ProjektTema:”Roli I bimeve ne jeten ton te perditshme”

Nentema:”Roli I perimeve dhe drufrutoreve ne jeten ton”

Lenda:Biologji e Avancuar

Objektivat• Te tregojme rolin e perimeve dhe drufrutoreve ne ekosistemet

natyrore• Te percaktojme mjedisin ne te cilin jetojne perimet dhe

drufrutoretdhe kerkesat qe kan ata per drite te lagesht• Te tregojne mardhenjet jetesore midis perimeve dhe

drufrutoreve dhe njeriut• Te ndergjegjesohemi per mbrojtjen dhe kultivimin e tyre

• Frutat dhe perimet janë ndër produktet më të pasura me vitamina,minerale dhe fibra.Një gjë e tillë luan një rol mjaft të rëndësishëm në shëndet,duke ndihmuar në parandalimin e sëmundjeve të ndryshme, si diabeti, sëmundjet kardiake,kancerit etj.Kërkesat gjithnjë e në rritje për disponibilitetin dhe konsumimin e këtyre produkteve të freskëta,së bashku me aspektin shëndetësor,kanë çuar në një rritje të tregëtisë globale të frutave dhe perimeve dhe prani e lartë e tyre në tregje.Shumë vende të botës kanë ndërrmarrë iniciativa të ndryshme në mënyrë që të inkurajojnë konsumatorët për t`i ngrënë gjithnjë e më shpesh këto produkte është mjaft e rëndësishme që konsumimi i këtyre produkteve të freskëta ushqimore të jetë gjithnjë e më shumë në rritje

DRUFRUTORET

ShegaShega(emri shkencor:Punica Granatum)është një pemë e vogël gjetherënëse,frytet e së cilës kanë një lëng të ëmbël dhe me aromë të veçantë.Lloji më i mirë i shegës është ajo më e lëngshme dhe me ngjyrë të kuqe të fortë dhe me lëkurë të hollë. Rritet deri në 5 m lartësi dhe gjerësi deri në 3 m. Lulet janë te kuqe me një diametër rreth 3-4 cm. Frutat janë te përmasave te ndryshme që lëvizin nga 5-18 cm diametër, në shume raste edhe me te mëdha. Ka shume fara te mbështjella me një tul te lëngshëm te athet në te ëmbël.

AVANTAZHET E SHEGËSShega është një nga drufrutoret me rendësi që ka disa karakteristika dhe paraqet disa veçori që i japin asaj përparësinë për një përhapje me te gjere. Ajo nuk është vetëm një bime që zë tokën dhe jep një prodhim te caktuar por ajo mund te shërbeje edhe për bashkëshoqërime,për mbjellje anës rrugës, për zbukurim, etj. Kjo bime, krahas karakteristikave të ngjashme me drufrutoret e tjerë, paraqet edhe disa specifika :

1)Jep prodhim shumë te kënaqshëm për njësite sipërfaqes,duke shfrytëzuar mjaft mire vetitë prodhuese te tokës, por dhe duke zëne vetëm pak sipërfaqe për bime, krahasuar me një numër pemësh të tjera frutore.2) Ka vlera mjaft te mira ushqyese e në veçanti kuruese. Vlerat kuruese shfaqen jo vetëm tek frutat por edhe tek lëvoret, rrënjët, etj; kura te cilat janë mjaft te thjeshta në përgatitje, për me tepër ato nuk japin efekte anësore te dëmshme për njeriun.

3)Ndikon në mbrojtjen e tokës nga agjentet atmosferike, në mënyre te veçante nga erozioni. Kjo bime, duke shfrytëzuar me se miri tokat e pjerrëta, lehet, etj., përveç prodhimit që jep, kryen edhe ketë shërbim shume te vlefshëm për token bujqësore duke i ardhur në ndihme ruajtjes se tokës nga gërryerjet.4)Ka një dru shume rezistent dhe te parapëlqyer nga përpunuesit dhe mjeshtërit e gdhendjes se drurit, duke shfaqur vështirësi tek gdhendësit e drurit, por duke dhëne objekte me vlera shume te veçanta.5)Shpërblen mjaft mire shërbimet që mund ti kryhen si prashitje, kultivime, mulçerime, etj. Në përgjithësi, bima e shegës kërkon pak shpenzime për te ardhur deri tek prodhimi.

