romantİzm ve romantİzm akiminin fotoĞraf … · 2018-09-09 · romantizm 18. yy’dan sonra...

BartınÜniversitesiEdebiyatFakültesiDergisi

ISSN:2602‐3520E‐ISSN:2547‐9865Cilt:2,Sayı:2Aralık2017

BARTIN–TÜRKİYE

BartınUniversityJournalofFacultyofLetters

ISSN:2602‐3520E‐ISSN:2547‐9865Volume:2,Number:2December2017BARTIN–TURKEY

41

ROMANTİZMVEROMANTİZMAKIMININFOTOĞRAFSANATINAETKİSİ

KemalGÖK*

Özet

Romantizm, 18 yy. sonrasında ilk önce İngiltere, Fransa veAlmanya’da ortayaçıkansanatçevresininususınırsızbirgüçolarakhayatageçirmeyeçalışarak,sanatta,edebiyatta ve felsefede toplumun geleneksel kültüründe önemli rol oynayan sanatakımıdır.Enönemligelişmeyi1790‐1850dönemindeyaşadı.Klasizmekarşıtolarakortayaçıkanromantizm;yabanıllık,çekicilik,duygusallık,aşırılık,düşsellikkonularınıişledi ve dramatik olarak betimlemeye çalıştı. J. J. Rousseau, A.W. Schlgel, Goethe,Schillergibiyazarlar;Constable,Turner,Corot, J.Thomson,ThomasGray,W.Collinsgibiressamlar;Tieck,W.Cowper,W.Blake,gibişairlerromantiktemalarıilkkezortayakoyarak, romantizm akımının öncü sanatçıları oldular. Romantizm Akımı özellikleAvrupa’daetkisinigösterdivebütündünyayayayıldı.Herülkedefarklıtarzdagelişmegösteren romantizm akımı özellikle edebiyat, müzik ve resim sanatında yenianlayışların temelleriniattı.Fotoğrafın icatedilmesindensonraromantizm, fotoğrafsanatındadaetkisinigösterdi.

Bu çalışma; romantizmin resimde, edebiyatta gösterdiği etkinin, fotoğrafsanatındagörünüşünüvefotoğrafsanatınaolanetkisini,yineromantiktarzdaçalışmayapanfotoğrafçılarınçalışmalarınadayanakincelenmiştir.

AnahtarKelimeler:Klasizm,fotoğrafvesanat,ressamlar,fotoğraf,Romantizm.

ROMANTICISMANDTHEINFLUENCEOFROMANTICISMFLUXONPHOTOGRAPHYART

Abstract

Romanticism is the an artmovementwhich plays a key role in art, literature,philosophy and in the traditional culture of the society ‐the art community thatemergedafterwards18thcenturyinEngland,FranceandGermanytriedtocarrymindintolifeasanimmenseforce.Themovementhaditsmostimportantmomentsbetween1790‐1850.Romanticism,whichraisedasanoppositiontoClassicism,dwellssuchassavagery,attraction,sensuality,excessiveness,imaginarinessandittookonadramaticway of description. Authors such as J. J. Rousseau, A. W. Schlgel, Goethe, Schiller;painterssuchasConstable,Turner,Corot,J.Thomson,ThomasGray,W.Collins;poetssuch as Tieck, W. Cowper, W. Blake became the Pioneer artists of Romanticismmovement through putting forward the first romantic themes. The movement ofRomanticismespeciallyhadan impact inEuropeandmade itswaytowholeworld.

*Uzm.,YıldızTeknikÜniversitesi,SanatveTasarımFakültesi,SanatBölümü.

RomantizmveRomantizmAkımınınFotoğrafSanatınaEtkisi–KemalGÖK

42

Romanticism, which had different developments in each country, had set thefundemantalsofnewunderstandingsintheartofliterature,musicandpainting.Afterthe invention of photography, Romanticism also demonstrated its influence itsinfluenceintheartofphotography.

ThisstudyexaminestheinfluenceofRomanticismonphotography,aswellasonpaintingandliterature,basedontheworkofphotographerswhosestyleareinfluencedbyRomanticism.

Keywords:Classicism,photographandart,painters,photograph,Romanticism.

Giriş

Romantizmde, yeni yaşam biçiminin insanların üzerinde etkili olmasıKant ve Kierkegaard gibi filozofların felsefi düşüncelerinin önemli payıvardır. Kant ve Kierkegaard romantizmin felsefi düşüncesinin alt yapısınıoluşturarakromantizmakımınıntarihselrolünemuazzamkatkısağladılar.Romantizm düşüncesinin birer unsuru olan usu, sınırsız güç olarakkullanmak,coşkuyu,duyguyu,kaygıyıvedüşyoğunluğunuenüstseviyedeyaşayarak, sanat ve edebiyatta yeni anlayışın temelini atmak, romantizmakımınınhayatageçirmeyeçalıştığıyeniyaklaşımbiçimiydi.

RomantizmakımınınİngiltereveAvrupa’daetkiliolmasıinsanlarınyeniolanbuakımakarşıilgisindenkaynaklanıyordu.Çünküilerisürülendüşüncebiçimi yeni anlayışın ve yaşam tarzının başka bir şekilde hayat bulmaçabasıydı.Romantizm,endüstriningelişmegösterdiğiİngiltere,AlmanyaveFransa’da başladı ve Avrupa’ya yayıldı. Romantizmin geliştiği dönemdeAvrupa feodal sisteminde hızlı çözülmeler oluyordu ve kapitalist sistembiçimi oluşuyordu. Bundan dolayı romantizmin hayata geçirmeye çalıştığıyeni yaşam biçiminde en çok sanat çevresi etkileniyordu. Bütün dünyadaetkisini gösteren romantizm akımının amacı, Neo‐klasik düşünce yapısınakarşı yeni bir yaşam biçimini hayata geçirmeye çalışmaktı. Döneminyazarları, ressamlarıve şairleri romantizminalt yapısınıoluşturaneserlerverdikçeilgibüyüyorveyayılmayadevamediyordu.Ençoksanat,edebiyat,müzik ve mimari alanında etkisini gösteren romantizm başarılı eserlerinmeydana gelmesinde rol oynadı. Romantizm gelişmenin zirvesindeykenfotoğrafınicatedilmesi,romantizmruhuilebağdaşanbüyükbirhayaldahagerçekleşiyordu. Artık insanlar bu yeni icat karşısında kendi suretlerinibambaşkabiçimdegörmeyebaşlıyordu.

Bundan dolayı fotoğraf, romantizm akımıyla en çok etkileşim içindeolmaya başlayan sanat dallarından biri oluyordu. Fotoğraf sanatının


43

romantizmden etkilenmesi önemli eserlerin üretilmesine neden olurken,günümüzdebuakımınizlerininhaladevamettiğigörülmektedir.

1790‐1850DönemindeAvrupaveİngiltere’deRomantizm

Romantik: 1. Davranışlarında duygu ve coşkunun aşırı ölçüde etkisibulunan, 2. Romantizm ile ilgili, 3. Romantizm çağında olan yazar.Romantizm, (Fr. Romantisme) 18. yy. sonunda başlayan duygu, coşku vesembolleaşırıyerverensanatakımı.(TürkçeSözlük,1998:1865).Oyıllardabütüngençruhlarıesrarlıbirürperişdolaşmaktadır.Herkesyeniedebiyatıncazibesine kaptırmıştır kendisini. Bütün ihtişamıyla romantizm bir fırtınagibi kopmuştur. Romantik hareket önce resim atölyelerinde başlar sonraedebiyata geçer. Daha sonra yetişenler, yaşayış ve davranışlarıylaburjuvaziye meydan okudular. (Gautier, 1975: Önsöz). Romantiksözcüğünün,önceleribirsıfatolarakkullanılmasıFransızcaveİtalyancada“Romanzesco” sözcüğünden gelir. Romantik sözcüğün Avrupa’dayayılmasındakianlamı,eskişövalyeromanları,sazşairleri(trubadur)çağınıanımsatananlamınageliyordu.18.yy.dansonrahümanizm,klasikuygarlığınönüne geçmek için usu sınırsız güç olarak kullanmaya başladı. Avrupa’dasanattafelsefedetoplumungeleneğindevekültüründeyadasiyasalalandaönemliroloynadı.Romantizm18.yy’dansonrabazıyazarlarıneserlerindebetimlediğiyabanıllık,garip,çekicigibi ifadelernedeniyleromantikolaraktanımlarlarvesıfatolarakkullanılanbazıkelimelergündelikyaşamagirer.İngiltere’deJamesThomsonveThomasWartontanımlanamayandüşüdilegetirmek için romantik kelimesini kullanırlar. Daha sonra Almanya veFransa’da Romantik sözcüğü edebiyatta kullanılmaya başlanır. 18. yy.sonlarına doğru J. J. Rousseau “Bir yalnız gezenin düşleri” adlı eserindekonuyadeğinmektedir.A.W.Schlgel1801yılındanitibarenklasikedebiyatakarşıromantikedebiyatıdahabelirginhalegetirmeyeçalıştı.ÖteyandanşairTieck,şiirleriniRomantischeDichtungenolarakadlandırdı.Schiller,“OrleansBakiresi”adlıoyununa“BirRomantikŞiir”dedi.Goethe,romantikveklasikayrımınınyazınsalalandakullanılmasınakarşıçıktı.RomantizmAlmanya’daTrubadur’ların (Ortaçağ Fransa’sında gezgin halk şairlerine verilen ad)şarkılarıHristiyananlayıştakişiiritanımladığışeklindeifadeedildi.

Türkedebiyatındadaromantizmetkilerigörüldü.İlkromançevirileri,1862’deFransızcadanbasitolançevirilerinyapılmasıylabaşladı.Fenelon’unromanınıYusufKamilPaşa“Terceme‐iTelemak”olarakçevirdi.Dahasonra


44

Türkiye’de romantizm,Tanzimat fermanı ilebaşlayanbatılılaşmahareketidoğrultusundaromantizmleilgiliörneklerverilmeyebaşlandı.Hugo,Dumas,GotheveSchiller’denilkromantizmçevirileriyapıldı.Budönemdeilkçeviri,ilkdüzyazı,ilkanı,ilkdeneme,ilkresmigazeteTakvim‐iVakayi(1830),İlközel gazete:Tercüman‐ı Ahval (Şinasi ve Agâh Efendi 1860) gibi önemliadımlar atıldı. Fransız edebiyatının etkisinde kalan tanzimat yazar veşairlerinin, romantizmin Avrupa temsilcileri sayılan V. Hugo, Lamartine,AlfreddeMussedgibiyazarlarıneserleriniTürkçeyeçevirdiler.BuyazarlarıntoplumcuanlayışlarıvesiyasiyönelimleriTanzimatyazarlarınıetkilemişti.Romantizmin geniş hayalleri, tabiata karşı olan duyarlıkları ve coşkularıAhmed Mithad, Abdülhak Hamid, Namık Kemal, Recaizade Ekrem gibiyazarları derinden etkiledi. H. Ziya Uşaklıgil, H. Edip Adıvar, Y. KadriKaraosmanoğlu gibi yazarların gerçekçiliğe yönelmiş yazarlar olmasınarağmen bu yazarların eserlerinde de romantizm özelliklerinerastlanmaktadır.

