RRJETA TELEMATIKE

LEKSIONI VData Communication Network

Arkitektura, Protokollet, dhe Standartet

1

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

DATA COMMUNICATION NETWORK

ARKITEKTURA

Data Communication

- eshte cdo sistem kompjuterash, terminale

komjuterash, apo paisje perferike te perdorura per

te transmetuar dhe/ose marre informacion ndermjet

dy apo me shume vendndodhjesh.

Network Architecture

-skicon produktet dhe sherbimet e nevojshme per

komponente individuale brenda nje rrjeti te komunikimit

te te dhenave.

2

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

NETWORK ARCHITECTURE/ ARKITEKTURA

E RRJETIT

- eshte nje teresi paisjesh, mjetesh transmetimi

dhe procedurash te cilat sigurojne qe nje

sekuence specifike ngjarjesh te ndodhe ne nje

rradhe te caktuar per te prodhuar rezultate te

pjesemarrjes.

Experience Network

3

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

GOALS:

“ to give the users of the network tools

necessary for the setting up the network and

performing the data flow “

“ includes electrical specification, hardware

arrangements, and software

procedures…………..”

4

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLET:

Një protokoll është një grup rregullash që administron komunikimin midis kompjuterave në një rrjet. Këto rregulla përfshijnë udhëzime që rregullojnë karakteristikat e mëposhtme të një rrjeti: Metoda e qasjes, topologjite e lejuara fizike, llojet e kabllove, dhe shpejtësinë e transferimit të të dhënave.

Networking protocols suites pershkruajne procese tetilla si:◦ Formati apo struktura e mesazhit

◦ Procesin nepermjet te cilit paisjet e rrjetit shkembejneinformacion ne lidhje me rrugetimet me rrjetet e tjera.

◦ Si dhe kur mesazhet e gabimit dhe mesazhet e sistemittransmetohet ndermjet paisjeve.

◦ Setup-i dhe perfundimi I sesioneve te transferimit te tedhenave

5

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

ROLI I PROTOKOLLEVE

Protokollet na japin:

Formatin apo strukturen e mesazhit

Procesin nepermjet te cilit paisjet e rrjetit shkembejne

informacion rreth rrugetimeve per ne rrjete te tjera

Si dhe kur mesazhet e gabimit dhe ato te sistemit transferohen

ndermjet paisjeve

Vendosjen (set up) dhe perfundimin e sesioneve te transferimit te

te dhenave

6

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TIPET E PROTOKOLLEVE TE RRJETIT:

Protokollet me te perdorura te rrjeteve jane:

Ethernet

Local Talk

Token Ring

FDDI

ATM

7

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TIPET E PROTOKOLLEVE TE RRJETIT:

Ne figure paraqiten

disa nga simbolet

me te perdorura per

te vizatuar

protokolle te

ndryshme te

rrjetave.

8

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLI - ETHERNETProtokolli Ethernet është deri më tani me i përdoruri gjerësisht. Ethernet-ipërdor një metodë hyrje të quajtur CSMA / CD (Carrier Sense Multiple Access / Collision Detection). Ky është një sistem, ku çdo kompjuter dëgjon ne kabëll para se të dërgonte ndonjë gjë nëpërmjet rrjetit. Nëse rrjeti është i lire, kompjuteri do të transmetojë. Nëse ndonje nyje tjeter është tashmë duke transmetuar në kabllo, kompjuteri do të presë dhe të provoje përsëri kur linja është e lire. Ndonjëherë, dy kompjutera përpiqen për të transmetuar në të njëjtin çast, dhe ne kete rast ndodh nje përplasje. Çdo kompjuter pastaj terhiqet dhe pret nje kohe te arsyeshme derisa të ritransmetoje. Me këtë metodë qasje, është normale që të ketë perplasje. Megjithatë, vonesa e shkaktuar nga perplasja dhe ritransmetimi është shumë e vogël dhe normalisht nuk efekton shpejtësinë e transmetimit në rrjet.

Protokolli Ethernet mundeson lidhjen ne topologji lineare bus, yll, apo pemë. Të dhënat mund të transmetohen pergjate pikave te aksesit wireless, twisted pair, coaxial, apo kabell me fibra optike me një shpejtësi prej 10 Mbps deri në 1000 Mbps.

