rolnictwo - ludwik_wicki.users.sggw.plludwik_wicki.users.sggw.pl/w_03_rolnictwo_2012.pdf · 2012...

2012

Materiały do EiOGR. Przyg. L. Wicki, 1

Wykład 2_1

Funkcje rolnictwa. Zasoby czynników produkcjidr hab. inż. Ludwik Wicki

Program unowocześniania kształcenia w SGGW dla zapewnienia konkurencyjności oraz wysokiej kompetencji absolwentów

Rolnictwojeden z działów gospodarki, którego głównym zadaniem jest dostarczenie surowców rolnych. W rolnictwie uzyskuje sięprodukty roślinne i zwierzęce dzięki uprawie roli i roślin oraz prowadzenia chowu i hodowli zwierząt.Rolnictwo można podzielić na rolnictwo ekstensywne (tradycyjne) i rolnictwo intensywne (nazywane teżwysokotowarowym lub uprzemysłowionym) w zależności od jego cech: wysokości nakładów w przeliczeniu na jednostkępowierzchni lub jedno zwierzę, poziomu uzyskiwanych plonów, a często także na podstawie średniej powierzchni gospodarstw rolnych.

Podstawowe funkcje rolnictwa

Rolnictwo pełni wiele funkcji, które można ująć w cztery podstawowe grupy funkcji:• ekonomiczne,• społeczne,• przestrzenne,• środowiskowe.

2012


Wielofunkcyjność rolnictwa− kreacja dochodów− utrzymanie zatrudnienia− rozwój kapitału− wspieranie rozwoju działów pozarolniczych

− funkcje zielone− funkcje białe− funkcje błękitne − funkcje żółte−

Rolnictwo

Funkcje komercyjne

Funkcje pozakomercyjne

Fun

kcje

prz

estr

zenn

e

-ksz

tałto

wani

e ukła

du m

iejs

cowośc

i -k

ształto

wani

e kr

ajob

razu

Kreacja dochodów

• tworzenie zysku (i dochodu rolniczego),

• zwiększanie ilości produkcji oraz asortymentu produkcji (żywność, ale też surowce energetyczne),

• zwiększanie towarowości produkcji,

• wzrost eksportu produkcji,

• rozwój produkcji na cele nieżywnościowe.

Utrzymanie zatrudnienia

• utrzymanie poziomu zatrudnienia,

• zmniejszanie uciążliwości pracy,

• tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem (np. w usługach dla rolnictwa),

• zatrzymywanie (buforowanie) nadwyżek siły roboczej.

2012


Wzrost kapitału

• wzrost zasobów kapitału w rolnictwie,

• wzrost wartości ziemi,

• komercjalizacja ziemi na cele nierolnicze,

• zwiększanie wartości dodanej produktów.

Wspieranie rozwoju działów pozarolniczych

• uczestnictwo w rynku produktów z przemysłu chemicznego (nawozy, środki ochrony roślin),

• uczestnictwo w rynku energii,

• generowanie zapotrzebowania na materiały budowlane, ciągniki i maszyny rolnicze,

• umożliwianie rozwoju przetwórstwa rolno‐spożywczego.

Funkcje zielone

• współdziałanie w utrzymaniu obszarów chronionych,• kształtowanie i ochrona krajobrazu naturalnego i kulturowego,

• racjonalna ekologicznie agrotechnika,

• zapewnienie dobrostanu zwierząt gospodarskich,• podtrzymanie bioróżnorodności,

• wytworzenie energii z biomasy,• poprawa obiegu materii i energii.

2012


Funkcje białe

• zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego kraju,• zapewnienie różnorodności żywności,

• zapewnienie żywności o wysokiej jakości zdrowotnej,• wytwarzanie żywności funkcjonalnej,

• produkcja rolna na potrzeby medycyny.