Yeniçağın başlamasıyla, mimaride Barok üslupta gelişmeler olmuş,yatayvedikeyleryerinisüsebırakmışveişlevindenuzaklaşmıştı.Barok’taözenlesüslenenvedüzenlenenparklar,bahçelerRokokodönemindekırsalalanınözgürhavasınadoğrugelişmeolmuştu.19.yy ‘daAvrupa’nınkuzeyülkeleridoğalortamdaoluşanağaçlar, kayalıklar,dağlarınvahşi atmosferiilgi çekmeye başlamıştı. Avrupa’da İngiliz bahçeleri olarak bilinendüzenlenmiş ve süslenmiş bahçeler, özgür ruha sahip sanatçıların ilgisiniçekiyordu.Fransızparklarıadıverilenparkvebahçeler,sosyeteninzevkveeğlenceyeriolarakişlevgörüyordu.İngilizbahçeleridahasadeyaşamtarzınıbenimseyenlerinilgisiniçekiyordu.Avrupa’dasanatçevresibellibirbiçimverenkyaşamaktansayeniyöntemlerarayışınagiriyordu.Özellikleİngiltere’debireyinmutluluğu,özgürlüğüvesözsahibioluşuburjuvalartarafındankabulgörmesi,liberalekonomininhazırlanmasınanedenoluyordu.Bundandolayısanatçılar doğanın özgür ortamına yöneldiler. Edward Young 1742‐44’tegecelerinromantikruhu“TheComplaintorHightThoughts”adlıeserindebudurumudilegetiriyordu.ThomasGray1739’daAlpdağlarınayaptığıgezide,dağ yaşamının önemini belirtiyordu. Voltaire 1731’de İngiltere’ye yaptığıgezide“LettressurLesAnglais”ileJ.J.Rousseau’nunfikirleridoğacıgörüşüpaylaşıyordu. Çin bahçelerinin doğal yapısı Avrupa’nın ilgisini çekiyordu.RessamWilliamKent(1684‐1748)ilkkezdoğalmanzararesminiyapıyordu,(Turani, 2010: 495‐496). Doğallık, yabanıllık dünyanın neresinde olursa


45

olsun romantiklerin ilgisini çekiyordu. Özgürleşmek adına uygulamayaçalıştıklarıdeğişimi,kendilerindenöncekiyaşambiçiminekarşıtolarakyenibiryaşamıbiçimlendirmeyeçalışıyorlardı.Romantiksanatçının içdünyası,duyguları ve kendi gücü onun yaşam kaynağıydı. Romantizmde doğalgüzelliğebüyükhayranlıksözkonusudur.1760‐1770dönemindeİngiltereveRoma’da Neo‐klasik üslup dışında resim yapılarak romantizmin temelleriatılır. İngiltere’de,WilliamBlake,WilliamTurner, JohnConstablemanzararesminiyaparkenfırtınalıgökyüzüvedenizresimlerinde,korkuylabirliktedoğayahayranlıklarortayakoydular.Işıkverenkatmosferdekidramatiketkiiçin yapılıyordu. Fransa’da ise Eugene Delacroix dinamik resimleri iledöneme damgasını vuruyordu. Bir diğeri de Theodore Gericault’tur.Almanya’daRomantikakım,CasparDavidFriedrich’inkatkılarıylagelişmegöstermiştir.(Şenyapılı,2004:4.6).

1815’tensonraromantizmsözcüğüifadesinibulurveilkönceİngiltereveAlmanya’dansonradiğerAvrupaülkelerineyayılır.Romantizm,belirlibirüslupbenimsemeyerek coşkuyu, düşselliği,melankoliyi, kaygıyı yaşayarakdoruk noktasına taşıdı. Turner ve Delacroix’da coşkuyu yaşarken,Shakspeare, Byron, Hugo’da dile getirilen fırtınalar, uçurumlar, hayalgücünün getirdiği diğer öğeler önemli yer tutar. Romantizm’de akıl vesağduyununkarşısındacoşkuvehayalönplandadır.Dışdünyaabartılarakbetimlenir, Orta çağ efsaneleri ve din duygusu önem kazanır. Duygu vedüşüncelerşairaneolarakdilegetirilir (Claudon,1999:7,8).Klasikdönemsanatçısı Jacques‐ Louis David, toplumsal yaşamı etkileyecek kadın veerkeklerin Roma dönemindeki gibi giyinmeleri veya eski Yunan‐Rönesansdöneminedönülmesinindahaiyiolacağınısöyler.BueğilimingelişmesindeAlmansanattarihçisiJohannWinckelmann’ınEskiYunanSanatıhakkındakiçalışmalarında kullandığı “soylu, sadelik, dinginlik ve görkemlilik” deyişiklasik sanatın tanımı olarak benimsenmiştir. (Şenyapılı, 2004: 16. 17).Romantik akım İngiltere’de edebiyat alanında önemli gelişmelerkaydederken, mimarlık ve diğer sanatlardaki durumun böyle olmadığıgörülüyor. Edebiyatta romantizm, doğanın yapaylığa, duygunun usa,basitliğingörkemliye,inancınkuşkuculuğatepkisidir.Romantikşiirdoğaya,eski uygarlıklara saygılı saf, kuşkusuz bir gelecek için yeni bir heyecanınoluşmasını ifadeeder.Bu ifadedesoyluYunanlının,erdemliRomalınınveDindarOrtaçağşövalyesininkeşfedilmesinderoloynar.Romantiklik,hayalgücünün yoksunluğuna, düş gücünün olmadığı bir ortamla çatışmayı dile


46

getirir.Romantizmakımı,18.yy.RasyonalizmveRokokoiçindeoluşmasınadevam eder. (Pevsner, 1977: 164). Esas etkisini, 1790–1850 dönemindeAvrupa’dagösterenromantizm,edebiyat,müzikveresimdeyenianlayışlarıntemellerini attı. Romantizmin özünde, insanın ruhsal durumunun özgürifadesininyaşamdakendinehayatbulmasıanlamınagelir.Özellikleedebiyat’tabellibirkitleselduyarlılığaerişenromantizm,klasikedebiyatatepkiolarakdoğmuş,VictorHugo’ylagelişmesinisürdürenromantizm,dahaçokyaşamınönündeengelteşkiledenbütünkurallarakarşı, insanındüşgücünühayatageçirmesiyle özgür bir ruha sahip toplumda huzursuzluğun düzeleceğinisavunmuştur.

Lord Bayron’un şiirleri, genç romantiklere yeni, taze, renkli ve onlarımestedenbambaşkalezzetlerveriyordu.Budurumbaşdöndürücübirhızlailerliyordu.Genç romantikler, klasikçilere alay etmek içinperukalılardiyehitap ediyorlardı. (Perukacılar, romantizm devrinde alay etmek içinklasiklere takılmış isim, Gautier, 1975: 4). Bazı gençlerin romantik şiiryazmalarınaailelerintepkisivardı,onlarımirastanmahrumedeceklerinibilesöylüyorlardı. (Gautier, 1975: 4. 5). Romantizm, boy gösterdiği alanlardaaşkın bir yaşam biçimi oluşturmaya devam ederken, diğer taraftan halkarasında geleneksel yaşam biçimi aşırı olumsuzluğa meydan vermedendevam ediyordu. 1830’da Madrid yakınlarında yapılan bir tiyatrogösterisinde,romantiklerleklasikçilerarasındabirçekişmeninolmadığınıveikitarafınbirlikteoyunualkışladığındanbahsedilmekte.(Gautier,1975:71).19.yy’daromantizmlebirliktesanayidevrimindedebüyükkeşiflerveicatlaryapılıyordu. Sanayiürünleri fuarlarıdüzenleniyor, fabrikalarkuruluyorveşehirleşmede kalabalıklaşma artıyordu. Düzensiz gelişme aynı zamandahalkınsağlığını tehditediyorduveyoksullukgittikçeartıyordu.Yöneticileryeteri kadar sorunu çözmede başarılı olamıyorlardı. Bu durum romantiksanatçıları derinden etkiliyordu. Kasvetli yaşamı resmine aktaranWilliamTurner,(1775‐1851)veJohnConstable(1776‐1837)doğadakiışığınetkisini,dinamizminiöneçıkartarakromantikakımınınöncülerisayıldılar.(Fotoğraf.1‐2).(Gautier,1975:60).GeleneğinparçalanmasıTurnerveConstable’ninençokkarşıkarşıyakaldıklarısorundu.Onlarresimde,devingenliğivedramatiketkiyi oluşturmak için çaba gösteriyorlardı. Aksine, belirlenmiş bir konuüzerinde çalışmak için zaman harcamak istemiyorlardı. Romantikressamlardan Alman Caspar David Friedrich (1774‐1840) manzararesimlerini yaparken Schubert dinleyerek çağın romantik ruhunu


47

yansıtmayaçalışıyordu.(Gombrich,1992:391‐394)SanattarihindeençokbeğenilenressamlararasındayeralanEugeneDelacroix,1850’lerdegelecekkuşaklarınunutamayacağıressamlardanbiriolarakbahsediliyordu.FransızsanattarihçisiTheoplileGantier,“Delacroixokadarbüyükpatırtıgürültüveateşliçekişmeiçindeyaşıyorkidüşünmekbileistemezinsan.Onakarşıhertürlühakaretlermubahgörülüyordu.Kudurmuşdelininbiriydio,doğduğuyereCharentoria’yayollanmalıydı”şeklindeyazar.

Fotoğraf,1.WilliamTurner,(1775‐1851) Fotoğraf,2.JohnConstable(1776‐‘SelfPortrait’,1799,TateGallery,London.1837)Self‐portrait1806,pencilon

paper,TateGallery,London.

Delacroix,çirkini,kabaolanı,acayipolanınresminiyapmayıseviyorduve resimleri sergilemelerden men ediliyordu. Hakaretler, saldırılar onuyıldıramıyordu.Hayatıboyuncayaşadığısavaşalanınıterketmedi.1855’teuluslararasısergideresimleribüyükövgüalarak,yapılansaldırılarakarşıbircevap niteliği kazandı. (Gautier, 1975: 117). Avrupa’da romantizminyayılmasındaenbüyükhayranlıkduyulanveörnekalınanyazarV.Hugo’dur.TiyatroveBaladlaryazarıZorrilla’da,V.Hugogibiönemkazanmaktaydı.

