RİSK DEĞERLENDİRME BÜLTENİ

“Hasar servisi ve underwriterlar için mühendislik branşı

risk ve hasar değerlendirmeleri”

VİNÇLER

Sayı: 2016/06

2016

Temmuz 2016 Risk ve Mühendislik Grubu Bülteni

4

YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLERLE YAPILAN ÇALIŞMALARDA

ALINMASI GEREKEN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ

GİRİŞ

Çalışma hayatı içerisinde gerek çalışanlar gerekse devletler açısından en önemli

sorunlardan biri meydana gelen iş kazaları ve ortaya çıkan meslek hastalıklarıdır.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’ nun tahminlerine göre dünya genelinde her yıl

ortalama 270 milyon iş kazası gerçekleşmekte, 160 milyon insanda çalışmadan kaynaklı

hastalık meydana gelmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki iş kazaları sayısının gelişmemiş veya

gelişmekte olan ülkelere nazaran daha az olduğu görülmektedir. Ülkemizde de ölümlü iş

kazası oranı oldukça yüksektir.

İşyerleri için iş sağlığı ve güvenliği açısından farklı tehlike sınıfları mevcuttur. Yapı

işyerleri iş kazalarının meydana gelmesi açısından en riskli olan işyerleri arasındadır. Bu

nedenle bu sınıflandırmada çok tehlikeliler arasında yer almaktadır. Yapı işyerlerinde her

geçen gün ölümle ya da ağır yaralanmayla sonuçlanan pek çok iş kazası meydana

gelmektedir. Yapı işyerlerindeki kazalar ülkemizdeki bütün iş kazalarının yaklaşık %10’

unu, ölümlü iş kazaları ise meydana gelen ölümlü iş kazalarının yaklaşık % 30’unu

oluşturmaktadır.

Yapı işyerlerinde meydana gelen iş kazalarının pek çok nedeni bulunmaktadır.

Bunlar arasında başlıca insan düşmesi, malzeme düşmesi, kazı kenarlarının çökmesi,

elektrik çarpması, kullanılan ekipmanlar (vinç, el aletleri vb.) ve uzuv kaptırma ve

sıkıştırma gibi nedenleri söylemek mümkündür. Bu çalışmada yapı işyerlerinde meydana

gelen kazaların başlıca nedenleri arasında olan vinçler ve bu vinçlerle yapılan

çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği açısından hangi hususlara dikkat edilmesi gerektiği

üzerinde durulmuştur. Ayrıca örnek hasarlar incelenerek frekansı yüksek olan hasar

nedenlerinin tespit edilmesi ve alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amaçlanmıştır.

5

Sigorta Sektörü & Vinçler

Sigorta sektörü açısından vinçler yeteri kadar detaylı irdelenmemektedir. Vinç

sektörü sürekli değişen günün koşullarına göre kendisine özgün bir yapı içinde yol alır.

Kullanıldığı alanlar, coğrafya, ülke dinamikleri, sektör dinamikleri, arz – talep gereklilikleri

gibi birçok etki unsuru vardır. Vinçler tamamen ihtiyaca göre tasarlanan butik makine

grubudur. Standart seri üretimleri çok uzun süreli olmaz. Belli iş kolları haricindeki vinçlerde

sürekli tasarım değişimi yaşanır. Bu denli dinamiği yüksek ve butik makine gruplarında

riskler çok değişkendir. Hasar türleri de buna paralel değişmekte olup küresel ölçekte sahip

olunan bilgiler ile süreç yönetilebilir. Aksi halde yerel bilgiler vinç sektöründe risk ve hasar

yönetimi için yeterli değildir. Vinç üreticileri Pazar taleplerine göre tasarıma giderken

kullanıcı geri dönüşlerine göre iş planı yapmaktadır. Özellikle yedek parça stokları çok

yüksek miktarlarda olamaz. Yedek parça maliyetleri yüksek olduğundan üreticiler

stoklamayı tercih etmemektedir. Bu durumda ortaya çıkan iş durmasını önlemek için Pazar

kendi içindeki dinamikler ile alternatif çözümleri hemen yaratmaktadır. Özellikle onarım,

hasar giderme ve 2. El satış pazarları tamamı ile küresel bir ölçekte yaşanmaktadır. Gerek

duyulan bir parça veya donanım , ihtiyaç duyulan 2. El bir makine Endenozya dan Kanada

ya, Rusya dan Afrika ya tüm pazarda eş zamanlı aranmakta ve bulunabilmektedir. Bu

konudaki network çok gelişmiş durumdadır. Diğer taraftan; yan sanayii ve muadil üretim

merkezleri bilinmekte olup tüm endüstriyel imalatlar içinde en yüksek kaliteye vinç

sektöründe rastlamak olağandır.

Dolayısıyla aynı makine için bir rayiç değer araştırmasında küresel pazardan

doğrudan destek alındığından kullanılmış, 2. El bir makineyi 100.000 Euro ya almak

olanaklı işken aynı makineyi 275.000 Euro bedel ödemekte olağandır. Aynı fiyat ölçeği

yedek parçalar içinde geçerli olup optimum çözümü sağlayan en önemli etken iyi bir

Network ve Bilgidir.

Vinç üreticileri proje esaslı üretim yapabildikleri gibi küresel pazarı hedefleyen

vinçler de imal ettiklerinden sigortaya konu vinçlerde sigortalı adayının vinç parkı, çeşitlilik,

hitap ettiği sektör v.b hususları özellikle dikkate alınmalıdır. Kule vinçler için bambaşka bir

risk ve hasar yönetimi gerekir iken Ray üstü vinçler için her şey değişir. Ortadoğu da

yüksek yapılar için tasarlanan vinç grupları ile maden sektörünü ayrı incelemek gerekir.

Boru hatları için üretin makineler bir başka sektörde kullanılmayacaktır. Bu ve benzer

kendine özgün yapısı ile vinç sektörünü tamamen ayrı değerlendirmek mutlak gereklidir.

Aksi halde sigorta sektörü için son derece karlı olan bir sektör aynı ölçekte zarar vericide

olabilmektedir. Sigorta sektörünün portföyünde yer alan vinçlerin tümüyle profesyonel

hizmete tabii olduğunu dikkate almak gerek. Bu durum risk yönetimi için önemli iken hasar

yönetiminde sonuçlara doğrudan etki etmektedir.

6

1. VİNÇLER VE VİNÇLERİN SINIFLANDIRILMASI

1.1. Vinçler (Krenler)

Sözlük anlamı, sandık ve balya gibi yükleri kaldırmaya yarayan araçlar olan vinçler

(krenler), bir taşıma elemanına asılı olan yükü kaldırmaya ve çeşitli yönlerde hareket

ettirmeye yarayan kaldırma ve taşıma makinalarıdır. Esasında vinçler yükleri kaldırıp

sadece tek bir yöne ileten basit makinalar; krenler ise öteleme ve dönme hareketi de

yapabilecek şekilde yükleri istenilen her yöne taşıyabilen kaldırma makinalarıdır. Ancak

genel olarak krenler de vinç olarak ifade edilmektedir.

Vinçler ilk defa M.Ö. 5. yüzyılda kullanılmıştır. Bununla birlikte ilk vinç resmi Romalı

mimar Vitruvius'un M.Ö. 10 yıllarında yazdığı bir kitapta görülmektedir. Bu vinç tepesinde

makara bulunan ve halatlarla sabitlenen bir direkten oluşmaktadır. Yükler makaradan

geçen başka bir halata bağlanarak kölelerin çevirdiği ayak değirmeniyle kaldırılmıştır.

Daha sonra 15. yüzyılda İtalya'da palangalı vinç adı verilen daha kullanışlı bir vinç

tasarlanmıştır. Buhar gücüyle çalışan ilk vinci ise 19. yüzyılda İskoçyalı John Rennie (1761

- 1821) yapmıştır.

Vinçler düşey ve yatay yönde hareket edebildikleri için her türlü yükü iletebilme

özelliğini taşırlar. Standart bir vinç uzunluğu 10-40 metre arasında olup standart bir vinç

kapasitesi 10-60 ton arasındadır. Vincin önüne ve arkasına ilave edilen destek ayaklarla

çok daha ağır yükler de kaldırılabilir. Bazı vinçler sabit olup bazıları büyük araçlara

kurulmuş seyyar vinç şeklindedir. Bazıları ise raylar üzerinde hareket etmektedir.

1.2. Vinçlerin Sınıflandırılması

Vinçler genel olarak hareket kabiliyetlerine ve kaldırma kabiliyetlerine göre

sınıflandırılır. Bununla birlikte, kullanıldıkları, monte edildikleri ve çalıştıkları yerlere göre,

yapılarına ve yapacakları işlere göre, bom yapılarına göre ve enerji kaynaklarına göre de

sınıflandırılabilir.

7

Hareket Kabiliyetlerine Göre

Sabit vinç

Lastik tekerlekli vinç

Paletli vinç

Ray üzerinde hareketli vinç

Köprülü vinçler

Kule vinçler

Kaldırma Kabiliyetlerine Göre

Hidrolik - halatlı vinçler

Teleskopik bomlu vinçler

Kurtarıcılar

Halatlı vinçler

Açık kafesli vinçler

Sabit vinçler

Fabrika tipi vinçler.

1.2.1. Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler

1.2.1.1 Sabit Vinç

Sabit vinçler fabrika, liman, garaj gibi sabit tesislerde, kaldırma, taşıma, depolama

işlerinde kullanılmaktadır. Sabit vinçlerde ulaşım bumu ile yatay eksen arasında 20 ile 75

derecelik açı olup düşey eksen etrafında her iki yöne 180 derece dönebilirler. Sabit

vinçlerin bum uzunluğu 10-60 metre arasında kaldırabilecekleri yük miktarı da 2-10 ton

arasında değişmektedir.

1.2.1.2. Lastik Tekerlekli Vinçler

Bu tip vinçler genellikle bir kamyon üzerine monte edildiklerinden, nakil kolaylığı

sağlamaktadır. Bu özellikleri nedeniyle kullanım alanları geniştir. Bu vinçlerin bir işyerinden

diğerine kolaylıkla nakledilmeleri, özel römork ve çekiciye ihtiyaç duymamaları, çeşitli

aparat kullanarak ayrıca çekici özelliği taşımaları ve hareket halindeyken yürüdüğü yolu

bozmamaları gibi avantajları mevcuttur.