Funkcje żółte

• utrzymanie spójności i żywotności obszarów wiejskich,• podtrzymanie tożsamości wsi,

• ochrona tradycji i kultury ludowej,• rozwój produkcji i usług bezpośrednio związanych z rolnictwem,

• podtrzymanie i rozwój infrastruktury gospodarczej na obszarach wiejskich.

Funkcje błękitne

• zarządzanie zasobami wodnymi,

• poprawa jakości wód,

• zapobieganie powodziom,

• wytwarzanie energii wodnej i wiatrowej.

2012


Funkcje przestrzenne

• polegają na przekształcaniu krajobrazu naturalnego w rolniczy oraz wpływaniu rolnictwa na układy urbanistyczne wsi.

Funkcje rolnictwa w gospodarce

• W polityce rolnej coraz większy nacisk kładzie się na pozaprodukcyjne funkcje rolnictwa. Wynika to z konieczności uzasadnienia finansowego wsparcia rolnictwa.

• Najważniejsze funkcje rolnictwa pozostająjednak niezmienione.

Produkcja artykułów żywnościowych i surowców do wytwarzania żywności

• Rolnictwo jest jedynym dostawcą żywności. Wytwarzane są zarówno produkty pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego.

• W wielu przypadkach produkowane surowce nie nadają się do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Korzenie buraków cukrowych czy nasiona rzepaku wymagają przetworzenia na cukier czy olej.

• Nie można sobie wyobrazić przetrwania ludzkości, w sytuacji braku rolnictwa.

2012


Tworzenie produktu krajowego brutto

• Rolnictwo, tak jak każdy inny dział gospodarki, przyczynia siędo kreowania dochodu narodowego. Wraz z rozwojem gospodarczym krajów znaczenie rolnictwa w gospodarce maleje.

• W Polsce udział rolnictwa w tworzeniu produktu krajowego brutto zmniejszył się z około 7% w 1997 roku do niespełna 3,5% w 2009 r. W latach 60. XX wieku było to ponad 20%, w latach 80. około 14%.

• Największe znaczenie ma rolnictwo w województwach o słabo rozwiniętym przemyśle: podlaskim czy lubelskim, a niewielkie tam, gdzie przemysł odgrywa dużą rolę, np. śląskim, dolnośląskim.

Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego

• W każdym kraju dba się o to, aby większośćkonsumowanej żywności pochodziła z produkcji krajowej.

• Obecnie zabezpieczenie żywności dla ludności z produkcji krajowej ma mniejsze znaczenie, gdyżistnieje swoboda handlu w ramach Unii Europejskiej oraz zmniejszają się bariery dla handlu w świecie. Przy czym nadprodukcja żywności nie dotyczy całego świata, lecz tylko krajów najbardziej rozwiniętych.

• Gdy pojawiają się niedobory surowców rolnych, ich ceny szybko rosną. Było to zauważalne np. dla zbóż w 2008 roku i w 2011 roku.

Produkcja surowców dla pozarolniczych gałęzi gospodarki

• Rolnictwo dostarcza nie tylko surowców żywnościowych, lecz także mających zastosowanie przemysłowe. Produkcja skór, wełny, bawełny, biopaliw to przykłady niespożywczegokierunku użytkowania.

• Obecnie coraz większego znaczenia nabiera produkcja w rolnictwie biomasy na cele energetyczne (słoma, wiklina, kukurydza, rzepak, a także zboża na bioetanol).

• W niektórych przypadkach produkcja na cele nieżywnościowe konkuruje z produkcją żywności. Produkcja rzepaku z przeznaczeniem na bioestry może być bardziej opłacalna od produkcji zbóż czy ziemniaków, gdyż popyt napędzająogromne kary grożące za zbyt małą produkcję energii ze źródeł odnawialnych.

2012


Stanowi rynek zbytu produktów i usług dla przedsiębiorstw z różnych gałęzi gospodarki

• Współczesne rolnictwo nie może funkcjonować i rozwijać się bez zaopatrzenia w surowce i wyroby z innych działów gospodarki.

