ruben bruneel • coördinatie steef coorevits en yves...

Thema 6Activiteit 7 Strijd om de beiaard

Doelen 1 De kinderen weten wat een beiaardier en een beiaard is.2 De kinderen ervaren de beiaardkunst als een rijke muzikale traditie van Vlaamse origine.3 De kinderen kunnen met eigen woorden uitleggen hoe een beiaard werkt.4 De kinderen kunnen hoge en lage klanken aanduiden op het stokkenklavier.

Eindtermen enleerplandoelen

ET GO! OVSG KathOndVla2.12.22.32.5

4.2.1.44.2.1.7

4.2.1.12

MV-MUZ-MB-1.3.4MV-MUZ-MB-2.2.5MV-MUZ-MB-2.3.4

MV-MUZ-MB-4.1.3.3MV-MUZ-SI-3.3

MUZ-2.2MUZ-4.1MUZ-5.2

MUZ-14.1 MUZ-14.3

6.1 4.5.1.14.5.1.2

MV-ALG-03

Leermiddelen Ppt 1-3

Spotify - Luisterfragmenten 1-8

Overzicht luisterfragmenten

Link 1

Beeldfragment 1

Afbeeldingen 1 -2

Vraag- en antwoordblad

Vraag- en opdrachtkaarten (één bundel per groepje van 3 à 4 kinderen)

Evaluatie- en reflectieblad

Bijlage - Spelbord (één per groepje van 3 à 4 kinderen)

Materiaal Een klavier (piano, keyboard, chromatisch klokkenspel of xylofoon …)DobbelstenenPionnen

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo4

2 x

50'

1

beweging - drama / muzisch taalgebruik - beeld - muziek - media

Auteur Ruben Bruneel • Coördinatie Steef Coorevits en Yves Bondue

1 InstapKlassikale beschouwing

Ppt 1

Luisterfragment 1

Groepswerk

Op 25 november 2014 werd de beiaardcultuur door UNESCO erkend als ‘best practice’ voor de borging van immaterieel erfgoed. Het bespelen van de beiaard is een op en top Vlaamse muzikale traditie.

1.1 De beiaardier en de bouwpromotorToon de kinderen de eerste pagina van presentatie 1 (bekvechtende beiaardier en bouwpromotor). In de stad is er een heus conflict aan de gang tussen de beiaardier en de bouwpromotor. De beiaardier bespeelt een beiaard. Vraag of er iemand weet wat een beiaard is. De beiaard is een muziekinstrument met klokken. Vertel de kinderen dat de beiaard het grootste muziekinstrument ter wereld is en dat de klokken in een hoge toren hangen. Beluister ter kennismaking een stukje beiaardmuziek (luisterfragment 1). Vertel de kinderen dat er in de stad een nieuwe beiaard komt. De toren staat er al. De klokken hangen er nog niet. De bouwpromotor wil echter niets weten van een beiaard. Hij wil de toren dan ook zo snel mogelijk afbreken en er een lelijk flatgebouw in de plaats zetten. Wie zal deze bitse strijd winnen? Vertel de kinderen dat ze in deze activiteit de beiaardier zullen helpen.

1.2 Stem beiaardier!Om de inwoners van de stad ervan te overtuigen dat een beiaard een betere keuze is dan een lelijk flatgebouw, roepen we op om voor de beiaardier te kiezen. Verdeel de klas in vier groepen. Plaats elke groep in een hoek van de ruimte. Elke groep krijgt één lettergreep die ze straks op jouw teken moeten roepen: STEM / BEI / AAR / DIER. Sta in het midden van de ruimte. Op jouw teken roept elke groep zijn lettergreep. Begin traag en vorm de zin ‘Stem beiaardier!’. Herhaal deze zin en drijf het tempo op. Als dit goed lukt, plaats dan de lettergrepen in een willekeurige volgorde. De kinderen proberen samen hun lettergreep te roepen en zo hun stem eensgezind door de ruimte te laten galmen.