Hazvecoşkuylailgiliilkkuramlardan18.yy.daduyarlılığınüstünlüğünüilk inceleyenrahipAndre’ninsözettiğisöylenebilir.1718’de“şiirveresimüzerine eleştirel düşünceler” adlı yapıtı grafik ve resim sanatında temelilkelerinden biri olmuştur. Tuhaflıklar, boşluklar, engebeli dağlar, kırlar,birbirinin üzerine yığılmış belirsiz kütleler ile doğanın olağanüstügörkemliliği, sertvekabagörüntükarşısındacoşkuveşaşkınlıklar ressamConstable (1776‐1837), Turner (1738‐1829) ve Corot’da (1796‐1875)görülen büyük gökyüzü aynı anlayışı anlatır. İngiltere’de James Thomson(1700‐1748), Thomas Gray (1716‐1771), William Collins (1721‐1759)doğadan esinlendiler. Thomas Chatterton (1752‐1770), William Cowper


48

(1731‐1800), William Blake (1757‐1827) gibi şairler de geleceğe özgüromantik temalar ortaya koydular. Fakat kendilerinin birer öncü niteliktaşıdıklarından bilgileri yoktu. İlk döneminde Goethe de böyleydi. DiğeryandanMacpherson’nunOssian’nınşiirleri,Goethe’nin(1749‐1832)1774’teyayımlanan ilk romanı “Dei LeidenDes JungenWerther” GençWerther’inAcılarıadlıromanı,romantizmibesleyenbirerkaynakoldular.OysaAlmanromantizmi homojen özellikteydi. Burger (1747‐1794), Klinger (1752‐1831),Herder,usun,bilginintemelaracıolduğunukabuletmediler;sezgiveduyarlılığıustanüstüntutarakromantizminöncülüğünüyaptılar.(Claudon,1988:7‐12

18. yy.ın sonlarına doğru aydınlanma döneminin birlik, bölünmezlik,özgürlük,eşitlikvekardeşlikfikirleriinsanlarınduygularınıhareketegeçirdi.14Temmuz1789’daBastilleHapishanesiisyancıhalktarafındanelegeçirilirvemahkûmlarserbestbırakılır.GünümüzdedekutlananFransaiçinbüyüköneme sahip Bastille baskını, 6 Temmuz 1880’de Fransa ulusal resmibayramı olarak yasalaşmıştır. Aristokrasinin çökmesine varan süreçteönemli rol oynayan romantizmin öncülerinden biri olarak kabul edilenressam Delacroix’in payı da vardır. Çünkü sistemin olumsuz hikâyesinituvallerineaktarmaktançekinmiyordu.RomantizmindoruktakiyapıtlarındaimzasıolanDelacroix20.yy.ressamlarınca“kendisineçokşeyborçluolunanusta” olarak bahsedilmiştir. Bu döneme rastlayan Fransız devrimininkahramanı Napolyon’un, ilk dönem romantizme olan yakınlığı pekanlaşılmamıştır.FakatİmparatorolduktansonraAvrupa’yıkanabulamaktangeri çekinmemiştir. Fransız devriminin yapıcı yanlarını ortadan kaldıranNapolyon’unİspanya’dayaptığıkatliamı, İspanyolRessamGoyatarafındanresmedilmiştir.Goya,2Mayısve3Mayıs1808Madridhalkayaklanmasını1814’tetuvaleaktarmayabaşladığıikiyapıtında,(Fotoğraf,3‐4)insanındüşgücününyüceliğini,acılarınıenyüceduyguylaetkilibirbiçimdedilegetirir.


49

Goya’nın bu yapıtları sanatta protest resim akımının ilk güçlü örnekleriolarakdeğerlendirilir.MadridPradomüzesi’ndebulunanGoya’nın3Mayıs1808 adlı eseri ile Delaroix’in Sardana Pulos’un ölümü (Fotoğraf, 5) adlıtablosu “Kara Romantizm ’in örnekleri olarak etiketlenmişlerdir. Goya,Delacroixgibikendisindensonrarealizmveİzlenimcihareketlerietkilemiş20. yy. da Expressiyonizm ve Sürrealizm, Goya’dan övgüyle bahsetmiştir.(Şenyapılı, 2004: 23,29). Goya’nın iki‐üç Mayıs 1808 vahşetini anlatantabloları,İspanyatarihindedramatikbirhikâyedir.İspanya’yasavaşaçması,gelecek bir zamanda Napolyo’nun devrilmesinin habercisiydi. Napolyon,İspanya politikasını bahane ederek izinsiz bir şekilde Kraliyet ailesiyledalaşmaya başladı. Kral ve Kraliçenin yurdunu cazibeli bularak Kralıtacındanvazgeçmesiiçinzorladı.BuaradaMadridişgaledilmiştiveİspanyahalkında huzursuzluk artmıştı. Halk, Kraliyet ailesinin çocuklarını gizliceuzaklaragötürdüktensonra,birdenbireFransızbirliklerinesaldırdı.Goyaeşit olmayan savaş halinin tuvale aktarılmasını alaylı bir üsluplayorumlayarak,atüstündekiaskerikılıçla,bıçaklakuzeyAfrika’yadalıyormuşgibi yaparak, Fransız sanatının romantikhareketini adeta bekledi. (Wıght,1954: Plates 15‐16). Goya’nın üçMayıs 1808’de halk ayaklanmasını konueden tablosu, bir bölük Fransız asker tarafından şiddet kullanarak tutsakedilen İspanyolhalkının,birgünbirgecesüren,kurşunadizmehikâyesinianlatır.Tarihteböylebirolayınneunutulurnedeaffediliryanıvardır.Oysaolaydan birkaç hafta önce İspanya halkı, Fransız askerlerini kendilerini

Fotoğraf,3.FranciscoGoya,The SecondofMay1808,1814,oiloncanvas,104.7x135.8in.(MuseodelPrado)

Fotoğraf,4.FranciscoGoya,TheThirdofMay,1808inMadrid,1808,1814‐15,oiloncanvas,8'9"x13'4"(MuseodelPrado,Madrid)


50

özgürlüğekavuşturacaklarışeklindekarşılamışlardı.Amakısabirsüresonrabütün İspanya halkına düşman oldular. Goya, İspanya halkının birçokdeğerininyıllarcayokolmasınabaşındanberişahitoldu.FransızaskerlerininİkiMayıskatliamını,gerçekliğinötesinegeçerekmuazzambirşekildetuvaleaktarırken, yardıma muhtaç İnsanların çocuksu hareketlerle karşıkoymalarına,askerlerinbütünvahşetininasılsürdürdüğünüanlatır.(Wıght,1954:Commentary forcolorplate19)Goya,gelenekselresimalışkanlığınıyalnızcaportreressamıolarakyapmamış,Rembrandtgibibirçokasitoymaresimler de yapmıştır. Bu resimler çizgisel biçimde olmayıp, gölgelibölgelerinaçığaçıktığılekebaskıolarakadlandırılan,odönemegöreyenibirteknikkullanmıştır.Goya,tarihselolaylarıvegünlükyaşamdanbetimlemeleryapmayarak, gizemli karartılar ve büyücü kadınların hayali görüntüleriniimgeleştirerek diğer ressamlardan farklı bir tutum benimsemiştir.(Gombrich, 1992:384).Klasizmve aydınlanma fikirlerineduyulan tepkiyiifadeedenRomantizm,18.yy.’daAvrupa’daheyecanveözgürlüktutkularınıdilegetirerek,özellikleFransaveİspanya’daulusalbirakımolarakanılmasıromantiksanatçının, soyluların, sarayınkoruyucueliniçekmesi ilebirlikteFransızdevrimininözgürlükçüdüşüncesindeönemliroloynamıştır.

Fotoğraf,5.Delacroix, TheDeath of Sardanapalus, 1827 (oil on canvas), /Louvre,Paris,France.

Romantizm bir sanatsal üslup ve toplumsal ya da ekonomik alt üstoluşumolduğu kadar, bir düşüncebiçimini de gerçekleştirmiştir. ZamanlaAlmanfelsefidüşüncesiromantizmintemelfelsefidurumunadönüşmüştür.Fransa’daBlanqui,ProudhonveFouriergibidüşünürlerinütopiksosyalist


51

görüşleri, Saint Simon’nun ekonomi ile ilgili görüşleri, İngiltere’de AdamSmith, Robert Omen’in romantik görüşlerinin etkileri Alman öğretilerindebellibiretkinliğekavuştuğusöylenebilir.

Romantik felsefe, Kant’ın metafiziğine de dayanmaktadır. Romantikideoloji,soyutlamanınkanıtınıKant’adayandırdığıiçinbirusdışıirrasyonelideolojidir. Hiçbir şey insanın saygınlığını belirsiz değerlere giden yoldakararveremez.Fakatromantizminenönemliniteliğiolançağınbunalımıiçinfelsefi açıklamayı Schopenhaur yapmıştır. Romantizmin temelinde olanaşırılığın çıkılmaz halini Nietsche ve Wagner, Schopenhaur’un kişiliğindegördüler.

Romantizm,Islavhalklarının(Çekler,Polonyalılar)milletolmasınakatkısağlarken,Rusya’daPuşkin’inşiirlerindederomantizmyoğunolarakişlendi.İskandinavyaülkelerinderomantizmakımıDanimarka’danNorveçveİsveç’ekadar yayılmaya başladı. Danimarka’da romantizmin üç önemli unsuruduygu,halkvetabiattı.TarihçivedinreformcusuN.Grundtvig,Danimarka’dahalküniversitelerinikuraraktoplumunyaşamındadeğişiklilersağlanmasınakatkı sağladı. Romantikliğin hayali olağanüstü unsurların ürünü olanAndersen’in masalları din anlayışında değişiklikler yapmasına ve SorenKierkegaard’ın(1813‐1855)felsefidüşüncesi20.yy.felsefesinibüyükölçüdeetkileyerek romantizmin tarihi sınırlarını aştı. (Larousse, 1992: 17. 31).Romantizm akımının geliştiği dönemde yaşayan ve romantizm felsefesinebüyük katkı sağlayan Danimarkalı Soren Kierkegaard 1841’de “AlaycılıkKavramı”teziiledoktorasınıverdi.1840‐1855dönemindeotuzkadarkitapyazdı.EnönemlieseriYa‐Ya‐Da’dır.(1843)SıkıntıKavramı,YaşamYolununDurakları, Felsefe Parçaları diğer önemli eserleridir. Doğa bilimlerinikendine rehber edinen, bilgi ve akılcılığı dışlayan, geleneksel din ve ahlakkurallarına karşı öznel hakikatin önemini savunmuştur. İnancın akıl ileuzlaşmaz olduğunu belirterek ve her ikisi arasındaki ayırımı genişleterekrasyonalizme tavır almıştır. Nesnel bilgi idealinin bireyin iç dünyasına veinsanın öznel deneyimine bir katkısı olmadığını belirtir. Sıkıntı, yalnızlık,keder gibi kavramların çözümlenmesine dayanan varoluşçu felsefe, Tanrıkarşısındaki insanve sonsuzlukmetafiziğinedayanır.Kierkegaardvaroluşterimini,insaniçinkullanırvarolmak,bireyolmak,alternatifidüşünen,seçenve karar veren birey anlamına gelir. Kierkegaard aklı, toplumu, kişiselliğiinsanınvaroluşunumeydanagetirenöğeleriönemsemez.Oysagerçekfelsefekişiselbirözelliktaşımalıdır.Felsefegeneli,nesnelideğil,özelolanıveöznel