8

Yumuşak arazide çalışamamaları, çok ağır ve devamlı işlerde kullanılamamaları ve

maliyetlerinin yüksek olması ise dezavantajlı özellikleridir.

Lastik Tekerlekli Vinç

1.2.1.3. Paletli Vinçler

Bu tür vinçlerin manevra ve yürüyüşleri bir palet gurubu tarafından sağlanır.

Çalışma dönüşleri 360 derece olup yumuşak arazilerde lastik tekerlekli vinçlere göre daha

verimlidirler. Bununla birlikte çok ağır ve devamlı işlerde çalışabilirler. Bu avantajlarının

yanında hızlarının düşük olması, uzun mesafelere gitmeleri gerektiğinde başka bir araçla

nakledilme zorunluluğu ve hareket esnasında yol yapısını bozmaları gibi olumsuz

özellikleri mevcuttur.

Paletli Vinç

9

1.2.1.4. Ray Üzerinde Hareketli Vinçler

Bu tür vinçler bir ray sistemi üzerinde bulunan taşıyıcılar vasıtasıyla hareket

etmektedir. Bu vinçlere ayrıca portal vinçler de denir. Köprülü vinçler ve kule vinçler

olarak çeşitleri bulunmaktadır.

1.2.1.4.1. Köprülü Vinçler

Köprülü vinçler, yükseğe yerleştirilmiş iki kren yolu arasında bulunan bir köprü

konstrüksiyondan oluşur. Bu vinçler genel olarak fabrikalar, atölyeler, limanlar ve maden

ocaklarında kullanılırlar. Vinçlerin kontrolü, basit bir operatör kabininden olabileceği gibi

seyyar operatör kabininden, yerden veya uzaktan da olabilir. Kaldırma kapasiteleri

(güçleri) 1 ton ile 40 ton arasında olup bum uzunlukları 20 metre civarındadır. Tek kirişli ve

çift kirişli olmak üzere çeşitleri bulunmaktadır. Özellikle çift kirişli gezer köprülü vinçler,

yüksek kaldırma kapasitesine sahip oldukları ve ağır kullanım şartlarına dayanaklı

oldukları için oldukça tercih edilmektedir. Çift kirişli gezer köprülü vinçlerin bazıları 100

tona kadar taşıma kapasitesine sahiptir.

Tek Kirişli Köprülü Vinç Çift Kirişli Köprülü Vinç

1.2.1.4.2. Kule Vinçler

Bu vinçlerin çalışma sahaları özellikle yüksekliği fazla olan yerlerdir. Genel olarak

yapı işyerlerinde kullanılmaktadır. Kule yükseklikleri 20-60 metre arasında olup bum

uzunlukları 6 metre ile 30 metre arasındadır. Kaldırma kapasiteleri 0,3 ton ile 10 ton

arasındadır.

6

Kule vinçlerin güvenli bir şekilde çalışmalarını sağlamak için rüzgâr, ivme ve

çalışma yükseklikleri göz önünde tutulmalıdır. Bununla birlikte kule bomunun boyu da

uygun şekilde tayin edilmelidir. Bom mümkün olduğunca dik çalıştırılmalıdır. Lastik

tekerlekli kule vinçler, raylı kule vinçler gibi çeşitleri bulunmaktadır.

1.2.2. Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler

1.2.2.1. Hidrolik Halatlı Vinçler

1.2.2.1.1. Teleskopik Bomlu Vinçler

Bu vinçler iç içe girip çıkarak uzayıp kısalan bumlardan oluşmaktadır. Yaklaşık

olarak 15 ile 55 ton arasında kapasiteleri vardır. Bu tip vinçler, genellikle bir kamyon

üzerine monte edildiklerinden nakil kolaylığı nedeniyle çeşitli işlerde kullanılma özelliğine

sahiptir.

1.2.2.1.2. Kurtarıcılar

Lastik tekerlekli olup bumu şasi ortasına monte edilmiş, taşıyıcı özelliği olan bir

vinç türüdür.

1.2.2.2. Halatlı Vinçler

Bu vinçler baraj, geniş nehir yatakları, bataklık gibi çok yumuşak arazilerde ve

köprü inşaatlarında kaldırma, taşıma, temizleme ve kurtarma gibi işlemlerde kullanılır.

7

Çalışmaları, kafes kirişlerinden iki kule arasına gerilmiş halatlar üzerinde hareket

eden palangalar aracılığıyla sağlanır. Halatlı vinçlerin taşıyacakları yük 0,3 ton ile 15 ton

arasında değişir. Halatlı vinçlerin açık kafesli, sabit ve fabrika tipi vinçler olmak üzere üç

çeşidi bulunmaktadır.

2. YAPI İŞYERLERİNDE KULLANILAN VİNÇLER VE BU VİNÇLERLE YAPILAN

ÇALIŞMALARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ

2.1. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçler

Vinçler fabrikalar, tersaneler, limanlar, inşaatlar gibi pek çok alanda

kullanılmaktadır. Vinçler yapı işyerlerinin vazgeçilmez bileşenlerini oluşturmaktadır. Büyük

ölçekli inşaat projelerinde çok fazla sayıda vinç kullanılabilmektedir. Örneğin Boston

Tüneli’nde 150 kadar vinç kullanılmıştır. İnşaatlarda kullanılan vinçler genel olarak mobil

vinçler, kule vinçler ve gırgır vinçlerdir.

2.1.1. Mobil Vinçler

Bu vinçlerin de pek çok çeşidi bulunmaktadır. Teleskopik bomlu vinçler, kafes

bomlu vinçler, lastik tekerlekli vinçler ve paletli vinçler mobil vinç çeşitlerindendir. Kafes

bomlu vinçler yaklaşık 150 metre kadar yüksekliğe sahip olabilmektedir. Bu vinçler motor

tahrikli davullar üzerine sarılı kablolar aracılığıyla kontrol edilmektedir.

Kafes Bomlu Vinç

8

Teleskopik bomlu vinçler hidrolik bir silindir tarafından uzayıp kısalan iç içe girmiş

kapalı tüp şeklinde parçalardan oluşur. Bu vinçlerin yüksek kapasiteye sahip olanları 1000

ton yük kaldırabilmekte ve yükseklikleri ise 180 metreye kadar çıkabilmektedir.

Teleskopik Bomlu Vinç

2.1.2. Kule Vinçler

Kule vinçler inşaat halindeki bir yapının iç veya dış bölümüne konumlandırılırlar.

Yapı yükseldikçe destek yapıları üzerinde yükselebilirler. Kule vinçler 0,5 ton ile 22 ton

arasında yük taşıyabilirler. Bununla birlikte, 15 metre ile 75 metre arasında değişen

yüksekliklere sahiptirler.

Kule vinçler kule yapılarına, vinç kollarına ve üzerinde

bulundukları zemin yapılarının özeliklerine göre çeşitlendirilirler.

2.1.2.1. Kule Yapılarına Göre Kule Vinçler

Bazı vinçler sabit kule yapısına sabit olup bazıları dönebilen kule yapısına sahiptir.

Sabit kuleli vinçte, dönen halka kulenin tepesinde veya yakınında bulunup vinç kolu kule ile

düşey açılı bir pozisyonda dönme hareketi yapmaktadır. Dönebilen kuleli vinçlerde ise

dönen halka kulenin alt tarafında bulunur. Kule ile vinç kolu vincin üzerinde bulunduğu

destek etrafında hareket etmektedir. Kule yapılarına göre kule vinçler tek kuleli, iç ve dış

kuleliler ve teleskopik kuleliler olmak üzere sınıflandırılırlar. Tek kuleli vinçlerde vinç kolu

sabit veya dönebilen özellikte olan tek bir kule tarafından taşınmaktadır. İç ve dış kuleli

vinçlerde vinç kolu dışta bulunan bir kule tarafından desteklenen bir iç kule aracılığıyla

taşınır. Bu iç kulenin sabit kalma veya dönebilme özelliği mevcuttur. Teleskopik kuleli

vinçlerde ise kuleyi oluşturan yapı iç içe geçebilen iki veya daha fazla alt yapıdan

oluşmaktadır.

9

Kule Yapısına Göre Kule Vinçler

2.1.2.2. Vinç Kollarına Göre Kule Vinçler

Farkı vinç kolu yapılarına sahip kule vinçleri bulunmaktadır. Bazı vinçlerin vinç

kolları yatay sabit pozisyonda hareket ederken bazı vinçlerde orsa vinç kolları yanı kule ile

aralarında farklı açılar olacak şekilde dikey yönde de hareket edebilen vinç kolları

mevcuttur. Bazı kule vinçlerin vinç kolları ise eklemli yapıya sahiptir.

10

Sabit Vinç Kollu Kule Vinç Orsa Vinç Kollu Kule Vinç

Eklemli Vinç Kollu Kule Vinç

2.1.2.3. Üzerinde Bulundukları Zemin Yapılarına Göre Kule Vinçler

Kule vinçler, üzerinde bulundukları zemin yapılarına göre sabit tabanlı, raya monte

edilmiş ve mobil üniteler üzerine monte edilmiş kule vinçler olarak sınıflandırılırlar. Sabit

tabanlı kule vinçler ayrıca kendi arasında yerinde tabanlı, kendi tabanı üzerinde bulunan

ve yükselen tabanlı kule vinçler olarak sınıflandırılır.

Yerinde tabanlı kule vinçler, özel olarak yapılmış çerçeveler üzerine veya bir beton

kütlesi içerisinde bulunan ve daha sonra kullanılmayacak bir kule parçasına monte

edilirler. Kendi tabanı üzerinde bulunan vinçler, beton bir zemin üzerinde bulunan

tekerleksiz ve kulenin kendisine ait olan bir tabana monte edilirler.

11

Yükselen tabanlı vinçler ise tırmanma çerçeveleri ve takozları kullanılarak inşaat

halindeki yapı tarafından desteklenirler. Bu yolla yapı yükseldikçe kule vincin yüksekliğinin

de artması sağlanır.