2 KernBeschouwenOnderzoekenOnderwijsleergesprek

Ppt 1

2.1 Wat is dat nu, een beiaard? Laten we eens horen wat de beiaardier en de bouwpromotor zelf te vertellen hebben over dat reusachtige instrument. Overloop samen met de kinderen het vervolg van presentatie 1. Elke pagina belicht (heel beknopt) een bepaald aspect van de beiaard. Wat extra informatie bij de commentaren van de beiaardier en de bouwpromotor, de beelden en de linken, vind je hieronder.

p. 2 In de 16e eeuw hadden de rijke Vlaamse steden de gewoonte om hun belforten (torens waar vroeger belangrijke documenten van de stad werden bewaard) en kerktorens (vooral de hoofdkerken) uit te breiden met een arsenaal aan klokken. Naast factoren als rijkdom, macht, een gunstig politiek bestuur en relatieve vrede, droegen volgende evoluties bij tot het ontstaan van de beiaard: verbetering van de gietkunst, evolutie van het raderwerk, een nauwkeurige tijdsmeting en de groeiende noodzaak om het juiste uur te weten.

De drie torens zijn: het belfort van Brugge, de toren van de Sint- Romboutskathedraal in Mechelen en de toren van de universiteitsbibliotheek in Leuven.

p. 3Vanaf de tweede helft van de 16e eeuw raakt de beiaard ook in zwang in de Noordelijke Nederlanden. Een beiaard hebben was een prestigezaak voor een stad. Rond 1750 bereikt de ‘beiaardmode’ een hoogtepunt met steden die meer dan één beiaard op hun grondgebied hadden, soms wel tot 10 stuks.

2

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo4


3

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo4


Luisterfragment 2

Luisterfragment 3

CreërenVerdiepenMusiceren

Ppt 2

Klavier

p. 4Het gewicht van de klok hangt samen met de toonhoogte. Maak een klok acht keer zwaarder en hij zal één octaaf lager klinken.

p. 5De beiaard van Brugge heeft 47 klokken die samen ruim 27 000 kilo wegen. De beiaard in de universiteitstoren van Leuven telt 63 klokken. De klokken samen wegen 35 ton. De zwaarste beiaard van ons land is deze in Mechelen. De 49 klokken wegen samen 40 ton. De zwaarste beiaard van Europa is een beiaard in Berlijn.

p. 6Men maakt het brons vloeibaar door het op te warmen tot 1100 graden Celsius. Eenmaal het brons afgekoeld, wordt het leem verwijderd. Brons bestaat uit vier delen koper en één deel tin.

p. 7In de 19e eeuw vermindert de aandacht voor de beiaard. Men zag op tegen het omslachtige versteken van melodieën (zie p. 10). Er was een daling van het aantal bespelingen van de beiaard. En concerteren op zondag vond men iets te frivool. Tijdens de Franse Revolutie en onder het Franse bewind worden veel klokken geroofd omwille van de waarde van het brons. Vooral tijdens WOII was het schaarse brons een heilig goed voor de wapenindustrie.

p. 8Belangrijk om vast te stellen dat de klok zelf niet beweegt. De klepel slaat tegen de klok, zodat de klok trilt en gaat klinken.

p. 9Al in de 17e eeuw brengt men speeltrommels aan om de tijd automatisch weer te geven. De trommel bevat gaatjes waarin pinnen worden gestoken. Als de trommel draait, klinkt het vooraf geprogrammeerde melodietje. Een computer avant-la-lettre dus.

p. 10Luisterfragment 2. Het versteken van de pinnen is een helse karwei. Nieuwe beiaarden hebben geen speeltrommel meer. Het aanslaan van de hamers gebeurt volledig computergestuurd. Een beiaardier kan nu van thuis uit zijn beiaard een nieuwe melodie geven. Gedaan met de vele trappen.

p. 12Luisterfragment 3 In het begin van de 20e eeuw bloeide de beiaardkunst weer op. De muzikale traditie raakte ook verspreid in het buitenland. Zo kwamen er beiaarden in de Verenigde Staten van Amerika, in Australië, tot zelfs in Japan en Korea toe.

