roli i aktorëve lokalë të një destinacioni në · pdf filepërdor...

REPUBLIKA E SHQIPËRISËUNIVERSITETI I TIRANËSFAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI MARKETING - TURIZËM

DISERTACION

ROLI I AKTORËVE LOKALË TË NJËDESTINACIONI NË ZHVILLIMIN E

TURIZMIT TË QËNDRUESHËM

RAST STUDIMI: DESTINACIONI TURISTIK I VLORËS

(Në kërkim të gradës shkencore “Doktor”)

Doktorant: Udhëheqës Shkencor:

Rezarta Brokaj (Gjonçe) Prof. Dr. Vjollca Bakiu

Tiranë, 2016

ii

ABSTRAKT

Ideja e zhvillimit të qëndrueshëm është shfaqur si një fushë e rëndësishme studimi përakademikët, duke u shndërruar njëkohësisht në një kornizë të rëndësishme politike përturizmin dhe zhvilluesit rajonalë që drejtojnë proceset e planifikimit.Burimet natyrore janë bërë pjesë integrale e zhvillimit të destinacioneve bashkëkohore dhe emodeleve të konkurrueshmërisë (Crouch, 2011). Koncepti i turizmit të qëndrueshëm, ishfaqur fillimisht me qëllimin e reduktimit të efekteve negative të aktiviteteve turistike, ështëi pranuar thuajse universalisht si një qasje e dëshirueshme dhe politikisht e përshtatshme përzhvillimin e turizmit (Sharpley, 2009). Planifikimi dhe vlerësimi i kujdesshëm konsiderohensi pjesë shumë të rëndësishme për arritjen e zhvillimit të qëndrueshëm të turizmit. Me qëllimsigurimin e një zhvillimi afatgjatë dhe ndikimeve pozitive të sektorit turistik, zhvillimi iqëndrueshëm i turizmit evidentohet nën kontrollin e qeverisë dhe të gjithë grupeve të interesittë konsideruar aktorë (banorët lokalë dhe bizneset turistike) nga ndërlidhja e trekomponentëve kryesorë: aspekteve sociale, ekonomike dhe ambientale të arritura së bashku.

Punimi përfshin një analizë literature të shumë prej studimeve më të rëndësishme të fushës, sidhe një rast studimi të realizuar nga autori me 568 të anketuar banorë të qytetit të Vlorës, sidhe 72 njësi akomoduese që ushtrojnë aktivitetin e tyre në këtë zonë. Nëpërmjet analizësempirike, studimi shqyrton perceptimet dhe qëndrimet e komunitetit ndaj ndikimit të turizmitdhe qëndrueshmërisë së tij, si dhe një gamë të gjerë të variablave të përfshira në vlerësimin eefekteve që zhvillimi i turizmit krijon në destinacion. Po kështu, autori ka analizuar faktorëtndikues / frenues në aplikimin e parimeve mjedisore të qëndrueshmërisë në aktivitetin ekëtyre bizneseve.

Kompleksiteti i zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm ka diktuar përdorimin në këtë studim tëmetodave sasiore dhe cilësore të kërkimit. Metoda e grumbullimit të të dhënave parësore që upërdor është anketimi nëpërmjet pyetësorit të strukturuar me pyetje me fund të mbyllur, si dheintervista “në thellësi”. Të dhënat sasiore u përpunuan nëpërmjet programeve SPSS 19 dheExcel. Analizat kryesore të të dhënave përfshinë: analizën përshkruese, teknikat statistikoreanalitike në funksion të analizës emprike të informacionit të siguruar, si dhe analizënregresive.

Nëpërmjet këtij studimi u sollën evidenca të reja në lidhje me nivelin e interesit dhe rolin eaktorëve të ndryshëm në raport me turizmin e qëndrueshëm. Rezultatet e këtij studimisigurojnë një vlerësim kritik të rolit të shtetit përgjegjës për planifikimin, zhvillimin dhemenaxhimin në turizëm. Gjetjet tregojnë se arritja e një zhvillimi më të qëndrueshëm nësektorin e turizmit kërkon përfshirjen e një game më të plotë të aktorëve në të gjitha fazat eprocesit të zhvillimit, duke nisur që nga vendimmarrja e deri tek zbatimi i projekteve meimpakt në komunitet. Mbështetja e aktorëve lokalë është thelbësore për zhvillimin,funksionimin e suksesshëm dhe qëndrueshmërinë afatgjatë në turizëm.

Fjalët Kyç: turizëm i qëndrueshëm, menaxhim destinacioni, aktorë lokalë, qeverisjelokale, biznese turistike, rezidentë.

iii

FALENDERIME

Në realizimin e këtij rrugëtimi të gjatë dhe të vështirë drejt përmbushjes simeprofesionale, kam patur shumë bashkëudhëtarë, për kontributin e të cilëveshpreh falenderime dhe vlerësime të veçanta.

Së pari, falenderoj për mbështetjen me sugjerime, udhëzime, këshilla dhe nxitjetë pakursyer gjatë gjithë kohës së realizimit të punimit udhëheqësen timeshkencore Prof. Dr. Vjollca Bakiu.

Së dyti, falenderoj të gjithë ata bashkëpunëtorë që me gadishmëri dhepërgjegjësi maksimale u ofruan për të lehtësuar sadopak aspekte teknike tëpunës sime disavjeçare. Roli i tyre është i ndjeshëm dhe i padiskutueshëm nëkëtë produkt final.

Së treti, falenderoj për impenjimin, seriozitetin dhe disponibilitetin grupet eaktorëve pjesëmarrës në kërkim: përfaqësuesit lokalë të zyrave të turizmit,pronarët e strukturave akomoduese, si dhe rezidentët e përfshirë në studim.

Së fundmi, shpreh mirënjohje të veçantë për familjen time. Pa mirëkuptimin,motivimin dhe besimin e Edvinit, Dasarës dhe Reas do të kishte qenë epamundur që ky rrugëtim të arrinte në këtë stad.

iv

PËRMBAJTJA E PUNIMIT

Abstrakti ........................................................................................................................ii

Mirënjohje ....................................................................................................................iii

KREU I

HYRJE .........................................................................................................................1

1.1 Konteksti i kërkimit ……………………………………………………………11.2 Qëllimi dhe objektivat …………………………………………………………11.3 Rëndësia e studimit …………………………………………………………….21.4 Arsyet e zgjedhjes së temës …………………………………………………...31.5 Organizimi i temës ……………………………………………………………4

KREU II

RISHIKIMI I LITERATURËS …………………………………………………….62.1 Destinacionet turistike …………...…………………………………………….6

2.1.1 Produkti “destinacion” dhe menaxhimi i tij .............................................72.1.2 Destinacioni turistik, planifikimi dhe politikat përkatëse ......................92.1.3 Marketingu i destinacionit turistik .........................................................132.1.4 Konkurrenca e destinacioneve turistike .................................................15

2.2 Menaxhimi i qëndrueshëm i destinacionit ........................................................172.2.1 Destinacionet dhe zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm ..........................182.2.2 Teoritë e turizmit të qëndrueshëm ..........................................................23

2.3 Turizmi i qëndrueshëm dhe komuniteti ............................................................292.3.1 Komuniteti si aktor kryesor në zhvillimin e turizmit .............................292.3.2 Nevoja për qëndrueshmëri mjedisore .....................................................34

2.4 Bizneset turistike dhe qëndrueshmëria e zhvillimit të tyre ...............................402.4.1 Menaxhimi i qëndrueshëm i bizneseve turistike në nivel destinacioni ..402.4.2 Qëndrueshmëria në industrinë akomoduese ...........................................482.4.3 Certifikimi në sektorin turistik ...............................................................50

KREU III

KONTEKSTI PRAKTIK I STUDIMIT …………………………………………..553.1 Shqipëria si destinacion turistik dhe mjedisi ....................................................55

3.1.1 Rëndësia e investimeve turistike ............................................................583.2 Mbrojtja e mjedisit dhe biodiversiteti ..............................................................59

3.2.1 Qasja mjedisore ndaj legjislacionit të BE-së ..........................................603.2.2 Politikat mjedisore dhe fokusi i tyre në turizëm .....................................63

3.3 Rajoni i Vlorës në kontekstin e një destinacioni turistik .................................643.3.1 Planifikimi mjedisor në nivel lokal ........................................................663.3.2 Planet strategjike të zhvillimit të turizmit në qytetin e Vlorës ...............67

v

3.3.3 Qëndrueshmëria turistike në rajon .........................................................69

KREU IV

METODOLOGJIA E KËRKIMIT ……………………………………………….724.1 Pyetjet kërkimore dhe hipotezat ……………………………………………...724.2 Metodologjia e studimit ………………………………………………………72

4.2.1 Metodat e kërkimit për komunitetin lokal ……………………………..744.2.3 Metodat e kërkimit për bizneset turistike ……………………………...83

4.3 Kufizimet e studimit ……………………………………………………….....87

KREU V

POLITIKAT SHTETËRORE TË QËNDRUESHMËRISË SË ZHVILLIMITTURISTIK..................................................................................................................88

5.1 Roli i qeverisjes publik në turizëm ……….......................................................885.1.1 Roli drejtues i shtetit ...............................................................................895.1.2 Krijimi i kontekstit për ndërmarrje të qëndrueshme ..............................91

5.2 Rëndësia e qeverisjes lokale dhe partnerët strategjikë .....................................925.2.1 Turizmi i qëndrueshëm: një perspektivë e autoriteteve lokale ...............955.2.2 Roli dhe përgjegjësitë e qeverisjes lokale në turizmin e qëndrueshëm ..96

5.3 Politika shtetërore në Shqipëri në nivele të ndryshme të vendimmarrjes ........975.3.1 Menaxhimi i sektorit publik drejt qëndrueshmërisë në Shqipëri .......... 995.3.2 Roli i qeverisjes vendore në Vlorë .......................................................101

5.4 Metodat e kërkimit për pushtetin lokal …………………………………...1035.5 Analiza e rezultateve të kërkimit për pushtetin lokal ....................................105

KREU VI

ANALIZA E TË DHËNAVE DHE REZULTATET E KËRKIMIT ………......1236.1 Analiza e rezultateve të kërkimit për komunitetin lokal .................................123

6.1.1 Analiza deskriptive ...............................................................................1236.1.2 Modelet statistikore .............................................................................1376.1.3 Analiza e regresionit .............................................................................142

6.2 Analiza e rezultateve të kërkimit për bizneset turistike ..................................1526.2.1 Analiza deskriptive................................................................................1526.2.2 Analiza e regresionit .............................................................................171

KAPITULLI VII

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME..........................................................1777.1 Përmbledhje e gjetjeve kryesore .....................................................................177

7.1.1 Konkluzione lidhur me pushtetin lokal ................................................1787.1.2 Konkluzione lidhur me rezidentët ........................................................181

vi

7.1.3 Konkluzione lidhur me bizneset turistike .............................................1817.2 Rekomandimet e studimit ...............................................................................1837.3 Rekomandime për studime të mëtejshme .......................................................187

BIBLIOGRAFIA .....................................................................................................188

ANEKSI A Pyetësorët ............................................................................................200ANEKSI B Analiza e pyetësorëve .........................................................................209

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Objektivat e TQ…………………………………………………………………...22Tabela 2. Ndikimet kryesore të turizmit sipas parimeve të qëndrueshmërisë..........................37Tabela 3. Kontributi ekonomik i turizmit në Shqipëri..............................................................56Tabela 4. Vizitorë në atraksionet kulturore 2008 - 2013 .......................................................57Tabela 5. Numri i turistëve në qarkun e Vlorës ......................................................................65Tabela 6. Popullata totale në zonën e studimit ………………………………………………78Tabela 7. Llogaritja e mostrës së kërkimit ………………………………………………….79Tabela 8. Shpërndarja e mostrës së kërkimit ………………………………..........................79Tabela 9. Aspekti Ekonomik - Vlefshmëria dhe Besueshmëria ..............................................81Tabela 10. Aspekti socio-kulturor - Vlefshmëria dhe Besueshmëria ……………………….82Tabela 11. Aspekti mjedisor - Vlefshmëria dhe Besueshmëria ……………………………..83Tabela 12. Përgjegjësitë e qeverisjes vendore në lidhje me turizmin ......................................97Tabela 13. Frekuencat për turizmin e qëndrueshëm .............................................................107Tabela 14. Frekuencat për financimin e strategjisë ………………………………………..109Tabela 15.Frekuencat për maksimizimin e rolit të komunitetit nga turizmi …………...113Tabela 16. Perceptimet e të anketuarve ndaj aspektit ekonomik të TQ……………….........137Tabela 17. Perceptimet e të anketuarve ndaj aspekteve socio - kulturore të TQ ...................139Tabela 18. Perceptimet e të anketuarve ndaj aspektit mjedisor të TQ ……….…………….140Tabela 19. Variablat e qëndrueshmërisë …………………………………………………..141Tabela 20. Vlera e interpretimit të koeficientit .....................................................................143Tabela 21. Tabela e korrelacionit ndërmjet variablave ……………………………………144Tabela 22. Tabela e kontigjencës për angazhimin me aspektin ekonomik ………………..144Tabela 23. Tabela e kontigjencës për angazhimin me aspektin socio - kulturor …………...145Tabela 24. Tabela e kontigjencës për angazhimin me aspektin mjedisor …………………145Tabela 25. Kodifikimi i variablave kategorik për aspektin ekonomik …………………...146Tabela 26. Variablat e aspektit ekonomik …………………………………………………146Tabela 27. Kodifikimi i variablave kategorik për aspektin socio - kulturor ………………147Tabela 28. Variablat socio - kulturor……………………………………………………..147Tabela 29. Variablat mjedisor ……………………………………………………………..148Tabela 30. Të dhënat e ANOVA-s ........................................................................................149Tabela 31. Të dhënat e ANOVA-s ………………………………………………………..150Tabela 32. Të dhënat e ANOVA-s..........................................................................................150Tabela 33. Tabela përmbledhëse e testimit të hipotezave …………………………………151Tabela 34. Tabela e korrelacionit për numrin e punonjësve ….............................................172Tabela 35. Tabela e intepretimit të koeficientit…………………………………………...172Tabela 36. Të dhënat e ANOVA-s ………………………………………………………...173Tabela 37. Tabela përmbledhëse e modelit ………………………………………………...173Tabela 38. Të dhënat e ANOVA-s …………………………………………………………174Tabela 39. Koeficientët e modelit ………………………………………………………….175

vii

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku 1. Numri i vizitorëve të huaj ......................................................................................57Grafiku 2. Lokalizimi i mostrës së studimit ………………………………………………..82Grafiku 3. Përqindja e përgjigjeve prej Institucioneve lokale ……………………………...105Grafiku 4. Kohëzgjatja e strategjisë ……………………………………………………….106Grafiku 5. Mosha e të anketuarve ………………………………………………………...124Grafiku 6. Niveli arsimor i të anketuarve …………………………………………………125Grafiku 7. Aktiviteti i të anketuarve ……………………………………………………….126Grafiku 8. Lidhja e punësimit të të intervistuarve me turizmin …………………………….127Grafiku 9. Të punësuarit në turizëm ………………………………………………………127Grafiku 10. Strategjia sipas të anketuarve ………………………………………………….128Grafiku 11. Fokusi i qëndrueshmërisë sipas të anketuarve ………………………………129Grafiku 12. Informimi i të anketuarve mbi planifikimin ……………………………….129Grafiku 13. Njohja e të anketuarve me vendimet e qeverisjes lokale ………………………130Grafiku 14. Niveli i pjesëmarrjes së të anketuarve në zhvillimin lokal …………………...131Grafiku 15. Vlerësimi i rolit të komunitetit në planifikim …………………………………131Grafiku 16. Aktivitetet e qeverisjes lokale për pjesëmarrjen e publikut ……………………133Grafiku 17. Angazhimi i banorëve në planifikimin e turizmit ……………………………..133Grafiku 18. Sugjerimet për pjesëmarrje në planifikim ……………………………………..134Grafiku 19. Problematikat e turizmit sipas të intervistuarve ……………………………….135Grafiku 20. Niveli i pretenduar i përfshirjes në planifikim ………………………………136Grafiku 21. Koha e operimit të bizneseve ………………………………………………….153Grafiku 22. Madhësia e strukturave akomoduese …………………………………………154Grafiku 23. Numri i punonjësve në hotele ………………………………………………...155Grafiku 24. Bashkëpunimi i hoteleve me strukturat publike ……………………………...156Grafiku 25. Informacioni i bizneseve turistike mbi strategjinë e turizmit ………………...157Grafiku 26. Perceptimi i bizneseve mbi përgjegjësinë e aplikimit të qëndrueshmërisë …158Grafiku 27. Bashkëpunimi i hoteleve me aktorët lokale …………………………………..158Grafiku 28. Përfshirja e bizneseve në menaxhimin mjedisor ………………………………159Grafiku 29. Kërkesa turistike për shërbime të qëndrueshme ……………………………….161Grafiku 30. Mbulimi i menaxhimit mjedisor nga taksat e bizneseve ……………………..163Grafiku 31. Gadishmëria e bizneseve për menaxhimin e atraksioneve publike ……………164Grafiku 32. Mungesa e ekspertizës si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë …………..165Grafiku 33. Mungesa e resurseve si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë ……………166Grafiku 34. Kosto si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë ……………………………167Grafiku 35. Kompleksiteti i konceptit si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë ………168Grafiku 36. Sjelljet konkurruese si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë ……………..168Grafiku 37. Mungesa e udhëzimeve si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë …………169Grafiku 38. Mungesa e eksperiencës si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë ………170Grafiku 39. Mungesa e stafit të trajnuar si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë ……170

Figura 1. Menaxhimi i destinacionit…………………………………………………………9Figura 2. Aktorët kryesorë në menaxhimin e destinacionit .....................................................13Figura 3. Modeli i procesit të planifikimit të marketingut të destinacionit.............................15Figura 4. Hapat për përdorimin e sistemit të indikatorëve .......................................................27Figura 5 Dimensionet e markës së cilësisë “Authentic Albania” ...........................................52Figura 6. Nivelet e çmimeve të dhëna nga AAQM .................................................................53Figura 7. Problematikat e turizmit sipas Bashkisë ………………………………………….110Figura 8. Problematikat e turizmit sipas Qarkut …………………………………………..111Figura 9. Problematikat e turizmit sipas Prefekturës ……………………………………...111

viii

AKRONIME

MZHETTS – Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, Tregtisë dhe Sipërmarrjes

WTO – Organizata Botërore e Turizmit

DMO – Organizatat e Menaxhimit të Destinacionit

CBT – Turizmi i Bazuar në Komunitet

SME – Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme

TQ – Turizëm i Qëndrueshëm

1

KREU I

HYRJE

1.1 Konteksti i kërkimit

Ndërkohë që turizmi në Shqipëri përballet me sfidat e ruajtjes së cilësisë së burimevenatyrore dhe atyre kulturore që shërbejnë si inpute për ekonominë e turizmit, nevojapër veprime të qëndrueshme në këtë industri është bërë mjaft e ndjeshme.Qëndrueshmëria është shfaqur si një paradigmë në planifikimin dhe zhvillimin eturizmit. Shumë projekte janë përpjekur të zbatojnë turizmin e qëndrueshëm në vendetë ndryshme të botës. Edgell (2006)1 thekson se “Turizmi i qëndrueshëm, i menaxhuarsiç duhet, mund të bëhet një mjet kryesor për realizimin e aspiratave të larta tënjerëzimit në kërkim të arritjes së progresit ekonomik, duke ruajtur ndërkohëintegritetin social, kulturor dhe mjedisor”. Ndërsa ky studim e sheh turizmin si njëmjet të rëndësishëm zhvillimi për destinacionin, shqyrtimi i zhvillimit të turizmit dheprocesi i planifikimit konsiderohen esencialë. Nuk ekziston një zgjidhje që u shkonpër shtat të gjitha problematikave të lidhura me qëndrueshmërinë në zhvillimin eturizmit. Siç thekson WTO2, për t`ia dalë mbanë në bërjen e turizmit më tëqëndrueshëm është thelbësore të punohet bashkarisht me të gjithë aktorët erëndësishëm, të përfshirë apo jo në qeverisje.Studimi shqyrton gjendjen aktuale dhe natyrën e industrisë turistike në qytetin eVlorës. Ai fokusohet në impaktet e turizmit dhe perceptimet e tyre prej komunitetit, sidhe në procesin e planifikimit të një destinacioni, i cili nevojitet të lehtësojë ndikimetnegative të turizmit në komunitet.

Mbështetja për turizmin mund të matet nga perceptimet e popullatës lokale, gjë qëdikton shtrirjen e pranueshmërisë së komunitetit vendas për këtë sektor. Vetëm dukesiguruar një të kuptuar të thellë të bizneseve dhe rezidentëve lokalë, do të mundësohethartimi i planeve të reja gjithëpërfshirëse për perspektivën turistike të qytetit ngaqeverisja lokale.

Kërkimi ofron një vlerësim kritik kundrejt ndikimeve të zhvillimit të turizmit dhepërpiqet të përmirësojë nivelet e të kuptuarit të aktorëve lokalë dhe masën epërfshirjes së tyre në zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm.

1.2 Qëllimi dhe objektivat

Qëllimi i studimit është evidentimi i roleve, përgjegjësive dhe përfitimeve të aktorëvelokalë, pjesëmarrës në zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm të destinacionit turistik tëVlorës. Kështu, punimi synon të identifikojë përfshirjen e aktorëve lokalë të një

1 Edgell, D. (2006). Managing sustainable tourism: A legacy for the future.2 World Tourism Organization, (2005). “Making tourism more sustainable, A Guide for Policy Makers”

United Nations Environment Programme.

2

destinacioni në zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në nivel lokal, sipaskëndvështrimeve të tre grupeve kryesore të aktorëve, pjesë e ofertës së destinacionitturistik, të cilët përfaqësohen nga:

autoritetet lokale, të cilat dëshirojnë zhvillimin e turizmit në përputhje meplanet dhe objektivat e tyre të zhvillimit;

rezidentët, të cilët me mbështetjen e tyre kontribuojnë në suksesin e njëdestinacioni turistik;

bizneset turistike, që kërkojnë realizueshmërinë ekonomike tëndërmarrjeve të tyre.

Në mënyrë që të arrihet një politikë konsensuale në turizëm, është e rëndësishmetë vlerësohet perceptimi dhe preferencat e secilit grup që jeton dhe operon brendakomunitetit të turizmit3. Në të kundërt, është tepër e vështirë të arrihet synimi injë zhvillimi të balancuar të turizmit në destinacion, për shkak se vendimetmerren pa konsideruar mbështetjen dhe të kuptuarin e dyanshëm të të gjithëkomunitetit.Për arritjen e këtij qëllimi, janë përcaktuar disa objektiva të lidhura meshqyrtimin e kapaciteteve për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në qytetin eVlorës. Ato janë të orientuara nga praktika, pasi fokusohen tek aktorët kryesorëlokalë, në turizëm në destinacionin e marrë në shqyrtim.

Objektivat që synohen të arrihen në këtë studim janë:

vlerësimi i perceptimeve të aktorëve kryesorë lokalë kundrejtpjesëmarrjes në zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm;

identifikimi i mospërputhjeve ndërmjet nivelit aktual dhe nivelit ideal tëpjesëmarrjes së rezidentëve në zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm nëVlorë;

eksplorimi i aplikimit të parimeve të qëndrueshmërisë nga përfaqësuesitkryesorë të pushtetit lokal, përgjegjës për sektorin turistik;

interpretimi i lidhjeve të mundshme dhe barrierave ndërmjet aspektitmjedisor dhe aplikimit të tij nga ana e bizneseve turistike.

1.3 Rëndësia e studimit

Kontributi i këtij studimi është i dyfishtë:së pari, studimi nuk synon të përgjithësojë rezultatet, por të ekspolorojë një praktikëduke përcaktuar fazën e saj korente, duke përftuar një njohje më të mirë të nevojave esfidave dhe duke i dhënë prioritet rekomandimeve për praktikuesit. Ai paraqet një

3 Fun, F., Chiun, M., Songan, P., Nair, V. (2014). The Impact of Local Communities’ Involvement andRelationship Quality on Sustainable Rural Tourism in Rural Area, Sarawak. The Moderating Impact ofSelf-efficacy. Procedia - Social and Behavioral Sciences. Volume 144(20).

3

kuadër të plotë dhe të thelluar teorik të argumenteve kryesore të trajtuara në këtëpunim, duke iu referuar një literature bashkëkohore.Së dyti, çështja e qëndrueshmërisë është shqyrtuar në kuadër të industrisë turistikenga këndvështrimi i tre aktorëve kryesorë të destinacionit përmes zbatimit të konceptittërësor të qëndrueshmërisë. Pra, studimi prezanton kështu edhe rëndësi praktike; aindihmon menaxherët e turizmit dhe planifikuesit në zonën e studimit dhedestinacione të tjera brenda vendit dhe vende të tjera me karakteristika të ngjashme,të kuptojnë qartë se si komunitetet lokale dhe bizneset turistike do të donin tëmerrnin pjesë në zhvillimin e turizmit. Nga ana tjetër, ai hedh dritë dhe lejonpolitikëbërësit dhe vendimmarrësit për të parë se si ata mund të përmirësojnë apo tëgjejnë mundësi implementimi të strategjive të tyre, për të inkurajuar pjesëmarrjen erezidentëve dhe bizneseve lokale në vendimmarje, lidhur kjo edhe me përdoriminafatgjatë të burimeve të përbashkëta.

Nga eksplorimi i perceptimeve dhe qëndrimeve të aktorëve lokalë kundrejt zhvillimittë turizmit të qëndrueshëm të trajtuar në këtë studim, qeverisja lokale do të mund tëmarrë në konsideratë ndikimet e perceptuara të zhvillimit të turizmit në procedurat esaj të planifikimit, në mënyrë të tillë që të maksimizohen ndikimet pozitive dhe tëminimizohen ndikimet negative.Studimi shqyrton sfidat e zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm, duke plotësuar njëhendek në analizat e kësaj fushe për zonën e studimit. Po kështu, ai siguron bazën përkrahasim me destinacione të tjera me karakteristika të ngjashme dhe shërben simbështetje për kërkime të mëtejshme. Ky studim kontribuon në debate më të gjerashkencore të natyrës së pjesëmarrjes së komunitetit në zhvillimin e turizmit, dukeshërbyer si një model, i bazuar në një qasje me “nivel pjesëmarrjeje nga poshtë - lart”për planifikimin e turizmit, i cili mund të shtrihet edhe në një kontekst më të gjerëstudimi. Për më tepër, kërkimi do të ofrojë rekomandime që do të ndihmojnëpolitikbërësit në hartimin e strategjive dhe mjeteve të përshtatshme për të inkurajuarzhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në Vlorë.

1.4 Arsyet e zgjedhjes së temës

Arsyet kryesore që justifikojnë argumentin e zgjedhur për t`u trajtuar në këtë temëjanë:

në turizmin bashkëkohor, konsiderata vetëm e zhvillimit ekonomik të turizmitofron një kuadër jo të plotë të kompleksitetit të këtij fenomeni;

turizmi i qëndrueshëm është shndërruar tashmë në një çështje kyç për politikatturistike dhe menaxhuese edhe për shkak të pranueshmërisë së madhe sociale;

duke qenë se turizmi konsiderohet një fenomen social dhe një pjesë integrale eshoqërisë së sotme, përfitimet e tij ekonomike dhe sociale duhet të zhvillohendhe të realizohen në një mënyrë të pajtueshme me synimet e shoqërisë;

koncepti i qëndrueshmërisë është bërë jetik për destinacionin meqë ështëpranuar se krijon konkurrencë në tregun turistik;

4

ka një mungesë të lidhjes ndërmjet përcaktimit të konceptit të turizmit tëqëndrueshëm dhe implementimit të tij në praktikë. Nëse qëndrueshmëria ështënjë objektiv i rëndësishëm për t`u arritur, aktorët e turizmit duhet të njohinkonceptin dhe parimet e turizmit të qëndrueshëm; për më tepër ata duhet të kenëqëndrime pozitive kundrejt aspekteve të tij praktike. Është veçanërisht erëndësishme që përfaqësuesit e qeverisjes lokale të jenë të përgjegjshëm përrolin e tyre në fushën e qëndrueshmerisë;

ka boshllëk në kërkimet për turizmin e qëndrueshëm në Shqipëri dhe në kthimine parimeve të tij në plane lokale;

në vitet e fundit ka pasur ndërgjegjësim të konsiderueshëm në radhët ekonsumatorëve për cilësinë e bërjes së pushimeve. Po kështu, segmenti i tregutbazuar në turizmin kulturor dhe natyror po rritet gjithnjë e më shumë;

niveli i interesit dhe i reagimit mbi këtë çështje në vendin tonë është në rritje,por ky interes i rritur nuk është përkthyer në ndërmarrje të veprimeve konkrete,duke e bërë shpesh të pamundur përballimin e sfidave dhe shfrytëzimin emundësive që paraqet zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit në vend. Pra parimet eqëndrueshmërisë kanë ende sfida për të përballur drejt konvergimit të tyre nëkonceptin real të qëndrueshmërisë;

për më tepër, gjithnjë e më shumë është duke u pranuar se koncepti i një“destinacioni” turistik, brenda të cilit një gamë e gjerë objektesh dheveprimtarish formëzojnë eksperiencën e plotë turistike, është faktori qëinfluencon më shumë në zgjedhjen e konsumatorëve

1.5 Organizimi i temës

Prezantimi real i situatës aktuale të industrisë turistike në qytetin e Vlorës dheqëndrimi i aktorëve kryesorë të këtij destinacioni ndaj një qasjeje të re të turizmit tëqëndrueshëm ka për qëllim të evidentojë se sa të përgatitur janë ata për të adoptuarkëto parime.

Përveç kësaj, është e rëndësishme të kuptojmë perspektivat dhe interesat e aktorëve nëprocesin e planifikimit dhe menaxhimit të turizmit të qëndrueshëm4. Në mënyrë qëturizmi i qëndrueshëm të jetë i suksesshëm, nevojitet mbështetja e të gjithë aktorëvelokalë të destinacionit turistik5.

Kreu i parë - Hyrje

Trajton kontekstin e përgjithshëm në të cilin studimi është ndërmarrë dhe rëndësinë eargumentit të shqyrtuar. Fillimisht ofrohen qëllimi, objektivat, arsyet e zgjedhjes sëargumentit të analizuar, si dhe një përshkrim i shkurtër i kapitujve kryesorë.

4 Byrd, E.T., Cardenas, D.A., Greenwood, lB. (2008), Factors of stakeholder support fur tourism,Tourism and Hospitality Research, 8(3).

5 Chandrala, K.P.L. (2010). Impacts of tourism and community attitude towards tourism: A case study inSri Lanka. South Asian Journal of Tourism and Heritage, 3(2).

5

Kreu i dytë - Rishikimi i literaturës

Është një rishikim literature i teorisë dhe koncepteve që i adresohen destinacionit dhemenaxhimit të qëndrueshëm të tij. Zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm të bazuar nëkomunitet dhe roli i bizneseve turistike në produktin turistik global të një destinacionituristik, përbëjnë bazën teorike mbi të cilën është studiuar aktiviteti i dy grupevekryesore të aktorëve të shqyrtuar në rastin e studimit.

Kreu i tretë - Konteksti praktik i studimit

Kreu ofron një analizë të kontekstit ekonomik, social dhe kulturor brenda të cilitoperon industria turistike në Vlorë. Një kuadër i përgjithshëm i zhvillimit të turizmitnë destinacion trajtohet duke u bazuar në të dhënat sekondare. Po kështu, në këtë kretrajtohen përpjekjet qeveritare për ndërtimin e një kornize institucionale përzhvillimin e turizmit të qëndrueshëm dhe iniciativat e politikave mjedisore në niveletë ndryshme, nga ai kombëtar tek niveli lokal.

Kreu i katërt - Metodologjia e kërkimit

Në këtë kre gjejnë trajtim pyetjet kërkimore, hipotezat e ngritura, përzgjedhja emostrës dhe metodat kërkimore të përdorura, instrumetet e kërkimit për secilin prejaktorëve të marrë në shqyrtim, si dhe mënyra e përpunimit të të dhënave.

Kreu i pestë - Politikat shtetërore të qëndrueshmërisë së zhvillimit turistik

Ky kre trajton kuadrin teorik të funksionimit të sektorit publik, duke u ndalur tek roli iqeverisjes lokale në zhvillimin e sektorit turistik dhe sidomos në drejtimin e axhendëssë qëndrueshmërisë. Po kështu prezantohet një analizë dhe pasqyrë e funksionimit tëhierarkisë publike institucionale në nivele të ndryshme të saj, nga niveli kombëtar tekai lokal për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në Shqipëri, duke u ndalur më pas nëstudimin e pushtetit lokal në Vlorë.

Kreu i gjashtë - Analiza dhe interpretimi i rezultateve

Kreu trajton gjetjet kryesore kërkimore të studimit për dy grupet kryesore të aktorëvetë destinacionit turistik: komuniteti dhe bizneset hoteliere. Për secilin prej tyrerealizohet një analizë deskriptive, modele statistikore për vërtetimin e hipotezave, sidhe analiza e regresionit për lidhjen ndërmjet variablave të përdorura.

