RRYMA ELEKTRIKE

TEMA:

PUNOI:• Exhitah Vasija• Selva Livanaj• Uelda Gjatoja• Xhenisa

Spahija

XI-A

OBJEKTIVAT

• Të kuptojmë c’është rryma elektrike.

• Të kuptojme si qarkullon ajo.• Të shpjegojmë efektet e rrymës

elektrike dhe disa nga ligjet themelore bazë që lidhen me të.

PERMBAJTJA E PROJEKTIT

• Ngarkesa dhe lëvizja e saj ne përçues.

• Ku rrjedh rryma elektrike?• Veprimet e rrymës elektrike.• Intensiteti i rrymës elektrike.• Rezistenca- ligjet e Omit.• Puna dhe fuqia e rrymës.

Ngarkesa dhe lëvizja e saj në përçues

• Lëvizja e orientuar e elektricitetit quhet rrymë elektrike.

•Quajme ngarkese elektrike sasine e elektricitetit qe kalon nga njeri trup te tjetri me ane te kontaktit ose ferkimit.

•Nëse dy trupa përçues të elektrizuar që janë në potenciale të ndryshme

i lidhim me përçues, potenciali i tyre do barazohet. Gjatë këtij barazimi potenciali, ngarkesa elektrike prej trupit me potencial me të lartë rrjedh nëpër përçues në trupin me potencial me të ulët.

• Në përgjithësi, çfarëdo lëvizje e orientuar e ngarkesave elektrike quhet rrymë elektrike. • Rryma elektrike mund të rrjedhë:

në metale – lëvizja e elektroneve.

në elektrolite (acide,në tretje të kripës) – lëvizja e joneve pozitive

dhe negative.

në gazra nën kushte të caktuar (shtypje, temperaturë).

në vakum,nëse ndërmjet dy elektrodave përçuese krijojmë një fushë mjaft të fortë - lëvizje e elektroneve.

• Rrymën elektrike të pa ndërprerë e realizojmë me burime të energjisë elektrike.

Veprimet e rrymës elektrike:

Rryma elektrike mund të veprojë në shumë mënyra: Mënyrat më të shpeshta të veprimit të rr. elektrike janë :

• veprimi termik

• veprimi kimik

• veprimi optik

• veprimi magnetik

1) Veprimi termik i rrymës elektrike :

• Përcjellësit e rrymës elektrike shpesh ndahen: • përcjellës të llojit të parë (metalet, grafiti), • përcjellësit e llojit të dytë (përcjellësit elektrolitik).

• Veprimi termik i rrymës elektrike është dukuria e nxehjes së përçuesit me rastin e kalimit të rrymës elektrike nëpër të.

• Rritja e temperaturës së trupit paraqet rritjen e amplitudës së ngarkesave elementare të materies prej së cilës trupi është i përbërë.

• Dukuria ka përdorim të gjerë në praktikë, dhe shpeshherë është me efekt të padëshirueshëm, per shembull te trapani ose motori elektrik.

2) Veprimi kimik i rrymës elektrike:

• Veprimi kimik i rrymës elektrike është dukuria që përçuesit elektrolitik me rastin e kalimit të rrymës ndryshojnë kimikisht. Kjo dukuri quhet elektrolizë.

• Elektroliza ka një përdorim të gjerë në metalurgji

• Shumica e metaleve në gjendje të pastër fitohen kryesisht me elektrolizë (bakri, alumini dhe shumë tjerë).

3) Veprimi optik i rrymës elektrike :

• Veprimi optik i rrymës elektrike është dukuria e kalimit të rrymës elektrikë në dritë.

• Dukuria e dritës nuk është rezultat i nxehjes së filamentit të telit (si në llamben elektrike), por është rezultat i ndryshimeve të brezave energjetike të disa elektroneve në vetë atomet e materies.

• Kjo dukuri ndodh gjatë kalimit të rrymës nëpër plazmë ose nëper ndonjë gjysmëpërçues.

• Edhe kjo dukuri shpesh përdoret në praktikë.

4) Veprimi magnetik i rrymës elektrike :

• është dukuria që rreth rrymës elektrike lajmërohet fusha magnetike.

• Rryma elektrike gjithmonë shprehet me fushe magnetike.

Intensiteti i rrymës elektrike:

• Nëpër një prerje tërthore të ndonjë përçuesi me rrymë në mënyrë te vazhdueshme kalojnë një numër elektronesh, respektivisht një sasi e caktuar e elektricitetit. • Intensiteti i rrymës paraqet sasine e ngarkesës e cila kalon prerjen e përçuesit në intervalin kohor. • Rryma ka intensitet të njëjtë në tërë gjatësinë e përçuesit në të cilin rrjedh, pa marrë parasysh prerjen tërthore të tij. • Njësia matëse për intensitetin e rrymës:

[Q ] C As [I ] = = = = A (amper) [t ] s s

• Amperi është njësi themelore e SI.

Pajisja për matjen e intensitetit të rrymës elektrike quhet ampermetër. Ampermetri lidhet në seri me përçuesin në të cilin matet intensiteti i rrymës.

Rezistenca elektrike

Ligji I i Omit • Gjatë rrjedhjes së rrymës nëpër përçues lajmërohet rezistencë. Georg Simon Ohm ka shtruar matematikisht varësinë e diferencës së potencialit U në skajet e përçuesit metalik me prerje tërthore konstante gjatë rrjedhjes së rrymës konstante me intensitet I:

• Varësia është konstante.

• Ky relacion paraqet: Ligjin e I te Omit

• Njësia matëse për rezistencën elektrike:

Ligji II i Omit• Rezistenca elektrike:- eshte ne perpjestim te drejte me gjatesine l te percjellesit;- eshte ne perpjestim te zhdrejte me siperfaqen e seksionit s;- varet nga natyra e percjellesit.

ρ • lR=

S

Fuqia P në njësi të kohës : P =

Këto ishin disa nga madhësitë dhe dukuritë kryesore që lidhen me

rrymën elektrike.