Sabit Tabanlı Kule Vinçler

Raya monte edilmiş kule vinçler, ray tekerlekleri tarafından desteklenen bir çerçeve

üzerine monte edilirler. Tekerlekler genellikle çift flanşlı olur.

Mobil üniteler üzerine monte edilmiş kule vinçler kendi aralarında kamyon-monteli,

tekerlek-monteli ve palet-monteli kule vinçler olarak sınıflandırılır. Kamyon-monteli kule

vinçler taşıyıcı bir kamyona monte edilmek suretiyle oluşturulur. Tekerlek- monteli kule

vinçler kendinden hareketli olmamakla birlikte bir araç vasıtasıyla çekilerek hareket eder.

12

Palet-monteli kule vinçleri iki çeşit olmakla birlikte, birincisi çift-paletli olup iki adet

palet üzerinde bulunmaktadır. Bir diğeri ise dört adet geniş palet üzerinde bulunur.

Mobil Üniteler Üzerine Monte Edilmiş Kule Vinçler

2.1.3. Gırgır Vinçler

Gırgır vinçler mobil vinçlere ve kule vinçlere göre daha az ağırlıktaki yükleri

kaldırmak için kullanılırlar. Askılı olan gırgır vinçler ve yerden kumandalı gırgır vinçler

şeklinde gruplandırılırlar. Yüksek kapasiteli gırgır vinçler yardımıyla yaklaşık 400 kilograma

kadar olan yükler taşınabilmektedir.

13

Askılı Gırgır Vinç Yerden Kumandalı Gırgır Vinç

2.2. Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçlerle Yapılan Çalışmalarda İş Sağlığı ve

Güvenliği Önlemleri

Yapı işyerlerinde kullanılan vinçlerle yapılan çalışmalar esnasında sağlık ve

güvenlik yönünden yerine getirilmesi gereken bir takım hususlar mevcuttur. Bu hususları;

İmalat esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar,

Kullanım esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar,

Yapılası gereken bakım ve periyodik kontroller şeklinde sıralayabiliriz.

2.2.1. İmalat Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Vinçlerin üretiminde pek çok standart kullanılmaktadır. Bunlar arasında genel

olarak FEM, DIN ve ISO standartlarını örnek vermek mümkündür. Vinçlerle ilgili olarak

FEM standardı yayınlanmadan önce DIN 120, Türkiye’de vinçlerin statik hesaplarının

yapılmasında ve üretilmesinde kullanılan başlıca standart olmuştur.

Vinçler imal edilirken öncelikle üretilecek vincin işletme sınıfı belirlenir. İşletme

sınıfı belirlendikten sonra işletme sınıfına uygun olarak vincin tüm hesap ve projeleri FEM

veya DIN 15018-15020 normlarına göre yapılır. Hesap ve proje işlemleri bitip vinç

üretilmeye başlandığı esnada dikkat edilmesi gereken bir takım hususlar mevcuttur.

Bunların başında zincir, kanca, kanca makaraları, tambur, elektrik kabloları gibi vinci

oluşturan elemanların uygun seçilmesi söylenebilir. Seçilen bu elemanlar imalata

girmeden önce kalite kontrolünden geçirilmelidir. Kalite kontrolünden geçen elemanların

mekanik montajlarının yapıldığı esnada da gerekli olan emniyet tedbirleri alınmalıdır.

14

Bu montaj kaynak aracılığıyla gerçekleşiyorsa malzemeye göre uygun kaynak ağzı

açılmalı ve uygun parça sıcaklığı sağlanmalıdır. Bununla birlikte, uygun elektrot ve uygun

kaynak makinası kullanılmalıdır. Vinç üretiminde dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli

nokta kullanılacak olan halat, zincir ve kanca gibi elemanların sertifikalarının olması veya

daha önceden test edilmiş olmalarıdır. İmalatçı firma, tüketiciye vincin emniyetli

çalışmasını sağlayacak bakım, işletme kılavuzu, kullanılan komponentlerin marka tip ve

miktarlarını gösteren malzeme listelerini vermelidir.

Kurulum aşamasında meydana gelen riskler de inceleme konusu olmalıdır.

Özellikle kule vinçlerin kurulumları sırasında yeterli sabitlemelerin yapılamaması yıkıcı

sonuçlar doğurabilir.

2012 yılında tarafımızca incelenen ve aşağıda detaylarından bahsedilen hadise

durumu örneklemektedir. Kurulumu devam eden kule vincin sabitleme hatası nedeni ile

devrilmesi sonucu sigortaya konu mobil vincin bomu kırılmış, ayrıca devrilen kule vincin

altında kalan 3 işçi de hayatını kaybetmiştir.

15

2.2.2. Kullanım Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

2.2.2.1. Vinç Kullanımında Görevli Kişiler ve Bu Kişilerin Sorumlulukları

Vincin kullanımı esnasında görev yapan kişiler başlıca vinç operatörü, sapancı

ve manevracıdır (işaretçi). Operatör vincin doğru ve güvenli bir şekilde kullanan kişidir.

Sapancı yükün vince bağlanmasını veya yükün vinçten çıkarılmasını yapan kişidir. İşaretçi

ise sapancıdan aldığı sinyalleri değişik el kol hareketleriyle operatöre ileten kişidir. Bir

bakıma operatör ile sapancı arasındaki koordinasyonu sağlar.

Vinç operatörü olarak çalışacak kişinin;

18 yaşını tamamlamış olması,

Operatör sertifikasının bulunması(Aşağıdaki tabloda örnek sertifika isimleri yer almaktadır),

Bedensel ve ruhsal yönden uygun olması,

Koordinasyonun sağlanması açısından işaretçinin kullandığı el işaretlerini

bilmesi gerekmektedir.

16

Manevracıların kullandığı ve operatörler ile manevracılar arasındaki koordinasyonu

sağlayan işaretler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.

Manevracının Kullandığı İşaretler

17

2.2.2.1.1. Operatör, Sapancı ve İşaretçinin Sorumlulukları

Vinç ile çalışan operatörün vinç ile güvenli şekilde çalışılmasının sağlanması için

dikkat etmeleri gereken bir takım hususlar mevcuttur. Öncelikle, operatörün çalışmaya

başlamadan önce vincin fren sistemlerini ve emniyet tertibatlarını kontrol etmesi gerekir.

Her hangi bir eksiklik mevcut ise durumu kontrol amirlerine ve operatör değişimi esnasında

görevi devralana bildirmelidir. Operatörün dikkat etmesi gereken bir diğer nokta, tehlike

oluşturabilecek bir durumda tehlike giderilinceye kadar vinci çalıştırmamasıdır. Bununla

birlikte, yer değiştirerek çalışan ve her defasında sökülüp monte edilen vinçlerde, operatör

bulunan eksiklikleri kontrol defterine yazmalıdır. Operatör ayrıca rüzgârlı havalarda

rüzgâra karşı gerekli emniyet tedbirlerini almalıdır. Rüzgârdan dolayı bomun

iskeleye veya inşa halindeki yapıya çarpma riski söz konusu ise, işverenin

belirlemiş olduğu tedbirleri yerine getirmelidir. Kule vinçlerde operatör, kumanda

mahallini terk etmeden önce kancayı yukarı çekmeli, kule döndürme sistemini açık

bırakmalı ve bomu en uzak konuma getirmelidir. Mobil vinçlerde ise bomu ilk

pozisyona getirmelidir. Yük vinçte asılı olduğu sürece operatör kumanda

ekipmanlarını kontrolü altında bulundurmalı ve bomu hareket ettiren vites kutusunu

boşa alarak mekanik değiştirme yapmamalıdır.

Rüzgar Etkisinin Değerlendirilmesi ve Aynı Yükseklikte Çalışan Vinçler:

Birçok inşaat sahasında çok sayıda vinç aynı yükseklikte çalışabilmektedir. Bu

durum özellikle şiddetli rüzgar ve fırtınalı havalarda belirgin bir risk unsuru meydana

getirmektedir.

Çalışma esnasında çarpışma hadiselerinin meydana gelmesini engellemek

amacıyla vinçlerin konumları dikkatle değerlendirilmelidir. Fakat yeterli alana sahip olmayan

sahalarda, çalışma esnasında vinçleri kullanan operatörlerin diğer vince dikkat etmeleri

koşuluyla aynı yükseklikte vinç kurulumları yapılabilmektedir. Geniş çalışma alanı bulunan

sahalarda ise sonradan kurulan vincin ilk kurulan vince göre konumlandırılması

gerekmektedir.

18

Poliçe teminatları ve hasar açısından da ciddi öneme sahip olan rüzgar şiddeti

yüksekte çalışan vinçler için Meteoroloji Genel Müdürlüğü’ nden alınan verilere istinaden

tespit edilemez. MGM’ den alınan rüzgar hızı verileri yerden 10 metre yükseklikte ölçülen

rüzgar hızlarıdır. Yükseklik arttıkça rüzgarın şiddeti artacağından yer seviyesinde normal bir

rüzgar olarak nitelendirilen rüzgar hızı vinçlerin çalıştığı yüksekliklerde fırtına olarak

nitelendirilebilir. Bu hususun tespiti için aşağıdaki yol izlenmelidir;

Belirli bir yükseklikteki rüzgar hızı (Vr / Va) = (Zr / Za)^p formülü ile hesaplanan

logaritmik bir eğridir.

Formüldeki ifadeler;

Vr : Hesaplanacak rüzgar hızı

Va : Anamometrenin ölçtüğü rüzgar hızı

Zr : Rüzgar hızı hesaplanacak yükseklik

Za : Anamometrenin ölçüm yaptığı yüksek

p :…1/9, 1/7, 1/5, 1/3…,1 gibi yüzey pürüzlülük uzunluğu ve atmosferik kararlılık

derecesine bağlı olarak belirlenen bir katsayıyı ifade etmektedir.

Aşırı rüzgarlı hava şartlarında vinçlerin çalışması sağlıklı değildir. Bu nedenle

rüzgarlı havalarda operatörler çalışmayı durdurarak vinci boş konuma almalıdırlar. Bu

noktada yapılan hatalardan bir diğeri de vinçlerin rüzgarlı havalarda çalışmadığı sırada kilitli

olarak bırakılmasıdır. Kilitlenen vinçler üzerine etkiyen yayılı yüke dayanamayarak

devrilebilmektedir.