Kreu i shtatë - Konkluzione dhe rekomandime

Prezanton një përmbledhje të konkluzioneve kryesore të punimit, të lidhura meargumentin, si dhe kontekstin praktik të studimit. Në këtë kre adresohengjithashtu rekomandime për rolin e secilit prej aktorëve të destinacionit lidhur meaplikimin e parimeve të qëndrueshmërisë në industrinë turistike, si dherekomandime për kërkime të ardhshme.

6

KREU II

RISHIKIMI I LITERATURËS

2.1 Destinacionet turistike

Destinacioni është shndërruar në njësinë kryesore konkurruese në sektorin turistik dheështë përcaktuar si “një produkt turistik dhe një ofertë specifike që përfshin njëbashkësi resursesh, aktivitetesh dhe aktorësh të një territori”6. Destinacionet bëhenemra markash për rajonet e turizmit që përfshijnë të gjithë gamën e atraksioneve dhendërmarrjeve në nivel lokal7, duke diktuar kështu një treg turistik në të cilin janëdestinacionet që konkurrojnë dhe jo ndërmarrjet individuale8. Por krahasuar mendërmarjet turistike, strukturat e destinacioneve janë shumë komplekse dhe të vështirapër t`u përcaktuar.Shumë studiues vendosin shenjën e barazimit ndërmjet produktit turistik në një sensmë të gjerë dhe destinacionit turistik. Ata mund të shihen si një hapësirë gjeografike emirëpërcaktuar, siç është një kontinent, rajon, qytet apo një atraksion9. Paketa eshërbimeve është shpesh e pamundur të ndahet nga vendi gjeografik. Destinacioni dheprodukti janë kështu identik. Nga pikëpamja ekonomike, një destinacion është edhemë shumë se thjesht një vend gjeografik: “Destinacionet janë amalgama të produkteveturistike, shërbimeve dhe të mirave publike të konsumuara nën të njëjtën markë, dukeofruar kështu një eksperiencë të integruar për konsumatorët”10.Në nivel lokal, një destinacion mund të shihet si një kombinim i të gjithë produkteve,shërbimeve dhe së fundmi i eksperiencave të siguruara lokalisht. Ai gjithashtu namundëson që ne të vlerësojmë ndikimin e turizmit në nivel rajonal, si dhe tëmenaxhojmë kërkesën dhe ofertën me qëllim maksimizimin e përfitimeve për të gjithëaktorët. Destinacionet përfaqësojnë një entitet ndër më të vështirët për t`u menaxhuardhe marketuar, për shkak të kompleksitetit të marrëdhënieve ndërmjet aktorëve lokalëqë operojnë në të.Këto destinacione janë fuqia tërheqëse për turistët dhe janë pika qëndrore për të gjithëaktorët në turizëm11, por ata janë gjithashtu zona ku ndikimet kryesore turistike(ekonomike, ambientale dhe sociale) pasojnë dhe ndihen më tepër12.Pra, zhvendosja nga destinacioni si një “vend turistik” në destinacionin si një“produkt turistik” varet nga perceptimi i aktorëve të përfshirë. Elementët përbërës të

6 Manete, M., & Minghetti, V. (2006). Destination management organizations and actors.Tourismbusiness frontiers: consumers, products and industry.

7 Buhalis, D., & Spada, A., (2000). Destination Management Systems: Criteria for success, InformationTechnology & Tourism, Vol.3(1).

8 Ritchie, J. R. B., & Crouch, G. I. (2000). The competitive destination: a sustainability perspective.Tourism Management, 21(1).

9 Hall, (2000), Sainaghi, (2006); Tourism Sustainability Group, (2007).10 Buhalis, D. (2000), Marketing the competitive destination of the future, Tourism Management.11 Ko, T. (2005). “Development of a tourism sustainability assessment procedure: a conceptual

approach”, Tourism Management, Volume 26, Issue 3, June 2005, Pages 431-445.12 Wall, G., & Mathieson, A. (2006). Tourism: changes, impacts, and opportunities (2. ed.). Harlow,

Eng.; New York: Pearson Prentice Hall.

7

një destinacioni sigurohen nga aktorë të ndryshëm, kështu që destinacioni mund tëkuptohet si një sistem në të cilin aktorët janë të lidhur nga marrëdhënie reciproke merregulla specifike dhe ku veprimi i çdonjërit influencon veprimet e të tjerëve (2004)13.Turistët aktualë dhe potencialë, administrata publike, aktivitetet turistike privatelokale, aktivitetet turistike jo lokale dhe komuniteti vendas kanë objektiva dhe nevojatë ndryshme, të cilat më pas gjenerojnë një shumëllojshmëri idesh mbi konceptin edestinacionit. Nevojitet kështu një koordinim, menaxhim i destinacionit për tëpërmbushur objektivat e përbashkëta: arritjen dhe ruajtjen e konkurrencës si dheprosperitetin socio-ekonomik.Bornhorst (2010)14 konstaton se brenda një fenomeni kompleks siç është turizmi,destinacioni turistik është thelbësor si “njësia primare e studimit dhe mekanizmit tëmenaxhimit”. Në këtë studim, destinacioni është përcaktuar si një hapësirë fizike /gjeografike që përmban produkte dhe shërbime turistike për t`u konsumuar ngaturistët si pjesë e eksperiencës dhe që menaxhohet e marketohet nga autoritetetpërgjegjëse për zhvillimin e sektorit turistik. Ata prezantojnë sfida të ndryshme përmenaxhim në atë që mund të plotësojnë nevojat e një varieteti aktorësh, siç janëturistët, bizneset dhe komunitetet lokale15.Një destinacion turistik perceptohet nga turistët si një entitet i vetëm, por që përfshingrupet e mëposhtëm të aktorëve:

turistët bizneset që operojnë në sektorin turistik sektorin publik komunitetin vendas përfaqësues të organizatave joqeveritare.

Interesat dhe prioritetet e aktorëve të ndryshëm nuk përputhen gjithmonë, madjeshpeshherë në vetvete mund të gjenerojnë konflikte ndërmjet grupeve16. Për këtëarsye destinacionet janë konsideruar ndër entitetet më të vështira për t`u menaxhuardhe marketuar17.

2.1.1 Produkti “destinacion” dhe menaxhimi i tij

Është konsideruar një koncept bashkëkohor, një term gjithëpërfshirës që mbulonplanifikimin dhe kontrollin e turizmit, menaxhimin e vizitorëve, sigurimin einfrastrukturës, vendosjen dhe monitorimin e standardeve, marketingun dhe

13Enright Michael, Newton James (2004), Tourism destination competitiveness: an quantitativeapproach, Tourism Management, 25.

14 Bornhorst Tom, Ritchie J. R. Brent, Sheehan Lorn (2009), Determinants of tourism success for DMOs& destinations: An empirical examination of stakeholders' perspectives, Tourism Management.

15 Howie, F. (2003), Managing the tourist destination.16 Sheehan, L., Ritchie, J. R. B., & Hudson S. (2007). The destination promotion triad: understanding

asymmetric stakeholder interdependencies among the city, hotels and DMO. Journal of TravelResearch, 46.

17 Hall, D. ( 2011). Tourism destination management. Journal of tourism challenges.

8

promocionin, mbështetjen e bizneseve lokale dhe aktiviteteve të tjera në destinacion.Ai përfshin planifikimin strategjik dhe menaxhimin e pjesëve përbërëse tëdestinacionit për maksimizimin e përfitimeve për aktorët. Menaxhimi dhe marketingui destinacioneve është gjithashtu sfidues, për shkak të larmishmërisë së aktorëve tëpërfshirë në zhvillimin dhe prodhimin e produktit turistik.Destinacionet, të cilat duan të mbajnë apo të krijojnë një pozicion konkurrues nëtregun turistik, nuk mund të marketohen vetëm me një produkt turistik unik, por duhettë propozojnë sa më shumë produkte, për t`iu përgjigjur segmenteve të kërkesësturistike. Për më tepër duhet të hartohen strategji të zhvillimit të turizmit në mënyrëqë të krijojnë vlerë për të gjithë aktorët e përfshirë, duke konsideruar se secili prej tyrepërfiton nga turizmi dhe kontribuon në kostot e tij në mënyra të larmishme, kainteresa dhe objektiva të ndryshme dhe në këtë mënyrë percepton dhe vlerësonpërfitimet dhe kostot në mënyrë subjektive.Konkurrenca midis destinacioneve turistike në nivel kombëtar, rajonal dhe lokalvazhdon të intensifikohet për shkak të presionit të globalizimit18. Mënyra për t`upërballur suksesshëm me këto sfida është përmes zbatimit të një modeli efektiv tëmenaxhimit të një destinacioni. Menaxhimi i destinacioneve përfaqëson një strategjikyç për kënaqjen e kërkesave të konsumatorëve, për të siguruar një zhvillim tëqëndrueshëm me ndikime pozitive dhe më pas për të përftuar, mbajtur dhe për tëfituar përsëri një pozicion të fortë në tregun turistik global. Suksesi i një destinacionimbështetet në një qasje të koordinuar për planifikimin, zhvillimin, menaxhimin dhemarketingun e tij. Sipas Manente (2009)19, roli i menaxhimit të destinacionit është përtë administruar dhe për të mbështetur integrimin e burimeve, aktiviteteve dhe aktorëvetë ndryshëm përmes politikave dhe veprimeve të përshtatshme. Pra menaxhimi idestinacioneve të qëndrueshme mund të shihet si mjet kryesor për të arritur njëzhvillim të turizmit të qëndrueshëm. Destinacionet turistike janë pjesë integrale esistemit turistik dhe janë vendi ku ndodh pjesa më e madhe e konsumit turistik.Në këtë perspektivë, menaxhimi i destinacioneve ka gjashtë detyra kryesore(figura 1):

1) përmirësimin e cilësisë së jetës së banorëve të destinacionit;2) sigurimin e cilësisë së vizitës së turistëve;3) arritjen dhe ruajtjen e konkurrencës në tregje;4) promovimin e zhvillimit të qëndrueshëm;5) ruajtjen e burimeve lokale;6) krijimin e produkteve për segmente të caktuara të tregut.

Nezirovic (2013)20 evidenton se aspekte të rëndësishme për një menaxhim efikas tëdestinacionit përfshijnë veprime të tilla, si: fokus intensiv në zhvillimin e turizmit

18 Friedman, T. L. (2006). The World Is Flat. The Globalized World in the Twenty- first century, 2nd ed.,London.

19 Manente M. (2009). “Analysing and Understanding Domestic Tourism within a DestinationPerspective”.

20 Nezirovic, S. (2013). Tourism, Politics and Regional Development - Guidelines of the Developmentof Northeastern Bosnia, in Contemporary trends in Tourism and Hospitality.

9

rajonal, ofrimin e shërbimeve turistike me cilësi të lartë, përdorimin efikas tëkapaciteteve disponibël të një destinacioni, investimin në zgjerimin e sezonit turistik,përqëndrimin në rritjen e produktivitetit, organizimin në mënyrën më efikase tëndërmarrjeve në industri, rritjen e numrit të turistëve të huaj dhe përshpejtimin ezhvillimit të zonave të pazhvilluara në destinacion.

Figura 1 - Menaxhimi i destinacionit

Burimi: Manette (2009)

2.1.2 Destinacioni turistik, planifikimi dhe politikat përkatëse

Është e rëndësishme të pranojmë se turizmi, nëse është i mirë planifikuar dhekontrolluar, mund të ndihmojë në mbajtjen dhe përmirësimin e mjedisit në shumëmënyra, duke influencuar në mënyrë të drejtpërdrejtë në aftësinë e destinacioneveturistike për të rritur konkurrueshmërinë e tyre. Qeveritë në vendet në zhvillim nisëntë zbulojnë potencialin e turizmit për ekonomitë e tyre kombëtare në vitet `70 dhe nëvitet `80, industria turistike në vendet e botës së tretë u rrit në mënyrë shumë tëndjeshme21. Të nxitur nga investimet e huaja dhe të brendshme, shumë hapësira -destinacion u zhvilluan në mënyrë të shpejtë dhe shpesh pa planifikimin e duhur dhekjo çoi në degradim ambiental22. Edhe aty ku u ndërmorr planifikimi i përshtatshëm,planet shoqëruese jo gjithmonë gjetën zbatim. Ndërvarësia e ngushtë midis turizmitdhe mjedisit natyror kërkon planifikim të kujdesshëm dhe menaxhim të industrisëturistike.

21 Lea, John P. (1988). Tourism and Development in the Third World.22 Loumou, A., Giourga, C., Dimitrakopoulos, P., & Koukoulas, S. (2000). Tourism contribution to

agro-ecosystems conservation: The case of Lesbos Island, Greece. Environmental Management.

10

Duke ju referuar Tosun23, shumica e planeve në turizëm në vendet në zhvillim tëpërgatitura nga autoritetet qëndrore dhe të drejtuara kryesisht nga tregu, kanë dështuarnë konsiderimin e çështjeve lokale dhe konsultimin me komunitetin. Planifikimikërkon të kuptuarin e rëndësisë dhe vlerave drejtuese për të promovuar zhvillimin eqëndrueshëm.Më konkretisht nevojitet: ndërgjegjësim i mjaftueshëm i komuniteteve mbi industrinë turistike dhe

ndikimet e saj; procese të ndryshme për integrimin dhe përfshirjen në planifikimin

pjesëmarrës; ndërtim i konsensusit dhe zbutje e konfliktit ndërmjet të gjithë aktorëve.

Objektivat e përgjithshëm të procesit të planifikimit strategjik për turizmin eqëndrueshëm konsistojnë në: asistimi pranë komuniteteve; fokusimi i komuniteteve në terma të vendosjes së qëllimeve dhe objektivave

dhe formulimi i planeve të veprimit; theksimi i nevojës për projekte të turizmit të qëndrueshëm të drejtuara nga

tregu; identifikimi, organizimi dhe mobilizimi i resurseve; vendosja e prioriteteve në kushtet e burimeve të pamjaftueshme; planifikimi në periudhë afatshkurtër, afatmesme dhe afatgjatë; vendosja e piketave për të asistuar me monitorimin dhe vlerësimin e

performancës.

Për modelin tradicional të turizmit, përfitimet afatshkurtra shpesh tejkalojnëplanifikimin afatgjatë. Sasia e ulët e marzhinës mund të eklipsojë cilësinë e lartë tëpërfituar, ndërsa suksesi matet me numrin absolut të turistëve dhe jo me përfitimetnga ta. Një planifikim efikas është i bazuar në përgjegjësi dhe përgjegjshmëri tëpërcaktuara qartë. Për më tepër, "planifikimi i turizmit kërkon një të kuptuar tëdomethënies së zhvillimit të qëndrueshëm dhe vlerave udhëzuese për nxitjen e tij. Aikërkon që komunitetet të bëhen mjaft të vetëdijshëm për industrinë e turizmit dhendikimet e saj, si dhe proceset e ndryshme për integrimin dhe angazhimin nëplanifikimin pjesëmarrës, ndërtimin e konsensusit dhe zgjidhjen e konfliktevendërmjet të gjitha palëve të interesuara”. Në lidhje me një destinacion, Goeldner,Ritchie dhe McIntosh24 e përcaktojnë politikën si një “tërësi rregullash, udhëzimesh,direktivash, objektivash dhe strategji zhvillimi / promocioni për të siguruar njëkornizë brenda së cilës vendimet kolektive dhe individuale ndikojnë drejtpërdrejtzhvillimin e turizmit dhe aktivitetet e përditshme të destinacionit”.

23 Tosun, Timothy (2003). “Arguments for community participation in the tourism developmentprocess”.

24 Goeldner, C. R., Ritchie, J. R. B. & McIntosh, R. W. (2000). “Tourism. Principles, Practices,Philosophies”, New York.

11

Aktorët në menaxhimin e destinacionit

Koncepti i aktorëve pjesëmarrës është kyç për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm,siç u evidentua edhe në përkufizimin e WTO (2009)25. Përkufizimet e termit “aktor”variojnë prej pikëpamjeve të ngushta, ku aktorët janë parë si pjesë të organizatave deritek pikëpamjet më të gjera që përfshijnë pothuajse çdo aktor. Përkufizimi i pranuarmë gjerësisht është ai i Freeman, sipas të cilit një aktor mund të përcaktohet si:

Çdo grup apo individ, që mund të ndikojë ose të ndikohet nga arritja e objektivave tëorganizatës26.

Ky studim pranon rëndësinë e shqyrtimit të aktorëve në kontekstin e destinacionit.Teoria e aktorëve sugjeron se një korporatë që i adresohet interesave të aktorëve të sajdo të performojë më mirë se firmat që nuk i adresohen këtyre interesave27. Nëturizëm, kjo teori mund të aplikohet në një destinacion, ku shumë autorë kanëidentifikuar aktorë të ndryshëm28. Si rezultat, destinacionet duhet të menaxhohen nëtërësi29; ata kanë nevojë për të përdorur aftësitë sipërmarrëse30si një entitet i vetëm dhe sinjë destinacion si i tërë, për të mbetur konkurrues.Aktorët duhet të konsiderohen si një strukturë e rëndësishme dhe konceptet epjesëmarrjes në vendimmarrje në përputhje me rolet specifike të caktuara për çdoaktor janë thelbësore. Ndërkohë që shërbimet turistike dhe furnitorët janë kryesorë nëmarkimin e destinacionit, imazhi perceptohet nga turistët, të cilët konsumojnëshërbimet në destinacion si një eksperiencë të ndikuar nga ofruesit e atyreshërbimeve31. Është e rëndësishme të promovojmë destinacionin si një produktkoherent, i cili zgjidhet ekskuzivisht nga përqëndrimi në aktivitetet atraktive dheshërbimet e lidhura me vlerat e markës32. Duke konsideruar turizmin e qëndrueshëmnë këndvështrim proaktiv dhe gjithëpërfshirës, roli i aktorëve si në periudhëafatshkurtër, edhe në periudhën afatgjatë është esencial në turizëm. Në markimin edestinacionit, që duhet të jetë rezultat i turizmit të qëndrueshëm, funksionet e aktorëveofrojnë njohuri që lidhen me njerëzit profesionistë në rajon. Ҫdo kuadër i ardhshëmstrategjik për identifikim duhet të përfshijë vlerat, shqetësimet dhe qëllimet e

25 WTO (2004). Concepts and definitions of sustainable development of tourism by the WTO.26 Freeman R. Edward, (1984). Strategic Management: A Stakeholder Approach.27 Preston Lee E. & Sachs Sybille (2002). Redefining the corporation, Stakeholder management and

organizational wealth.28 Sheehan, L. R. & Ritchie, J. R. B. (2005). Destination Stakeholders: Exploring Identity and Salience,

Annals of Tourism Research (32).29 Fuchs, M., & Weiermair, K. (2004). Destination benchmarking: An indicator-system’s potential for

exploring guest satisfaction. Journal of Travel Research, 42(3).30 Fueglistaller, Volery& Weber, (2010). An Empirical Self-Evaluation of Entrepreneurship Researchers

in the German Speaking World. In Strategic Entrepreneurship - The Promise for FutureEntrepreneurship, Family Business and SME Research?

31 Buhalis, D. (2000). Marketing the competitive destination of the future, Tourism Management.32 Ooi, C. S. (2004). Brand Singapore: The hub of New Asia. In N.Morgan, A. Pritchard, & R. Pride

(Eds.), Destination Branding: Creating the Unique Destination Proposition.

12

aktorëve33, sepse njohuritë e tyre kontribuojnë në vendimmarrje, duke përfshirëreagimet dhe ndikimet e mundshme përmes krijimit të strategjisë së identitetit tëmarkës së destinacionit34.Në literaturë, pjesëmarrja e aktorëve siç janë: komuniteti lokal, sektori privat, NGO-tëdhe nivelet e ndryshme të qeverisjes është përcaktuar si e domosdoshme. NGO-tëpërjashtohen shpesh nga zhvillimi i politikave, për shkak se ato rrallë kanë një interesprimar ekonomik; përgjithësisht kanë qenë të prirura të shfaqin shqetësimet mjedisoredhe sociale.

Aktorët e ndryshëm kanë axhenda të ndryshme dhe shpesh ka një mungesë lidhjejendërmjet objektivave ideale politike dhe rezultateve të arritshme. Shumë aktorë janëtë përfshirë në industrinë turistike dhe fakti që produkti turistik prodhohet ngakontributi i industrive të ndryshme, e ndërlikon arritjen e qëndrueshmërisë.Eksperienca e destinacionit është kryesisht e krijuar nga rajone, burime dhe amalgamatë fasiliteteve dhe shërbimeve turistike, të cilat shpesh nuk u përkasin individëve. Ataprezantojnë një tërësi të interesave si profesionale, ashtu dhe personale të të gjithënjerëzve që jetojnë dhe punojnë në zonë. Menaxhimi i interesave, shpeshherëkonfliktuale të aktorëve, e bën kontrollin dhe marketingun e destinacionit një sfidëtërësisht të vështirë. Kështu, strategjitë dhe veprimet duhet të marrin në konsideratëdëshirat e të gjithë aktorëve: rezidentëve lokalë, bizneseve dhe investitorëve,turistëve, tour - operatorëve dhe ndërmjetësve, si dhe grupeve të interesit. Ndoshtaproblemi më i vështirë është sigurimi i përdorimit racional të të mirave publike përpërfitimin e të gjithë aktorëve dhe në të njëjtën kohë ruajtja e burimeve për brezat eardhshëm. Konflikte mund të ndodhin lehtësisht, sidomos kur disa aktorë i përdorinburimet për përfitime afatshkurtra35. Pra, zhvillimi i turizmit në mënyrë tëqëndrueshme është i paarritshëm pa pjesëmarrjen e aktorëve36. Ai gjithmonë paraqetnjë proces që është unik për hapësirën për shkak të aktorëve të shumtë dhe interesavetë përfshira. Koordinimi efektiv dhe mbështetja ndërmjet të gjithë aktorëve tëpërfshirë është kritike për të arritur turizmin e qëndrueshëm dhe konkurrueshmërinë edestinacionit. Në figurën 2 pasqyrohen pesë grupet kryesorë të aktorëve nëmenaxhimin e destinacionit.

33 Hardy, A. L. and Beeton, R. J. S. (2001) Sustainable Tourism or Maintainable Tourism: Managingresources for more than average outcomes, Journal of Sustainable Tourism, 9 (3).

34 F., & Konecnik, M. (2008). Tourism Destination Brand Identity: The case of Slovenia. BrandManagement, 15 (3).

35 Buhalis, D. (2000), Marketing the competitive destination of the future, Tourism Management.36 Byrd, E. T., Cardenas, D. A. and Dregalla, S. E. (2009) Differences in Stakeholder Attitudes of

Tourism development and the natural Environment. The University of North Carolina e-Review ofTourism Research (eRTR), 7 (2).

13

Burimi: Alastair M. Morrison, 2013

2.1.3 Marketingu i destinacionit turistik

Destinacionet në të gjithë botën konkurrojnë me njëri-tjetrin, për të ruajturatraktivitetin dhe pjesën e tyre të tregut në industrinë turistike botërore. Për tamundësuar këtë, nevojitet që autoritetet e destinacionit të jenë në gjendje për tëadresuar nevojat e ndryshme të segmenteve të ndryshme të tregut, si dhe tëpromovojnë imazhin dhe të menaxhojnë destinacionet në një mënyrë që tërheq turistë.Me fjalë të tjera, ata kanë nevojë për të zbatuar në mënyrë efektive marketingun edestinacionit, term i cili i referohet promovimit të destinacioneve turistike si një mjetpër përmirësimin e imazhit dhe popullaritetit të tyre37.

Marketingu i destinacionit konsiderohet tashmë si një shtyllë për rritjen e ardhshmedhe qëndrueshmërinë e destinacioneve të turizmit në një treg gjithnjë e më tëglobalizuar dhe konkurrues për turistët38. Ky argument shfaqet sot si një elementqëndror i hulumtimit të turizmit39, i lidhur ngushtë me aktivitetet operative tëndërmarra nga bizneset me konkurrencë të lartë në tërheqjen e vizitorëve në lokalitete.Megjithë përpjekjet e marketingut të destinacioneve për të marketuar produktin,qëndrueshmëria është kritike për të gjithë aktorët e destinacionit për shkak të cilësisësë ofertës në të gjithë sistemin turistik40. Marketingu i turizmit të qëndrueshëm është

37 Buhalis, D., Michopoulou, E., G., (2011), Information - Enabled Tourism Destination Marketing:Addressing the Accessibility Market, Current Issues in Tourism, vol 14(2).

38 UNWTO. (2011). Policy and Practice for Global Tourism. Madrid: UNWTO.39 Fyall, A., Garrod, B., & Wang, Y. (2012). Editorial. Journal of Destination Marketing and

Management.40 Jamrozy, U. (2007) Marketing of tourism: a paradigm shift toward sustainability, International Journal

of Culture, Tourism and Hospitality Research.

Figura 2 - Aktorët kryesorë në menaxhimin e destinacionit

14

në këtë mënyrë i rëndësishëm për interesat e aktorëve në destinacionin turistik.Aplikimi i tij duhet të çojë në optimizimin e ndikimeve turistike dhe në arritjen eobjektivave strategjikë për të gjithë aktorët. Marketingu i destinacionit konsiderohet sinjë mjet i menaxhimit strategjik të turizmit që duhet të ofrojë një balancë ndërmjetobjektivave të aktorëve për zhvillimin e qëndrueshëm në rajon, si dhe të garantojëqëndrueshmërinë e resurseve të destinacionit.Ai duhet të shërbejë kështu si një mekanizëm për të lehtësuar objektivat e zhvillimitrajonal dhe për të siguruar që objektivat strategjike të destinacioneve të jenë arritur.Objektivi i përgjithshëm i marketingut të destinacionit duhet të jetë krijimi i njëimazhi unik të tij, duke influencuar kështu procesin e vendimmarrjes së vizitorëve tëmundshëm.

Planifikimi i marketingut të destinacionit

Planifikimi i marketingut të destinacionit kërkon një qasje sistematike, hap pas hapi.Ҫdo destinacion duhet të planifikojë marketingun e vet dhe në këtë kuadër ështëshumë e rëndësishme që ky planifikim të konsistojë në dimensionet kohore afatgjata(strategjike) dhe në afatshkurtra (taktike)41. Një pjesë thelbësore e procesit tëplanifikimit të marketingut të destinacionit është krijimi i një hierarkie kohore tëqëllimeve dhe objektivave të tij (figura 3).

Vizioni i Destinacionit: çdo përpjekje e marketingut të destinacionit të DMO-veduhet të udhëhiqet nga një grup i artikuluar qartë i qëllimeve të marketingut.Këto qëllime duhet të vendosen për të arritur vizionin e destinacionit, i ciliidentifikohet përmes një procesi të planifikimit, ku rezultati është përcaktimi injë qëllimi në terma afatgjatë për destinacionin. Vizioni paraqet një fokus tëqartë në atë se çfarë destinacioni do të përpiqet të jetë. Kjo përcakton drejtimin epërgjithshëm për marketingun e turizmit dhe zhvillimin e destinacionit në vitet eardhshme.

Vizioni i DMO-ve. Formulimi i vizionit të destinacionit krijon një rrugë përveprim të ardhshëm të marketingut. Megjithatë, përgjegjësia kryesore përarritjen e vizionit të destinacionit i jepet DMO-ve të njohura zyrtarisht. Hapitjetër për DMO-të është përcaktimi i vizionit të vet për të ardhmen që do tavendosë atë në rrugën e duhur për arritjen e vizionit të destinacionit nëbashkëpunim me aktorët e brendshëm dhe të jashtëm të tij.

41 Morrison, A. (2012). Marketing and managing tourism destinations.

15

Qëllimet e marketingut të destinacionit: konsiderohen si gurë kalimi në rrugën eDMO-së për realizimin e destinacionit dhe vizionit të DMO-së. Ata janëafatgjatë (tre deri në pesë vjet), me rezultate të matshme që DMO-të

Burimi: Alastair M. Morrison, 2012

dëshirojnë të arrijnë për marketingun e destinacionit të vet. Është optimalenëse qëllimet e marketingut të destinacionit janë për tregun e synuar dhe nëkohë specifike dhe deklarojnë një rezultat të synuar në një format sasior, por jotë gjitha qëllimet e marketingut përshtateten saktësisht me këto kritere.

Objektivat e marketingut të destinacionit: janë afatshkurtra (zakonisht brendanjë viti), me rezultate të matshme që DMO dëshiron të arrijë. Këto objektivaduhet të bazohen në qëllimet e marketingut dhe të jenë hapa të ndërmjetëmdrejt arritjes së këtyre qëllimeve. Ashtu si dhe me qëllimet, objektivat emarketingut duhet, nëse është e mundur, të jenë për tregun e synuar, në kohëspecifike dhe të tregojnë një rezultat sasior.

Misioni i DMO-së: formulimi i misionit të DMO-së përshkruan arsyen efunksionimit të saj. Ai hartohet në një formulim të gjerë në lidhje me biznesine organizatës dhe objektin, shërbimet dhe produktet, tregjet e shërbyer dhefilozofinë e përgjithshme. Formulimi i misionit nuk është një qëllim apoobjektiv, por më tepër një përshkrim i qartë i asaj çfarë DMO-ja bën dhe kujt ishërben.

2.1.4 Konkurrenca e destinacioneve turistike

Siç është përmendur në çështjet e mëparshme, destinacioni konsiderohet përgjithësishtsi njësia kryesore strategjike konkurruese në sektorin e turizmit42. Suksesi idestinacioneve turistike në tregjet botërore ndikohet prej konkurrencës së tyrerelative. Prandaj është e rëndësishme për çdo destinacion sigurimi dhe përmirësimi i

42 Laesser, C. & Bieger, T. (2008) "Editorial", Tourism Review, Vol. 63 Iss: 4.

Figura 3: Modeli i procesit të planifikimit të marketingut të destinacionit

16

konkurrencës së tij. Studimi më i detajuar, i ndërmarrë nga hulumtuesit e turizmitlidhur me konkurrencën e destinacionit është ai i Ritchie dhe Crouch (2000, 2003).Ata thelluan qasjen e tyre duke përdorur perspektivën e qëndrueshmërisë sëdestinacionit; në mënyrë që të mbetet konkurrues, zhvillimi i një destinacioni duhet tëjetë i qëndrueshëm, jo vetëm ekonomikisht dhe ambientalisht, por edhe në aspektinsocial, kulturor e politik, edhe për shkak se “konkurrenca pa qëndrueshmëri ështëiluzion”43. Ata argumentojnë se:

“... çdo destinacion duhet të shqyrtojë mundësinë e tij për të mbajtur të gjitha dimensionet eqëndrueshmërisë, për të zhvilluar dhe ruajtur konkurrueshmërinë e vërtetë”.

Në modelin e tyre, Ritchie dhe Crouch, identifikuan këta komponentë të menaxhimittë tij: organizata; cilësia e shërbimit / eksperiencës, informacioni / kërkimi; zhvillimi i burimeve njerëzore; financa dhe menaxhimi i kapitalit; menaxhimi i vizitorëve; administrimi i burimeve; menaxhimi i krizave.

Modeli është bazuar në modelin e diamantit të Porter-it, përshtatur për industrinë eturizmit. Diamanti i Porter-it mbi konkurrencën kombëtare44 ishte në mesin emodeleve të para dhe u bë korniza për hartimin e modeleve të mëvonshme. Modelimbështetet tek rezultatet e hulumtimeve empirike mbi konkurrencën në sektorë tëndryshëm, duke u bërë i zbatueshëm kështu edhe në industrinë turistike.

Koncepti i konkurrencës sipas Poon-së45 ka dy dimensione: nivelin makro dhe mikro.Ai lidhet me strategjitë konkurruese për prodhuesit dhe destinacionet turistike duke ufokusuar në një fushë të turizmit të qëndrueshëm (duke vendosur fillimisht mjedisin),zhvillimin strategjik (duke e bërë turizmin një sektor lider), forcimin e kanaleve tëshpërndarjes dhe zhvillimin e partneriteteve dinamike të sektorit privat.

Megjithatë, përkufizimi i dhënë nga Organizata për Bashkëpunim dhe ZhvillimEkonomik (OECD) duket të jetë i plotë: “konkurrenca turistike për një destinacion katë bëjë me aftësinë e vendit për të optimizuar atraktivitetin e vet për rezidentët dhe jorezidentët, për të ofruar cilësi, shërbime turistike inovative dhe tërheqëse përkonsumatorët dhe për të fituar pjesë tregu në tregun vendas dhe global, duke usiguruar se burimet disponibël që mbështesin turizmin janë përdorur në mënyrëefikase dhe të qëndrueshme”46. Konkurrenca e destinacionit është hulumtuar

43 Ritchie, J.R. Brent., Crouch, Geoffrey I. (2003), The competitive destination: a sustainable tourismperspective.

44 Porter, M.E. (1990). The Competitive Advantage of Nations. New York: Free Press, MacMillan.45 Poon, A. (1993). “Tourism, Technology, and Competitive Strategies”, Cab Intern., Wallingford.46 OECD, (2014). Tourism Trends and Policies.

