz

www.jobpilot.cz

www.student.cz

www.profesia.cz

32

www.czech.cz

www.onrea.net

www.jobshop.cz

www.cz.jobpilot.de

www.praguepost.com

www.en.domavcr.cz

www.jobs.cz

DANIA

Bezrobocie: 7,6%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy z pewnymi ograniczeniami od 1 maja 2004 r. Przebywanie na terenie Danii do

90 dni nie wymaga dodatkowych dokumentów. Jeśli zamierzamy zostad dłużej, musimy zgłosid

się do duoskiego urzędu administracyjnego (Statsforvaltning) w celu starania się o kartę

pobytową.

Praca

Rolnictwo pielęgniarki, pracownicy opieki społecznej, opiekunowie osób starszych i chorych,

gastronomia, mechanicy, spawacze i budowlaocy

Zakładanie firmy w Danii

Najłatwiejszy sposobem jest rejestracja firmy w Polsce i jej filii w Danii. W innym przypadku

należy udowodnid posiadanie co najmniej 125-500 tys. koron potrzebnych na rozpoczęcie

działalności na terenie kraju. Formalności związane z zakładaniem firmy w Danii załatwimy

w biurze doradztwa zawodowego w gminie, urzędzie celno-podatkowym (Told og Skat) lub

biurze pośrednictwa pracy.


www.bm.dk

www.workindenmark.dk

www.jobbank.dk

www.monster.dk

www.investindk.dk

www.ams.dk

www.jobnet.dk

33

www.stepstone.dk

www.nyidanmark.dk/da-dk

www.jobsincopenhagen.com

www.moment.dk/studiejob/Default.asp

ESTONIA

Bezrobocie: 16,1%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Obecnie wymagane jest pozwolenie

na pobyt dłuższy niż 3 miesiące. Są one wydawane przez Police and Border Guard Board.

Pozwolenie to będzie ważne nawet przez 5 lat. Uzyskamy je, gdy podejmiemy pracę, naukę,

otworzymy firmę lub zamieszkamy z osobą posiadającą zezwolenie na stały pobyt w Estonii.

O pozwolenie na pobyt nie muszą się starad robotnicy sezonowi (pracujący w Estonii krócej niż

przez sześd miesięcy w roku).

Praca

Handlowcy, przedstawiciele handlowi fryzjerzy, kucharze i obsługa hotelowa

Zakładanie firmy w Estonii

Planując otworzenie działalności jako osoba fizyczna, musimy zarejestrowad się w Rejestrze

Handlowym prowadzonym przez sąd oraz zgłosid do Urzędu Podatków i Ceł Estonii.

Otworzenie własnej działalności gospodarczej zwykle odbywa się bez większych przeszkód.


www.ut.ee

www.cv.ee

www.hyppelaud.ee

www.tallinn.polemb.net

www.poola.ee/uus

FINLANDIA

Bezrobocie: 8,2%

Zasady zatrudnienia

Rynek pracy został otworzony od 1 maja 2006 r. Poszukując pracy w tym kraju, musimy

zgłosid się do Biura Zatrudnienia i Rozwoju Ekonomicznego. Uzyskamy wówczas prawo do

34

indywidualnych usług z zakresu pośrednictwa pracy i związanych z nimi przywilejów. Po

podjęciu pracy w magistracie uzyskamy z kolei fioski personalny numer identyfikacyjny.

Kolejnym krokiem powinna byd wizyta w Urzędzie Podatkowym.

Praca

Rolnictwo, zbiór owoców leśnych, leśnictwo, na fermach zwierząt, programiści, specjaliści

obsługi sieci komputerowych, eksperci w zakresie aplikacji komputerowych, lekarze, dentyści

Zakładanie firmy w Finlandii

Osoby zakładające przedsiębiorstwo mają obowiązek zgłoszenia go do rejestru handlowego

prowadzonego przez Urząd Główny Patentów i Rejestracji. Fachowe doradztwo i szkolenia

oraz możliwośd bezpłatnego przetestowania opłacalności planowanego przedsięwzięcia

oferują Biura Zatrudnienia i Rozwoju Ekonomicznego oraz tzw. Centra Nowych

Przedsiębiorstw.


www.mol.fi

www.uranus.fi

www.finlandia.pl

www.monster.fi

www.mil.fi/links

www.cimo.fi

www.kela.fi

www.oikotie.fi

www.nordjobb.net/

FRANCJA

Bezrobocie: 9,7%

Zasady zatrudnienia

Rynek pracy otwarty dla Polaków. Aby uprawiad pewne zawody, należy postarad się

o uznanie dyplomu za równorzędny francuskim oraz zdad dodatkowe egzaminy. Regulacja ta

dotyczy lekarzy, pielęgniarek, psychologów, weterynarzy, techników medycznych,

architektów, geodetów, adwokatów, biegłych księgowych, rewidentów, agentów

nieruchomości, rzeczoznawców, tłumaczy konferencyjnych, fryzjerów, kosmetyczek

i przedstawicieli tzw. zawodów morskich

35

Praca

Pielęgniarki, lekarze, opieka nad osobami starszymi, stoczniowcy, metalurdzy, zbiór owoców,

hotelarstwo, gastronomia

Zakładanie firmy we Francji

Podobnie jak obywatele Francji możemy założyd firmę w formie samozatrudnienia,

przedsiębiorstwa indywidualnego zatrudniającego pracowników, a także spółki prawa

cywilnego i handlowego. W zależności od rodzaju działalności czekają Cię inne procedury.

Podstawowe warunki, jakie musimy spełnid, to pełnoletniośd, własny lokal i brak konfliktu

interesów – nie możesz jednocześnie byd urzędnikiem czy funkcjonariuszem paostwowym.

Dokumenty związane z rejestracją firmy należy składad w Centrach Formalności

Przedsiębiorstw.


www.travail.gouv.fr

www.infostages.com

www.france.org.pl

www.anpe.fr

www.cidj.com

www.emploi.org

www.monster.fr

www.emploi-saisonnier.com

www.apecita.com

www.letudiant.fr/jobsstages.html

www.paris.polemb.net

GRECJA

Bezrobocie: 12,9%

Zasady zatrudnienia

Od 1 maja 2006 r. Polacy mogą podejmowad w Grecji legalnie zatrudnienie. Nie istnieje także

obowiązek meldunkowy.

Praca

Zbiór owoców, hotelarstwo, gastronomia, turystyka, budownictwo, architekt, marynarz

Zakładanie firmy w Grecji

36

Otwarcie firmy jest tak samo mozliwe jak w przypadku obywateli greckich, najprościej jednak

jest postarad się o nie w Polsce dzięki pomocy Konsulatu Grecji w Warszawie, który przyjmie

stosowne dokumenty i prześle je do Aten. Należy udowodnid, że dysponujemy lokalem

potrzebnym do prowadzenie firmy. Nieco więcej formalności wymaga założenie spółki

(sporządzenie aktu notarialnego, złożenie go w Urzędzie Wojewódzkim, publikacja

w „Gazecie Rządowej”)


www.ellada.com/work.html

www.oaed.gr

www.ekep.gr

www.adecco.gr

HISZPANIA

Bezrobocie: 20,6%

Zasady zatrudnienia

Od 1 maja 2006 r. rynek pracy został otwarty dla polskich obywateli. Zniesiono również

obowiązek rejestrowania swego pobytu. W Hiszpanii nie jest konieczne zawieranie umów

o pracę w formie pisemnej.

Praca

Zbiór owoców, hotelarstwo, gastronomia

Ze względu na postępujący kryzys o pracę w Hiszpanii jest bardzo trudno nie tylko

obcokrajowcom, ale nawet obywatelom tego kraju.

Zakładanie firmy w Hiszpanii

Aby prowadzid firmę w Hiszpanii, należy posiadad zezwolenie władz lokalnych i wpis do

rejestru. Szczegółowe wymagania różnią się w zależności od tego, czym firma będzie się

zajmowad.


www.polonia.es

www.mtas.es

www.sepe.es

www.primerempleo.com

www.turijobs.com/default.aspx

37

www.computrabajo.es

www.empleo.com

www.monster.es

www.infojobs.net

www.infoempleo.com

www.cenpla.es

HOLANDIA

Bezrobocie: 4,4%

Zasady zatrudnienia

Rynek został otworzony dla obywateli Polski 1 maja 2007 r. Jeśli zamierzamy pracowad

w Holandii dłużej niż trzy miesięce, powinniśmy zgłosid się do Urzędu Skarbowego w celu

wyrobienie tzw. numer SoFi. Uzyskamy go na podstawie dowodu osobistego lub paszportu.

Pamiętad należy k o podaniu holenderskiego adresu zamieszkania.

Praca

Rolnictwo (uprawa kwiatów), hotelarstwo, gastronomia, sprzedaż, służba zdrowia –

pielęgniarki, asystenci operacyjni , usługi, przemysł, hurtownie, magazyny

Zakładanie firmy w Holandii

Wszelkie potrzebne informacje dotyczące zakładania działalności można uzyskad

w holenderskiej Izbie Handlowej. W tym samym miejscu zarejestrujemy firmę w formie

samozatrudnienia. Kolejny krokiem jest wizyta w Urzędzie Imigracji i Naturalizacji. Złożymy

w niej m.in. opis działalności firmy, biznesplan i informację o zarobkach.


www.nlembassy.pl

www.minszw.nl

www.werk.nl

www.superjob.nl

www.monsterboard.nl

www.job.nl

www.abu.nl

www.loonwijzer.nl/home

www.highline.nl

38

www.xlvakantiewerk.nl

IRLANDIA

Bezrobocie: 13,9%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Poszukiwanie pracy na takich samych

warunkach jak Irlandczycy. W okresie 3 miesięcy po przyjeździe należy zarejestrowad się w biurze

imigracyjnym w celu uzyskania pozwolenia na pobyt. Osoby pracujące nie muszą sporządzad

umowy w formie pisemnej, ponieważ każdy, kto otrzymuje regularną zapłatę, posiada umowę

o pracę zgodnie z prawem.

Praca

Sprzedaż detaliczna, finanse, edukacja, budownictwo, informatyka, budownictwo, specjaliści

ds. bankowości i finansów, kierowcy, piekarze, barmani, rzeźnicy, obsługa medyczna, lekarze

Zakładanie firmy w Irlandii

Zanim otworzymy własną firmę, musimy sprawdzid, czy nazwa, pod jaką zamierzamy

prowadzid działalnośd, nie jest już wykorzystana. Działalnośd rejestrujemy w tzw. Company

Registration Office. Kolejnym krokiem jest zgłoszenie się do Urzędu Podatkowego, firmy

ubezpieczeniowej i banku.


www.irlandia.pl

www.irlgov.ie

www.oasis.gov.ie

www.stepstone.ie

www.jobs.ie

www.monster.ie

www.jobs.ie

www.recruitireland.ie

www.fas.ie/en

www.deti.ie/index.htm

www.hoteljobs.ie

LUKSEMBURG

39

Bezrobocie: 4,7%

Zasady zatrudnienia

Od 1 listopada 2007 r. Polacy mogą szukad pracy w Luksemburgu bez formalnych pozwoleo.

To efekt otwarcia przez władze Luksemburga rynku pracy dla członków Unii Europejskiej.

Szukając pracy, należy zgłosid się do biura ADEM (l’Administration de l’emploi), które

podlega Ministerstwu Pracy.

Praca

Praca dla wykwalifikowanych specjalistów, specjaliści oraz personel w instytucjach unijnych,

ogrodnicy

Zakładanie firmy w Luksemburgu

Nie ma większych problemów przy zakładaniu działalności gospodarczej. Najłatwiej założyd

przedsiębiorstwo indywidualne lub jednoosobową spółkę z o.o. Nie wymagają one wkładu

własnego jak np. spółka (ponad 12 tys. euro). Procedury zakładania działalności gospodarczej

różnią się w zależności od podziału zawodowego: rzemieślnicze, handlowe i wolne.

Obowiązkiem przy zakładaniu firmy jest złożenie formularza w Ministerstwie Klas Średnich,

Turystyki i Budownictwa, zarejestrowanie się w kasie chorych, zdobycie wpisu do rejestrów

handlowego i spółek oraz zarejestrowanie się w urzędzie podatkowym.


www.etat.lu

www.monster.lu

www.europa.eu.int/eures

www.adem.public.lu

www.jobsearch.lu

www.stepstone.lu

LITWA

Bezrobocie: 18,3%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Pobyt powyżej 90 dni wymaga

meldunku w lokalnym urzędzie.

Praca

Handel, usługi, gastronomia

40

Na skutek kryzysu bardzo trudno o pracę na Litwie.

Zakładanie firmy na Litwie

Osoby chcące rozpocząd działalnośd gospodarczą mają prawo zrobid to jako osoba fizyczna

i prawna. Aby zarejestrowad spółkę prawa handlowego, należy złożyd komplet

zatwierdzonych notarialnie dokumentów do Centrum Rejestru (Registrų Centras). Potrzebne

będą m.in. dwa egzemplarze statutu, wniosku o rejestrację i potwierdzenia wniesienia opłaty

rejestracyjnej. Następnie firmę rejestrujemy w Inspekcji Podatkowej i SODRA – litewskim

ZUS. Ostatnim krokiem jest założenie konta bankowego.


www.wilno.polemb.net

www.vrm.lt

www.overseasjobs.com

www.workingabroad.com

www.ldb.lt

www.cv.lt/index.do

ŁOTWA

Bezrobocie: 18,3%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Szukając pracy, należy zgłosid się do

łotewskiej Agencji Zatrudnienia. Uzyskamy tam bezpłatną pomoc i informacje oraz możliwośd

zapisania się do bazy osób bezrobotnych.

Praca

Ochroniarze, krawcy, bankowcy, przetwórstwo rybne

Zakładanie firmy na Łotwie

Można założyd firmę jako osoba fizyczna bądź spółka. Jednoosobową działalnośd należy

zgłosid do Rejestru Przedsiębiorców. Jeśli roczny obrót przekroczy 200 tys. litów, działalnośd

ta musi byd zgłoszona także do Rejestru Handlowego. Podobnie jest w sytuacji, gdy właściciel

firmy zatrudnia więcej niż 5 osób, a roczny obrót przekracza 20 tys. litów.


www.nva.lv

www.cv.lv

41

www.e-job.lv

www.workingday.lv

www.lvnet.lv/~rms

www.ryga.polemb.net

MALTA

Bezrobocie: 6,4%

Zasady zatrudnienia

W celu znalezienia zatrudnienia na Malcie obecnie wymagane jest pozwolenie na pracę.

Będzie ono obowiązywało do maja 2011 r. Wszelkie formalności załatwia pracodawca, który

udowadnia, że skierowana przez niego oferta pracy nie została przyjęta przez Maltaoczyków.

Praca sezonowa poniżej trzech miesięcy nie wymaga pozwolenia.

Praca

Transport, hotelarstwo, gastronomia, pomoc kuchenna, animator kultury, pokojówki,

administratorzy sieci, programiści, farmaceuci

Zakładanie firmy na Malcie

Ubieganie się o założenie firmy na Malcie nie wymaga dodatkowego pozwolenia, wiąże się

jednak z dużą biurokracją: rejestracja w Urzędzie Zatrudnienia i Szkoleo (Employment and

Training Corporation), złożenie odpowiednich formularzy w miejscowym urzędzie

podatkowym (Inland Revenue), rejestracja jako płatnik VAT, wystąpienie o licencję handlową

do Departamentu Handlu przy miejscowym Ministerstwie Konkurencyjności i Komunikacji

oraz założenie konta w banku.


www.legal-malta.com

www.maltanetworkresources.com

www.transabroad.com

www.overseasjobs.com/do/where

www.prlmalta.com

www.etc.gov.mt

NIEMCY

Bezrobocie: 6,6%

42

Zasady zatrudnienia

Pełna otwarcie niemieckiego rynku pracy nastąpi 1 maja 2011 r. Do tego czasu na podjęcie

pracy w tym kraju obowiązywad będą specjalne procedury. Gotowa do przyjęcia pracownika

firma musi uzyskad zgodę Federalnej Agencji Pracy (Bundesagentur für Arbeit, BA). Inne

procedury dotyczą pracy sezonowej, w przypadku której Polacy mogą przepracowad

maksymalnie 4 miesiące w ciągu roku kalendarzowego. Niemiecki pracodawca zgłasza chęd

zatrudnienia polskich pracowników do Federalnej Agencji Pracy, która przekazuje te

informacje do Ochotniczych Hufców Pracy. Polacy mogą też podejmowad w Niemczech pracę

w charakterze pracownika-gościa. Z takiej formy można skorzystad tylko wtedy, gdy

zatrudnienie daje szansę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i językowych oraz kiedy

czas pracy nie przekracza 1 roku.

Praca

Zbiory owoców i warzyw, inżynierowie, informatycy, lekarze, pielęgniarki, opiekunki osób

starszych

Zakładanie firmy w Niemczech

Najprostszą i najtaoszą formą jest jednoosobowa działalnośd gospodarcza. Nie wymaga ona

dokonywania wpisu do rejestru handlowego, prowadzenia pełnej księgowości i sporządzania

bilansu. Właściciel takiej firmy powinien byd jednak zameldowany w Niemczech

i dysponowad lokalem. Działalnośd należy zgłosid w urzędzie ds. gospodarczych

(Gewerbeamt/Wirtschaftsamt).


www.wirtschaft-polen.de

www.arbeitsagentur.de

www.arbeitsamt.de

www.infoniemcy.pl

www.az-online.de

www.worldwidejobs.de

www.info4alien.de

www.der-absolvent.de

www.schuelerjobs.de

PORTUGALIA

43

Bezrobocie: 11,1%

Zasady zatrudnienia

Od 1 maja 2006 r. Polacy mogą w Portugalii podejmowad pracę bez ograniczeo. Wymagane

jest założenie numeru identyfikacji podatkowej (NIF) w wydziale finansowym Reparticao de

Financas. W przypadku trudności w znalezieniu pracy pomogą Centra Pracy (Centro de

Emprego).

Praca

Lekarze, pielęgniarki, dentyści, budowlaocy

Zakładania firmy w Portugalii

Pomoc w załatwieniu formalności i porady uzyskad można w Centrach Formalności dla

Przedsiębiorstw (Centro de Formalidades das Empresas, CFE). Początkujący przedsiębiorcy

spoza Portugalii mają takie same prawa jak obywatele tego kraju. Wybierając formę

działalności gospodarczej, mamy do wyboru spółki osobowe, kapitałowe oraz samodzielną

działalnośd jako osoba fizyczna


www.min-nestrangeiros.pt

www.cfe.iapmei.pt

www.iefp.pt

www.portugal-info.net

www.sef.pt

www.jobsabroad.com

RUMUNIA

Bezrobocie: 7,3%

Zasady zatrudnienia

Od 1 stycznia 2007 r. Rumunia stała się nowym członkiem Unii Europejskiej, dlatego też

Polacy nie potrzebują pozwoleo na pracę w tym kraju. Szczegółowych informacji udziela

Narodowa Agencja Zatrudnienia

Praca

Inżynierowie, menedżerowie, handel, lekarze, inżynierowie

Zakładanie firmy w Rumunii

44

Formalności związane z otwarciem działalności gospodarczej są podobne do regulacji

obowiązujących w Polsce. Zakładanie spółki należy zacząd od sprawdzenia w Rejestrze

Handlowym, czy wybrana nazwa firmy jest dostępna. Kolejnym krokiem jest przygotowanie

i notarialne poświadczenie dokumentów spółki oraz wpis do Rejestru Handlowego, uzyskanie

numeru NIP i rejestracja do celów statystycznych. Należy także wpłacid do banku kapitał

założycielski w wysokości 200 lejów.


www.mmssf.ro

www.bukareszt.polemb.net

www.bestjobs.ro

www.hipo.ro

www.mae.ro

www.anofm.ro

www.projobs.ro

SŁOWACJA

Bezrobocie: 14,5%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Zatrudnienie na takich samych

zasadach, jakie obowiązują obywateli Słowacji. W ciągu 10 dni od podjęcia zatrudnienia

pracodawca ma obowiązek zgłosid do miejscowego Urzędu Pracy, Spraw Socjalnych i Rodziny

kartę informacyjną z danymi pracownika.

Praca

Usługi finansowe, handel, nieruchomości, hotelarstwo, opieka zdrowotna, murarze,

informatycy, architekci, logistycy

Zakładanie firmy na Słowacji

Aby uzyskad tzw. kartę przedsiębiorcy lub koncesję, należy skierowad się do wojewódzkiego

Urzędu ds. Działalności Gospodarczej. Potrzebne będzie także zaświadczenie o niekaralności

z Polski przetłumaczone przez tłumacza przysięgłego na język słowacki.


www.onrea.net

www.upsvar.sk

45

www.ponuky.sk/default.aspx

www.profesia.sk

www.bratyslawa.polemb.net

SŁOWENIA

Bezrobocie: 7,3%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Zatrudnienie na takich samych

zasadach, jakie obowiązują obywateli Słowenii. W ciągu 3 dni od daty wjazdu należy zgłosid na

policji ten fakt.

Praca

Handel, hotelarstwo, gastronomia, budownictwo, transport, przetwórstwo rybne, malarze,

stolarze, położne

Zakładanie firmy w Słowenii

Zakładanie działalności biznesowej jako osoba fizyczna nie wiąże się z większymi

formalnościami. Należy zarejestrowad się w urzędzie podatkowym, który przyznaje

indywidualny numer. Opłata za rejestrację wynosi 25 euro.


www.ess.gov.si

www.workingabroad.com

www.uni-lj.si

www.uni-mb.si

www.kajpami.si

SZWECJA

Bezrobocie: 8,9%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Nie jest konieczne nawet

posiadanie umowy o prace na piśmie, wystarczy umowa ustana. Obowiązkiem pracodawcy

jest jedynie sporządzenie warunków zatrudnienia.

Praca

46

Rolnictwo, ogrodnictwo, pielęgniarki, lekarze, dentyści, opiekunki osób starszych, specjaliści

z branży informatycznej i telekomunikacyjnej, biotechnolodzy, inżynierowie, budowlaocy,

pracownicy sezonowi w rolnictwie i ogrodnictwie

Zakładania firmy w Szwecji

Samodzielni przedsiębiorcy są traktowani na równi ze szwedzkimi obywatelami. Obowiązuje

ich także uproszczona księgowośd. Do wyboru mamy działalnośd jednoosobową, spółkę

cywilną, handlową, komandytową i z ograniczoną działalnością. Możemy również założyd

oddział przedsiębiorstwa polskiego. Samodzielną działalnośd (Enskild näringsidkare) musimy

zarejestrowad i zgłosid do Urzędu Podatkowego (Skatteverket). Aby uzyskad z urzędu

skarbowego numer statystyczny oraz VAT, należy przesład wniosek, kopię paszportu oraz

zaświadczenia o uregulowanych należnościach wobec ZUS i Urzędu Skarbowego w Polsce

(dokumenty przetłumaczone na język szwedzki).


www.ams.se

www.topjobs.se

www.stepstone.se

www.jobnet.se

www.wideyes.se

www.swedish-embassy.pl

www.migrationsverket.se

www.jobbline.se

www.jobb.dn.se

www.proffice.se

www.poolia.se

www.spur.se

www.dn.se/ekonomi/jobb

www.sztokholm.polemb.net

www.sweden.se

WĘGRY

Bezrobocie: 11%

Zasady zatrudnienia

47

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Nie istnieje obowiązek

meldunkowy.