52

olana yönelmeli. Ona göre insan yaşamının önemli olan bireyin kendibilincinde farkına vardığı kişisel anlardır. (Larousse, 1992: 11. 284).Kierkegaard döneminde Danimarka’da feodaliteden kapitalizme hızlı birgeçişsağlanır.Monarşidenmeclisinolduğubirdüzenegeçilir.Busüreiçindekültürel yapı demokratikleşerek sosyo‐ekonomik düzene geçilir veinsanlarınkendilerini ifadeedeceğibirdönemyaşanır.Almanidealizmininve rasyonalizminin öncülerinden Hegel’e (1770‐1831) göre objektifdoğruluk kişiler üstü bir durumdur zorunlu ve evrenseldir. Sübjektifdoğruluk zorunlulukla doğru olmayan, evrensel olmayan objektif olarakyanlışı ifade eder. Kierkegaard’a göre bu durum objektif olarak kesinolmayabilir. Objektif doğruluk herkes için, sübjektif doğruluk birey içindoğruluğu ifade eder. Sanat, müzik, ahlak, din için doğruluk, bilim vematematiğindoğruluğundanfarklıdır.Amaçlarfarklıdır.Onagöre“sübjektifdoğrulukkişininneyaptığıileilgiliolanbağlamdaolmak,içedönüklük,tutku,seçim gibi somut davranışlarla ele alınmalıdır”. Kierkegaard; herkes içindoğru olarak kabul gören genel bir doğruluk olmadığını ya da objektifdoğruluk kavramının mümkün olmadığını söyler. Ona göre doğruluksübjektiftir.BudurumdünyadageçerliolanbirdurumdeğilKierkegaardiçingeçerliolanbirdurumdur.(Yaman,2016:30‐32).EsasolarakKierkegaardfelsefi dünyasını yükselten İsviçreli Teolog Karl Barth’ın diyalektikteolojisiydi. Thedor Adorno, Kierkegaard’a farklı açıdan yaklaşarak onundüşüncesinin teolojik doğasının sonunun zayıflamaya mahkûm olacağınısöyler ve Alman idealizminin unsurlarını açığa çıkarır. İdealizmin mitikunsurları romantizmin estetik idealizminde de kendini göstermektedir.Adornobuunsurlarınmantıksalvetarihselbetimlenmesiniyaparvemitinvarlığının sadece Kierkegaard varoluş felsefesine özgü olmadığını “hermutlak tin idealizminde” olduğunu açıklar. Adorno’ya göre idealizmintarihsel düşüşünü Kierkegaard, “onun başat anlamını ve aynı zamandatarihselhakikatini”İlanettiğitemelmitikiçeriğifarketmişti.(a.g.e:247‐48).

Romantizm,herülkedefarklıbiçimdegelişerekönceİngiltere,FransaveAlmanya’da kendini gösterdi, sonra diğer Avrupa ülkelerine yayıldı. Bazıtarihçilerromantizmi,birakımolarakdeğil,birkültüreldünyagörüşü,birtarz biçiminde görmeyi tercih ederler. Tarz olarak, bize daha yakın biryaklaşım olarak görülebilir. Çünkü romantizm sadece sanatçıları değil,sokaktakiinsanlarınyaşamınıdaetkiledi.Romantizm,farklısiyasigörüşleringelişmesinekaynaklıketti.Erkenromantikler,Aydınlanmanınöncülerinden


53

Jean Jacques Rousseu’un düşüncelerinden faydalandılar. Doğa, yalınlık veduygu şairi İngiliz WilliamWordsWorth (1770‐1850) lirik balatlarındanyararlandılar. Rousseu ve Words Worth gerçek duygunun kökenindedoğanındeneyimlerininkaynaklıkettiğinisavundular.LordByron,WilliamBlake, George Gordon, Percy Shelley ve John Keats 19 yy. başlarındaİngiltere’de romantizmi temsil etmiş şairlerdi. Lord Byron Aristokrat vevarlıklı olmasından kaynaklanan, asi davranışları ilemeslektaşlarına göredahafarklıbirkişiliksergiliyordu.Diğerasiveortasınıfınahlakideğerlerinetepki gösteren ve bunu yapıtlarında kullanan Fransız yazar ve romancıGeorge Sand’dır. Romantizm, erkek ve kadın rolleri konusunda yeniyaklaşımlargeliştirmiştir.18.19yy.erkeklerinakılcıvemantıklı,kadınlarınise daha duygusal ve sezgilerin daha gelişmiş olduğu şeklindeydi.Romantizm, duygu ve sezgiyeönemverdiği için, budurumuyüceltiyor veerkeklerin de duygusal olabileceğini, böylelikle kadın‐erkek doğasınınbirbirini tamamladığını savunuyordu. Romantizm bütün bu savunduğugörüşlerinyanında,muhafazakâryanıdagelişiyordu.Diniduygularaönemveriliyor, Avrupa’da Hıristiyanlığın gelişmesinde önemli rol oynuyordu.Romantizmin başlangıç ve sona erişini kesin bir tarihle belirlemek doğrusayılmamakla birlikte 1850’de sona erdiği ileri sürülürse de, kendisindensonragelenakımlarıbeslemeyedevameder.

RomantizmdeBiçim

Romantizminenkalıcıbaşarılarındanbiri,konununfelsefieleştirelliğideğil,sanatyapıtlarınıneleştirisinitemellendirmekolmuştur.Erkendönemromantiklerde,bir konuüzerindedüşüncelerinibelirtirkenkonuyakeyifleyaklaşmalarındanziyadekonuyazorunlubirdüşünceyidilegetirdiklerisıkrastlananbirdüşüncetipidir.Romantiklerdetaklit,tavırveüslupromantikdüşünceyeuygulanabilenbuuçbiçimdüşünsemekavramındabelirginolarakvardır.BukavramNovalis’inerkendönemindegörülen,Fichte’intaklitdediğişeydir.Schlegel’inokurkitlesinden“anlamayıanlama”talebindebulunmasıgibitavırdır.Erkenromantiklerdekavramayıkeyifledeğil,zorunlulukladilegetirdikleridüşünceüslubudur.Schlegel“Kendinedönenetkinlikyetisi,ben’iolma yeteneği düşüncedir. Bu düşüncenin kendimizden başka nesnesiyoktur.” der. (Benjamin, 2013: 72). Burada düşünme düşünseme eşittutulmaya çalışılmaktadır. Romantikler daha çok düşünmenindüşünseyendoğasınısezgiselniteliğiningüvencesiolarakgörmüşlerdir.Düşünseme,birbiçimüzerineyenidenbiçimlendiricidüşünsemekileanlaşılmaktadır.Yada


54

biçimin kendi içeriğinin biçimi olduğu kendisine geri döndüğü özgürlükeylemidir.Budabilgininmeşrulaştırılmasıanlamınagelir.Fichte,içiçegeçenve tekrar geri dönen iki bilinç biçimi arasındaki dolaysız bilgininmeşrulaşabileceğini düşünmektedir. Burada nesnenin bilinmesi değil, biryöntemin biçimsel olarak kendi kendini bilmesi söz konusudur. Dolaysızbilginin nesnesi iç içe geçen bilinç biçimidir. Bu iç içe geçiş dolaysızlığınkavranabilirbiricikyöntemidir.Buepistemolojimistikbiçimciliğiyleerkenromantizmin sanat kavramıyla yakın ilişkisi vardır. Erken romantikler buteoriye bağlı kalmışlardır. Erken romantizm, sanatı düşünseme ortamınıntanımıolarakaçıklamıştır.Sanateleştirisiisebudüşünsemeortamınınnesnebilgisi olarak var sayılmaktadır. Romantiklere göre gerçek olan sanatınyorumu dünya görüşlerindeki merkezi durum metafizik ilkesi değildir.(Benjamin, 2013: 121). Romantiklerde sanat yapıtının teorisi, bir yapıtınbiçimselolarakgörülenteoridir.Biçiminsınırlıdüşünsemesiyleözdeştirler.Dolayısıylaromantiklerdesanatyapıtıkavramı,biçimseldüşünceilegörüşalanınıbelirlemiştir.Fichte’ninbelirttiğigibi romantiklerdedüşünsemeninsaf özü ile sanat yapıtının saf biçimsel görüşünde kendini gösterdiğineinanılır. Biçim yapıtın özünü oluşturan düşünsemenin nesnel bir anlatımşeklidir.Biçimbiryapıtınbütününükapsayancanlıbirdüşünsemeolanağınıfırsatını verir bize. Romantizmin edebiyatta kalıcı kılınması Shakespeareçevirilerinin Alman edebiyatı için biçimsel olarak gelişmesini etkilemiştir.Fakat romantikler biçimin sanat yapıtının bir güzellik kuralı olduğunu bukuralla uyulması gerektiğinin zorunlu ön koşulu olduğunu kavramadılar.Biçiminbirkuralolmadığınıkabulettiler.Romantiklerinbiçimaracılığıylasaflığa ve evrenselliğe ulaşma gayretleri biçimlerin çeşitliliğini yoksaymaktır. (Benjamin, 2013: 131‐135). Romantizm döneminde gelişendüşüncelerAvrupa’daolduğugibiTürkedebiyatındadaetkisinigöstermiştir.ÖzellikleShakespeareçevirilerininedebiyatalanındaetkiliolmasıileHugo,Gothevediğeryazarlarıneserlerininçevirilerinideetkilemiştir.Realistsanatanlayışında “gerçek” dokunulmayan, duyumsanmayan, deneyimlenmeyenbirdüşünceye sahiptir. “Güzellik”kavramı sahiciolmayangerçekanlamdabirdeğertaşımayanboşbirdüşünceyiifadeediyordu.Platoncufelsefegerçekvegüzellikkavramını,insandüşüncesininürünüdeğil,ayrıbirolguolduğusavını ileri sürer. İnsanın becerisi olan sanat ve güzelliğin dünyayla birbağının olmadığı yerde değersizleşmenin olduğunudile getirenNietzsche,insanınsanataracılığıylakendiniarındırmayolunundahadoğruolduğunu


55

“yaşamıonaylamanınenyükseksanat”olduğunusöyler.Nietzsche’yegöre,insanın dünyaya bakış açısı ve eylemi sonucunda yaşamın sanat yapıtınadönüşmesidahaepeybirzamanalacaktır.İnsanınönündeengelteşkiledenbütünanlayışlarakarşı, insanınyaşamdan tadalmasını sağlayanalternatifyaşambiçimisanattır.(Bal,2015:250).“Sanatgeçicitekbaşınavebelirsizbirüretimdeğildir.İnsanruhunungeliştirilmesineveartırılmasınayaniruhsalüçgenin(ruhsalyaşantınıntümyönleri)yükseltilmesineyönetilmesigerekenbir güce sahiptir”. Sanatçı kendi işini yapamazsa yaşamda birçokeksikliklerinhissedileceğidurumoluşur.İnsanruhunugüçlendirensanattır.Sanatıngücüartarsasanatçıkendinimutluhisseder.(Kandinsky,2001:134).Sanattarihikonularınıbiçimcibiryaklaşımolarakdeğilde,anlamsalolarakifadeetmeyeçalışanikonografidir.İmgelerintanımlanması,sınıflandırılmasıikonografinin alanına girer. Gördüğümüz şeyi biçimsel olarak algılamanınsınırınınötesinegeçmeyeçalıştığımızdaanlamalanınagirmişoluyoruz.Buyalınveilkelkavramaolgusutanınmayabaşlananobjenindeneyimlenmesiilişkilerde değişimlere yol açar. Bu durum karşısında belli bir duyarlılıkhissediyorsak ister, istemez bizde bir tepkinin uyanmasına ve başka türlüanlamlarındoğmasına yol açacaktır. Bizimher günkarşılaştığımız olay venesneler karşısında duyarlılık hissetmemiz bir alışkanlık olarakdüşünebilinir.Buanlatımsalveolgusalanlamzamanveuzamiçerisindebizedoğal olarak yansır. Deneyimlerle edindiğimiz gözlemlerin bir arayagelmesiyle kültürel birikime, ulusal kimliğe, yaşadığı döneme ait genelbilgilerininışığındabütündavranışlar,nitelikleryorumlanarakbirbiçimde,içselanlamçıkarabiliriz.Buanlamyaniiçselanlamözeilişkindir.Buradakidurum, görünenin ussal anlamının temelini oluşturan görünen formuaçıklayan anlamdır. Bir sanat yapıtında anlam üç aşamada anlaşılabilir.Birincisi, doğal ve anlatımsal olarak başka biçimlere benzetilmesi ilealgılama,bunarenk,bellibirözgünlüktebiçimlenmiştaş,ahşap,bitki,insangibi doğal nesnelere benzetilmesi ile anlatımcı nitelikler aracılığıylaalgılanması. İkincisi, sanatsal motif ve kavramlar arasında kurulan bağaracılığı ile kompozisyon, yaratı yadaoluşturulanbiröyküdür. İmgelerin,motiflerintanımlanmasıikonografialanınagirer.Doğalolanınalanınakarşıimgeler, öyküler ve alegoriler ile anlatılmaya çalışılan temalar kavramlarıanlatır. Üçüncüsü, bir ulusun, bir milletin, bir dönemin ya da bir felsefiinancın tutum ve tavrını açıklayıp bir kişiliğe bir yapıta ilkelerininkompozisyon ve ikonografik anlam bağlamında kavranılmasıdır.