17

gjerësisht në studimet e mëparshme47 dhe modele të konkurrencës së destinacionitjanë krijuar. Me qëllim arritjen e një avantazhi konkurrues në tregun turistik,destinacionet e veçanta duhet të vet marketohen dhe të ofrojnë një shërbim qëpërmbush nevojat e turistëve, gjë që paraqitet paksa kompleks për shkak sedestinacionet janë te përbëra nga një numër i madh aktorësh heterogjenë qëkompletojnë së bashku eksperiencën turistike.

Pretendimi është se konkurrenca e destinacionit ka shumë pasoja për industrinë eturizmit dhe për këtë arsye është me interes të konsiderueshëm të praktikuesve dhepolitikbërësve48. Të tjerë autorë49 e kanë përforcuar këtë pikëpamje, duke theksuar seështë e dobishme për industrinë dhe qeverinë të kuptuarit e faktit se ku pozicionikonkurrues i një vendi është më i dobët apo më i fortë dhe është kështu e rëndësishmetë analizohet se si dhe pse është duke ndryshuar konkurrenca. Shumë studiues50 etrajtojnë konkurrencën e destinacionit të lidhur ngushtë me marketingun. Buhalis(2000) siguron një kornizë gjithëpërfshirëse për marketingun e destinacionit që synontë rrisë aftësinë tërheqëse të vendit kundrejt intensifikimit të konkurrencës rajonale.Nga njëra anë, një gamë e tërë e mjeteve konvencionale të marketingut duhet tëforcohet për përputhjen e kërkesës gjithnjë në ndryshim me ofertën. Në anën tjetër,teknologjitë e reja duhet të shfrytëzohen për të mundësuar krijimin e një pozicioni tëfavorshëm të destinacioneve në tregun ndërkombëtar të turizmit. Qeveritë kryejnëpërpjekje të konsiderueshme dhe akordojnë fonde për përmirësimin e imazhit,atraktivitetit të destinacioneve të tyre dhe rritjen e pjesës së tregut në rajon; kjopërpjekje është e drejtuar kryesisht në promovimin e partneriteteve të sektorit publik -privat për të rritur konkurrencën e destinacionit.

2.2 Menaxhimi i qëndrueshëm i destinacionit

Turizmi i qëndrueshëm u kthye në një fushë shumë popullore kërkimi në fund tëviteve `8051, duke u konsideruar si një nga argumentet më të rëndësishme të trajtuarndërmjet akademikëve dhe praktikuesve. Kjo çështje fokusohet në shqyrtimin eliteraturës në dispozicion lidhur me konceptin e përgjithshëm të zhvillimit tëqëndrueshëm, duke u ndalur më pas, në mënyrë më të hollësishme tek koncepti iturizmit të qëndrueshëm, të analizuar në kontekstin në të cilin turizmi i qëndrueshëmështë shfaqur dhe rritur në pranueshmëri. Në këtë mënyrë, një sintezë e disa prejqasjeve kryesore në turizmin e qëndrueshëm të dhënë nga literatura specifikeshkencore është përshkruar.

47 Crouch, G.I. (2011). Destination competitiveness: an analysis of determinant attributes. Journal ofTravel Research, 50.

48 Ritchie, J.R.B. & Crouch, G.I. (2000), Are destinations stars born or made: must a competitivedestination have star genes, Proceedings of the 31 st Annual Travel and Tourism ResearchAssociation Conference.

49 Dwyer, L., Forsyth P. and Rao P. (2000b) " Sectoral Analysis of Destination Price Competitiveness:An International Comparison”, Tourism Analysis Vol. 5.

50 Kozak, M. (2001). “Repeaters’ behaviour at two distinct destinations”. Annals of Tourism Research51 Liu, Z. (2003). Sustainable tourism development: A critique. Journal of Sustainable Tourism, 11(6).

18

Reed dhe Doughill52 mbrojnë faktin që vlerësimet në shkallë lokale tëqëndrueshmërisë priren të jenë më të përshtatshme dhe të rëndësishme se sa ato në njëshkallë më të madhe. Duke konsideruar rëndësinë e destinacionit të analizuar nëçështjen e mëparshme, mbështetet argumenti se zhvillimi i qëndrueshëm i turizmitduhet të trajtohet në nivel destinacioni.

2.2.1 Destinacionet dhe zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm

Turizmi dhe zhvillimi i qëndrueshëm përfaqësojnë një marrëdhënie të veçantë.Turizmi është në një pozicion specifik në kontributin që ai jep për zhvillimin eqëndrueshëm dhe në sfidat që shfaq53.

Së pari, kjo ndodh për shkak të dinamizmit, rritjes së sektorit dhe kontributit të madhqë ai jep në ekonomitë e shumë vendeve dhe destinacioneve lokale.

Së dyti, për arsye se turizmi është një aktivitet, i cili përfshin një marrëdhënieshumëdimensionale ndërmjet konsumatorëve (vizitorëve), industrisë, mjedisit dhekomuniteteve lokale.

Ky raport kompleks krijohet për shkak se, ndryshe nga shumica e sektorëve të tjerë,konsumatori i turizmit (turisti) udhëton për tek prodhuesi dhe produkti. Kjo çon në treaspekte të rëndësishme dhe unike të marrëdhënieve ndërmjet turizmit dhe zhvillimit tëqëndrueshëm:

• ndërveprimi: natyra e turizmit, si një industri shërbimi që bazohet në ofrimin e njëeksperience të vendeve të reja, do të thotë se ai përfshin një masë të konsiderueshmetë ndërveprimit, si të drejtpërdrejtë, ashtu edhe indirekt ndërmjet vizitorëve,komuniteteve pritëse dhe mjediseve të tyre lokale;

• ndërgjegjësimi: turizmi i bën njerëzit (vizitorët dhe vendasit) shumë më tëvetëdijshëm për çështjet mjedisore dhe ndryshimet mes popujve dhe kulturave. Kjomund të ndikojë qëndrimet dhe shqetësimet për çështjet e qëndrueshmërisë, jo vetëmnë momentin që ata udhëtojnë, por gjatë gjithë jetës së njerëzve.

• varësia. Pjesa më e madhe e formave të turizmit bazohet në kërkesat e vizitorëve përeksperienca në vende të pastra dhe të pacënuara, zona natyrore atraktive, traditahistorike dhe kulturore autentike dhe mikpritje nga vendasit me të cilët ata kanë njëraport pozitiv.

Është e rëndësishme të kuptojmë se zhvillimi i përgjithshëm i qëndrueshëm nuk është njënga disa opsionet e zhvillimit, por i vetmi. Për këtë arsye, turizmi i qëndrueshëm mund të

jetë një kontribues i rëndësishëm në zhvillimin e përgjithshëm të qëndrueshëm54.

52 Reed, M.S. & Doughill, A.J (2003). Facilitating grass-roots sustainable development throughsustainability indicators: European Aplications in Ecological Economics’ 12-15 February 2003.

53 Baker, S., (2006) . Sustainable Development Routledge, London.54 Lotter, 2010.

19

Telfer dhe Sharpley55 theksuan se drejt fundit të viteve `80, me shfaqjen dhe praniminnë rritje të zhvillimit të qëndrueshëm në përgjithësi, koncepti i zhvillimit të turizmit tëqëndrueshëm u bë më i spikatur dhe ndërkohë parimet e tij çuan në rritjen e kritikavedhe shqetësimeve rreth turizmit masiv. Sipas Buckley56, termi specifik “turizëm iqëndrueshëm” u përdor për herë të parë rreth dy dekada më parë. Gjatë dekadës sëparë u studiua korniza bazë e zhvillimeve në turizëm, ekonomiks dhe menaxhimambiental. Dekada e dytë prodhoi shumë rikonceptime dhe një seri kritikash57. Siçtheksojnë Bramwell dhe Lane58, turizmi i qëndrueshëm u shfaq pjesërisht si njëkoncept reaktiv në përgjigje të shumë çështjeve në turizëm, siç është degradimiambiental dhe ndikimet e ndjeshme në shoqëri dhe kulturën tradicionale. Ai ka luajturnjë rol të rëndësishëm në identifikimin e rrugëve për të siguruar efekte pozitive, si dheqasjeve të përcaktuara të rregullimit dhe kontrollit të zhvillimit.

Turizmi është vlerësuar si sektori më i përshtatshëm për adoptimin e qëndrueshmërisësi një filozofi udhëheqëse, për shkak të:

natyrës multisektoriale të turizmit; resurset e komunitetit (kultura, tradita, aktivitetet e kohës së lirë)

përfaqësojnë burimet kryesore bazë për turizmin; siguron mundësi reale për stimulimin e zhvillimit rajonal; turizmi përfaqëson një nga mundësitë e pakta ekonomike për komunitetet e

zonave të largëta; turizmi ofron mundësi për reduktimin e varfërisë, krijimin e vendeve të

punës dhe stimulimin e zhvillimit rajonal; turizmi rivitalizon kulturën dhe traditën; turizmi mund të sigurojë një nxitës ekonomik për mbrojtjen e vlerave

natyrore dhe kulturore; turizmi ka dëshmuar se mund të rrisë mirëkuptimin midis njerëzve dhe të

krijojë një vetëdije më të madhe globale.

Në 2002, WTO inicioi në kontekstin e Objektivave të Zhvillimit të Mijëvjeçarit,programin për “Eleminimin e Varfërisë - Turizmi i Qëndrueshëm”. Në këtë kuadërprej ekspertëve të kësaj organizate turizmi u konsiderua si një alternativë në shumërajone të botës, veçanërisht në vendet në zhvillim, përmes zbatimit të projekteve tëlidhura me legjislacionin turistik, promocionin e destinacioneve, menaxhimin eparqeve natyrorë dhe zonave të mbrojtura, etj.Ndërsa në vitin 2006, u krijua Task Forca Ndërkombëtare mbi Zhvillimin eQëndrueshëm të Turizmit, një strukturë në varësi të Programit të Mjedisit të Kombevetë Bashkuara.

55 Telfer, D. and Sharpley, R. (2008) Tourism and Development in the Developing World.56 Buckley, R. (2012). Sustainable tourism: Research and reality. Annals of Tourism Research, 39(2).57 Sharpley, 2000; Gőssling, 2002; Liu, 2003; Saarinen, 2006; Lane, 2009 & Liu, 2013.58 Bramwell B, Lane B (2012). Towards Innovation in Sustainable Tourism Research? Journal of

Sustainable Tourism, 20.

20

Objektivat dhe rezultatet kryesore të kësaj strukture u fokusuan në disa specifikakryesore: Politika: rekomandime të politikave, vendosja e standarteve dhe procesi i

çertifikimit, mekanizmat ndërkombëtarë të financimit. Praktikat më të mira: nënkupton grumbullimin, klasifikimin dhe shpërndarjen

e praktikave më të mira. Edukimi: zhvillimi dhe shpërndarja e manualeve të mjeteve e-learning, duke u

fokusuar tek turizmi i qëndrueshëm. Strategjitë dhe programet pilot: aktivitete në fushën e përgjegjësisë sociale të

korporatave (CSR), korniza për strategjitë e zhvillimit kombëtar dhendërkombëtar dhe shembuj të programeve pilot.

Informimi, komunikimi dhe rrjetet: shpërndarje informacioni, bashkëpunimndërmjet faqeve web dhe aktivitetet e rritjes së ndërgjegjësimit.

Ka shumë përkufizime të turizmit të qëndrueshëm dhe mendohet se kjoshumëllojshmëri është pasojë e mungesës së një konsensusi global në dhënien e njëdefinicioni. Sipas Hunter 59, megjithëse koncepti i turizmit të qëndrueshëm kaderivuar nga zhvillimi i qëndrueshëm, shpesh është konsideruar si një komponent ipavarur dhe i veçantë i ekonomisë. Hunter beson se “zhvillimi i turizmit duhet tësigurojë përfitime ekonomike për të gjithë partnerët (aktorët), me kusht që ato nukndikojnë negativisht në burimet e disponueshme për brezat e ardhshëm". Turizmi iqëndrueshëm ka qenë i lidhur fort (dhe shpesh i ngatërruar) me forma dhe konceptealternative të turizmit, siç janë: turizmi i përgjegjshëm, turizmi i bazuar tek komunitetidhe veçanërisht ekoturizmi. Bazuar në të kuptuarin fillestar si një formë e realternative e turizmit, turizmi i qëndrueshëm ka qenë (dhe shpeshherë është ende)konsideruar si një formë e veçantë e turizmit dhe tërheqës për një treg niçe që është indjeshëm ndaj ndikimeve mjedisore dhe sociale, i shërbyer nga tipe të veçantaproduktesh dhe operatorësh dhe që përgjithësisht, në kontrast me volumin e madh tëturizmit, nënkupton një shkallë të vogël.Ky është një përcaktim tejet i gabuar; thelbi i çështjes është që termi turizmëm iqëndrueshëm duhet të përdoret për t`iu referuar një gjendjeje të turizmit dhe jo një tipitë tij60. Po këto organizma e specifikojnë turizmin e qëndrueshëm në udhëzuesit e tyrepër hartuesit e politikave të turizmit si:

“turizmi që merr në konsideratë të plotë ndikimet e tij korente dhe të ardhshmeekonomike, sociale dhe ambientale, duke ju adresuar nevojave të vizitorëve, industrisë,

ambientit dhe komunitetit lokal”.

Agjensia Gjermane për Bashkëpunim Ndërkombëtar i referohet këtij procesi siqëndrueshmëria normëzuese61.

59 Hunter (2002) Article in Harris, Rob and Griffi n, Tony and Williams, Peter (2002), Sustainabletourism: a global perspective, Oxford, Boston.

60 United Nations Environment Programme and World Tourism Organization (2005), Making tourismmore sustainable. A guide for policy makers.

61 GIZ, (2011). Tourism as a Contribution to Sustainable Development.

21

Zhvillimi i qëndrueshëm në kontekstin global

Edhe pse ka patur shumë përcaktime mbi zhvillimin e qëndrueshëm pas raportitBrundland, ideologjia bazë e zhvillimit të qëndrueshëm është "zhvillimi që plotësonnevojat e së tashmes pa kompromentuar aftësinë e brezave të ardhshëm për tëplotësuar nevojat e tyre". Pranueshmëria e zakonshme është se zhvillimi iqëndrueshëm është i bazuar në barazinë midis brezave, njeriut dhe natyrës, vetërajoneve dhe ndërmjet sektorëve.

Secili prej burimeve në botën natyrore përballet me një sërë sfidash nga njerëzit dhenevojën e tyre të vazhdueshme për zhvillim dhe rritjen e konsumit të energjisë jo tërinovueshme. Për të ndryshuar drejtimin e veprimeve të kaluara, një i menduar i riështë i nevojshëm. Ekziston një nevojë e qartë për ekonomitë e vjetra që të rishohinpraktikat e tyre dhe të zhvillojnë përgjigjet për nevojat globale që përputhen meburimet e disponueshme për brezat korent dhe të ardhshëm.

Viti 2015 është caktuar të jetë një moment historik për qëndrueshmëri pasi qeveritëjanë thirrur për të miratuar Axhendën e Zhvillimit post-2015. Axhenda e re ështëtransformuese, me njerëzit në qendër dhe me objektiva të guximshme dhe ambicioze.Qëllimet e propozuara të zhvillimit të qëndrueshëm (SDGs), të cilat ndërtohen dhe tëzgjerohen mbi Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit (MDGs), përbëjnë 17 synimedhe 169 objektiva dhe do të konturojnë axhendën e zhvillimit global përpesëmbëdhjetë vitet e ardhshme.

Kështu, koncepti i turizmit të qëndrueshëm është shfaqur me qëllimin e reduktimit tëefekteve negative të aktiviteteve turistike; një koncept i pranuar thuajse universalishtsi një qasje e dëshirueshme dhe politikisht e përshtatshme për zhvillimin e turizmit62.UNWTO identifikoi gjithashtu disa objektiva për turizmin e qëndrueshëm të cilat igrupoi në tre kategori: ekonomike, sociale dhe mjedisore. Për vite me radhë efektetdegraduese të turizmit kanë qenë një shqetësim i madh, për të cilin duhej gjetur njëzgjidhje, sepse paradoksalisht, suksesi shumë i madh i zhvillimit aktual të turizmit kaqenë duke çuar në degradimin si të mjedisit natyror, ashtu dhe atij shoqëror, si dhe tëburimeve turistike në destinacionet turistike. Edgell (2006)63 thekson se “turizmi iqëndrueshëm, i menaxhuar siç duhet, mund të bëhet një mjet kryesor për realizimin easpiratave të larta të njerëzimit në kërkim të arritjes së prosperitetit ekonomik, dukeruajtur ndërkohë integritetin social, kulturor dhe mjedisor”. Qëllimi i turizmit tëqëndrueshëm është bërja e një balance ndërmjet mbrojtjes së mjedisit, ruajtjes sëintegritetit kulturor, vendosjes së drejtësisë sociale dhe promovimit të përfitimeveekonomike, plotësimit të nevojave të popullatës vendase në terma të përmirësimit tëstandardeve të jetesës, si në periudhë afatshkurtër, ashtu dhe në atë afatgjatë (Liu,

62 Sharpley R. (2003). Travels to the edge of darkness: towards a typology of dark tourism. Paperpresented at Taking Tourism to the Limits Conference, Waikato University, New Zealand.

63 Edgell, D. (2006). Managing sustainable tourism: A legacy for the future, New York: HaworthHospitality Press.

22

2013), si në vendet e zhvilluara ashtu dhe në ato në zhvillim64. Nëse aktorët e turizmitnuk marrin pjesë në mbrojtjen e atraksioneve apo destinacionit, ekziston një rrezik përmbipërdorimin e tyre nga turistët që do të çojë eventualisht në shkatërrimin eatraksioneve65.

Tabela 1 - Objektivat e turizmit të qëndrueshëm

Objektivat Aktivitetet

1. EkonomikSigurimi i aktiviteteve me qëndrueshmëri ekonomike afatgjatë

Sigurimi i përfitimeve të njëjta socio-ekonomike për të gjithë aktorët

Kontributi në zhdukjen e varfërisë

2. SocialRespektimi i traditave socio-kulturore të destinacioneve

Ruajtja e trashëgimisë kulturore dhe vlerave tradicionale

Kontributi në rritjen e tolerancës ndërkulturore

3. MjedisorGjetja e rrugëve më të mira për përdorimin e burimeve natyrore

Mbrojtja e proceseve ekologjike

Mbështetje në ruajtjen e burimeve natyrore dhe biodiversitetit

Burimi: Bâc, 2013

Fillimisht, turizmi i qëndrueshëm u fokusua në mbrojtjen e burimeve natyrore; arsyetkryesore për këtë ishin: interesi i lartë i organizatave mjedisore, dëshmia e degradimitmjedisor për shkak të turizmit, varësia nga gjendja e mjedisit në destinacionetkryesore turistike, po kështu edhe për shkak të lehtësisë relative për të luftuarndikimin fizik të turizmit në mjedis në krahasim me atë socio-kulturor, i cili është mëi vështirë për t'u trajtuar, dhe publiciteti që një destinacion mund të gëzojë, për shkaktë interesit që ai tregon ndaj mjedisit.Pas vitit 2002, me nisjen e programit Turizmi i Qëndrueshëm - Eleminimi i Varfërisë,vëmendja u përqëndrua në komponentin social, veçanërisht duke konsideruar faktin sekjo iniciativë u bazua më tepër në zhvillimin e një vendi dhe jo në resurset natyrore tëturizmit. Në përpjekjet e tyre për arritjen e një zhvillimi më të qëndrueshëm të

64 Mitchell, M. & Hall, D. (2005). “Rural tourism as sustainable business: Key themes and issues”.Channel View Publications.

65 Weaver, D. & Lawton, L. (2006). Tourism Management (3rd edn). Milton: John Wiley.

23

turizmit, shumë kërkues66 janë fokusar në të shpjeguarin e dinamikave të turizmit dhendikimeve të tij në zhvillimin socio-ekonomik dhe atë mjedisor. Kërkuesit shpeshkanë një këndvështrim të ngushtë, më tepër se gjithëpërfshirës mbi çështjet ezhvillimit të turizmit; p.sh ambientalistët zakonisht kanë shqyrtuar ndikimet negativetë zhvillimit të turizmit mbi burimet natyrore dhe janë fokusuar në radhë të parë nëçështjet e ruajtjes së tyre, ndërsa ekonomistët janë përqëndruar në vlerësimin endikimeve pozitive të turizmit dhe në modelimin e proceseve të zhvillimit të turizmit.Turizmi i qëndrueshëm, në terma të kërkesës dhe ofertës është parë si një mënyrë përt`ju kundërvënë efekteve negative që turizmi mund të ketë në një destinacion.

2.2.2 Teoritë e turizmit të qëndrueshëm

Për përmbushjen e qëllimeve të zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm, janë sugjeruarrrugë të shumta. Kjo përfshin skemat e akreditimit dhe certifikimit, siç janë“Programet e certifikimit”, “Përdorimi i praktikës më të mirë”, zhvillimi iindikatorëve të turizmit të qëndrueshëm dhe zhvillimi i formave alternative tëturizmit, siç është ekoturizmi.

Rezultati neto është se të gjithë ata që janë përfshirë në fushën e turizmit kanë njëpërgjegjësi të madhe për të njohur rëndësinë e zhvillimit të qëndrueshëm të tij.Qëndrueshmëria në turizëm nuk është vetëm në lidhje me kontrollin dhe menaxhimine ndikimeve negative të industrisë; turizmi është në një pozicion shumë të veçantë përtë përfituar komunitetet lokale si ekonomikisht, ashtu dhe në aspektin social dhe për tërritur ndërgjegjësimin dhe mbështetjen për ruajtjen e mjedisit. Brenda sektorit turistik,zhvillimi ekonomik dhe mbrojtja e mjedisit nuk duhet të shihen si forca kundërshtare;por si aspirata që mund dhe duhet të jenë reciprokisht përforcuese. Politikat dheveprimet duhet të synojnë përforcimin e përfitimeve dhe zvogëlimin e kostove tëturizmit.

Megjithatë, nuk ekziston aktualisht modeli i pranueshëm i turizmit "praktika më emirë", model i cili mund të përfshijë të gjithë komponentët e nevojshëm përzhvillimin e komunitetit. Ende sot, turizmi është shndërruar në një emërues tëpërbashkët për zhvillimin ekonomik dhe rigjenerimin për komunitete të mëdha dhe tëvogla me kapacitet lokal, rajonal, kombëtar dhe ndërkombëtar. Gjatë zhvillimit të tij,modele të turizmit alternativ si ekoturizmi dhe turizmi kulturor janë krijuar për tëkundërshtuar modelin mbizotërues dhe jo të qëndrueshëm të turizmit masiv67. Tëdallueshme nga nocioni i ndikimit më të vogël, këto tipologji u kritikuan disa herë sizëvendësuese të turizmit masiv më tepër sesa si një alternativë e vërtetë68. Megjithatë,dallimi ndërmjet turizmit të qëndrueshëm dhe atij masiv nuk vendoset thjesht nënivelin e impakteve mjedisore; edhe çështjet socio - kulturore gjithashtu u theksuan

66 McCool, S.F., and R.N. Moisey. (Eds.). (2001). Tourism, recreation, and sustainability. Wallingford,UK: CABI Publishing.

67 Weaver, D. B. (2001). Ecotourism in the context of other tourism types. In D. B. Weaver (ed).68 Hardy, Anne & Robert J.S. Beeton (2001) “Sustainable Tourism or Maintainable Tourism: Managing

Resources for More than Average Outcomes”, Journal of Sustainable Tourism, vol. 9, n° 3.

24

dhe u përfshinë në përkufizimet e turizmit të qëndrueshëm69. Turizmi i qëndrueshëmqë është i lidhur njëkohësisht edhe me konceptet e turizmit të përgjegjshëm, turizmitalternativ dhe ekoturizmit, e ka origjinën e vet si një kundërpërgjigje kundrejt turizmitmasiv. Orientimi masiv, ku produktet turistike janë të planifikuara për të përmbushurnevojat e shumë konsumatorëve që realizojnë gjëra të ngjashme në të njëjtën kohë, kaqenë një tendencë në zonat bregdetare. Turizmi ka qenë kryesisht i orientuar drejtdetit dhe rekreacionit.

Weaver argumenton se këto dy modele nuk duhet të konceptohen veç e veç, por mëtepër në “efektivitetin e praktikave të menaxhimit që aplikohen në rrethanat e çdodestinacioni individual”70.

Një analizë gjithëpërfshirëse është bërë lidhur me kalimin konceptual të turizmit tëqëndrueshëm, i cili është kategorizuar në katër pozicione: e kundërta polare,vazhdimësia, zhvendosja dhe konvergjenca. Sipas hulumtimeve të Hardy dhe Beeton(2001), karakteristikat e katër pozicioneve janë si më poshtë:

“E kundërta polare” përcakton periudhën e ndarjes ndërmjet turizmit të qëndrueshëmdhe turizmit masiv. Pozicioni i parë u vlerësua për të reduktuar ndikimin negativ nëmjedis nëpërmjet operacioneve të tregut në shkallë të vogël, ndërsa i fundit u kritikuapër të pasurin e efektit të kundërt.Pozicioni “i vazhdimësisë” i referohet periudhës së përshtatjes apo pajtimit mes dymodeleve, duke e parë se modeli i qëndrueshëm në shkallë të vogël mund tëzhvillohet në një model të qëndrueshëm të tregut masiv.Pozicioni “zhvendosja” merr pozitën e vazhdimësisë në shqyrtimin e aplikimit tëdrejtpërdrejtë të praktikave të qëndrueshmërisë në turizmin masiv.Pozicioni i katërt “konvergjenca”, siguron themelin e mënyrës se si turizmi iqëndrueshëm perceptohet sot “i aplikueshëm për të gjitha format e turizmit,pavarësisht shkallës”71.

Menaxhimi mjedisor

Rritja e ndërgjegjësimit mjedisor në mesin e viteve `80 çoi në një rivlerësim të rolit tëturizmit dhe një njohje në rritje të ndikimeve potenciale negative. Turizmi ështëkonsideruar si një aktivitet kryesisht dashamirës para viteve 1970 dhe në fillim tëviteve 1980, por ky perceptim u sfidua kur ndikimet negative në mjedis dhekomunitete u bënë evidente dhe u kuptua se turizmi nuk ishte një “industri pa ndotje”,por zhvillimi i turizmit është parë shpesh si një aktivitet me një forcë shkatërruese.Kjo për shkak të efekteve negative që ai sjell në destinacion: degradimi ambiental,

69 Neto, F. (2003). “A new approach to sustainable tourism development: Moving beyond environmentalprotection.” Natural Resources Forum, 27, 3.

70 Weaver, D. B. (2001). Ecotourism in the context of other tourism types. In D. B. Weaver (ed).71 Hardy, A. L., & Beeton, R. J. S. (2001). “Sustainable Tourism or Maintainable Tourism: Managing

Resources for More Than Average Outcomes”, Journal of Sustainable Tourism 9(3), 168-192.

25

humbja e identitetit lokal dhe kulturës tradicionale, dëmtimi i peizazhit natyror72.Është pikërisht konstatimi i këtyre efekteve negative që ka çuar në një ndërgjegjësimnë rritje të faktit që praktikat aktuale të menaxhimit mund të çojnë në ndikimeambientale dhe sociale të padëshiruara, të cilat si pasojë mund të kërcënojnë sizhvillimin e turizmit, ashtu edhe qëndrueshmërinë ekonomike të komunitetevevendase dhe vendeve.Mjedisi është një burim kyç për industrinë turistike dhe për cilësinë e jetës sëkomunitetit. Ruajtja dhe menaxhimi janë praktika jetësore si për të ardhmen eindustrisë turistike, ashtu dhe për shoqërinë si një e tërë. Deklarata e Manilës mbiTurizmin botëror në vitin 1980 theksoi cilësinë e mjedisit si një prioritet, nevojën përt`u siguruar se zhvillimi i turizmit nuk është në dëm të mjedisit fizik, dhe kështunevojën për një ekuilibër mes turizmit si një aktivitet ekonomik dhe mjedisit.

Qëndrueshmëria ekologjike implikon të kuptuarin e vlerës së natyrës dhe mjedisit sinjë habitat dhe destinacion i të udhëtuarit. Ndikimet dëmtuese për mjedisin shkaktuarnga turizmi nuk janë anashkaluar. Në vend të kësaj, fusha e turizmit perceptohet tëketë si përgjegjësi, ashtu dhe mundësi për të inkurajuar, trajnuar dhe ftuar projektet emirëmbajtjes dhe të ruajtjes në destinacion. Për më tepër, qëndrueshmëria ekologjikekërkon që destinacionet të krijojnë politikat e tyre unike, planet dhe objektivat për tëkontrolluar ndikimet ekologjike negative që rezultojnë nga turizmi73.

WTO (2004)74 raporton se turizmi, përveçse siguron ndikime pozitive ekonomike,mundet gjithashtu të çojë në mbipopullim dhe modernizim. Kjo deklaratë ështëmbështetur nga shumë vlerësime, të cilat theksojnë pasoja negative të shkaktuara ngazhvillimi i turizmit, siç është kufizimi i tokës për aktivitete tradicionale, cënimi ijetesës tradicionale dhe aktiviteteve të tjera, dëmtimi i kulturës dhe trashëgimisënatyrore, etj. Në aspektin mjedisor, ekosistemet lokale janë gjithnjë e më tepër tëkërcënuara kur ekspozohen ndaj turizmit masiv. Ndërsa turizmi zgjerohet në zonatperiferike, vëmendje në rritje i kushtohet zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm, mefokus kufizimin e ndikimeve në aspektet kulturore dhe natyrore, ndërkohë që siguroninfrastrukturë të përshtatshme (furnizimi me burime hidrike, energji elektrike,telekomunikacion, etj)75.

Ndikimi i turizmit në mjedis u evidentua gjatë periudhës kur konceptet eqëndrueshmërisë dhe zhvillimi i qëndrueshëm ishin duke u zhvilluar. Për më tepërnjerëzit e kanë kuptuar se mënyra e tyre aktuale e të jetuarit nuk është e qëndrueshme.Harris (2000) thekson se ndikimet negative të zhvillimit në mjedis dhe shoqërikërcënojnë ta kthejnë suksesin e saj në dështim. “Dështimi i zhvillimit në shumë rastena ka detyruar të kërkojmë reforma apo një rishqyrtim radikal të konceptit të

72 UNESCO, (2006). Tourism, Culture and Sustainable Development.73 Ritchie, J.R. B., & Crouch, G.I., (2005). The competitive destination: A sustainable tourism

perspective. Oxford: Oxford University Press.74 UNWTO (2004), UNWTO Tourism Highlights 2004 Edition, World Tourism Organization, Madrid.75 Hall, C. M. & Boyd, S. (Eds.) (2005). Nature - based Tourism in Peripheral Areas: Development and

Disaster? Channel View Publications, Clevedon.

26

zhvillimit, dhe ndryshimet janë të nevojshme si në qëllime, ashtu dhe në metoda”76.Një sistem i qëndrueshëm në aspektin mjedisor duhet të mbajë një bazë stabël tëresurseve, duke evituar mbishfrytëzimin e burimeve të rinovueshme dhe shterimin eburimeve jo të rinovueshme. Zhvillimi i qëndrueshëm do të thotë gjithashtu se çdoobjektiv zhvillimi i shprehur ka objektiva multidimensionale në vend të të vendosurittë theksit vetëm mbi aspektet ekonomike të një zhvillimi, siç ndodh tradicionalisht.

Brenda sektori turistik, zhvillimi i qëndrueshëm zakonisht i referohet turizmit qëkënaq nevojat e turistëve të pranishëm dhe rajoneve pritëse, ndërkohë që mbron dhezgjeron oportunitetet për të ardhmen77. Një qasje efektive e turizmit të qëndrueshëmduhet të maksimizojë përfitimet dhe të minimizojë ndikimet, duke rritur gjasat evazhdimësisë afatgjatë. Saarinen78 argumenton se qëndrueshmëria në fushën eturizmit është përgjegjëse për burimet e vlefshme (psh ndikimet në kapitalin natyrordhe kulturor), aktivitetet e vlefshme (psh rritja dhe zhvillimi i industrisë) dhe tëbazuara në komunitet (psh përfshirja e kapitalit social në kontekstin lokal), traditat.Megjithatë, zhvillimi i pakontrolluar, sidomos në lidhje me përdorimin e tepruar tëburimeve mjedisore, mund të vendosë kufizime mbi përfitimet e mundshme tëardhshme nga turizmi, dhe madje edhe ta kthejnë atë në një faktor kufizues të rritjessë përgjithshme ekonomike dhe zhvillimit79. Në këtë drejtim, fokusi i shumëstudimeve bashkëkohore nga literatura e zhvillimit të turizmit ka qenë në nevojën ezbatimit të politikave të zhvillimit që janë të bazuara në parimet e zhvillimit tëqëndrueshëm.

