Ankara ÜniversitesiÇocuk ve Ergen PsikiyatrisiDoç. Dr. Birim Günay KILIÇ

01.04.2011

Dünya Sağlık Örgütü Küresel Gençlik Tütün Araştırması (GYTS; Global Youth Tobacco Survey) 2009 raporuna göre, ülkemizde 15 yaş altı erkek öğrencilerin %10.2’si ve kız öğrencilerin %5.3’ü sigara içtiklerini belirtmiştir.

Aynı araştırmanın 2003 yılı verileri erkek öğrencilerin %9.1’inin ve kız öğrencilerin de %5’inin sigara içtiğini ortaya koymuştur.

Pik 18-25 yaş. Ortalama başlama yaşı 15.4 (11-15) Günlük kullanıma geçiş 18 yaş Bağımlılığın gelişimi en az 1 yıl günlük

kullanım 20’li yaşların ortalarında içicilikte diğer

bağımlılık yapıcı maddelere oranla orta düzeyde bir düşüş var. Çünkü;

*Bağımlılık yapıcı gücü yüksek *Legal *Kısa sürede performansı bozmuyor..

İçen İçmeyen

İmaj (Erkek, sigara içen ana-baba, içme girişimleri olan çocuklar)

Rol model etkisi Sigara içmenin yararlı

etkisi (stresle baş etme ve duygu durum düzenleme)

Merak

Sağlık Ekonomik Estetik Kısıtlayıcı nedenler

Erişkinlerle karşılaştırılınca, özbildirime dayalı eş düzeyde tütün tüketiminde ergenlere bağımlı tanısı konma olasılığı daha yüksek

12-17 yaş bir önceki ay içici olduğunu bildiren çocuk ve ergenlerin %28.5’i DSM-IV ölçütlerine göre bağımlı olarak değerlendirilmiş (Kandel ve Chen 2000).

1- Hiç sigara içmemişler 2-Erken başlayanlar (başlama 12-13 yaş,

hızlı bir artışla ağır içici olurlar) %17 3-Geç başlayanlar (15 yaş sonrası başlama

ve orta düzeyde içiciler) 4-Deneyenler (Ergenlikte dener, günlük içici

olmaz) 5-Çabuk bırakanlar (Erişkin dönemde

kademeli bir azalma olur)

-Emosyonel kontrol-Dışavurum davranışları (Örn. Agresyon)-Daha düşük eğitim beklentileriYani 14 yaşında sadece sigara içme demek

yetmiyor!-Emosyonel kontrol sağlanmalı..-Gerçekçi eğitim planları yapılmalı..-Suça yönelik, saldırgan davranışların azaltılması

sağlanmalı..

Eğer sigara içmek zararlı olarak algılanmazsa sigara içme olasılığı artar. (Messe ve Tremblay 1997)

Erken Ergenlik döneminde çocuklar içme davranışlarının sonuçlarıyla daha az ilgilidir. İçiciliğin erişkinlikte de sürmesi olasılığı artar.

Dürtüsellik, heyecan arama davranışı Başkaldırma Davranım Sorunları Denetimsiz+dürtüsel ergen…madde

kullanan arkadaş beraberliği Geç dönem olumsuz sonuçları düşünmeme.. Erişkin statüsü kazanma yolu olarak

algılama..

Risk alma, dürtüsellik.. Yaklaşma eğilimi fazla, kaçma/kaçınma

eğilimi az Erken yaşta nikotin maruziyeti olan

erişkinlerin nikotin reseptörlerinin ekspresyonu artıyor!

Uzun süreli olumsuz etkilerin azımsanması (Ortendal ve Fries 2002),

İlk yıllardaki içiciliğin risk oluşturmadığı düşüncesi (Slovic 2000),

Zarar görmeden sigarayı bırakabileceğine ilişkin inanç (Arnett 2000),

Kişisel riskler konusunda gerçekçi olmayan bir optimizm (Arnett 2000, Weinsten 1999),

Sosyal imaj yanı sıra kız ergenlerde kilo kontrolündeki rolüne ilişkin inanışlar sigaraya başlamada rol oynayabilir (Austin ve Gortmaker 2001).

Erken ergenlikten 30’lu yaşlara kadar yaşıt, aile ve komşuluk özellikleri ve kolay ulaşma gibi sosyal/çevresel değişkenler etkili

Yaş ilerledikçe genetik etki artıyor. (?) *Genetik ekpresyon için yeterli süre ve

dozda maruziyet gerekli olabilir. *Sosyal çevrenin belirlenmesinde de genler

önemlidir.

4-7 Yaş aralığında 206 çocuk Ebeveynlerinden en az biri sigara içenler ile

ebeveynleri sigara içmeyenler eşleştirilmiş. Çocuklardan barbekü partisi veren

büyüklermiş gibi oyun oynamaları istenmiş. Oyun sırasında çocukların %63.6’sı sigara

içmeyi taklit etmiş. Bu durum sigara içen ebeveyni olan

çocuklarda daha fazla bulunmuş.

Yeni başlayanlar **Sosyal motivasyon **Bağlamsal etmenler Ağır İçiciler **Negatif duyguların kontrolü **OTOMATİK İçme.. Sigara içme dışsal ipuçlarından çok içsel

(affektif) uyaranlarla bağlantılı hale gelirse nikotin bağımlılığı kategorisine girme olasılığı artar.