56

(Panofsky,1995: 27‐30). Bir objenin bizde uyandırdığı etkinin karşısındaönemlinitelikler,duygularveöyküleranlamınoluşmasınanedenolur.

Birçokromantik,düşünürveyazarortaçağanostaljik(özlemli)bakışlayaklaştılar. Romantizm entelektüel bir hareket olarak, bünyesinde birçokçelişik unsurları barındırabiliyordu. Kültürel olarak romantizm rüzgârlarıözellikleortasınıfıetkiliyordu.Romantizmsadecebellibirkesimveyasınıfiçindegelişmeyerek,yoğundenetimi,hayalgücüvebireyselliğeverdiğiönemileortasınıfındikkatiniçekmişti.Dil,giyimtarzı,gündelikyaşampratiklerigenişleyerek, gerek şiirsel yanı ile gerek romantik unsurların bir aradaolduğu şekliyle insan yaşantısında ve fotoğraf sanatında ifadesini buldu.(YTÜ.ToplumsalYapılar veTarihselDönüşümlerDersnotları. 2009:145‐146).

FotoğrafSanatındaBiçimveRomantikEtkiler

Birsanatyapıtında,duygu,biçim,anlamveteknikayrıayrıoluşturularaksonradanbirarayagetirilipbireseryaratılmasıolanaksızdır.Romantizmdebiçimci düşüncenin fotoğraf sanatına etkisi önemli bir konudur. Biçimdenbahsedildiğinde görebilmek, ayırt edebilmek, okuyup anlayabilme gibiniteliklerden söz edilir. Siyah‐beyaz fotoğrafta ayırımı anlamak içinnesnelerin birbirinden farklı tonlara sahip olmaları gerekir. Fotoğrafkaresindekibölgelerinfarklıtonlardaolması,aynızamandaobölgehakkındabirfikirsahibiolmamızaolanaksağlar.Siyah‐beyazfotoğraftabiçimintemelöğesi,siyah‐beyaztonlararasındakifarklılıklardır.Meyvelerisiyahvebeyazolarakdüşündüğümüzdeonlarıtonfarklılıklarıaçısındanışığınyönünegöreüç boyutlu olarak görebiliriz. Romantizmde var olan duyguların aşırılığı,dramatik ışık kullanımı, yalınlık, sadelik şiirsellik gibi unsurlar, fotoğrafsanatındadakendinigösterir.Siyah‐beyazfotoğraftabiçimin,ışığınşiddetinegörebelirmesiveonagörenesnelerinoranı,sınırlarıvealanıkompozisyonniteliğine dönüşmesini sağlar. Bir fotoğrafta biçim denildiğinde, objelerinmekâniçindekiyerleri,sınırları,yaygınlığıvealgılamalarınıiçerir.İkiboyutlukâğıt üzerinde gördüğümüz üç boyutlu imgeler yanılsaması çerçeveniniçindeyeralansiyah‐beyazfotoğrafın ikiboyutluolarakalgılanmasırenklifotoğrafa göre daha fazla yoğun ve belirgindir. Siyah‐beyaz fotoğrafın tondeğerleri, mekân içinde daha belirgin ve iki boyutludur. Işığın keskinliği,yoğunluğu, niteliği fotoğraftaki objelerin doğru oluşmasında rol oynar.Nesneleri belirleyen ışığın mekân içindeki dağılımı, nesneler arasındaki


57

sınırları,ayrımlarıyoketmesiadetabazınesnelerinbirbirleri ilebirleşmişgibi görünmesi, bazı nesnelerin ışık almaları yüzünden daha belirginolmaları, soyut ve somut görüntülerin bir arada görünmesine yol açar.(Erzen,2004:22‐25).

Fotoğrafçılarınönemlisorunlarındanbiriolanbiçimkonusu,romantikfotoğrafçıların da üzerinde durdukları bir sorundur. Fotoğrafçı çalıştığıkonuyahâkimolmakvebütünyoğunluğu ile ifadeetmeyeçalıştığı sorunuiletmekistiyorsabiçimleilgilisorunabirçözümgetirmelidir.Gözünyaptığışey, yaşamın içerisinden fotoğrafçının seçtiği bir fotoğraf karesineodaklanmaktır.Makineningöreviiseverilenkararınfilmeaktarılmasıdır.Budurumkendiiçindebütünlüğüolanbirbakıştakararverilenfotoğrafkaresiiçingeçerlidir.Fotoğraftakompozisyonunsurlarıgözeeşzamanlıgörünenbir eşgüdüm olarak görülür. Bir fotoğrafta içeriği biçimden ayrı tutmakdoğru bir yöntem değildir. Bu anlamda kompozisyon, beğenilen fotoğrafkaresine sonradan eklenmiş gibi olmamalıdır. Fotoğrafçılıkta hareketunsurunun ortaya çıkması bir tür esneklikle konunun istenilen biçimesokulabilmeözelliğiileilgilidir.Tecrübelifotoğrafçıhayatınritmini,akışınıbir bakışta algılayan ve konuya anında uyum sağlayandır. Bu nedenleyaşamındevinimlerinidengededurduklarıbiranıfotoğrafçısezmeliveoanısabitlemelidir.Birfotoğrafkaresininçekimiesnasındabirşeyineksikolduğuhissine kapıldığında uygun anı beklemek her zaman doğru bir kararolacaktır.(SanatDünyamız,Sayı84:111).

Bir fotoğrafçının çektiği fotoğrafları anlık bir olay olarak düşünmekdoğru bir yaklaşım değildir. Çünkü fotoğrafçı seçtiği fotoğraf karesi ilekarşılaştığında kendisinde uyandırdığı bir etkileşme ile anlamı keşfeder.Fotoğrafkaresindegördüğübiröykü,biraçımlamabulamıyorsa fotoğrafçıiçinanlamdayoktur.Eğerfotoğrafçıgördüğüfotoğrafabiranlamveriyorsa,buanlamkaydedilerekbirbaşkasıiçindeanlamifadeeder.Anlamıngizemlebirlikte olduğu bu durum bir zamanın geçişiyle vardır. Bir fotoğraf bizeanlamlıiseonungeçmiştebiröyküsünün,birhikâyesininolduğuvegelecektede bir öyküsünün bir hikâyesinin olacağını anlıyoruz. Fotoğrafçılarbelirlediği kareyi çekerken geçmiş ve gelecek atfederler. Bir yazarın, birressamınyaptığınınaksinefotoğrafçıyalnızcabirseçimyapmakzorunda,oda çekilecek fotoğraf karesinin seçimidir. Seçilen kareye yazı ile yapılanyorumlarherfotoğrafiçingeçerlibirsebepolmayabilir.Yapılanyorumbelki


58

zayıfolan fotoğraf içindestekleyicibir anlam ifadeedebilir.(Berger,2016:85).

Birfotoğrafta,soyutvesomutgörüntününiçiçegeçtiği,bazendramatikışıkkoşullarınınbelirdiğiveyumuşakdokununbiraradaoluşabileceğibirbölgeyadabirkaçbölgedekendinigösterebilir.Budurumizleyicidedeğişikbakış açısı ve değişik duyguların oluşmasına neden olur. Fotoğrafta ışığınniteliğiyumuşakyadadramatikoluşuaynızamandabeğeni,coşku,hayranlıkduygularınınbeslenmesinenedenolur.Romantizm’dedebenzerdurumlarkendini göstermektedir. Romantizmde, daha çok el değmemiş doğa,harabeler,portre,yalnızlık,duygularınaşırılığıvb.çalışmalardagörsellikveestetik yapılanma ön plana çıkmaktadır. Konuları ele almalarında düş ilebirliktebüyükbirduygusallıkvardır.

Romantizmde “ben” kavramının yüceltilmesi bireyde heyecan, coşku,yalnızlıkvedoğayayönelişerkenromantizminbelirginsimgeseldeğerlerdir.18.yy’daklasikdönemanlayışı19.yy’daromantizmegideneğilimdeayrıbirkulvaraevrilir.Goethe,“Voltaireilebaşlayanbirdünyabiter,Rousseauilebirdünyabaşlar”sözübudönemiifadeeder.(İnankur,1997:14).18.yy’dasanateğitimigeçmişdönemegörefarklılık içindegelişir.Çünküyenidüşünceninrol oynadığı bilimin saygınlık kazandığı, sanatçının bilgi dağarcığınıngelişmesi doğal olarak zenginleşmiştir. 18.yy. resim sanatı toplumunaydınlanma çağının araştırıcı ve hoş görülü dünyasındankaynaklanmaktaydı. 18.yy. resim sanatında portre, manzara resmindeolduğugibiönemliyer tutmasıvesaygınlıkkazanması, genişhalkkitleleritarafındançağıntutkusuhalinegelir.Portrediğerresimkonularındanfarklıolaraknişanlar,armalar,gözalıcıgiysilergibisimgelerportresiniyapanlarınhangi sınıfa ait olduklarını ortaya koyuyordu. (İnankur, 1997: 41).Romantikler 18.yy. portre ressamlarından aldıkları ilhamla başarılı portreçalışmaları ortaya koydular. 18.yy. portre ressamları model üzerindeçalışırken,modele gereğinden fazla abartılar yapılarak farklı bir güzelliklezariflikanlayışınabağlıkalarakkadınlıkyüceltilmeyeçalışılıyordu.Bundandolayı modelin duruşu ve mitolojik simgelerden yararlanmak her zamanfarklılık yaratmıştır. Bu konuyla ilgili Rigaud’un 1750’de akademidekisöylevindeşöyleder.“Birkadınçekicivegüzelolmayabilir,amaöyleruhsaldurumlarvardırkiyüzbunabağlıolarakzarifveanlamlıbirifadekazanır.İştekadınıgüzelleştirenbumutluanlarıyakalamakressamıngörevidir”der.Benzer tavır 19.yy. sonlarında fotoğrafçılarda görüldü; bu sanatçılar


59

dekoratif olarak hazırlanan sahnelerde romantik duyguları dramatik ışıkkullanımıyla portreye uyguladılar. Rigaud’un “Sanatın görevi doğanınyanlışlarınıdüzeltmekdeğil;değişenruhhalinigüzelliğeyansıtarakçizgileriyakalamak gerekir, sevinç, üzüntü gibi.” sözü ilk kez portrede psikolojikanlatımınifadesioldu.(Germener,1996:42).