9

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLI - ETHERNET

10

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLI - FAST ETHERNET

Për të mundësuar një shpejtësi në rritje të bartjes,

protokolli Ethernet ka zhvilluar një standard të ri

që mbështet 100 Mbps.

Kjo është quajtur zakonisht Fast Ethernet.

Fast Ethernet kërkon zakonisht përdorimin e, hub-

eve dhe kartave te nderfaqes se rrjetit te cilat jane

më të shtrenjta. Përveç kësaj, është i nevojshme

perdorimi I kabllove twisted pair i kategorise 5 dhe

kabllot me fibra optike.

11

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLI - LOCAL TALKProtokolli Local talk është një protokoll rrjeti që është zhvilluar nga Apple Computer, Inc për kompjutera Macintosh. Metoda e përdorur nga Local talk quhet CSMA / CA (Carrier Sense Multiple Access me Shmangie nga përplasje (Collision Avoidance)). Ajo është e ngjashme me CSMA / CD përveç faktit qe një kompjuter sinjalizon synimin për të transmetuar para se ai në fakt e bën këtë. Per të lidhur një seri të kompjuterash përmes portes seriale mund të përdoren adaptoret Local talk dhe kabllo të veçantë twisted pair. Sistemi operativ Macintosh lejon krijimin e një rrjeti peer-to-peer, pa nevojën për software shtesë. Me shtimin e versionit te software-it te serverit e AppleShare, ne rrjetmund te krijohet nje rrjet klient/server.

Protokolli i Local Talk mundeson lidhjen ne topologji lineare bus, yll, apo pemë duke perdorur kabllo twisted pair. Një disavantazh kryesor i Local Talk është shpejtësia. Shpejtësia e saj të transmetimit është vetëm 230 Kbps

12

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLI –TOKEN RING

Protokolli i Token Ring është zhvilluar nga IBM në mes të viteve 1980. Metoda e përdorur e aksesit përfshin token passed. Në Token Ring, kompjuterët janë të lidhur në mënyrë që sinjali udhëton nëpër rrjet nga një kompjuter në një tjetër në një rrjet logjik. Një token i vetem elektronik leviz pergjate unazes nga një kompjuter ne tjetrin. Në qoftë se një kompjuter nuk ka informacion për të transmetuar, ai thjesht kalon token-in për tek workstation-i tjeter. Në qoftë se një kompjuter dëshiron të transmetojë dhe merr një token bosh, ai i bashkangjit te dhenatoken-it. Token-I me pas udheton pergjate unazes derisa të arrije ne kompjuterin për të cilin jane destinuar te dhenat. Në këtë pikë, të dhënat kapen nga kompjuteri marres. Protokolli Token Ring kërkon një unaze me kabllo ne forme ylli duke përdorur kabllo twisted pair apo kabllo me fibra optike. Ai mund të veprojë me shpejtësi transmetimi 4 Mbps ose 16 Mbps. Për shkak të popullaritetit në rritje të Ethernet-it, përdorimi iToken Ring ka rënë. 13

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLI - FDDI

FIBER DISTRIBUTED DATA INTERFACE

FDDI eshte nje protokoll rrjeti qe perdoretkryesisht per te nderlidhur dy apo me shume LAN-e, te cilet shpesh ndodhen ne distanca te medha. Metoda e aksesit e perdorur FDDI perfshin token-passing. FDDI perdor nje topologji fizike dual ring. Transmetimi zakonisht ndodh ne nje nga unazat; megjithate , nese ndodh nje difekt, sistemi e mbaninformacionin ne levizje duke perdorurautomatikisht porcione te unazes se dyte per tekrijuar nje unaze totalisht te re.

Avantazh I madh I FDDI eshte shpejtesia. Ai operon ne kabllo te fibrave optike me 100 Mbps. 14

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLI ATM

ATM Asynchronous Transfer Mode (ATM) eshte njeprotokoll rrjeti I cili transmeton te dhena me nje shpejtesi terangut 155 Mbps dhe me shume. ATM punon duke transmetuar te gjitha te dhenat ne paketa te vogla me masete caktuar; ndersa protokollet e tjera transferojne paketa me gjatesi variable.