Praca

Budownictwo, przemysł przetwórczy, handel, rolnictwo

Zakładanie firmy na Węgrzech

Rejestracja własnej firmy jest wolna od opłat i dzięki uproszczonym procedurom zajmuje

niewiele czasu. Zakładając firmę, należy zgłosid się do lokalnego Biura Wydawania

Dokumentów (Okmányiroda), aby wypełnid stosowną ankietę. Następnie automatycznie

zostajemy wprowadzeni do rejestru przedsiębiorców, a system wygeneruje nam numer

podatkowy i statystyczny.


www.mfa.gov.hu

www.afsz.hu

www.jobpilot.hu

www.onrea.net

WIELKA BRYTANIA

Bezrobocie: 7,8%

Zasady zatrudnienia

Możliwośd pracy bez żadnych ograniczeo od 1 maja 2004 r. Jeśli podejmujemy pracę na

dłużej niż miesiąc, musimy zarejestrowad się w specjalnym rejestrze pracowników (Worker

Registration Scheme, WRS) prowadzonym przez Home Office. Opłata wynosi 90 funtów.

Praca

Kierowcy, budowlaocy, pielęgniarki, opiekunki osób starszych, handel, gastronomia

Zakładania firmy w Wielkiej Brytanii

Do wyboru mamy założenie firmy w formie spółki osobowej, kapitałowej lub jako osoba

fizyczna. Jak w większości przypadków najłatwiej założyd firmę jako jednoosobową

działalnośd. Należy wówczas zarejestrowad się w Urzędzie Podatkowym (HM Revenue

& Customs) oraz opłacid podatki i składki na ubezpieczenie społeczne.


www.britishembassy.pl

www.londonjob.net

48

www.jobinscotland.com

www.monster.co.uk

www.britishjobs.net

www.topjobs.co.uk

www.jobsite.co.uk

www.hotrecruit.com

WŁOCHY

Bezrobocie: 8,5%

Zasady zatrudnienia

Od 1 maja 2006 r. Polacy mogą podejmowad legalnie zatrudnienie na terenie Włoch.

Podejmując pracę w tym kraju, należy pamiętad o wyrobieniu numeru identyfikacji

podatkowej (Codice Fiscale). Formalności z tym związane załatwimy w jednym z biur

Ministerstwa Gospodarki i Finansów.

Praca

Ppieka nad dziedmi i osobami starszymi, inżynierowie budowlani, pomoce domowe,

budownictwo, gastronomia, handlowcy, branża ubezpieczeniowa

Zakładanie firmy we Włoszech

Aby zarejestrowad firmę, należy najpierw postarad się o podpis elektroniczny (kartę SMART).

Rejestracją zajmuje się lokalna Izba Przemysłowo-handlowo-rolnicza.


www.italianembassy.pl

www.jobpilot.it

www.mercurius.it

www.jobplanet.guidasicilia.it

www.lavoro.org

www.cercolavoro.com

www.bancolavoro.com

www.jobonline.it

www.infojobs.it

Na podstawie: www.eurodesk.pl.

49

Agencje zatrudnienia i pośrednictwa pracy za granicą

Pracy najlepiej szukad już przed wyjazdem za granicę. Oferty znajdują się m.in.

w takich miejscach jak:

polskie agencje zatrudnienia – www.kraz.praca.gov.pl – adresy niepublicznych biur

pośrednictwa pracy za granicą, które posiadają stosowne zezwolenia Ministerstwa na

prowadzenie pośrednictwa pracy za granicą,

agencje pośrednictwa pracy za granicą – kandydat do pracy składa w nich

nieodpłatnie swoje CV,

EURES – serwis z ofertami pracy z wszystkich paostw UE. Oferty są składane przez

zagranicznych pracodawców, którzy chcą zatrudnid obcokrajowców. W serwisie

również można umieścid własne CV, informacje o działalności sieci Eures uzyskamy

w wojewódzkich urzędach pracy w Polsce,

serwisy internetowe danych paostw,

międzynarodowe serwisy o pracy, m.in.:

agencje pracy tymczasowej – działają w każdym kraju, np. www.manpower.com,

www.adecco.com,

organizacje wolontariackie – praca nieodpłatna, ale jest to szansa na nawiązanie

kontaktów zawodowych, zdobycie doświadczeo, znalezienie pracy.

Jeśli zdecydujemy się skorzystad z usług agencji pośrednictwa pracy za granicą,

powinniśmy z pewnością wziąd pod uwagę kilka czynników tak, aby nie stad się „ofiarą”

nieuczciwego pośrednika:

legalnie działająca na rynku agencja musi posiadad certyfikat nadany przez

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, wpis do rejestru agencji zatrudnienia –

wykaz wszystkich agencji znajduje się na stronie www.kraz.praca.gov.pl,

działalnośd agencji pośrednictwa powinna byd zgłoszona do ewidencji gospodarczej

lub Krajowego Rejestru Sądowego,

należy sprawdzid, od jak dawna agencja funkcjonuje na rynku i czy posiada własne

biuro,

jeśli agencja wskazuje jedynie numer telefony komórkowego jako kontakt, należy

domagad się od niej przedstawienia dokładnego adresu biura,

50

agencja na życzenie klienta powinna przekazad numery telefonów do pracodawców,

z którymi współpracuje, oraz osób, które do tej pory skorzystały z jej zagranicznego

pośrednictwa.

Umowa powinna zostad spisana i podpisana z agencją przed wyjazdem do pracy za

granicę. Należy sprawdzid w jej treści:

dane zagranicznego pracodawcy,

okres zatrudnienia,

rodzaj oraz warunki pracy,

wysokośd wynagrodzenia,

prawa do świadczeo socjalnych,

warunki ubezpieczenia społecznego oraz od następstw nieszczęśliwych wypadków,

obowiązki i uprawnienia osoby kierowanej do pracy oraz agencji pośrednictwa pracy,

zakres odpowiedzialności cywilnej stron w przypadku niewykonania umowy,

kwoty należne agencji pośrednictwa pracy z tytułu faktycznie poniesionych kosztów

związanych ze skierowaniem do pracy za granicą i poniesione na dojazd i powrót

osoby skierowanej.

Polski pośrednik nie ma prawa pobierania opłat za znalezienie pracodawcy za granicą

i zorganizowanie pracy, dlatego też nie należy wpłacad żadnych kaucji czy też przedpłat. Agencja

ma jedynie prawo do pobierania opłat z tytułu poniesionych kosztów związanych ze

skierowaniem kandydata do pracy za granicą. Mogą to byd wydatki poniesione na dojazd

i powrót, badania lekarskie, tłumaczenie dokumentów.

Wszelkie tego rodzaju opłaty muszą zostad wyszczególnione w umowie zawartej między

stronami. Nie należy płacid także z góry za mieszkanie za granicą oferowane przez pośrednika.

Zanim zdecydujemy się na zapłacenie za przejazd pośrednikowi, powinniśmy sprawdzid, ile

wynoszą koszty dojazdu u przewoźników.

Co zrobid, aby dostad się na 5-miesięczny staż do unijnych instytucji?

Co roku Polacy mogą ubiegad się o wyjazd na staż do instytucji unijnych. Terminy

nadsyłania aplikacji to koniec marca oraz września każdego roku. Najwięcej stażystów przyjmuje

najbardziej rozbudowana z unijnych instytucji, czyli Komisja Europejska, ale do wyboru jest też

51

Parlament Europejski czy Sekretariat Generalny UE. Staże w Komisji Europejskiej organizowane

są 2 razy do roku, trwają 5 miesięcy.

Podstawowymi wymaganiami są: wyższe wykształcenie (w tym również licencjat), wiek

do 30 lat oraz obywatelstwo paostwa członkowskiego UE lub stowarzyszonego. Celem stażu jest

zapoznanie uczestników z ogólnymi ideami integracji europejskiej, praktycznymi aspektami

pracy w instytucjach unijnych, zasadami funkcjonowania agend UE.

Komisja Europejska

Komisja Europejska organizuje staże już od ponad 40 lat. Trwają one 3-5 miesięcy. KE

wymaga od kandydatów spełnienia następujących wymogów: dyplomu licencjata lub

inżyniera, kandydat nie otrzymywał wcześniej grantu stażowego i nie był zatrudniony za

wynagrodzeniem dłużej niż 4 tygodnie w innej instytucji unijnej lub Parlamencie

Europejskim, bardzo dobrej znajomości języka roboczego Unii (angielskiego, francuskiego,

niemieckiego), bardzo dobrej znajomości drugiego języka Wspólnot Europejskich, np.

polskiego.

Więcej na stronie: http://ec.europa.eu/stages/index_en.htm.

Rada Unii Europejskiej

Zgłoszenia do udziału w stażach są przyjmowane do 1 września roku poprzedzającego

jego odbycie. O staże mogą się ubiegad osoby z dyplomem licencjata lub inżyniera. Sekretariat

Rady UE organizuje też nieodpłatne staże dla studentów III, IV lub V roku, dla których zaliczenie

tego rodzaju praktyk jest wymagane w programie studiów.

Aby zgłosid swoją kandydaturę na staż w Radzie UE, należy pobrad ze strony Biura

Staży Rady formularz aplikacyjny w języku angielskim albo francuskim, wypełnid go,

a następnie dołączyd do niego kopie wymaganych dokumentów i wysład na właściwy adres

przed 1 września roku poprzedzającego odbycie stażu. W aplikacji należy podad, w jakim

departamencie chcesz odbyd staż.

Więcej na stronie:

http://www.consilium.europa.eu/showPage.aspx?id=321&lang=PL.

Parlament Europejski

Parlament Europejski oferuje kilka rodzajów staży:

52

staże płatne w opcji ogólnej i dla dziennikarzy, tłumaczy pisemnych i (w

ograniczonych zakresie) ustnych, osób niepełnosprawnych,

staże niepłatne dla studentów i absolwentów oraz tłumaczy pisemnych.

Parlament wymaga od kandydatów obywatelstwa jednego z paostw członkowskich UE,

bardzo dobrej znajomości jednego z języków roboczych Unii, pełnoletności. O staż nie mogą się

starad osoby, które odbyły płatne praktyki w innej unijnej instytucji.

Płatne staże to inaczej stypendium im. Roberta Schumana w opcji ogólnej

i dziennikarskiej. Trwają 5 miesięcy – zaczynają się 1 marca i 1 października każdego roku.

Zgłoszenia należy dokonad drogą elektroniczną. Zapisy na staże w edycji wiosennej są

przyjmowane od 15 sierpnia do 15 października roku poprzedzającego, a na edycję jesienną

– od 15 marca do 15 maja tego samego roku. O niepłatne staże można ubiegad się już po

maturze, w trakcie trwania studiów lub po ich ukooczeniu. W pierwszej kolejności są one

przyznawane osobom, dla których staż jest wymagany programem studiów. Niepłatne staże

w PE trwają 1-4 miesięcy. Rozpoczynają się co roku 1 stycznia, 1 maja i 1 września.

Ostateczna data zgłoszenia mija trzy miesiące przed rozpoczęciem danej tury staży.

Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał organizuje płatne staże trwające do 5 miesięcy. Co roku odbywają się

w okresach od 1 marca do 31 lipca i od 1 października do 28 lutego. Kandydaci powinni

posiadad dyplom uniwersytecki ukooczenia studiów z zakresu prawa lub nauk politycznych

(ze specjalizacją prawniczą) oraz dobrze znad język francuski. Zgłoszenia są przyjmowane do

1 maja na jesienną edycję oraz do 1 października na edycję wiosenną. Należy pobrad ze

strony internetowej formularz zgłoszeniowy, wypełnid go, a następnie wysład wraz

wymaganymi załącznikami (szczegółowym życiorysem, kopią dyplomu, zaświadczeo) pocztą

na adres: Division du personnel de la Cour de justice des Communautés européennes

(Wydział Kadr Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich).

Więcej na stronie: http://curia.europa.eu/jcms/jcms/Jo1_6308/.

Wybrane programy staży i praktyk zagranicznych oraz organizacje międzynarodowe

Młodzież z Polski może również w ramach środków unijnych wyjeżdżad na programy

praktyk, staży zawodowych do firm UE. Przykładem takich programów i organizacji

międzynarodowych są m.in.:

53

Program Erasmus – stypendia dla studentów, wykładowców, jak i pracowników

administracyjnych. Program finansuje staże, szkolenia, seminaria oraz warsztaty.

Każdego roku na stypendia wyjeżdża blisko 120 tys. studentów i 18 tys.

wykładowców. W ciągu 20 lat z Programu skorzystało ponad 1,5 mln studentów.

Budżet Programu wynosi 2,78 mld euro26,

Program Grundtvig –wspiera edukację dorosłych, finansuje projekty edukacyjne

i partnerskie sieci organizacji, indywidualne wyjazdy szkoleniowe, kursy, konferencje,

staże i seminaria edukatorów osób dorosłych i nauczycieli. Budżet Programu to

ponad 278 mln euro27,

Program Leonardo da Vinci –wspiera kształcenie zawodowe, finansuje zagraniczne

praktyki uczniów szkół zawodowych, bezrobotnych, młodzieży wchodzącej na rynek

pracy i młodych pracowników chcących podnieśd swoje kwalifikacje. Budżet

Programu wynosi ponad 1,74 mld euro28,

AISEC – organizacja pozarządowa prowadzona przez studentów. Jest obecna w 107

krajach na świecie i liczy 50 tys. aktywnych członków. W ramach AIESEC młodzież

tworzy i prowadzi projekty o różnorodnej tematyce, m.in. z zakresu marketingu,

technologii informacyjnych, edukacji międzykulturowej itp. Organizacja daje również

możliwośd wyjazdu na praktykę zagraniczną, wzięcia udziału w międzynarodowych

konferencjach. Gwarantuje:

przygotowanie do wyjazdu,

pomoc w załatwieniu formalności,

zakwaterowanie i organizację czasu wolnego podczas praktyki (od 6 tygodni do 8

miesięcy)29

Amicus – wsparcie mogą otrzymad instytucje publiczne i organizacje pozarządowe,

których podstawą działalności jest wolontariat młodzieży. Celem programu jest

propagowanie umiędzynarodowienia uczestnictwa młodzieży w służbie obywatelskiej

i wolontariacie, pomoc w tworzeniu europejskich ram dla poprawy wzajemnej

wymienności oferty służby obywatelskiej i wolontariatu młodzieży dostępnej

w paostwach członkowskich, przeprowadzenie prób i oceny na podstawie

26 W. Pater, M. Pater, Polityka młodzieżowa Unii Europejskiej, UKIE, Warszawa 2008. 27 Ibidem. 28 Ibidem. 29

www.eurodesk.pl, 20 lutego 2011 r.

54

konkretnych projektów współpracy europejskiej (w wymiarze międzynarodowym)

w dziedzinie służby obywatelskiej i wolontariatu młodzieży30.

30

Ibidem

55

Trendy na europejskim rynku pracy w perspektywie lat 2015-2020 – Dominik

Łazarz31

Znaczące zmiany w zakresie sfery społecznej, jak i gospodarczej na kontynencie

europejskim powodują, że przewidywanie długookresowych tendencji na rynku pracy jest

rzeczą względnie problematyczną. Z tego też powodu prognozy z reguły opracowane są dla

całych sektorów i grup zawodowych w perspektywie 5-10 najbliższych lat.

Badania przyszłościowych trendów na europejskim rynku pracy prowadzone są

regularnie przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego32. Według prognoz

tej organizacji w latach 2006-2020 przewidywany popyt na pracę dla krajów Unii Europejskiej

wzrośnie w kategorii specjalistów, do których zalicza się inżynierów, a także specjalistów

z zakresu nauk ścisłych i ochrony zdrowia oraz w tych samych dziedzinach w kategorii

technicy (średni personel). Największy spadek przewiduje się w kategoriach zawodowych

takich jak pracownicy sektora rolnictwa i rybołówstwa oraz rzemieślnicy. Nieznaczny spadek

nastąpi wśród pracowników sił zbrojnych (dane szczegółowe znajdują się w poniższej tabeli).

31

Dominik Łazarz jest dyrektorem RCIE w Rzeszowie oraz wykładowcą Katedry Polityki Społecznej i

Gospodarczej WSIiZ. 32

Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop) to organizacja Unii Europejskiej

ustanowiona w 1975 r., której głównym zadaniem jest promowanie rozwoju edukacji i kształcenia zawodowego

w UE. Siedziba organizacji mieści się w Salonikach.

56

Tab. 2. Przewidywany popyt na pracę (w mln) w latach 2006-2020 wg kategorii zawodowych dla krajów UE (dane łącznie ze Szwajcarią i Norwegią, ale bez Bułgarii i Rumunii)

2006-2020 Wzrost/spadek

popytu na pracę

Zastępowanie wolnych

stanowisk pracy

Całkowita ilośd wolnych miejsc

pracy

Siły zbrojne -0,085 0,490 0,405

Prawnicy, starsi urzędnicy i menedżerowie

4,317 7,276 11,593

Specjaliści 5,926 9,497 15,423

Technicy 7,550 11,301 18,851

Pracownicy biurowi/urzędnicy

-1,880 9,611 7,731

Pracownicy usług osobistych i handlu

3,212 13,464 16,676

Pracownicy sektora rolnictwa i rybołówstwa

-2,240 3,689 1,449

Rzemieślnicy i pochodne -2,460 12,519 10,059

Operatorzy maszyn, monterzy i pochodne

0,945 6,714 7,659

Zawody proste 5,067 10,357 15,424

Razem 20,353 84,919 105,272

Źródło: Skill Needs in Europe. Focus on 2020, Cedefop, Luxembourg 2008, s. 17.

Z analizy prognoz Europejskiego Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego wynika

również, iż w latach 2006-2020 w całej UE może powstad około 20 mln nowych miejsc pracy,

a ponad 80 mln zostanie zwolnione przez osoby opuszczające rynek pracy, w tym ze względu

odchodzenie na emeryturę. Z drugiej strony – dane Europejskiego Urzędu Statystycznego33

wskazują, iż liczba osób w wieku produkcyjnym (15-64 lata) w tychże krajach zmniejszy się

około o 6 milionów w latach 2006-2020. Połączenie tych prognoz z tendencją starzenia się

społeczeostwa powoduje, iż w przyszłości może dojśd do niedoboru kadr na rynku

europejskim34.

33

Europejski Urząd Statystyczny (Eurostat) to organizacja UE powstała w 1972 r. Zajmuje się przede wszystkim

prognozowaniem i analizami statystycznymi dotyczącymi obszaru UE i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego

Handlu. 34

Skill Needs in Europe. Focus on 2020, Cedefop, Luxembourg 2008.

57

Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego opracowało również

szacunkowe prognozy zatrudnienia do 2020 r. w odniesieniu do całych sektorów i grup

zawodów. Największy spadek zatrudnienia wg sektorów gospodarki w latach 2006-2020,

dotknie sferę usług podstawowych (do których zaliczmy m.in. górnictwo i rolnictwo) oraz

niewielkim stopniu przemysł wytwórczy. W budownictwie nastąpi nieduży wzrost, zaś

największe zapotrzebowanie będzie występowad w sektorze biznesu i innych usługach

(ponad 14 mln) oraz usługach publicznych (koło 5 mln). Z prognoz Cedefop wynika, iż do roku

2020 najwięcej stanowisk powstanie właśnie w szeroko pojmowanym sektorze usług, w tym

dla biznesu, pomocy społecznej, usługach osobistych, ochronie zdrowia, cateringu

i hotelarstwie oraz dystrybucji (dane szczegółowe znajdują się w poniższej tabeli).

Tab. 3. Zmiany zatrudnienia (w mln) do 2020 r. wg sektorów dla krajów UE (dane łącznie ze Szwajcarią i Norwegią, ale bez Bułgarii i Rumunii)

Zmiana zatrudnienia sektor/lata 2006-

2015

2015-

2020

2006-

2020

Sektor podstawowy i podstawowe usługi

-2,289 -0,758 -3,047

Przemysł wytwórczy -0,457 -0,268 -0,725

Budownictwo 0,442 -0,003 0,438

Dystrybucja i transport 3,498 1,104 4,602

Biznes i inne usługi 8,921 5,260 14,181

Usługi publiczne 3,165 1,738 4,904

Razem 13,280 7,073 20,353


Ponadto, należy zaznaczyd, iż do 2020 r. prognozuje się, że około 3/4 wszystkich

pracowników będzie pracowad w sektorze usług, co w konsekwencji doprowadzi do wzrostu

zatrudnienia o ok. 5% w porównaniu z 2006 r.

Zmiany na europejskim rynku pracy w perspektywie 5-10 lat będą mocno wpływad na

rodzaj wymaganych kompetencji i umiejętności. W następnych latach będziemy obserwowad

zwiększenie popytu na stanowiska pracy wymagające wyższych umiejętności oraz elastyczną

kadrę wykwalifikowanych pracowników.

58

W tabelach znajdujących się poniżej zaprezentowano prognozy Europejskiego

Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego, które wskazują na przyrost stanowisk pracy,

w przypadku których wymagane są wysokie kwalifikacje, z 26% w 2006 r. do 31,5% w 2020 r.,

przy czym równocześnie będziemy obserwowad spadek zatrudnionych posiadających niskie

kwalifikacje.

Tab. 4. Udział zatrudnionych (w %) wg kwalifikacji dla krajów UE (dane łącznie ze Szwajcarią i Norwegią, ale bez Bułgarii i Rumunii)

Udział w % 2006 2015 2020

Niskie kwalifikacje 26,2 20,8 18,5

Średnie kwalifikacje 48,6 49,9 50

Wysokie kwalifikacja 25,2 29,3 31,5

Razem 100 100 100


Tab. 5. Popyt wg kwalifikacji dla krajów UE w mln (dane łącznie ze Szwajcarią i Norwegią, ale bez Bułgarii i Rumunii)

2006-2020/ Kwalifikacje

Wzrost popytu Zastępowanie

wolnych stanowisk

Wolne miejsca pracy (suma)

Niskie -12,353 22,014 9,661

Średnie 13,132 41,542 54,674

Wysokie 19,574 21,363 40,937

Razem 20,353 84,919 105,272


Warto wspomnied, iż w sektorze usług generującym największą ilośd miejsc pracy

pożądane umiejętności będą dotyczyd przede wszystkim obsługi klienta, m.in. umiejętności

komunikacyjnych i informatycznych. Na wszystkich stanowiskach kluczowe będą tzw.

horyzontalne umiejętności takie jak komunikatywnośd, umiejętnośd analitycznego myślenia

i rozwiązywania problemów oraz zarządzania czasem.

Trzeba podkreślid, iż na całym świecie zapotrzebowanie na pracowników będzie

wzrastad w długim okresie czasu. Ponadto, podobnie jak w krajach Unii Europejskiej

59

obserwujemy tendencję do zwiększania kwalifikacji pracowników, a tym samym osób

z wykształceniem wyższym. Charakterystyczne jest także zwiększanie roli sektora usług oraz

wysokich technologii kosztem sektorów tradycyjnych i rolniczych. Niepokojącą tendencję

można zaobserwowad w krajach wysokorozwiniętych, w których społeczeostwo starzeję się,

z drugiej zaś strony – liczba osób młodych jest coraz mniej wystarczająca, by w dłuższej

perspektywie zaspokoid zapotrzebowanie popytowe rynku pracy.

Europejskie tendencje wyraźnie podążają w kierunku rozwoju gospodarki opartej na

wiedzy, a także rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz

szeroko pojętego sektora usług. Powodują tym samym potrzebę mocniejszego

ukierunkowania na edukację i poprawę kapitału ludzkiego UE. W związku tym wymagania

dotyczące kwalifikacji osób zatrudnionych będą nakierowane na umiejętności kluczowe,

jakimi są: sprawnośd uczenia się i samodoskonalenia oraz rozwiązywania problemów,

szybkiej analizy przy wykorzystaniu informacji z wielu źródeł, komunikowania, organizowania

pracy, a także opanowania technik i narzędzi pracy, projektowania działao i przyjmowania

odpowiedzialności za wyniki35.