Diderot’un 1776’da yazdığı “Essai sur La Peintur” (Resim ÜzerineDeneme)’de, modern sanatı aşırı derecede şekillendiren güzelliğin ilkelgeleneklerivahşi,çarpıcı,değişikolmalarıhattahareket,şaşırtma,ürperme,öfke gibi simgesel değerleri romantik sanatçılara, yazarlara ilham verdi.Romantikleraldıklarıbuilhamıalışkanlıkdüzeyindesürdürmediler.Resimsanatınıngeçmiştekibakışaçısınatepkiduyduklarıgibi,geçmişiherzamanönlerinde bir engel olarak gördüler. Yeni bir toplumda oluşturmayaçalıştıkları,yenibirkültürüşekillendirmeyeçalışanromantikler, tamamengelenekselkültürdenbağımsızbirdilinoluşmasınıistediler.(Burgin,2013:166‐168). Romantizmin simgesel değerleri fotoğraf sanatında da etkisinigöstermiş, fotoğraf sanatının ilk dönemine göre farklı bir fotoğraf dilininoluşmasını sağlamışlardır. Fotoğraf tarihinin belirtiğine göre, Delacroix,Courbet,Corot,GauginveDegasgibibirçokressamyapıtlarındafotoğraftanyararlandılar. Bu ilişkinin diğer önemli bir yönü de fotoğrafın neredeysegünümüze kadar gelen süreçte resim sanatının estetik kuralları dâhilindegörülmesinenedenolmasıdır.(Derman,1991:13).Anlaşılıyorkiressamlar,değişik ışık koşullarından ve doğada göremedikleri ayrıntıları tuvallerinefotoğrafaracılığıylaaktardılar.

19. yy. sonlarında, romantizme bağlı fotoğraf alanında stüdyolardadekoratif olarak hazırlanan sahnelerde çekilen fotoğraflar ilgi odağı olur.Çeşitli desen ve aksesuarlarla desteklenen sahneler, o dönemin duygu vedüşüncesinin ışığı dramatik görüntüsü ve yumuşak bir dokunun hâkimolduğuromantiksahneleriyansıtmaktadır.1840’taScottishRoyalAcademyüyesiolanDavidO.Hill’ingerçekleştirdiği“Rembrandtarzı”kalotipportre(fotoğraf 6,7) çalışmalarında duyguyu, coşku ile birlikte dramatik ışıkkullanımı, onu portre sanatında ne kadar başarılı olduğunu gösterir. Hill,Edinburgsosyetesindesaygıgörenbirressamikenfotoğraftakararkılarvesonundaönemlifotoğrafarşivibırakmışilkressamdır.

Romantizm, fotoğrafçılık mesleği ile uğraşanları da etkilemiştir.Özelliklehalkınyoğunbirşekildefotoğrafailgiduymasıressamlarıtedirgin


60

etmiştir.Bu ilgidenolsa gerek fotoğrafçılarda romantik ögeleri fotoğraftakullanmak için elinden gelen çabayı göstermişlerdir. 1850 başlarındaFransa’danegatifkâğıtkullanımı,sanatsalboyutbir tekniğe‐kalotip‐bağlıkalmadan, fotoğrafçılar hem kâğıt negatifi, hem de saydam ve keskinlikbakımındabeğenilencollodionbaskıtekniğinikullandılar.BufotoğrafçılarınenönemlilerindenLeGray,kalotip’iperdahlıkâğıtnegatifkullanmış,dahasonracamüstünekolodyumkullanarakyumuşakveyakeskinliğinönplanaçıktığı fotoğraf çalışmaları yapmıştır. Le Gray, 1856–1859 yılları arasındabirçok negatifi fotomontaj yöntemi kullanarak kolodyum baskılar iledramatik ışık kullanımı aracılığıyla romantik deniz manzaralı fotoğraflarüretmiştir.Gökyüzünüvedenizyüzeylerinifarklıpozsüreleriniuygulayarakbirleştirmeyönteminikullanmıştır.FransızFotoğrafCemiyetibültenlerindebu eserler için, ”Kompozisyon ve efekt sayesinde, her şeyin bir tablogörüntüsü sağlayacak biçimde bir araya getirildiğini söylemek doğruolacaktır”diyeyazar.Bufotoğrafçılarkendilerindenönceyapılandoğrudanfotoğraf çalışmalarına karşıt olarak romantik ögelerin ön plana çıktığıfotoğraflar üretiyorlardı. (Gök, 2010: 38). Gustave Le Gray, 1850’lerinbaşında fotoğraf hakkındaki düşüncelerini “Kendi payıma tuttuğum dilek,fotoğrafınticaretvesanayialanlarınaalçalacağına,sanatalanınagirmesidir.Onun tek gerçek yeri sanat alanıdır ve ben fotoğrafı hep bu yöndenilerletmeyeçalışacağım”şeklindebelirtir.(Bajac,2005:93).

Fotoğraf6,7.DavidO.Hill.kalotipportreçalışması.1840.

Romantizmin ilk geliştiği yerlerden biri olan İngiltere’de 19. yy. daendüstriningelişmesiylekentleregöçünhızlaarttığıbirdönemyaşanır.Budeğişimin yarattığı olumsuz sebepler yüzünden, düşük gelir grupları daha


61

çoketkilenir.BudurumdanençoketkilenençocuklardıSanayininetrafındatoplanan yoksulların arasında uyuşturucu oldukça yaygın biçimdekullanılıyordu.Diğertaraftansanayiartıklarıhavavesuyunkirlenmesineyolaçıyordu,buyüzdençocukölümleriartıyordu.Ailelerinparçalanması,çocukölümlerinartmasıvebualt‐üstoluş süreci fotoğrafçıların ilgisini çekmeyebaşlamıştı.Diğertaraftan,Aristokratveüstsınıfçocuklarınınfotoğraflarınıçekmekbusınıflarınyaşambiçimleriniöğrenmekiçinfotoğrafbiraraçolarakkullanıldı.Günümüzdefotoğraftarihindekullanılanölüçocukfotoğraflarınınbazıları Lewis Carroll (1832‐1898) ve Julia Margaret Cameron’un (1815‐1879) o dönemde çektiği fotoğraflardır. Bu fotoğraflar romantik dönemindüşünceyapısınauyumluhalegetirmek içinçocuklarınbozulmamışsafvemasumiyetesahipolduklarınainanılırdı.Bumasumiyetveromantikhevesinenstrümanı fotoğraf oldu. Fotoğraf, anıları yarına taşıyarak zamanıdurduruyordu. (Topçuoğlu, 2000: 60‐61). Ölü çocuk fotoğraflarınınüzerimizde uyandırdığı etkileşmede biçim ve anlamın keşf edilmesinde,görünenbiröykününaçılımınıbuluyoruz.Anlamlandırdığımızfotoğrafınbirgizemlebirlikiçindeolduğuvebizdedeğişikduygudüşünceninoluşmasınanedenoluyordu.Aslındaışığındramatikkoşullariçindekullanılmasıcoşkuve hayranlık duyguların gelişmesine sebep olurken, fotoğrafların portrearacılığı ile bize aktarılan duygu ve düşüncenin aşırılığı görsel biryapılanmayla birlikte olayı ele almada düşle birlikte duygular öne planaçıkmaktadır.

Fotoğrafçılarodönemdeçocuklaradeğişikrollerveanlamlaryüklemeyeçalıştılar. Cameron, kız çocuklarını dramatik ışık kullanımıyla yumuşakdokuların ön plana çıktığı ve aşırı duyguların betimlenmeye çalışıldığıdeğişikrollerdefotoğraflamıştır.Bazenmasalkahramanı,bazenbirmelek,bazendeHz.İsarolünde.19.yy.daİngiltere’deteatralkostümlerlekurgusalfotoğrafçekmekbirtarzolarakyaygınlıkkazanmıştı.Cameron’unkurgusalfotoğraflarındaki kostümler mizansenlerle modellerini dönüştürmeyeçalışırdı. Cameron’un çocuk portreleri, dış görünüş, ruh hali ve getirdiğiyorumla modernist bir tavır sergiliyordu. Bundan dolayı ebedîleştirmeyeçalıştığı çalışmalarını “Pre‐Raphaelite” resmin yeniden değerlendirmesi,modernist sanat anlayışının daraldığı ve Cameron’un portrelerinin önemiyeniden esin kaynağı olarak anlamlandırılmaya çalışıldı. Çıplaklığın tabuhalinegelmesiherdönemdesanatçılarınilgisiniçekmiştir.Bununiçinbütünsanatyapıtlarındaçocuklarıncinselliğinigösteren, sözeden “cinsel tacize”


62

hedef göstermekdiyebir amaçlarınınolmadığı, fotoğrafçının “güzel” olanıgöstermeye çalıştığı anlaşıldı. Bundan dolayı Carroll’un çocuk fotoğraflarımasumiyetlerini korurken, Cameron’un çocukları istediği kompozisyondagöstermek istemesi ile tartışmaya açık kapı bıraktığını söyleyebiliriz.(Topçuoğlu,2000:78).Carroll,yirmibeşyılıaşkınbirsüreiçindebüyükbirsevgiyle ve ciddiyetle romantik döneme özgü olan coşkulu, yumuşak vedramatik ışık kullandı. Bu aşırı duygularla sürekli bir arayış içindeçocukların,özelliklekızçocuklarınportrefotoğraflarınıçekti.

1860’lardaJ.MargaretCameron,yaşadığıdönemintarzınıfotoğraflarınayansıtmayaçalışanönemlikadınfotoğrafçılardandır.Budöneminpolitikvetoplumsal yaşamında egemen olan Victoria kültürü, Cameron’unfotoğraflarında etkisini göstermiştir. (Fotoğraf, 8, 9). Gerek korumacılıkduygusunun hissedildiği, gerek bu kültürden beslenmesi bir takım tutucuveya totaliter yaşam biçiminin katı kurallarının uygulandığı bir dönemde,annelikolgusuaile içerisindekorumacılığıtemsilediyordu.Bundandolayı,İngiltere’de kadın figürün ön planda görüldüğü söylenebilir. Cameron budönemin entelektüel çevreleriyle kurduğu ilişkiler, fotoğraf çalışmalarınakaynaklık etmesini sağlamıştır. 1860’larda ürettiği portre çalışmalarınıalbümen baskı tekniği ile gerçekleştirmesi onu fotoğraf çevresindetanıtılmasına katkı sağlayan nedenlerden biriydi. Bu dönemde fotoğrafınsanat sayılması için gerek baskı gerek doğrudan film üzerine yapılanmüdahalelerinaksineCameronçekimanındaoptikmüdahaledebulunaraksoft‐focus,netvekeskinliğinbozulmasıiçinçekimleryapmıştır. Soft‐focustekniği ile ürettiği portre fotoğraflarını, klasik dönem resimlerini andıran,İncil’denbazıhikâyelerinbetimlendiğiromantiksanatanlayışındanbeslenir.Fotoğraflarına yansıttığı dramatik ışık ve yumuşak doku, hâkim olduğuromantik sahne kullanımından anlıyoruz. Cameron’nun yaptığı,modelininfotoğrafından nasıl bir sonuç alacağından önceden sezmesi ve gözlerininönündekiolayıçözümlemesidir.Bundandolayıgünümüzdebufotoğraflarınkendineözgügörüntüleriveanlamıvar.