Yukarıdaki kapsama uygun incelediğimiz hasar örneklerinde ; inşaat alanında aynı

yükseklikte kurulan iki vinç hava şartları nedeniyle durdurulduktan sonra çalışmadığı

esnada rüzgar etkisi ile birbirlerine çarpmıştır.

19

Tarafımızca rüzgar hızının tespit edilmesi amacıyla Meteoroloji Genel Müdürlüğü’

nden bilgi talebinde bulunulmuş ve yerden 10 metre yükseklikte ölçülen rüzgar hızının

hadisenin gerçekleştiği saatlerde 13,3 m/s olduğu bilgisi alınmıştır. Ancak çarpışma 108

metre yükseklikte gerçekleştiğinden yukarıda açıklanan formülasyon kullanılarak bu

yükseklikteki rüzgar hızının 21,788 m/s olduğu tesit edilmiştir. Bofor skalasına göre yapılan

değerlendirme sonucu hadisenin fırtına etkisi ile gerçekleştiği kanaatine varılmıştır.

20

Çarpışma etkisi ile fly boom mastlarında onarılamayacak durumda hasar meydana

gelmiştir.

Bununla birlikte, yükün asılı bulunduğu sürece operatör, vincin başından

ayrılmamalıdır. Vinç operatörü, hiç bir kimsenin yük üzerine binmesine veya boş halat ve

kancalara asılmasına izin vermemelidir. Operatör vincin çalışması esnasında bağlayıcı,

sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birinden işaret almalı ve her kim tarafından

verilirse verilsin, her dur işaretinde vincin hareketini durdurmalıdır. Vincin veya kaldırılan

yükün hareketi esnasında çalışanları uyarmak için operatör, sesli ikaz sistemleri ile işaret

vermeli ve bunlar hareket halinde devamlı olarak çalmalıdır.

Operatörün kaldırılan yükün özelliğine dikkat etmesi ve ona göre taşıma işlemini

gerçekleştirmesi gerekir. Özellikle tehlikeli yükleri, çalışanlar üzerinden geçirmemelidir. Bu

gibi yüklerin taşınması esnasında, operatör sesli bir sinyal vermeli ve çalışanlar tehlikeli

bölgeden ayrılıncaya kadar, kaldırma ve taşıma işlemini durdurmalıdır. Bununla birlikte,

elektrik akımının kesildiği hallerde, bütün kumanda sistemini stop durumuna getirmeli ve

bu durumu, akım tekrar verilinceye kadar değiştirmemelidir.

Vinçlerle çalışmalarda, operatörler gibi işaretçi ve sapancıların da dikkat etmesi

gereken hususlar bulunmaktadır. Bunlardan biri, işaretçinin operatör tarafından kolayca

görülebilecek bir yerde durmasıdır. Bir diğer husus, işaretçinin indirilen bir yükün altından

sapan halatının çekilmesi için kumanda vermeden önce, çalışanların güvenliğini

sağlamasıdır. Vinçlerin yüksüz hareket ettirilmeleri gerektiğinde, sapancılar, işaretçiye

hareket işaretini vermeden önce, sapan halatlarını kancalara uygun bir şekilde takmalıdır.

Yüklerin vinçlerle asılı olarak taşınması esnasında, görevlendirilen işaretçiler, yüklerinin

önünde giderek ray makaslarını kontrol etmeli ve yüklerin bir kimseye veya herhangi bir

engele çarpmayacak bir yükseklikte taşınmasını sağlamalıdır.

2.2.2.2. Yüklerin Kaldırılması ve İletilmesi Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken

Hususlar

Yapı işyerlerinde vinçler aracılığıyla yükler kaldırılırken, indirilirken ve bir yerden

başka bir yere iletilirken dikkat edilmesi gereken hususları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

Vinçler ve yardımcı elemanlarının üzerlerine azami yük değerleri açıkça görülecek

şekilde yazılmalıdır.

Vinçler ve aksesuarları belirlenen amacı dışında kullanılmamalıdır.

21

Vinçler ile bağlantıları, sabitleme ve destekleme elemanları da dâhil bütün yardımcı

kısımları, doğru şekilde kurulmalı ve kullanılmalı ve her zaman iyi çalışabilir

durumda olmalıdır.

Kullanılan her vinç için yapılacak olan çalışmayı anlatan genel çalışma

prosedürlerini ve acil durumlarda yapılması gerekenleri içeren onaylı dokümanlar

hazırlanmalı ve bu dokümanlar ışığında hareket edilmelidir.

Çalışmalar esnasında olası tehlikeler analiz edilmelidir. Bu analiz yapılırken

kullanılan ekipmanlar, yapılacak olan iş ve kaldırılıp iletilecek olan yük gibi unsurlar

dikkate alınmalıdır.

Yükleme işleminin güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayan yük grafikleri

mümkünse vinç üzerinde bir yerde, bu mümkün değilse operatörlerin kolaylıkla

ulaşılabilecekleri bir yerde muhafaza edilmelidir.

Vincin kapasitesinden fazla ağırlığa sahip yükler ile vinç yüklenmemelidir.

Malzeme yerleştirilirken, vincin hareketli kısımları ile malzeme arasında 0,5 metre

emniyet mesafesi bırakılmalıdır.

Birden fazla vincin aynı çalışma sahası içinde beraber çalışması durumunda yetkili

bir kişi tarafından iş akışı düzenlenerek operatörlerin birbirleri ile mutabık olmaları

sağlanmalıdır.

Bir yükün birden fazla vinç tarafından kaldırılması durumunda, yetkili bir kişi

tarafından iş akışı tespit edilerek çalışma bir gözcü tarafından idare edilmelidir.

Vinçlerle insan nakli yapılmamalıdır. Fakat sepet ve benzeri gibi özel insan taşıma

aparatları ile gerekli olan emniyet tedbirleri alındıktan sonra insan nakli yapılabilir.

Vinçler sağlam ve düz zeminlerde çalıştırılmalıdır. Yükler kaldırılmadan önce avara

demirlerinin tamamen uzatıldıklarından ve zemin üzerinde dengeli bir şekilde

bulunduklarından emin olunmalıdır.

Yükler yerde sürüklenerek hareket ettirilmemelidir.

Vinç kolunun uzunluğu vincin güvenli bir işletme yarıçapı içinde çalışmasını

22

sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Vinç yokuş yukarı tırmanırken veya yokuş aşağı

inerken vinç kolu açısı güvenli çalışmayı sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır.

Tarafımızca 2015 yılında incelenen ve aşağıda detayları verilen hasar özellikle

bomların tam açık konumda olduğu esnada ani hareketlerinin yıkıcı olabildiğini

göstermektedir.

Hasara konu makine 1997 model LIEBHERR LTM 1120 / 1 mobil vinçtir.

Vincin yüksek hızlı tren garı inşaatında çalıştığı esnada operatörün makine bomunu tam

açık konumdayken fazla yatırıp silkelemesi nedeniyle makineyi arka tarafına doğru

devirdiği tespit edilmiştir.

23

Devrilme hadisesi sonrası tarafımızca yapılan incelemelerde dik duran

makinenin bütün ağırlığının arka denge ayakları üzerinde olduğu, sağ ve sol arka denge

ayakları makine ağırlığının doğrudan üzerine binmesinden dolayı eğilmiş şekilde olduğu,

makinenin arka tarafında bulunan arka sandık, arka şase, tampon ve far grubu makinenin

ağırlığı ile ezilmiş olduğu tespit edilmiştir.

Yapılan çalışmalar neticesinde gerekli onarımlar yaklaşık 40.000 EUR’ luk

maliyet ile gerçekleştirilmiştir.

Vincin çalışması esnasında güvenli yük göstergesinin kurulu olmasından emin

olunmalıdır.

Yüklerin iletilmesi esnasında herhangi bir nesneye çarpmamaları sağlanmalı,

altlarında çalışan birinin olmamasına dikkat edilmelidir.

Yükün güvenli bir şekilde iletilmesi için, yük mümkün olduğu kadar yavaş

taşınmalıdır.

Vinçlerin elektrik iletim hatlarına, herhangi bir nesneye ve insana çarpmamaları için

uygun bir iletme rotası belirlenmelidir.

Vinç çalışırken yapı bariyerleriyle vinç arasında minimum 0,6 metre güvenlik

mesafesi olmalıdır.

Rüzgârlı havalarda yükün ağırlığı azaltılmalı gerekirse çalışma durdurulmalıdır.

24

Gevşek olan yükler paketlenmeli veya uygun bir konteyner aracılığıyla taşınmalıdır.

Bununla birlikte, konteynerler Güvenli Çalışma Yükü (SWL) ile işaretlenmelidir.

Yükün ağırlık merkezinin kancanın uzantısıyla çakışmasına dikkat edilmelidir.

Tarafımızca da ağırlık merkezinin kaydırılması nedeniyle meydana gelen

çok sayıda hasar inceleme konusu olmaktadır.

2016 yılında Bolu / Gerede arasında yapılan tünel inşaatı projesinde

kullanılmak üzere tünel içerisine montajı sürmekte olan portal vincin parçalarının

montaj sırasında düşmesi sonucunda meydana gelen ve tarafımızca incelenen

hasar durumu örneklemektedir.

25

Yapılan inceleme ve görüşmelerde montaja konu ekipmanın sigortalı

montaj ekibi personelince kullanılan tavan vinci yardımı ile ihtiyaç duyulan

yüksekliğe kaldırılması sırasında personelin tavan vinç mekanizmasındaki

yönlendirme hatasından mütevellit kaldırılmakta olan malzeme ağırlık merkezinin

değişmesi ve malzeme üzerinden 2 adet kedi ünitesinin zemine düşmesi sonucu

gerçekleştiği saptanmıştır.

Keskin kenarlı yükler için halatlarla yüklerin bağlantı yerlerinde köşe yastıkları

kullanılmalıdır.