Reasumując, należy zaznaczyd, iż w perspektywie 5-10 najbliższych lat europejski

rynek pracy, a więc wymagania odnośnie zapotrzebowania na konkretne zawody oraz

umiejętności i kompetencje pracowników, będą ulegad sporym zmianom. Jest to związane

z nieuchronnym rozwojem nowych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych,

coraz dynamiczniejszym oparciu gospodarek na tzw. wiedzy. Ponadto, zmiany zachodzą

także w strukturze społecznej paostw Unii Europejskiej, w których poprawa warunków

socjalnych i rozwój systemu ochrony zdrowia powoduje wydłużanie okresu życia

Europejczyków. Jednak z drugiej strony – obserwujemy wyraźną tendencję zmniejszania

liczby urodzeo w krajach UE prowadzącą do spadku tzw. siły roboczej, co w konsekwencji

może mied niekorzystne oddziaływanie, zwłaszcza dla czołowych gospodarek kontynentu

europejskiego. Należy zaznaczyd, iż obserwuje się zwiększenie szeroko pojętego sektora

usług i na tym rynku liczba miejsc pracy będzie najbardziej dynamicznie wzrastad

i generowad największą ich ilośd.

35

Foresight kadr nowocześniej gospodarki, red. K.B. Matusiak, J. Kuciński, A. Gryzik, PARP, Warszawa 2009,

s. 44.

60

Preferencje pracodawców – Barbara Przywara

Przygotowanie do wejścia na rynek pracy rozpoczyna się już w czasie edukacji na

poziomie szkoły średniej, zaś czas studiów to okres intensywnej pracy nad zdobyciem

potrzebnych kwalifikacji i kształtowania kluczowych umiejętności. Rozwój społeczeostwa

informacyjnego związany jest ściśle z rozwojem gospodarki opartej na wiedzy. Jak podkreśla

Witold Abramowicz, istotną kwestią w tym rozwoju jest edukacja i stąd „wykształcenie

społeczeostwa nie może byd traktowane wyłącznie jako indywidualna sprawa uczącego się,

tylko jako strategiczne zadanie dla paostwa”36. Współczesna szkoła, chcąc kształcid obywateli

informujących się, komunikujących i uczących się przez całe życie, musi skupid się na

kształceniu pracy zespołowej: definiowaniu wspólnych celów, negocjowaniu,

odpowiedzialności, terminowości i lojalności wobec grupy. Ponadto, w szkole powinno się

rozwijad umiejętności i wiedzę przydatne do zatrudnienia na współczesnym, bardzo

wymagającym rynku pracy oraz w nowo kreowanych zawodach.

Podstawowym warunkiem funkcjonowania społeczeostwa informacyjnego jest

umożliwienie obywatelom ciągłego kształcenia się. Współczesne wyzwania stojące przed

systemami edukacji odnoszą się do kluczowych kompetencji, czyli takich, które są szczególnie

ważne dla sprawnego funkcjonowania w szybko zmieniającej się rzeczywistości. Należą do

nich (wg OECD) m.in.37:

planowanie, organizowanie i kontrola własnego uczenia się,

skutecznie komunikowanie się,

efektywna praca w zespole,

kreatywne rozwiązywanie problemów,

sprawne posługiwanie się komputerem i nowoczesnymi technologiami

informacyjnymi.

W zglobalizowanej gospodarce sieciowej, którą charakteryzuje przede wszystkim

dynamizm, wysoka konkurencyjnośd czy indywidualizacja oferty, kształcenie także nabiera

nowego charakteru. Niektórzy autorzy zauważają, że współcześnie oferta edukacyjna

36

W. Abramowicz, Edukacja, [w:] Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego. Raport o

rozwoju społecznym, red. W. Cellary, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, Warszawa 2002, s. 121. 37

S. Juszczyk, Edukacja na odległość. Kodyfikacja pojęć, reguł i procesów, Adam Marszałek, Toruń 2003, s. 12.

61

powinna zawierad kształcenie za pomocą metod szybkiego zdobywania umiejętności

adaptowania się do zmieniającej się dynamicznie rzeczywistości38. Szczególnie w sytuacji, gdy

coraz częściej mówi się o e-biznesie czy wirtualnej przedsiębiorczości. Umiejętności

poruszania się i operowania w tym środowisku muszą opanowad wszyscy, którzy myślą

o założeniu własnego biznesu, którzy chcieliby zaistnied w globalnym społeczeostwie

informacyjnym.

Wiedza na temat wymagao współczesnego pracodawcy względem potencjalnych

kandydatów do pracy jest ważnym elementem nie tylko w wyborze zawodu, ale również

kierunku studiów i uczelni (np. pod kątem jej nowoczesności, stosowanych metod

dydaktycznych, prestiżu itp.). Zespół ds. Badania Potrzeb WSIiZ we współpracy z Biurem

Karier i Instytutem Gospodarki, prowadząc od ponad 10 lat badania rynku pracy,

skonstruował sylwetkę idealnego kandydata na podstawie analizy ofert pracy i badao

pracodawców podkarpackich.

W wyniku analizy 215 ofert pracy zgłoszonych do Biura Karier w 2010 r. wskazano na

poszukiwane tą formą rekrutacji zawody, a także profil kandydata do pracy.

Branże

Wśród branż, w których poszukiwani byli pracownicy w 2010 r., przeważały:

informatyka/telekomunikacja, przemysł/produkcja, usługi i biura doradztwa personalnego.

Tendencja ta nieco zmieniła się w porównaniu z rokiem ubiegłym – wówczas najchętniej

poszukującą pracowników branżą była branża finansów.

Tab. 6. Branże, w których poszukiwani byli pracownicy

BRANŻA Częstośd %

informatyka/telekomunikacja 54 25,16

przemysł/produkcja 26 12,09

usługi 26 12,09

biuro doradztwa personalnego (Polska i zagranica) 22 10,63

handel 12 5,58

turystyka/hotelarstwo 12 5,58

konsulting 11 5,12

edukacja 10 4,65

38

W. Bielecki, E-symulacyjne gry menedżerskie w treningu nowych metodyk zarządzania, [w:] Metody

symulacyjne w badaniu organizacji i w dydaktyce menedżerskiej, red. A. Balcerak, W. Kwaśnicki, Oficyna

Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008, s. 285.

62

finanse 9 4,19

media 9 4,19

inne 9 4,19

rozrywka 4 1,86

promocja/reklama 3 1,40

ubezpieczenia 3 1,40

bankowośd 2 0,93

administracja publiczna 1 0,47

farmacja/medycyna 1 0,47

Ogółem 215 100

Źródło: Raport z analizy ofert pracy Biura Karier.

Poszukiwane zawody

Wśród najczęściej poszukiwanych zawodów w ubiegłym roku znalazły się: informatyk,

programista, specjaliści z różnych dziedzin, kierownicy i doradcy klienta. W porównaniu

z wcześniejszym rokiem zwiększyło się zapotrzebowanie na zawody związane z

nowoczesnymi technologiami.

Tab. 7. Zawody, w których poszukiwani byli pracownicy

Poszukiwane zawody Częstośd %

informatyk 24 11,16

programista 24 11,16

inny specjalista 21 9.77

kierownik/menedżer 14 6.51

doradca klienta 12 5.58

konsultant 12 5.58

praca administracyjno/biurowa 11 5.12

analityk/finansista 9 4.19

asystent 9 4.19

grafik 8 3.72

dział handlowy/sprzedaży 7 3.26

inżynier/technolog 5 2.33

sprzedawca 5 2.33

ankieter 4 1.86

praca fizyczna 4 1.86

przedstawiciel handlowy 4 1.86

logistyka 3 1.40

hostessa/promotor 2 0.93

marketing/promocja 1 0.47 inne 36 16.74 Ogółem 215 100


63

Cechy kandydata do pracy

Dla większości pracodawców wykształcenie, płed czy doświadczenie nie było

istotnymi elementami, które eliminowałyby potencjalnych kandydatów do pracy. 44,2%

z nich w swoich ogłoszeniach nie zawarło informacji o wymaganym wykształceniu, zaś 24,7%

oczekiwało od kandydatów wykształcenia wyższego (w poprzednim roku 22% ofert

skierowanych było do tychże osób). W co piątym ogłoszeniu poszukiwano do pracy

studentów.

Rys. 11. Preferowane wykształcenie


W 57% ofert pracy doświadczenie zawodowe kandydatów nie było koniecznym

warunkiem podjęcia pracy (w porównaniu do poprzedniego roku wzrósł odsetek ofert pracy

z brakiem wymaganego doświadczenia). Doświadczenie wskazywane było szczególnie

w ofertach pracy dla specjalistów, finansistów i analityków. Natomiast w ofertach dla

pracowników biurowych nie znajdowała się wzmianka o konieczności posiadania

doświadczenia.

64

Rys. 12. Preferencje związane z doświadczeniem zawodowym


W 7 ofertach znalazły się informacje o preferencjach dotyczących płci kandydatów

pomimo tego, że jest to prawnie zabronione. Do cech idealnego kandydata do pracy

pracodawcy poszukujący pracowników w ubiegłym roku zaliczyli przede wszystkim wiedzę

specjalistyczną, komunikatywnośd, obsługę programów informatycznych i samodzielnośd.

Nie bez znaczenia jest też dyspozycyjnośd i posiadanie prawa jazdy. W roku 2010

pracodawcy stawiali przede wszystkim na umiejętności komunikacyjne i obsługę programów

informatycznych.

Rys. 13. Pożądane cechy kandydatów do pracy

65


Znajomośd języków obcych

W analizowanych ofertach pracy pojawiały się wymagania dotyczące znajomości

głównie języka angielskiego (w 47 ofertach wymagany był na poziomie co najmniej dobrym).

12 pracodawców poszukiwało kandydatów, którzy posługiwali się językiem niemieckim, 7 –

francuskim, 5 – hiszpaoskim i po 2 pracodawców preferowało język rosyjski i włoski.

Preferencje co do wymagao dotyczących znajomości języka obcego nie zmieniły się, biorąc

pod uwagę badania z poprzedniego roku.

Rys. 14. Wymagany język obcy

66


Czas, miejsce i forma zatrudnienia

Pracodawcy oferowali w zeszłym roku głównie pracę na czas określony (64,8% ofert).

Większośd ofert dotyczyła umowy o pracę (66,7%), 29, 8% – umowy-zlecenia i 3 ogłoszenia

oferowały zatrudnienie w oparciu o umowę o dzieło.

Rys. 15. Preferowany okres zatrudnienia kandydata


67

Większośd ofert dotyczyła pracy w Rzeszowie (50,7%) i woj. podkarpackim (22,8%).

7,9% ogłoszeo skierowanych było do kandydatów chcących pracowad w Warszawie i 13%

odnosiło się do terenu całego kraju.

Rys. 16. Oferowane miejsce pracy


68

Preferencje osób poszukujących pracy

Charakterystyka kandydatów do pracy

Analizie poddano 363 formularze zgłoszone do Biura Karier w 2010 r. Wśród osób

poszukujących pracy 62% stanowiły kobiety. Blisko połowa to maturzyści z lat 2000-2005.

Osoby kooczące szkołę średnią w latach 2006-2009 stanowiły 37%, zaś wśród zeszłorocznych

maturzystów pracy szuka 31 osób. Zdecydowana większośd kandydatów do pracy, tj. prawie

86%, to osoby wieku 20-29 lat.

Tab. 8. Wiek poszukujących pracy

Rok urodzenia Częstośd %

1951-1972 4 1,07

1973-1980 23 6,17

1981-1990 310 83,11

1991-1996 25 6,70

Brak danych 11 2,95

Ogółem 363 100

Źródło: Raport z analizy preferencji osób poszukujących pracy.

Większośd poszukujących pracy (blisko 60%) ukooczyło licea ogólnokształcące, 23% to

absolwenci zespołów szkół, zaś 8% uczęszczało do techników.

20% osób zapisanych w bazie poszukujących pracy ma tytuł magistra. Tylko 4 osoby

po studiach inżynierskich szuka pracy. Blisko 50% poszukujących zatrudnienia to studenci

studiów I stopnia (licencjatu) – głównie z kierunków: ekonomia, administracja, turystyka

i rekreacja oraz dziennikarstwo i komunikacja społeczna.

63% osób deklaruje znajomośd co najmniej jednego języka na poziomie dobrym, zaś

w takim samym stopniu dwa języki zna 13%. Język angielski biegle lub dobrze zna 49%

poszukujących pracy, niemiecki na podobnym poziomie – 8%, francuski – 6%, rosyjski – 7%

i inny (głównie ukraioski) – 4%.

Niemal wszyscy deklarują co najmniej dobrą znajomośd obsługi komputera (przede

wszystkim internetu, edytora tekstu i arkusza kalkulacyjnego). 32% zna przynajmniej

podstawy któregoś z języków programowania: 9% zna język C++, 7% – JAVA, 6% – PHP.

69

Kandydatów do pracy interesują przede wszystkim oferty pracy w Polsce. Aż 81% nie

zamierza opuszczad kraju w poszukiwaniu pracy. Zarówno w kraju, jak i za granicą chciałoby

pracowad 18%, a zaledwie 2 osoby poszukują tylko zagranicznych ofert pracy. Blisko 60%

poszukujących pracy oczekuje zatrudnienia w Rzeszowie, zaś dla 41% miejsce pracy nie ma

znaczenia.

Wśród zawodów, które poszukujący pracy chcieliby wykonywad, najczęściej

wpisywano pracę biurową i w administracji. 16 osób chciałoby pracowad w księgowości, tyle

samo jako grafik komputerowy. 10 osób poszukuje zatrudnienia w zawodzie przedstawiciela

handlowego, a 8 jako asystentka/sekretarka.

Rys. 17. Preferencje poszukujących pracy co do zawodu

Źródło: Raport z analizy preferencji osób poszukujących pracy.

70

Rola wiedzy we współczesnych społeczeostwach – Karolina Cyran, Andrzej

Rozmus

Ku nowej szkole

Jeszcze tak niedawno, bo zaledwie kilkadziesiąt lat temu, aby edukacja była

efektywna, wystarczała zwykła tablica, kreda i dobry nauczyciel. Dziś okazuje się, że takie

twierdzenie nie znajduje żadnego potwierdzenia, a co więcej – trudno jest je obronid.

Dzisiejsza rzeczywistośd, otwarcie granic, rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych

powoduje, że świat staje się globalną wioską, w której główną rolę pełnią wirtualne

informacje. To z kolei sprawia, że wymagania oraz oczekiwania studenta są zupełnie inne

aniżeli chociażby w XX w.

Wyzwaniem dzisiejszego polskiego szkolnictwa wyższego jest stworzenie rynku

edukacyjnego, w którym główną rolę odgrywad będzie taki zestaw narzędzi interaktywnych,

społecznościowych, dzięki któremu młody człowiek w sposób naturalny będzie w stanie

przetwarzad docierające do niego informacje w wiedzę, a następnie tę ostatnią

wykorzystywad w codziennym życiu39.

Polskie szkolnictwo wyższe – diagnoza i ocena40

Okres ostatnich kilkunastu lat był „boomem” dla szkolnictwa wyższego w Polsce.

Rozwój gospodarczy kraju, zmiany demograficzne sprawiły, iż dostęp do nauki na poziomie

wyższym ma niemal każda osoba. To coraz bardziej powszechniejsze dążenie do uzyskania

dyplomu ma swoje odzwierciedlenie w statystykach. Jeszcze na początku lat 90. liczba

studentów w Polsce nieznacznie przekraczała 400 tys., dziś zaś osiąga ona niemal 5-krotnie

wyższy poziom. Dynamiczny rozwój edukacji również możemy zaobserwowad w woj.

podkarpackim. Rozwój ten jest potwierdzeniem ogromniej roli edukacji i świadczy o wadze,

jaką przywiązuje się do rozbudowy sieci szkół wyższych i znacznego zwiększenia dostępności

wykształcenia. Rozpoczęty proces dostosowywania kształcenia dla potrzeb szeroko

39

Opracowanie z: O. Kurek, K. Pado, Nowoczesne narzędzia dydaktyczne i komunikacyjne – wyzwaniem dla szkolnictwa wyższego, [w:] Doskonalenie usług edukacyjnych w szkołach wyższych w procesie integracji z Unią Europejską, red. J. Mączyoski, A. Pawlak-Wolanin, W. Demecki, wyd. Wyższa Szkoła Menadżerska w Legnicy, Legnica 2009, str. 253-261 Legnica 2009. 40

Opracowanie na podstawie danych GUS: Szkoły wyższe i ich finanse w 2008 roku, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2009.

71

rozumianej gospodarki regionu nasuwa koniecznośd modernizacji kierunków kształcenia,

stwarza możliwości kształcenia podyplomowego. Dotyczy to najbardziej aktualnych

zagadnieo związanych z reformą paostwa, jak i integracją europejską, a także adaptacji

polskiej gospodarki rynkowej do wymogów gospodarki Unii Europejskiej. Wzrasta liczba

słuchaczy i studentów szkół wyższych, kolegiów nauczycielskich i językowych. Obserwuje się

również komercjalizację kształcenia. Szkoły niepubliczne wzbogacają ofertę kształcenia

o kierunki dostosowane do potrzeb rynku pracy.

Szkolnictwo wyższe w liczbach Jeszcze w roku akademickim 1990/1991 na studiach wyższych w Polsce uczyło się ok.

400 tys. osób na 112 uczelniach, a 4 lata później już prawie 800 tys. znajdowało swoje

miejsce w 179 szkołach, by wreszcie w roku akademickim 2009/2010 osiągnąd pułap 1,9 mln

studiujących w 461 uczelniach. W roku akademickim 2008/2009 w szkołach wyższych

wszystkich typów szkół kształciło się 1 927,8 tys. studentów, zaś w roku akademickim

2009/2010 liczba studentów wyniosła 1 900 tys., tj. o 1,4% mniej niż w roku poprzednim.

Natomiast w porównaniu z rokiem akademickim 2000/2001 ostatnio odnotowana liczba

studentów była większa o 315,2 tys. osób (16,6%). W roku akademickim 2009/2010

zmniejszyła się liczba studentów nowo przyjętych na I rok studiów, zarówno stacjonarnych,

jak i niestacjonarnych. Ogółem (bez cudzoziemców) przyjęto 472,6 tys. studentów wobec

488,5 tys. w roku 2008, czyli mniej o 15,9 tys. osób (3,3%). Liczba studentów-cudzoziemców

w roku akademickim 2009/2010 wyniosła 17 tys. osób wobec 15,9 tys. w roku akademickim

2008/2009, 6,6 tys. w roku akademickim 2000/2001 i 4,3 tys. w roku akademickim

1990/1991. W roku akademickim 2009/2010 liczba studentów na studiach stacjonarnych

wynosiła 938,3 tys. osób, tj. 49,4% wszystkich studiujących. Na studiach niestacjonarnych

studiowało 961,8 tys. osób. Studenci studiów niestacjonarnych stanowili 50,6% wszystkich

studiujących. Ogółem w szkołach publicznych kształciło się 1 266 917 studentów, zaś

w szkołach niepublicznych – 633 097 osób.

72

Rys 18. Studenci wg form kształcenia – rok akademicki 1990/1991

Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 2009 roku, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2010.

Rys. 19. Studenci wg form kształcenia – rok akademicki 2009/2010

Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 2009 roku, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa, 2010.

Na przestrzeni ostatnich 17 lat liczba ludności Polski ciągle spadała, natomiast liczba

studentów wzrosła pięciokrotnie (liczba osób podejmująca naukę na studiach wyższych

systematycznie wzrastała do roku 2006).W roku 2009 liczba ludności nieznacznie zwiększyła

się, zaś liczba studentów utrzymuje nadal tendencję spadkową. Fakt ten przyczynił się do

obniżenia wskaźnika liczby studentów w przeliczeniu na tys. mieszkaoców.

Tab. 9. Wskaźnik liczby studentów w Polsce w przeliczeniu na 1000 mieszkaoców w latach 1990-2009

Rok Liczba ludności w Polsce ( w tys.)

Liczba studentów w Polsce (w tys.)

Wskaźnik liczby studentów w przeliczeniu na 1000 mieszkaoców

1990 38 183,2 403,8 10,57

1991 38 309,2 428,2 11,17

1992 38 418,1 495,7 12,9

1993 38 504,7 584 15,17

1994 38 580,6 628,2 16,28

1995 38 609,4 794,6 20,58

1996 38 639,3 927,5 24

73

1997 38 660 1 091,8 28,24

1998 38 667 1 274 32,95

1999 38 653,6 1 341,9 34,72

2000 38 254 1 584,7 41,42

2001 38 242,2 1 718,7 44,92

2002 38 218,5 1 800,5 47,11

2003 38 190,6 1 858,7 48,67

2004 38 180,2 1 929,1 50,53

2005 38 157 1 926,1 50,47

2006 38 189 1 953,8 51,16

2007 38 115 1 937,4 50,83

2008 38135,9 1927,8 50,55

2009 38173,7 1900 49,8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS: Mały rocznik statystyczny 2010 oraz Szkoły wyższe i ich

finanse 2009.

Jak wynika z przedstawionych obliczeo, wskaźnik liczby studentów przypadających na

1000 mieszkaoców stale rósł od 1990 r. W roku 1990 wynosił on 10,57, co znaczyło, że na

1000 mieszkaoców Polski przypadało około 11 studentów. 8 lat później, w 1998 r., wskaźnik

liczby studentów oscylował w granicach 32,95, co świadczyło o wzroście liczby studentów do

około 33 studentów przypadających na 1000 mieszkaoców. W roku 2006 wskaźnik osiągnął

wartośd 51,16. Przy spadku liczby ludności w Polsce i jednoczesnym wzroście liczby

studentów na 1000 mieszkaoców Polski przypadało już ponad 51 studentów. Reasumując, od

1990 r. do 2006 r. liczba osób studiujących w Polsce wzrastała z roku na rok. Niestety, od

2007 r. wskaźnik ten zaczyna spadad i w 2009 r. osiągnął wartośd równą 49,8, co świadczy

o spadku liczby studentów. Na 1000 mieszkaoców Polski przypada już tylko ok. 50

studentów.

Obok publicznych szkół wyższych kształcących studentów w systemie stacjonarnym,

wieczorowym, niestacjonarnym i eksternistycznym, począwszy od 1991 r. powstają

i rozwijają się szybko szkoły wyższe niepubliczne. Na początku roku akademickiego

2009/2010 funkcjonowało 330 uczelni niepublicznych kształcących 633,1 tys. studentów

(czyli 33,3% ogółu studentów), w tym 163,7 tys. na I roku studiów. W porównaniu z rokiem

poprzednim nastąpił wzrost liczby niepublicznych szkół wyższych o 1,5%, a liczba studiującej

tam młodzieży zmalała o 4%.

W roku akademickim 2009/2010 wśród 461 szkół wyższych w Polsce (łącznie ze

szkołami resortów obrony narodowej oraz spraw wewnętrznych i administracji) 131 było

uczelniami publicznymi. Kształciło się w nich 1 266,9 tys. osób (66,7% ogółu studentów),

74

w tym 324 tys. osób na I roku. W porównaniu z rokiem ubiegłym zmalała liczba studentów

kształcących się w tych szkołach o 1,4%. Zdecydowana większośd uczelni niepublicznych

prowadzi kształcenie wyłącznie na poziomie licencjackim, głównie na kierunkach

ekonomicznych (zarządzanie, marketing, bankowośd, finanse). Szkoły niepubliczne starają się

sprostad rosnącym potrzebom edukacyjnym i zwłaszcza w mniejszych ośrodkach stwarzają

czasem jedyną i taoszą niż w mieście uniwersyteckim możliwośd kształcenia się.