2.2 De beiaardier is een muzikantDe bouwpromotor is nog steeds niet overtuigd van een beiaard in de stad. De interessante weetjes over de beiaard raken zijn koude kleren niet. Tijd voor een charmeoffensief. We spelen onze muzikale kwaliteiten uit. Wat moet een beiaardier kunnen om de beiaard meester te zijn? De beiaardier leert het ons. Gebruik presentatie 2 als leidraad. De opdrachten en vragen die horen bij de presentatie vind je hieronder.

4

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo4


Link 1

Beeldfragment 1

Luisterfragment 2

p. 1Vergelijk de prent van het stokkenklavier met het klavier van een piano of keyboard of met de schikking van de staven bij een chromatisch klokkenspel. Wat merk je? (ook groepjes van 2 en 3, zelfde indeling maar dan met stokken) Richt volgende vraag aan pianisten in de klas. Wie kan een do aanduiden op het stokkenklavier? (eerste stok van de onderste rij links van een groepje van twee stokken) Speel een hoge en een lage noot op piano, keyboard of klokkenspel. Waar bevinden zich de hoge klanken op het klavier en waar de lage? (hoge rechts, lage links) Vertel hen dat dit bij een stokkenklavier net hetzelfde is.

p. 2Open link 1. Onder Glockenspiel kun je verschillende klokken laten luiden. Laat eerst klok 1 horen en vervolgens klok 7. (Tip: laat de klok eenmaal luiden en druk meteen op pauze, de klok blijft nog even verder beieren.) Vraag de kinderen bij welke stok de twee klokken horen. (Klok 1 hoort bij stok A, klok 2 hoort bij stok B.)Bij het tweede stokkenklavier horen de klokken 6 en 2. Laat kinderen opnieuw uitzoeken welke stok bij welke klok hoort. (Klok 6 hoort bij stok B, klok 2 hoort bij stok A.)Bij het derde stokkenklavier proberen de kinderen drie klokken te linken aan de juiste stok. (Klok 3 hoort bij B, klok 5 bij A en klok 7 bij C.)

p. 3Bekijk samen met de kinderen beeldfragment 1. Ze zien een beiaardier musiceren op het stokkenklavier.

p. 4Een ritmeoefening voor twee vuisten en een tafelblad. Beiaardiers moeten immers ritmisch sterk voor de dag komen. R staat voor een slag met de rechtervuist, L voor een slag met de linkervuist. De slagen volgen in een gelijkmatig ritme op. Maak met een teken duidelijk wanneer de kinderen mogen beginnen en wat het tempo is (tel bijvoorbeeld tot 4, 1 tel zijn twee slagen). Herhaal het patroon een aantal maal. Speel ook met verschillende tempi.

p. 5Verdeel de klas in vier groepen en speel het spel uit de opwarming. Gebruik woorden of begrippen die horen bij de beiaard: STOK / KEN / KLA / VIER; BEI / AARD / TO / REN; LE / MEN / GIET / VORM. Laat nu kinderen de leiding van het spel op zich nemen. Experimenteer met het verspreiden van klanken in de ruimte door lettergrepen te herhalen, te versnellen of te vertragen, de volgorde van de lettergrepen aan te passen.Een grotere uitdaging wordt het wanneer we de lettergrepen vervangen door een klank met een toonhoogte. Uitgangspunt voor deze oefening zijn de vier tonen van de Westminster Chimes (luisterfragment 2). Beluister het fragment. Zing het melodietje met z’n allen op een gekozen lettergreep, bv. ‘bim’ of ‘bam’ of ‘bong’. Als dit goed lukt, geef je elke groep één toon van het melodietje. Geef aan wanneer de kinderen hun klank mogen zingen.

Ppt 3

Bijlage - Spelbord

Vragen- en antwoordblad

Vraag- en opdrachtkaarten

Afbeelding 1 -2

Luisterfragment 4-8

Dobbelstenen, pionnen

2.3 Het grote beiaardspelNog steeds wil de bouwpromotor van geen beiaard weten. Dan spelen we het spel maar hard. We spelen het grote beiaardspel. Je kunt het spel klassikaal spelen of in kleine groepjes. Bij het klassikale spel gebruiken we presentatie 3 als spelbord. Voor het spel in kleine groepjes (3 à 4 kinderen) gebruiken we de printversie van het spelbord.