Eğimli arazilerle avara demirleri vinci yatay eksende düz tutturacak şekilde

ayarlanmalıdır.

Vinç kabinleri dış etkilere dayanıklı malzemeden yapılmış olmalıdır. Buna ek

olarak, kabinler operatörün bütün manevra alanını kolaylıkla görmesini sağlamalı

ve manevra için tehlikesizce dışarıya sarkabileceği şekilde yapılmış olmalıdır.

Vinçlerin gece çalışmaları durumunda farları ve arkalarında stop lambaları

yakılmalı ve kabinler uygun şekilde aydınlatılmalıdır.

Vinçlerde meydana gelen herhangi bir aksaklık halinde, yükleri bulundukları

durumda tutabilecek güçte frenler bulunmalıdır.

26

Vinçlerle yük kaldırılırken veya vinç yer değiştirirken sesli ve ışıklı uyarma

yapılmalıdır.

Üreticinin yazılı izni olmadan vincin kapasitesini arttırıcı modifikasyonlar veya

eklemeler yapılmamalıdır.

Enerji hatları yakınında yapılan çalışmalarda hat ile vinç arasında uygun

güvenlik mesafesi bulunmalıdır. Hat ile vinç arasındaki güvenlik mesafesi

hattaki enerjinin boyutuna göre değişmektedir.

Hattaki Enerji Boyutuna Göre Güvenlik Mesafeleri

Enerji Hattı Voltajı (kW) Minimum Güvenlik Mesafesi

(Adım Sayısı)

50 ve daha az 10

50 - 200 15

200 - 350 20

350 - 500 25

500 - 750 35

750 - 1000 45

Güvenlik mesafelerine riayet edilmemesi sonucu ciddi hasarlarla

karşılaşılabilmektedir. Tarafımızca da çok sayıda benzer hadise ile karşılaşılmıştır. 03/2016

tarihinde meydana gelen hasar örnek olarak incelenmiştir.

Hasara konu makine 2000 model LIEBHERR LTM1300 / 1 mobil vinçtir. Hadise

sırasında makineyi kullanan operatörün beyanı aşağıdaki gibidir:

“06.03.2016 tarihinde sabah 08.00’ da iş başı yaptım. Makinayla aşağıda bulunan

montaj ekibinin oksijen grup tüplerini çıkardım. Tekrar aynı bölgeye boru montajı için

yöneldiğimde makinaya dönüş vermediğim halde makinenin sol tarafa aktığını hissettim.

Makinenin ayağının battığını zannettim sol tarafa bakınca ayağın batmadığını gördüm. Aynı

anda dönüş frenine bastığım halde makine durmayınca yüksek gerilimin beni çektiğini

anladım. Ve elektriğin bomu yakaladığını gördüm. Ardından patlama oldu. Yüksek akım

makinenin tekerini patlatarak toprağa aktı. Hiç kimse zarar görmedi kazayı maddi hasarlı

olarak ucuz atlattık.”

27

Tarafımızca yapılan ekspertiz çalışmaları sırasında firma yetkilileri ile yapılan

görüşmelere istinaden vincin çalışacağı alanda kurulum öncesi keşif çalışmalarının

yapıldığı, keşif çalışmaları sırasında enerji nakil hattı çalışanlarından hat yüksekliğinin 60

metre olduğu bilgisinin alındığı, bu nedenle ölçüm yapmadan şifahi bilgiye istinaden

çalışmaya başlayan vincin 30 metre boom yüksekliğine ulaştığı esnada yüksek gerilim

hattına çarptığı tespit edilmiştir.

Makinenin şantiye alanında çalıştığı sırada açık durumda olan bomunun şantiyenin

üzerinden geçen havai enerji nakil hattına temas etmesi ile zaten toprak üzerinde duran

makineden toprağa elektrik akımı aktığı saptanmıştır. Tarafımızca yapılan incelemelerde

makine bomunun enerji nakil hattına temas ettiği bölgenin yüzeyinde oluşan deformasyon

ve makine üzerinden geçen elektrik akımının toprağa aktarıldığı lastik incelenmiştir. Bom

yüzeyinde deformasyon oluştuğu görülmüş, makine lastiğinin elektrik akımını toprak zemine

aktardığı sırada oluşan enerji sebebi ile patladığı anlaşılmaktadır. Mevcut bulgular ile

makine üzerinden elektrik akımı geçtiği kesin olarak tespit edilebilmiştir.

28

Hasara konu vinç 300 ton kaldırma kapasiteli büyük bir vinçtir. Vincin büyüklüğü ve

kaldıracağı yükün ağırlığı sebebi ile vinç üzerinde gelişmiş bir kontrol sistemi mevcuttur.

Operatör paneli üzerinde makinenin kontrolünü sağlayan bilgisayar sistemi kuruludur.

Bilgisayar sistemini imalatçı Liebherr firması Liccon olarak adlandırmaktadır. Liccon olarak

adlandırılan bilgisayar ana switch, pedal dönüştürücüsü, güç besleme ünitesi, çıkartılabilir

devre kartı, ana ünite, giriş bordları, endüktif sensörler, yaklaşım sensörü, açı vericisi, güç

kablosu, şaft okuyucusu, hidrolik ve yakıt tankı sensörleri, halat uzunluk algılayıcısı gibi

bütün elektronik parçaların birbirleri ile iletişimini sağlamaktadır. Bütün elektronik

sistemlerden alınan bilgiler ve datalar Liccon bilgisayar tarafından değerlendirilmektedir.

Operatör tarafından verilen komutlar da Liccon bilgisayar tarafından sistem elemanlarına

aktarılmaktadır.

Makine bomunun enerjili havai hatta dokunması ile makine üzerinden elektrik akımı

toprağa akmıştır. Havai hatta temas sırasında akım şiddetini sınırlayan husus makinenin

kendisidir. Bu da çok düşük bir dirençtir. Direncin düşük olması da akımın yüksek olmasına

sebep olmaktadır.

29

Makine bomunun havai enerji hattına temas ettiğinde makinede oluşacak hasar

hava enerji hattının gücü ile alakalıdır. Yani havai hat ne kadar güçlü ise makine üzerinden

o kadar fazla enerji geçecektir.

Makine üzerinden geçen akım çelik malzemeden yapılan makine üzerinde çalışan

bütün elektrik / elektronik parçalarda hasara yol açmıştır.

2.2.2.3. Vinç Kaldırma Ekipmanlarında Güvenlik

2.2.2.3.1. Kancalar ve Kancalarda Güvenlik

Kancalar basit yük tutma elemanlarından olup, kancanın şekline göre isimlendirilirler.

Vinçlerde kullanılan kancalar; Basit kancalar, çift ağızlı kancalar, lamelli kancalar olarak

sınıflandırılırlar.

2.2.2.3.1.1. Basit Kancalar

Basit kancalar, yükün kolayca asılmasına imkân veren kancalardır. Halat ucuna

bağlıyken kendi eksenleri etrafında dönebilme özelliğine sahiptirler. Kancalar kalıpta veya

serbest olarak dövülerek, DIN 15400 normunda belirtilen malzemelerden üretilir. DIN

15400 normunda kanca malzemeleri “M, P, S, T, V” harfleri ile sembolize edilmektedir.

Kanca yapımında kullanılan çelikler ise DIN 17102 ve DIN 17103 normunda

tanımlanmıştır. Tabloda kanca malzemelerinin sınıflandırılması görülmektedir.

30

Basit kanca şekilde görüldüğü gibi şaft kısmı ile eğrisel kanca kısmından oluşur.

Şaft kısmında çoğunlukla yuvarlak veya metrik vida bulunur. Kanca bloğunda kancalar bir

traverse kanca somunu aracılığıyla asılırlar.

Kancalarda yükün taşınması esnasında yükün kancadan ayrılmaması için emniyet

mandalı bulunmalıdır. Mandal yayının kırık olup olmamasına dikkat edilmelidir.

Aşağıdaki şekilde kancada güvenlik açısından dikkat edilmesi gereken diğer

bölgeler belirtilmektedir. 1. bölgede aşınma veya yıpranma olup olmadığına; 2. bölgede

bükülme ve çatlak olup olmadığına; 3.bölgede ise aşınma ve çatlak olup olmadığına dikkat

edilmelidir.

Yüklerin güvenli bir şekilde taşınması için kancaların devamlı olarak dikey

pozisyonda olması gerekir. Aksi halde güvenli çalışma yükü azaltılmış olur.

Kanca Konumuna Göre Güvenli Çalışma Yükü Oranları

31

2.2.2.3.1.2. Çift Ağızlı Kancalar

Çift ağızlı kancalar büyük yük değerleri için kullanılır. Çift ağızlı kancalar ile 0,5- 500

ton arasındaki yükler kaldırılır. DIN 15402 normuna göre olan çift ağızlı kanca şekilde

gösterilmiştir.

Çift Ağızlı Kanca

2.2.2.3.2. Zincirler ve Zincirlerde Güvenlik

Vinçlerle yüklerin kaldırılmasında kullanılan zincirler halkalı ve levhalı zincirler

olarak iki çeşittir. Levhalı zincirlere “GALL” zincirleri de denilir. Zincirler kullanılacakları işin

çeşidine ve kaldıracakları yükün ağırlığına göre seçilirler.

Halkalı Zincir Levhalı Zincir

32

Vinçlerde kullanılan zincirlerde güvenli çalışmanın sağlanması için aşağıdaki

hususlara dikkat edilmelidir:

Zincirlerde ezilme, aşınma veya çatlaklık varsa zincir değiştirilmelidir.

Zincirlerdeki Hasarlar

Bir zincirin sağlamlığı, en zayıf zincir baklasının sağlamlığı kadardır. Bundan

dolayı zayıf zincir baklasının bulunduğu zincir kullanılmamalıdır.

Zincirler kullanılmadan önce mutlaka gözle muayeneye tabi tutulmalıdır.

Tamburlara sarılan veya kasnaklar üzerinden geçen zincirler, belirli devrelerde

yağlanmalıdır. Ancak, dökümhanelerde veya yağ ve greslerin zincirler üzerinde

toplanabileceği yerlerde kullanılan zincirler yağlanmamalıdır.