Liczba szkół wyższych w roku akademickim 2009/2010 w porównaniu do roku

akademickiego 2000/2001 wzrosła o 33,6%, a w porównaniu z wcześniejszym rokiem – tylko

o 1,1 %.

W roku akademickim 2009/2010 najwięcej osób kształciło się na kierunkach

ekonomicznych i administracyjnych, społecznych oraz pedagogicznych. Były to również

najbardziej popularne kierunki w roku 2000. W roku 1990 najwięcej osób kształciło się na

kierunkach technicznych, związanych z biznesem i zarządzaniem oraz pedagogicznych.

Od 2008 r. utrzymuje się tendencja spadkowa, jeśli chodzi o zainteresowanie

kierunkami humanistycznymi, społecznymi, a także informatycznymi. Większym

zainteresowaniem natomiast cieszyły się kierunki ochrony i bezpieczeostwa oraz związane ze

zdrowiem i opieką społeczną, a także architekturą i budownictwem.

Najmniejszy odsetek kobiet kształcących się w szkołach wyższych studiował na

kierunkach informatycznych (10%), usług transportowych (14,9%), inżynieryjno-technicznych

(19,2%) oraz ochrony i bezpieczeostwa (32,5%). Kobiety przeważały wśród ogólnej liczby

studentów kierunków opieki społecznej (88,2%), medycznych (75,2%) oraz pedagogicznych

(75,8%). W roku akademickim 2009/2010 w akademiach medycznych kształciło się 59,9 tys.

studentów, tj. o 3,3% więcej niż w roku poprzednim, w tym na studiach niestacjonarnych

studiowało 14,9 tys. studentów, o 0,8% więcej niż w roku poprzednim.

W roku akademickim 2009/2010 szkoły wyższe opuściło 439,7 tys. absolwentów,

z czego prawie 2/3 to absolwenci uczelni publicznych (282,2 tys.). Prawie połowa wszystkich

absolwentów ukooczyła studia zawodowe (I stopnia), tj. 49,1% ogółu, czyli 216 tys.

absolwentów, z czego 34,7 tys. z tytułem inżyniera i 181,3 tys. osób z tytułem licencjata.

Studia magisterskie jednolite ukooczyło 111,3 tys. absolwentów (tj. 25,3% ogółu). Największą

częśd absolwentów stanowili absolwenci studiów niestacjonarnych – 237,4 tys. osób (w tym

106,8 tys. absolwentów studiów zawodowych *I stopnia+ z tytułem licencjata i 18,6 tys.

75

absolwentów studiów zawodowych *I stopnia+ z tytułem inżyniera oraz 22,2 tys.

absolwentów studiów jednolitych magisterskich).

Absolwenci studiów stacjonarnych stanowili 202,3 tys. osób (w tym 74,5 tys.

absolwentów studiów zawodowych *I stopnia+ z tytułem licencjata i 16 tys. absolwentów

z tytułem inżyniera oraz 89,1 tys. absolwentów studiów jednolitych magisterskich).

W porównaniu do roku akademickiego 2000/2001 liczba absolwentów wzrosła o 135,8 tys.

osób. W roku akademickim 2009/2010 absolwenci kierunków ekonomicznych

i administracyjnych stanowili 25,8%, kierunków pedagogicznych – 14,5%, kierunków

społecznych – 14,5%, humanistycznych – 8,2%, medycznych – 6,6%.

Rys. 20. Studenci wg grup kierunków studiów w roku akademickim 1990/1991

Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 2006 roku, GUS, Warszawa 2006,

http://www.mnisw.gov.pl/_gAllery/18/66/18662/publikacja.pdf.

76

Rys. 21. Studenci wg grup kierunków studiów w roku akademickim 2009/2010


Dziś mamy do czynienia z „nadprodukcją” humanistów, a tej z kolei towarzyszy

deficyt absolwentów kierunków inżynieryjno-technicznych, wykwalifikowanych specjalistów.

Niestety, liczba studentów decydujących się na studia inżynieryjno-techniczne

i matematyczno-przyrodnicze jest niewielka.

Rys. 22. Odsetek nowo przyjętych studentów wg grup kierunków w Polsce i krajach OECD w 2008 r.

77


Patrząc na powyższy wykres, widzimy, że odsetek studentów, którzy rozpoczynają

naukę na studiach matematycznych oraz informatycznych w Polsce w 2008 r., wynosi

zaledwie 5%, ale jednocześnie jest on równy ze średnim wskaźnikiem dla krajów OECD.

Studenci też rzadko wybierają studia na kierunkach z grupy „nauki biologiczne, fizyczne

i rolnicze”.

Tymczasem polskie przedsiębiorstwa biją na alarm – rynek przesycony jest

humanistami. Jak wynika z badao przeprowadzonych przez TNS OBOP, w 2013 r.

zapotrzebowanie w przemyśle może sięgnąd nawet 47 tys. osób41. Reasumując, należy

stwierdzid, że pomimo wysokiej liczby osób decydujących się na studia w Polsce, tylko

nieliczne z nich swoje życiowe wybory podejmują zgodnie z oczekiwaniami rynku pracy.

Znaczna częśd absolwentów ma coraz większe problemy ze znalezieniem pracy

w wyuczonym zawodzie. Uczelnie na dużą skalę kształcą na potrzeby rynku pracy, którego

nie ma.

Polskie szkoły wyższe nie mogą niestety również pochwalid się swoją infrastrukturą

dydaktyczną. Stąd byd może wynika fakt olbrzymiej liczby kierunków, które nie wymagają

(raczej nie stad na to uczelni) bogatego zaplecza dydaktycznego. Chodzi tu m.in.

o zarządzanie i marketing, pedagogikę, polonistykę, historię itp. Wyjściem powinno byd

znaczne „zinformatyzowanie” systemu dydaktycznego, które pośrednio pozwoliłoby na

wyposażenie absolwentów w umiejętnośd posługiwania się narzędziami informatycznymi,

jest to bowiem (i nie jest to truizmem) jedyną przepustką do współczesnej cywilizacji –

cywilizacji informatycznej.

Poniżej przedstawione zostały najpopularniejsze kierunki i specjalności studiów

w roku akademickim 2010/2011 w publicznych szkołach wyższych nadzorowanych przez

Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Według liczby kandydatów (10 tys. i więcej) na studia

stacjonarne sytuacja przedstawia się następująco42.

41

http://gazetapraca.pl/gazetapraca/1,91736,5881465,Szkolnictwo_wyzsze_a_wyzwania_rynku_pracy.html, 21 grudnia 2009 r. 42

Informacji o wynikach rekrutacji na studia w roku akademickim 2010/2011 w uczelniach publicznych i niepublicznych nadzorowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, http://www.nauka.gov.pl/fileadmin/user_upload/szkolnictwo/Dane_statystyczne_o_szkolnictwie_wyzszym/20110104_WYNIKI_rekrutacji_2010.pdf, 30 stycznia 2011 r..

78

Tab. 10. Najpopularniejsze kierunki i specjalności studiów w roku akademickim 2010/2011 w publicznych

szkołach wyższych nadzorowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

1 Zarządzanie 37 743

2 Budownictwo 30 944 3 Pedagogika 30 414 4 Prawo 26 943 5 Informatyka 25 435 6 Ekonomia 24 539 7 Finanse i rachunkowośd 19 997 8 Inżynieria środowiska 19 370 9 Administracja 19 255 10 Psychologia 19 021 11 Filologia – specjalnośd: filologia angielska 17 529 12 Zarządzanie i inżynieria produkcji 16 806

Źródło: Informacji o wynikach rekrutacji na studia w roku akademickim 2010/2011 w uczelniach publicznych i

niepublicznych nadzorowanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego,

http://www.nauka.gov.pl/fileadmin/user_upload/szkolnictwo/Dane_statystyczne_o_szkolnictwie_wyzszym/20

110104_WYNIKI_rekrutacji_2010.pdf, 30 stycznia 2011 r.

W roku akademickim 2009/2010 w 461 szkołach wyższych wszystkich typów kształciło

się 1 900 tys. studentów, w tym w 128 filiach zamiejscowych – 98,1 tys. studentów, oraz w

112 zamiejscowych ośrodkach dydaktycznych, punktach konsultacyjnych – 22,8 tys.

studentów.

Największymi placówkami typu zamiejscowego były: zamiejscowy Wydział

Administracyjno-Prawny w Rzeszowie Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Przemyślu (7,9

tys. studentów), filia Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu (5,9 tys. studentów) oraz

Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu im. Mikołaja

Kopernika w Toruniu (5,1 tys. studentów). Największym ośrodkiem akademickim w Polsce

jest Warszawa z największą uczelnią – Uniwersytetem Warszawskim – kształcącym 55,4 tys.

studentów. W roku akademickim 2009/2010 w 78 uczelniach w Warszawie i trzech

jednostkach zamiejscowych kształciło się ponad 278 tys. studentów, w tym w 66 uczelniach

niepublicznych i 3 jednostkach zamiejscowych – 120,4 tys. studentów.

Studenci w Warszawie stanowili 14,6% ogółu studentów polskich uczelni. W roku

akademickim 2009/2010 na studiach stacjonarnych kształciło się w Warszawie 124,3 tys.

studentów (tj. 44,7% ogółu studentów w tym mieście). Poza Warszawą największe ośrodki

79

akademickie to Kraków, Wrocław, Poznao, Łódź, Lublin oraz Gdaosk i Katowice. Kształciło się

w nich łącznie 43,4% ogółu studentów, przy czym studenci studiów stacjonarnych stanowią

53,3% ogółu studentów w tych ośrodkach akademickich.

Na polskich uczelniach studiuje coraz więcej cudzoziemców (wzrost o 7,2% w ciągu

roku). W roku akademickim 2009/2010 ich liczba wyniosła 17 tys. osób wobec 15,9 tys. w

roku ubiegłym, 6,6 tys. w roku 2000/2001 i 4,3 tys. w roku 1990/1991. Najwięcej

cudzoziemców studiowało na uniwersytetach (4,9 tys. osób) oraz akademiach medycznych

(4,8 tys. osób). W wyższych szkołach ekonomicznych studiowało 2,5 tys. osób, a w wyższych

szkołach technicznych – 1,3 tys. osób. Największym powodzeniem wśród studentów-

cudzoziemców cieszyły się kierunki medyczne (5,5 tys. osób), ekonomiczne i administracyjne

(3,3 tys. osób), społeczne (2,5 tys. osób), humanistyczne (1,6 tys. osób).

W łącznej liczbie 2 210 absolwentów-cudzoziemców w roku akademickim 2008/2009

absolwenci kierunków ekonomiczno-administracyjnych (628 osób, tj. 28,4% ogółu) stanowili

najliczniejszą grupę, a następnie absolwenci kierunków medycznych (450 osób, tj. 20,4%

ogółu), kierunków społecznych (288 osób, tj. 13% ogółu) i humanistycznych (288 osób, tj.

13% ogółu). Najliczniejszą grupę cudzoziemców studiujących w Polsce stanowili studenci

z Europy – łącznie 11,6 tys. osób, w tym głównie z Ukrainy, Białorusi, Norwegii i Szwecji.

Zainteresowanie studiami w Polsce wykazuje młodzież polskiego pochodzenia. Jej

udział w ogólnej liczbie studentów-cudzoziemców w porównaniu do ubiegłego roku wzrósł

do 3 709 (wzrost o 304 osoby). W roku akademickim 2009/2010 stanowiła ona 21,5% ogółu

populacji cudzoziemców studiujących w Polsce. Studiami w Polsce zainteresowana była

przede wszystkim młodzież z krajów Europy Wschodniej, m.in. z Białorusi, Ukrainy oraz

Litwy.

Kształcenie cudzoziemców w polskich szkołach wyższych jest ważnym instrumentem

budowania prestiżu naszego kraju, tworzącym sprzyjające warunki do realizacji polityki

zagranicznej.

W roku akademickim 2009/2010 194,2 tys. osób było słuchaczami studiów

podyplomowych. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba ta zwiększyła się o 25,8 tys.

osób. W porównaniu z rokiem akademickim 2005/2006 liczba ta wzrosła o 58,3 tys. osób

(42,9%), a w stosunku do roku akademickiego 1995/1996 prawie 3-krotnie. Liczba kobiet

dokształcających się na studiach podyplomowych stanowiła 68,1% wszystkich słuchaczy.

Wśród uczestników studiów podyplomowych największą popularnością cieszyły się kierunki:

80

ekonomiczne i administracyjne (61,2 tys. słuchaczy),

pedagogiczne (41,1 tys. słuchaczy),

medyczne (28 tys. słuchaczy).

W roku akademickim 2009/2010 na studiach doktoranckich prowadzonych przez

szkoły wyższe, instytuty naukowo-badawcze, placówki Polskiej Akademii Nauk oraz Centrum

Medyczne Kształcenia Podyplomowego kształciło się łącznie 35,7 tys. osób, co oznacza

wzrost w porównaniu do roku poprzedniego o 10%. Wśród kierunków studiów

doktoranckich największym zainteresowaniem cieszyły się nauki humanistyczne (10 tys.

uczestników) oraz techniczne (5,7 tys. uczestników), a najmniejszym – nauki muzyczne (128

uczestników) oraz sztuki plastyczne (146 osób). Jednocześnie w tym samym roku otwarto 7,3

tys. przewodów doktorskich.

Znaczny wzrost populacji studentów jest związany przede wszystkim ze zwiększaniem

się liczby studentów studiów wieczorowych i zaocznych w szkołach paostwowych oraz

rozwojem różnych form studiów w szkołach wyższych niepaostwowych. Liczniejsze generacje

absolwentów szkół średnich oraz zwiększony wśród nich odsetek osób, które zamierzają

kontynuowad naukę w szkołach wyższych, powoduje, że od kilku lat sukcesywnie rośnie

liczba studentów I roku, a także odsetek młodzieży kształcącej się w wieku 19-24 lat, co

znajduje swój wyraz w wartościach współczynnika skolaryzacji brutto. W okresie ostatnich 15

lat współczynniki skolaryzacji w szkolnictwie wyższym wzrosły blisko 4-krotnie.

Współczynnik skolaryzacji brutto wzrósł z 12,9 w roku akademickim 1990/1991 do

53,7 w roku akademickim 2009/2010, a netto – odpowiednio: z 9,8 do 41,2. Biorąc jednak

pod uwagę kraje wysokorozwinięte, nasze zapóźnienie jest jeszcze duże – dla porównania:

Kanada – 88%, USA – 81%, Australia – 80%, Nowa Zelandia – 63%, Norwegia – 62%.

81

Tab. 11. Współczynnik skolaryzacji w szkolnictwie wyższym


Jak widad, Polska ma w tej kwestii jeszcze wiele do zrobienia. Aby można było mówid

o konkurencyjności i szansach polskiej gospodarki, studentów wśród wszystkich uczących się

powinno byd znacznie więcej, więcej nawet, niż rejestruje się obecnie w najbardziej

rozwiniętych krajach UE – zaległości wymagają większych starao.

Gdy mówimy o liczbie studentów w Polsce i całej UE, musimy zdad sobie sprawę

z tego, że nie jest ona tutaj najważniejsza. Przede wszystkim liczy się jakośd nauczania. Na

tym polu Polacy są jednak daleko za krajami starej, unijnej „15”, bo chociaż wykształcenie

tzw. ogólne (wiedza ogólna) jest u nas na dobrym poziomie, to pewne praktyczne aspekty

naszej edukacji wymagają zmiany. Podstawowy problem tkwi w nikłej umiejętności

wykorzystania przez naszych studentów wiedzy w praktyce (by przywoład obraz uczącego się

zazwyczaj na pamięd studenta prawa czy w pierwszych latach również studenta medycyny).

Problem tkwi w złych programach studiów i przede wszystkim w złym prowadzeniu zajęd,

gdzie kładzie się nacisk na posiadanie wiedzy encyklopedycznej, a nie praktycznej. Tak więc

podstawową kwestią obok dostosowania oferty programowej szkół wyższych do obecnych

warunków jest zmiana sposobu kształcenia. Punkt ciężkości powinien byd tutaj położony na

kompetencje.

Reasumując ten wątek i przyjmując przy tym założenie, że polskie szkolnictwo

powinno dostosowad się do nowych warunków, warto wskazad na pewne trendy

43

Współczynnik skolaryzacji netto – relacja liczby osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia (w danej grupie wieku) do liczby ludności (stan na 31 grudnia) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania. Na przykład współczynnik skolaryzacji netto dla poziomu szkoły podstawowej wyliczamy, dzieląc liczbę uczniów szkół podstawowych na początku danego roku szkolnego w wieku 7-12 lat (wiek przypisany do tego poziomu) przez liczbę ludności w wieku 7-12 lat wg stanu na 31 grudnia tego samego roku; wynik podajemy w ujęciu procentowym. Współczynnik skolaryzacji brutto – relacja liczby osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na danym poziomie kształcenia (niezależnie od wieku) do liczby ludności (stan na 31 grudnia) w grupie wieku określonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania. Na przykład współczynnik skolaryzacji brutto dla poziomu szkoły podstawowej wyliczamy, dzieląc liczbę wszystkich uczniów szkół podstawowych bez względu na wiek na początku danego roku szkolnego przez liczbę ludności w wieku 7-12 lat (wiek przypisany do tego poziomu) według stanu na 31 grudnia tego samego roku; wynik podajemy w ujęciu procentowym. Źródło: definicje GUS.

Współczynnik skolaryzacji

43

1990/1991 1995/1996 2000/2001 2005/2006 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010

Brutto 12,9 22,3 40,7 48,9 49,9 51,1 52,7 53,7

Netto 9,8 17,2 30,6 38 38,8 39,7 40,6 41,2

82

edukacyjne, które można zauważyd w pozostałych krajach UE. Po pierwsze, powinna to byd

powszechna dążnośd do studiów wyższych. Studia wyższe w Europie nie stanowią już

zamkniętego obszaru dostępnego jedynie dla elity, ale stały się powszechne. Ludzie po

prostu zdają sobie sprawę z tego, że wykształcenie może im pozwolid konkurowad na rynku

pracy. Drugim zauważalnym trendem europejskim jest potwierdzenie istotności kształcenia

ustawicznego. W niektórych krajach UE procent rozpoczynających studia w wieku 30 i więcej

lat jest naprawdę wysoki (Dania – 17%, Szwecja – 18%, Wielka Brytania – 25%). Paostwa te

uważają, że kształcenie ustawiczne jest motorem napędowym wzrostu gospodarczego.

Poprzez stałą możliwośd uczenia się ludzie (czy inaczej: kapitał ludzki) zachowują dużą

elastycznośd zawodową, co w tak szybko zmieniającym się świecie gospodarczym jest zaletą

nie do przecenienia. Warto podkreślid, iż wiedza nie jest tutaj przypisana jedynie do szkół

wyższych. Ludzie korzystają ze środków masowego przekazu, internetu, szkoleo otwartych,

kursów korespondencyjnych (całej gamy możliwości oferowanych przez system distance

learning). Na uczelni zdobywa się w tym wypadku jedynie potwierdzenie swoich kwalifikacji

w postaci odpowiednich certyfikatów.

Finansowanie szkolnictwa wyższego w Polsce44 Polska należy do grupy krajów (w zasadzie Europa Centralna i Wschodnia), w których

jest dualny (podwójny) system finansowania szkolnictwa (dotacje paostwowe, czesne).

Finansowanie szkolnictwa wyższego w naszym kraju opiera się obecnie na dwóch ustawach.

Pierwsza to Prawo o szkolnictwie wyższym z 27 lipca 2005 r. (DzU nr 164, poz. 1365 ze zm.)

określające zasady finansowania edukacyjnej działalności, zaś druga to ustawa z 8

października 2008 r. normująca kwestię finansowania działalności badawczej, mówiąca

o zasadach finansowania nauki (DzU nr 238, poz. 2390 ze zm.).

Jeśli przyjrzymy się bliżej Prawu o szkolnictwie wyższym, to w swoich zapisach

rozróżnia ono dwa odrębne systemy finansowania. Pierwszy z nich odnosi się do uczelni

publicznych, zaś drugi – do uczelni niepublicznych. Jeżeli chodzi o ten drugi system,

zasadniczym źródłem finansowania kosztów działalności uczelni niepublicznych są opłaty

pobierane od osób studiujących. Inny sposób finansowania tychże jednostek stanowią

44

Opracowanie: A. Rozmus K. Pado, Finansowanie szkolnictwa wyższego w Polsce – stymulacja rozwoju czy regres?, „e-Finanse” 2008, nr 2.

83

przychody ze świadczonych usług, projekty badawcze, unijne oraz dotacje, które jeszcze w II

poł. lat 90. nie przysługiwały tym podmiotom.

Pomimo iż dziś dotacje przysługują zarówno uczelniom publicznym, jak

i niepublicznym, to jednak dla tych drugich są one bardziej teoretyczne, gdyż w praktyce 95%

dotacji trafia do uczelni publicznych45. Dotacje z budżetu paostwa dla studentów uczelni

niepublicznych mają formę bezzwrotnej pomocy materialnej bez względu na tryb

studiowania, a także są udzielane na takich samych zasadach jak dla uczelni publicznych.

Oprócz tego typu dotacji uczelnia niepubliczna może liczyd na częściowe pokrycie opłat

wnoszonych przez studentów czy doktorantów studiów stacjonarnych oraz dofinansowanie

m.in. prac remontowych, świadczeo zdrowotnych czy kształcenia i rehabilitacji

niepełnosprawnych studentów. Niemniej jednak ciągle nakłady inwestycyjne w szkołach

niepublicznych są znacznie niższe aniżeli w uczelniach publicznych (tab. 12).

Tab. 12. Nakłady inwestycyjne w szkołach wyższych w Polsce w latach 1995-2009

Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 2009 roku, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2010 i lata

wcześniejsze.

Proporcja źródeł finansowania publicznych szkół wyższych jest zupełnie odwrotna

aniżeli niepublicznych. Finansowanie tych jednostek odbywa się głównie za pośrednictwem

budżetu paostwa – poprzez dotacje o charakterze celowym. Do najważniejszych rodzajów

dotacji budżetowych dla uczelni zaliczamy dotacje na finansowanie działalności dydaktycznej

45

E. Malinowska-Misiąg, W. Misiąg, M. Tomalak, Centralne finansowanie ochrony zdrowia i edukacji w Polsce. Analiza regionalna, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2008, s. 64.

Rok Nakłady inwestycyjne w uczelniach publicznych w mln

zł

Nakłady inwestycyjne w uczelniach niepublicznych w mln

zł

1995 280,4 13,2 1996 468,5 34,9 1997 647,5 91,3 1998 863,5 95,4 1999 1 055,8 172,3 2000 1 317,1 258,7 2001 1 265,5 322,7 2002 1 265,5 275,9 2003 1 142,5 336,4 2004 1 452,2 333,6 2005 1 690,7 268,0 2006 1 823,8 212,2 2007 2 008,2 238,7 2008 2 065 329,8 2009 2275,5 348,8

84

oraz dotacje na zadania badawcze. W ustawie budżetowej określana jest ogólna kwota

dotacji, która powinna byd przeznaczona tylko i wyłącznie na określone cele46. Za

dysponowanie i dokonywanie podziału tych środków odpowiedzialny jest minister właściwy

ds. szkolnictwa wyższego, zaś w uczelniach resortowych – właściwy minister. Od 1993 r.

podział środków przeznaczonych na szkolnictwo wyższe odbywa się za pomocą algorytmu,

który powinien zapewniad obiektywnośd kryteriów i racjonalizację wydatków uczelni.