Indikatorët e turizmit të qëndrueshëm në nivel destinacioni

Indikatorët e qëndrueshmërisë janë përmbledhje të informacioneve, të cilat zgjidhenformalisht për matjen e ndryshimeve në asetet bazë dhe çështjet e menaxhimit tëdestinacioneve80.

Indikatorët shërbejnë:

- për të identifikuar dhe matur të gjithë rangun e ndikimeve (mjedisore, socialedhe ekonomike) që mund të ketë turizmi në një zonë apo shoqëri të veçantë;

- për të matur ndryshimin, identifikuar proceset dhe ofruar një kornizë përvendosjen e objektivave dhe monitorimin e performancës;

- për të siguruar informacion të rëndësishëm në lidhje me trendet dhe kushtetaktuale dhe për të ndihmuar në ndjekjen e progresit drejt qëllimeve.

76 Harris, J.M. (2000). Basic Principles of Sustainable Development. Global development andenvironment institute.

77 Vaughan, D. (2000). Tourism and biodiversity: A convergence of interests?, International Affairs.78 Saarinen, J. (2006). Traditions of sustainability in tourism studies. Annals of Tourism Research,

33(4).79 Kozic & Mikulić, 2011.80 European Commission (2016), The European tourism indicator system - ETIS toolkit for sustainable

destination management.

27

Në ditët e sotme të gjitha destinacionet turistike synojnë të përballen me sfidatkryesore sociale dhe kulturore, ekonomike dhe mjedisore. Të qenurit në gjendje për tëmatur në mënyrë efektive performancat e tyre të qëndrueshmërisë është kthyer nëdomosdoshmëri. Komisioni Evropian ka zhvilluar Sistemin e Indikatorëve të TurizmitEvropian (ETIS): për menaxhimin e qëndrueshëm në nivel destinacioni, i cili ështënjë sistem gjithëpërfshirës, fleksibël dhe i përshtatshëm për të gjitha destinacionetturistike. Ata ndjekin një qasje të bazuar në veprim, si dhe një proces pjesëmarrës81

(figura 4).

Sistemi i indikatorëve ndahet në katër kategori:A - menaxhimi i destinacioneveB - vlera ekonomikeC - ndikimet sociale dhe kulturoreD - ndikimet mjedisore

Brenda secilës kategori, mund të gjendet një numër i ndryshëm i kritereve, të cilëtjanë të lidhura pastaj me indikatorët bazë dhe ata opsional.

Figura 4 - Hapat për përdorimin e sistemit të indikatorëve

Burimi: European Union, 2013

81 European Union (2016), European Tourism Indicator System Toolkit For Sustainable Destinations.

Hapi 2: Krijimi i profilit tëdestinacionit

Hapi 3: Formimi i grupit të punës sëaktorëve

Hapi 4: Përcaktimi i roleve dhepërgjegjësive

Hapi 5: Mbledhja dhe regjistrimi i tëdhënave

Hapi 6: Analiza e rezultateve

Hapi 7: Mundësimi i zhvillimitdhe përmirësimit të vazhdueshëm

Hapi 1: Rritja e ndërgjegjësimit

28

Kapaciteti mbajtës i një destinacioni turistik

Shqetësimi akademik për kapacitetin mbajtës të destinacioneve turistike nisi në fundtë viteve `60 dhe evoluoi në kërkime dhe diskutime rreth qëndrueshmërisë edhe nëdekadat në vijim. Ky koncept nënkupton se e ardhmja e turizmit dhe qëndrueshmëriae mjedisit të një destinacioni janë të varura në të kuptuarin e duhur dhe menaxhimin elimiteve të rritjes82.Kapaciteti mbajtës i një destinacioni turistik mund të përcaktohet si numri maksimal injerëzve që mund të vizitojnë njëkohësisht një destinacion turistik, pa shkaktuardëmtim të ambientit fizik, ekonomik e socio-kulturor dhe një rënie të papranueshmenë cilësinë e kënaqësisë së vizitorëve83.Të konceptuarit fillestar i kufijve të rritjes në fushën e turizmit ishte i lidhur memodelin e kapacitetit mbajtës. Ai e ka origjinën në studimet e turizmit dherekreacionit të viteve 1920 dhe 1930, por bumi i madh i hulumtimeve u materializuanë vitet 1960 dhe 1970 dhe vazhdoi deri në fillim të viteve 1980. Në hulumtime,modeli i kapacitetit mbajtës çoi në një kërkim për numrin “magjik” të turistëve në njëzonë të caktuar (dhe periudhë kohore), i cili nuk mund të tejkalohet pa shkaktuarndikime negative serioze në burime. Kjo traditë e bazuar në burime i ka rrënjët e sajnë shkencat natyrore dhe pozitivizmin, duke nënkuptuar një objektiv dhe kufij tëmatshëm ose fazën e rritjes në të cilën nuk ka më hapësirë për ndonjë turist më shumëapo aktivitete turistike në një mjedis të caktuar. Për të patur rritje të mëtejshme,aktorët e turizmit do të duhet të përballen me mjedisin në një mënyrë më të mirë pandryshuar në mënyrë të konsiderueshme burimin dhe integritetin e vet. Kështu, limitete rritjes dhe ndikimet e turizmit vlerësohen në raport me burimet e përdorura dhe mekushtet natyrore apo origjinale (jo turistike) të supozuara apo të njohura. Natyrisht,sfidat qëndrojnë tek të përcaktuarit e kushteve origjinale jo turistike të burimeve osese si të ndahen ndikimet e turizmit nga ndryshimet e shkaktuara nga aktivitetet e tjeradhe proceset natyrore ose njerëzore që zhvillohen në të njëjtën hapësirë.Kapaciteti pritës përfaqëson një koncept kyç të cilësisë me dimensione tëndryshme84:• Kapaciteti mbajtës fizik - kufiri i një vendi, përtej të cilit do të cënohet konsumi osedo të lindin probleme mjedisore.• Kapaciteti mbajtës psikologjik (ose perceptual) - shkalla më e ulët e kënaqësisë tëcilën turistët janë të përgatitur të pranojnë para se ata të fillojnë kërkimin edestinacioneve alternative.• Kapaciteti mbajtës social - niveli i tolerancës së popullsisë vendase për praninë dhesjelljen e turistëve në zonën e destinacionit dhe / ose shkalla në të cilën turistët janë tëpërgatitur për t`u pranuar nga turistët e tjerë.• Kapaciteti mbajtës ekonomik - aftësia për të absorbuar aktivitetet turistike pazhvendosur ose ndërprerë aktivitetet e dëshirueshme lokale.

82 Saarinen, J. (2006). Traditions of sustainability in tourism studies. Annals of Tourism Research, 33(4)83 UNWTO, (1999).84 Defining, Measuring and Evaluating carrying Capacity: In European Tourism Destinations (2001)

Final Report, Athens.

29

Përpjekjet për të përcaktuar në aspektin sasior kapacitetin mbajtës përballen me njësërë vështirësish. Këndvështrimi mbizotërues në literaturë është se edhe pse kapacitetimbajtës në turizëm është një koncept i dobishëm për të na ndihmuar në të kuptuarin eturizmit të qëndrueshëm teorikisht, zbatimi i tij praktik si një mjet menaxhimi ështëshumë i kufizuar.

2.3 Turizmi i qëndrueshëm dhe komuniteti

Kjo çështje synon të përshkruajë një seri të implikimeve në nivelin e komuniteteve qëmarrëdhënia midis turizmit dhe zhvillimit të qëndrueshëm mund të gjenerojë. Ajoshqyrton teoritë kryesore që përdoren për të diskutuar pjesëmarrjen e komunitetit nëzhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në një destinacion turistik, duke përfshirëshkallët e pjesëmarrjes së qytetarëve, rishpërndarjen e energjisë, proceset ebashkëpunimit dhe krijimin e kapitalit social, teori këto që qëndrojnë në thelb tëmodelit të turizmit të bazuar në komunitet (CBT).

2.3.1 Komuniteti si aktor kryesor në zhvillimin e turizmit

Pjesëmarrja e komunitetit është pranuar gjerësisht si një nga qëllimet dhe parimet eturizmit të qëndrueshëm. Që prej viteve '70, qëndrimet dhe perceptimet e rezidentëvendaj ndikimeve të turizmit në komunitetin e tyre janë analizuar gjerësisht ngamenaxherët e industrisë së turizmit, politikëbërësit dhe akademikët85. Më tej, prej vitit1990, komponenti “pjesëmarrje e komunitetit” është rritur si në fushën e zhvillimitekonomik, ashtu edhe në diskutimet e turizmit të qëndrueshëm për shkak tëpranueshmërisë që përfshirja e tij mund të çojë në një tranzicion të lehtë dhe nërezultate të favorshme ndaj ideve dhe mundësive të reja86. Në literaturë87

komuniteti është përcaktuar si një njësi e vogël hapësinore, strukturë shoqërore homogjeneme norma dhe interes të përbashkët.

Komunitetet lokale formojnë një pjesë integrale të axhendës së zhvillimit të turizmit88.Ata përfaqësojnë grupin e aktorëve kryesorë të zhvillimit të turizmit89, ndërkohë qëjanë konsideruar edhe si aktorë legjitimë dhe moral në zhvillimin e tij90, për shkak seinteresat e tyre ndikojnë dhe janë të ndikuara nga vendimet e politikbërësve

85 Andereck, K. L., Valentine, K. M., Knopf, R. C., & Vogt, C. A. (2005). Residents’ perceptions ofcommunity tourism impacts. Annals of Tourism Research, 32(4).

86 Tosun, C. & Timothy, D. (2003). Arguments for Community Participation in the TourismDevelopment Process. The journal of tourism studies, Vol. 14, No. 2.

87 Aref, F. (2010). Residents’ attitudes towards tourism impacts: A case study of Shiraz, Iran. TourismAnalysis, 15(2).

88 Jamal, T. & Stronza, A., 2009, 'Collaboration theory and tourism practice in protected areas:Stakeholders, structuring and sustainability', Journal of Sustainable Tourism, vol. 17, no. 2.

89 Ling, L., Jakpar, Sh. , Johari, A., Myint, K., Rani, N. (2011). An Evaluation on the Attitudes ofResidents in Georgetown towards the Impacts of Tourism Development. International Journal ofBusiness and Social Science Vol. 2 No. 1.

90 Haukeland JV 2011. Tourism stakeholders’ perceptions of national park management in Norway.Journal of Sustainable Tourism, 19.

30

kryesorë91. Shkalla e përfshirjes së komuniteteve lokale në vendimmarrje dhe çështjetë ndryshme politike përcaktohet nga masa në të cilën ato ndikojnë ose ndikohen ngakëto vendime dhe politika. Në të njëjtën logjikë, Pongponrat (2011) vuri në dukje se"zhvillimi i turizmit lokal kërkon që njerëzit të cilët janë të ndikuar nga turizmi të jenëtë përfshirë si në procesin e planifikimit, ashtu dhe në zbatimin e politikave dheplaneve të veprimit. Kjo siguron që zhvillimi të përmbushë nevojat e perceptuara tëkomunitetit lokal”. Nëse vendimet në lidhje me zhvillimin e turizmit në një rajon nukjanë bërë në konsultim me komunitetet vendore gjatë fazës së projektimit, do të jetë epamundur për komunitetet lokale të përfshihen gjatë zbatimit. Cilatdo qofshinrrethanat, është me rëndësi jetike identifikimi dhe përfshirja e aktorëve kryesorë nëfazën e projektimit. Dështimi për të bërë kështu mund të shkaktojë vështirësi teknikeapo politike gjatë zbatimit dhe mund të ndikojë në mënyrë të konsiderueshme nësuksesin dhe rezultatin e procesit. "Duke mundësuar pjesëmarrjen e gjerë të aktorëvetë ndryshëm në procesin e vendimmarrjes, duke përfshirë komunitetet lokale,mundësohet të fituarit e njohurive në lidhje me aktorët e tjerë, të fituarit e aftësive tëreja dhe të shkëmbimit të ideve, të cilat, nga ana tjetër, nxisin të kuptuarin eproblemeve rajonale dhe lejojnë prodhimin e zgjidhjeve të reja dhe inovative”92.

Studimet rreth qëndrimit të komunitetit ndaj turizmit kanë njohur mjaft rritje dekadate fundit, duke refektuar rëndësinë e përfshirjes në turizëm për zhvillimin eqëndrueshëm të sektorit. Turizmi duhet të konsiderohet si një “industri e komunitetit”në të cilën rezidentët janë aktorët kryesorë për shkak se ata janë të ndikuar në mënyrëtë drejtpërdrejtë nga pasojat negative të zhvillimit. Të kuptuarit e qëndrimit tërezidentëve është i rëndësishëm për të përftuar mbështetjen e tyre aktive, pa të cilënështë e vështirë të zhvillohet turizmi në një mënyrë të qëndrueshme dhe tëpërputhshme në aspektin social. Është e rëndësishme kështu marrja në konsideratë ekëndvështrimeve, dëshirave të rezidentëve kur zhvillohet turizmi në komunitetin e njëdestinacioni. Për këtë arsye shumë studime lidhur me qëndrimet e rezidentëve ndajturizmit janë realizuar nga akademikët dhe kërkuesit.

Roli i Komuniteteve Lokale në Zhvillimin e Turizmit

Studiues të ndryshëm93 kanë konkluduar se për të arritur zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm, komunitetet lokale duhet të jenë pjesë e procesit të vendimmarrjes. Përtë përftuar rezultate afatgjata të qëndrueshme, komunitetet duhet të jenë pjesëmarrësaktiv në vend të vëzhguesve pasivë. Pjesëmarrja gjithashtu siguron komunitetin lokalme një zë në projektim dhe vendimmarrje për të përmirësuar planet, ofruar shërbime

91 Mccool, S. F. (2009). Constructing Partnerships for Protected Area Tourism Planning in an Era ofChange and Messiness. Journal of Sustainable Tourism 17.

92 Niezgoda A, Czernek K 2008. Development of cooperation between residents and local authority intourism destination. Original Scientific Paper, 56.

93 Matarrita-Cascante, David, R. Stedman y A. Luloff (2010). “Permanent and Seasonal Residents’Community Attachment in Natural Amenity-Rich Areas. Exploring the Contribution of Landscape-Related Factors”, Environment and Behavior, 42(2).

31

dhe së fundmi për të nxitur një ndjenjë të komunitetit duke sjellë së bashku njerëz tëcilët ndajnë qëllime të përbashkëta94.Teorikisht, roli i komuniteteve lokale në zhvillimin e turizmit në kontekstin epolitikave dhe vendimmarrjes varet nga lloji dhe niveli i modelit pjesëmarrës brendanjë destinacioni turistik. Pra, fuqia e komuniteteve lokale për të ndikuar nëvendimmarrje, si dhe hartimi i politikave do të varet nga niveli i qasjes pjesëmarrëseqë është duke vepruar në një destinacion të veçantë. Në shumicën e vendeve nëzhvillim, vendimet dhe procesi i politikbërjes është përgjithësisht nga lart - poshtëdhe i dominuar nga qeveria, sektori privat dhe / ose organizatat jo qeveritare. Në tëtillë situatë, fuqia e komuniteteve lokale për të ndikuar në vendimmarrje është ediskutueshme; pjesëmarrja e tyre vështirë se mund të shkojë përtej konsultimit tëthjeshtë dhe shkëmbimit të informacionit95.Përpjekjet për ta bërë turizmin një alternativë më të qëndrueshme janë përqëndruargjithnjë e më shumë në një qasje të zhvillimit të komunitetit, por një analizë edallimeve në mes të zhvillimit ekonomik tradicional të komunitetit dhe zhvillimit tëCBT në mënyrë të qartë tregon se turizmi vazhdon të jetë nxitur nga nivelet e qeverisëdhe jo interesave të komuniteteve. Ndërkohë, zhvillimi i turizmit të qëndrueshëmështë adoptuar si një qasje e politikave dhe planifikimit nga ana e shumë qeverive nëmbarë botën që kërkojnë të shkaktojnë ndikim minimal në mjedis dhe kulturën lokale,duke ndihmuar në gjenerimin e të ardhurave dhe punësimit për vendasit dhe nëpromovimin dhe ruajtjen e ekosistemeve lokale96. Një përfundim i mirë i qasjeve tëndryshme ndaj turizmit të qëndrueshëm do të jetë ai i Bâc (2012). Ky autor vë nëdukje se koncepti i turizmit të qëndrueshëm u shfaq si një përpjekje për të marrë njëvlerësim të saktë të ndikimeve negative të turizmit në komunitetet pritëse. Duke qenëse turizmi mund të luajë një rol të rëndësishëm në zhvillimin dhe diversitetinekonomik, planifikimi i paramenduar është i nevojshëm për përfshirjen ekomunitetit97.

Perceptimet e banorëve për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm

Që nga vitet '80 është pranuar se banorët nuk formojnë një grup homogjen në aspektine perceptimit të tyre mbi ndikimet e turizmit. Nga ana tjetër, nuk ka dyshim seperceptimet dhe qëndrimet e rezidentëve ndaj çdo politike të zhvillimit të turizmitlokal duhet të analizohen dhe studiohen98.

94 Pongponrat K (2011). Participatory management process in local tourism development: A case studyon fisherman village on Samui Island, Thailand. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 16.

95 Scherl LM, Edwards S (2007). Tourism, indigenous and local communities and protected areas indeveloping nations: Tourism and Protected Areas: Benefits beyond Boundaries.

96 Bansal S.P., S. Kulshreshtha and Prashant Gautam (2009). Determinants in Destination Choice. IndianJournal of International Tourism and Hospitality Research, 3(1).

97 Byrd E. T., Cárdenas D. A. & Greenwood J. B. (2008). Factors of stakeholder understanding oftourism: The case of Eastern North Carolina. Tourism and Hospitality Research, 8(3).

98 Ritchie, B. and Inkari, M. (2006). “Host community attitudes toward tourism and cultural tourismdevelopment: the case of the Lewes District, Southern England”, International Journal of TourismResearch, 8.

32

Një numër i variablave të ndryshme influencuese në perceptimet e banorëve mbindikimet e turizmit janë identifikuar në literaturë, për të fituar mbështetjen e banorëvendaj politikave aktuale dhe të ardhshme të zhvillimit të turizmit lokal. Shumica evariablave të sugjeruara në literaturë janë të lidhura me profilin socio - demografikdhe ekonomik të banorëve, të tilla si mosha, gjinia dhe niveli i të ardhurave osemarrëdhëniet me zonën lokale dhe lidhjen me turistët99.

Shumë studime sugjerojnë se banorët, të cilët janë të varur ekonomikisht nga industriae turizmit, në përgjithësi janë të predispozuar për të pasur qëndrime më të favorshmekundrejt turizmit sesa ata që nuk kanë të tillë varësi100. Në të njëjtin argument, nemund të vërejmë se perceptimi i banorëve mbi ndikimet e turizmit influencohet ngamundësia e të pasurit të një fitimi ekonomik. Banorët e një komuniteti vendosin nësedo të bëhen të varur nga përfitimet dhe kostot e turizmit duke peshuar shqetësimetekonomike, sociale, kulturore dhe mjedisore101. Bazuar në këtë teori, nëse banorëtvendas perceptojnë se ata kanë gjasa të përfitojnë nga shkëmbime të tilla pa shkaktuarshpenzime të patolerueshme, atëherë këta banorë potencialisht mbështesin dhe marrinpjesë në shkëmbimet me vizitorët dhe mbështesin zhvillimin e CBT. Megjithatë, nësebanorët vendas perceptojnë se zhvillimi i turizmit bazuar në komunitet do të shkaktojëmë shumë shpenzime se sa përfitime, ata kanë gjasa për të kundërshtuar këtëzhvillim102.

Në anën tjetër, Andereck (2007) sugjeron se sa më shumë kanë njohuri banorët nëlidhje me turizmin dhe sa më intensive janë kontaktet me turistët, aq më shumë atakanë një perceptim pozitiv të përfitimeve të siguruara përmes turizmit.

Stili i jetës së banorëve të komunitetit mund të influencojë ndryshimet strukturorebrenda industrisë së turizmit që ndodhin si rezultat i zhvillimit të vazhdueshëm të tij,të tilla si ndryshimet në ekonominë lokale, ndryshimet sociale, ndryshimet kulturoredhe ndryshimet mjedisore.Në vendin tonë, në kuadër të programit për “Mbështetjen për Shoqërinë CivileMjedisore në Shqipëri”, është realizuar një studim i mbështetur nga Qendra Rajonalee Mjedisit (REC). Qëllimi i këtij studimi është vlerësimi për herë të parë në Shqipëri iperceptimit të publikut për mjedisin, duke përdorur kriteret më të avancuara dhestandartet më të konsoliduara evropiane.

Raporti i studimit “Perceptimi i Publikut për Mjedisin në Shqipëri 2015” bazohet nërealizimin e një sondazhi kombëtar, i cili do të jetë një pikënisje e matjes së ndikimit

99 Sharma, B. and Dyer, P. (2009), “An investigation of differences in residents` perceptions on theSunshine Coast: tourism impacts and demographic variables”, Tourism Geographies, 11(2).

100 Andereck, K. (2007). Tourists' perceptions of environmentally responsible innovations at tourismbusinesses. Journal of Sustainable, Volume 17, Issue 4.

101 Nunkoo, R., & Ramkissoon, H. (2011). Developing a community support model for tourism. Annalsof Tourism Research, 38(3).

102 Gursoy, D., Jurowski, C., & Uysal, M. (2002). Resident attitudes: A structural modeling approach.Annals of Tourism Research, 29(1).

33

të zhvillimeve në mbrojtjen e mjedisit nga aktorët e ndryshëm shtetëror dhe sjelljevetë përgjithshme të publikut me mjedisin.

Studimi vlerëson si perceptohen këto zhvillime e sjellje në jetën e përditshme dheekonominë e vendit, prioritetet në lidhje me mjedisin, niveli i njohjes dhe informimirreth çështjeve mjedisore, ndërhyrjet dhe nismat konkrete që publiku percepton si tënevojshme për rritjen e nivelit të mbrojtjes së mjedisit si dhe komunikimin efektiv mepublikun për mjedisin nga aktorët kyç, përfshirë dhe organizatat mjedisore. Rezultatetdo të ndihmojnë të gjithë të interesuarit për të vlerësuar dhe ballafaquar përpjekjet dhearritjet, për të gjetur mangësitë dhe për të ndërtuar përqasje politikash zhvillimore.

Të kuptuarit e mbështetjes së banorëve vendas për zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm është një faktor kritik në menaxhimin e suksesshëm dhe marketingun eturizmit të bazuar në komunitet.Disa studime kanë vlerësuar mbështetjen e banorëve vendas për zhvillimin e turizmitme një fokus në masën në të cilën janë të përfshirë këta banorë në turizëm103.Studimet e turizmit tregojnë se angazhimi i komunitetit lokal në menaxhim dhevendimmarrje mund të bindë komunitetin për nevojën e integrimit të turizmit nëekonominë lokale104. Sebele105 thekson se përfshirja e komunitetit në fushën e turizmitofron më shumë mundësi për banorët vendas të përfitojnë nga zhvillimi i turizmit.

Shumë studiues të kësaj teme kanë shqyrtuar qëndrimet dhe perceptimet e rezidentëvendaj ndikimit të zhvillimit të turizmit, me arsyetimin se gjetjet do të jenë kritike përplanifikimin dhe menaxhimin e turizmit106. Turizmi i kontrolluar nga komunitetikërkon që aktorët të kenë njohuri të mjaftueshme rreth aspekteve të turizmit qëkontribuojnë pozitivisht në zhvillimin e qëndrueshëm të destinacionit107.

Për më tepër, përfshirja e komunitetit është një faktor kyç në planifikimin e turizmitdhe mbështetja e komunitetit është esenciale në arritjen e zhvillimit të turizmit tëqëndrueshëm108. Zhvillimi i turizmit mund të jetë një "shpatë me dy tehe”, duke qenëse rritja e tij e shpejtë dhe e pakontrolluar ndonjëherë është parë si një forcëdestruktive. Degradimi i mjedisit, cënimi i peizazhit natyror, kulturës tradicionale dheidentitetit lokal; erozioni i autonomisë politike, ekonomike dhe ndikimet shkatërruesenë vlerat sociale shpesh janë të listuara si ndikime negative që lidhen me zhvillimin eindustrisë109. Në fakt, ka pasur një njohje në rritje në shumë destinacione turistike që

103 Nicholas, L. N., Thapa, B., & Ko, Y. J. (2009). Residents' perspectives of a world heritage site: ThePitons Management Area, St. Lucia. Annals of Tourism Research, 36(3).

104Aas, C., Ladkin, A., & Fletcher, J. (2005). Stakeholder collaboration and heritage management.Annals of Tourism Research, 32.

105 Sebele, L. S. (2010). Community-based tourism ventures, benefits and challenges: Khama RhinoSanctuary Trust, Central District, Botswana. Tourism Management, 31(1).

106 Fredline, E., & Faulkner, B. (2000). Host community reactions: a cluster analysis. Annals of TourismResearch, 27(3).

107Okech, R. (2006). 'The Role of Local Communities in the Management of Cultural Landscapes', Paperpresented at the ATLAS Africa 2006 Conference, Mombasa, Kenya.

108 Tosun, C. (2006). Expected nature of community participation in tourism development. TourismManagement, 27 (3).

109 Howie, Frank. (2003). Managing the tourism destination. London: Thomson.

34

praktikat aktuale të menaxhimit mund të çojnë në ndikime të padëshirueshme mbimjedisin dhe shoqërinë, të cilat, nga ana tjetër, mund të kërcënojnë si zhvillimin eturizmit, ashtu dhe qëndrueshmërinë ekonomike të komuniteteve pritëse110.Në këtë kuptim, turizmi i qëndrueshëm vë theks të veçantë në nevojën për të ruajturtraditat dhe trashëgiminë kulturore dhe historike të komunitetit lokal për të ruajturmjedisin, për të gjeneruar të ardhura dhe vende pune për destinacionet pritëse dhe sëfundmi, për të përfshirë komunitetin lokal në vendimmarrje në industrinë eturizmit111. Tosun dhe Timothy (2003) sugjerojnë se pjesëmarrja publike është njëmënyrë efektive për të edukuar komunitetin me të drejtat, ligjet dhe maturi politike.

2.3.2 Nevoja për qëndrueshmëri mjedisore

Zhvillimi i qëndrueshëm është diskutuar gjerësisht në sektorin e turizmit, sepse njëzhvillim i tillë mund të plotësojë nevojat e turistëve, të ofrojë mundësi për të nxiturrritjen ekonomike, për të mbrojtur vende fizike dhe për të përmirësuar cilësinë e jetëssë banorëve duke zgjeruar mundësitë për të ardhmen nëpërmjet bashkëjetesës sëzhvillimit të turizmit dhe cilësisë së mjedisit112.Me aspirimin për t`u bërë pjesë e Bashkimit Evropian113, Shqipëria ka bërë hapa përadresimin e çështjeve mjedisore, sidomos me përshtatjen e legjislacionit pas hyrjes nëfuqi të Marrëveshjes së Stabilizim - Asocimit më 1 prill 2009 dhe miratimit të ligjit nëkuadër të mbrojtjes së mjedisit në vitin 2002. Ndërsa hartimi i kuadrit ligjor ka njohurmjaft progres, zbatueshmëria e tij ka mbetur pas duke u përballur gjithmonë mevështirësi dhe duke reflektuar në rradhë të parë kapacitetin administrativ në fushën emjedisit.

Pavarësisht vullnetit për përmirësim, sipas “Raport Progresit 2014 për Shqipërinë”114

ndihen mungesat dhe nevojat për zbatim me rigorozitet të legjislacionit mjedisor,ndërsa aksesi publik në informacion dhe pjesëmarrja publike në vendimmarrje mbetenende të kufizuara. Agjencia Kombëtare e Mjedisit, për vitin 2015, ka hartuar njëprogram monitorues të treguesve kryesor mjedisor duke ju referuar burimeve dhekapaciteteve teknike aktuale dhe në përputhje me kërkesat e Bashkimit Evropian115

për të dhënë një pasqyrë të gjendjes së mjedisit në Shqipëri. Në këtë kuadër një sistemmonitorimi i përshtatshëm në përputhje me standartet evropiane do të ndihmojë përgrumbullimin e të dhënave të nevojshme, si dhe për vlerësimin e prirjeve dhezhvillimit kombëtar të mjedisit. Bërja publike e të dhënave dhe shpërndarja e një

110 Huyber & Bennett, (2003).111 Medina, L. K. (2005). Ecotourism and certification: Confronting the principles and pragmatics of

socially responsible tourism. Journal of Sustainable Tourism, 13 (3).112 Eagles, P.F.J., McCool, S.F., & Haynes, C. (2002). Sustainable tourism in protected areas: Guidelines

for planning and management. Gland: UNEP, WTO and IUCN.113 Shqipëria është vend kandidat që prej 27 qershorit 2014.114 Raporti i Progresit për Shqipërinë është pjesë e Paketës së Zgjerimit 2014, miratuar nga Komisioni

Evropian më 8 tetor.115 Në Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit citohet “Palët do të zhvillojnë dhe forcojnë bashkëpunimin

në detyrën shumë të rëndësishme të luftës kundër degradimit mjedisor, me synim promovimin eqëndrueshmërisë mjedisore”.

35

informacioni të saktë të treguesve mbi gjendjen e mjedisit nga një burim zyrtar përpublikun e interesuar do të ndihmojë në përfshirjen e më shumë subjekteve dheindividëve në vendimmarrjen mjedisore.Vitet e fundit, mjedisi në Shqipëri po merr gjithnjë e më shumë një statusshumëdimensional; mjedisi dhe çështjet që lidhen me mbrojtjen dhe shfrytëzimin eqëndrueshëm të tij janë kthyer në çështje kyçe të politikave të zhvillimit në të gjithanivelet. Kanë qenë një sërë faktorësh që kanë rezultuar në vëmendjen aktuale përmjedisin: problemet gjithnjë e më të prekshme për njerëzit të shkaktuara ngashkatërrimi i mjedisit, shkalla e njohurive dhe ndërgjegjësimit, por dhe përfshirja eShqipërisë në procese ndërkombëtare. Reforma ligjore, institucionale, proceset edemokratizimit të qeverisjes dhe shoqërisë, ritmet e shpejta, por dhe të ndryshueshmetë zhvillimit të shoqërisë civile kanë krijuar një terren të favorshëm për trajtimin eçështjeve mjedisore në të gjitha aspektet nga të gjithë aktorët e interesuar, strukturatvendimmarrëse, shoqëria civile, publiku, etj. Sot është pranuar universalisht qëpjesëmarrja aktive e komunitetit është një komponent thelbësor i planifikimit dhezhvillimit. Sidoqoftë sfida më e rëndësishme mbetet përfshirja praktike dhe efektive etë gjithë aktorëve në menaxhimin e mjedisit. Duke patur parasysh që këto janëpraktika të reja dhe të vështira për t’u zbatuar, madje jo vetëm për Shqipërinë,Konventa e Aarhusit siguron dhe mekanizmat mbrojtës të këtyre të drejtave.Megjithatë zbatimi praktik i të drejtës për t’iu drejtuar gjykatës për çështje mjedisoreka rezultuar i vështirë në praktikë, sidomos për vendet në tranzicion, në të cilat bënpjesë dhe Shqipëria. Konventa e UNECE-së (Komisionit i Kombeve të Bashkuara iEkonomisë për Evropën) mbi “Të drejtën për informacion, pjesëmarrjen publike nëvendimmarrje dhe të drejtën për t’iu drejtuar Gjykatës në çështje mjedisore” (e njohursi Konventa e Aarhusit) ka ndikuar në politikën dhe legjislacionin mjedisor, jo vetëmnë Evropë, por edhe në shkallë globale. Të drejtat dhe detyrimet që konventapërmban, janë orientuar në momente kyç të marrëdhënieve mjedisore dhe grupohennë tri shtylla bazë:

1) e drejta e publikut për të patur e për të kërkuar informacion mjedisor;2) e drejta e publikut për të marrë pjesë në vendimmarrjet publike për çështje të

mjedisit;3) e drejta e publikut për t’u ankuar në gjykatë për çështje të mjedisit.

Konventa e Aarhusit ka si objektiv të veçantë të saj të garantojë të drejtën epjesëmarrjes së publikut116 në procedurat e vendimmarrjes në çështjet mjedisore, meqëllim që të kontribuojë në mbrojtjen e të drejtës së çdokujt për të jetuar në një mjedistë pastër dhe të sigurt për shëndetin dhe mirëqënien e tij. Dy dekadat e funditpjesëmarrja e publikut është vlerësuar si një faktor dhe element i domosdoshëm përadresimin e problemeve mjedisore dhe rrugën drejt zhvillimit të qëndrueshëm.

116 Pjesëmarrja e publikut është shpallur dhe pranuar si një parim për mbrojtjen e mjedisit në Deklaratëne Rio-s për Mjedisin dhe Zhvillimin në Samitin e Tokës mbajtur nga USA në vitin 1992.