• Wykorzystuje materiały budowlane, wyroby stalowe, znaczne ilości nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, farmaceutyków,

• Także zużycie energii (elektrycznej i w postaci paliw stałych i płynnych) w rolnictwie stale rośnie.

• Przemysł wytwarzający ciągniki, maszyny i urządzenia do produkcji rolnej zaopatruje rolnictwo w nowoczesny sprzęt.

• Wszystkie te sektory tworząmiejsca pracy i współtworzą dochód narodowy.

• W ten sposób rolnictwo ma większe znaczenie w gospodarce niżmierzone tylko wartością produkcji surowców rolniczych.

Uczestnictwo w wymianie międzynarodowej

• Nie wszystkie produkty, zarówno pochodzenia rolniczego, jak i nierolniczego mogą być wytworzone w kraju.

• Produkty polskiego rolnictwa są eksportowane, co pozwala uzyskać środki na import produktów żywnościowych niewytwarzanych w Polsce, np.: cytrusów, soi.

• Gdy saldo handlu zagranicznego żywnością jest dodatnie, można finansować import dóbr przemysłowych, np. samochodów, komputerów.

• W 2009 r. wartość polskiego eksportu produktów rolno‐żywnościowych wynosiła około 50 mld złotych, a dodatnie saldo obrotów 10 mld złotych.

Stanowi miejsce pracy i źródło dochodów części ludności

• W polskim rolnictwie zatrudnienie znajduje wciąż znaczna część społeczeństwa. Z gospodarstwami rolnymi związane jest ponad 25% ogółu pracujących. Dla 15% pracujących rolnictwo jest głównym źródłem utrzymania.

• Z punktu widzenia zatrudnienia znaczenie rolnictwa w Polsce jest prawie pięciokrotnie wyższe niż ze względu na udział w tworzeniu dochodu narodowego.

• W krajach wysokorozwiniętych udział pracujących w rolnictwie wynosi 2‐4%.

• W Polsce w najbardziej uprzemysłowionych województwach udział pracujących w rolnictwie wynosi 3‐6%.

2012


Jest źródłem siły roboczej dla innych gałęzi gospodarki

• W miarę rozwoju gospodarczego kraju coraz mniej osób pracuje w rolnictwie, zaś zwiększa sięzatrudnienie w działach nierolniczych.

• Następuje przechodzenie osób z pracy w rolnictwie do działów pozarolniczych. Proces ten występowałsilnie w okresie industrializacji kraju. Obecnie, ze względu na niski przyrost liczby miejsc pracy poza rolnictwem, proces odpływu ludności z rolnictwa został w Polsce zahamowany.

• Rolnictwo stało się wręcz buforem „przechowującym” nadwyżki siły roboczej w naszej gospodarce.

Stanowi naturalny element ochrony środowiska przyrodniczego oraz krajobrazu

• Rolnictwo w związku z przestrzennym i opartym na żywych organizmach charakterem produkcji silnie wpływa na krajobraz i środowisko naturalne.

• Zachowanie krajobrazu rolniczego może być jednym z celów wspierania rolnictwa w niektórych regionach.

• Wymagane jest też stosowanie poprawnych praktyk rolniczych związanych ze stosowaniem nawozów, środków ochrony roślin, zmianowaniem.

Skutki ograniczania rolnictwa krajowego

• Brak wystarczającej ilości żywności pochodzenia krajowego zmniejsza konkurencję na rynku i zwykle wiąże się z podnoszeniem cen przez dostawców zagranicznych.

• Ludność pracująca w rolnictwie musi poszukiwaćmiejsc pracy poza rolnictwem lub utrzymywać się z pomocy państwa (społeczeństwa),

• Następuje ograniczenie produkcji w przedsiębiorstwach zaopatrujących i obsługujących rolnictwo, a nawet ich upadek.