Jednym z określanych w ustawie celów, na który mogą byd przyznawane dotacje, są zadania

związane z kształceniem studentów studiów stacjonarnych, uczestników stacjonarnych

studiów doktoranckich i kadr naukowych oraz utrzymaniem uczelni, w tym na remonty.

Decyzja o przyznaniu dotacji podejmowana jest na podstawie planów rzeczowo-finansowych

przygotowywanych przez uczelnie. Fakt, iż głównym bodźcem finansowania publicznych

uczelni są dotacje, nie oznacza, że jednostki te zamykają się na inne źródła finansowania.

W ostatnim czasie obserwujemy systematyczny wzrost finansowania ich działalności przez

źródła niezwiązane z dotacjami, które pochodzą głównie z odpłatności za kształcenie na

studiach niestacjonarnych.

Finansowanie szkolnictwa wyższego w formie dotacji budżetu paostwa w poprzednim

dziesięcioleciu realizowane było na miarę możliwości uwarunkowanych głównie

makroekonomicznymi przesłankami dystrybucji finansów publicznych47. Patrząc

w przeszłośd, lata 90. to czas głębokich zmian w polskim szkolnictwie wyższym. Zdaniem A.

Kołodziejczyka przemiany te nastąpiły pod wpływem trzech głównych czynników. Pierwszym

z nich był fakt uzyskania przez szkoły wyższe znacznie większej autonomii, drugim – wzrost

zainteresowania wykształceniem, zaś trzeci czynnik dotyczył „redukcji finansowania

szkolnictwa wyższego z budżetu, co w połączeniu z dużym przyrostem liczby studentów

spowodowało drastyczne obniżenie paostwowej dotacji przypadającej na jednego

studenta”48. Dziś sytuacja ta jest znacznie lepsza. Jak pisze J. Bielioski na łamach miesięcznika

„Forum Akademickie”: „w latach 2003-2005 dotacja na działalnośd dydaktyczną polskich

uniwersytetów znacznie się zwiększyła. Wynosiła ona w 2003 roku – 1 664,3 mln zł, w 2004

46

Dotacje mogą byd przyznawane na cele określone w ustawie, a sposób ich podziału określa Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 2 kwietnia 2007 r. (DzU z 7 maja 2007 r.). 47

Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do roku 2010, [w:] J. Osiecka, A. Chodyra, Konferencje i seminaria. Raport o szkolnictwie wyższym. Diagnoza stanu i strategia rozwoju, „Biuletyn Biura Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu” 2003, nr 2(46), s. 162. 48

A. Kołodziejczyk, Stanowisko Senatu Politechniki Gdaoskiej w sprawie dotacji budżetowych dla szkolnictwa wyższego. Uchwała nr 75/2000/XIX z 20 grudnia 2000 r., „Serwis Politechniki Gdaoskiej”, numer specjalny z 21 grudnia 2000 r.

85

roku – 2 004 mln zł, w 2005 roku – 2 334,8 mln zł”49, aczkolwiek zdaniem W. Mendysa

prezentowane kwoty wystarczyły zaledwie na częśd wynagrodzeo dla pracowników – w 2003

r. – 74,5%, w 2004 r. – 76,9%, zaś w 2005 r. – 73,4%. Dotacja ta stanowi około 60%

przychodów publicznych szkół wyższych w Polsce50.

Tab. 13. Wydatki publiczne na szkolnictwo wyższe w Polsce oraz nakłady inwestycyjne w uczelniach

publicznych

Rok Nakłady z budżetu paostwa ogółem w mln zł

W tym nakłady inwestycyjne w uczelniach publicznych w mln zł

1995 2 174,7 280,4 1996 3 002,4 468,5 1997 3 752,2 647,5 1998 4 272,3 863,5 1999 5 070,5 1 055,8 2000 5 326,7 1 317,1 2001 6 370,7 1 265,5 2002 6 829,6 1 265,5 2003 7 049,2 1 142,5 2004 8 822,3 1 452,2 2005 9 676,5 1 690,7 2006 9 888,7 1 823,8 2007 10 701,4 2 008,2 2008 11091 2065 2009 11654,5 2275,5

Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 2009 roku, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2010 i lata wcześniejsze.

Patrząc na wielkośd wydatków budżetu paostwa na szkolnictwo wyższe w PKB,

widzimy, że oscylowały one w 1995 r. wokół poziomu 0,65%, zaś dziś kształtują się na

poziomie 0,88%.

Tab. 14. Wielkośd wydatków na szkolnictwo wyższe jako %PKB

Rok Udział % wydatków publicznych w PKB

1995 0,65 1996 0,71 1997 0,73 1998 0,71 1999 0,76 2000 0,72 2001 0,82 2002 0,85 2003 0,84 2004 0,96 2005 0,99 2006 0,94 2007 0,93 2008 0,88

49

J. Bielioski, Dotacje i czesne, „Forum Akademickie” 2006, nr 12. 50

W. Mendys, Mienie i finanse szkół wyższych, [w:] Szkolnictwo wyższe w Polsce. ustrój – prawo – organizacja, red. S. Waltoś, A. Rozmus, Wyd. WSIiZ, Rzeszów 2008, s. 164.

86

2009 0,88

Źródło: Szkoły wyższe i ich finanse w 2009 roku, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2010 i lata wcześniejsze.

Wydatki z budżetu na szkolnictwo wyższe w paostwach europejskich oscylują wokół

średniej równej 1%. Tak więc, nie uwzględniając paostw skandynawskich (Dania, Szwecja),

Polska w tej dziedzinie nie zostaje w tyle.

Przyglądając się natomiast kosztom kształcenia ponoszonym przez szkoły publiczne

i szkoły niepubliczne, śmiało możemy powiedzied, iż w przypadku tych drugich są one niższe.

Według wyliczeo GUS: „Przeciętny jednostkowy koszt kształcenia przypadający na studenta

przeliczeniowego według wariantu I w 2009 r. w szkołach publicznych wyniósł 13 556 zł,

niepublicznych 6 361 zł, zaś według wariantu II odpowiednio 11 615 zł i 6 155 zł.

W porównaniu z rokiem ubiegłym (2008) jednostkowy koszt kształcenia (wariant I)

w uczelniach publicznych wzrósł o 6,7%. Tymczasem w szkołach niepublicznych jednostkowy

koszt kształcenia zmalał o 8,3% – z 5 872 zł do 6 361 zł”51. Można zatem rzec, iż

wprowadzenie do sektora publicznych uczelni konkurencyjności (inaczej mówiąc – uczciwej

konkurencji) w obszarze pieniędzy na kształcenie oraz dofinansowanie stacjonarnych

studentów w uczelniach niepublicznych spowodowałoby obniżenie kosztów kształcenia.

Perspektywy europejskie i mega trendy w edukacji Unia Europejska dąży do tego, by stad się najbardziej dynamiczną, opartą na wiedzy

gospodarką na świecie. Oznacza to koniecznośd ogromnych inwestycji w badania naukowe

(źródło wiedzy) oraz edukację i kształcenie dające obywatelom do tej wiedzy dostęp.

Szczególnie istotne jest kształcenie pracowników w zakresie informatyki oraz zapewnienie

prostszego i szybszego dostępu do internetu w szkole, firmie i domu52. Niemniej jednak UE

pozostawia swoim członkom znaczną swobodę w kreowaniu polityki edukacyjnej. Nie ma

tym samym jednolitego modelu europejskiej edukacji utworzonego przez ponadnarodową

władzę. Są tylko wspólne działania zaplanowane przez instytucje Unii, a realizowane

w ramach programów wspartych środkami finansowymi przeznaczonymi do wykorzystania

przez poszczególne paostwa.

Przyjęta 7 grudnia 2000 r. na szczycie w Nicei Karta praw fundamentalnych Unii

Europejskiej w art. 14. (Prawo do edukacji) stanowi, iż każdy ma prawo do edukacji oraz

51

Szkoły wyższe i ich finanse w 2008 roku, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2009. 52

J. Minkina, Triada-największe gospodarki świata Europa, http://www.europa.eu, 12 stycznia 2009 r.

87

dostępu do kształcenia zawodowego i ustawicznego53. Prawo to obejmuje również wolny

dostęp w zakresie kształcenia obowiązkowego i prawo do kształcenia dzieci zgodnie

z religijnymi, filozoficznymi i pedagogicznymi przekonaniami rodziców, zgodnie

z ustawodawstwem krajowym, które określa zasady wykonywania tego prawa.

Mówiąc o edukacji w UE, należy przypomnied datę 19 czerwca 1999 r., kiedy to

ministrowie edukacji 29 krajów podpisali tzw. deklarację bolooską. Liczba paostw

uczestniczących w procesie bolooskim wzrosła do 47. Deklaracja bolooska jest dokumentem

zawierający zadania prowadzące do zbliżenia systemów szkolnictwa wyższego krajów

europejskich. Głównym jej celem było stworzenie do 2010 r. Europejskiego Obszaru

Szkolnictwa Wyższego (EOSW). Obszar ten został uroczyście inaugurowany w marcu 2010 r.

podczas jubileuszowej konferencji ministrów Budapeszt – Vienna. Istnienie Europejskiego

Obszaru Szkolnictwa Wyższego nie oznacza osiągnięcia wszystkich celów uzgodnionych przez

ministrów uczestniczących w procesie bolooskim. Badania i raporty wdrożeniowe paostw

uczestniczących pokazują, że reformy bolooskie powinny zostad wzmocnione w celu

zapewnienia większej porównywalności, kompatybilności i spójności systemów szkolnictwa

wyższego w Europie. Dlatego w ramach EOSW działania w obszarach wskazanych przez

proces bolooski powinny byd kontynuowane, wejśd w nową fazę i koncentrowad się na

zmniejszaniu rozbieżności w realizacji postulatów bolooskich w krajach tworzących EOSW54.

Do najważniejszych zadao sformułowanych w deklaracji bolooskiej należą:

stworzenie trójstopniowej struktury uzyskiwania dyplomów (dyplom licencjacki,

magisterski, doktorski),

zapewnianie jakości w szkolnictwie wyższym,

uznawanie kwalifikacji i okresów studiów.

Polska włączyła się w proces wdrażania deklaracji bolooskiej, m.in. podejmując

działania zmierzające do powszechnego stosowania Suplementu do Dyplomu, rozwijając

trójstopniowy system studiów i system punktów kredytowych ECTS, powołując Paostwową

Komisję Akredytacyjną, promując mobilnośd np. w ramach programu Sokrates/Erasmus lub

dwustronnych umów międzynarodowych itp.

53

Centrum Informacji Europejskiej, www.cie.gov.pl. 54

http://www.procesbolonski.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=49&Itemid=55, 23 stycznia 2011 r.

88

Mówiąc o polskim szkolnictwie wyższym w aspekcie międzynarodowym, należy

poruszyd jeszcze kilka kwestii:

w polskim szkolnictwie wyższym obserwowany jest obecnie regres, jeżeli chodzi

o rolę certyfikatów, a przecież stanowią one niemalże fundament unijnej edukacji,

edukacja w Polsce skoncentrowana jest na przekazywaniu wiedzy encyklopedycznej

(dotyczy to wszystkich szczebli szkolnictwa), mało jest form dydaktycznych

„praktycznych”, uczących myślenia. Model: wykład – dwiczenia – projekty – warsztaty

– laboratoria – gry decyzyjne – internet jest niestety w polskich uczelniach rzadkością.

Jedynie taki „praktyczny” dyplom jest dyplomem oferującym umiejętności oraz

kompetencje i to powinno byd głównym kryterium wyboru szkoły wyższej,

jednym z kryteriów wyboru uczelni może byd ECTS, czyli Europejski System Transferu

Punktów, który stwarza studentowi możliwośd wyjazdu np. na semestr studiów za

granicę. Uczelnie, które taki system posiadają, wymianę międzynarodową studentów

realizują, a nie tylko deklarują,

wdrażanie Ram Kwalifikacji do polskiego systemu edukacji to nie tylko zobowiązanie

międzynarodowe wynikające z realizacji założeo deklaracji bolooskiej, postanowieo

konferencji w Bergen z 2005 r., ale proces ten należy przede wszystkim rozpatrywad

w kategorii narzędzia, które służy podnoszeniu jakości kształcenia55.

Dzięki tym reformom przed uniwersytetami i studentami otwierają się nowe

możliwości. Europejski rejestr zapewniania jakości w szkolnictwie wyższym ułatwia promocję

europejskiego szkolnictwa wyższego oraz zwiększa zaufanie do instytucji oraz programów

w Europie i na świecie56.

Podsumowując powyższe rozważania, należy zauważyd, że najważniejszymi trendami

w europejskiej edukacji są57:

wzrost liczby dzieci korzystających z różnych form edukacji przedszkolnej,

wzrost liczby studentów w uczelniach wyższych,

stopniowy wzrost liczby absolwentów kierunków ścisłych i technicznych,

coraz powszechniej stosowane procedury oceny jakości kształcenia,

55

http://www.nauka.gov.pl/finansowanie/fundusze-europejskie/program-operacyjny-kapital-ludzki/krajowe-ramy-kwalifikacji/krajowe-ramy-kwalifikacji/, 21 stycznia 2011 r. 56

Ibidem. 57

Key Data on Education in Europe 2005 (Kluczowe dane o edukacji w Europie 2005).

89

zbliżone formy organizacji i zarządzania systemami edukacji w starej „15” oraz w

nowych paostwach członkowskich UE,

stopniowe zmniejszanie się różnic między szkołami europejskimi w dostępie do

sprzętu komputerowego i internetu,

dążenie do wydłużenia okresu aktywności zawodowej pracowników oraz zdobywania

przez nich nowych umiejętności w ciągu całej kariery zawodowej (pojęciem głównym

jest tu „uczenie się przez całe życie”).

Omawiając trendy w dziedzinie globalnej edukacji, należy również wspomnied

o powstałej w 2010 r., kolejnej już edycji jednego z ważniejszych światowych opracowao

poświęconych trendom w edukacji pt. Horizon Report 2010. Został on przygotowywany przez

dwie instytucje zajmujące się badaniem wpływu nowych technologii na życie społeczne

i edukację – The New Media Consortium oraz Educause Learning Initiative. W raporcie

zostały wskazane wyzwania, które wg autorów będą mied znaczący wpływ na uczenie się,

nauczanie, a także na zwiększenie kreatywności we wszystkich organizacjach edukacyjnych.

Główny nacisk w raporcie został położony na nowe technologie w kontekście uczenia się

i nauczania. Wyzwania dotyczą przede wszystkim bardzo szybkiego postępu

technologicznego wynikającego z procesów informatyzacji i digitalizacji.

Dzisiejsi studenci przychodzą na uczelnię z zupełnie innym bagażem doświadczeo

i umiejętności niż ich rodzice 20-30 lat temu – inaczej myślą i inaczej pracują. To instytucje

edukacyjne muszą dostosowad się do potrzeb studentów i identyfikowad nowe modele

uczenia się, które będą w stanie zaangażowad młode generacje. Horizon Report 2010

wymienia m.in. następujące wyzwania, które w znaczący sposób wpłyną na przyszłą edukację

szkolnictwa wyższego58:

Trend 1. Bogactwo zasobów i relacji edukacyjnych

Bogactwo zasobów i relacji edukacyjnych, które są konsekwencją pojawienia się

otwartych zasobów edukacyjnych i sieci społecznościowych, będą stawiały wielkie wyzwania

edukatorom, zmuszając do przemyślenia ich roli jako nauczających, nadających sens

rzeczywistości i uwierzytelniających treści edukacyjne. Model nauczyciela-mistrza, w którym to

on dysponuje wszystkimi informacjami i rozdaje karty, nie będzie miał racji bytu w tym świecie

„natychmiastowego dostępu” do edukacji. Edukatorzy muszą odpowiedzied na tę zmianę

58

Informacje bezpośrednio pochodzą z: http://www.edunews.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=1006&Itemid=1, 21 stycznia 2010 r.

90

i zastanowid się nad zmianą ról, dopasowad się bardziej do oczekiwao uczących się, pomagając

im wyszukiwad, interpretowad i rozumied strumienie informacji płynące z wielu źródeł.

Trend 2. Mobilne technologie

Coraz częściej ludzie chcą mied możliwośd pracy, nauki czy kontaktowania się ze swoimi

społecznościami, gdziekolwiek są i kiedykolwiek mają na to ochotę. Nie jesteśmy już przywiązani

do miejsca nauki – dzięki komputerom możemy uczyd się wszędzie.

Trend 3. Technologie zdecentralizowane

Coraz częściej akceptujemy fakt przechowywania naszych cennych informacji nie na

swoich serwerach. Doceniamy to, że mamy dostęp do tych zasobów bez względu na to, z którego

komputera korzystamy. Nie musimy już instalowad oprogramowania na naszych komputerach –

mamy je coraz częściej w sieci.

Trend 4. Uczniowie i studenci stają się współpracownikami

Dzięki technologiom jesteśmy świadkami wielowymiarowej kolaboracji uczących się.

W sieci granice uczelni czy szkoły zacierają się – coraz częściej osoby z jednej uczelni

uczestniczą w zajęciach i spotkaniach na uczelniach oddalonych tysiące kilometrów od nich.

Tworzą nowe zasoby edukacyjne, dzielą się swoją wiedzą. W programach badawczych

i projektach edukacyjnych coraz częściej biorą udział zespoły międzynarodowe i złożone

z osób o bardzo różnym doświadczeniu akademickim oraz zawodowym. Tu również

współpraca w zespole, dostęp do badao i projektów jest łatwiejszy niż kiedykolwiek

przedtem.

Przechodząc dalej w naszych rozważaniach, UE w aspekcie edukacji postawiła sobie

następujące zadania: przyczynianie się do rozwoju edukacji wysokiej jakości, zachęcanie do

współpracy między paostwami członkowskimi oraz jeśli to niezbędne, wspieranie

i uzupełnianie ich działao, w pełni szanując odpowiedzialnośd paostw członkowskich za treśd

nauczania i organizację systemu edukacyjnego, jak również ich różnorodnośd kulturową

i językową.

Szczegółowo działania Wspólnoty zmierzają do rozwoju wymiaru europejskiego

w edukacji, zwłaszcza przez nauczanie i upowszechnianie języków paostw członkowskich,

sprzyjanie wymianie studentów i nauczycieli, zachęcając do uznawania dyplomów

akademickich i okresów studiów, promowanie współpracy między placówkami oświatowymi,

rozwój wymiany informacji i doświadczeo w kwestiach wspólnych dla systemów kształcenia

91

paostw członkowskich, popieranie rozwoju wymiany młodzieży i instruktorów społeczno-

oświatowych oraz edukacji na odległośd.

Jak wynika z powyższego, działania UE w zakresie edukacji i kształcenia zawodowego

mają charakter działao koordynacyjnych, a nie „harmonizacyjnych”. Działania Wspólnoty

koncentrowad się mają na organizowaniu ram jak najszerszej współpracy, wymiany

doświadczeo bez ingerencji w krajowe regulacje prawne obowiązujące w zakresie polityki

oświatowej poszczególnych paostw członkowskich. Działania Wspólnoty w omawianym

obszarze to przede wszystkim wspólnotowe programy takie jak Sokrates, Leonardo da Vinci,

Młodzież, Comenius, Erasmus, Grundtvig oraz Lifelong Learning Pogramme 2007-2013.

Ważna z punktu widzenia polskiego studenta jest rekomendacja Parlamentu

Europejskiego i Rady Europy z 10 lipca 2001 r. w sprawie swobodnego przemieszczania się

we Wspólnocie studentów, osób kształcących się, nauczycieli, wykładowców i wolontariuszy.

Zachęca ona paostwa członkowskie do podjęcia szeregu działao mających na celu ułatwienie

przemieszczania się we Wspólnocie studentów, osób kształcących się, nauczycieli,

wykładowców i wolontariuszy. W szczególności paostwa członkowskie winny dążyd do

podjęcia środków mających na celu:

usunięcie prawnych i administracyjnych przeszkód w swobodnym poruszaniu się

osób podejmujących studia, odbywających szkolenie czy działalnośd w ramach

wolontariatu w innym paostwie członkowskim, w szczególności w ramach

wspólnotowych programów (Sokrates, Leonardo da Vinci, Młodzież),

zmniejszenie barier językowych i kulturalnych przez promowanie nauki

przynajmniej 2 języków obcych, wpajanie młodzieży szacunku dla zróżnicowania

kulturowego i społecznego,

dążenie do ułatwienia przepływu środków finansowych związanych

z kształceniem za granicą (stypendiów, pożyczek itp.),

ułatwienia w postaci zniżek na przejazdy publicznymi środkami transportu, pomoc

finansową w zakresie zakwaterowania, wyżywienia, dostęp do bibliotek, muzeów,

zapewnienie dostępu do informacji osobom zainteresowanym rozmaitymi

możliwościami i warunkami wymiany,

ułatwienia w zakresie uznawania dla celów akademickich okresów nauki za

granicą,

92

podjęcie środków mających na celu ułatwienie wymiany nauczycieli

i wykładowców,

podnoszenie kwalifikacji kadry akademickiej, w szczególności przez odpowiednią

zawartośd programów szkoleniowych dla nauczycieli i wykładowców,

zachęcanie do nawiązywania kontaktów między nauczycielami i wykładowcami

z różnych krajów.

Tak sformułowana główna zasada polityki paostwa w zakresie edukacji europejskiej

opiera się na założeniu, że ze względu na swój powszechny charakter edukacja jest

podstawową drogą przygotowującą społeczeostwo do życia w nowym, zmieniającym się

politycznie, gospodarczo oraz społecznie ładzie europejskim i światowym. Podstawową rolą

edukacji w tych procesach jest przekazanie społeczeostwu odpowiedniego zasobu wiedzy

oraz przygotowanie do życia zawodowego w warunkach jednolitego rynku europejskiego.

UNESCO – „Edukacja dla wszystkich”59 UNESCO jest organizacją multilateralną, koordynującą działania służące rozwojowi

międzynarodowej współpracy kulturalnej, oświatowej oraz naukowej. Działania w dziedzinie

edukacji są tu bardzo ważną kwestią. Jej celem jest uświadamianie, że prawo do edukacji jest

podstawowym prawem człowieka. Pokrewnym celem jest poprawa jakości edukacji oraz

wspieranie doświadczeo, innowacyjności i dialogu. Głównym programem edukacyjnym

UNESCO jest „Edukacja dla wszystkich”, która została zainicjowana na Światowej Konferencji

w Jomtien (Tajlandia, 1990) i jest wciąż realizowana. Organizacja zrzesza obecnie 192

paostwa członkowskie oraz 6 paostw stowarzyszonych. Celem programu „Edukacja dla

wszystkich” jest doprowadzenie do zaspokojenia podstawowych potrzeb edukacyjnych

wszystkich ludzi, zapewniając wysoką jakośd procesu kształcenia. Wśród priorytetów

UNESCO znajdują się zagadnienia związane z jakością, finansowaniem i zarządzaniem

edukacją.

Na konferencji w 1990 r. przyjęto światową deklarację Edukacja dla wszystkich oraz

plan działania na kolejne lata. Dla regionu Europy Środkowo-Wschodniej za zadania

szczególnie istotne uznano rozwój demokratycznych i humanistycznych wartości oraz

zachowao, uwypuklenie międzynarodowego wymiaru edukacji, ze szczególnym

uwzględnieniem potrzeb edukacyjnych mniejszości narodowych, zapobieganie

59

http://www.unesco.pl/edukacja-dla-wszystkich.html.

93

analfabetyzmowi funkcjonalnemu, edukację na rzecz środowiska naturalnego, rozwój

oświaty dorosłych, edukację dla dzieci specjalnej troski, kształcenie i doskonalenie

nauczycieli.