36

Rëndësia e pjesëmarrjes në vendimmarrjen mjedisore

Iosun (2000) theksoi se pjesëmarrja e komunitetit është si një paradigmë e përshtaturqë lejon komunitetet lokale në destinacione turistike të ndryshme në nivele tëndryshme të zhvillimit të marrin pjesë në procesin e vendimmarrjes së zhvillimit tëturizmit, duke përfshirë përfitimet e ndara të tij, si dhe përcaktimin e tipit dhe shkallëssë zhvillimit të turizmit në lokalitetet e tyre. Shumë vende në botë e kanë trajtuarpjesëmarrjen e komunitetit, si një nga qëllimet kryesore në arritjen e iniciativave tëzhvillimit117. Vendet që po zbatojnë decentralizimin e kanë konsideruar gjithashtupjesëmarrjen e komunitetit si element thelbësor për suksesin e zhvillimit tëkomunitetit. Në këtë kuptim, decentralizimi ka çuar në nevojën për të përfshirëkomunitetet në programet e zhvillimit dhe në rolin e reduktuar të qeverisë nëmenaxhimin e burimeve118. Megjithatë, në qoftë se pjesëmarrja e komunitetit shihet sikontroll mbi burimet pa kuptuar dhe zbatuar parimet e qëndrueshmërisë, turizmi iqëndrueshëm mbetet konceptual. Debati i tanishëm tregon se pjesëmarrja ekomunitetit shpesh rezulton të jetë problematike, sidomos nëse ajo është parë sikontroll i komuniteteve ndaj resurseve lokale.Pjesëmarrja e publikut në vendimarrjen mjedisore ka një sërë përfitimeshshumëplanëshe që mund të renditen në: informimi dhe edukimi mjedisor i publikut; procesi i vendimmarrjes transparente duke forcuar besimin në institucionet

përkatëse; shmangia e konflikteve dhe vonesave për realizimin e investimeve; fuqizimi i shoqërise civile dhe OJF-ve për të përmbushur misionin e tyre; vendime cilësore që përfshijnë kontributin e vlefshëm të publikut dhe

profesionistëve; identifikimi dhe mundësia që palët e prekura të parashtrojnë dhe mbrojnë

interesat e tyre të ligjshme; rritje e vëmendjes ndaj mjedisit duke kërkuar dhe ndikuar në përmirësimin dhe

zbatimin efikas të masave për mbrojtjen e mjedisit.

Ndikimet kryesore të turizmit sipas parimeve të qëndrueshmërisë

Theksi i turizmit të qëndrueshëm shpesh është fokusuar në përfitimet ekonomike tëtij, ndërkohë që reagimet politike kanë avantazhuar krijimin e bizneseve, zgjerimin etregjeve dhe promovimin e investimeve. Por ky këndvështrim është tepër i thjeshtë.Studimet e fundit kanë marrë në konsideratë ndikimet pozitive dhe negative tëturizmit në komunitetet lokale119.

117Baral, N., Stern, M., Heinen, J., (2007). Integrated conservation and development project life cycles inthe Annapurna Conservation Area, Nepal: is development overpowering conservation? Biodivers.Conserv. 16.

118Bramwell, B. (2004). Hosts and Guests Revisited: Tourism Issues of the 21st Century. TourismManagement.

119Deery, Margaret, and Jago, Leo, & Fredline, Liz (2012). Rethinking Social Impacts of TourismResearch: A New Research Agenda. Tourism Management, 33(1).

37

Është i rëndësishëm konsiderimi se “cilat parime të zhvillimit të qëndrueshëm mundtë zbatohen përmes kontrollit të komunitetit dhe cilat nevojitet të zbatohen përmeskontrollit në nivele më të larta”120. Ekzistojnë shumë studime që i adresojnë ndikimete turizmit si një komponent të rëndësishëm të zhvillimit të tij121.Për të dhënë një tablo më të qartë të parimeve kryesore të qëndrueshmërisë, janësintetizuar në tabelën e mëposhtme ndikimet kryesore të sektorit turistik.

Përveç kontributit ekonomik që komunitetet lokale mund të rrisin nga turizmi, përfshirja etyre në zhvillimin e turizmit mund të jetë e dobishme për vet industrinë, sepse ata mund tëkrijojnë një "administrim efektiv mjedisor që bazohet në njohuritë vendase, lokale dheshkencore, zhvillimin ekonomik, fuqizimin social, mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhekrijimin e përvojave interpretuese të bazuara në natyrë për të mësuarin turistik dhevlerësimin ndërkulturor"122.Lidhur me sa më sipër identifikohen konsiderata të ndryshme, më e lidhur me çështjen e tëcilave është marrja në shqyrtim e efekteve sociale dhe kulturore për arsye se industriaështë e varur në mikpritjen e komunitetit lokal; për këtë arsye ajo duhet të zhvillohet sipasdëshirave dhe nevojave të komunitetit vendas. Gjithashtu, idetë e barazisë, mjedisit dhezhvillimit janë promovuar; këto elemente janë të theksuara më mirë në të ashtuquajturën"Pentagon magjik" i turizmit të qëndrueshëm, që konsiderohet si një sistem ku mirëqeniaekonomike, kënaqësia e vizitorëve, mirëqenia e komuniteteve lokale, burimet lokale dhembrojtja e kulturës janë të balancuara123. Ndikimet kryesore të turizmit paraqiten nëtabelën 2.

Tabela 2 - Ndikimet kryesore pozitive dhe negative të turizmit sipas parimeve të qëndrueshmërisë

Ndikime pozitive Ndikime negative

Ekonomikerritje e të ardhurave dalje e flukseve të të ardhurave tek investitorët dhe

pronarët e huaj

sigurimi i mundësive të punësimit varësi e lartë tek aktorët e jashtëm

stimulim i prodhimit vendas shkakton inflacion të vlerës së tokës

rritje e ofertës së shkëmbimit valutor turizmi si “monokulturë” sjell cënueshmëri të lartë ngakrizat ekonomike

rritje e GDP migrim i punës drejt rajoneve turistike

përmirësime në infrastrukturë, fasilitete dheshërbime

rritje e kërkesës për produktet lokale, duke sjellërritjen e çmimit të tyre

siguron mbështetje ekonomike për ruatjen ekulturës lokale përmes stimulimit të artizanatittek popullsia vendase

devijim i fondeve nga projekte të tjera ekonomike

120 Dwyer, L & Kim. C 2003,' Destination competitiveness: Determinants and indicators', Current Issuesin Tourism, vol.6.

121Kim, Kyungmi, Muzaffer Uysal, & M. Joseph Sirgy (2013). “How Does Tourism in a CommunityImpact the Quality of Life of Community Residents?” Tourism Management, 36 (June), 527-540.

122Jamal, T. & Stronza, A., (2009), 'Collaboration theory and tourism practice in protected areas:Stakeholders, structuring and sustainability', Journal of Sustainable Tourism, vol. 17, no. 2.

123 Constantin, D.L. & Mitruţ, C. (2009). Cultural tourism, sustainability and regional development:experiences from Romania. Cultural tourism and sustainable local development. Surrey,UK.

38

diversifikon ekonominë krijon humbje nëpërmjet kërkesës për import

rritje e pagave në rajonet turistike zhvendos modelet tradicionale të punës

efekti multiplikator për sektorët e tjerëekonomikë

të ardhura të pasigurta për shkak të sezonalitetit

Ekologjikemundësi e financimit të zonave të mbrojturapërmes taksës së hyrjes

konsum i lartë i tokës

rritje e ndërgjegjësimit të turistëve dherezidentëve lidhur me rëndësinë e një sistemi tëqëndrueshëm mjedisor

rrit emetimet e gazit

justifikon mbrojtjen dhe përmirësimin mjedisor rritje e trafikut

inkurajon edukimin e vlerës së turizmit tëbazuar në natyrë

rritje e nivelit të zhurmës

inkurajon rivitalizimin e komunitetit rritje e konsumit të ujit

rritje e akumulimit të mbeturinave

cënim i biodiversitetit, dëmtim i habitateve

Socio - kulturorekrijon imazh pozitiv për vendin ndjenjë inferioriteti

modernizim i strukturës sociale polarizim i strukturës sociale, për shkak të pabarazisësë të ardhurave

promovon shkëmbimin kulturor ndërmjetturistëve dhe rezidentëve

akulturimi

rritje e nivelit të edukimit si pasojë e kërkesave rritje e efektit të demostrimit

ofrim i fasiliteteve rekreative si për turistët,ashtu dhe për rezidentët

rritje e nivelit të kriminalitetit

inkurajim i krenarisë për kulturën lokale konflikte në shoqëritë dhe vlerat tradicionale

ruajtje e identitetit kulturor të popullsisëvendase

standartizimi, që lidhet me procesin e kënaqjes sëdëshirave të turistëve

Burimi: Përpunuar nga autori

CBT, përveç të tjerash përfaqëson një ndër mjetet që mbështesin veprimtarinëkolektive në komunitet si një mënyrë për të inkurajuar njerëzit lokalë të punojnë sëbashku si një ekip për përfitime ekonomike dhe sociale124. Prandaj, suksesi i CBTështë shumë i nevojshëm në komunitetin lokal. Por, zbatimi i suksesshëm iprogrameve të turizmit varet edhe nga marketingu i brendshëm i turizmit përkomunitetin. Komuniteti pritës duhet të informohet për përfitimet e turizmit meqëllimin ofrimin e ndihmës për të kuptuar më mirë turistët dhe motivet e tyre të tëudhëtuarit në destinacion125. Marketingu i brendshëm është i drejtuar zakonisht nëkrijimin e një pranimi për turizmin, pavarësisht nga problemet e veta, për të ndikuarnë qëndrimet që popullsia vendase mban ndaj turistëve, si dhe mënyrën se si atandërveprojnë me turistët.

124 Stone, L.S., & Stone, T.M. (2010). Community-based tourism enterprises: challenges and prospectsfor community participation; Khama Rhino Sanctuary Trust, Botswana. Journal of SustainableTourism 19(1).

125 Crick, Anne P. (2003): ‘Internal Marketing of Attitudes in Caribbean Tourism’, International JournalOf Contemporary Hospitality Management, 15:3.

39

Kontrolli lokal i komunitetit

Dhënia e përgjegjësisë dhe kontrollit njerëzve mbi jetët e tyre është një parimthelbësor i zhvillimit të qëndrueshëm. Për më tepër, projektet e turizmit që përfshijnëdrejtpërdrejtë komunitetet lokale në planifikim dhe implementim ka më tepër tëngjarë të jenë të suksesshme në shpërndarjen e përfitimeve lokale dhe të jenë tëqëndrueshëm në kohë. Po kështu, qëndrueshmëria e zhvillimit të turizmit në vendetmë pak të zhvilluara (LDC) në njëfarë mënyre qëndron në duart e komunitetevelokale. Prandaj, përfshirja e tyre në zhvillimin e turizmit nuk mund të neglizhohet përshkak të roleve të tyre të rëndësishme. Politika në këtë kuadër, nuk është thjesht rrethpërfshirjes përmes procesit të konsultimit; ajo është gjithashtu rreth fuqizimit tëkomuniteteve në vendimet rreth zhvillimeve dhe aktiviteteve që do të ndikojnë tëardhmen e tyre, ndërkohë që mundësimi i nevojave të interesave të tjerë legjitimëduhet marrë në konsideratë.Megjithatë, ende ekzistojnë barriera që kushtëzojnë përfshirjen e komunitetit nëkontrollin lokal të zhvillimit të sektorit turistik.

Ritchie dhe Crouch (2003)126 sugjerojnë se, ndërkohë që turizmi zhvillohet, qeveritëlokale duhet të miratojnë strategji specifike për të përcaktuar drejtimet e komunitetitdhe qëllimet afatgjata. Pjesëmarrja e komunitetit në veçanti, është pranuar sikonsensusi për çdo objektiv të zhvillimit të turizmit në botë. Soteriou dheCoccossis127 argumentojnë se zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm nuk është njëkoncept statik që nuk pranon asnjë qasje kreative. Duke qenë se pjesëmarrja ekomunitetit është pranuar gjerësisht si një nga kriteret për turizmin e qëndrueshëm128,është e nevojshme që pjesëmarrja e komunitetit të shihet si një aspekt kyç përsuksesin e zhvillimit të turizmit.

Rezultatet e studimeve të mëparshme të turizmit129 lidhur me kontrollin lokal kanëidentifikuar katër shtylla që përbëjnë zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm:

Qëndrueshmëria ekonomike: industria është fitimprurëse si në periudhëafatshkurtër, ashtu dhe në afatgjatë dhe mban normat e rritjes në nivele tëmenaxhueshme. Kjo përfshin promovimin e turizmit duke konsideruar kapacitetetmbajtëse.

Qëndrueshmëria mjedisore: industria është në përputhje me mirëmbajtjen ediversitetit biologjik dhe burimeve mjedisore. Një fokus duhet të vendoset nëkapacitetin e mjedisit natyror dhe atij të ndërtuar për të trajtuar turizmin pa dëme.

126Ritchie, J. R. Brent & Crouch, Geoffrey I. (2003). The competitive destination: a sustainable tourismperspective. Oxon, UK: CABI Publishing.

127Soteriou E.C. and Coccossis H. (2010) “'Integrating Sustainability into the Strategic Planning ofNational Tourism Organizations”, Journal of Travel Research, 49(2).

128 Cole, S. (2006b). Information and empowerment: the keys to achieving sustainable tourism. Journalof Sustainable Tourism (14).

129 McKercher, B. Hilary du Cros (2003). Testing a cultural tourism typology. International Journal ofTourism Research. Volume 5, Issue 1.

40

Qëndrueshmëria sociale: industria ndihmon për të rritur kontrollin e njerëzve mbijetën e tyre dhe identitetin lokal. Ajo gjithashtu mbështet komunitetet për rritjen eturistëve pa ndikuar negativisht apo dëmtuar kulturën vendase.

Qëndrueshmëria lokale: industria ka nivele në rritje të përfshirjes lokale nëzhvillimin e saj dhe është në dobi të komuniteteve lokale.

Në zhvillimin e industrisë së turizmit qëllimi i maksimizimit të ndikimeve tëzgjedhura pozitive, të mundshme në komunitet dhe minimizimi i ndikimeve negativepotenciale duhet të jetë një parim udhëheqës. Koncepti i turizmit të qëndrueshëm dolisi një konvergjencë e popullaritetit dhe vëmendjes që mori zhvillimi i qëndrueshëm nëkomunitetin global. Zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm është i varur në balancën ekomponentëve socialë, ekonomikë dhe ambiental të komunitetit.

Një komunitet që planifikon dhe përdor turizmin si një mënyrë alternative të forcimittë zhvillimit të tij ekonomik duhet të zhvillojë turizmin e qëndrueshëm për tëpërmbushur nevojat dhe kërkesat e banorëve të tij130. Zhvillimi i turizmit tëqëndrueshëm është i vështirë pa mbështetjen dhe pjesëmarrjen e banorëve tëkomunitetit131. Kështu, mbështetja e banorëve është një faktor kritik për zhvillimin evazhdueshëm të komunitetit.

2.4 Bizneset turistike dhe qëndrueshmëria e zhvillimit të tyre

Më poshtë shqyrtohen qëndrimet e ndërmarrjeve që operojnë në sektorin turistik ndajparimeve të qëndrueshmërisë dhe sfidat e adoptimit të praktikave të turizmit tëqëndrueshëm në operacionet e tyre të përditshme. Për të përmbushur këto sfida ështëabsolutisht e domosdoshme që ne të fitojmë një të kuptuar më të mirë se sindërmarrjet turistike ju përgjigjen iniciativave të zhvillimit të turizmit tëqëndrueshëm. Studimi e vë theksin në rolin kritik të luajtur nga ndërmarrjet e vogladhe të mesme turistike në zbatimin e praktikave mjedisore të qëndrueshmërisë nëfunksion të zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik të një destinacioni.

2.4.1 Menaxhimi i qëndrueshëm i bizneseve turistike në nivel destinacioni

Paradoksalisht, suksesi i zhvillimit korent të turizmit ka çuar në degradimin si tëmjedisit natyror e social, ashtu dhe të resurseve turistike në destinacione. Turizmi, siasnjë industri tjetër kontribuon në periudhë afatgjatë në shkatërrimin e ambientit; kjondodh kur përqëndrimi i turistëve në vende të veçanta bëhet shumë i lartë dhe rezultonnë mbipopullim dhe shkatërrim të resurseve natyrore të zonës.Të kuptuarit e reagimit të industrisë së turizmit ndaj rritjes së turizmit të qëndrueshëmdhe iniciativave të politikave mjedisore të lidhura me të është thelbësor në qoftë se

130Puczkó, L. & Ratz, T. (2000). Tourist and resident perception of the physical impacts of tourism atLake Balaton, Hungary: Issues for sustainable tourism management.

131Nicholas, L., Thapa, B., Ko, Y. J. (2009). Residents’ perspectives of a World Heritage Site: ThePitons Management Area, St Lucia. Annals of Tourism Research, 35(3).

41

zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm synohet të arrihet. Është gjithashtu e rëndësishmetë konsiderojmë ndërmarrjet turistike dhe rolin e tyre në arritjen e zhvillimit tëturizmit të qëndrueshëm brenda një destinacioni turistik. Ndërmarrjet turistike meatribute të ndryshme mund të kenë mënyra të ndryshme për të adoptuar dhe për t'iupërgjigjur iniciativave të politikave mjedisore të qeverisë dhe parimeve tëqëndrueshme. Në një studim të Dwyer dhe kolegëve të tij theksohet se firmat turistikeduhet të adoptojnë një linjë të poshtme trefishe (TBL) qasjeje ndaj zhvillimit tëqëndrueshëm për t`u siguruar se firmat integrojnë informacionin social, mjedisor dheekonomik në vendimmarrjen menaxheriale. Firmat përpiqen të arrijnëqëndrueshmërinë në operacionet e tyre nëse destinacioni si një i tërë është konformparimeve të qëndrueshmërisë132.Brenda një destinacioni turistik operojnë një numër i madh ndërmarrjesh ofruese tëprodukteve turistike. Pjesa më e madhe e këtyre ndërmarrjeve janë në pronësi vendasedhe janë SME133. Zbatimi i parimeve të turizmit të qëndrueshëm ka rezultuar shpesh ipasuksesshëm për shkak se këto SME mund të mos i përgjigjen bashkarishtiniciativave të politikës mjedisore dhe politikave të zhvillimit të qëndrueshëm134.Gjithësesi, ndërmarrjet e vogla, në pronësi lokale shihen si një nga mjetet nëpërmjet tëcilave mund të përhapen përfitimet ekonomike dhe socio - kulturore të turizmit dhemund të arrihen qëllimet e zhvillimit të qëndrueshëm në turizëm. Ekziston supozimise pronësia lokale e ndërmarrjeve të turizmit të qëndrueshëm do të nxisë stabilitetin ekomunitetit, do të rrisë nivelin e pjesëmarrjes popullore në ekonomi dhe njëkohësishtdo të ulë nivelin e antagonizmit vendas drejtuar turistëve dhe industrisë135. Operatorëtqë ofrojnë produkte të turizmit të qëndrueshëm pritet të zhvillojnë marrëdhënieekonomike afatgjata, të sigurohen që përfitimet ekonomike shpërndahen në mënyrë tëdrejtë, të sigurojnë oportunitete të qëndrueshme punësimi dhe të kontribuojnë në këtëmënyrë në reduktimin e varfërisë në komunitetet lokale136. Megjithë të pranuarin efaktit se zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm është një synim i nevojshëm për sektorine turizmit, implementimi i tij ka sjellë problematika137. Studime tëmëvonshme138tregojnë se ka kufizime të ndryshme që ndikojnë reagimin e SME-vekundrejt turizmit të qëndrueshëm. Këto kufizime përfshijnë mungesën e buxhetit,mungesën e njohurive, mungesën e zbatimit të politikave të qeverisë, koston e lartë tëzbatimit të praktikave të qëndrueshmërisë dhe një treg me shumë konkurrencë.

132Dwyer, L., Edwards, D., Mistilis, N., Roman, C. & Scott, N. (2009). Destination and enterprisemanagement for a tourism future. Tourism Management, 30(1), 63 - 74.

133Huybers, T. & Bennett, J. (2002). Environmental Management and the Competitiveness of Nature -Based Tourism Destinations. Edward Elgar Publishing Limited, Cheltenham, UK.

134Dewhurst, H., and R. Thomas (2003), “Encouraging Sustainable Business Practices in a Non-regulatory Environment: A Case Study of Small Tourism Firms in a UK National Park”, Journal ofSustainable Tourism, vol. 11.

135 Morrison, A. (2002). Small Hospitality Businesses: Enduring or Endangered? Journal of Hospitalityand Tourism Management. 9(1)

136 Lansing, P., & Vries, P. (2007). Sustainable tourism: Ethical alternative or marketing ploy? Journalof Business Ethics, 72.

137Carter, R.W., G.S. Baxter, and M. Hockings. 2001. Resource management in tourism research: A newdirection? Journal of Sustainable Tourism (9)

138 Dewhurst, H. and Thomas, R. (2003).

42

Mason (2003) tregon se konfliktet në destinacionet turistike shpesh lindin për shkakse ndërmarrjet turistike kanë akses të përdorin burimet turistike, por nuk janë tëgatshme për të kontribuar në menaxhimin e burimeve mjedisore. Përveç kësaj,ekziston një keqkuptim që firmat e vogla turistike në pronësi private janë shkakukryesor për ndotjen dhe degradimin e mjedisit, dhe qeveritë shihen kryesisht në rolinmenaxhues të mjedisit139. Në fakt, politikat qeveritare për menaxhimin e mjedisittentojnë të përqëndrohen tek agjencitë kombëtare, në mënyrë që vendimet kritike nëlidhje me rrjedhën e menaxhimit të mjedisit për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëmtë bëhen jashtë nga destinacionet lokale dhe shpesh nga planifikuesit me pak përvojëpersonale ose njohuri në këto destinacione.

Si rezultat, këto vendime kritike shpesh janë konsideruar si konsumuese kohe dhe tënjë përdorimi të vogël në menaxhimin e mjedisit dhe zhvillimin e qëndrueshëm tëturizmit të destinacioneve lokale140. Është argumentuar se planet e mirëprojektuar përzhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në shkallë destinacioni turistik mund tëadresojnë konfliktet që mund të lindin midis ndërmarrjeve turistike dhe komunitetevelokale ose në mes vet ndërmarrjeve turistike.141

Megjithatë, me përjashtim të disa rasteve të studimit, hulumtimet në këtë fushë kanëtentuar të përqëndrohen në qëndrimet e ndërmarrjeve të vogla turistike, interpretimindhe në një masë të kufizuar në aplikimin e parimeve të turizmit të qëndrueshëm142.Përveç kësaj, kuadri i politikës për destinacionin duhet të jetë ngritur në një mënyrëqë përfiton duke ndërmarrë mundësi sipërmarrëse, për shkak se bizneset e vogla nëturizëm kontribuojnë në konkurrencën rajonale, rigjenerim dhe qëndrueshmëri143.Këto biznese mbështeten në bashkëpunimin dhe sipërmarrjen brenda tërëdestinacionit144.

Sektori privat përfaqëson aktorët me interesa biznesi në turizëm dhe industritëmbështetëse të tij. Këto biznese mund të shkojnë në madhësi nga ndërmarrjet e voglafamiljare deri tek korporatat ndërkombëtare145. Për turizmin e qëndrueshëm, biznesete vogla dhe të mesme në pronësi lokale përkrahen për të nxitur pronësinë dhembajtjen e të ardhurave të turizmit brenda një komuniteti146.

139Mason P. (2003). Tourism Impacts, Planning and Management. Butterworth Heinemann. London.140Huybers, T. & Bennett, J. (2003). Environmental Management and the Competitiveness of

Nature-Based Tourism Destinations. Environmental and Resource Economics.141Howie, F. (2003) Managing the tourist destination, Cengage Learning EMEA.142Vernon, J., Essex, S., Pinder, D. & Curry, K. (2003). The “greening” of tourism microbusinesses:

outcomes of focus group investigations in South East Cornwall, Business Strategy and theEnvironment, 12: 49-69.

143Marzano, G., Laws, E., & Scott, N. (2009) ‘The River City'? Conflicts in the development of adestination brand for Brisbane. In B. Prideaux & M. Cooper (eds.), Rivers as a Tourism Resource.

144Thomas, R.(Ed) (2004) Small Firms in Tourism: International Perspectives. Advances in TourismResearch Series. Oxford:Elsevier.

145Weaver, D. & Lawton, L. (2002). Overnight ecotourist market segmentation in the Gold Coasthinterland of Australia. Journal of Travel Research, 40, 270-280.

146Mbaiwa, J. (2004). Prospects of basket production in promoting sustainable rural livelihoods in theOkavango Delta, Botswana, International Journal of Tourism Research, Volume 6, Issue 4.

43

Megjithatë, bizneset e mëdha ndërkombëtare janë shumë të zakonshme në turizëm përshkak të natyrës ndërkombëtare të industrisë. Bizneset janë të motivuar tradicionalishtnga fitimi. Në rastin e turizmit të qëndrueshëm, kjo krijon probleme ndërsa biznesetjanë të gatshëm të angazhohen për praktikat e turizmit të qëndrueshëm, që nuk janë nëpërputhje me qëllimet e shtyra drejt fitimit afatshkurtër147.

Është shumë e vështirë për bizneset të kuptojnë se fitimi afatgjatë do të rritet memiratimin e praktikave të turizmit të qëndrueshëm. Kjo mund të çojë në degradimin easeteve turistike në dëm të zhvillimit të turizmit148 dhe përbën një shqetësim tëveçantë kur bizneset nuk i përkasin komunitetit lokal, për arsye se pronarët ebizneseve të huaja nuk janë të ndërgjegjësuar për rëndësinë e këtyre aseteve ose si tëmenaxhojnë shfrytëzimin e tyre në një mënyrë që nuk dëmton komunitetin149.Ky është argumenti kryesor pse rregullimi nga qeveritë është i nevojshëm për tësiguruar pjesëmarrjen e sektorit privat në fushën e turizmit të qëndrueshëm përmespolitikave dhe kornizave. Një tjetër çështje që lind në lidhje me biznesetndërkombëtare në skenarin e vendeve më pak të zhvilluara është pushteti i ushtruarnga korporatat e mëdha që mund të ketë një ndikim të konsiderueshëm. Potenciali i tëardhurave atje ku korporatat e mëdha operojnë në destinacione të veçanta do të thotëse zhvillimi i turizmit mund të ndikohet nga axhendat dhe proceset e tyre.

Pronësia ndërkombëtare e këtyre korporatave të mëdha gjithashtu pengon pronësinëdhe kontrollin e turizmit prej komunitetit. Ajo mund edhe të pengojë kontrollinkombëtar dhe pronësinë mbi turizmin dhe për këtë arsye, përfitimet ekonomikembahen në vendin e origjinës së korporatës me pak rrjedhje në destinacion150. Vendetmë pak të zhvilluara kanë më shumë gjasa që të ndikohen nga këto biznesendërkombëtare në dëm të politikës në këmbim të një mbështetjeje të fuqishme përindustrinë e turizmit dhe përfitimeve të mundshme ekonomike. Megjithatë, duhettheksuar se këto përfitime ekonomike janë realizuar rrallë në nivel lokal.

Përkundër këtyre sfidave, ndërgjegjësimi i konsumatorëve të çështjeve globale (të tillasi ndryshimet klimaterike) dhe një dëshirë në rritje e turistëve për të kërkuar përvojatë reja është duke kontribuar në rritjen e apelit të tregut ndaj qëndrueshmërisë,veçanërisht qëndrueshmërisë mjedisore. Si pasojë, shitja e turizmit të qëndrueshëm sinjë produkt është duke u përmirësuar, kjo do të inkurajojë bizneset për të ndjekurqëndrueshmërinë për përfitimet e mundshme nga rritja e shitjeve. Deri tani, shumica ekëtij zhvillimi është sipërfaqësore, dhe jo një përpjekje e sinqertë për zhvillimin e

147Binns, T. and Nel, E. 2002. Tourism as a local development strategy in South Africa. GeographicalJournal, 168(3).

148Fauzi, A., & Buchary, E. (2002). A Socio-economic Perspective of environmental degradation atKepulauan Seribu National Marine Park, Indonesia. Coastal Management Journal Vol 30(2).

149Lansing, P., & De Vries, P. (2007). Sustainable Tourism: Ethical alternative or marketing ploy?Journal of Business Ethics, 72, 77.

150Muhanna, E. (2007). Tourism Development Strategies and Poverty Elimination. Problems andPerspectives in Management, 5(1), 37 - 47.

44

qëndrueshëm të turizmit në çdo nivel151. Shumë më tepër punë është e nevojshme përsektorin privat për të mbështetur në mënyrë aktive zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm pa legjislacion, por kjo është një pikëpamje më pozitive.

Iniciativat e industrisë për problemet e Turizmit të Qëndrueshëm

Ashtu si çdo industri globale, aktivitetet e bizneseve turistike mund të kenë ndikim tëkonsiderueshëm mbi tendencat e zhvillimit lokal. Ndikimet lokale të industrisë sëturizmit janë të ndryshme dhe shpesh janë unike për sektorin e turizmit.

Aktivitetet turistike mundet të degradojnë në veçanti pasurinë sociale dhe natyrore tënjë komuniteti, duke çuar në një ndryshim strukturor që prodhon efekte unike socialembi komunitetin turistik lokal, duke përfshirë modifikimin e zakoneve lokale dhejetesës, ndryshimet në demografinë lokale dhe ndryshime në strehim dhe punësim nëtregjet lokale. Nëse këto aktivitete komerciale degradojnë trashëgiminë dhe pasurinë ekomunitetit, atëherë komuniteti vuan në mënyrë më të drejtpërdrejtë sesa konsumatorituristik.Ndërhyrja e një numri të madh të të huajve të painformuar në sistemet sociale lokalemund të minojë marrëdhëniet dhe vlerat para-ekzistuese sociale. Ky është veçanërishtnjë problem atje ku biznesi turistik është përqëndruar në sistemet tradicionaleshoqërore, që vlerësohet të përfaqësojnë shpeshherë imputin bazë të produktit turistik.Ndërhyrja e një numri të madh të turistëve të huaj, me një normë të lartë të konsumitdhe një mbishfrytëzim në zonat natyrore ose në qytetet me infrastrukturë tëpapërshtatshme të menaxhimit të mbeturinave, mund të prodhojë ndryshime në njënormë që është shumë më e madhe se norma e imponuar nga banorët vendas. Këtondryshime të lidhura me turizmin janë veçanërisht të dëmshme kur banorët vendasmbështeten në ato zona natyrore për të siguruar jetesën e tyre.

Vet bizneset turistike mund të ofrojnë një kontribut të rëndësishëm vullnetar përzgjidhjen e kostove sociale të turizmit nëpërmjet:

sigurimit të punësimit për rezidentët dhe mundësi trajnimi, duke përfshirëtregtinë tradicionale dhe zejtarinë;

krijimit të udhëzimeve që favorizojnë blerjen e mallrave dhe shërbimevelokale;

donacioneve dhe investimeve në objektet lokale rekreative, parqe kulturore,objektet dhe operacionet e sigurisë;

menaxhimit të raportit kosto / përfitim në nivel lokal.

Me dështimin e masave të nevojshme vullnetare, qeveritë lokale mund tëinstitucionalizojnë stimuj ekonomik dhe masa rregullatore për të shpërblyer praktikatmë të mira dhe për të parandaluar ndikime të rënda sociale që duhet të zgjidhen meshpenzime publike. Në fund të fundit, në operimin e institucioneve private, që nuk

151Mahony, K. (2007). Certifcation in the SouthAfrican tourism industry: the case of fair trade intourism. Development Southern Africa, 24(3).

45

tregojnë asnjë angazhim afatgjatë për ruajtjen materializohen parakushtet bazë përturizëm, të cilat përfshijnë sigurinë publike, cilësinë e mjedisit, mirëmbajtjen einfrastrukturës dhe drejtësisë lokale. Autoritetet ekonomike duhet të përdorin të gjithakompetencat në dispozicion për të mbrojtur trashëgiminë kulturore dhe pasuritë emjedisit që e kthejnë një destinacion në atraktiv.

Në mënyrë ideale, këto përpjekje do të sigurojnë që konsumatorët e turizmit, tëfillojnë të njohin dhe të kuptojnë destinacionet turistike si komunitete të gjalla qëmeritojnë përkrahjen dhe respektin e tyre. Komunikimet nga konsumatorët turistik përindustrinë e turizmit dhe për autoritetet vendore në lidhje me dëshirën e tyre për tëreduktuar ndikimet negative të aktiviteteve të tyre turistike mund të jenë thelbësorepër mobilizimin dhe ndryshimet në praktikat e industrisë dhe të qeverisë. Organizatatndërkombëtare gjithashtu mund të luajnë një rol të rëndësishëm në informimin ekonsumatorëve në lidhje me aktivitetet e zhvillimit të turizmit që shkelin parimetthemelore të zhvillimit të qëndrueshëm. Sigurimi i informacioneve të tilla përqeverisjen vendore mund të lehtësojë përgjegjshmërinë e autoriteteve lokale ndajproblemeve të identifikuara. Nëse industria dhe qeveria janë të mbrojtur dhembështetur në aspektet sociale, kulturore dhe mjedisore, ata duhet të ndërtojnëpartneritete më ambicioze dhe të përkushtuar për të planifikuar, menaxhuar dhe për tëinvestuar në këto pasuri.