Opzet van het spel:We helpen de beiaardier met het ophangen van de klokken. We hebben 16 vragen of opdrachten de tijd. Elk correct antwoord levert een stap in de goede richting. Maar pas op, de bouwpromotor kan roet in het eten gooien. Hangen de klokken er na 16 vragen en opdrachten niet, dan heeft de bouwpromotor zijn slag thuis gehaald.

5

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo

uzeundo4


Wat heb je nodig?Voor het klassikaal spelen: presentatie 3, één dobbelsteen, vraag- en antwoordblad, beelden geluidsfragmenten.Voor het spelen in kleine groepen: per groep een spelbord, een pion, een dobbelsteen en een bundel met 16 vraag- en opdrachtkaarten.

Spelregels voor het klassikale spel:- Start bij de middelste prent van presentatie 3 (p.7).- Iemand gooit met de dobbelsteen. 1, 2, 3 en 4 hebben recht op een vraag of opdracht

over de beiaard. Is het antwoord correct of is de opdracht goed uitgevoerd, dan mag de presentatie één prent naar links gezet worden. 5 en 6 betekent een kleine overwinning voor de bouwpromotor. De presentatie wordt één prent naar rechts gezet.

- De 16 vragen vind je op het vraag- en antwoordblad. Kies zelf hoe je het oplossen en evalueren organiseert (één goed klassikaal antwoord; kinderen schrijven antwoorden op een blad; opdracht pas geslaagd als meerderheid het antwoord weet …)

- Lukt het om de eerste prent van de presentatie te bereiken binnen het bestek van 16 vragen en opdrachten, dan heeft de klas gewonnen en is de nieuwe beiaard een feit. Zo niet, dan verrijst er een lelijk flatgebouw.

Spelregels voor het spel in kleine groepjes van 3 à 4 kinderen:- Zet de pion op start. Het bundeltje met 16 vraag- en opdrachtkaarten ligt op een stapel. De

oplossingen liggen naar beneden.- Iemand gooit met de dobbelsteen. 1, 2, 3 en 4 hebben recht op een vraag of opdracht over

de beiaard. Is het antwoord correct of is de opdracht goed uitgevoerd, dan mag de pion één prent in de richting van de afgewerkte beiaard gezet worden. 5 en 6 betekent een kleine overwinning voor de bouwpromotor. De pion wordt één prent in de richting van de afgebroken toren gezet.

- De kinderen bepalen zelf of ze hun vraag of opdracht goed hebben uitgevoerd. De correctiesleutel staat achteraan het kaartje. Als leerkracht bewaak je het spelverloop.

- Lukt het om de afgewerkte beiaard te bereiken binnen het bestek van 16 vragen en opdrachten, dan heeft de groep gewonnen en is de nieuwe beiaard een feit. Zo niet, dan verrijst er een lelijk flatgebouw.

3 AfsluiterReflectie en evaluatie

3.1 Over beiaarden en zo …Laat het klassikale spel volgen door een nabespreking waarbij je peilt wat de kinderen vinden van dat grote instrument. - Wie heeft al eens een beiaard in het echt gehoord? - Vinden jullie het een mooi instrument? - Waarom zou je dit instrument graag bespelen? - Welke liedjes zou je graag horen op de beiaard? Leg hen ook een aantal meer hypothetische vragen voor. - Stel dat elke toren in Vlaanderen een beiaard had, zou je dit leuk vinden? Waarom wel?

Waarom niet? - Mocht jij de bouwpromotor zijn, wat zijn jouw redenen om die beiaardtoren plat te gooien?

3.2 Wie won het pleit?Speelden de kinderen het spel in kleine groepjes, geef hen dan na het spel het evaluatie- en reflectieblad.

ruben bruneel • coördinatie steef coorevits en yves...

Documents