LajthiaLajthia është shkurre e familjes mështekore (Betulaceae) me emrin shkencor Corylus avellana L, bashkë me mështeknën dhe verrin. Gjendet kryesisht në zonat malore. Rritet 3-4 m lartësi veçmas ose të përziera me shkurre si shkoza, mëlleza, molla e egër (dyvjaka), thana etj. Bima parapëlqen shpatet e drejtuara nga veriu ose verilindja që nuk rrihen nga dielli. Gjethet i ka të gjera, gati të rrumbullakëta.

Ajo ka disa veti të rëndësishme shëndetësore në mbrojtjen kundër sëmundjeve,ka një kombinim të veçantë të acid oleik të proteinave karbohidrateve dhe beta sitosterolit.Lajthia dhe vaj i lajthisë janë një burim i mirë i vitaminës E, e cila është thelbësore për muskujt e zemrës dhe muskujt e tjerë të trupit duke i mbajtur të shëndetshëm. Vaji i lajthisë ka një efekt shumë relaksues dhe qetësues në lëkurë dhe për këtë arsye zakonisht përdoret nga SPA të ndryshme gjithashtu i njohur edhe për vetitë e tij të shkëlqyera hidratuese.

ArraArra, kosiderohet si pema frutore më e vjetër. Ajo daton që në vitin 10.000 p.l.k.Arrat gjithmonë janë konsideruar si një prej mjekimeve popullore më të mira, duke përmendur këtu rregullimin e frymëmarrjes nga kollitja e shpeshtë, mbylljen e plagëve etj.Vlerat ushqyese të arrave janë bërë shumë të njohura, sidomos përmbajtja e Omega 3-it, e cila është mjaft e lartë tek arrat.Ato janë një ilaç shumë i mirë kundër sëmundjeve të ndryshme kardiovaskulare, kanë edhe një ndikim mjaft të lartë te problemet e ndryshme të shkaktuara nga kolesteroli. Arrat janë një burim i pasur energjie dhe përmbajnë ushqyes, minerale, antioksidantë, dhe vitamina të cilat janë esenciale për një shëndet të plotë gjithashti janë shumë të pasura në Vitaminë E, përmbajtja e së cilës ndikon në pasjen e një lëkure sa më të shëndetshme.

KumbullaBimë drunore,e cila mund të rritet edhe deri në 10 metra.Është mjaft e degëzuar me gjethe ovale të dhëmbëzuara dhe me lule të imta e të bardha. Lulet përqendrohen në degë të shkurtëra dhe kryesisht nga dy së bashku. Fruti është i zgjatur, i lëngshëm me gjyrë të kaltërt të mbyllët. Fruti ka edhe bërthamë. Rritet në plantacione. Ka varietete të shumta.

Shkencëtarët pranë Universitetit të Floridës në Oklahoma kanë vërtetuar se konsumimi i dhjetë kumbullave të thata në ditë përmirëson dendësinë e eshtrave. Fruti i kumbulles i konzervuar ne form hashavi kane veti sheruese-lehtesim ne rastet e maeasellit te brendshem sidomos te zorra e trashe. ndihmon dhe lehteson jashteqitjen. Por ndikojnë në sëmundjet e veshkave ,sëmundjët e mëlçisë dhe tek paraqitja e reumës

DardhaDardha (latinisht: Pyrus) është bimë drunore nga familja Rosaceae, frutat e së cilës përdorën për ushqim. Trungu i saj arrin lartësi mesatare 10-17 m, është gjethërënëse, me gjethe të thjeshta dhe të vendosura në mënyrë jo simetrike (2-12 cm). Fruti dradha është pemë e lëngshme dhe e ëmbël me përbërje pak të kokrriztë.Aftesit kuruese jane:

Lëngu i dardhës ndihmon qetësimin e fytit të irrituar nga kolla.