ATM supports nje seri mediash si p.sh. video, CD-quality audio, dhe imazheri. ATM angazhon nje topologji ne formeylli e cila mund te punoje me fibra optike si dhe me kabllotwisted.

ATM perdoret me shume per te nderlidhur dy apo me shume LAN-e. Ai perdoret gjithashtu nga Internet Service Providers per te perdorur akses ne Internet me shpejtesi telarte per klientat e tyre. Duke qene se teknologjia ATM behet me shume cost-effective, ajo jep nje zgjidhje tjeter per te ndertuar LAN-e me te shpejta. 15

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLI - GIGABIT ETHERNET

Zhvillimi me i fundit ne standartet e Ethernet-it

eshte nje protokoll qe ka nje shpejtesi transmetimi

1 Gbps. Sot, Gigabit Ethernet-i perdoret

kryesisht per backbones te rrjeteve. Ne te

ardhmen, ai ka mundesi te perdoret gjithashtu per

lidhje te workstation-ave dhe server-ave. Mund te

perdoret si me kabllo me fibra optike ashtu edhe

me kabllo bakri. Standarti formal per kabllin e

bakrit eshte 1000BaseTX.

16

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

KRAHASIM I PROTOKOLLEVE TE RRJETIT

Protokolli Kablli Shpejtesia Topologjia

EthernetTwisted Pair,

Coaxial, Fiber10 Mbps

Linear Bus,

Star, Tree

Fast EthernetTwisted Pair,

Fiber100 Mbps Star

LocalTalk Twisted Pair .23 MbpsLinear Bus or

Star

Token Ring Twisted Pair4 Mbps - 16

Mbps

Star-Wired

Ring

FDDI Fiber 100 Mbps Dual ring

ATMTwisted Pair,

Fiber155-2488 Mbps

Linear Bus,

Star, Tree

17

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

NETWORK DIAGRAMMING SOFTWARE

Edraw Network Diagrammer eshte nje software I

ri, I shpejte e I fuqishem network drawings me

shume shembuj dhe modele te gateshme. Eshte I

thjeshte per te vizatuar topologjite e rrjeteve ,

diagrama Cisco network design, diagrama

LAN/WAN, diagrama per shreirjen me kabllo te

rrjeteve etj.

18

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

NETWORK DIAGRAMMING SOFTWARE

19

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

KATEGORITE E PROTOKOLLEVE:

Aktuale (Current)

E trasheguar (Legacy)

Legjendare (Legendary)

20

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

RRJETET AKTUALE

Perfshijne rrjetet me moderne dhe te sofistikuara

sebashku me protokollet ne dispozicion.

Back

21

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

RRJET I TRASHEGUAR (LEGACY)

Me kete emer klasifikohen ato rrjete te cilat

ekzistojne realisht por asnje nuk deshiron ti

perdori ato.

22

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

PROTOKOLLET LEGJENDARE - LEGENDARY

PROTOCOLS

Me kete emer klasifikohen rrjetet te cilet nuk

ekzistojne me apo jane zhdukur.

23

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

KLASIFIKIMI I RRJETAVE TE

KOMPJUTERAVE

Broadcast

Pike – pike (Point to Point)

24

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

RRJETI – BROADCAST Te gjitha stacionet dhe paisjet ne nje rrjet perdorin nje

kanal te vetem komunikimi.

Te dhenat perpunohen pergjate rrjetit ne mesazhe

relativisht te shkurtra, te cilat ndonjehere quhet

blloqe, kuadro, apo paketa.

Shumica apo te gjithe abonentet e rrjetit marrin

mesazhin e transmetuar, dhe secili mesazh permban

adresen qe identifikon ne menyre specifike cili abonent

eshte I destinuar te marre kete mesazh.

25

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

RRJETI – BROADCAST

26

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

RRJETI PIKE PIKE

Zakonisht nje lidhje Pike me Pike perdoret per telidhur nje zyre apo godine me nje zyre apo godinetjeter atehete kur shtrimi i kabllove nuk eshte imundur (ose atehere kur kompania telefonikenuk e lejon per efekt kostosh). Ne menyre me specifike kjo mund te ndodhe per arsye telimiteve qe krijohen nga distancat, kostot etj.