Një pengesë kryesore për zhvillimin e qëndrueshëm përmes turizmit është një besimmbi mekanizmat e tregut për të udhëhequr vendimet e zhvillimit të turizmit dhe tëkonsumit. Tregu, i cili trajton pasuritë kulturore dhe mjedisore si të lira, pra “të mirapublike” dhe që i përgjigjet degradimit të kësaj pasurie ofron instrumente për tëudhëhequr zhvillimin, por është i pandjeshëm për shumë kërkesa të turizmit tëqëndrueshëm. Për më tepër, në një treg global si turizmi, problemi i “rrjedhjes”, kupërfitimet ekonomike lokale të turizmit rrjedhin në aktivitete jashtë komunitetit lokalpërbën një tjetër tregues të paaftësisë së qasjeve të thjeshta të këtij tregu.

Menaxhimi mjedisor i ndërmarrjeve turistike

Viti 1992 ishte veçanërisht domethënës për qëndrueshmërinë mjedisore. Ai shënoi njëtrend në industrinë e mikpritjes dhe të turizmit, që zhvendosi fokusin e shqetësimevemjedisore, përdorimit të teknologjisë, si dhe përdorimin eficent të energjisë152.Menaxhimi mjedisor lidhet me minimizimin e ndotjes së ajrit, ujit dhe tokës dhegjenerimin e mbetjeve nga ndërmarrjet turistike dhe vizitorët. Ruajtja e pastërtisë sëmjedisit do të thotë reduktim i mbeturinave dhe emisioneve të dëmshme me qëllimruajtjen e cilësisë së ajrit, ujit dhe tokës për të mbështetur jetën, shëndetin dhebiodiversitetin. Veprimet duhet të adresojnë të gjitha aspektet e parandalimit tëndotjes dhe kontrollit gjatë gjithë fazave të ciklit të jetës së zhvillimit të turizmit, gjatëdhe pas përdorimit të fasiliteteve; edhe pse ndikimet lokale në mjedis, siç janë ajri dhecilësia e ujit, janë menjëherë të dukshme për komunitetet lokale dhe për vizitorët,

152Kalisch, A. (2002). Corporate futures: Social responsibility in the tourism industry. London: TourismConcern.

46

ndërkohë që industria e turizmit ka edhe ndikime mjedisore globale. Qeveritë duhet tënjohin përgjegjësitë si ndaj mjedisit global, ashtu dhe ndaj atij lokal që janë tëqenësishëm në ruajtjen e pastërtisë së mjedisit. Ndotja globale mund të ndikojëgjithashtu në shumë destinacione lokale përmes pasojave të ndryshimeve klimaterike.Ashtu si me promovimin e burimeve në mënyrë eficente, kontrolli i ndotjes do tëarrihet kryesisht duke ndryshuar modelet e konsumit të turistëve dhe ndërmarrjeveturistike. Ky duhet të jetë një komponent kyç i sistemeve individuale të menaxhimit tëmjedisit në kuadër të ndërmarrjeve turistike.

Faktorët kufizues të adoptimit të qëndrueshmërisë mjedisore në biznesetturistike

Është e rëndësishme të kuptohen kufizimet ndaj qëndrueshmërisë për të ecur përparanga qëndrimi në veprim153. Industria e udhëtimit është e përqendruar në burimetnatyrore dhe ndikimet negative të shkaktuara nga turizmi provokojnë vëmendje për tëndryshuar strategjitë e menaxhimit të bizneseve turistike. Përgjithësisht, AutoritetetKombëtare Turistike dhe Organizatat e Destinacionit Turistik janë përgjegjëse për tëinkurajuar ndërmarrjet e turizmit drejt qëndrueshmërisë. Shumë shpesh organizata tëtilla krijojnë udhëzues për natyrën dhe qasje miqësore ndaj kulturës dhe certifikojnëndërmarrjet që ndjekin rregullat.Një faktor kufizues për adoptueshmërinë është se praktikat e qëndrueshme janëkonsideruar të jenë të shtrenjta. Ideja e shpenzimeve të larta, ndërsa zbatohetqëndrueshmëria pjesërisht ngrihet për shkak të politikave qeveritare. Figge dhe Hahn(2006)154 theksojnë se ndërmarrjet kontribuojnë në qëndrueshmëri vetëm nëseshpenzimet janë më të ulëta sesa përfitimet e perceptuara. La Lopa dhe Day155

sugjerojnë se bizneset duhet të jenë edukuar në lidhje me kostot më të ulëta të blerjes,se sa përfitimet e të qënit i qëndrueshëm. Kompanitë nuk e konsiderojnë faktin se kurato investojnë, fitimet ekonomike në afatgjatë do të jenë më të mëdha. Prandaj,resurset financiare janë përcaktuar si një tjetër kufizim për zbatimin e qasjes sëqëndrueshme të biznesit. Megjithatë, një pjesë e studiuesve e lidhin qëndrueshmërinëme imazhin pozitiv të ndërmarrjes156. Prandaj, marketingu njihet të jetë forca më emadhe shtytëse drejt qëndrueshmërisë. Një nga pengesat për aplikimin e risive ështëmungesa e përgatitjes nga menaxherët dhe punonjësit për të kaluar nëpër procesin endryshimit. Menaxherët e biznesit e dinë se futja e risive zakonisht merr shumë kohë,përpjekje dhe shpesh shkakton shkatërrim në klimën organizative. Ata druhen seshpenzimet për të bindur stafin e tyre drejt aktiviteteve ekologjikisht miqësore do tëkushtojnë më shumë se përfitimet e siguruara. Prandaj është thelbësor edukimi i stafit

153Graci, S. (2010). Examining the factors that impede sustainability in China’s tourism accommodationindustry: a case study of Sanya, Hainan, China. Journal of Hospitality Marketing and Management.

154 Figge, F. & Hahn, T. (2006): "Looking for Sustainable Value", Environmental Finance, 7(8), 34 - 35.155 La Lopa, M., J., Day, J. (2011). Pilot study to assess the readiness of the tourism industry in Waled to

change to sustainable tourism business practices. Journal of Hospitality and Tourism Management,18.156Jarvis, N., Weeden, C. and Simcock, N. (2010). The benefits and challenges of sustainable tourism

certification: a case study of the Green Tourism Business Scheme in the West of England. Journal ofHospitality and Tourism Management. 17: 83 - 93.

47

në lidhje me aspektet pozitive të qëndrueshmërisë para se të kalohet tek modelet etjera te biznesit157.Zhvillimi i politikave të turizmit të qëndrueshëm mund të jetë një mënyrë shumëeficente për stimulimin e shfaqjes së bizneseve të reja dhe promovimin e ruajtjes dhembrojtjes ambientale158. Relativisht pak kërkime janë fokusuar në të kuptuarin epërshtatjes së ndërmarrjeve turistike dhe reagimit të tyre ndaj turizmit të qëndrueshëmdhe politikave të menaxhimit ambiental, veçanërisht në kontekstin e vendeve nëzhvillim, ku shfrytëzimi i burimeve mjedisore përbën shpesh motorin e zhvillimitekonomik159. Studime të mëparshme kanë treguar se ndërmarrjet turistike, veçanërishtSME shpesh fokusohen në kthimet e biznesit të tyre duke përdorur praktika tëpaqëndrueshme të biznesit, ndërkohë që praktikat korente të menaxhimit dherregullimet institucionale përgjithësisht nuk kanë qenë në gjendje të krijojnë reagimeefikase nga ana e ndërmarrjeve turistike160. Fragmentizimi i lartë dhe dominimi indërmarrjeve SME në destinacione turistike nënkupton se zbatimi i politikave tëzhvillimit të turizmit të qëndrueshëm shpesh ka qenë i pasuksesshëm161.Nëse një destinacion ka si synim arritjen e zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm,atëherë veprimtaria e bizneseve që operojnë në të duhet të jetë në përputhje meobjektivin dhe mbështetëse e tij. Industria turistike duhet inkurajuar për të përqafuarturizmin e gjelbër, që do të thotë se sipërmarrjet duhet të bëjnë maksimumin e tyre përtë reduktuar ndikimet mjedisore në operacionet e tyre.Bizneset SME luajnë një rol kritik në zhvillim, veçanërisht ato të lokalizuara nëqytetet kryesore turistike. Megjithatë, shpesh modelet e zhvillimit ekonomik ipërjashtojnë ose minimizojnë bizneset e vogla dhe të mesme, siç janë biznesetturistike, për shkak të kompleksitetit të këtij grupi162. Ende studiues të tjerë163

theksojnë se në shumicën e ekonomive, SME-të janë dhe fasada e zhvillimit socio –ekonomik; ato nuk përfaqësojnë thjesht aktorë me interesa të veta në lojë, por siçpërcaktojnë Freeman dhe McVea’s164, ato kanë gjithashtu kapacitetin për të ndikuarproceset e zhvillimit. Kështu që, është e rëndësishme për aktorët që jo thjesht tëpërfshihen në procesin e vendimmarrjes, por edhe që perceptimet dhe objektivat tëpërfshihen vërtet në kornizën e zhvillimit165.

157La Lopa, M., J., Day, J. (2011). Pilot study to assess the readiness of the tourism industry in Waled tochange to sustainable tourism business practices. Journal of Hospitality and Tourism Management, 18

158 Castellani, V., & Sala, S. (2010). Sustainable performance index for tourism policy development.Tourism Management, 31(6).

159 Vernon, J., Essex, S., Pinder, D. & Curry, K. (2003).160 Michelle, M. (2006) “Sustainable Tourism Using Regulations, Market Mechanisms and Green

Certification: A Case Study of Barbados” Journal of Sustainable Tourism, Vol. 14. No. 5.161 Vernon, J., Essex, S., Pinder, D. & Curry, K. (2003).162 Morrison, A., & Teixeira, R. (2004). Small business performance: a tourism sector focus. Journal of

Small Business and Enterprise Development, 11(2).163Pistrui, D., Welsh, H. P., Pohl, H. J., Wintermantel, O. & Liao, J. (2003). Entrepreneurship in the new

Germany. Small Firms and Economic Development in Developed and Transition Economies: AReader. Hampshire, UK.

164 Freeman R.E. & McVea J. (2002) A stakeholder approach to strategic management, Darden GraduateSchool of Business Administration.

165 Tosun, C., Timothy, D. J. & Ozturk, Y. (2003). Tourism growth, national development and regionalinequality in Turkey. Journal of Sustainable Tourism (11).

48

Vendimi për të adoptuar praktikat e qëndrueshme paraqet shumë sfida për ndërmarrjete lidhura me turizmin; ai çon në një proces të gjatë ndryshimi. Edhe pse përfitimet përkomunitetet dhe ndërmarrjet individuale janë të dukshme dhe resurset janë nëdispozicion, motivimi për ndryshim është larg nga universali. Çdo organizatë kakulturën e korporatës, të përbërë nga vlerat, besimet, qëndrimet. Duke qenë se çështjete mjedisit janë zakonisht të izoluara nga vlerat e korporatës, përpjekjet për zbatimin etyre nuk funksionojnë166. Akomodimi i suksesshëm i praktikave të qëndrueshmërisëështë i lidhur kryesisht me besimet personale. Graci (2010) thekson se menaxhimi jombështetës mund të jetë një kufizim i madh drejt zhvillimit tëqëndrueshmërisë. Pengesë tjetër drejt qëndrueshmërisë është mungesa e njohurive167.Graci (2010) thekson, se vetëdija mjedisore e menaxherëve është mjaft e ulët dhe kjoçon në një absorbim të ngadalshëm për iniciativat e ardhshme. Zbatimi iqëndrueshmërisë kërkon të menduarit afatgjatë. Në të kundërt, mjedisi komercial ibizneseve turistike çon në qëllime afatshkurtra. Problemi kryesor i vërejtur nga Graci(2010) është se pa rritjen e vetëdijes së përgjithshme mjedisore nuk ka nxitje përndërmarrjet e turizmit për të zbatuar idetë e qëndrueshme, me përjashtim të atyre qësjellin fitim të shpejtë ekonomik. Rojo (2009)168 vë në dukje se resurset natyrore janëkonsideruar të mira publike, pra, investimi në ruajtjen e tyre nuk sjell përfitime tëdrejtpërdrejta ekonomike për ndërmarrjen. Po kështu, kriza ekonomike e viteve tëfundit i ka bërë kompanitë të rishikojnë shpenzimet e tyre. Për këtë arsye, rritja eshitjeve është kthyer një objektiv kryesor, ndërsa çdo veprimtari shoqërore apomiqësore me mjedisin është konsideruar të jetë më pak e rëndësishme.

2.4.2 Qëndrueshmëria në industrinë akomoduese

Roli i industrisë hoteliere në zhvillimin ekonomik ka qenë në fokus të vëmendjes nërritje në literaturë169; po kështu edhe aplikimi i termit qëndrueshmëri brenda kësajindustrie, që do të thotë “plotësim i dëshirave korente të miqve, punonjësve dhekomuniteteve lokale pa sakrifikuar dëshirat e brezave të ardhshëm”170. Në sektorinakomodues, bizneset e mëdha kanë adoptuar iniciativa të ndryshme për promovimin eparimeve të qëndrueshmërisë. Përpjekjet për ta bërë industrinë hoteliere “më jeshile”janë ndërmarrë që prej viteve 1990, duke reduktuar konsumin e energjisë dhe ujit, sidhe emetimet e lëshuara në ajër, ujë apo tokë171. Ndërkohë që turizmi gjeneronpërfitime të konsiderueshme për ekonomitë lokale dhe ndërkombëtare, industriahoteliere përballet me kërcënime serioze mjedisore dhe socio - kulturore. Turistët po

166 Graci, S. & Rachel Dodds (2010) Sustainable Tourism in Island Destinations. London: Earthscan.167 Graci, et al, 2010; La Lopa & Day, 2011.168 Rojo, I. M. (2009) Economic development versus environmental sustainability: the case of tourist

marinas in Andalusia, European Journal of Tourism Research, Vol. 2 No. 2 pp. 162 - 177.169 Sharpley, R. (2000). Tourism and sustainable development: Exploring the theoretical divide. Tourism

of Sustainable Tourism.170 Sheehan, L., Ritchie, J. R. B., & Hudson, S. (2007). The destination promotion triad: Understanding

asymmetric stakeholder interdependencies among the city, hotels, and DMO. Journal of TravelResearch.

171 Bohdanowicz P. (2005), European hoteliers’ environmental attitudes: Greening the business. CornellHotel and Restaurant Administration Quarterly 46, 188 - 204.

49

bëhen gjithnjë e më të ndërgjegjësuar rreth problemeve mjedisore, që do të thotë seata janë duke u bërë më të vetëdijshëm ekologjikisht, duke kërkuar të blejnë produktedhe shërbime miqësore me mjedisin dhe duke parapëlqyer ndërmarrjet që mbështesinpraktikat mjedisore172. Në kushtet kur numri i turistëve që aplikojnë praktikatmiqësore ndaj mjedisit është rritur, hotelet i kanë përdorur këto praktika si njëstrategji efektive marketing për arritjen e avantazhit konkurrues në industrinë emikpritjes173. Sipërmarrjet turistike, më së shumti fasilitetet hoteliere kanë adoptuargjithashtu iniciativa për të treguar angazhimin e tyre ndaj zhvillimit tëqëndrueshëm174. Së fundmi, praktikat e qëndrueshmërisë në ndërmarrjet hotelierekanë ofruar një bazë të gjerë literature, duke u përpjekur të vlerësojnë dheidentifikojnë nivelin e performancës për këto praktika anembanë botës175.

Përfitimet e adoptimit të praktikave të qëndrueshmërisë në hotele

Duke qenë se industria e udhëtimit dhe turizmit varet në masë të madhe nga cilësia emjedisit lokal, shumë hotele kanë zhvilluar planet e qëndrueshmërisë për të zbuturndikimin e tyre në mjedis176. Hulumtimet e mëparshme kanë treguar se hoteletmiratojnë praktika të qëndrueshmërisë për një numër faktorësh, duke përfshirëlegjislacionin dhe rregulloret në rritje në lidhje me çështjet mjedisore dhe sociale;shqetësimet rreth rritjes së mungesës së burimeve jetike natyrore; rritjes sëndërgjegjësimit aksioner për rëndësinë e investimeve etike të shëndosha tëkorporatave; roli i madh i televizionit dhe medias së shkruar për mbulimin eaktiviteteve të organizatave dhe grupeve të presionit kundër korporatave177. Shumicae ndërmarrjeve të mëdha tani demonstrojnë publikisht angazhimin e tyre për çështjet eqëndrueshmërisë për të rritur avantazhin konkurrues, për të ndërtuar markën e tyredhe për të diferencuar veten nga konkurrentët në treg178. Në studimin e tij, Kasimu179

ka cilësuar se përfitimi më i rëndësishëm i adoptimit të praktikave të qëndrueshmërisëështë përmirësimi i perceptimit të hotelit në sytë e miqve dhe komuniteteve lokale,

172 Han, H.S., & Ryu, K. (2009). The roles of the physical environment, price perception, and customersatisfaction in determining customer loyalty in the family restaurant industry. Journal of Hospitality& Tourism Research.

173 Manaktola, K., & Jauhari, V. (2007). Exploring consumer attitude and behaviour towards greenpractices in the lodging industry in India. International Journal of Contemporary HospitalityManagement, 19(5), 364 - 377.

174 Ayuso, S. (2006). Adoption of voluntary environmental tools for sustainable tourism: analyzing theexperience of Spanish hotels. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 13.

175 Nicholls, S., & Kang, S. (2012). Green initiatives in the lodging sector: Are properties putting theirprinciples into practice? International Journal Of Hospitality Management, 31(2).Mensah, I & Blankson, E.J. (2013). Determinants of hotels‟ environmental performance: Evidencefrom the hotel industry in Accra, Ghana, Journal of Sustainable Tourism, 21(8).

176Rahman W (2012). Cultural tourism and Bangladesh: An overview. Bangladesh ResearchPublications Journal (7).

177 Jones, P., Hillier, D., & Comfort, D. (2014). Sustainability in the global hotel industry. InternationalJournal of Contemporary Hospitality Management, 26(1).

178 Jones, C. (2013): “Scenarios for Greenhouse Gas Emissions Reduction from Tourism: An ExtendedTourism Satellite Account Approach in a Regional Setting,” Journal of Sustainable Tourism, 21(3).

179 Kasimu, A., Zaiton, S., & Hassan, H. (2012). Hotels Involvement in Sustainable Tourism Practices inKlang Valley, Malaysia. Int. Journal of Economics and Management.

50

ndjekur nga rritja e kënaqësisë dhe motivimit të konsumatorëve dhe punonjësve dhenjë e ardhme e përmirësuar për industrinë e turizmit. Një imazh i përmirësuar rritgjenerimin e të ardhurave për shkak të kënaqësisë së klientit. Për më tepër, studiuesitkanë identifikuar se rezultatet e qëndrueshmërisë lidhen me avantazhet konkurruesepër ndërmarrjet e biznesit, të tilla si: punësimi i burimeve njerëzore më të mira; rritja eproduktivitetit të punonjësve, kënaqësia konsumatore dhe turistë besnikë; faqetkomerciale dhe fasilitetet; rritja e të ardhurave dhe pjesës së tregut; rreziku ireduktuar, marrëdhëniet e përmirësuara me rregullatorët dhe financim më i lehtë180.Përveç kësaj, hotelet mund të sigurojnë shumë përfitime të mundshme nga futja elinjës së poshtme trefishe në modelin e tyre të biznesit, të tilla si përmirësim iefikasitetit dhe kostos së kursimeve, përmirësim i pozicionit të tregut, përmirësim imarrëdhënieve me grupet e interesit, përmirësim i procesit strategjik të vendimmarrjesbrenda firmës dhe sigurimi i përfitimeve më të gjera për destinacionin181. Studime tëtjera kanë konstatuar se adoptimi i praktikave ekologjikisht miqësore sjell përfitimenë drejtim të reduktimit të konsumit të energjisë, në pakësimin deri në minimizim tëpenaliteteve të vlerësuara nga autoritetet mjedisore dhe përmirësime shoqëruese nërritjen e besueshmërisë së konsumatorit dhe si rrjedhojë rritjen e imazhit publik182.

Sfida me të cilën përballet industria turistike është të sigurojë avantazhe ngapërfitimet dhe të kontrollojë ndikimet negative të njerëzve, destinacioneve dhevendeve (Edgell, 2006). Kontrolli i efekteve të ndjeshme të turizmit dhe arritja eqëndrueshmërisë si mjedisore, ashtu edhe ekonomike duke balancuar rritjen dhezhvillimin është shumë komplekse. Arritja e suksesshme e turizmit të kontrolluar ngakomuniteti varet nga i kuptuari dhe njohuritë e bizneseve dhe aktorëve lokalë tëaspekteve të turizmit për të kontribuar pozitivisht në zhvillimin e qëndrueshëm tëtij183.

2.4.3 Certifikimi në sektorin turistik

Certifikimi është një mekanizëm për të siguruar se një aktivitet ose produkt plotësonstandarde të caktuara që mund të jenë vendosur nga qeveria, ose të pranuara brendanjë sektori të industrisë. Në turizëm, certifikimi është përdorur kryesisht për tëkontrolluar aktivitetet dhe standardet e ndërmarrjeve turistike, siç janë ndërmarrjetakomoduese që garantojnë sigurinë dhe kënaqësinë e konsumatorit. Megjithatë, atomundet gjithashtu të zgjerohen për të mbuluar çështjet e qëndrueshmërisë.

Certifikimi përfaqëson një procedurë vullnetare që vlerëson, monitoron dhe jep sigurise një biznes, produkt, proces, shërbim apo sistem menaxhimi është konform

180Molina-Azorín, J.F., Claver-Cortés, E., López-Gamero, M.D. and Tarí, J.J. (2009a), "Greenmanagement and financial performance: A literature review", Management Decision, Vol. 47.

181 Dwyer, L. (2005). Relevance of triple bottom line reporting to achievement of sustainable tourism: ascoping study. Tourism Review International, 9(1), 79 - 94.

182 Fotiadis, A. K., Vassiliadis, C. A., & Rekleitis, P. D. (2013). Constraints and benefits of sustainabledevelopment: a case study based on the perceptions of small-hotel entrepreneurs in Greece. Anatolia.

183 Okech, R. (2006) 'The Role of Local Communities in the Management of Cultural Landscapes',Paper presented at the ATLAS Africa 2006 Conference, Mombasa, Kenya.

51

kërkesave specifike. Ai u akordon një logo të marketueshme apo vulë atyre qëplotësojnë apo tejkalojnë standardet bazë.

Avantazhi kryesor i certifikimit në promovimin e një qëndrueshmërie më të lartë nëturizëm është se ai siguron një mënyrë për një fotografim, për të paktën disa ngaqëllimet dhe objektivat që përbëjnë qëndrueshmërinë dhe një identifikim më të qartëtë ndërmarrjeve që janë duke i arritur ato. Kjo është një nga mënyrat e pakta objektivepër të mundësuar ata që duan të promovojnë qëndrueshmërinë në veprimet dhezgjedhjet e tyre (p.sh. konsumatorët individualë, operatorët turistikë dhe qeveritë) përta kuptuar se kë të mbështesin.

Certifikimi i destinacioneve dhe shërbimeve

Përveç certifikimit të qëndrueshmërisë së ndërmarrjeve turistike dhe produkteve tëtyre, ekzistojnë gjithashtu skema që certifikojnë destinacionet apo tipe të veçanta tëshërbimeve. Skema “Flamuri Blu”184 për plazhet dhe zonat bregdetare është njëshembull i mirë që mund të aplikohet në të gjithë botën, pasi ajo nënvizon avantazhete fokusit të qartë, prakticitetit, rëndësinë dhe vazhdimësinë me një skemë gjatë kohësqë standardet e qëndrueshmërisë respektohen. Në disa lokalitete, certifikimi iqëndrueshmërisë mbulon të gjithë destinacionin. Skema të tilla marrin në konsideratëmënyrën se si është menaxhuar i gjithë destinacioni, në terma të politikave tëqëndrueshmërisë, eficencës së burimeve, kontrollit të ndotjes, shërbimeve sociale, etj,si dhe konsiderojnë proceset e menaxhimit ambiental të sektorit turistik. Meritat ecertifikimit për të gjithë komunitetin kanë qenë subjekt i një debati tëkonsiderueshëm, pjesërisht për shkak të vështirësive dhe kostove të sigurimit të tëdhënave të vlefshme dhe të rëndësishme.Certifikimi “The Blue Flag” ka qenë i vlefshëm që prej vitit 1985.Kriteret për sigurimin e këtij certifikimi përfshijnë: cilësinë e ujit, duke përfshirë përputhjen me standardet e ujit të lejueshëm për

t`u larë edukimin dhe informimin mjedisor, duke përfshirë procedurat për lajmërimin

e përdoruesve rreth cilësisë së ujit dhe parashikimit të interpretimit mjedisor; menaxhimin mjedisor, duke përfshirë përdorimin e tokës dhe planin e

zhvillimit për zonën bregdetare, si dhe pastrimin e plazheve dhe proceset emenaxhimit;

sigurinë dhe shërbimet, duke përfshirë rojet bregdetare apo pajisje tërëndësishme, shërbim telefonik, etj.

Skema është shpërndarë suksesshëm në vite dhe ka çuar në përmirësime nëparashikimin e fasiliteteve dhe procedurave të rëndësishme.Fuqitë e skemës përfshijnë: kërkesa domethënëse dhe praktike që janë qartësisht tërëndësishme jo vetëm për mjedisin, por edhe cilësinë dhe sigurinë e eksperiencës sëvizitorëve; markim i fuqishëm (vet Flamuri Blu); kombinimi i menaxhimit dheinformimit / kërkesat për edukim, kërkesat për përfshirje të rëndësishme praktike nga

184 Blue Flag - Foundation for Environmental Education certification.

52

autoritetet lokale dhe komunitetet dhe integrimi me menaxhimin bregdetar.Destinacionet kanë mundur të shohin avantazhet si në terma të shërbimeve tëpërmirësuara dhe reagimit të vizitorëve dhe shumë prej tyre kanë përdorur çmimin nëmënyrë aktive për të promovuar një imazh të fuqishëm mjedisor. Flamuri jepet (osejo) çdo sezon, pas vlerësimit vjetor. Roli i qeverisë (sidomos autoritetet lokale nënivel destinacioni) në përkrahjen dhe promovimin e skemës ka qenë shumë irëndësishëm për suksesin e tij.

Skemat e certifikimit në Shqipëri

Programi i Markës së Cilësisë “Authentic Albania” mbështet biznese të sektorit tëturizmit në Shqipëri, duke ndërtuar një sistem që ofron standarde të cilësisë përproduktet e hotelerisë, duke u ofruar bizneseve mundësi të reja për zhvillim. Kyprogram është i pari i këtij lloji që vlerëson cilësinë e njësive akomoduese nëShqipëri. Programi është një nismë e gjerë që përfshin industrinë e turizmit, endërmarrë nga Shoqata Shqiptare e Turizmit (ATA) dhe projekti i USAID “RritjeAlbania / zhvillimi i ndërmarrjeve konkurruese”. Ky program është ndërtuar mbiarritjet e programeve të tjera të markës së cilësisë që janë zbatuar në vende tëndryshme të botës. Trendet e fundit në fushën e udhëtimeve dhe turizmit dëshmojnëpër një numër në rritje të udhëtarëve që kërkojnë të shijojnë eksperienca origjinale qëu mundësojnë atyre njohje të veçanta me banorët e vendit që vizitojnë.

Figura 5 - Dimensionet e markës së cilësisë “Authentic Albania”

Burimi: Manuali i procedurës së programit

Hotelet dhe njësitë akomoduese që mbajnë markën “Authentic Albania” u ofrojnëturistëve eksperienca unike, duke iu krijuar atyre mundësinë për t`u njohur më ngaafër me traditat, historinë si dhe kulturën e zonës. Në kuadër të këtij programi cilësie,

Biznes &Qeverisje

10% Marketing &Promovim

10%

Turizëm ipërgjegjshëm/Qëndrueshëm

22%

Menaxhimi ipersonelit &

Zhvillimi i fuqisëpunëtore

10%

Shërbim ndajklientit21%

Fasilitetet &Ambientet

15%

Pastërti & Siguri12%

53

hotelet dhe njësitë akomoduese vlerësohen mbi bazën e shtatë aspekteve kryesore qësë bashku u përgjigjen kërkesave të udhëtarëve për profesionalizëm, siguri, cilësi,komoditet, duke pasqyruar gjithashtu praktikat e një turizmi të qëndrueshëm.Dimensioni i turizmit të qëndrueshëm ka përqindjen më të madhe në raport medimensionet e tjera (22%).

Hotelet dhe njësitë akomoduese duhet të aplikojnë paraprakisht për të përcaktuar nëseato kualifikohen për të ndjekur hapat dhe për t`u bërë pjesë e programit marka ecilësisë “Authentic Albania”. Për vlerësimin përdoret një skedë me pikë vlerësimiparapake që nxit përmirësimin e vazhdueshëm dhe identifikon mënyrat e duhura përtë mbajtur markën e cilësisë në vazhdimësi, e cila dorëzohet nga vlerësuesi pranëKomitetit të pavarur për dhënien e markës së cilësisë “Authentic Albania”. Kykomitet, anëtarët e të cilit vijnë nga organizata qeveritare, donatorë, institucioneakademike dhe shoqëria civile, shqyrton paketën e plotë për secilin hotel të përgatiturnga vlerësuesit, studion përshtypjet e klientit dhe merr vendimin final për dhënien osejo të çmimit, i cili i përket një prej tre kategorive të mëposhtme:

Bronz - duhet të ketë;Argjend - sa më tepër, aq më mirë;Ar - përsosmëri

Figura 6- Nivelet e çmimeve të dhëna nga AAQM

Burimi: Manuali i procedurës së programit

Bazuar në raportin mbi cilësinë dhe rekomandimin e vlerësuesit, komiteti vendosgjithashtu edhe nëse hoteli / njësia akomoduese ofron përsosmëri të shquar të cilësisënë një nga fushat e mëposhtme:

Fryma shqiptare (mikpritja, shërbimi ndaj klientit, ndjesia engrohtësisë familjare)

Kuzhina shqiptare

Turizëm i përgjegjshëm (lidhjet me komunitetin, kujdestar të mjedisit)

Duhet tëketë

BRONZMë shumë

është më mirëARGJEND PërsosmëriAR

54

Arkitekturë e shquar shqiptare

Struktura e Markës së Cilësisë “Authentic Albania” është ndërtuar mbi 37 kriteretndërkombëtare të zhvillimit të qëndrueshëm të turizmit185, një iniciativë globale eOrganizatës së Kombeve të Bashkuara në mbështetje të zhvillimit të qëndrueshëm tëturizmit. Programe të ngjashme janë mbështetur nga USAID-i në Kroaci, Bullgari dhemë së fundmi në Maqedoni.

Përfitimet nga programi i procesit të skemës së certifikimit janë të shumta:

u ofron bizneseve njohuri për veprimet që duhen ndërmarrë për të kontribuarmë shumë për turizmin e qëndrueshëm dhe përmirësimin e mënyrës sëmenaxhimit të biznesit të tyre;

kontribuon për të rritur dhe për të përmirësuar cilësinë e produkteve dheshërbimeve të hotelerisë në Shqipëri;

përfaqëson një përpjekje për të përmirësuar konkurrueshmërinë e industrisë sëturizmit.

Fituesit e çmimeve përfaqësojnë një grup të përzgjedhur njësish akomodueseshqiptare, që mund të ekspozojnë simbolin e Markës së Cilësisë “Authentic Albania”dhe të përfitojnë nga shërbimet promocionale dhe të marketingut që do të ofrohen ngaATA. Të gjitha çmimet e “Authentic Albania” janë të vlefshme për dy vjet, njëperiudhë pas së cilës, njësitë duhet të vlerësohen rishtas për të vazhduar të jenë pjesë eprogramit. Deri tani janë bërë vlerësimet e gati 100 hoteleve në vend.

185 www.sustainabletourismcriteria.org

55

KREU III

KONTEKSTI PRAKTIK I STUDIMIT

Kapitulli ofron një kuadër të përgjithshëm të zhvillimit të sektorit turistik në Shqipëri,duke evidentuar kontributin e tij në zhvillimin e përgjithshëm ekonomik. Po kështu,fokusimi tek karakteristikat e destinacionit turistik të Vlorës, strategjitë dhe planet ezhvillimit, do të shërbejë si parantezë për të pasur më të qartë kontekstin për studiminempirik.