W 2000 r. w Warszawie podczas Regionalnej Konferencji „Edukacja dla wszystkich”

dla Europy i Ameryki Północnej przyjęta została strategia działao na lata 2000-2015. Zakłada

ona koniecznośd tworzenia narodowych planów działania, zdobywania środków na realizację

programu, zdobywania partnerów, szukania rozwiązao dla problemów specyficznych, takich

jak edukacja w rejonach wiejskich czy edukacja dla mniejszości narodowych, śledzenia

postępów drogą wymiany informacji i doświadczeo, współpracy bilateralnej i multilateralnej.

Obrady Światowego Forum w Dakarze w 2000 r. zakooczyły się sformułowaniem

6 celów, które powinny zostad zrealizowane do 2015 r.:

edukacja przedszkolna – upowszechnienie, poprawa jakości, objęcie nią dzieci ze

środowisk zaniedbanych, ubogich,

zapewnienie wszystkim dzieciom edukacji podstawowej, obowiązkowej, bezpłatnej

i na odpowiednim poziomie, ze szczególnym uwzględnieniem dziewcząt, dzieci ze

środowisk zaniedbanych i dzieci ze środowisk mniejszości etnicznych,

zaspokojenie potrzeb edukacyjnych młodzieży i dorosłych, umożliwienie im

zdobywania umiejętności i wiedzy niezbędnej w codziennym życiu,

zmniejszenie o 50% liczby analfabetów wśród dorosłych, zapewnienie im równego

dostępu do edukacji bazowej i możliwości stałego dokształcania się,

eliminacja nierówności w dostępie kobiet do edukacji podstawowej i średniej oraz

zapewnienie wszystkim kobietom edukacji bazowej,

poprawa jakości kształcenia we wszystkich jego aspektach w celu zapewnienia

wszystkim ludziom wymiernych rezultatów kształcenia.

Szkolnictwo wyższe – sytuacja w Europie60

W Europie w latach 1998-2006 nastąpił gwałtowny wzrost osób studiujących pomimo

zmniejszania się liczby młodych ludzi w wieku 20-29 lat. Liczba studentów w krajach

europejskich wzrosła w tych latach o 25% i wyniosła w 2006 r. 18,7 mln. „Na początku 2009

60

Key Data on Higher Education In Europe 2009, 2007, 2005.

94

roku potencjał szkolnictwa wyższego UE obejmował ok. 4 tys. instytucji oraz ponad 19 mln

studentów”61.

Wzrost liczby studentów prowadzi do konieczności zwiększenia nakładów

finansowych na szkolnictwo wyższe oraz pociąga za sobą zmiany na międzynarodowym

rynku pracy w związku z rosnącą podażą wykwalifikowanej kadry.

Upowszechnienie szkolnictwa wyższego jest zróżnicowane pod względem kraju, jak

również grupy wiekowej populacji.

Potencjał sektorów publicznego i prywatnego w segmencie kształcenia wyższego Europie

Od 1990 r. liczba prywatnych szkół wyższych znacznie wzrosła w Europie, zwłaszcza

w Europie Środkowej i Wschodniej. Publiczne instytucje sektora szkolnictwa wyższego

dominują w dzisiejszej Unii Europejskiej – zatrudniają znaczną częśd nauczycieli, a odsetek

studentów w UE studiujących w nich przekracza ponad 70%62. Całkowicie niezależny sektor

prywatny jest bardzo słabo reprezentowany w Europie (w szczególności na poziomie ISCED

5A i 663), a w 11 krajach nie ma go wcale64. Oczywiście są wyjątki. W Czechach, Rumunii,

Armenii, Estonii, Polsce, Portugalii czy na Węgrzech liczba uczelni w sektorze prywatnym

jest wyższa od liczby uczelni publicznych. Dodatkowo, Portugalia (1979) i Hiszpania (1973)

to pierwsze kraje, które stworzyły prawo umożliwiające powstanie uczelni komercyjnych.

Przyglądając się bliżej Polskiemu szkolnictwu wyższemu, relacje między sektorem

publicznym a niepublicznym są nader skomplikowane. Z jednej strony – można mówid

o konkurencji (o kandydatów na studia, kadrę, fundusze grantowe etc.), z drugiej zaś strony

– o swoistej symbiozie czy współpracy (zjawisko dwuetatowości, wspólne przedsięwzięcia

badawcze uczelni publicznych i niepublicznych etc.). Jednak w wielu sferach trudno mówid

61

Strategii rozwoju szkolnictwa wyższego: 2010-2020, http://www.frp.org.pl/pliki/Strategia_all_pass.pdf, 21 grudnia 2009 r. 62

Key Data on Higher Education in Europe – 2007 Edition, http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/pdf/0_integral/088EN.pdf. 63

ISCED – Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education); Poziom 5A – wyższe studia zawodowe, studia magisterskie, studia uzupełniające magisterskie, Studia podyplomowe; Poziom 5B – kolegium nauczycielskie, nauczycielskie kolegium języków obcych; Poziom 6 – studia doktoranckie 64

Prywatne niezależne instytucje szkolnictwa wyższego – instytucje, które są pośrednio lub bezpośrednio zarządzane przez pozarządową organizacje (kościół, związek zawodowy, prywatny biznes) i które otrzymują mniej niż 50% ich finansowania ze strony władz publicznych.

95

o zdrowej konkurencji (np. uczelnie publiczne są preferowane w procesach pozyskiwania

funduszy unijnych).

Udział sektora prywatnego w kształceniu na poziomie wyższym w Europie Ze względu na historyczne i inne powody (np. instytucjonalne) prywatny sektor

szkolnictwa wyższego w Europie Zachodniej jest niewielki. Jednym z wyjątków jest Wielka

Brytanii, w której prawie wszystkie instytucje szkolnictwa wyższego są klasyfikowane jako

instytucje prywatne zależne od sektora rządowego, czyli takie, które otrzymują ponad 50%

ich finansowania ze strony władz publicznych. Również na Cyprze jest silny sektor prywatny

szkolnictwa wyższego. Ponadto Cypr jest krajem, gdzie niezależny sektor prywatny jest

bardzo zaangażowany w organizowanie programów ISCED 5B (ponad 80% studentów

uczestniczących). Podobnie jest również w Portugalii – połowa wszystkich studentów

studiuje w kolegiach prywatnych. W krajach europejskich widoczna jest przewaga sektora

publicznego bez względu na poziom ISCED (5A, 5B i 6). Tendencja ta jest szczególnie wyraźna

w przypadku doktoratów. W Grecji i na Malcie wszystkie instytucje szkolnictwa wyższego,

niezależnie od poziomu programu (poziomy ISCED 5 lub 6) są instytucjami publicznymi.

Podobna sytuacja jest w Danii, Słowenii, Słowacji i Turcji, gdzie ponad 95% wszystkich

studentów uczęszcza do instytucji szkolnictwa publicznego.

96

Rys. 23. Procent absolwentów wg kierunków studiów

International Standard Classification of Education (ISCED) zdefiniował w szkolnictwie wyższym takie obszary

kierunków studiów jak:

A – edukacja,

B – nauki humanistyczne i artystyczne,

C – nauki społeczne, zarządzanie i prawo,

D – nauki ścisłe, matematyka, informatyka,

E – inżynieria, produkcja, budownictwo,

F – rolnictwo i weterynaria,

G – zdrowie i opieka społeczna,

H – usługi.

Źródło: Key Data on Higher Education In Europe 2009,

http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/key_data_series/105EN.pdf, 21 stycznia 2011 r.

Profil kobiet i ich znaczenie w szkolnictwie wyższym wciąż utrzymuje pewne cechy

charakterystyczne. Liczba kobiet niemal w każdym przedziale wiekowym jest większa niż

mężczyzn, dlatego te, im większy całkowity wskaźnik uczestnictwa w szkolnictwie wyższym,

tym większy jest udział kobiet. Mężczyźni stanowią większośd jedynie w naukach ścisłych,

97

matematyce, informatyce oraz w studiach doktoranckich. Ponadto, kobiety są o wiele mniej

mobilne niż mężczyźni (np. w wyborze studiów za granicą).

Finansowanie szkolnictwa wyższego w Europie – kontekst i fakty Dużym wyzwaniem stojącym przed rządami na całym świecie, zarówno

w uprzemysłowionych, jak i w rozwijających się krajach jest reforma finansowania

szkolnictwa wyższego. Ma byd ona odpowiedzią na presję rosnącego popytu sektora

prywatnego dotyczącą zwiększenia dofinansowania z budżetu paostwowego, a z drugiej zaś

strony – na bardzo ograniczone budżety publiczne. Przez ostatnie dwadzieścia lat byliśmy

świadkami tego, jak zmieniały się systemy finansowania w wielu krajach. Aby uporad się

z rosnącymi kosztami, które są wynikiem m.in. coraz większej liczby studentów, nowych

technologii oraz zróżnicowanych specjalizacji, europejskie instytucje szkolnictwa wyższego

posiadają dwie możliwości utrzymania lub poprawy ich poziomu finansowania. Mogą

domagad się dodatkowych funduszy od rządów lub zbierad fundusze od prywatnych

podmiotów. W przypadku tych ostatnich mogą przyjmowad one jedną z dwóch form. Po

pierwsze, są to wydatki studentów i ich rodzin nie tylko w formie czesnego, ale także w

postaci opłat za usługi pomocnicze takie jak zakwaterowanie czy wyżywienie. Po drugie, od

prywatnych przedsiębiorstw, organizacji non profit i organizacji pracy. Wszystkie te wydatki

stanowią wkład sektora prywatnego w finansowanie instytucji szkolnictwa wyższego, jednak

należy zauważyd, że nawet wtedy, gdy instytucje edukacyjne otrzymują fundusze od

podmiotów prywatnych, nie oznacza to, iż nie pochodziły one pierwotnie od rządu, np.

w formie transferów czy świadczeo społecznych. Jeżeli popatrzymy natomiast na wydatki

z budżetu publicznego, to są one przeznaczone głownie na sfinansowanie kosztów

nauczania, działalności i inwestycji oraz badania i rozwój, w tym inwestycje w urządzenia

i sprzęt.

W Unii Europejskiej studia wyższe są w znacznej części finansowane z sektora

publicznego – dotyczy to ponad 70% studentów w całej wspólnocie65. Grecja, Norwegia,

Francja, Finlandia, Szwecja, Irlandia czy Dania to paostwa, w których finansowanie ze źródeł

publicznych jest niemalże jedynym źródłem dochodów szkolnictwa wyższego *w Stanach

Zjednoczonych (2,1% PKB) czy Korei Płd. (1,9%PKB) sytuacja jest odwrotna – przewaga

65

Kluczowe dane o szkolnictwie wyższym – wydanie 2007, informacje prasowe sieci Eurydyce, http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/pdf/countryspecificpressdos/PR088PL.pdf, 12 maja 2009 r.

98

wydatków prywatnych+66. W krajach uczestniczących w procesie bolooskim wydatki z sektora

prywatnego stanowią ok. 1/5 z całej puli środków.

Rys. 24. Wydatki na instytucje szkolnictwa wyższego jako procent PKB (2005 r.) w wybranych krajach UE

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Education at a Glance 2010, OECD Indicators,

http://www.hurriyetdailynews.com/videos/eduglance2010.pdf, 21 stycznia 2011 r.

Chcąc sprostad rosnącym kosztom, które są wynikiem m.in. umasowienia studiów czy

potrzeby tworzenia nowych technologii, instytucje szkolnictwa wyższego posiadają dwie

możliwości. Mogą postulowad o zwiększenie wydatków publicznych, czyli dodatkowych funduszy

od rządów, lub poszukiwad funduszy ze źródeł prywatnych. Te źródła prywatne to przede

wszystkim czesne i wkład przedsiębiorstw, instytucji non profit, darczyocy. W Polsce jedynie 26%

wydatków na instytucje szkolnictwa wyższego pochodzi ze źródeł prywatnych. Największy udział

wydatków prywatnych notuje Chile. Dlaczego w Polsce ten udział nie jest wysoki (chociaż wyższy

niż w krajach skandynawskich czy w Niemczech)? Odpowiedzi może byd wiele: system

podatkowy, polityka rządu wobec instytucji prywatnych czy społeczne wzorce i uwarunkowania

historyczne67.

Wydatki publiczne na szkolnictwo wyższe w UE W krajach UE zdecydowana większośd środków publicznych na edukację jest

skierowanych do publicznych instytucji. Estonia i Słowenia przekazują ponad 80% ze swojego

budżetu na uczelnie publiczne. Jednak są i takie kraje, w których do sektora szkół prywatnych

66

Education at a Glance 2008, OECD Indicators, s. 230, http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf. 67 A. Rozmus, Prywatne źródła finansowania. Kształcenia w szkołach wyższych – wybrane dylematy

ekonomiczno-społeczne, „e-Finanse” vol. 6, nr 4., Rzeszów 2010r.

99

przekazywana jest znaczna pula środków pochodzących z budżetów paostwa (ponad 20%).

Do tego grona zliczyd możemy Danię, Belgię i Wielką Brytanię68. W większości krajów UE

dominuje model bezpośredniego finansowania uczelni. Przeważająca częśd środków jest

przeznaczona na pokrycie kosztów procesu dydaktycznego.

Mimo zadawalającego wzrostu liczby przyjęd na studia wzrost wydatków publicznych na

szkolnictwo wyższe ciągle nie jest na takim poziomie, jakbyśmy tego chcieli. Zdaniem Komisji

Europejskiej „uniwersytety w Europie nie są w stanie uzupełnid tego braku ze źródeł

prywatnych”69.

Pozabudżetowe wydatki na szkolnictwo wyższe w UE

W Unii Europejskiej studia wyższe są w znacznej części finansowane z sektora

publicznego – dotyczy to ponad 70% studentów w całej wspólnocie. Grecja, Norwegia,

Francja, Finlandia, Szwecja, Irlandia czy Dania to paostwa, w których finansowanie ze źródeł

publicznych jest niemalże jedynym źródłem finansowania szkolnictwa wyższego. W innych

krajach, np. Stanach Zjednoczonych, Japonii czy Korei Płd., sytuacja jest odwrotna –

przeważają wydatki prywatne: w Stanach Zjednoczonych – 1,9% PKB, Korei Płd. – 1,9% PKB.

Narzuca się przy tym jasny ciąg przyczynowo-skutkowy: USA czy Japonia to kraje

o dużej sile innowacyjnej (dużo środków na edukację pochodzi ze źródeł prywatnych), może

więc te zmienne (innowacyjnośd i poziom finansowania edukacji ze źródeł prywatnych) są ze

sobą powiązane. Im więcej funduszy na szkolnictwo wyższe płynie ze źródeł prywatnych, tym

bardziej innowacyjna jest gospodarka danego kraju. To, rzecz jasna, jedynie hipoteza, lecz jej

postawienie wydaje się byd zasadne.

Rys. 25. Dystrybucja publicznych i prywatnych wydatków na instytucje szkolnictwa wyższego w %

(2007 r.) w wybranych krajach UE

68

Education at a Glance 2008, OECD Indicators, http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf., s. 230.

69 Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego. Realizacja programu modernizacji dla uniwersytetów: edukacja, badania naukowe i innowacje z 10 maja 2006 r., KOM(2006) 208, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2006:0208:FIN:PL:PDF.

100

Źródło: opracowano na podstawie: OECD. (2010). Education at a Glance 2010: OECD Indicators. Pozyskano z http://www.hurriyetdailynews.com/videos/eduglance2010.pdf

Jednym z głównych źródeł wydatków prywatnych na szkolnictwo wyższe są opłaty

studenckie za studiowanie (tzw. czesne). Dane pokazują, że student ze swojego budżetu70

przekazuje ok. 25% na czesne lub inne opłaty związane ze studiowaniem. Szkolnictwo wyższe

może byd postrzegane jako taosze we Francji, Austrii, Słowenii, Słowacji i Szwajcarii (czesne

stanowi tutaj co najwyżej 6% całkowitych wydatków budżetowych studenta), biorąc pod

uwagę wszystkie wydatki z nim związane (zakwaterowanie, pomoce naukowe itp.)71. Mimo iż

wielu studentów może uczestniczyd w szkolnictwie wyższym bezpłatnie, to obecny trend

idzie jednak w kierunku upowszechnienia czesnego (np. pomiędzy 2006 a 2008 r.

w Niemczech wprowadzono stopniowo czesne we wszystkich landach, a Wielka Brytania

z wyjątkiem Szkocji znacznie podwyższyła czesne w 2006 r. w ramach wyrównania opłat w

sektorze szkolnictwa wyższego.)

Według informacji prasowych sieci Eurydyce w czternastu krajach Europy studenci

płacą czesne. Są to m.in. Hiszpania, Portugalia, Belgia, Holandia, Włochy, Austria, Litwa,

Łotwa czy Bułgaria. „Przeważnie jest to roczna opłata w wysokości od 200 do 1000 PPS

euro72 Szkoły wyższe mają często prawo do definiowania czesnego w ramach centralnie

określonych limitów na przykład tak jak we Włoszech czy od roku 2006/1007 w Anglii

70

Jako budżet studenta rozumie się koszty na zakwaterowanie, wyżywienie, dojazd, materiały dydaktyczne etc. 71

The Bologna Process in Higher Education in Europe, op.cit., s. 85. 72

PPS euro – standardowa, przeciętna dla całej grupy badanych krajów, umowna jednostka siły nabywczej.

101

i Irlandii Północnej”73. Jeżeli chodzi o rodzaje opłat wnoszonych corocznie przez studentów

studiów dziennych stacjonarnych w uczelniach publicznych lub prywatnych utrzymywanych

z budżetu paostwa (nie uwzględniając uczelni prywatnych niezależnych), w roku

akademickim 2005/2006 były to głównie:

wyłącznie roczne składki na organizacje studenckie w Szwecji i Finlandii,

coroczne opłaty administracyjne (oraz możliwe składki na organizacje studenckie)

w Niemczech, Francji , Słowacji, Rumunii oraz Islandii,

corocznie opłacane czesne oraz możliwe opłaty administracyjne (m.in. Hiszpania,

Portugalia, Włochy, Austria, Belgia, Litwa, Łotwa czy Bułgaria).

Analizując tylko i wyłącznie uczelnie publiczne lub prywatne utrzymywane z budżetu

paostwa, w kilkunastu krajach studia wyższe można określid jako bezpłatne. Są to m.in. takie

kraje jak Polska, Czechy, Węgry, Estonia, Irlandia, Dania czy Grecja74.

Jeżeli chodzi o rekrutację na studia, dzisiejsza Europa odchodzi od wolnego naboru na

studia. Kraje europejskie, które pozwalają na wolny nabór do uczelni wyższych, są już

w mniejszości. W niektórych krajach świadectwo ukooczenia szkoły na poziomie

ponadgimnazjalnym jest wystarczającym warunkiem do uzyskania wstępu na wyższą

uczelnię, w większości jednak stosuje się różne procedury selekcji w celu ograniczenia

naboru studentów.

Formy wsparcia materialnego dostępne dla studentów w UE W krajach, gdzie pobierane są od studentów opłaty w postaci czesnego, władze

krajowe oferują różnorodne zniżki lub zwolnienia z opłat za studia. Stypendia i pożyczki (lub

ich połączenie) stanowią najbardziej powszechną formę materialnego wsparcia dla

studentów w UE. „Wsparcie jest dostępne w zależności od dochodów rodziny studenta (…)

Pożyczki są zwykle dostępne w kwotach wyższych niż stypendia, a ich poziom waha się od 1

500 PPS euro do 4 500 PPS euro rocznie. Najwyższe roczne stypendia oferują Dania (5 759

PPS euro), Luksemburg (7 383 PPS euro) i Austria (7 013 PPS euro)”75. Pożyczki udzielane są

na specjalnych, dogodnych warunkach (dotyczy to oprocentowania pożyczki, jak i zasady

rozpoczęcia spłaty dopiero po ukooczeniu studiów). Polska, Islandia, Wielka Brytania oraz

73

Kluczowe dane o szkolnictwie wyższym w Europie – wydanie 2007, http://www.eurydice.org.pl/files/kd_he_2007.pdf. 74

Ibidem. 75

Ibidem.

102

Węgry to jedyne kraje w Europie, w których miesięczna rata spłaty pożyczki jest uzależniona

od dochodu absolwenta. „W większości krajów kwota pożyczki może zostad umorzona lub

zredukowana, oczywiście po spełnieniu pewnych warunków. Jedynie w Rumunii pożyczki

studenckie przyznaje się na warunkach komercyjnych, wymaga się ich spłaty podczas trwania

studiów i nie uzależnia się miesięcznych rat spłaty od dochodów rodziny studenta. Pomyślne

ukooczenie studiów w terminie prowadzi do umorzenia pożyczki (w Holandii) lub jej

zredukowania (Niemcy i Luksemburg)”76. Większośd krajów UE oferuje studentom

preferencyjne warunki studiowania, niemniej jednak liczba miejsc w domach studenckich

jest bardzo ograniczona.

Współpraca uczelni z przedsiębiorstwami Jeżeli weźmiemy pod uwagę aspekt współpracy uczelni z przedsiębiorstwami, to

należy stwierdzid, że w większości krajów UE współpraca ta jest na dosyd wysokim poziomie.

Tab. 17. Ocena poziomu współpracy biznesowej z uczelniami w związku z działalnością badawczo-rozwojową

RANKING World

Economic Forum

KRAJ WYNIK

(% możliwych do uzyskania punktów)

3 Szwecja 79

4 Finlandia 78

6 Niemcy 76

10 Belgia 73

11 Dania 72

12 Wielka Brytania 72

13 Holandia 71

18 Irlandia 69

19 Austria 68

27 Czechy 58

30 Francja 55

39 Portugalia 51

44 Hiszpania 49

56 Polska 46

70 Włochy 43

80 Grecja 41

Źródło: „World Economic Forum Executive Opinion Survey” 2006 i 2007, za: Kapitał Intelektualny Polski,

Warszawa 2008, http://pliki.innowacyjnosc.gpw.pl/Kapital_Intelektualny_Polski.pdf.

76

Ibidem.

103

Life Long Learning – wyzwanie dla uczelni wyższych77 Gwałtowny i stały postęp naukowo-techniczny oraz coraz szybsze tempo wdrażania

wynalazków w praktyce nieuchronnie opanowuje życie ludzkie. Ciągle rosną wymagania ze

strony pracodawców wobec pracowników wymuszane unowocześnianiem procesów

produkcyjno-usługowych oraz wzrostem standardów wytwarzania. Dlatego też bardzo ważną

rolę odgrywa idea budowania nowoczesnego społeczeostwa opartego na wiedzy. Szczególne

znaczenia ma tutaj szkolnictwo wyższe – zmiana tradycyjnego modelu kształcenia na model

nowoczesny, którego cykl kształcenia będzie uwzględniał oczekiwania wszystkich osób

chcących podnosid własne kwalifikacje oraz zdobywad nową wiedzę.

Jednym z warunków realizacji idei społeczeostwa wiedzy jest nadanie odpowiedniej

rangi koncepcji uczenia się przez całe życie (Life Long Learnig – LLL). Koncepcja ta ma za

zadanie wspomagad rozwój indywidualny oraz rozwój cech społecznych we wszystkich

kontekstach i formach, w systemie formalnym i nieformalnym, a więc w szkołach,

placówkach kształcenia zawodowego, uczelniach, placówkach kształcenia dorosłych, a także

w ramach tzw. kształcenia incydentalnego (w domu, pracy i społeczności). Podkreślana jest

tutaj potrzeba zachęcania wszystkich dzieci już od najmłodszych lat do nauki przez całe życie

m.in. w formie otwartej, czyli ogólnodostępnej, preferującej system partnerki, w którym

nauczyciel odgrywa rolę opiekuna i doradcy, stawiając sobie za główny cel rozwinięcie

aktywności i samodzielności studentów.