Stres (çekilme belirtilerini azaltma??) Genotip (İleri yaşta önem kazanıyor) Akran etkisi Ebeveyn ilişkileri Kişilik/mizaç özellikleri Beklentiler Affektif belirtilerin varlığı Bilgi işleme-konsantrasyon (Kesilmeye bağlı

bilişsel eksikleri gidermek için içmeyi sürdürme??)

Çocukların sigara içen kişilerin özelliklerini olumlu biçimde algılamaları, daha sonraki yaşantılarında sigara içmeye dönük eğilimlerini önemli ölçüde etkiler.

Boylamsal bir araştırma, sigara içen kişilerle ilgili olumlu algılamalara sahip olan beşinci sınıf öğrencilerinin, dokuzuncu sınıfa geldiklerinde diğer çocuklara oranla sigara içmeye daha çok eğilim gösterdiklerini ortaya çıkarmıştır (Dinh ve ark. 1995).

Davranım Bozukluğu: -Sigara içmeye erken başlama -Düzenli içicilik -1. sınıfta DB varsa sigara içme kesin gibi..

DEHB;

-Direkt ilişki: DEHB…..Sigara -Aracılık eden ilişki: DEHB…DB…Sigara -Additif ilişki: DEHB+DB……Sigara

DEHB ve Madde kullanımı ilişkisi DB dışlandığında zayıflıyor (Flory ve Lynom 2003).

DEHB’de sigara kullanımı DE’ye yönelik self-medikasyon olabilir.

DE belirtileri sonrasında sigara, HA-I belirtileri ise alkol kullanımı ile ilişkili bulunmuş (Molina ve Pelham 2003).

Depresyon; -Nedensel değil iki yönlü bir ilişki -Ortak genetik ya da çevresel etmenlerin

rolü olabilir. Depresyon varlığı erken başlayan stabil

içicilerle sigara bırakanları ayıran bir değişken (Chassin ve ark. 2000).

Kaygı Bozuklukları olan çocukların ergenlikte sigara içme olasılığı düşük (Masse ve Trembly 1997),

*Olumsuz sonuçların farkındalar *Yaşıtları sigara içmiyor *Ebeveyn süpervizyonu Ancak sonraki yıllarda anksiyete ağır sigara

içiciliği için motivasyon yaratabilir.

Psikopatolojiler ve sigara kullanımı-bağımlılığı ve bırakma ilişkileri

Erken ve geç başlangıçlı DB ve DEHB alt tiplerinin rolü?

Koruyucu etmenler? (Yüksek düzeyli ebeveyn süpervizyonu)

Moderatörler? (Cinsiyet, etnisite)

Mekanizma ve süreçler; Self-medikasyon..(DEHB,Depresyon) Sorunun bir parçası (DB) GİRİŞİMLER *1-2. sınıfta agresif davranışları azaltıcı

girişimler 14 yaşında erkek çocuklarda sigara başlama olasılığını azaltıyor.

Acaba koruma programları DEHB, DB, Depresyonlu çocuk ve ergenlerde yeterli mi?

32

SSS- Nikotin ilişkisiSSS- Nikotin ilişkisi N. Accumbens (Dopamin)N. Accumbens (Dopamin)

Kişinin kendini iyi hissetmesini sağlayan hormonKişinin kendini iyi hissetmesini sağlayan hormon Locus coeruleus (Noradrenalin)Locus coeruleus (Noradrenalin)

Yoksunluk semptomlarından sorumlu hormonYoksunluk semptomlarından sorumlu hormon

.

Beyindeki ‘ödüllendirme’

yolu (mesolimbic

system)

‘yoksunluk semptomları’yolu (locus coeruleus)

Nikotinin bağlanması Dopamin salınmasında artışa yol açar

İki sigara arasında Dopamin seviyesindeki azalma irritabilite ve stres gibi yoksunluk semptomlarına neden olur

Sigara içen kişi rahatlama hissini yaşamak için daha fazla Dopamin salınması için Nikotin ihtiyacı duyar

Nikotinin nikotinik asetilkolinerjik reseptörlere yarışmacı bağlanması, uzamış aktivasyon, desensitizasyon ve upregulation’a yol açar

Nikotin düzeyleri düşerken reseptörler açık duruma geçer, hipereksitabilite ve ardından aşırı isteğe neden olur

33

Dopamin

Nikotin

A) En az bir hafta süreyle her gün nikotin kullanılmasıB) Nikotin kullanımının birden bırakılması ya da nikotin miktarının azaltılmasının ardından 24 saat içinde aşağıdaki bulgulardan dördünün(yada daha fazlasının ortaya çıkması) Depresif duygudurumUykusuzluk / uyku bozukluğuİritabilite, öfkeAnksiyeteKonsantrasyon azlığıHuzursuzlukKalp hızında azalma İştah artması ya da kilo almaC) B tanı ölçütündeki semptomlar klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, mesleki alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.D) Bu semptomlar genel bir tıbbi duruma bağlı değildir ve başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz

36

Nikotinin bağımlılığı; beyindeki ventral tegmental alanındaki Nikotinik Ach reseptörlerinin alfa4 B2 alt tipleri ilgili olduğu düşünülmektedir.