3.1 Shqipëria si destinacion turistik dhe mjedisi

Turizmi është një nga industritë me rritjen më të shpejtë në botë dhe është identifikuarsi një mjet për gjenerimin e të ardhurave kombëtare në ekonomitë më pak tëindustrializuara. Industria e udhëtimit dhe turizmit ndikon kështu në të gjithë sektorëte ekonomisë shqiptare, duke stimuluar rritjen e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesmedhe duke krijuar më shumë vende pune dhe të ardhura. UNWTO parashikon qëmbërritjet në Evropën Qëndrore / Lindore pritet të rriten shpejt dhe në vitin 2020 gatinjë në tre vizitorë në Evropë, do të zgjedhë një destinacion të Evropës Qëndrore apoLindore. Kjo tregon se oportunitetet për zgjerimin e sektorit turistik shqiptar janë tëmëdha. Në veçanti, vendet e Ballkanit Perëndimor, Shqipëria, Mali i Zi dhe Kroaciandajnë të gjitha bregdetin e Adriatikut, duke u lidhur nga industria e udhëtimit dheturizmit si “kufiri i ri mesdhetar”186.

Pozicioni gjeografik i Shqipërisë në pellgun e Mesdheut, hapësira e gjerë në DetinAdriatik dhe Jon, vlerat e veçanta natyrore dhe aspektet e shumta historike ekulturore, që ndërthuren në të, kanë krijuar mundësi të mëdha për zhvillimin eturizmit në Shqipëri. Turizmi përfaqëson një ndër alternativat më domethënëse përshfrytëzimin e qëndrueshëm dhe afatgjatë të këtyre vlerave dhe zhvillimin epërgjithshëm socio - ekonomik të vendit. Kjo është arsyeja pse turizmi ka qenë njëndër sektorët prioritarë në vëmendje të pothuajse të gjitha qeverive në vendin tonë.Industria e turizmit aktualisht është e përqëndruar tek turizmi balnear, që favorizohetnga bregdeti shqiptar me një gjatësi prej 450 km. Për këto arsye, vendi ynë ështëklasifikuar përgjatë viteve të fundit nga agjenci turistike ndërkombëtare, si një ndërdestinacionet më interesante turistike në botë. Megjithë këtë, turizmi vazhdon tëmbetet një sektor që përballet me problematika të mëdha në objektivin e tij të arritjessë një pozicioni konkurrues në rajon dhe ofrimit të standarteve cilësore të produktitturistik për të tërhequr një treg përtej atij të vendeve fqinj.

Flukset turistike ndërkombëtare arritën një nivel relativisht të lartë prej 1133 milionëturistësh në mbarë botën në vitin 2014, nga 1087 milionë në vitin 2013. Kërkesavazhdon të jetë në rritje në shumicën e tregjeve origjinë dhe destinacioneve,

186World Bank (2009). Croatia’s EU Convergence Report: Reaching and Sustaining Higher Rates ofEconomic Growth. Report No. 48879 - HR.

56

pavarësisht sfidave të vazhdueshme gjeopolitike, ekonomike dhe shëndetësore në disapjesë të botës. Me 46 milionë turistë më shumë duke udhëtuar nëpër botë (+ 4.3%),2014 shënoi vitin e pestë radhazi të rritjes mbi mesataren afatgjatë (+ 3.3% në vit), qënga kriza financiare e vitit 2009. Evropa shënoi një rritje prej 3%, duke mirëpritur 15milionë turistë ndërkombëtarë më shumë në vitin 2014 për të arritur një total prej 582milion mbërritje turistike. Pavarësisht luhatjeve të vogla, turizmi ka treguar rritjepothuajse të pandërprerë. Mbërritjet turistike ndërkombëtare janë rritur nga 25milionë në nivel global në vitin 1950, në 278 milionë në vitin 1980, 527 milionë në1995 dhe 1133 milionë në vitin 2014. Gjithashtu, të ardhurat e turizmit ndërkombëtartë siguruara nga destinacione në mbarë botën janë rritur nga 2 miliardë $ në vitin1950, në 104 miliardë $ në vitin 1980, 415 miliardë $ në 1995 dhe 1245 miliardë $ nëvitin 2014. Flukset turistike ndërkombëtare në mbarë botën pritet të rriten me 3.3 %në vit midis 2010 dhe 2030 për të arritur 1.8 miliardë deri në vitin 2030, sipasparashikimit afatgjatë të UNWTO deri në vitin 2030187.Kontributi pozitiv i turizmit në vendin tonë pasqyrohet dhe në kontributin evazhdueshëm të turizmit në zgjidhjen e problemit të bilancit të jashtëm të pagesave188.

Tabela 3 - Kontributi ekonomik i turizmit në Shqipëri

Treguesit ekonomiktë turizmit

2013 2014

Vlera %në total

Vlera %në total

Kontributi i drejtpërdrejtënë PBB

68.1 miliardë lekë 4,8 82.3 miliardë 5.9

Kontributi i përgjithshëmpër ekonominë

239.8 miliardë lekë 16,7 291.6 miliardë 21.0

Punësimi direkt 41.000 vende pune 4,3 50.500 5.3

Punësimi indirekt 146.500 vende pune 15,2 182.000 19.2

Eksportet turistike 154.0 miliardë 23.2 191.5 miliardë 30.4

Investimet turistike 15.4 miliardë 4.3 19.6 miliardë 4.3

Burimi: World travel & tourism council

Ndërkohë, edhe numri i turistëve të huaj jorezidentë që kanë hyrë në Shqipëri gjatëperiudhës 2000 - 2014 ka njohur një rritje të konsiderueshme, e cila paraqitet nëgrafikun 1.

187 UNTWO Tourism Highlights, (2015).188 World travel & tourism council, Travel and tourism, economic impacts, (2015) Albania.

57

Grafiku 1 - Numri i vizitorëve të huaj

Burimi: INSTAT

Ndërkohë që, edhe pse nuk është qëllimi kryesor i vizitës në Shqipëri, arkeologjia,trashëgimia, kultura identifikohen si pikat e forta kryesore të Shqipërisë në tregunrajonal. Turizmi kulturor në Shqipëri ka këto specifika: Objektet e Trashëgimisë Botërore, të tilla si parku arkeologjik i Butrintit,

Berati dhe Gjirokastra janë atraksione simbol, të ndjekura nga një vargatraksionesh historike dhe kulturore, si dhe monumentesh.

Destinacionet kryesore të vizituara nga ture të organizuara kulturore dhe tëvizitave turistike janë Shkodra, Lezha, Kruja, Durrësi, Tirana, Fieri, Berati,Elbasani, Korça, Përmeti, Gjirokastra, Saranda dhe Vlora.

Numri i vizitorëve të këtyre atraksioneve (tabela 4) reflekton qartë mosshfrytëzimin emjaftueshëm të kapaciteteve korente që ofrojnë inputet kulturore për zhvillimin eturizmit të qëndrueshëm në vend.

Tabela 4 - Vizitorë në atraksionet kulturore 2008 - 2013

Vizitorë 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Vendas 94.142 253.002 291.542 265.103 1.301.479 245.703

Të huaj 65.347 81.991 93.716 107.836 131.254 109.771

Totali 159.489 334.993 385.258 372.939 1.432.733 355.474

Burimi: Ministria e Kulturës

Atraksionet kulturore dhe të trashëgimisë në Shqipëri, edhe pse janë shumë tërheqësegjatë gjithë vitit, kanë karakter sezonal (piku përbëhet nga muajt e verës).Destinacionet kulturore më të frekuentuara nga vizitorët e huaj janë: Parku KombëtarArkeologjik i Butrintit, Muzeu Historik Kombëtar në Tiranë, Parku KombëtarArkeologjik i Apolonisë dhe atraksionet kulturore të Beratit, Gjirokastrës, Korçës dheShkodrës.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15Viti 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Turistë 317, 354, 470, 558, 645, 747, 937, 1,12 1,41 1,85 2,41 2,93 3,51 3,25 3,67

0500000

1000000150000020000002500000300000035000004000000

58

3.1.1 Rëndësia e investimeve turistike

Turizmi është konsideruar nga qeveria shqiptare si një ndër prioritetet ekonomike tëzhvillimit të vendit. Por sigurimi i një oferte turistike ka nevojë për kapital turistik, qëdo të mundësojë investime të vazhdueshme të burimeve ekonomike për sigurimin einputeve të produktit turistik. Turizmi përbën një kompleks reciprok produktesh dheshërbimesh plotësuese, njësi prodhimi, burimesh fizike dhe njerëzore, të cilatkushtëzojnë realizimin e një seri investimesh në infrastrukturë dhe superstrukturë, nëmënyrë që të arrihet prodhimi i përsëritur dhe konsumi turistik i ndryshuar në njëvend pritës. Rëndësia e investimeve turistike të një rajoni është e madhe, si përekonominë turistike, ashtu dhe për ekonominë në tërësi, sepse mallrat kapitaleturistike përbëjnë mjetet me të cilat shtohet aftësia prodhuese e ekonomisë turistikedhe identifikojnë në shkallë të rëndësishme, nivelin e zhvillimit turistik të vendit oserajonit. Investimet në sektorin e turizmit janë një bashkësi e burimeve publike dheburimeve private, gjë që krijon vështirësi në vlerësimin e efekteve ekonomike përzhvillimin turistik dhe në hartimin e një strategjie të përshtatshme. Investimet nëinfrastrukturë janë të një rëndësie të veçantë; njohja e cilësive të tyre përbënkontributin thelbësor për planifikimin dhe programimin më të mirë të zhvillimitturistik, veçanërisht nga sektori publik. Krijimi i një rrjeti të infrastrukturës turistikediferencon produktin e turizmit, përmirëson imazhin turistik të vendit apo të zonës tëdestinacionit dhe promovon procesin e zhvillimit turistik. Investimet e sektorit turistikkarakterizohen si kapitale intensive, për shkak të kostos së lartë të infrastrukturës dhesuperstrukturës turistike189. Vendi i cili dëshiron zhvillimin e sektorit turistik, duhet tëmarrë një sërë masash që të koordinohen me planin e zhvillimit racional tëekonomisë. Përsa i përket bazës ligjore të investimeve në Shqipëri, ajo është eharmonizuar me të tre ligjet e tjera: ligji i investimeve strategjike, koncensioneve dhezonave ekonomike. Të katërt janë ligje që promovojnë investimet e huaja e atovendase në Shqipëri dhe secili prej tyre synon të promovojë e të mbështesë në mënyrëtë qëndrueshme sektorët specifikë që trajton.

Ligji ka futur një koncept të ri, atë të zonave me përparësi turizmin, i cili bazohet mbiparimet e zhvillimit të integruar. Ky planifikim është i domosdoshëm për këto arsye:

për të mbështetur zhvillimin e turizmit; për të përmirësuar situatën aktuale të zhvillimit të territorit në zonat turistike; për të përfshirë këto zona në hartimin e PPK dhe PINS; për të krijuar një platformë mbi të cilën mund të hartohen plane të detajuara

për zhvillimin e zonave me përparësi turistike; për të orientuar NJ.Q.V dhe Ministritë e Linjës në zhvillimin e aktiviteteve të

tyre në zona me përparësi turizmin; për të mbrojtur dhe konservuar pasuritë natyrore, kulturore, historike si dhe

peizazhin.

189Bëhet fjalë për një “industri të rëndë” (Durand, 1994) përsa i përket investimeve, sepse turizmi nukpërfaqëson një sektor real të ekonomisë, por një bashkësi veprimtarish që varen nga sektorë dhe degëtë ndryshme.

59

Nëse një qeveri vendos që ta kthejë turizmin në një sektor prioritar ku promovoninvestimet e huaja dhe punësimin, sigurisht që këndvështrimi do të jetë i drejtpërdrejtëdhe gjithëpërfshirës, nga pushteti qëndror në harmoni me pushtetin vendor.

3.2 Mbrojtja e Mjedisit dhe Biodiversiteti

Edhe pse kushtet klimaterike, pozita gjeografike, relievi, faktorë hidrologjikfavorizojnë një diversitet shumë të lartë të habitateve natyrore dhe ekosistemeve nëShqipëri, ajo ende konsiderohet të ketë shkallën më të lartë të humbjes sëbiodiversitetit në Evropë për shkak të proceseve të paqëndrueshme të zhvillimit.Destinacioni turistik shqiptar është i pranishëm në tregun turistik ndërkombëtar dheduhet të përmirësojë aftësinë konkurruese të ofertës së vet turistike. Një parakusht irëndësishëm është ofrimi i një sistemi efikas të menaxhimit të një destinacioni tëcaktuar turistik. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në bashkimin e interesave tëpjesshme të aktorëve të shumtë të destinacionit, me qëllim krijimin e një produktituristik integral për një destinacion të caktuar. Zbatimi i parimeve të menaxhimit tëdestinacionit në Shqipëri është në një nivel të pamjaftueshëm të zhvillimit. Në këtëstudim, autori dëshiron të theksojë rëndësinë e një menaxhimi efikas dhe funksional tëdestinacionit për zhvillimin e konkurrencës së turizmit në destinacionet shqiptare.Gjatë viteve `90, në veçanti zonat jugore bregdetare dhe disa vende arkeologjike dhenatyrore në Shqipëri, u shnëdrruan në destinacione turistike për vizitorët e brendshëmdhe ndërkombëtar, por në të njëjtën kohë shfrytëzimi i paqëndrueshëm i tyre karrezikuar burimet lokale. Aktualisht braktisja e veprimtarive bujqësore dhe investimimasiv në sektorin e ndërtimit dhe shërbimeve turistike në bregdet, kryesisht hoteleri,restoranteri dhe infrastrukturë balneare kanë shkaktuar tashmë një dëmtim tëpeizazhit, me një ndikim të dëmshëm në ekosistemin natyror në periudhë afatgjatë.Zhvillimi i turizmit, nëse lihet i pamonitoruar dhe i pa kontrolluar mund të çojë nëshkatërrimin e burimeve që janë baza e tij190. Në funksion të një perspektive afatgjatëpërdorimi të këtyre inputeve, që prej vitit 1993 janë themeluar politika të shumta tësektorit të tilla si Plani i Veprimit për Biodiversitetin, Plani i Menaxhimit të ZonësBregdetare, Strategjia e Gjelbër për Bujqësinë, Strategjia për Zhvillimin e Turizmitdhe disa organizma publike të specializuara në mbrojtjen e mjedisit.

Megjithatë, praktika e deritanishme e zhvillimit, e shoqëruar me informalitet, kashkaktuar dëme të konsiderueshme në sistemin e trashëgimisë natyrore. SipasMinistrisë së Mjedisit, gjatë këtyre viteve janë konstatuar mjaft raste ku janë kryerndërhyrje, me dhe pa leje, në rrjetin kombëtar të zonave të mbrojtura dhe rrjetinekologjik, duke mos marrë në konsideratë dispozitat ligjore në fuqi, standardet nëlidhje me fushën e ruajtjes së natyrës dhe të përafrimit të legjislacionit me atë tëBashkimit Europian. Probleme të mjedisit konstatohen në disa nivele, si: dëmtimi izonave të mbrojtura, dëmtimi i fondit të pyjeve dhe kullotave, dëmtimi i shtretërve tëlumenjve, dëmtimi i habitateve, ndotja e ujrave sipërfaqësorë, ndotja e ajrit; probleme

190Oliveira, J.A. (2003). Governmental responses to tourism development: three Brazilian case studies,Tourism Management, Volume 24, Number 1, February 2003.

60

këto që kanë dështuar të integrohen në praktikën e deritanishme të politikavemjedisore.

Megjithëse Shqipëria ofron një potencial të lartë turistik, menaxhimi mjedisor ka qenëfrenues në sigurimin e inputeve dhe në planifikimin e përdorimit afatgjatë të tyre. Kjopër shkak se industria turistike jo vetëm që konsumon burime natyrore për tëpërmbushur nevojat bazë të turistëve, por gjithashtu rrit presionin mbi biodiversitetin,duke gjeneruar ndotje (duke filluar që nga ndotja e ajrit që intensifikohet me shtimin etransportit, rritja e nivelit të zhurmave, shtimi i sasisë së mbetjeve të ngurta dhe ujraveurbane, ndotja panoramike dhe estetike) dhe cënim të florës dhe faunës. Ndërkohë qëraporti i turizmit me mjedisin është i dykahshëm, çka do të thotë se jo vetëmturizmi i pakontrolluar mund të çojë në degradim mjedisor, por edhe degradimimjedisor është një kërcënim për zhvillimin e turizmit. Mjedisi dhe turizmi janë tëndërvarur në mënyrë të pazgjidhshme dhe tashmë ka lindur nevoja jo vetëm eminimizimit të efekteve negative të turizmit në mjedis, por edhe e kontributit nëmbrojtjen e mjedisit dhe në përdorimin e qëndrueshëm e të planifikuar të burimevenatyrore nga përfitimet ekonomike që sigurohen prej turizmit.

3.2.1 Qasja mjedisore ndaj legjislacionit të BE-së

Një studim i kryer në Shqipëri nga UNDP, në Maj të vitit 2010, vuri në pah qëekzistojnë ende nëntë pika të nxehta në të gjithë Shqipërinë, të cilat kanë nevojë përndërhyrje të menjëhershme191. Mjedisi në Shqipëri ka vuajtur rëndë edhe gjatë 20viteve të fundit, me një tendencë për degradim të mëtejshëm dhe me disa fushamjedisore në përkeqësim të konsiderueshëm. Shkatërrimi i parqeve natyrore, ndotjae ujërave të lumenjve dhe deteve, ndotja e tokës, zhdukja e pyjeve dhe zhdukja eshpejtë e biodiversitetit dhe ekosistemeve mund të jetë e pakthyeshme dhe mund tërezultojë në një rrezik serioz për jetën e popullsisë në terma afatgjatë. Rrjedhimisht,synimi për ruajtjen e biodiversitetit dhe mbrojtjen e mjedisit në politikat kombëtaredhe strategjitë e zhvillimit ka marrë prioritet, duke u mishëruar për herë të parë nëPlanin Kombëtar të Veprimit për Mjedisin (PKVM), i miratuar në vitin 2002 dheaktualisht në Strategjinë Kombëtare dhe Planin e Veprimit për Biodiversitetin2014 - 2020.

Disa nga objektivat e saj janë:

Përafrim dhe zbatim i plotë i legjislacionit të BE-së për fushën e mbrojtjessë natyrës;

17% e territorit tokësor dhe ujrave të brendshme dhe 5 - 6% e sipërfaqesdetare të shpallet zonë e mbrojtur;

Të rehabilitohen të paktën 15% e zonave të degraduara nëpërmjet ruajtjesdhe aktiviteteve rehabilituese për to.

191Instituti i politikave mjedisore, Përpjekjet e Shqipërisë për të arritur kriteret mjedisore të BE-së dheperceptimi publik - Si mungesa e vëmendjes mbi çështjet mjedisore mund të vonojë anëtarësimin eShqipërisë në BE.

61

Kjo strategji paraqet një rëndësi të veçantë për fushën e natyrës dhe biodiversitetit,pasi prezanton vizionin dhe objektivat për arritjen e synimeve kombëtare në kuadërtë kontekstit të objektivave globale të Konventës së Biodiversitetit. Politikatmjedisore të BE-së, synojnë të promovojnë zhvillimin e qëndrueshëm dhe mbrojtjene mjedisit për gjeneratat e tanishme dhe të ardhshme, duke u përpjekur për tëparandaluar më tepër sesa të luftojnë zbutjen e kushtueshme të rezultateve të ndotjesdhe degradimit të mjedisit.

Vetëm 12 % e territorit në Shqipëri ka zyrtarisht një status si zonë e mbrojtur. Kymbulim kombëtar me zona të mbrojtura është shumë i vogël për të pasur një ndikimafatgjatë në mbrojtjen e biodiversitetit192. Duke marrë në konsideratë shifrat e BE-së,ku 18 % e territorit të shteteve anëtare është nën mbrojtje nga rrjeti Natura 2000,progresi i Shqipërisë në këtë drejtim shfaqet mjaft i ngadaltë për të arritur nivelet embrojtjes të këshilluara në direktivat e BE-së.

Eksperiencat e mjaft vendeve në zhvillim kanë treguar se turizmi masiv së bashku mepërfitimet e mëdha për zhvillimin ekonomik, kërkon studimin e kujdesshëm tëimpaktit të tij, i cili në disa raste ka pasur implikime të paparashikueshme nëekonomi, kulturë dhe mjedis. Nga ana tjetër, turizmi mund të luajë një rol tërëndësishëm në ndërgjegjësimin e turistëve dhe shoqërisë për mbrojtjen e mjedisit dhepasojave të mundshme të veprimeve të tyre mbi ambientin.Duke e parë në një kontekst më të gjërë, menaxhimi i integruar i bregdetit mbetet njësfidë dhe çështje kombëtare. Sa më sipër, vendi ynë së bashku me vendet e BallkanitPërendimor dhe Italinë, janë përfshirë në një nga programet kryesore të BashkimitEuropian për zhvillimin e integruar të bregdeteve dhe zonave ujore të detit Adriatikdhe detit Jon (Integrated Maritime Spatial Planning). Programi synon të sigurojëefiçencën dhe qëndrueshmërinë e planifikimit të aktiviteteve njerëzore që zhvillohennë det. Planifikimi hapësinor detar përfshin aktorët në mënyrë transparente nëplanifikimin e aktiviteteve detare.Njëkohësisht është duke u zbatuar një gamë e gjerë e politikave në fushën e mbrojtjessë mjedisit dhe menaxhimit të burimeve natyrore, duke krijuar njëkohësisht njëkornizë më të plotë ligjore dhe duke zhvendosur ligjet përkatëse drejt një përafrimigradual të legjislacionit mjedisor të BE-së. Dhe konkretisht, ky kuadër përfshin:

Një Plan Kombëtar i Veprimit për Mjedisin (2001); Manual për Problemet e Menaxhimit të Mjedisit në Nivel Lokal (2006); Strategjia ndërsektoriale e Mjedisit (2007); Plani Kombëtar për menaxhimin e mbeturinave (2010); Manual për Vlerësimin e Ndikimit Mjedisor (2014).

Kuadri përkatës ligjor që lidhet me rregullimin e zhvillimit në brezin bregdetarpërfshin ligjet si më poshtë:

192Agenda Institute, (2009). Closing the gap assessing and improving environmental policyimplementation in Albania.

62

Ligji nr.10 119 datë 23.4.2009 “Për planifikimin e territorit”; Ligji për Mbrojtjen e Mjedisit (2002, amenduar në 2008); Ligji për Turizmin (me gjithë ndryshimet) nr. 9734 datë 14.05.2007 Ligji mbi Burimet Ujore (1996); Ligji për Furnizimin me Ujë dhe Rregullimin e Sektorit Sanitar (1996); Ligjet dhe rregulloret relevante për zhvillimin e bregdetit (ndër të tjera Ligji

për Zonat e Mbrojtura, amenduar në 2008); Ligji mbi themelimin dhe funksionimin e mbrojtjes së tokës dhe Ligji mbi

themelimin e mbrojtjes së pyjeve; Ligji mbi Mbrojtjen e Biodiversitetit (2006).

Në Shqipëri, mungesa e planeve hapësinore dhe moszbatueshmëria e bazës ligjorejanë konsideruar të jenë pengesat më të mëdha për zhvillimin e qëndrueshëm nëbregdet. Shkalla e përgatitjes së tyre ka qënë shumë e ngadalshme për të parandaluarpraktikën e ndërtimeve informale. Për më tepër, të gjitha planet vendore dhe atorajonale (të pakta në numër), si dhe zhvillimet deri më sot, janë jetësuar pa rakorduarnjë vizion të qartë rajonal, e aq më pak kombëtar. Plani i Integruar Ndër Sektorial dotë mundësojë regullimin e procesit të zhvillimit duke e futur atë në trajektoren e njëzhvillimi të qëndrueshëm afatgjatë me qëllim primar zhvillimin e turizmit.

Shqipëria është një vend në ndryshim ku e vjetra, që është e pasur në trashëgimikulturore e natyrore dhe e reja, që është e orientuar në aktivitete ekonomike tëlimituara në llojshmëri dhe madhësi, ndërveprojnë në një mjedis të papërshtatshëmpër kombinim e tyre në funksion të zhvillimit të qëndrueshëm: si në rrafshin kohordhe në planin e gjithëpërfshirjes territoriale. Lëvizja e madhe e popullsisë medestinacion këto zona, e shoqëruar me presionin për urbanizim dhe turizëm përgjatëbregdetit janë forcat dhe idetë shtytëse të zhvillimit në zonat bregdetare, sikurse në tëgjithë hapësirën territoriale. Aktualisht, rreth 60% e popullsisë jeton në zonatbregdetare. Ndërkohë, mungesa e planeve hapësinore dhe programeve për bregdetin,hartimi jo në kohë i tyre, ka rezultuar vendimtar në stimulimin e fenomeneve qëlidhen me informalitetin në planifikim, administrim, zhvillim dhe kontroll. Gjithashtu,në aspektin shoqëror, konflikti midis të mirës personale dhe asaj komunitare, kaluajtur një rol të rëndësishëm në panoramën e përgjithshme të zhvillimeve dhedinamikën e saj. Ai ka cënuar zhvillimin ekonomik, turistik, mjedisor dhe social tëkomunitetit. Ndërtimet e kryera, në shumicën e rasteve, nuk janë paraprirë oseshoqëruar me infrastrukturën e nevojshme si rrugë, furnizimi me ujë dhe kanalizimedhe ka munguar një sistem i mirë organizuar për pastrimin e mbetjeve të ngurta193.

Politikat turistike synojnë krijimin e një modeli turizmi gjithëvjetor të integruar, mefokus kryesor në dimensionin kulturoro - natyror - bregdetar, duke zhvilluar produkteturistike tërheqëse dhe konkurruese në destinacionet turistike dhe duke nxiturinvestimet e qëndrueshme në fushën e turizmit. Është marrë në konsideratë dhe rrjeti i

193Ministria e zhvillimit urban dhe turizmit, Dokumenti i Nismës për hartimin e Planit të Integruar NdërSektorial për Bregdetin (PINS) të territorit të Shqipërisë.

63

zonave të mbrojtura194. Kombinimi i këtyre faktorëve e bën vendin të jetë i veçantëdhe vlera potenciale e tij për tregjet e turizmit ndërkombëtar të jetë shumë e lartë. Por,zhvillimet kaotike dhe informale të dy dekadave të fundit dhe mungesa e kontrollit nëterritor po rrezikojnë arritjen e këtij objektivi195. Mungesa e koordinimit, zbatimit tëplaneve të menaxhimit dhe kërkesave rregullatore urbanistike po cënojnë gjithnjë emë shumë territorin shqiptar dhe mundësitë për zhvillimin e një turizmi konformprioriteteve të zhvillimit.

3.2.2 Politikat mjedisore dhe fokusi i tyre në turizëm

Në kuadër të bashkëpunimit aktiv me programet ndërkombëtare mjedisore dheinstitucionet ose me organizmat përkatës, vendi ynë është palë edhe në shumëmarrëveshje ndërkombëtare mjedisore. Zbatimi i detyrimeve që rrjedhin ngaanëtarësia në këto konventa, çon jo vetëm në mbrojtjen e mjedisit, përmirësimin ecilësisë së jetës, por dhe në rritjen ekonomike të vendit, sepse në thelb të tyre ështëparimi i zhvillimit të qëndrueshëm. Kjo rrjedhimisht ka çuar në minimizimin e rolevetë aktorëve të tjerë. Industria turistike, në mënyrë që të krijojë marrëdhënie të mirapublike me komunitetet lokale dhe si një parakusht për veprim, duhet të kuptojëplotësisht ndikimet e programeve të tyre edhe tek rezidentët e këtyre komuniteteve.Qeveria shqiptare është e interesuar gjithnjë e më shumë në promovimin e praktikaveekologjikisht miqësore në zhvillimin e turizmit. Në përmbushje të këtij qëllimi janëhartuar edhe “Plani Kombëtar për Mjedisin dhe Zhvillimin e Qëndrueshëm” (1991-2000), “Strategjia Kombëtare e Mjedisit dhe Plani i Veprimit” (2001-2010), dhe“Plani i Veprimit Kombëtar të Turizmit” (2002-2005). Por ende, vendi vazhdon tëballafaqohet me shumë sfida që lidhen me zhvillimin e turizmit, të tilla si ndotja emjedisit, degradimi i monumenteve, çështjet sociale dhe konfliktet midis zhvillimit tëpakontrolluar dhe ruajtjes së burimeve.

Funksionet e organeve të qeverisjes vendore përcaktohen në ligjin e tyre bazë, poredhe në legjislacionin që rregullon fusha të ndryshme ku organeve të qeverisjesvendore u delegohen nga qeverisja qendrore edhe funksione të tjera të përbashkëta siato që lidhen me Konventën e Aarhusit196, vlerësimin e nevojave dhe shërbimevesociale të banorëve në zonat e degraduara mjedisore dhe politikat e duhurambështetëse.

Në kontekstin e zhvillimit të qëndrueshëm, nga ana e qeverisë shqiptare u konkretizuandryshimi i kuadrit ligjor të administrimit dhe menaxhimit të territorit të Republikëssë Shqipërisë. Sipas ligjit të vjetër, qeveria lokale ka qenë fuqia e plotë përmenaxhimin dhe planifikimin e hapësirës territoriale. Me miratimin e ligjit të ri mbi"Planifikimin e territorit të Republikës së Shqipërisë", një kombinim i kompetencave

194 Ligji Nr. 8906, datë 06.06.2002 “Mbi zonat e mbrojtura”, të ndryshuar.195 Ministria e zhvillimit urban dhe turizmit, Dokumenti i Politikave për Planifikimin dhe Zhvillimin e

Territorit në Shqipëri, 2014- 2018.196 Konventa e Aarhus-it është miratuar në Konferencën IV Ministrore, të mbajtur më 23-25 Qershor

1998, në qytezën Aarhus të Danimarkës, nën autoritetin e Komisionit Ekonomik Evropian tëKombeve të Bashkuara (UNECE). Konventa ka hyrë në fuqi, më 30 tetor 2001.

64

të juridiksionit të pushtetit lokal dhe qëndror, por edhe i niveleve të ndërmjetme, ngapikëpamja ligjore u krijua një mbrojtje më e mirë për përdorimin dhe menaxhimin eterritorit, për shkak se kombinohet aktiviteti i disa organeve që duhet të jenë nëunanimitet të plotë për të përcaktuar destinacionin e përdorimit të territorit.

Ligji i ri “Për Turizmin”, ka për qëllim ta kthejë turizmin në një sektor tëdrejtpërdrejtë prioritar të zhvillimit ekomomik, të mbështesë zhvillimin e një turizmitë qëndrueshëm, të promovojë Shqipërinë si një destinacion turistik, si dhe të tërheqëinvestitorë vendas dhe të huaj.Ky ligj rregullon veprimtarinë e sipërmarrjeve turistike për investitorët vendas dhe tëhuaj duke siguruar që ofruesit e shërbimeve turistike të përmbushin kërkesat eturistëve në një mjedis të shëndetshëm dhe të sigurt. Objektivat e drejtpërdrejta tëligjit janë:

krijimi i një turizmi të qëndrueshëm dhe miqësor për mjedisin dhe njëturizëm gjithë vjetor; përgatitja e një plani kombëtar sektorial të turizmit;

planifikimi i zhvillimit të turizmit nëpërmjet përcaktimit të zonave që do tëkenë turizmin përparësi;

rritja e numrit të turistëve, netë - qëndrimeve dhe të ardhurave prej tyre; rritja e cilësisë së shërbimeve; reduktimi i informalitetit; nxitja e investimeve strategjike në turizëm; rritja e cilësisë së jetës së komunitetit që preket nga sektori; krijimi i bazës së të dhënave për sektorin.

Gjithashtu, ligji siguron një sistem menaxhimi që bën të mundur që, nën drejtimin eMinistrisë, gjithë aktorët të luajnë rolin e tyre në mënyrë të bashkërenduar dhesinergjike, duke i përdorur me efektivitet dhe efikasitet burimet për zhvillimin eturizmit.

3.3 Rajoni i Vlorës në kontekstin e një destinacioni turistik

Rajoni i Vlorës, i pozicionuar në pjesën jugperëndimore të Shqipërisë prezantohet nëtregun turistik rajonal me një pozitë shumë të favorshme gjeografike dhe kushteoptimale për dimensionimin e ekonomisë drejt një zhvillimi të qëndrueshëm. Nëfillim të viteve `90 Vlora filloi të nxisë turizmin si pjesë të politikës së saj tëpërgjithshme të liberalizimit ekonomik dhe decentralizimit. Ky vizion drejt prioritetitturistik është i përbashkët dhe i lidh të gjitha aspektet kulturore, mjedisore, socialedhe ekonomike të territorit që e bëjnë atë unik. Format e ndryshme gjeomorfologjikepërcaktojnë nivele të ndryshme të shfrytëzimit; klima përbën ofertën e parë turistike,sepse gjatë gjithë vitit 2700 orë dielli të regjistruara, përfaqësojnë një premisë tëmadhe që duhet të vihet me eficencë të plotë në funksion të turizmit. Strategjitëqeveritare dhe planet lokale mbështeten në burime të jashtëzakonshme të mjedisit,burimet humane dhe ekonominë e diversifikuar (bëjnë pjesë këtu turizmi, ndërtimi,ekonomia bujqësore, tregtia, infrastruktura, etj). Zhvillimi i qëndrueshëm i ekonomisë

65

duhet të bazohet në turizëm me një strukturë të gjerë, në agro-industri dhe nëmundësinë për të rritur eksportet e produkteve bujqësore.