Koncepcja LLL ukierunkowuje działania tak, by móc zapewnid odpowiednie

możliwości wszystkim osobom – dorosłym, bezrobotnym oraz pracującym – które muszą się

przekwalifikowad lub podnieśd swoje kwalifikacje zawodowe. Współczesna idea koncepcji

Life Long Learning nawiązuje do definicji kształcenia ustawicznego, należy jednak podkreślid,

iż „definicje kształcenia przez całe życie i jego relacji do kształcenia ustawicznego oraz na-

uczania dorosłych są różnie formułowane w poszczególnych krajach. Jeśli podejmiemy próbę

określenia ich miejsca w sektorze szkolnictwa wyższego, to należy stwierdzid, że dyskusja

o kształceniu przez całe życie stanowi kontynuację poprzednich dyskusji o kształceniu usta-

wicznym i kształceniu dorosłych, jednak z uwzględnieniem warunków dostępności do kursów

oferowanych przez uczelnie oraz profilu i sytuacji studentów. Wszystkie najnowsze definicje

77

Opracowanie na podstawie: M. Pluta-Olearnik, Koncepcja Life Long Learning – wyzwanie dla kształcenia na poziomie wyższym, http://www.fundacja.edu.pl/organizacja/_referaty/33.pdf.

104

kształcenia przez całe życie akcentują fakt, że nauka może przebiegad w różnych warunkach i

na wszystkich etapach życia”78.

Polityka kształcenia przez całe życie jest silnie promowana w krajach UE. Istnieje ona

już w 1/3 krajów biorących udział w procesie bolooskim (w tym również w Polsce). Najwięcej

uczelni, które posiadają strategie kształcenia przez całe życie, znajduje się w takich krajach

jak Wielka Brytania, Islandia, Francja, Czechy, Słowacja i Bułgaria, natomiast najniższy

procent w kształtowaniu LLL odnotowują takie kraje jak Niemcy, Austria, Włochy, Węgry,

Turcja, Rumunia.

Rozwijanie możliwości kształcenia przez całe życie wskazuje na silne powiązanie

z potrzebami rynku i dobrze prowadzony dialog z uczestnikami rynku. Ogólnie, w krajach

europejskich 49% uczelni oferuje różne formy doskonalenia kwalifikacji zawodowych, które

są nastawione na aktualizację wiedzy zawodowej i umiejętności. Często są one też

opracowywane i prowadzone wspólnie z firmami.

Dobrym przykładem kraju istotnie zaangażowanego w rozwój koncepcji kształcenia

przez całe życie jest Wielka Brytania. Jak twierdzi D. Antonowicz, szersze otwarcie

uniwersytetu na społeczeostwo zbliżyło go do obywateli oraz stworzyło możliwośd

pozyskiwania funduszy z alternatywnych źródeł. Wiele brytyjskich uniwersytetów już obecnie

zaczęło reformowad programy nauczania, biorąc pod uwagę zmieniające się potrzeby

społeczne i gospodarcze. W sferze dydaktyki ogromną wagę przywiązuje się do

dostosowania tematyki kursów podyplomowych czy MBA do oczekiwao społecznych, a także

do rekrutacji studentów z zagranicy79.

Niemniej jednak pomimo tak istotnej roli, jaką pełni kształcenie przez całe życie,

nadal ma ono charakter działalności pobocznej na uczelniach europejskich i rzadko jest ona

wpleciona w ogólną strategię uczelni wyższych. Dlatego też uczelnie stoją przed ogromny

wyzwaniem, którym jest włączenie koncepcji LLL w zasadniczy proces rozwoju. Kształcenie

przez cale życie powinno stad się integralną częścią działalności uczelni, bowiem jego

znaczenie będzie rosło wraz z postępującymi procesami demograficznymi. W obliczu

78

M. Pluta-Olearnik, Koncepcja Life Long Learning - wyzwaniem dla kształcenia na poziomie wyższym, artykuł pobrany ze strony: http://www.fundacja.edu.pl/organizacja/_referaty/33.pdf, z dnia 20.01.2011r. 79

D. Antonowicz, Z tradycji w nowoczesnośd. Brytyjskie uniwersytety w drodze do społeczeostwa wiedz, „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2004, nr 1.

105

zmniejszającej się populacji młodzieży uczelnie staną wkrótce wobec wyboru: rozwój oferty

edukacyjnej dla dorosłych albo redukcja zakresu działalności (w tym zatrudnienia)80.

Tab. 18. Diagnoza i prognoza sytuacji demograficznej poszczególnych części świata (1)

Udział osób w wieku 65+ w populacji (%)

rok

1950 2005 2050

ŚWIAT 5,2 8,1 16,2

Afryka 3,3 3,4 6,9

Azja Wschodnia 4,4 8,8 24,8

Azja Południowo-Centralna 3,7 4,7 13,5

Azja Południowo-Wschodnia 3,8 5,4 17,6

Europa Wschodnia 6,5 14,3 26,6

Polska 5,2 13,3 31,2

Europa Zachodnia 10,2 17,2 27,7

Ameryka Łacioska 3,5 6,3 18,5

Ameryka Południowa 3,4 6,4 18,5

Ameryka Północna 8,2 12,3 21,5

Źródło: Prognozy demograficzne ONZ, za: Kapitał intelektualny Polski, Warszawa 2008,

http://pliki.innowacyjnosc.gpw.pl/Kapital_Intelektualny_Polski.pdf.

Tab. 19. Diagnoza i prognoza sytuacji demograficznej poszczególnych części świata (2)

Średni wiek populacji

rok

1950 2005 2050

ŚWIAT 23,9 28,8 38,1

Afryka 19,1 19 28

Azja Wschodnia 23,5 33,4 45,9

Azja Południowo-Centralna 21,2 23,2 37,2

Azja Południowo-Wschodnia 20,6 26 40,2

Europa Wschodnia 26,4 37,5 48,1

Polska 25,8 36,8 52,4

Europa Zachodnia 34,6 40,5 46,7

Ameryka Łacioska 20 26 40,1

Ameryka Południowa 20,4 26,5 40

Ameryka Północna 29,8 36,3 41,5

Źródło: Prognozy demograficzne ONZ, za: Kapitał intelektualny Polski, Warszawa 2008,

http://pliki.innowacyjnosc.gpw.pl/Kapital_Intelektualny_Polski.pdf.

Istotny jest również fakt, iż instytucje kształcenia na poziomie wyższym powinny byd

skoncentrowane przede wszystkim na zmiany, jakie zachodzą na rynku pracy. Szkolnictwo

wyższe powinno dostosowywad kierunki kształcenia do perspektywicznych potrzeb

gospodarki, dziedzin priorytetowych, z którymi wiąże się przyszłośd absolwentów uczelni,

dlatego tak ważne jest rozszerzenie wachlarza ofert szkolnictwa ustawicznego

80

Ibidem.

106

umożliwiającego zdobycie wyższych kwalifikacji oraz aktualizację wiedzy. Jeszcze niedawno

celem edukacji była nauka o rzeczach pewnych i przygotowanie młodych ludzi do „wejścia w

świat”. Dziś edukacja jest najważniejszym czynnikiem na drodze przechodzenia ze

społeczeostwa produkcyjnego do społeczeostwa opartego na czynniku intelektualnym,

głównym zadaniem edukacji stało się więc ukazywanie niestabilności świata oraz sposobów,

jak sobie z nią radzid. Szkolnictwo wyższe powinno zatem dążyd do tworzenia uniwersytetów

jutra poprzez uwzględnienie w obecnym systemie następujących postulatów:

student to również człowiek dorosły, który często posiada bardzo duże

doświadczenie zawodowe,

student wie, czego się chce uczyd,

dominuje nauczanie poprzez rozwiązywanie problemów,

szeroko stosowana jest edukacja zdalna, oparta na technologii.

107

Prognozy rozwoju sytuacji na rynku pracy w najbliższych latach – Robert Pater

Rynek pracy jest jednym z najważniejszych obszarów gospodarki. Wpływa nie tylko na

wielkośd popytu oraz nastroje społeczne, lecz również na wielkośd produkcji w kraju, jak

i budżet paostwa. Od lat 90. stopa bezrobocia była poważnym problemem społecznym

w Polsce. Na przełomie lat 90. i obecnego wieku wzrosła ona do niezwykle wysokiego

poziomu ok. 20%. Okres poprawy koniunktury w kolejnych latach spowodował znaczny jej

spadek. Licząc według nomenklatury Unii Europejskiej, zharmonizowana stopa bezrobocia

(liczona przez Eurostat) w Polsce spadła z 16,7% w IV kwartale 2005 r. do 6,6% w III kwartale

2008 r., kiedy to osiągnęła ona koniunkturalne dno. To największy jej spadek w tym okresie

w całej UE. W latach 2007-2009 na świecie nastąpił znaczny spadek PKB, na czym silnie

ucierpiały rynki pracy niemal wszystkich paostw. Polska relatywnie dobrze zniosła kryzys

gospodarczy, który w rezultacie nie spowodował tak ostrych skutków dla rynku pracy jak

w wielu innych krajach, jednak nawet polski rynek pracy nie uchronił się całkowicie przed

jego skutkami. Od IV kwartału 2008 r. stopa bezrobocia w Polsce zaczęła wzrastad. Dopiero

w 2010 r. czynniki koniunkturalne zaczęły sprzyjad rynkowi pracy, a gospodarka Polski

podobnie do pozostałych paostw UE i świata podnosiła się z kryzysu gospodarczego.

W koocu 2010 r. zharmonizowana stopa bezrobocia w Polsce ukształtowała się na poziomie

zbliżonym do średniej UE i wyniosła 10%. W 10 spośród 27 krajów UE stopa bezrobocia była

wyższa niż w Polsce.

W 2010 r. dynamika PKB gospodarki USA wykazywała wzrostową tendencję. Wzrost

gospodarczy w UE był niższy, lecz dodatni, zbliżony w paostwach strefy euro i pozostałych.

Spośród krajów UE szybko rozwijała się Szwecja, Estonia, Polska, Słowacja, Niemcy oraz

Finlandia i Malta. Bardzo słaba sytuacja występowała w Grecji, gdzie PKB spadał coraz

szybciej. Ujemny wzrost gospodarczy w 2010 r. odnotowały również Rumunia i Irlandia.

Wśród europejskich krajów spoza UE trudna sytuacja panowała w Norwegii i Islandii.

Na początku 2011 r. gospodarka światowa znajduje się w fazie ożywienia, chod tempo

wzrostu gospodarczego jest umiarkowane. Determinujące sytuację na rynku pracy ożywienie

w gospodarce światowej będzie postępowad, rezultaty badao sporządzonych na grupie

ekspertów z całego świata wskazują jednak, że prawdopodobnie tempo tego wzrostu nie

będzie znacznie szybsze niż to w roku ubiegłym, a co za tym idzie – poprawa sytuacji na

108

rynkach pracy może nie przebiegad szybko81. Warto zaznaczyd, że rynek pracy na ogół

z opóźnieniem i początkowo relatywnie słabo reaguje na pozytywne zmiany koniunktury

gospodarczej. Prognozy zmian koniunktury w Europie Zachodniej w 2011 r. są

optymistyczne, aczkolwiek gospodarki poszczególnych paostw tego regionu

najprawdopodobniej będą rozwijały się w sposób niejednolity podobnie do lat ubiegłych.

Spośród paostw UE bardzo dobrze oceniana jest koniunktura w Niemczech, Luksemburgu

i Szwecji, a spoza UE – w Szwajcarii. Z kolei z dużymi kłopotami borykają się Grecja, Irlandia,

Portugalia i Hiszpania, co wpływa na pesymistyczne perspektywy zmian na rynkach pracy

tych krajów. W Ameryce Północnej klimat koniunktury nieco się pogorszył. W USA spadek

obserwuje się po raz pierwszy od połowy 2009 r., eksperci z USA są jednak zdania, że jest to

zmiana chwilowa, chod nadal wiele obszarów mających znaczny wpływ na rynek pracy

gospodarki jest w trudnej sytuacji. Podobna sytuacja występuje w Europie Środkowo-

Wschodniej. Spośród tych krajów klimat koniunktury najlepiej oceniany jest w Polsce,

Czechach i Litwie. Na Łotwie, w Estonii oraz Węgrzech i Bułgarii koniunktura poprawiła się,

lecz nadal była słaba.

W Azji również pogorszyły się prognozy klimatu koniunktury, czego główną przyczyną

były silne spadki w zakresie przewidywanej sytuacji gospodarczej w Japonii i Hongkongu.

W pozostałych krajach spadek był nieznaczny, a w Chinach, Indiach, Tajwanie i Filipinach

klimat koniunktury nawet nieznacznie się poprawił. Niekorzystna sytuacja paostw Ameryki

Południowej uległa dalszemu pogorszeniu, co jest efektem problemów strukturalnych

gospodarek tamtejszych krajów. Optymistyczny klimat koniunktury odnotowano na Bliskim

Wschodnie i w Afryce.

Prognozy Komisji Europejskiej na 2011 r. wskazują, że UE, Japonia i USA będą rozwijad

się pomyślnie, chod w tempie umiarkowanie powolnym. Spośród krajów UE relatywnie

wysokie tempo wzrostu gospodarczego prognozuje się w Estonii, Polsce, na Litwie, a także w

Szwecji i Niemczech. Najbardziej pesymistyczne prognozy dotyczą Grecji i Portugalii, gdzie

przewiduje się ujemny wzrost gospodarczy. W pozostałych krajach UE Komisja Europejska

spodziewa się dodatniego tempa wzrostu gospodarczego.

Prognozy zharmonizowanej stopy bezrobocia w krajach Unii Europejskiej oraz Japonii

i Stanach Zjednoczonych zostały zaprezentowane w tab. 20.

81

Zob. CESifo World Economic Survey, www.ifo.de.

109

Tab. 20. Stopa bezrobocia w wybranych krajach w 2009 r. wraz z szacunkami wstępnymi

dla 2010 r. i prognozą na lata 2011-2012

2009 2010 2011 2012 W stosunku do prognozy sprzed roku

Unia Europejska 8,9 9,6 9,5 9,1 Poprawa

Strefa Euro 9,5 10,1 10,0 9,6 Poprawa

Belgia 7,9 8,6 8,8 8,7 Poprawa

Bułgaria 6,8 9,8 9,1 8,0 Pogorszenie

Republika Czeska 6,7 7,3 7 6,7 Poprawa

Dania 6,0 6,9 6,3 5,8 Pogorszenie

Niemcy 7,5 7,3 6,7 6,3 Poprawa

Estonia 13,8 17,5 15,1 13,6 Pogorszenie

Irlandia 11,9 13,7 13,5 12,7 Pogorszenie

Grecja 9,5 12,5 15,0 15,2 Pogorszenie

Hiszpania 18 20,1 20,2 19,2 Poprawa

Francja 9,5 9,6 9,5 9,2 Poprawa

Włochy 7,8 8,4 8,3 8,2 Poprawa

Cypr 5,3 6,8 6,6 5,9 Poprawa

Łotwa 17,1 19,3 17,7 16,2 Poprawa

Litwa 13,7 17,8 16,9 15,1 Poprawa

Luksemburg 5,1 5,5 5,6 5,6 Poprawa

Węgry 10,0 11,1 11,0 10,3 Pogorszenie

Malta 7 6,6 6,6 6,5 Poprawa

Holandia 3,7 4,5 4,4 4,3 Poprawa

Austria 4,8 4,4 4,2 4 Poprawa

Polska 8,2 9,5 9,2 8,5 Poprawa

Portugalia 9,6 10,5 11,1 11,2 Pogorszenie

Rumunia 6,9 7,5 7,4 7,0 Poprawa

Słowenia 5,9 7,2 7,2 6,6 Poprawa

Słowacja 12,0 14,5 14,2 13,4 Pogorszenie

Finlandia 8,2 8,3 7,8 7,2 Poprawa

Szwecja 8,3 8,3 8,0 7,5 Poprawa

Wielka Brytania 7,6 7,8 7,9 7,8 Poprawa

Japonia 5,1 5,1 4,9 4,8 Poprawa

Stany Zjednoczone 9,3 9,6 9,4 9 Poprawa

Źródło: European Economic Forecast. Autumn 2010, European Commission, Directorate-

General for Economic and Financial Affairs, 7 2010.

Stopa bezrobocia na świecie utrzymuje się na wysokim poziomie, co jest

konsekwencją powolnego wychodzenia gospodarki światowej z okresu dekoniunktury

i problemów budżetowych wielu paostw. Problemy te zmniejszają możliwości pobudzania

gospodarek do wzrostu zatrudnienia za pomocą zwiększenia wydatków budżetowych.

W większości krajów prognozy zmian bezrobocia w 2011 r. formułowane jesienią 2010 r. były

110

bardziej optymistyczne od przewidywao z jesieni 2009 r. Spośród paostw UE bardziej

pesymistyczne prognozy sformułowano dla Bułgarii, Danii, Estonii, Irlandii, Grecji, Węgrzech,

Portugalii oraz Słowacji. W pozostałych krajach prognozy były lepsze. W 2012 r. w większości

krajów UE przewiduje się nasilenie pozytywnych zmian na rynku pracy.

Najtrudniejsza sytuacja pod względem wysokości stopy bezrobocia występuje

w Hiszpanii, której rynek pracy bardzo silnie odczuwa skutki kryzysu gospodarczego. Po

ostrym załamaniu w ubiegłych latach bezrobocie nie będzie szybko spadad. Wynika to

z przewidywao niskiego tempa wzrostu gospodarczego w tym kraju w najbliższych latach

powodowanego w szczególności niskim poziomem inwestycji. Poza niskimi nakładami

inwestycyjnymi sektora prywatnego również sektor publiczny ogranicza je z powodu

problemów budżetowych. Nie wszystkie sektory notują wyraźne ożywienie. Najtrudniejsza

sytuacja panuje w budownictwie, w którym produkcja nadal spada. W tym sektorze

szczególnie trudno będzie zyskad pracę. Spadek stopy bezrobocia w kraju może wystąpid

dopiero w 2012 r.

Znacznie niższa stopa bezrobocia występuje w pobliskiej Portugalii, jednak jej

obniżenie może byd jeszcze trudniejsze niż w Hiszpanii. W wyniku długotrwałego

przebywania na bezrobociu osób zwolnionych podczas kryzysu gospodarczego stopa

bezrobocia naturalnego wzrosła do bardzo wysokiego poziomu. Jest ona niezwykle trudna do

obniżenia i wymaga działao aktywizacyjnych i uzupełniających kwalifikacje bezrobotnych. Nie

będzie temu sprzyjad niskie tempo wzrostu gospodarczego w najbliższych latach. Rząd stara

się temu przeciwdziaład poprzez zmniejszenie płac w sektorze publicznym, jednak nie wydaje

się, żeby spowodowało to zmniejszenie stopy bezrobocia w latach 2011-2012.

Bardzo wysoka stopa bezrobocia występuje w Grecji. Co więcej, w najbliższych latach

przewiduje się jej dalszy silny wzrost. O jej obniżenie za pomocą polityki pobudzania

gospodarki będzie dodatkowo niezwykle trudne ze względu na najwyższy w całej UE

wskaźnik zadłużenia do PKB i co za tym idzie – poważne kłopoty budżetowe kraju. PKB spada

coraz szybciej, do czego przyczynia się zarówno zmniejszenie akumulacji, jak i spożycia. Jest

to potęgowane przez niskie możliwości finansowania inwestycji, co jest efektem kryzysu

finansowego. Słaby dodatni wzrost gospodarczy prognozowany jest dopiero na 2012 r., co

wskazuje na to, że stopa bezrobocia może zacząd spadad nawet dopiero w rok później.

Ostre dostosowania gospodarcze zachodzą w Irlandii, która podczas kryzysu

odnotowała znaczny spadek PKB. Wstępne szacunki dla 2010 r. wskazują na nieznacznie

111

ujemny wzrost gospodarczy. Podobnie do Hiszpanii negatywnie przedstawia się sytuacja

budownictwa. Pesymistyczna sytuacja na rynku pracy w największym stopniu uderzyła

w ludzi młodych i słabo wykwalifikowanych. Wyższemu wzrostowi bezrobocia

przeciwdziałało zmniejszenie aktywności zawodowej oraz reemigracje uprzednich

imigrantów z Europy Wschodniej, m.in. z Polski. W nadchodzących latach prognozuje się

coraz szybszy wzrost gospodarczy, czemu będzie sprzyjał wzrastający eksport do podnoszącej

się po kryzysie gospodarki USA, która jest ważnym rynkiem zbytu dla irlandzkich firm.

W rezultacie bezrobocie w Irlandii będzie spadad, chod w 2011 r. spadek będzie

prawdopodobnie niewielki.

Stopa bezrobocia w lepiej rozwiniętych i bardziej stabilnych gospodarkach Francji,

Włoch i Wielkiej Brytanii nie wzrosła w ubiegłych latach do tak wysokiego poziomu jak np.

w Irlandii. Spośród nich najwyższa stopa bezrobocia wystąpiła w Wielkiej Brytanii.

Szybszemu jej wzrostowi dotychczas przeciwdziałało znacznie częstsze korzystanie przez

Brytyjczyków z pracy na pół etatu. Po ostrym spadku w 2009 r. wzrost gospodarczy w 2010 r.

był dodatni, a prognozy dla lat 2011-2012 wskazują na jego powolny, lecz stabilny wzrost.

Dobrze rokuje to dla rynku pracy, chod utrzymywanie rygoru finansów publicznych

skutkującego m.in. zwolnieniami w sektorze publicznym, nie będzie sprzyjało szybkiemu

spadkowi stopy bezrobocia, która w nadchodzących dwóch latach może utrzymywad się na

zbliżonym poziomie.

Nieco lepsze perspektywy spadku bezrobocia w nadchodzących latach posiadają

Francja i Włochy. We Włoszech nadal występują znaczne zwolnienia, lecz przy równocześnie

wzrastającym popycie na nowych pracowników. W przyszłości zatrudnianiu sprzyjały będą

nowe inwestycje, które po okresie przestoju spowodowanego kryzysem gospodarczym

ponownie się pojawiają. Sytuację w gospodarce poprawia również udane zamrożenie płac

i zatrudnienia w sektorze publicznym, co odciążyło finansowo budżet paostwa i gospodarkę.

Francuski rynek pracy dosyd szybko reaguje na ożywienie gospodarcze i prognozy stabilnego

tempa wzrostu PKB powinny przełożyd się na spadek bezrobocia i wzrost zatrudnienia,

jednak negatywny wpływ na gospodarkę tego kraju będzie mied utrzymujący się od pewnego

czasu niski współczynnik aktywności zawodowej. Francja boryka się również z bardzo wysoką

stopą bezrobocia wśród ludzi młodych, która jest prawie 2-krotnie wyższa od stopy

bezrobocia ogółu bezrobotnych.