63

Fotoğraf,8,9.JuliaMargaretCameron.albümenbaskı,1866.

Cameron’un fotoğraflarınındünyayı açıklamanın yolunuaydınlattığınıvebirdergiye,kitabavebirdeneyimeaitolduklarınıanlıyoruz.Ölümündensonra Alfred Stieglitz, Camera Vork dergisinin bir sayısınıJuliaMargaretCameronçalışmalarınaayırmıştır.

Levis Carroll, fotoğraf çalışmalarında 1856’da başladığı pratikuygulamalarına1860’lardansonradahaçokgençkızlarınportreçekimlerineağırlıkverereksürdürür.Cameron,ilkdönemdeara‐sırafotoğrafçekenbirfotoğrafçıykendaha sonra çevreyi, hizmetçileri,memurve çiftlikyaşamınıesasalanfotoğrafçalışmasınıiçerenserisinioluşturur.(Eastman,2011:404).Carroll, küçük kızların fotoğraf çekme seanslarında çocukların hayranlıkduyacağı söz oyunlarıyla onları rahatlatacak bir duruma getiriyordu.Carroll’un kekeme olması çocuklarla konuşmasına engel değildi. Aksineonlarlakonuşurkenrahatlıyordu.(SanatDünyamız,2002:sayı,84:96)

Stüdyolarda müşterilerin istekleri doğrultusunda portre ağırlıklıfotoğraf çekimleri yaygınlık kazanmaya başladıktan sonra, portrefotoğrafçılığınınönemidahadaarttı.Romantizmdeesasdeğişimler1920–1930 yıllarda portre fotoğrafçılığının yayılmasıyla başladı. Bu

dönemde Vogue,Harper’sBazaarveVanityFairgibimodadergilerinindünyadailgigörmesiylebirliktebudergilerportrefotoğrafınıntanıtılmasınakatkı sağladılar.Fotoğrafçılar şıklığın, zarafetinve cazibeninen iyi şekildeyaşandığı dönemin rekabetini yoğun bir şekilde yaşadılar. Film setlerindesesliçekilensahnelerin ışıkyöntemlerinikendinerehberedinenBaronDeMeyer(1868–1949)(Fotoğraf,10)moda fotoğrafınınöncülerindensayılır.Meyer fotoğrafı, teatral bakış açısının ağırlıkta olduğu bir yaklaşımla


64

kullandı.Kendigeliştirdiğiışıklandırmayöntemleriyleromantikfotoğraflarelde etti. De Meyer 1913‐1940 döneminde önce Vogue ile daha sonra,Harper’s Bazaar’da ünlülerin fotoğrafçısı olarak çalıştı. Önemli portrefotoğrafçılarından biri de, Mardin doğumlu Kanada vatandaşı fotoğrafçıYousuf Karsh’tır. (1908–2002). (Fotoğraf, 11) Karsh, On altı yaşındaKanada’da Sherbrooke kentinde fotoğrafçılık yapan dayısının yanınagitti. 1928‐1931dönemindeBoston'da bir portre fotoğrafçısının yanındaçalıştı. 1932'de Kanada'ya döndü veOttawa'da kendi stüdyosunu açtı.1960’ların başında Karsh’ın çağın önemli kişiliklerinin portre ağırlıklıçalışmalarında Low‐key‐high‐key ışık yöntemiyle çoklu ışık sistemiyleromantikçağrışımlaryapanportrelerçekmesionuportre fotoğrafçılığındadünyada ön plana çıkarmıştır. Bu anlamda başarılı çalışmalarından dolayıKanadahükümeti,1935’teonuportrefotoğrafçısıolarakgörevlendirdi.

R.10.B.DeMeyer.1907. R.11.YousufKarsh.1954.

RomantiktarzdafotoğrafüretendiğerfotoğrafçıGertrudeKasebier’dir.(1852‐1934) (Fotoğraf, 12) 1900’de fotoğraflarının ön plana çıkmasıylaİngiltere’de Carine Cadby ile Linked Ring Brotherhood’a kabul edilen ikikadın fotoğrafçıdan biridir. Kasebier, Stieglitz'in Photo‐Secession (1902)grubunda eserler vermiş ve çalışmaları Camera Work dergisindeyayınlamıştır.GenellikleAmerikayerlilerininportreçalışmasınıyapmışbirsanatçıdır. (Fotoğraf, 13‐14). Çalışmalarında çizim ve resme de yer verensanatçı,Almanya’dafotoğrafkimyasıöğrenir.Brooklyn’deresimvefotoğrafalanındaeğitimalır. Işığındramatikkullanımıveyumuşakdokulufotoğrafçalışmasıylaromantikportrelerüretmiştir.Yaptığıplatinbaskıçalışmasıyla


65

tanınır. New York’ta fotoğraf stüdyosu açar ve 1900’da Linked RingBrotherhoodvedahasonraPhotoSecessionkurucularıarasındayeralır.

Fotoğraf,12.GertrudeKasebier.

Fotoğraf,13,14.G.Kasebier.Amerikayerlileri.

Diğer önemli fotoğrafçı ve model Sarah Moon’dur (1941 – ). Moon,fotoğrafçalışmalarındakullandığıromantikdönemiçağrıştıranduyguluvedramatik ışık kullanımını geniş kitleler tarafındanbeğenilmesine yol açar.Moon Yahudi bir ailenin çocuğu olarak İngiltere’den Fransa’ya göç etmekzorunda kalmış ve çocukluğunda çizim dersleri almıştır. Asıl adı MarielleWarin olan sanatçı 1960‐1970 döneminde Londra ve Paris’te, MarielleHadengueismiyleMarieClaire,Harper’sBazaar,Elle,PirelliCalendar,Dior,Vogue vb. farklı ajanslara modellik yapmış, çeşitli ulusal ve uluslararasıödüller almıştır. Sarah Moon, 1967 sonrası film yapımcılığı yaparakHamburg,Moskova,Prag,Kyoto,Paris,NewYorkveArlessanatgalerilerindefotoğraf sergilerine ağırlık vermiş, dramatik ışık aracılığıyla yumuşakdokuyla elde ettiği romantik dönemi çağrıştıran fotoğraflar üretmiş veyayınlamıştır.(Fotoğraf,15)(PhotoBook,2009:416).


66

Fotoğraf,15.SarahMoon

Büyüleyici portre çalışması ile bir döneme damgasını vuran önemlifotoğrafçılardan biri de Cecil Beaton’dur. (1904‐1980) Beaton Londra’dadoğmuşveCambridge’deöğrencilikyapmıştır.Mükemmelkabiliyetliolmasıonubirçokalandaürünvermesinesebepolmuştur.Yazar,ressam,illüstratörve kostüm tasarımcısı olan Beaton, bütün bunlara rağmen kendini işineadamış profesyonel bir fotoğrafçıydı. 1930’da moda fotoğrafçılığı, 1939‐1945dönemindekraliyetailesi vebakanlık fotoğrafçılığınıyaptı.Tutkuylabağlı olduğu sanatsal portre çalışmasının yanında, 1940‐1970 dönemindediğer mesleği olan kostüm tasarımcılığı yaptı. 1958 yapımı“Gigi”, 1964yapımı“MyFairLady”filmleriileeniyikostümtasarımıdallarındakazandığıüç Oscar ödülü bulunmaktadır. Sayısız ünlünün portre çalışmasını yaptı.(PhotoBox,2009:126).CecilBeaton’un13Mayıs‐26Temmuz2015’tePeraMüzesi’nde 1920‐1970 dönemine ait yaptığı büyüleyici portreçalışmalarından derlenen sinema sanatçıları, yazarlar, entelektüeller vekraliyetailesiportrelerindenoluşanbirsergidüzenlendi.CecilBeaton1927‐1956dönemindeVogueDergisiiçintasarladığıkapakfotoğrafları,(Fotoğraf,16) ikinci Dünya Savaşı esnasında Winston Churchill’i ofisinde çektiğifotoğrafı(Fotoğraf,17)veLifedergisinekapakolanbombaylayaralanmışüçyaşındakiEillenDunne’inportresiunutulmazkareleriarasındayeralır.

Walter Nurnberg(1907‐1991), Marcus Adams (1875‐1959), DavidHamilton(1933–2016)dadiğerfotoğrafçılargibişiirsel,dramatik,romantikçalışmalarla büyüsel denilebilecek anlamda başarılı fotoğraflarüretmişlerdir.


67

Fotoğraf, 16.CecilBeaton,Balerin Fotoğraf, 17.CecilBeaton,WinstonChurchill,Linden,1954,Vogue1940.Anya

GetrudeKösebier,BaronDeMeyer,LevisCarroll,YousufKarsh,SarahMoon, Julia MargaretCameron, Cecil Beaton vd. fotoğrafçıların yaptığıçalışmalarda insanıbüyüleyenbiretkiyaratıklarıhissinekapılırız.Onlarınfotoğraflarındakiolaylar,sorunlar,düşüncelerbellibirdurumuanlatmakiçingörüntülenmişlerdir. Cameron, Carroll,BaronDeMeyer,S.Moon ve diğerfotoğrafçıların, yaşamın içinden alınan fotoğraf kareleri aslında bizim içingerçekliğin senaryoya dönüşüm gösterdiği bir niteliğe bürünmektedir.Geçmişten izler taşıyan bu fotoğraflar, bize tarihsel bilinç taşırlar. Bufotoğraflara yazılan metin, bizim görüntü ile aramızdaki bağınanlaşılmasındayetersizolabilir.Yazılanmetinherzamananlamkargaşasınayol açabileceği gibi, bizi fotoğraftan uzaklaştırabilir. Kavramsal olarakfotoğrafları açıklamaya çalıştığımızda büyüsel etkileşim yaşarız. Aslındafotoğraflara bakıldığında edindiğimiz deneyimler, bilgiler ve yapacağımızdeğerlendirmelerde, insan kendini metinlerin bir işlevi olarak görmeyebaşlar. Metinler görselleşemediğinde ve bir açıklama yapılmadığındaetkinliğini kaybederler. Bundan dolayı metinleri tekrar görsel olarakaçıklamakiçinbiraygıttarafındanüretilenteknikgörüntülericatedilmiştir.Böylece metinler yeniden yaşamamızda var olmaya başladılar. (Flusser,1991: 14‐16). Teknik görüntü denildiğinde, yansıyan ışığın, ışığa duyarlımalzemenin optik, kimyasal ve mekanik süreç sonucunda oluşan vegünümüzdemetinlerinyerini alangörüntülere işaret edilmektedir.Teknikgörüntüleraynızamandabüyüselbiryapıyasahiptirlervegerçekliği farklıbirdüzeydesürdürürler.Şöyleki,birekranyadabirsinemaperdesindekigörüntünün çekiciliği ile tarih öncesine tarihlenen bir obje karşısındaduyulan çekicilik farklıdır. Televizyon ve sinema görüntüleri eski mağara


68

resimlerindenveduvarfresklerindenfarklıbirgerçeklikiçindeolurlar.Tarihöncesine ait olan büyüler tarihsel bilincin öncesine aittirler. Eski büyülerdünyanın değişmesinde rol oynamaya çalışırken tarih sonrası ya dagünümüzdeki teknikgörüntülerinyaydığıbüyüsellikbizimdünya ile ilgiliedindiğimizkavramlarıdeğiştirmeyihedeflemektedir.Onuniçindahasoyutbirbüyüseldünyadayaşadığımızsöylenebilir.(Flusser,1991:20).