Me lidhjen Pike me Pike administratori i rrjetiteshte i lire te perdore cfaredo standarti tenevojsme wireless pa u shqetesuar per kompatibilitetin me miriaden e kartave wireless qe gjenden ne nje rrjet te shperndare. 27

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

RRJETI PIKE PIKE

Fig. AFig. B

28

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

KOMPONENTET BAZE TE NJE RRJETI

Terminali

Workstation-i

Server-i

Karta e Nderfaqes me rrjetin /Network Interface

Card

Mjetet e Komunikimit/Communication Media

Sistemi operativ i rrjetit / Network Operating

System

Paisjet Periferike/Peripheral Devices

29

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TERMINALI

Nje Terminal kompjuteri eshte nje paisje hardware

electronike apo elektromekanike i cili perdoret per te

futur te dhena, dhe per te shfaqur te dhena nga nje

kompjuter apo sistem kompjuterik . Terminalet e

hershem ishin paisje jo te shtrenjta por ishin te

ngadalta. Me evoluimin e teknologjise dhe me futjen e

monitoreve video, modelet e vjetra u zhduken nga

industria.

30

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TRE GRUPET E TERMINALEVE

Terminalet memece/Dumb Terminal

Terminalet Inteligjente /Intelligent terminal

Terminalet grafike /Graphic Terminal

31

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TERMINALI MEMEC

Terminale memece jane ato terminale te cilat

kane funksione te limituara dhe marrin

informacion nga nje kompjuter host.

Normalisht ato perbehen nga nje monitor

Cathode Ray Tube (CRT) me tastiere te plote

alphanumerike dhe mund te lidhet direkt ne nje

sistem kompjuterik.

32

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TERMINALET INTELIGJENTE

Ky grup eshet grupi me I madh e me I gjere

Keto terminale jane te paisura me nje procesor qe mund te suportoje njeset instruksionesh per te drejtuarfunksionet baze te terminalit.

Kane mundesine e procesimit ne menyre te pavarur /vetiak (stand-alone) dhe mund te suportojne njevarietet nderfaqesh komunikiminepermjet perdorimit te programit teemulacionit.

33

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TERMINALET GRAFIKE

Keto terminale jane paisje monitore te cilat japin

mundesine jo vetem te shfaqjes se te dhenave ne

menyre grafike, por gjithashtu per manipulimin dhe

modifikimin e te dhenave te paraqitura.

34

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

NETWORK PROTOCOL OVERVIEW

MODELI OSI

Pothuajse të gjitha rrjetet në përdorim sot janë të bazuara në

nje mënyrë apo tjeter ne standartin OSI (Open Systems

Interconnection ). Në vitet 80-të, prodhuesit filluan të

standardizojnë komunikimin në rrjet(networking) në mënyrë

që rrjete të prodhuesëve të ndryshëm mund të komunikojnë

ndërmjet tyre.

Në këtë drejtim kanë kontribuar më shumë organizata

ISO(International Organization for Standardization) dhe

instituti IEEE(Institute of Electrical and Electronics

Engineers).

ISO zhvilloi sistemin OSI(Open Systems Interconnect) për të

identifikuar dhe standardizuar të gjithë nivelet e

komunikimit të nevojshme në bashkëveprimin.

35

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

OSI MODEL

Shtresat

Mendoni per 7 shtresat, si te

jete linja e asemblimit ne nje

kompujeter. Ne cdo shtrese,

te dhenat kalojne neper nje

proces te caktuar te cilat I

pergatisin ato per ne

shtresen tjeter. Shtate

shtresat ndahen ne dy grupe

te cilat jane:

Grupi i Aplikimit

Grupi i Transportit

36

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

OSI MODEL

Grupi i Aplikimit Shtresa 7: Aplikimi –Kjo eshte

shtresa e cila ndervepron

aktualisht me sistemin operativ ose

aplikimin kurdohere qe perdoruesi

zgjedh te transferoje fila, lexoje

mesazhe apo kryeje aktivitete te

tjera te lidhura me rrjetin.