• Każdy kraj stara sięmieć własne rolnictwo, które pokrywa zapotrzebowanie na żywność w około 70 procentach. Może to byćmniejszy udział, o ile dany kraj jest ściśle gospodarczo związany z innymi krajami, tak jak to jest w ramach Unii Europejskiej.

2012


Najważniejsze systemy rolnictwa

• Z punktu widzenia technologii produkcji w Polsce i w Europie występują w różnych proporcjach cztery podstawowe systemy rolnictwa:– rolnictwo wysokich technologii,

– rolnictwo konwencjonalne,– rolnictwo integrowane,

– rolnictwo ekologiczne.

Czynniki produkcji

• Do prowadzenia każdej działalności gospodarczej konieczne są określone zasoby. Za takie uważamy wszystkie zasoby materialne i niematerialne (osobowe), które biorą udział w procesie wytwarzania.

• Zasoby używane w sposób celowy w procesach produkcji i aktywnie w nich uczestniczące nazywamy czynnikami produkcji.

• W rolnictwie do podstawowych zasobów zaliczamy:– ziemię,– pracę,– kapitał.

Ziemia

• Mimo postępu technicznego i zwiększania roli nakładów pochodzenia przemysłowego, ziemia w rolnictwie jest i będzie nadal podstawowym czynnikiem produkcji.

• Ziemia w rolnictwie odgrywa podwójną rolę:– jest miejscem gdzie odbywa się produkcja,

– jest czynnikiem produkcji, czyli wpływa na wyniki procesu produkcyjnego.

2012


Cechy ziemi jako czynnika produkcji

• Ziemia, jako czynnik produkcji ma kilka ważnych cech, które przesądzają o charakterze rolnictwa.

Nieruchomość

• nieruchomość (niewzruszalność), czyli stałośćpołożenia; brak możliwości swobodnego przemieszczania ziemi w miejsce bardziej dogodne do gospodarowania; ziemia reprezentuje właściwości naturalne danego rejonu geograficznego i określonej działki. Nie można jej przenieść tam gdzie się chce. Ponieważ nie można przenosić kawałków ziemi z miejsca na miejsce, należy przenosićnakłady pracy żywej i uprzedmiotowionej,

Niepomnażalność

• niepomnażalność (niepowiększalność) związana z ograniczonymi zasobami ziemi jako środka produkcji niezbędnego do prowadzenia produkcji rolniczej;

• ograniczenie zasobów ziemi występuje mniej lub bardziej wyraźnie w różnych rejonach świata; należy pamiętać o możliwości zwiększenia stopnia wykorzystania sił biologicznych ziemi, a więc uzyskania większej ilości produkcji w sytuacji braku możliwości powiększenia obszarów do użytkowania rolniczego,

2012


Niezniszczalność

• niezniszczalność polega na tym, że przy prowadzeniu racjonalnej działalności rolniczej ziemia nie zużywa się, a nawet może następować zwiększanie jej wartości produkcyjnej. Cecha ta jest związana z rolniczym wykorzystaniem ziemi.

• Zasada ta nie wyklucza jednak wyjątków wynikających z działania sił przyrody (trzęsienia ziemi, erozja) lub świadomego działania człowieka (np. kopalnie odkrywkowe). Niezniszczalność dotyczy potencjału produkcyjnego gleby.

• W związku z tą cechą ziemia jest jednym ze środków produkcji nie podlegających amortyzacji.

Przestrzenny charakter• przestrzenny charakter, wymuszający przystosowanie maszyn do ruchomego procesu pracy (maszyny w znacznej części nie mają stacjonarnego charakteru). Cecha ta wpływa na zwiększanie kosztów produkcji, gdyż wymaga odpowiednich maszyn, a także transportu środków produkcji na pole, a uzyskanych produktów z pola.

Zasoby ziemi rolniczej

• Zasoby ziemi rolniczej, jej struktura oraz jakość są jednym z czynników przesądzających o rozmiarach produkcji rolniczej w danym kraju.