Sert ve kesici köşeli yükler kaldırılırken, köşelerle zincirler arası, uygun yastıklarla

beslenmelidir.

Kaldırma ve bağlama zincirleri, kullanılmadıkları zaman, uygun kancalara asılarak

ezilmelere ve korozif maddelerin etkilerine karşı korunmalıdır.

Zincir uzunluğunu kısaltmak için cıvata veya düğüm kullanılmamalıdır.

Deforme olmuş zincir baklalarını düzeltmek için çekiç kullanılmamalıdır.

33

2.2.2.3.3. Halatlar ve Halatlarda Güvenlik

2.2.2.3.3.1. Tel Halatlar ve Tel Halatlarda Güvenlik

Tel halatlar, vinçlerde çekme ve kaldırma elemanı olarak geniş kullanım alanına

sahiptir. Tel halatlar yüksek mukavemetli (genellikle 1600 - 1800 N/mm2) çelik tellerden

oluşur. Tel çapları 0,-2 ila 2,4 mm olan ince tellerin, bir çekirdek tel etrafında bir veya bir

birkaç katlı olmak üzere helis şeklinde sarılmasıyla kordonlar, kordonların bir öz etrafında

yine helis şeklinde sarılmasıyla halat meydana gelir. Kordonların iç düzenleri dikkate

alındığında halatlar paralel ve çapraz sarımlı olarak ikiye ayrılır.

Tel Halatı Oluşturan Elemanlar

Halatların mukavemet hesapları çekme gerilmesine göre yapılır. Halatın teorik

(deney) kopma kuvveti (Ft), halatın metalik kesit alanı ile mukavemet değerinin çarpımına

eşittir.

Ft = Am * σB * [N]

Halatın en küçük kopma kuvveti (Fmin) ; halatın teorik kopma kuvveti ile yapım

katsayısının çarpımına eşittir.

Fmin = Ft * k [N]

Aşağıdaki şekilde, halatta aşınma, yorulma, daralma, korozyon ve bükülme gibi

oluşabilecek bir takım fiziki olumsuzluklar görülmektedir. Bu gibi olumsuz hasarlara sahip

halatlar kullanılmamalıdır.

34

Halat Çapının Azalması

Halatlarda Meydana Gelen Bazı Hasarlar

Gözle görülebilen kopmuş tel sayısı belli bir değere ulaştığında ve

kordonlardan birinin kopması halinde halat kullanılmamalıdır. Tabloda DIN 15020

standardına göre bir tel halatı servisten almak için kopmuş tellerin sınır sayıları

görülmektedir.

Tel Halatların Servisten Alınma Sınırları

35

Halatlar kullanılırken uçları açık durumda bırakılmamalıdır. Bunu önlemek için açık

olan uç taşıyıcı kısma tespit edilir. Bu işlem için tespit cıvataları kullanılmaktadır.

Aşağıdaki şekilde tespit cıvatalarının doğru ve yanlış uygulama örnekleri görülmektedir.

Tespit Cıvataları ile Halat Ucu Tespiti

İki ayrı halatın birbirine bağlanması durumunda öncelikle halat ucu tespitleri

yapılmalı daha sonra halatların bağlantısı yapılmalıdır.

Halatların Birbirine Bağlanması

36

Halatlarla yapılan çalışmalarda ayrıca;

Tel halatın yapılan işe ve kaldırılacak yüke uygun olmasına,

Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirlerin alınmasına,

Belirli periyotlarla uygun yağ ile yağlanmalarına,

Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılmamalarına dikkat edilmelidir.

Halatların vardiya değişimlerinde ve aylık ve yıllık periyotlarla kontrolleri yapılmalıdır.

Vardiya değişimlerinde ve aylık yapılan kontrollerde;

Halatların dönme dayanımlarına,

Vinç kolunu kaldırmak için kullanılan halatlardaki bükülmelere,

Flanş noktaları, çaprazlama noktaları ve tamburlardaki tekrarlayan toplama

noktalarında bulunan halatlara,

Uç noktada bulunan ve ya uç noktaya yakın bulunan halatlara özellikle dikkat

edilmelidir.

Yıllık kontrollerde;

Vardiya değişimlerinde ve aylık yapılan kontrollerde bakılmayan noktalara,

Ters bükülmüş halatlara,

Kasnakların üzerinden geçen halatlara dikkat edilmelidir.

Halatın nominal çapının % 5’inden daha fazla olan oranda azalma söz konusu ise halat

kullanılmamalıdır.

2.2.2.3.3.2. İp Halatlar ve İp Halatlarda Güvenlik

İp halatların çelik (tel) halatlara nazaran yük kaldırma kabiliyetleri ve ömürleri daha

azdır. Buna karşın yükün kolay bağlanabilmesi ve çözülebilmesi açısından tel halatlara

göre kullanımları daha pratiktir. İp halatlarla güvenli bir şekilde çalışılması için iyi cins

malzemeden yapılmasına, halatın yapılacak işe ve yüke uygun olmasına, her kullanımdan

önce kontrol edilmesine, demir askılara asılmamasına dikkat edilmelidir. Bununla birlikte,

yıpranmaması açısından halatlar, aşındırıcı maddelerin veya yıpratıcı kimyasal

maddelerin bulunduğu yerlerde kullanılmamalı ve saklanmamalıdır. Ayrıca, ip halatlar

ıslak olduklarında kurutulmalı, kirli olduklarında yıkanmalı ve kuru olarak saklanmalıdır.

37

2.2.2.3.4. Tamburlar ve Tamburlarda Güvenlik

Tambur, yükün kaldırılması sırasında halatın sarılmasına yarayan silindirik

yapıdaki kaldırma elemanıdır. Yivsiz (düz) veya yivli olmak üzere iki çeşit halat tamburu

bulunmaktadır. Tamburlar kır döküm, çelik döküm veya kaynaklı olarak çelik saçlardan

imal edilirler.

Halat Tamburu

Halatın gerektiğinde kolayca değiştirilebilmesi için halat tambura cıvatalanan bir

kama ile veya konik bir kama aracılığıyla bağlanır. Tambur cidarının yeterli kalınlıkta

olması tamburda oluşacak zorlanmalar açısından önemlidir. Bu zorlanmalar genel olarak

dönme momentinin yarattığı burulma, boşalan halatın çekmesiyle oluşan eğilme ve halat

sarımı sonucunda tamburun daralmasıyla oluşan eğilmedir. Halat tamburunun her iki

tarafına yüksekliği en üst halat katından 1,5* (halat çapı) kadar fazla flanş konulur.

Böylece halatın tambur dışına kayması önlenmiş olur.

Vinçlerle yapılan çalışmalarda, çelik halat uçlarının tambur içine sağlam bir şekilde

bağlanmasına dikkat edilmelidir. Bununla birlikte, halat üzerindeki kaldırma kancaları en

aşağı seviyede olduklarında, tambur üzerine en az iki tam devir yapacak boyda halat

sarılmalıdır. Halatın tambur üzerinde iyi şekilde sarılmasının sağlanması ve halatın zarar

görmemesi için tambur yivleri ile kullanılan halat çapı birbiri ile orantılı olmalıdır. Elektrikle

çalışan kaldırma araçlarında belirtilen alt ve üst noktaların geçilmesi durumunda, elektrik

akımını otomatik olarak kesen ve tamburun hareketini durduran bir tertibat bulunmalıdır.

Vinçlere bağlanan taşıma elemanları kadar taşınan malzemenin taşıma

elemanlarının mukavemeti de hasar oluşumunda etken rol oynamaktadır. 2015 yılında

tarafımızca incelenen bir hadisede hasara konu mobil vincin şantiye sahasında çalışması

sırasında kaldırdığı beton kirişin üzerine monteli kaldırma halka kancalarının kopması

sebebiyle beton kirişin makine üzerine düşerek hasara yol açtığı saptanmıştır.

38

Tarafımızca yapılan ilk incelemelerde otoban şantiyesinde çalışan Liebherr LTM

1160, 2000 model mobil vincin üzerine şantiye içerisinde bulunan otoyol ayakları üzerine

yerleştirilen yaklaşık 40 metre uzunluğunda, 90 Ton ağırlığındaki kirişin bağlantı çelik –

demir kaldırma noktasının kopması sonucu düştüğü anlaşılmıştır.

Vincin beton kirişi kaldırabilmesi için beton kirişin sağ ve sol taraflarının uç

kısımlarında birer noktada 3 demet telden oluşan kaldırma kancası bulunduğu,

İkinci beton kirişin de kaldırma kancaları vasıtası ile kirişin sağ ve sol tarafından aynı

anda iki adet mobil vincin beton kirişi kaldırarak köprü ayakları üzerine monte

edilmekte olduğu,

Montaj sırasında vincin halatının bağlandığı beton kirişin sağ ve sol tarafında mevcut

kaldırma kancalarının kopması ile beton kirişin hasara konu vinç üzerine düşerek

vinçte hasara yol açtığı anlaşılmıştır.

39

Yapılan incelemelerde beton kiriş üzerinde kirişin monte edilmesi sırasında kirişin

kaldırılması için beton dökümü sırasında monte edilen her biri 7 adet telin birleşmesi ile

oluşmuş toplamda 3 adet kaldırma kancasının mevcut olduğu görülmüştür. Mevcut hadise

beton kirişin sağ ve sol taraflarına monteli her iki kaldırma kancasının kopması sonucunda

meydana gelmiştir. Her iki makinenin de bomları incelenmiş bomların üzerinde çarpma ve

benzeri bir iz darbe görülmemiştir. Aynı zamanda beton kiriş ve monte edildiği beton

direklerde çarpma ve benzeri bir iz görülmemiştir. Fotoğraflarda da beton kirişin taşıyıcı

üzerinden kaldırıldığı, monte edileceği beton direklere henüz yaklaşamadan mevcut

hadisenin meydana geldiği anlaşılmıştır. Bu durum montaj sırasında operatör hatası

olmadığını beton kirişin hiçbir yere temas etmeden havadayken düştüğünü göstermiştir.

40

Hasarın oluş biçimi ile ilgili olarak İnşaat Mühendisleri Odasından bilirkişi incelemesi

talep edilmiş, beton kirişi taşıyan kaldırma kancalarının kopma hadiseleri ile ilgili “ Bilirkişi

Raporu “ tanzim edilmesi istenmiştir.