Është mjaft e njohur për vetitë e saj zbutëse dhe qetësuese, sidomos kundër djegieve të stomakut, dispepsisë, gastriteve, koliteve dhe problemeve të zorrës së trashë.

Dardha përmban një substancë të quajtur piktinë,e cila qetëson zorrën e trashë në raste dierreje apo kapsllëku.

Luan rol në uljen e kolisterinës në gjak.

Vetitë e saj pastruese ndihmojnë në uljen e dhimbjeve të kyçeve.

Perimet

QepaQepa është bimë shumëvjeçare me kokërr të vetme, lulëzon vitin e dytë. Rritet në një lartësi rreth 60-100 cm, gjethet janë jeshile ne forme cilindrike dhe dallojnë nga llojet e afërta te familjes se qepës nga preshi dhe hudhra.• Është një nga bimët e pasura me quercetin. • Përdoren për të trajtuar:anginën, kollitjet,

infeksionet bakteriale dhe probleme të frymëmarrjes.• Eshtë e njohur për efekte e uljes së sheqerit në gjak,

për dobitë kardiovaskulare. • Ndihmon shëndetin gastrointestinal, dhe së bashku

me hudhrën kan një funksion mbrojtës kundër kancereve të shumta duke përfshirë edhe kancerin ovarian

DOMATJADomatja është një bimë barishtore që mbillet, e cila përdoret për tu ushqyer duke e bërë gjellë,sallatë etj.Domatja ka dhe disa element shume te nevojshem per organizmin e njeriut ,permendim ketukarotenin, vitaminenC, vitaminenA, antocianinlikopenin. Likopeni gjendet me shumice te domatja dhe është nje element natyral me veti shume te forta antioksiduese.Likopeni është nje mbrojtes shume i mire kunder rrezeve UV.Nga nje studim i bere është zbuluar se likopeni mbron ndaj kancerit te prostates.Njerezit qe konsumojne te pakten 2 here ne jave domate jane me pak te ekspozuar ndaj semundeve kanceroze,permendim ketu :kancerin e mushkerive,te prostates.te gjirit,te melcise,te zorres se trash.Eshte e keshillueshme qe domatja te konsumohet e fresket,pasi vlerat ushqyese jane ne perqindje me te larte.Lengu i fresket i domates mund te perdoret dhe kunder semundjve inflamatore te lukthit. Domatja e fresket, ndihmon ne riperteritjen e qelizave te lekures dhe jo rralle here perdoret nga femrat ,si nje produkt kozmetike

Spinaqi• Spinaqi është një bimë barishtore që mbillet, e cila

përdoret për tu ushqyer duke e bërë gjellë, sallatë etj.

• Përveç hekurit, spinaqi ka shumë lloje vitaminash (A, C, E, K, B6), por edhe elementë si mangan, kalcium, selen, zink etj.

• Spinaqi është një burim i pasur i acideve yndyrore Omega 3. Ai ndihmon për të ngadalësuar procesin natyror të plakjes dhe parandalon kancerin e gjirit dhe lëkurës.

• Spinaqi është i këshillueshëm edhe për ata që nuk duan të shtojnë në peshë, pasi nuk përmban kolesterol.

KASTRAVECITrangulli (Cucumis sativus) është një bimë barishtore njëvjeçare që kultivohet nga njeriu, e cila përdoret për ushqim.Ka shumë lloje të ndryshme që rriten në shumë vise të botës. Origjina e tij nuk dihet saktësisht por mendohet se rrjedh nga India veriore ku kultivohej qysh para 4000 vjetësh.Ai Rinon muskujt dhe i jep elasticitet qelizave të lëkurës, mban të freskët memorien.

Punuan:Matilda Gremi XII-L Erdi Kullolli XII-D