1960’lardaendüstriningelişmesiylebirlikte,duygusalvedramatikışıkkoşullarıticarivesanayifotoğrafçılığındadakullanıldı.1930’lardaAvrupa’da“yeni objektiflik” akımı Amerika’da photo secession’un gelişmesiromantizmin gerilemesine sebep olan nedenler arasında sayılabilir. PaulStrandvephotosecessionromantizmdensıyrılanbiranlayışıntemsilciliğiniyaptılar. 1960’a kadar romantizmkendini korumaya çalışmışsada gelişenteknolojik gelişmeye paralel olarak değişen fotoğraf, yeniçağa görebiçimlenme göstermiştir. (Kanburoğlu, 2007: 394). Sanat tarihinde 18.yy.sonlarına doğru başlayan Almanya, Fransa ve İngiltere’de sanatçılarınkendilerine has nitelikte eserler vermesiyle başlayan romantik akım1850’lere kadar devam eder. Diğer taraftan fotoğrafın icadı ile birlikteromantikfotoğrafherdönemdeilgigörmüşvegünümüzekadaretkinliğinisürdürmüştür.

Sonuç

18yy.daklasiksanat;akla,mantığa,herşeydedengeyeönemvermeyeçalışırken romantizmduyguların, özgürlüğün vehayal gücününönplandaolmasınaçalışıyordu.Buakımınsanatçılarıbireyselliğe,özneldeneyimlereönem vererek kendi kişisel tepki ve duygu yoğunluğunu ifade ettiler.Mutluluğa erişmek kişinin, tamamıyla iç dünya yapısına ve duygularınaverdiğideğer,akılvemantıkgörüşündendahaönemliydi.Romantizm,dahaçok yaşamın önünde engel teşkil eden bütün kurallara karşı, insanın düşgücünü hayata geçirmesiyle toplumda huzursuzluğun düzeleceğinisavunmuştur.

Romantizm, belirli bir üslup benimsemeyerek coşkuyu, düşselliği,melankoliyi,kaygıyıyaşayarakdoruknoktasınataşıdı.TurnerveDelacroix’tecoşkuyu yaşarken, Shakspeare, Byron, Hugo’da dile getirilen fırtınalar,uçurumlar, hayal gücünün getirdiği diğer öğeler önemli yer tutar.Romantizm’deakılvesağduyununkarşısındacoşkuvehayalönplandadır.


69

Dışdünyaabartılarakbetimlenir,Ortaçağefsanelerivedinduygusuönemkazanır.Duyguvedüşüncelerşairaneolarakdilegetirilir.

Romantizmin edebiyatta kalıcı kılınması Shakespeare çevirilerininAlman edebiyatı için biçimsel olarak gelişmesini etkilemiştir. Fakatromantiklerbiçiminsanatyapıtınınbirgüzellikkuralıolduğunubukurallauyulmasıgerektiğininzorunluönkoşuluolduğunukavramadılar.

Romantiklerdetaklit,tavırveüslupromantikdüşünceyeuygulanabilenbu uç biçim düşünseme kavramında belirgin olarak vardır. Bu kavramNovalis’inerkendönemindegörülen,Fichte’intaklitdediğişeydir.Schlegel’inokurkitlesinden“anlamayıanlama”talebindebulunmasıgibitavırdır.

Romantik ressamlar daha çok manzara resmini yapmaya çalışırken,fotoğrafçılar ise portreyi daha çok ele almışlardır. Portrenin manzara vediğer kompozisyon türlerinden daha çok ilgi görmesi, romantiksanatçılarınındevinim,coşku,düşsellik,duygu,dramatikışıkkullanmalarıvehalkın portre türünü kendilerine daha çok yakın bulmalarındankaynaklanmaktadır.Romantikdönemde,portrealanındakigelişmeayrıbirönemesahiptir.Sanattarihindeportre,izleyicininençokgözgözegeldiğivegörülmeye hazır vaziyette duran birer sanat eserleridir. Portre resimsanatındadaençokilgigörenveaynızamandabirgüçveiktidararacıolarakkullanılmıştır. Resim tarihinin her döneminde portrenin ayrı bir önemivardır. Fransız Katolik Kilisesi Kardinali ve Kral XIII Louis dönemindebaşbakanlık yapmış Plessis de Richelieu (1585‐1642) güç ve iktidar aracıolarakportresiniressamPhilippedeChampaigne’yeyaptırarak,onsekizyıliktidarı süresince üç milyon Livre’den fazla para ödenir. Siyasiler, çoğuzamanportreyikendiamaçlarıdoğrultusunda ikiaçıdanönemsemişlerdir.Birincisikendiiktidarınıkorumakveüstünkılmakiçin,diğeridedışardakirakip güçlerini ezmek için kullanmışlardır. (Leppert, 2009: 212).Fotoğraftarihindedebutürörneklervardır.CecilBeatonveYousufKarsh’ınfotoğraftarihine mal olmuşW. Churchill portresi güç ve iktidarı simgeler. AlmanfotoğrafçıAgustSander’inbugünelimizdekalan1920’lerdebaşladığıAlmantoplumunun her kesiminden çektiği portre çalışmalarından bir kısmıkurtulabilmiştir.ÇünküGestapotarafından1936’dabütünnegatifleri imhaedilmiştir.VietnamdoğumluPolitzerödülüsahibiünlüfotoğrafçıNickUt’un8 Haziran 1972’de Vietnam iç savaşında napalm bombasının atılmasındayanarak çıplak olarak kaçmaya çalışan Kim Phuc fotoğrafı hala


70

hafızalarımızda yerini koruyor. Eddie Adams’ın 1968’de Saigon’da çektiği,GeneralNguyenNgoc tarafındanVietcong’lu tutuklununkafasına dayadığısilahlaidamedilişinportresi,fotoğraftarihinemalolmuştur.ReneBurrı’nin1963’teHavana’daçektiğiünlüChefotoğrafıdabumesajıveriyor,DorotheaLange’in1936’daCalifornia’daçektiğigöçmenanneportresi’deaynımesajıveriyor.Hepsikendidönemlerinedamgavurmuş,savaşındurdurulmasındaişlevsel roloynamış, insanvedünyasıarasınagirmişportre fotoğraflardır.Savaşın acımasızlığı, insan bedenini yok etmeye muktedir kılınmakisteniyorsafotoğrafta,savaşınyokolmasıiçinkarşıbirmücadeleilekendinigöstermektedir. Romantizm döneminde’ de Goya, Delacroix, JohnConstable,Turner’inresimleribenzeretkiyigöstererekadaletsizliğekarşımücadeleettiler.

KAYNAKLAR

Akış,Yasemin.(2016)Özne,Güz25.Kitap.FelsefeBilimveSanatYazıları.ÇizgiKitabevi.Konya.

Bal, Metin. (2014)Özne,Güz 21.Kitap. FelsefeBilim veYazıları. ÇizgiKitabevi.Konya.

Berger,John.(2016)BirFotoğrafıAnlamak.İstanbul,MetisYayın.

Burgin,Victor.(2013)FotoğrafıDüşünmek.İstanbul,EspasYayın.

Bajac,quentin.(2005)KaranlıkOdanınSırları.İstanbul.YKY.

Benjamin, Walter. (2013) Alman Romantizminde Sanat EleştirisiKavramı,Çevirenler,ElçinGen,MustafaTüzel,İstanbul.İletişimYayın.

Claudon, Francis. (1988) Romantizm Sanat Ansiklopedisi, Çevirenler,Özdemirİnce,İlhanUsmanbaş,İstanbul.RemziKitabevi.

Derman,İhsan.(1991)FotoğrafveGerçeklik,İstanbul.AğaçYayın.

Eastman,George.(2011)AhistoryofPhotography.TheGeorgeEastmanHouseCollection,Taschen

Erzen,Jale.(2004)Fotoğrafnotları,İstanbul.Sayyayın.

Flusser, Vilem. (1991) Bir Fotoğraf Felsefesine Doğru. İstanbul. AğaçYayın.

Germener,Semra.(1996)18.yy.AvrupaResmi.İstanbul.Kabalcıyayın.


71

Gök, Kemal (2010) Fotoğraf Sanatında Resimsellik. MÜGSE.YayımlanmamışYüksekLisansTezi.İst.

Gombrıch,E.H.(1992)SanatınÖyküsü,İstanbul.RemziKitabevi.

İnankur, Zeynep. (1997) 19.yy Avrupa’sında Heykel ve Resim Sanatı.İstanbul.Kabalcıyayın.

Kanburoğlu,Özer.(2007)A’danZ’yekadarfotoğraf.İstanbul.SayYayın.

Kandinsky, Wassily. (2001) Sanatta Ruhsallık Üzerine. İstanbul.Altıkırkbeşyayın.

Leppert, Richard. (2009) Sanatta Anlamın Görüntüsü. Çeviren, İ.Türkmen,İstanbul.Ayrıntıyay.

MeydanLarousse.(1992)17.Cilt,İstanbul.SabahGazetesi.

MeydanLarousse.(1992)11.Cilt,İstanbul.SabahGazetesi.

Panofsky,Ervin.(1995)İkonografiveİkonoloji.İstanbul.AFAYayın.

Pevsner,Nikolaus.(1977)AvrupaMimarlığı.İstanbul.CemYayınevi.

SanatDünyamız(2002)Sayı84.İstanbul.YapıKrediYayın.

Şenyapılı,Önder.(2004)TheArtMillennium,Romantizm.İstanbul.BoyutYayın.

Taschen.(2011)AHistoryofPhotographyFrom1839toThepresent.

Topçuoğlu,Nazif.(2000)FotoğrafÖlmediamaTuhafKokuyor.İstanbul.YKY.

Turani,Adnan. (2010)DünyaSanatTarihi, İstanbul. İşBankasıKültürYayınları.

Theoplile,Gautier. (1975)Romantizmin tarihi,Çeviren,NecdetBingöl,İstanbul.MEB.

TürkçeSözlük.(1998)TürkDilKurumu,Ankara.

ToplumsalYapılarveTarihselDönüşümler.(2009)İstanbul.YTÜ.

Thames&Hudson.(2009)PhotoBox.Thames&HudsonLtd,London.

WıghtS.Frederick.(1954)GOYA.PockedBooks,Inc,NewYork.


72

romantİzm ve romantİzm akiminin fotoĞraf … · 2018-09-09 · romantizm 18. yy’dan sonra...

Documents