Bilirkişi Raporu sonucuna istinaden; “…otoyol şantiyesindeki yapılan inceleme ve

tespitler sonucunda bir köprü kirişinin montajı sırasında kaldırma kancalarının kopması

dolayısıyla yere düştüğü, kaldırma kancalarının kirişe belirli bir standartta yerleştirilmemiş

olduğu, bu nedenle kaldırma kancalarının kopma gerilmelerini aştığı görüş ve kanaatinde

olduğumuzu bilgilerinize sunarız.” hasarın beton kiriş imalatçısına rücu edilmesi görüşüne

varılmıştır.

2.2.3. Vinçlerin Bakım ve Periyodik Kontrolleri

Vinçlerin kullanıldıkları sürece gerekli bakım ve periyodik kontrollerinin yapılması

gerekir. Bu bakım ve kontrolleri, gözle (fiziki) muayene, teknik şartnameye uygunluk ve yük

kaldırma yeterliliği başlıkları altında incelemek mümkündür.

2.2.3.1. Vinçlerin Gözle (Fiziki) Muayenesi

Gözle muayene kapsamında vinçlerin genel olarak mekanik donanımı, elektrik

ekipmanları ve taşıma elemanları kontrol edilir. Mekanik donanım kapsamında, vincin

ayakları, kirişleri, kolları ve bunların bağlantıları, merdivenleri, koruyucu mahfazaları

(parmaklıklar, ara kollar, çember mahfazalar, ayak mahfazaları), tehlikeli bölgeleri belirten

bilgi etiketleri ve panoları, yürüyüş rayları, kren konstrüksiyonu (köprü, portal, kol, kule)

kaplinleri, tamburları, makaraları, pimli dengeleme makaraları, dişli çarklar, sonsuz vidalar,

mekanik ikaz tertibatları, frenleri, kayışları, yağlama sistemleri ve yağlama noktaları kontrol

edilir. Elektrik ekipmanların kontrolü kapsamında, vincin kumanda tertibatı, vinç anahtarı,

kontrol dişlileri, kontaktörleri, aşırı akım koruma tertibatı, sınırlama anahtarları, seyyar

bağlantı hatları, tevzi kablo hatları, izolatörleri, aydınlatma ve sinyal sistemleri, yük

kaldırma mıknatısları ve enerji tüketen diğer kaldırma elemanları kontrol edilir. Taşıma

elemanlarının kontrolünde ise halatlar, zincirler, kancalar ve diğer yük taşıma elemanlarına

bakılır.

41

Vinçlerin fiziki kontrolleri haftalık, aylık ve üç aylık periyotlar halinde

yapılabilmektedir. Vinçlerin fiziki muayeneleri ile ilgili olarak vinç operatörüne de görev

düşmektedir. Operatör, her çalışmadan önce, vincin muayenesini yapmalıdır. Bu muayene

esnasında, üretici tarafından kullanıcıya verilen kılavuzda yer alan ve çalışmadan önce

kontrol edilmesi gereken kısımları, işletme ve acil durum kontrol ekipmanlarını, fren

sistemlerini, emniyet anahtarlarını ve kilitlerini, halatların tamburlara doğru bir şekilde

sarılıp sarılmadığını öğrenmek için halatları kontrol etmelidir. Kontrol sonuçları seyir

defterine geçirilip vinçte görünür bir yerde muhafaza edilmelidir.

2.2.3.2. Vinçlerin Teknik Şartnameye Uygunluk Kontrolü

Bu kontrol vincin teknik şartnamelerde belirtilen esaslara uygun olup olmadığını

belirlemek için yapılır. Bu kontrol kapsamında vincin kütlesine, yük kaldırma yüksekliğine,

kanca yanaşmalarına, yük kaldırma hızına, hassas yük kaldırma ve indirme hızına, yürüme

hızına, dönme hızına, bom yatırma ve kaldırma hızına, teleskopik bomun çıkma süresine,

limit sistemlerinin işlerliğine ve tahrik sistemlerinin verimine bakılır.

2.2.3.3. Vinçlerin Yük Kaldırma Yeterliliği Kontrollü

Vinçlerin yük kaldırma yeterliliği kontrollü statik yük deneyi, dinamik yük deneyi ve

kararlılık deneyi yöntemleriyle yapılmaktadır.

2.2.3.3.1. Statik Yük Deneyi

Bu deney vincin ve vinci oluşturan elemanların yapı yeterliliğini kontrol etmek

amacıyla yapılır. Deney kapsamında vinçte herhangi bir çatlağın olup olmadığı, kalıcı bir

biçim değişikliğinin varlığı, boya kalkması, vincin güvenli çalışmasını etkileyecek bir durum

olup olmadığı ve bağlantılarında gevşeme veya hasar olup olmadığı kontrol edilir. Deney

olarak kullanılan yük, yerden 100 ile 200 milimetre arasında kaldırılarak 10 dakikadan az

olmamak şartıyla gereken süre kadar asılı bırakılır.

Statik deney yükü, 1,25 * P dir. P yükü, mobil vinçler için ekipman ve aksesuarlar

da dahil olmak üzere vincin kendi ağırlığı ile kaldırma mekanizması üzerindeki yük

ağırlığının toplamıdır. Diğer vinçler için ise tasarım kaldırma kapasitesidir. Tasarım

kaldırma kapasitesi vincin işletme sırasındaki sabit kaldırma ekipmanlarını

kapsamamaktadır.

42

2.2.3.3.2. Dinamik Yük Deneyi

Bu deney vinç mekanizmalarının ve fren sistemlerinin güvenli bir şeklide

çalışmalarını kontrol etme amacıyla yapılmaktadır. Dinamik yük deneyi vincin her hareketi

için ana elemanlarına en fazla yük geldiği durumlarda uygulanır. Deney vincin

hareketlerinin tüm sınırları boyunca defalarca durdurulup çalıştırılması şeklinde tekrar

edilir ve bu işlem en az 1 saat süre ile yapılır.

Dinamik yük deneyi, yük havada asılı iken yapılır ve bu esnada yükün geri

kaçmaması kontrol edilir. Dinamik deney yükü 1,1 * P dir.

2.2.3.3.3. Kararlılık Deneyi

Kararlılık deneyi vincin kararlılığını kontrol etmek amacıyla, belirlenmiş çalışma

alanlarında ve kararlılığın en az olduğu konumlarda yapılmaktadır. Vincin kancası statik

olarak yüklendiğinde vincin devrilip devrilmediği kontrol edilir. Mobil vinçler dışındaki

vinçler için özel kararlılık deneyleri gerekmeyebilir.

Mobil vinçler için kararlılık deney yükü 1,25 * P + 0,1 * Fi dir. Fi, ana bomun

ağırlığı “G” veya uzantı bomun ağırlığı “g” nin indirgenmiş ağırlığıdır.

Ana Bom ve Uzantı Bom

L ve ℓ: ana bom ve uzantı bom uzunlukları

j ve k: ana bom ve uzantı bomunun düşey eksen etrafındaki yarıçapları

m ve n: ana bom ve uzantı bomunun ağırlık merkezlerinin düşey eksen

etrafındaki yarıçaplarıdır.

43

Fi aşağıdaki formülle hesaplanır.

Vinçlerin muayenesi hasar riskinin minimize edilmesi açısından en yüksek öneme

sahip husustur. Diğer hasar türleri genel olarak ani ve beklenmedik biçimde gerçekleşip

önlem alınması çok daha zor hadiselerdir. Ancak bakım ve kontrol faaliyetlerinin düzenli

yapılması sonucu yorulma vb. hadiseler kaynaklı hasar oluşumu kolaylıkla önlenebilir. Aksi

takdirde ciddi kayıpların meydana gelmesi kaçınılmazdır.

2015 yılında tarafımızca ekspertiz çalışmaları tamamlanan aşağıda detayından

bahsedilen yorulma hadisesi kaynaklı hasar Potain 360 A Kule Vincin tam zaiyatı ile

sonuçlanmıştır.

Tarafımızca yapılan incelemeler sonucunda söz konusu hadisenin kule vincin mutad

kullanım ve malzeme yorulmasına bağlı olarak gergi ünitesinin kırılması sonucu vincin

devrilmesi ile meydana geldiği tespit edilmiştir.

44

45

2.2.4. Çevresel ve Bölgesel Etkiler

Vinçlerin çalıştığı lokasyonlara özgü çevresel ve bölgesel riskler de hasar beklentisi

açısından dikkate alınmalıdır.

Aşırı kar ve yağmur yağışları, deprem, fırtına gibi katastrofik riskler ve terör gibi

bölgesel riskler ayrıca değerlendirilmelidir.

2010 yılında Dubai, Al Sharjah Bölgesindeki Al Wahda köprü yapımında tarafımızca

incelenen ve dünya basınına da yansıyan hadisede aşırı yağışa bağlı olarak köprü altında

biriken sel suyu Liebherr LTM 1055-3.2 mobil vincin hasar görmesine neden olmuştur.

46

Yapılan ekspertiz çalışmaları sonucunda hasara konu vincin köprü inşaatında

çalıştığı sırada 2010 yılında meydana gelen aşırı yağışa bağlı olarak köprü altında biriken

sel suyu içerisinde kaldığı, hadise nedeniyle tam zayi olduğu tespit edilmiştir.

47

Tarafımızca ekspertiz çalışmaları tamamlanan, 2015 yılında Irak’ ta “ Baiji Electiric

Power Plant “ projesinde çalışmakta iken, terör örgütü İŞİD tarafından bölgenin istila

edilmesinden sonra, IŞID terör örgütü tarafından vinçle birlikte şantiyenin tamamen ele

geçirildiği hasar terör riskini örneklemektedir.

İŞİD terör örgütünün istilası sonrası makinenin akıbeti tespit edilememiş olup tam

zayi değerlendirmesi yapılmıştır. Terör riskleri Bölgesel olarak dikkate alınmalıdır.

48

3. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

İnşaat sektöründe meydana gelen iş kazaları, gerek sayısal çoğunluk bakımından

gerekse kazaların sonuçları bakımından bütün iş kolları arasında ilk sıralarda yer

almaktadır.