2012


Zasoby ziemi rolniczej w Polsce

0

5

10

15

20

25

1950

1955

1960

1970

1975

1980

1985

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

mln

ha

Porównanie zasobów ziemi rolniczej w wybranych krajach

0

5

10

15

20

25

30

Francja Hiszpania Niemcy WielkaBrytania

Polska

mln

ha

użytki rolne grunty orne

Struktura użytków rolnych w 2010 r.

grunty orne70,4%

sady2,3%

łaki17,0%

pastwiska4,0% pozostałe użytki

6,3%

2012


Jakość użytków rolnych

I0,4%

II2,9%

III22,7%

IV40,0%

V22,7%

VI11,4%

PracaPraca jest to celowa działalność człowieka polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody w celu zaspokojenia potrzeb ludzi. Z pracą wiąże się pojęcie siły roboczej, przez którąrozumiemy sumę umiejętności, jakimi człowiek rozporządza w pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej. Siła robocza stanowi potencjał, który może, ale nie musi być wykorzystany. Praca natomiast jest czynnością, a więc formą wykorzystania siły roboczej. Zasoby siły roboczej stanowią zatem górną granicę możliwości wykonania pracy oraz zatrudnienia.

Pomiar zasobów pracy

Zasoby siły roboczej i poziom ich kwalifikacji sąjednym z czynników decydujących o wyborze kierunku produkcji.

Miarą zasobów pracy wykorzystywanych w rolnictwie jest liczba osób pracujących w produkcji rolniczej.

Wraz z rozwojem gospodarczym krajów maleje liczba osób pracujących w rolnictwie i udziałrolnictwa w zatrudnieniu.

2012


Zasoby pracy w rolnictwie

• W Polsce zatrudnienie w rolnictwie jest bardzo wysokie. Zmiany w tym zakresie następują bardzo wolno, gdyż związane są z ograniczaniem liczby gospodarstw i procesami demograficznymi.

Liczba osób zatrudnionych w rolnictwie

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

mln

ha

Liczba osób pracujących w rolnictwie w wybranych krajach

805968

609

341

2263

0

500

1000

1500

2000

2500


Polska

tys.

AW

U

2012


Poziom zatrudnienia w rolnictwie i w wybranych krajach

2,93,9 3,6

2,1

14,6

0

4

8

12

16


Polska

AW

U/1

00 h

a U

R

Udział pracujących w rolnictwie w wybranych krajach

1,1 1,5 1,7 2,5 2,9 3,1 4,2

16,0

29,0

0

5

10

15

20

25

30

35

WielkaBrytania

USA Niemcy Holandia Francja Czechy Hiszpania Polska Rumunia

proc

ent

Kapitał

• Kapitał jako czynnik produkcji jest różnie definiowany w zależności od pochodzenia, przeznaczenia i rodzaju.

2012


Kapitał w sensie ekonomicznym

• Kapitał produkcyjny to wszelkie maszyny i urządzenia, budynki i budowle oraz prawa licencyjne i intelektualne, które mogą być użyte w procesie produkcji w roli czynnika produkcji.

• Kapitał produkcyjny (tradycyjnie nazywany często po prostu kapitałem) stanowi obok nakładu pracy drugi z podstawowych czynników wykorzystywanych w procesie produkcyjnym.

• Wynagrodzeniem za użycie kapitału płaconym właścicielom kapitału jest dochód z kapitału.

Kapitał w sensie księgowym

• W sensie księgowym kapitał to źródło finansowania majątku przedsiębiorstwa, czyli pasywa w ujęciu bilansowym.

• Pasywa wykazują jaka część majątku została sfinansowana środkami własnymi, a jaka ze środków obcych (kredytów, zobowiązań).

Struktura kapitału

• Kapitał produkcyjny dzieli się na środki trwałe i obrotowe.