Shtresa 6: Prezantimi - Shtresa 6

merr te dhenat qe ofrohen nga

shtresa e Aplikimit dhe i konverton

ato ne nje format standart te tille

qe te mund ta kuptojne shtresat e

tjera.

Shtresa 5: Sesioni - Shtresa 5

vendos, miremban dhe perfundon

komunikimin me paisjen marrese.

37

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

MODELI OSI

Grupi i Transportit Shtresa 4: Transporti – Kjo shtrese, ben

kontrollin e levizjes te te dhenave dhe mundeson

kontrollin e gabimeve dhe rekuperimin e te

dhenave ndermjet paisjeve. Kontroll i levizjes do

te thote qe shtresa e Transportit kontrollon nese

te dhenat vijne nga me shume se nje aplikim dhe

integron te dhenat e cdo aplikimi ne nje

levizje/rrjedhe te vetme per rrjetin fizik.

Shtresa 3: Rrjeti – Menyra ne te cilin te dhenat

do te dergohen ne paisjen marrese percaktohet

ne kete shtrese . Protokollet logjike, routing

logjike dhe adresimet logjike menaxhohen ketu.

Shtresa 2: Data – Ne kete shtrese, te dhenave i

caktohet protokolli i duhur fizik. Gjithashtu,

percaktohet tipi I rrjetit dhe packet sequencing.

Shtresa 1: Fizike – Ky eshte niveli aktual I

hardware-it. Ai percakton karakteristikat fizike

te rrjetit, si koneksionet, nivelet e voltazhit,

timing. 38

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

OSI MODEL

39

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

OSI MODEL

40

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TCP-IP TRANSMISSION CONTROL PROTOCOL

(TCP) / INTERNET PROTOCOL (IP)

Modeli TCP / IP në thelb është

një version më i shkurtër i

modelit OSI. Ai përbëhet nga

katër në vend të shtatë

shtresave. Pavarësisht nga

dallimet e tyre arkitektonike, të

dy modelet kanë transport te

dyanshem dhe funksionimi i

shtresave te rrjetit është i bazuar

në teknologjine e komutimit me

pakete. Diagrami më poshtë

tregon se dallimet mes dy

modeleve41

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TCP-IP TRANSMISSION CONTROL PROTOCOL

(TCP) / INTERNET PROTOCOL (IP)

42

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri

TCP-IP TRANSMISSION CONTROL PROTOCOL

(TCP) / INTERNET PROTOCOL (IP)

Aplikimi

Shtresa e Aplikimit merret me përfaqësimin,

kodimin dhe çështje të dialogut e kontrollit. Të

gjitha këto çështje janë të kombinuara së bashku

dhe formojnë një shtresë të vetme në modelin

TCP / IP ndërsa në modelin OSI janë përcaktuar

tri shtresa të veçanta

HTTP, Telnet, FTP,

TFTP, SNMP, DNS,

SMTP, X Windows,

other application

protocols

Transporti

Protokolli Host-to-Host në modelin TCP / IP ofron pak

a shumë të njëjtat shërbime me protokollin ekuivalent

të Transportit në modelin OSI. Përgjegjësitë e tij

përfshijnë të segmentimin e te dhënave të aplikimit,

besueshmërinë e transmetimit, kontrollin e levizjes

dhe gabimit.

TCP, UDP, RTP

Interneti

Sërish shtresa e internetit në modelin TCP / IP ofron

shërbime të njëjta si shtresa e Rrjetit tek OSI. Qëllimi

i tyre është të rrugetojne paketat per ne destinacionin

e tyre pavaresisgt nga drejtimi qe marrin

IP, ICMP, ARP, RARP

Linku Kjo shtrese detajon se si te dhenat transmetohen

fizikisht pergjate rrjetit,dukeperfshire faktin se si bit-

et sinjalizohen elektrikisht nga paisje hardware qe

nderveprojne direkt me nje mjet nderlidhes, si p.sh.

coaxial cable, optical fiber, or twisted-pair copper wire.

Ethernet, Token Ring,

FDDI, X.25, Frame

Relay, RS-232, v.3543

Rrje

ta T

ele

ma

tike L

ek V

-D

orin

a Ç

ina

ri