İnşaatlarda meydana gelen kazaları da kendi aralarında sınıflandırmak

mümkündür. Tabloda SGK verilerine göre 5239 iş kazasının meydana geliş biçimleri

görülmektedir. Bu kazalar içerisinde yer alan 529 adet malzeme düşmesi kaynaklı

kazanın 76’sı gırgır vinçlerle çalışma esnasında, 8’i vinçle malzeme iletimi sırasında ve

29’u ise mobil vinç ve kule vinç gibi ağır makinaların devrilmesi sonucu gerçekleşmiştir.

Bununla birlikte, meydana gelen ve elektrik çarpması kaynaklı olan 373 iş

kazasının 52’si gırgır vinçlerden kaynaklı elektrik çarpmaları neticesinde gerçekleşmiştir.

5239 iş kazasının 303’ü ise vinçleri de kapsayan yapı makinalarından kaynaklı

kazalardır.

İncelenen 5239 İş Kazasının “Kaza Tipleri”ne Göre Dağılımı

Ana Gruplar Ölüm Yaralanma Toplam

Kaza Tipi Sayı % Sayı % Sayı %

İnsan Düşmesi 1028 42,9 934 32,9 1962 37,4

Malzeme Düşmesi 251 10,5 278 9,8 529 10,1

Malzeme Sıçraması 10 0,4 211 7,4 221 4,2

Kazı Kenarının Göçmesi 138 5,8 53 1,9 191 3,6

Yapı Kısmının Çökmesi 167 7,0 73 2,6 240 4,6

Elektrik Çarpması 293 12,2 80 2,8 373 7,1

Patlayıcı Madde Kazaları 50 0,2 82 2,9 132 2,5

Yapı Makinası Kazaları 206 8,6 97 3,4 303 5,8

Uzuv Kaptırma 1 0,0 604 21,3 605 11,5

Uzuv Sıkışması 1 0,0 200 7,0 201 3,8

El Aleti ile Ele Vurma 0 0,0 42 1,5 42 0,8

Sivri Uçlu Keskin Ken Cis. Yar. 0 0,0 75 2,6 75 1,4

Şantye içi Trafik Kazaları 168 7,0 38 1,3 206 3,9

Diğer 85 3,5 74 2,6 159 3,0

Toplam 2398 100,0 2841 100,0 5239 100,0

Yapı işyerlerinde meydana gelen vinç kaynaklı iş kazalarının da vinçlerle

ilgili farklı etkenlerden kaynaklandıkları görülmektedir.

49

1996 yılında OSHA tarafından vinç kaynaklı ve ölümlü olan 502 adet iş kazası ile

ilgili yapılan çalışma sonucu, kazaların % 39’unun elektrik çarpması nedeniyle, % 12’sinin

vincin kurulumu ve sökümü esnasında, % 8’inin vinç kolunun kırılması veya yıkılması

nedeniyle, % 7’sinin vinçlerin devrilmesi nedeniyle, % 7’sinin donanım yetersizliğinden, %

4’ünün aşırı yüklemeden ve % 3’ünün de taşınan yükün çarpmasından dolayı meydana

geldiği ortaya çıkmıştır. OSHA tarafından yapılan bu çalışma ayrıca, inşaatlarda kullanılan

makinalardan kaynaklanan elektrik çarpmalarının % 38’inin vinç kaynaklı elektrik

çarpmaları olduğunu göstermektedir. Elektrik hatları yakınında yapılan çalışmalar

neticesinde meydana gelen iş kazaları bu kazaların çoğunluğunu teşkil etmektedir.

Vinçlerin kurulumu ve sökümü esnasında meydana gelen kazaların % 93’ü mobil vinçlerin

kurulumu esnasında meydana gelirken, % 7’si kule vinçlerin kurulumu ve sökümü

esnasında meydana gelmektedir.

İnşaatlarda kullanılan vinçlerle yapılan çalışmalarda meydana gelen kazaların

nedenleri genel olarak aşırı yükleme, avara demirlerinde kırılma, kancaların çarpması, vinç

kolunun kırılması, vincin devrilmesi, vincin elektrik akım telleriyle teması, vincin kurulumu

ve sökümünün uygun olmaması, kaldırma ekipmanlarındaki donanım yetersizliği, yükün

veya vincin çalışanlara çarpması ve kötü hava koşulları şeklinde sıralanmaktadır.

Sonuç olarak, çalışma neticesinde, yapı işyerlerinde meydana gelen kazaların

toplam iş kazalarının büyük bir kısmını oluşturduğu gözlemlenmiştir. Bununla birlikte, yapı

işyerlerindeki kazaların farklı nedenlere bağlı olarak gerçekleştiği ve bu kazaların büyük bir

kısmının vinçlerle çalışırken gerekli iş güvenliği önlemlerinin alınmaması neticesinde

oluştuğu görülmüştür.

Vinçlerin karıştığı iş kazalarının önlenmesi açısından, üretimleri aşamasında

kullanılmak üzere bir takım standartlar ortaya koyulmakta, kullanılmaları esnasında da

uygulanmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından güvenli çalışmayı sağlayacak bir

takım yasal düzenlemeler yapılmaktadır. Gerek üreticilerin gerekse işveren ve çalışanların

bu düzenlemelere uymaları, iş kazalarının ve bu kazaların ortaya çıkaracağı maddi ve

manevi kayıpların önlenmesinde büyük önem arz etmektedir.

50

KAYNAKÇA

1. Urul, Harun, Yapı İşyerlerinde Kullanılan Vinçlerle Yapılan Çalışmalarda

Alınması Gereken İş Sağlığı Ve Güvenliği Önlemleri, 2013

2. Çoktu, Kaan, ve Seçil Ceylan, Kaldırma Araçlarında İş Sağlığı ve Güvenliği,

(Çevrimiçi),http://www.isgum.gov.tr/rsm/file/isgdoc/IG18kaldirma_araclarinda_isg.

pdf, 10.01.2013.

3. Elektrikli Vinç İmalatçıları Birliği Derneği, Vinç Tarihçesi, (Çevrimiçi),

http://tevid.org/altsayfa.php?sayfa=vinctarihce, 08.01.2013.

4. Gerdemeli, İsmail, Optimum Güvenirlik Şartlarının Belirlenmesi, Transport

Tekniğinde İleri Konular Ders Notları.

5. İmrak, C.Erdem ve M. Cüneyt Fetvacı, Krenlerin (Vinçlerin) Periyodik Koruyucu

Bakım Esasları, Mühendis ve Makina Dergisi, C: 45, S: 538, s.34-40.

6. Karadeniz, Oğuz, Dünya’da ve Türkiye’de İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları ve

Sosyal Koruma Yetersizliği, Çalışma ve Toplum, 2012/3, s.15-75.

7. Müngen, M. Uğur, İnşaat Sektörümüzdeki Başlıca İş Kazası Tipleri, Türkiye

Mühendislik Haberleri (TMH), S:469, 2011, s.32-39.

8. N. C. Department of Labor (NCDOL), Hazard Alert, Tower and Mobile Crane

Safety, (Çevrimiçi), http://www.nclabor.com/osha/etta/hazard_alerts/crane.pdf,

12.01.2013.

9. Neitzel, Richard L., Noah S. Seixas, ve Kyle K. Ren, A Review of Crane Safety in

the Construction Industry, Applied Occupational and Environmental Hygiene, S:

16, s.1106-1117.

10. Occupational Safe and Health Branch Labour Department, Code of Practice For

Safe Use of Tower Cranes, 2011, s.82-91.

11. Occupational Safety and Health Admnistration (OSHA), Small Entity Compliance

Guide for the Final Rule for Cranes and Derricks in Construction, 2011,

(Çevrimiçi), http://www.osha.gov/cranes-derricks/small_entity.html, 15.01.2013.

12. Occupational Safety and Health Council, Safe Lifting, Hong Kong, 2002.

13. Office of Safety and Mission Quality- National Aeronautics and Space Administration

(NASA), Safety Standard for Lifting Devices and Equipment,

Washington,1991,(Çevrimiçi),http://www.hq.nasa.gov/office/codeq/doctree/canceled

/1740_9.pdf, 10.01.2013.

14. Oregon OSHA’s guide to key requirements in Subdivision CC: the cranes and

derricks Standard, Cranes and derricks in construction.

48

15. Safe Work Australia, Draft Code of Practise – Cranes, 2012, (Çevrimiçi),

http://www.safeworkaustralia.gov.au/sites/SWA/modelwhslaws/publiccomment/Doc

uments/Fourth-Set-Codes-of-Practice/Draft-CoP-4th-Set/Cranes.doc, 28.04.2013.

16. Suner, Faruk, Transport Tekniği – Kaldırma ve İletme Makinaları, C:3, S:34,

İstanbul, 1981.

17. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yapı İşyerleri İş Sağlığı ve Güvenliği El

Kitabı, Yayın No: 39.

18. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Hizmetleri - Forkliftler, Transpaletler ve

Vinçler, Ankara, 2011.

19. T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu.

20. TS 10116, Kaldırma ve Tasıma Makinaları-Vinçler-Muayene ve Deney Metotları.

21. Resmi Gazete: 23.12.2003/25325, Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği.

EKOL EKSPERTİZ MÜHENDİSLİK GRUBU

Ayşe Nazlıer Efetürk Eksper – Mühendislik / Yangın / Kredi Finans

Efe Eroğlu Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman/Makine Mühendisi

Ali Ömer Yıldır Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman / Otomotiv Öğretmeni

Ayça Şener Eksper – Mühendislik / Kimya Yüksek Mühendisi

Hüseyin Kaycı Eksper – Mühendislik / Tarım Makinaları Mühendisi

Zühre Tamer Risk ve Hasar Yönetmeni – Hasar Uzmanı

Erdim Dalkılıç Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman / Makine Mühendisi

***Bu bülten, konuyla ilgili çeşitli kaynaklardan derlenen bilgiler ile hasar ve risk alanındaki tecrübelerimiz

çerçevesinde hazırlanmış olup, kendi görüşlerimizi içermektedir.