112

Niższa stopa bezrobocia niż we Francji występowała w ostatnich latach w Niemczech

i Danii. W Niemczech stopa bezrobocia spadła już w 2010 r., a rynek pracy wychodzi

z kryzysu szybciej, niż wcześniej przewidywano. Poprawia się akumulacja i spożycie,

a prognozy wzrostu gospodarczego są jednymi z najwyższych w UE. W związku z tym

w najbliższych latach stopa bezrobocia nadal będzie spadad. Warto również zaznaczyd, że

rząd Niemiec jest zobowiązany otworzyd rynek pracy dla obcokrajowców z 12 krajów UE

przyjmowanych do wspólnoty od 2004 r. Termin otwarcia to 4 maja 2011 r. Może to

spowodowad zwiększenie aktywności poszukiwania pracy w tym kraju przez Polaków przy

jednoczesnym zmniejszeniu aktywności zawodowej w Polsce podobnie, jak było to w

przypadku emigracji do Irlandii. Duoski rynek pracy jest relatywnie elastyczny, co wraz ze

stosowanymi formami aktywizacji zawodowej zmniejsza prawdopodobieostwo ostrego

wzrostu bezrobocia długotrwałego w tym kraju. Duoski rynek pracy jest naturalnie skłonny

do wchłonięcia siły roboczej ze względu na negatywny trend demograficzny prowadzący do

ustawicznego zmniejszania się odsetka ludności w wieku produkcyjnym i co za tym idzie –

ograniczania zasobów siły roboczej.

W Szwecji i Finlandii stopa bezrobocia utrzymuje się na zbliżonym poziomie.

Przewidywania zmian na rynku pracy w latach 2011-2012 są optymistyczne. Wysokie tempo

wzrostu gospodarczego w Szwecji szybko doprowadziło do zapoczątkowania pozytywnych

zmian na rynku pracy, jednak w tym kraju występuje dosyd znaczne zróżnicowanie

zapotrzebowania na pracę w poszczególnych sektorach gospodarki. Trudności w znalezieniu

pracy mają przede wszystkim osoby z niskimi kwalifikacjami i imigranci, pracowników

z odpowiednimi kwalifikacjami brakuje natomiast w budownictwie. Wzrastający wewnętrzny

oraz zewnętrzny popyt powoduje poprawę w gospodarce Finlandii. Przekłada się to na rynek

pracy. Wprawdzie podczas kryzysu zmniejszała się aktywnośd zawodowa Finów, jednak

w nadchodzących latach powinna ona ponownie wzrosnąd, co poprawi sytuację gospodarki

znajdującej się w fazie ożywienia gospodarczego.

Spośród pozostałych paostw Europy Zachodniej – Belgii, Luksemburgu, Holandii

i Austrii – najwyższa stopa bezrobocia będzie w najbliższych latach występowad w Belgii,

która została dotknięta przez kryzys zarówno ze strony produkcji, jak i sektora finansowego.

Również w tym kraju rząd podejmował w ostatnich latach działania ukierunkowane na

uelastycznienie rynku pracy. Szybkiemu wyjściu z recesji będą przeciwdziaład wysokie stopy

podatkowe, które podnoszą koszty pracy. Ponadto, na aktywnośd zawodową Belgów

113

negatywnie oddziałuje niska mobilnośd siły roboczej i długi okres otrzymywania zasiłków dla

bezrobotnych, co również nie będzie sprzyjad szybkiej poprawie sytuacji na rynku pracy.

Gospodarkę Luksemburga napędza obecnie eksport i inwestycje. Wpływa to na wzrastające

zapotrzebowanie na pracowników, jednak bezrobocie w tym kraju ma w większości

charakter strukturalny. W rezultacie niezwykle trudno będzie je obniżyd. Szansę zyskania

pracy będą mieli natomiast obcokrajowcy poszukujący zatrudnienia. W ostatnim kraju

Beneluksu – Holandii – przewiduje się powolny spadek stopy bezrobocia w nadchodzących

latach. Powoli spada skala zwolnieo przy jednoczesnym wzroście tempa kreacji nowych

miejsc pracy. Jednak wzrost gospodarczy w latach 2011-2012 będzie prawdopodobnie

relatywnie niski, chod dodatni, co nie spowoduje szybkiego powrotu rynku pracy do sytuacji

sprzed kryzysu gospodarczego.

Wstępne szacunki wskazują na to, że najniższa stopa bezrobocia spośród paostw UE

w 2010 r. wystąpiła w Austrii, która wyprzedziła pod tym względem Holandię. Jest to

zarazem drugi kraj po Niemczech, który otworzy rynek pracy w maju 2011 r. dla

obcokrajowców z 12 paostw członkowskich UE przyłączanych począwszy od 2004 r.

Zatrudnienie w Austrii wzrasta w stabilnym tempie, powodując spadek bezrobocia.

W kolejnych latach stopa bezrobocia w tym kraju powinna kontynuowad spadkową

tendencję.

Spośród paostw członkowskich UE z Europy Wschodniej najwyższa stopa bezrobocia

występuje w krajach bałtyckich – Łotwie, Litwie i Estonii. Dynamiczne pogorszenie na

rynkach pracy paostw bałtyckich było rezultatem wysokiej podatności tych krajów na zmiany

gospodarcze partnerów handlowych i niestabilności sytuacji gospodarczej. W rezultacie ostro

obniżyła się konsumpcja wewnętrzna i inwestycje, co wywołało fale zwolnieo. Powiększający

się deficyt budżetowy spowodował dalsze cięcia, w tym cięcia płac w sektorze publicznym.

Również sektor prywatny był zmuszony obniżad płace, desperacko próbując ratowad sytuację

na rynku pracy. Dodatkowo, wzrasta zadłużenie zagraniczne tych krajów. W najbliższych

latach w krajach bałtyckich przewiduje się spadek bezrobocia w związku z przewidywanym

dodatnim tempem wzrostu gospodarczego. Nadal wysoka stopa bezrobocia może jednak

spowodowad wzrost bezrobocia długotrwałego oraz nasilenie skali emigracji zarobkowych,

których krajem docelowym mogą stad się Niemcy i Austria.

W bardzo trudnej sytuacji znajduje się słowacki rynek pracy. Do wzrostu stopy

bezrobocia w tym kraju przyczynił się malejący popyt na pracę sektora prywatnego.

114

Największymi problemami tego rynku pracy są wysoka stopa bezrobocia długotrwałego

i znaczne niedopasowanie strukturalne podaży pracy i popytu na pracę. W najbliższych

latach bezrobocie powinno spadad ze względu na wyraźny wzrost PKB, a w szczególności

popytu wewnętrznego, spadek będzie jednak powolny z powodu negatywnych właściwości

strukturalnych rynku pracy, poprawa kwalifikacji siły roboczej nie będzie bowiem procesem

szybkim. Znacznie lepsza sytuacja występuje w Czechach. Niski, aczkolwiek dodatni wzrost

gospodarczy będzie powodował powolny spadek stopy bezrobocia, do czego przyczynia się

wzrost popytu głównych partnerów handlowych – Niemiec i Słowacji – oraz popytu

wewnętrznego. Stopa bezrobocia w Czechach osiągnęła już koniunkturalny szczyt w 2010 r.,

a jej dalszemu spadkowi będą sprzyjały podejmowane przez rząd działania mające na celu

uelastycznienie rynku pracy.

Wstępne szacunki wskazują, że w Bułgarii i Rumunii w 2010 r. PKB zmniejszył się

w stosunku do poprzedniego roku. W kolejnych latach obydwie gospodarki powinny

wychodzid z okresu dekoniunktury. W Bułgarii w 2010 r. głównym czynnikiem negatywnie

wpływającym na PKB były inwestycje, motorem wzrostu był natomiast eksport. W 2011 r.

czynnikiem wzrostu będzie również popyt krajowy. Po ostrym spadku zatrudnienia w 2010 r.

wzrastająca wydajnośd pracy powinna pobudzid jego wzrost w 2011 r., który będzie

kontynuowany w kolejnym roku, to natomiast spowoduje spadek bezrobocia. Czynnikiem

sprzyjającym zatrudnianiu będzie prognozowany spadek płac, który w warunkach wzrostu

popytu na dobra i usługi zwiększy popyt na nowych pracowników. Gospodarka Rumunii

znacząco ucierpiała z powodu kryzysu gospodarczego. W szczególności popyt wewnętrzny

ostro spadł i powolna jego odbudowa zacznie się dopiero w 2011 r. Powinno to pozytywnie

wpłynąd na rynek pracy, jednak z opóźnieniem, bowiem rumuoski rynek pracy jest

nieelastyczny, a zwolnienia w sektorze publicznym dodatkowo zmniejszają zatrudnienie.

W celu przywrócenia stabilności gospodarczej Rumunia zobowiązała się do przeprowadzenia

szeregu reform dotyczących m.in. ustalania wysokości płac w sektorze publicznym oraz

systemu emerytalnego, które do tej pory nie są zakooczone. Skala poprawy na rynku pracy

będzie również uzależniona od ich skuteczności.

Relatywnie wysoka stopa bezrobocia występuje na Węgrzech. Kredyt zagraniczny

zaciągnięty w celu złagodzenia skutków kryzysu gospodarczego pomógł ustabilizowad

sytuację finansową tego kraju, jednak nadal nie można jej nazwad dobrą. Poprawiło to

jednak klimat inwestycyjny, co przyciąga nowych inwestorów, w szczególności z przemysłu

115

samochodowego. Również reformy podatkowe powinny pomóc krajowi uporad się ze

skutkami okresu dekoniunktury. W rezultacie stopa bezrobocia w najbliższych latach

powinna spadad, chod odczuwalny spadek prawdopodobnie nastąpi dopiero w 2012 r.

Również w 2012 r. stopa bezrobocia powinna spadad w Słowenii. Kraj ten boryka się

z niskimi inwestycjami, jednak wzrost gospodarczy napędzany jest eksportem. Popyt

wewnętrzny 2011 r. będzie prawdopodobnie wzrastał w zbyt niskim tempie jak na potrzeby

natychmiastowego pobudzenia zatrudnienia.

Malta w 2010 r. rozwijała się szybciej, niż prognozowano, co według wstępnych

szacunków doprowadziło do spadku bezrobocia w ubiegłym roku. Przyczynił się do tego

szybszy wzrost popytu na pracę niż podaży pracy. W kolejnych latach spadek stopy

bezrobocia może byd wolniejszy ze względu na wzrastające zasoby pracy. Spowoduje to

wzrost zatrudnienia przy jednocześnie powoli spadającej stopie bezrobocia. Sytuacja

gospodarcza Cypru w 2010 r. pomimo poprawy w stosunku do lat poprzednich była słaba.

Przyczynił się do tego niski popyt wewnętrzny, który dotychczas był głównym motorem

wzrostu krajowego PKB. W rezultacie w ubiegłym roku znacznie zwiększyła się również stopa

bezrobocia, głównie z powodu zwolnieo w budownictwie i turystyce. Jednak

najprawdopodobniej w tym samym roku wystąpił dolny punkt zwrotny stopy bezrobocia

(chod wymaga to jeszcze potwierdzenia) i w kolejnych latach skala bezrobocia będzie się

zmniejszad.

W Polsce od początku 2010 r. coraz szybciej zwiększało się przeciętne zatrudnienie

w sektorze przedsiębiorstw. Oddziaływanie pozytywnych czynników koniunkturalnych na

polski rynek pracy potwierdza trwały wzrost liczby ofert pracy, w szczególności tych

publikowanych w internecie. W rezultacie spada również zasób zarejestrowanych

w ewidencji urzędów pracy osób bezrobotnych uprzednio zwolnionych z przyczyn leżących

po stronie zakładów pracy.

„Spośród działów o największym udziale w zatrudnieniu w 2010 r. w porównaniu

z 2009 r. najbardziej zwiększyło się przeciętne zatrudnienie m.in. w produkcji wyrobów

z gumy i tworzyw sztucznych (o 3,9%), robotach budowlanych specjalistycznych (o 3,2%),

produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (2,5%), wyrobów z metali (o 2,3%),

budowie obiektów inżynierii lądowej i wodnej (o 2,2%), produkcji wyrobów z pozostałych

mineralnych surowców niemetalicznych (o 2%) oraz handlu detalicznym (o 1,6%). Znacznie

mniejsze niż przed rokiem było natomiast zatrudnienie w produkcji odzieży (o 14,1%) oraz

116

maszyn i urządzeo (o 10%). Spadek odnotowano także m.in. w handlu hurtowym (o 2,8%)

i produkcji mebli (o 0,9%)”82.

Stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce na koniec 2010 r. wyniosła 12,3% i była

o 0,2 p.p. wyższa niż przed rokiem. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w tym okresie

wyniosła 1 954,7 tys. osób i była o 3,3% wyższa niż przed rokiem. Do niewielkiego wzrostu

bezrobocia przyczynił się wzrost w ostatnim roku w Polsce współczynnika aktywności

zawodowej83, co w sposób trwały pozytywnie wpływa na rynek pracy, lecz chwilowo może

spowodowad wzrost liczby bezrobotnych. W najbliższych miesiącach bezrobocie może nie

spadad szybko ze względu na coraz dłuższe okresy przebywania w ewidencji urzędów pracy

osób uprzednio zwolnionych oraz nadal relatywnie wysoką aktywnośd zawodową.

Spośród wybranych grup bezrobotnych relatywnie szybko wzrastała liczba

zarejestrowanych bezrobotnych pozostających bez pracy dłużej niż rok oraz tych bez prawa

do zasiłku. Co więcej, w całym 2010 r. w stosunku do roku poprzedniego o 5,5 p.p. zwiększył

się udział długotrwale bezrobotnych, który wyniósł na koniec 2010 r. 46,4%. Oznacza to, że

nasilają się trwalsze skutki bezrobocia. Czynniki koniunkturalne sprzyjają poprawie sytuacji

na rynku pracy, jednak trwalsze przebywanie na bezrobociu osób zwolnionych podczas

kryzysu gospodarczego powoduje negatywne skutki. Pomimo tego, że kryzys zakooczył się,

negatywne skutki dla rynku pracy zaczynają byd obecnie silniej odczuwalne. Długotrwałe

bezrobocie wyrażające się przebywaniem w ewidencji urzędów pracy przez co najmniej 12

miesięcy w okresie ostatnich dwóch lat może doprowadzid do pogorszenia umiejętności

bezrobotnych i co za tym idzie – zwiększenia trudności ich późniejszej aktywizacji

zawodowej, a w rezultacie zwiększenia bezrobocia strukturalnego. Negatywnym skutkiem

spadku odsetka bezrobotnych uprawnionych do zasiłku może byd również spadek

konsumpcji, co negatywnie wpłynie na sprzedaż przedsiębiorstw i PKB.

Spadek stopy bezrobocia do 6,6% w okresie wysokiego wzrostu gospodarczego

świadczy o tym, że znaczna częśd bezrobocia w Polsce to bezrobocie dobrowolne, a więc

niewynikające z wahao koniunktury84. W latach 2003-2008 stopa bezrobocia dobrowolnego

spadła ponad 2-krotnie. Było to przyczyną silnych pozytywnych zmian na rynku pracy

82

Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju. Rok 2010, www.stat.gov.pl. 83

Tutaj oznacza on odsetek aktywnych zawodowo (pracujący oraz bezrobotni) wśród osób w wieku 15-64 lata. 84

Do bezrobocia dobrowolnego zalicza się bezrobocie strukturalne (wynikające z niedopasowania struktury

podaży i popytu na pracę), które stanowi przeważającą część bezrobocia w Polsce, oraz frykcyjne (wynikające z

okresu zmiany pracy i kwalifikacji).

117

obserwowanych w tych latach. W czasie kryzysu ta częśd bezrobocia nadal spadała, chod

wolniej, w warunkach negatywnych już zmian bezrobocia wynikającego z wahao

koniunktury. Bezrobocie strukturalne spadło z 12,6% w 2007 r. do 7,2% w 2010 r. To właśnie

strukturalna poprawa na rynku pracy była główną przyczyną spadku bezrobocia.

Wysokośd stopy bezrobocia nie jest jednak jedynym problemem polskiego rynku

pracy. Problemem, który często daje się we znaki również po, a nie tylko w trakcie kryzysu,

jest niska aktywnośd zawodowa społeczeostwa. Współczynnik aktywności zawodowej

w Polsce w III kwartale 2010 r.85 wyniósł 66,1%. Taki wynik jest niski na tle UE, zarówno

„starej” (paostwa Europy Zachodniej), jak i „nowej” (UE łącznie z paostwami Europy

Wschodniej oraz Cyprem i Maltą). W całej UE przeciętna to 71,3%, a jedynie 3 paostwa

naszego regionu charakteryzowały się niższym współczynnikiem aktywności zawodowej.

Czynnikiem sprzyjającym niewielkiej aktywności zawodowej jest niski na tle UE wiek

wychodzenia z zasobów pracy w Polsce. Dane Eurostat wskazują, że w 2007 r. było to 59,3

roku wobec 59,5 w roku 2005. Średnia unijna w 2007 r. wynosiła to 61,2 roku. Spośród UE-12

jedynie 3 kraje – Słowacja, Słowenia i Malta – charakteryzowały się niższym aniżeli Polska

wiekiem wychodzenia z zasobów pracy. Co więcej, szczególnie słabo aktywni są Polacy

w wieku do 64 lat. Wprawdzie współczynnik aktywności zawodowej dla ludności

uwzględniającej osoby powyżej tego wieku jest niższy, jednak w jego przypadku rozbieżności

pomiędzy UE a Polską są znacznie mniejsze. Źródłem rozbieżności jest aktywnośd osób

w wieku produkcyjnym.

Niski współczynnik aktywności zawodowej przyczynia się do powstawania problemów

społecznych i negatywnie wpływa na budżet paostwa (wskutek np. uciekania się do pracy

w szarej strefie lub ubiegania się o renty). Niska aktywnośd zawodowa zmniejsza również

możliwości produkcyjne gospodarki (produkcję potencjalną), co oznacza, że po wyjściu

z okresu dekoniunktury gospodarka może mied trudności z osiągnięciem takiego poziomu

produkcji jak przed tym okresem. Ożywienie na rynkach międzynarodowych stwarza

dodatkowo obawy ponownego zwiększenia skłonności do emigracji zarobkowej,

w szczególności w regionach o niskich płacach i tradycjach emigracyjnych (np. woj.

podkarpackie). W obecnej fazie cyklu koniunktury – ożywieniu – Polska gospodarka

zagrożona jest spadkiem współczynnika aktywności zawodowej również ze względu na

zwiększenie zasobu osób zniechęconych bezskutecznym poszukiwaniem zatrudnienia. Osoby

85

W chwili pisania brak jest danych dla całego 2010 r.

118

te dosyd długo po rozpoczęciu wzrostowej fazy cyklu koniunkturalnego nadal powiększają

zasoby bezrobotnych. Powodem tego jest pogorszenie umiejętności części bezrobotnych

i ich niska mobilnośd. Spowoduje to wprawdzie chwilowy spadek liczby bezrobotnych, jednak

równocześnie wzrost liczby osób biernych zawodowo, a więc nieposzukujących zatrudnienia

i niepodnoszących swoich kwalifikacji.

119

Kilka zdao podsumowania

Autorzy niniejszego raportu skoncentrowali się na trzech, ich zdaniem,

fundamentalnych determinantach budowania gospodarki opartej na wiedzy:

ofercie edukacyjnej traktowanej tutaj jako źródło dostarczania wiedzy,

zapotrzebowaniu rynku pracy rozumianym tutaj jako manifestacja potrzeb świata

biznesu (również potrzeb na konkretną wiedzę),

postawach, które mogą sprzyjad bądź nie budowaniu „społeczeostwa wiedzy”.

W obiektywnym świetle przedstawiliśmy ofertę polskich szkół wyższych

i przeanalizowaliśmy jej stopieo dostosowania do wymogów globalnego i ciągle

zmieniającego się rynku. Pokazaliśmy – z jednej strony – wymagania kierowane przez

pracodawców w stronę absolwentów, zaś z drugiej – możliwości zatrudnienia na

europejskim rynku pracy. Czy wiedza ta wystarczy, by podjąd trafną decyzję edukacyjną?

Tego nie jesteśmy w stanie zapewnid. Tym bardziej w czasach kryzysu. Jednak lektura

opracowania Rynek pracy… może stanowid fundament rzetelnej dyskusji na temat szans

i zagrożeo, na jakie natrafią najpierw kandydaci na studia, później zaś ich absolwenci. To od

poziomu i jakości wykształcenia zależy dziś w największym stopniu status cywilizacyjny

danego paostwa i dobrobyt jego obywateli, już bowiem w ubiegłym wieku R.B. Reich pisał:

„rozszerzająca się luka między bogatymi a biednymi wydaje się wiązad z rosnącą różnicą

w tym, ile pieniędzy ludzie otrzymują za pracę, którą wykonują. A ta z kolei różnica wydaje

się mied coś wspólnego z poziomem ich wykształcenia”86.

Autorzy

86 R.B. Reich, Praca narodów. Przygotowanie się do kapitalizmu XXI wieku, Adam Marszałek, Toruń 1996, s. 165.

120

PORADNIK MATURZYSTY

Co zrobid przed wybraniem szkoły wyższej, by zrobid to naprawdę z głową?

1. Przeczytaj ten raport.

2. Sprawdź, ile godzin nauki języka obcego tygodniowo proponuje interesująca Cię uczelnia,

czy istnieje możliwośd nauki przynajmniej 2 języków obcych i czy można starad się

o dodatkowe godziny lektoratu.

3. Sprawdź, ile (i jakiej generacji) komputerów podłączonych do internetu posiada uczelnia,

czy zakłada konta e-mailowe każdemu studentowi i ile godzin tygodniowo samodzielnej

pracy na stanowisku komputerowym oferuje.

4. Sprawdź, jakie są możliwości uzyskania uznawanych międzynarodowo certyfikatów

z języków obcych, informatyki itd.

5. Sprawdź, ile (i jakie) ma podpisanych umów z zagranicznymi uczelniami i jak wygląda ta

współpraca.

6. Sprawdź, czy interesująca Cię uczelnia umożliwia swoim studentom wyjazdy na praktyki

i staże zagraniczne.

7. Sprawdź, czy studiują na niej obcokrajowcy i czy tym samym oferuje Ci ona możliwośd

praktycznego doskonalenia języka obcego, poznania innych kultur, poszerzania wiedzy

o świecie i nawiązywania „globalnych” przyjaźni.

8. Sprawdź, czy interesująca Cię uczelnia posiada własne Biuro Karier wspierające aktywnośd

zawodową swoich studentów i absolwentów oraz pomagające im znaleźd pracę.

121

9. Sprawdź miejsce, które zajmuje w ogólnopolskich rankingach polskich szkół wyższych.

Rankingi takie tworzą i publikują m.in. „Wprost”, „Polityka”, „Perspektywy”,

„Rzeczpospolita”, „Home & Market”.

10. Sprawdź, czy prowadzone przez nią kierunki studiów posiadają pozytywną ocenę

Paostwowej Komisji Akredytacyjnej – instytucji zajmującej się oceną jakości kształcenia.

11. Sprawdź, czy daje ona swoim studentom szansę studiowania w krajach UE, inaczej

mówiąc – czy realizuje kształcenie w oparciu o ECTS (Europejski System Transferu Punktów).

System ten gwarantuje zaliczanie studiów krajowych i zagranicznych do programu

realizowanego przez studenta w macierzystej uczelni. W ten sposób promuje się współpracę

międzynarodową pomiędzy uczelniami w zakresie wymiany studentów.

12. Porozmawiaj ze studentem interesującej Cię uczelni o tym, jaki ma dostęp do

komputerów, internetu, nowoczesnych technik multimedialnych, swoich wykładowców

i ogólnie – jak mu się studiuje.

13. Pod żadnym pozorem nie zawierzaj swojej przyszłej kariery (tej edukacyjnej i zawodowej)

wróżce, losowi czy bliżej nieokreślonym mocom. Najlepiej zadecydujesz TY, oczywiście po

uprzednim rozeznaniu i rzeczowej analizie własnych zainteresowao, aspiracji i perspektyw

rynku pracy.

rynek pracy w polsce i innych krajach unii...

Documents