2012


Środki trwałe

• Środki trwałe są to te składniki majątku, które sąwydzielane ze względu na ich właściwości:‐ w toku produkcji nie zmieniają swojej postaci

materialnej,‐ razem z pracą ludzką są skierowane w procesie

produkcji na przedmioty pracy, ‐ zużywają się stopniowo w kolejnych cyklach

produkcji przenosząc w każdym cyklu, w którym uczestniczą część swojej wartości na wytwarzane produkty,

‐ odtwarzane są po ich całkowitym zużyciu.

• Często używa się także kryterium księgowego zaliczenia środków do grupy trwałych. Są to te środki, których wartość początkowa przekracza 3500 złotych.

Środki obrotowe

• Środki obrotowe to takie, które nie mają cech środków trwałych, a więc:– zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym przenosząc całą swojąwartość na wytwarzane produkty,

– zmieniają swoją postaćmaterialną,– muszą być odnawiane w każdym cyklu produkcji.

Cykl obrotowy kapitału

gotówka

wkład w pokrycie kosztów stałych

materiały do produkcjinależności

produkty

zakup

produkcja

sprz

edaż

za g

otów

kę

sprzedaż na kredyt

spływ należności

nadwyżki gotówki

2012


Środki trwałe w rolnictwie

• Wartość kapitału trwałego zaangażowanego w rolnictwie zmienia się. Wzrasta stopień jego zużycia, zmienia się liczba maszyn i urządzeń.

Wartość środków trwałych w rolnictwie

0

20

40

60

80

100

120

140

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

mld

zł (

ceny

bieżą

ce)

brutto netto

• Wartość brutto środków trwałych w rolnictwie wzrasta. Wynika to z ciągłego dopływu nowych środków (budynków, maszyn, ciągników) w ramach prowadzonych inwestycji.

• Ich wartość netto jednak maleje. Oznacza, to że są one coraz starsze.

Poziom zużycia środków trwałych w rolnictwie

0%10%20%30%

40%50%

60%70%80%90%

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

• Stopień zużycia środków trwałych pokazuje, jaki upłynął już okres ich docelowego czasu eksploatacji.• W polskim rolnictwie środki trwałe sąwyeksploatowane. Od 2000 r. do 2009 r. poziom zużycia zwiększył

się o 7 punktów procentowych. Nie zagraża to prowadzeniu produkcji rolniczej, gdyż brak wymiany środków trwałych obserwowany jest głównie w małych, nietowarowych gospodarstwach.

2012


Inwestycje w rolnictwie

• Inwestycje w rolnictwie przekraczają obecnie wartość 3 mld złotych rocznie. W dużym stopniu wynika to z dotacji do inwestycji w ramach WPR.

• W strukturze inwestycji dominująmaszyny i urządzenia.

Wartość inwestycji

0,000,501,001,502,002,503,003,504,004,50

2006 2007 2008 2009

mld

zł

Struktura inwestycji

maszyny i urządzenia

42%

budynki i budowle

41%

środki transportu

17%

Liczba ciągników

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

tys.

szt

uk

• Jednym z ważniejszych składników środków trwałych są ciągniki. Podczas Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. stwierdzono 1450 tys. ciągników w rolnictwie. Na 1 ciągnik przypada 11 ha użytków rolnych.

Liczba ważniejszych maszyn

• Wyposażenie rolnictwa w różne maszyny zależy od powszechności produkcji określonej rośliny oraz cen maszyn i możliwości ich wykorzystania.

• Znacznie mniej jest kombajnów niżopryskiwaczy.

496Opryskiwacze

28Kombajny buraczane

80Kombajny ziemniaczane

152Kombajny zbożowe

Liczba maszyn w 2010 r. w tys. sztuk

Wyszczególnienie

2012


Zakończenie

KONIEC WYKŁADU

rolnictwo - ludwik_wicki.users.sggw.plludwik_wicki.users.sggw.pl/w_03_rolnictwo_2012.pdf · 2012...

Documents