Rajoni turistik bregdetar i Qarkut Vlorë bën pjesë në hapësirat mesdhetare, duke ulagur nga dy dete: Adriatik dhe Jon. Në karakteristikat e përgjithshme të tij, vet natyra,brigjet detare, peizazhi i gjelbër dhe plazhet, klima dhe biodiversiteti japin mundësi tëmëdha që turizmi të karakterizohet si gjenerator i zhvillimit ekonomik. Me një bregdetme gjatësi prej 144 km, që përbën rreth 30% të gjatësisë bregdetare të vendit, turizmibalnear shihet si forma bazë e zhvillimit turistik; me një trend rritës të turizmit malordhe kulturor, për shkak të prezencës së kulturës materiale dhe shpirtërore të banorëve,monumenteve të natyrës, monumenteve historike, por dhe qendrave të rrallaarkeologjike të rajonit197 (Oriku, Amantia, Treporti, Butrinti, Onhezmi, Cimera, etj).Rajoni përfshin pasuri të mëdha natyrore dhe ekonomike, por dhe arkeologjike dhekulturore, të cilat janë një mbështetje e fuqishme në zhvillimet e reja turistike.

Lidhur me flukset turistike që zgjedhin për të vizituar rajonin e Vlorës, në tabelën 5paraqitet një ecuri e tyre deri në vitin 2013.

Tabela 5 - Numri i turistëve në qarkun e Vlorës

Viti Turistëshqiptar

Turistëtë huaj

2004 82.492 33.663

2005 23.664 3.739

2006 76.731 28.743

2007 58.485 24.540

2008 73.417 11.351

2009 143.523 50.974

2010 189.918 72.856

2011 74.590 10.770

2012 86.650 11.657

2013 70.631 10.244

Burimi: Këshilli i Qarkut Vlorë, 2014

Tashmë vlerat e ralla turistike të këtij rajoni janë bërë objekt studimi e promovimi jovetëm nga Qarku dhe Prefektura e Vlorës, por dhe nga organizma ndërkombëtarë si:Pasarp, Amsar dhe Unesco, të cilët kanë marrë në mbrojtje mjaft objekte dhe zoname përparësi turizmin. Edhe në hartën e turizmit të Mesdheut hartuar në Madrit nëvitin 2005, ky rajon turistik përshkruhet me rëndësi të veçantë në marrëdhënie mezhvillimin turistik të vendeve të tjera të rajonit. Një nga mundësitë e zhvillimitbashkëkohor të tij është edhe vet koncepti që është asimiluar prej komunitetit, seturizmi është një nga degët më të rëndësishme të zhvillimeve ekonomike në tëardhmen në këtë rajon. Këtë zhvillim të ri turistik në bregdetin e Vlorës e

197Rajoni përfshin disa Bashki si: Vlora, Orikumi, Himara, Saranda dhe Delvina, të cilatadministrativisht varen prej Prefekturës që e ka qendrën në Vlorë.

66

mbështesin edhe një sërë ligjesh e vendimesh të hartuara prej qeverisjes qëndrore,që e klasifikojnë si “zonë me përparësi në zhvillim të turizmit bashkëkohor”.

3.3.1 Planifikimi mjedisor në nivel lokal

Rajoni i Vlorës përfaqëson një destinacion me mjaft sfida në fushën e mbrojtjes sëambientit dhe bashkëekzistencës së tij me turizmin. Rëndësia që ka mjedisi nëaktivitetin e qeverisjes vendore, kushtëzohet edhe nga profili turistik i qytetit. Për mëtepër standardet mjedisore janë të lidhura ngushtë edhe me cilësinë e jetës së banorëvetë lokalitetit. Në këtë hapësirë territoriale janë shpallur edhe mjaft zona tëmbrojtura198 për vlerat e ralla që shfaq flora e tyre. Në monumentet e natyrës,përfshihen dhe mjaft hapësira të gjelbërta dhe drurë të veçantë, të cilët kanë vleraekologjike, estetike dhe turistike. Një mbështetje të madhe për menaxhimin mjedisorka synuar të ofrojë dhe projekti SSM Nature199, që ka si qëllim promovimin dhezhvillimin e qëndrueshëm të mjedisit dhe burimeve natyrore e kulturore, promovimindhe mbrojtjen e burimeve natyrore të zonës dhe konkretisht territorit që administronBashkia e Vlorës. Ky monitorim do të krijojë një vizion shumë më të gjerë për t’iparaprirë problemeve mjedisore dhe për të parandaluar pasojat. Projekti përmonitorimin, do të mundësojë një informacion të vazhdueshëm dhe në varësi të këtijinformacioni do të planifikohet edhe kuadri i masave për ruajtjen e mjedisit ndajndryshimeve. Parashikohet gjithashtu edhe përdorimi i metodave më të avancuara nëfunksion të ruajtjes së mjedisit, siç janë përgatitja e hartave dixhitale të zonave tëmbrojtura, përdorimi i metodave të ndryshme dhe analiza e të dhënave të menaxhimitdhe modelimit, zhvillimi i rrjeteve ekzistuese lokale, rajonale, kombëtare, apo mëgjerë evropiane, për ndikimet në mjedis, duke u shoqëruar me një informacion tëhollësishëm dhe me përcaktimin e faktorëve që shkaktojnë ndryshime në të.

Nëpërmjet projekteve të Qarkut, Prefekturës dhe Bashkive të këtij rajoni, si dhe atotë hartuara nga Ministria e Kulturës, vitet e fundit janë mundësuar mjaft investime,jo vetëm për zbulimet e reja arkeologjike, por edhe për rikonstruksionin e mjaftobjekteve dhe monumenteve, të cilat kanë vlera të veçanta natyrore dhe kulturore.Ajo që e favorizon më shumë vënien e tyre në shërbim të turizmit është afërsia ekëtyre qendrave kulturore dhe historike me brigjet detare dhe infrastukturënturistike. Pas vitit 2000, pra pas miratimit të deklaratës mbi objektivat e zhvillimit tëmijëvjeçarit (MDG), u përcaktua një program i ri i zhvillimit të Qarkut të Vlorësdhe u hartua “Masterplani për zhvillimin turistik”, sipas të cilit zhvillimi i turizmitnë këtë Qark vlerësohet si një veprimtari intesive dhe me potenciale të mëdha tëardhurash. Në këtë studim përfshihet jo vetëm planifikimi dhe studimi urbanistik izonave me përparësi turistike, por edhe qendrat kulturore, muzeale, etnografike dhearkeologjike në shërbim të këtij zhvillimi turistik.Duke qenë se bregdeti konsiderohet si inputi bazë i sektorit turistik për rajonin eVlorës, një fokus i kushtohet edhe vlerësimit të cilësisë së ujërave bregdetare të

198 Vendimi i Këshillit të Ministrave (1 Mars 1993) dhe Ligji 7665 (21 Janar 1994).199 Monitorim Inovativ me Satelit Hapësinor të Burimeve Natyrore të Mjedisit të zonës ndërkufitare

Greqi – Shqipëri.

67

larjes200. Monitorimi kryhet nga Instituti i Shëndetit Publik, mbështetur dhe financuarnga Ministria e Mjedisit dhe ka si qëllim vlerësimin e ngarkesës bakteriale të ujëravetë larjes në bregdetin e vendit tonë, vlerësimin e rrezikut shëndetësor të pushuesve dhetë banorëve të zonave bregdetare dhe njëkohësisht propozimin e masave përpërmirësimin e situatës.

Nga vlerësimi i kryer në vitin 2013201, për plazhin e Vlorës rezulton se:

55% e cilësisë së ujërave i përkasin kategorisë A - cilësi shumë e mirë eujërave;

9% i përkasin kategorisë B - cilësi e mirë; 36% e cilësisë i përkasin kategorisë D - cilësi shumë e keqe / masa të

menjëhershme.

Prezenca në këtë përqindje të lartë e kategorisë D lidhet me masivizimin e një pjese tëbregdetit të Vlorës për shkak të lokalizimit të saj pranë zonave urbane tëmbipopulluara, si dhe efektit degradues të disa aktiviteteve të mëparshme individuale.

Një nga problemet e mëdha që ka shoqëruar zhvillimin turistik në Vlorë ështëurbanizimi dhe sidomos arkitektura e zhvillimeve turistike. I vetmi port turistik iJahteve në bregdetin shqiptar është ai i Orikumit që ka një kapacitet prej 655 vendepër barka dhe një gamë të konsiderueshme shërbimesh turistike. Një problematikëtjetër është lidhja e vendbanimeve rurale në pjesën bregdetare, si dhe ndërtimi i njëaeroporti në qytetin e Vlorës, që do të kishte një ndikim të drejtpërdrejtë nëzgjerimin e tregut të kërkesës ndërkombëtare. Po kështu vlerësohen të nevojshmeinvestimet në portet ekzistuese të Vlorës, Sarandës dhe Himarës për t`ju përshtaturstandarteve cilësore dhe sasiore të kësaj kërkese.

3.3.2 Planet strategjike të zhvillimit të turizmit në qytetin e Vlorës

Aktualisht, një nga prioritetet më të rëndësishme për shumicën e vendeve në zhvillim,është krijimi i një baze ekonomike të qëndrueshme. Autoritetet lokale të Qarkut tëVlorës, si një nga destinacionet kryesore turistike në vend, kanë shfaqur një interes tëvazhdueshëm për t`u bërë pjesë e një zhvillimi të integruar në linjë me StrategjinëKombëtare të Turizmit dhe Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim.

Plani i parë rregullues në Shqipëri i përket rrethit të Vlorës. Me mbylljen e natyrshmetë shumë industrive të instaluara në Vlorë, në mënyrë spontane po kristalizohej siprioritet zhvillimi i sektorit turistik. Me iniciativën e arkitektëve e ndërtuesve tëVlorës, u hartua Plani i rregullimit të Vlorës. Ky plan është i vlerësuar edhe sot pas 19

200 Si pjesë e programit të monitorimit të mjedisit, si edhe pjesë e marrëveshjes “Long-term Programmeof Pollution Monitoring and Research in the Mediterranean Sea (MED POL Phase III) që nga viti1991, sot “Programme for the Assessment and Control of Pollution in the Mediterranean Region”.

201 Ministria e mjedisit (2013). Programi i monitorimit të cilësisë mikrobiologjike të ujrave bregdetaretë larjes.

68

vjetësh, pasi ai i jep prioritet turizmit dhe zonën industriale e vendos në pjesën lindoretë qytetit, larg bregdetit, të cilit i jep përparësi turistike dhe rezidenciale.

Në vitin 2003 u hartua një plan i pjesshëm për zonën bregdetare të Vlorës, i njohuredhe si Plani i Parkut Energjitik. Ky plan nuk e shfuqizonte atë të mëparshmin, porparashikonte që në zonën e planifikuar për vendosjen e hapësirës turistike dherezidenciale, të krijohej Parku Energjitik. Si pasojë e monitorimit nga një grupim igjerë i shoqërisë civile, plani mbeti i zbatuar vetëm pjesërisht, duke u lejuar ndërtimi iTEC-it dhe depozitave të Petroliferës.

Plani struktural i qytetit të Vlorës përfaqëson një mjet planifikimi urban afatgjatë qëpërfshin projeksione të popullsisë dhe ekonomisë deri në vitin 2020. Është një planfizik në shkallë makro që projekton shtyllën kurrizore të zhvillimit urban në termat einfrastrukturës dhe përdorimit të tokës (produktive dhe rezidenciale). Plani strukturalka patur nje detyrë mjaft të vështirë për të gjetur një balancë midis potencialeve tëzhvillimit urban të Vlorës202. Kjo për shkak se shoqëria civile në vijim të qëndrimit tëAleancës Qytetare për Mbrojtjen e Gjirit të Vlorës është shprehur qartë kundër Portittë madh të konteinerëve dhe industrisë së rëndë në zonën Veri - Perëndimore tëVlorës dhe është në favor të zhvillimit të sektorëve që janë në ndihmë dhe nukdëmtojnë sektorin e turizmit.

Plani strategjik i zhvillimit të Qarkut 2011-2020 është një platformë e rritjes dhe epërtëritjes territoriale, me synimin për të realizuar një model zhvillimi endogjen dhe tëqëndrueshëm, nëpërmjet përfshirjes të të gjithë përbërësve kulturorë, mjedisorë,socialë dhe ekonomikë të një zone të caktuar. Plani Strategjik është një instrumentnovator dhe fleksibël i qeverisjes territoriale, i aplikuar tashmë në disa qytete dheterritore europiane, me synimin për të siguruar një drejtim të qartë të politikave tëzhvillimit lokal.

Planifikimi strategjik është një mjet i domosdoshëm për komunitetet dhe institucionet,për të nxitur pjesëmarrjen e komunitetit si një pjesë integrale e planifikimit territorial,duke i mundësuar kështu aktorët lokalë që të deklarojnë opinionet e tyre dhe që këtotë fundit të integrohen në politikat e zhvillimit. Kjo Strategji, e diskutuar dhe emiratuar nga aktorët e territorit, është përpjekur të përfaqësojë interesat dhe nevojat ekomunitetit rajonal dhe t'i përshtasë ato brenda situatës aktuale të territorit dhepolitikave e synimeve kombëtare. Në këtë dokument, linjat strategjike janë plotësuarme planet e veprimit, si dhe janë shoqëruar me 11 projekte të integruara, mes të cilaveprojekte për zhvillimin e turizmit dhe përmirësimin e shërbimeve turistikekonkretizuar me 151 miniprojekte që janë paraqitur nga njësitë e pushtetit vendor,bashkitë dhe komunat, institucionet lokale të kulturës, bujqësisë, shoqatat e ndryshmetë biznesit, operatorët turistikë, fermerët, etj. Po ashtu, Plani i Zhvillimit Strategjik tëQarkut, përfshin edhe drejtime të tjera të rëndësishme për zhvillimin e qëndrueshëm,si marketimin e produkteve të realizuara në këtë qark, mbrojtjen e ujit dhe ajrit,

202 Përfunduar në dhjetor 2009 nga kompania Hydea dhe financuar nga Banka Botërore.

69

përmirësimin e efektivitetit të transportit duke shfrytëzuar edhe atë detar, zhvillimin eartizanatit dhe sitet arkeologjike, projektin e integruar për nxitjen e punësimit tëgrave, rrjetin infrastrukturor për zhvillimin ekonomik.

Metodologjia e Planifikimit Strategjik e miratuar në Qarkun e Vlorës bazohet nëmodelin poshtë - lart. Kjo do të thotë se çdo hap i procesit të Planifikimit Strategjik ukarakterizua nga pjesëmarrja e të gjithë grupeve lokale të interesit në përcaktimin ekëtij plani. Hapat e pjesëmarrjes patën një nivel në rritje të ndërveprimit, ku kërkohejvazhdimisht përfshirja dhe bashkëpunimi i grupeve të interesit dhe i shoqërisë civile,duke zhvilluar takime me aktorë të rëndësishëm (më shumë se 100 takime u mbajtënnë kuadrin e procesit të Planifikimit Strategjik), si dhe duke organizuar aktivitete tëkonsultimit publik.

Plani Strategjik parashtron 3 skenarë të rëndësishëm për një zhvillim ekonomik tëlarmishëm të territorit, ku zhvillimi i një turizmi të qëndrueshëm zë vendin e parë, indjekur nga zhvillimi rural dhe i industrisë së lehtë.

Skenari i parë i Planit Strategjik përfshin objektivat e mëposhtëm:

kontrollin e aktiviteteve të ndërtimit, menaxhimin dhe planifikimin efektiv tëtokës dhe përdorimit të saj;

menaxhimin sa më efektiv të mbeturinave; një rrjet kualitativ për burimet turistike; integrimin e koordinuar mes bregdetit dhe zonave të thella; integrimin e koordinuar midis turizmit dhe sektorëve të tjerë; mbrojtjen e mjedisit; rritjen e numrit të turistëve; krijimin e një pozicioni konkurrues të qarkut të Vlorës.

3.3.3 Qëndrueshmëria turistike në rajon

Turizmi është sektori kryesues në ekonominë e Qarkut të Vlorës, si dhe katalizatorikryesor i rritjes ekonomike. Sipas të dhënave të marra nga rajoni, turizmi gjeneron 23% të të ardhurave totale të saj. Ai është konsideruar si sektori kryesor për zhvilliminekonomik të rajonit me mundësi për rritje të mëtejshme. “Turizmi bregdetar” kaluajtur rolin drejtues, por është shoqëruar me ndikime mjedisore negative edhe përshkak të organizimit spontan të tij. Megjithatë, Qarku ka një sërë produktesh turistike(trashëgimia e pasur kulturore, zonat natyrore, tradita dhe gastronomia) dhe prandajka mundësinë të shkojë drejt turizmit të përgjegjshëm dhe të qëndrueshëm, dukegjeneruar të ardhura dhe vende pune ndërkohë që respekton mjedisin dhe kulturën evendit. Për të arritur një zhvillim më të larmishëm dhe për të shmangur çekulibrimetqë mund të shkaktojë zhvillimi i një sektori të vetëm, këta skenarë duhet të zbatohennjëkohësisht, në mënyrë të integruar dhe plotësuese, duke e bërë qëndrueshmërinëelementin kryesor të zhvillimit rajonal. Kështu, vizioni i zgjedhur për zhvillimin eqëndrueshëm rajonal është “Qarku i Vlorës 2020: një Territor me Zero Emetime”.

70

Qarku i Vlorës duhet të bëhet një territor në të cilin qëndrueshmëria të mbulojë tëgjithë sektorët e aktivitetit njerëzor dhe ku të gjitha politikat dhe nismat e zhvillimit tëjenë të koordinuara dhe sinergjike. Në këtë kuadër, duhet të vendosë të përmbushëkërkesën globale në rritje për turizmin kulturor, ekoturizmin dhe turizmin rural dhe takonsiderojë mbrojten e mjedisit jo si limit, por si mundësi për të arriturqëndrueshmërinë e përgjithshme ekonomike e në mënyrë më specifikeqëndrueshmërinë e industrisë turistike.

Për të përmbushur këtë vizion janë identifikuar nëntë Udhëzues Strategjikë, ku mëprioritarët janë:

Turizmi me bazë komunitetin Produktet tipike rurale dhe artizanati Peshkimi dhe akuakultura Përmirësimi i trashëgimisë kulturore rajonale Ruajtja, rehabilitimi i mjedisit dhe i peizazhit Rrjetet materiale, jomateriale dhe energjia

Turizmi mund të jetë si një katalizator për rritjen ekonomike, por ende ka shumë sfidapër zhvillim rajonal të turizmit të qëndrueshëm. Zhvillimi rajonal është një ngadimensionet më të rëndësishme dhe kyç i politikës së BE-së, e cila është projektuarpër të siguruar konvergjencën midis shteteve të ndryshme anëtare dhe rajoneve, për tësiguruar konkurrencën rajonale dhe punësimin dhe për të siguruar bashkëpuniminterritorial. Zhvillimi i turizmit është duke u përballur me shumë sfida që lidhen mezhvillimin urban, procesin e decentralizimit, shpërndarjen gjeografike të turizmit,shfrytëzimin e të gjitha resurseve dhe potencialit turistik, mbrojtjen e trashëgimisënatyrore dhe kulturore. Në rajonin e Vlorës zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit, është ilidhur kryesisht me integrimin e tipologjive të ndryshme të turizmit (turizmi i plazhit,turizmi kulturor, ekoturizmi, turizmi rural, turizmi aventurë, etj.), duke ruajturorigjinalitetin dhe rastin unik të tyre. Deri më tani, prioritet i është dhënëmaksimizimit të të ardhurave në një afat të shkurtër me pasoja të drejtpërdrejta, qëkanë patur një presion të fortë mjedisor mbi burimet natyrore dhe peizazhin e rajonit.Bërja e turizmit sa më të qëndrueshëm nuk është vetëm në lidhje me kontrollin dhemenaxhimin e ndikimeve negative të industrisë. Turizmi është në një pozicion shumëtë veçantë social dhe ekonomik për përfitimin e komuniteteve lokale, për të rriturndërgjegjësimin dhe mbështetjen për ruajtjen e mjedisit. Brenda sektorit të turizmit,zhvillimi ekonomik dhe mbrojtja e mjedisit nuk duhet të shihen si forca kundërshtare;ato duhet të jenë reciprokisht mbështetëse.

Në këtë kuadër, instrumentet e programimit për Planet e Menaxhimit të Bashkisëjanë:

• Plani strukturor i Vlorës (2009)

• Strategjia rajonale e Vlorës për arritjen e OZHM (2005)

71

• Plani i menaxhimit të mbetjeve (2005)

• Plani për zhvillimin e bregdetit jugor të Shqipërisë (2007-2010)

Specialistë të mjedisit në qytetin e Vlorës shtrojnë domosdoshmërinë e ruajtjes sëstandardeve mjedisore në hapësirën bregdetare dhe atë detare, përmes aplikimit tëformave bashkëkohore në këtë fushë, mes të cilave përfshihet krijimi i Zonave tëMbrojtura Detare. Në qarkun e Vlorës, krahas zonave të tjera të mbrojtura, ështëshpallur në vitin 2010 “Park Kombëtar” ekosistemi natyror detar Karaburun - Sazan.Kjo zonë, e vetmja e këtij lloji në Shqipëri ka një sipërfaqe të përgjithshme prej rreth12571 hektarë dhe shtrihet brenda territorit të Qarkut të Vlorës dhe Bashkisë sëOrikumit. Ky status do të jetë më pranë promovimit të zhvillimit të qëndrueshëm tëmjedisit dhe burimeve natyrore e kulturore në këtë zonë të mbrojtur edhe nëpërmjetndërhyrjeve të përbashkëta me komunitetin lokal.

72

KREU IV

METODOLOGJIA E KËRKIMIT

4.1 Pyetjet kërkimore dhe hipotezat

Vlora përbën një treg të konsiderueshëm të industrisë turistike pritëse në Shqipëri, menjë sektor që synon të rrisë përfitimet nga pjesa e tregut turistik lokal, rajonal dhendërkombëtar. Por për një rezultat afatgjatë të kësaj industrie, nevojitet ndjekja e njëmodeli që do të prodhojë impakte prej të cilave do të jenë përfitues të gjithë grupet einteresit.

Pyetja e kërkimit që shtrohet është:A mundet Vlora si destinacion turistik të konkurrojë nëpërmjet modelit të turizmit të

qëndrueshëm?

Meqenëse përdorimi i parimeve të qëndrueshmërisë nga aktorët lokalë në destinacionështë vënë në qendër të këtij studimi, është menduar e rëndësishme të shihet se ciliështë niveli i aplikimit të aspekteve të qëndrueshmërisë turistike nga këta aktorë.Për këtë arsye janë hartuar disa pyetje kërkimore:Pyetja kërkimore 1: Cila është shkalla e njohurisë së vendimmarrësve lokalë nëlidhje me karakteristikat bazë të një destinacioni turistik të qëndrueshëm?Pyetja kërkimore 2: Deri në çfarë mase, aktorët kryesorë të modelit marrin nëkonsideratë parimet e qëndrueshmërisë?Pyetja kërkimore 3: Cila është politika e ndjekur nga sektori publik në destinacionpër nxitjen e bizneseve turistike lokale dhe përfshirjen e komunitetit drejtqëndrueshmërisë?Bazuar në natyrën jo vetëm përshkruese, por edhe shpjeguese të këtij studimi, janëngritur dy hipoteza për të shqyrtuar lidhjet e mundshme ndërmjet variablave të marranë konsideratë.

H 1: Përfitimet e turizmit të qëndrueshëm lidhen pozitivisht me mbështetjen erezidentëve në këtë zhvillim.

H 2: Qëndrueshmëria mjedisore lidhet me efektet pozitive të bizneseve turistike.

4.2 Metodologjia e studimit

Kompleksiteti i zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm do të thotë se më tepër sesaaplikimi i një metode të vetme kërkimi, nevojiten metoda të ndryshme për t`ukombinuar. Përgjithësisht kërkimet në sektorin e turizmit janë dominuar nga kërkimisasior, i udhëhequr kryesisht nga përcaktimi i rëndësisë ekonomike të tij (Jennings,2001). Nga një perspektivë ekonomike, turizmi i qëndrueshëm shpesh konceptohet nëterma të rritjes, eficencës dhe shpërndarjes së barabartë të përfitimeve dhe kostove

73

ndërmjet aktorëve të ndryshëm203. Kjo dikton nevojën e përdorimit të variablavesasiorë për vlerësimin e qëndrueshmërisë ekonomike në industrinë turistike, të tilla si:rritja ekonomike, diversifikimi ekonomik, krijimi i vendeve të punës, gjenerimi i tëardhurave, shpenzimet turistike, mbërritjet turistike, kapacitetet akomoduese, etj(Vereczi, 2006). Ndërkohë, mbështetësit e studimit cilësor shpesh refuzojnë metodatsasiore për shkak se bazohen shumë në “pozitivizëm” (Neuman, 2000). Metodologjiae këtij punimi bazohet tek studimi i literaturës dhe studimi empirik.

Studimi i literaturës shfrytëzon të dhënat sekondare, si: libra, revista shkencore,publikime zyrtare, website. Ndërsa studimi empirik konsiston në trajtimin e Vlorës sidestinacion turistik, modeli i zhvillimit të të cilit duhet të synojë drejtqëndrueshmërisë. Në analizën e rastit të studimit është bërë kombinimi i metodavesasiore dhe cilësore të studimit. Të dhënat primare janë bazuar tek kërkimi cilësor dhekërkimi sasior . Pra, në këtë studim përdorimi i teknikave të ndryshme konsiston nëbashkërendimin e gjetjeve nga rishikimi i literaturës, intervistave “në thellësi” dhepyetësorëve.

Metodologjia e kërkimit është zhvilluar bazuar tek tre aktorët kryesorë të njëdestinacioni turistik. Timur & Getz204 konkluduan se nuk ka një përcaktim universalpër aktorët. Megjithatë, grupet e aktorëve të përcaktuara nga Bramwell dhe Lane(2000) mbështesin “rregullat, ndërveprimet ndërsektoriale ndërmjet palëve të bazuaranë të paktën disa rregulla dhe norma për të cilat është rënë dakort, me qëllimadresimin e një çështjeje të përbashkët apo arritjen e një politike apo qëllimi specifik”.

Kështu, kërkimi është fokusuar tek grupet kryesore të aktorëve të Vlorës si destinacionturistik, duke përfaqësuar pjesën e ofertës që ka një rol dhe ndikim të drejtpërdrejtë në

zhvillimin e industrisë turistike lokale.

Kërkimi teorik është bazuar në shqyrtimin e literaturës bashkëkohore lidhur meargumentat kryesorë të trajtuara në Kreun e dytë të temës. Sipas Maxwell (2005)përdorimi i literaturës ekzistuese ndihmon në një të kuptuar më të mirë të asaj çkastudiuesi është duke shqyrtuar dhe e bën atë më të ndërgjegjshëm për çështje tëveçanta dhe për fenomene të reja. Rishikimi i burimeve dytësore shërbeu gjithashtupër formulimin e pyetjeve të pyetësorëve, në mbledhjen e të dhënave primare në fazëne mëpasshme të studimit.

Kërkimi sasior

Përgjithësisht kërkimi sasior bazohet në një mostër të madhe përfaqësuese dherezultatet e tij janë të dhëna të besueshme që mund të përgjithësohen (Veal, 2006).

Në funksion të studimit, u hartuan dy pyetësorë:

203McKercher, B., & Lau, G. (2010). Methodological considerations when mapping tourist movementsin a destination. Tourism Analysis, 14(4), 443 – 454.

204Timur, S; Getz, D. (2008). A network perspective on managing stakeholders for sustainable urbantourism. International Journal of Contemporary Hospitality Management, v. 20, n. 4.

74

drejtuar rezidentëve; drejtuar biznesve turistike.

Pyetjet e trajtuara në pyetësorin drejtuar rezidentëve synuan marrjen e gjykimeve tëtyre lidhur me ndikimin e sektorit turistik dhe nivelin e tyre të pjesëmarrjes nëzhvillimin e këtij sektori në rajonin e Vlorës. Pyetjet e trajtuara në pyetësorin me vetpërgjigje me target bizneset turistike lokale synuan shqyrtimin e kapaciteteve dhegadishmërisë së këtyre ndërmarrjeve për përshtatjen me politikat (veçanërishtmjedisore) të turizmit të qëndrueshëm. Ndërkohë që edhe vlerësimi i rolit të tyre nëmenaxhimin e turizmit dhe planifikimin turistik të destinacionit përbën objekt tëshqyrtimit të këtij studimi.

4.2.1 Metodat e kërkimit për komunitetin lokal

Ky studim synon të përshkruajë një seri të implikimeve në nivel të komuniteteve qëmarrëdhënia ndërmjet turizmit dhe zhvillimit të qëndrueshëm mund të gjenerojë.Nga studimet e mëparshme është sugjeruar se është e pamundur të mbështesështurizmin në një destinacion, që nuk mbështetet nga njerëzit lokalë205.Turizmi përbën një sektor të rëndësishëm për arritjen e zhvillimit të qëndrueshëm,mbështetjen dhe promovimin e komuniteteve lokale. Por, pjesëmarrja lokale nukfunksionon kur ajo është e nxitur nga vlerat e “ekspertëve të huaj” apo nga interesat eelitës. Përgjithësisht, politikëbërësit e turizmit kanë tendencë për të fshehur ndikimetnegative të turizmit nga komunitetet pritëse, ata kryesisht përpiqen për të zhvilluarindustrinë me të gjitha kostot, në mënyrë që t`u japin zgjidhje problemevemakroekonomike dhe të maksimizojnë interesat për një numër të vogël të popullatësvendase206. Por rezultatet e një nisme të tillë duhet të përfaqësohen nga interesat dherrethanat lokale. Sepse, që turizmi të jetë i suksesshëm, duhet të pranohet ngarezidentët që marrin përfitimet dhe përballen me kostot që shoqërojnë zhvillimin e tij.

Qëllimi kryesor i kësaj pjese të studimit është shqyrtimi i këndvështrimeve të komunitetit lokalmbi zhvillimin e turizmit dhe masën e përfshirjes së tyre në këtë proces për të vendosur

udhëzime të përgjithshme zhvillimi dhe për të sugjeruar strategji e politika efektive të turizmittë qëndrueshëm.

Për të arritur këtë qëllim, objektivat e këtij hulumtimi janë: të analizojë perceptimet e popullatës pritëse ndaj ndikimeve të zhvillimit të

turizmit, veçanërisht në aspektin e ndikimeve mjedisore, kulturore, socialedhe ekonomike të gjeneruara nga veprimtaria turistike;

të ofrojë disa rekomandime, bazuar në gjetjet e studimit dhe të ofrojësugjerime për kërkime të mëtejshme.

205 Twinning-Ward, L. and Butler, R (2002). Implementing STD on a small island: development and useof sustainable tourism development indicators in Samoa. Journal of sustainable tourism (10).

206 Tosun, C. (2002). Host Perceptions of Impacts: A Comparative Tourism Study. Annals of TourismResearch, 29 (1).

75

Studimi do të shqyrtojë se si banorët e komunitetit e perceptojnë përfshirjen e tyre nëzhvillimin e turizmit lokal duke identifikuar edhe ndikimet e zhvillimit të turizmit nëdestinacion.Për të adresuar objektivat e kërkimit, ky studim paraqet hipotezën e mëposhtmekërkimore:

Hipoteza 1 - Përfitimet e turizmit të qëndrueshëm lidhen pozitivisht me mbështetjen erezidentëve në këtë zhvillim.

Disa prej pyetjeve të ngritura në këtë pjesë të studimit, që do të ndihmojnë nëpërmbushjen e qëllimit të përgjithshëm të këtij hulumtimi dhe në testimin e hipotezëssë ngritur janë:

- Cilat janë qëndrimet e rezidentëve ndaj industrisë turistike në Vlorë?- Cila është masa e përfshirjes së komunitetit lokal në planifikim?- A e shohin ata të nevojshme pjesëmarrjen e tyre në planifikim?- Sa të gatshëm janë ata të përfshihen në vendimmarrjen lidhur me

zhvillimin lokal?- Si perceptohen efektet e turizmit në komunitet?- Si përfiton komuniteti lokal nga zhvillimi i turizmit?

Për të përmbushur objektivat e kërkimit është përdorur metoda mikse egrumbullimit të të dhënave. Dy llojet e metodave janë përdorur në mënyrë që tëmerret një kuadër i qartë dhe i plotë i qëndrimit të rezidentëve. Kërkimi sasior kapër qëllim përdorimin e të dhënave numerike ose të dhëna që mund tëtransformohen në statistika të përdorshme mbi bazën e llojeve të mbyllura apo tëmatshme të pyetjeve, duke aplikuar modele matematikore, grafikë dhe tabelastatistikore për të arritur rezultate më të besueshme. Kjo metodë krijonmundësinë e krahasimeve dhe gjithashtu, përdorimi i saj ndihmon në gjetjen easaj që është tipike, mesatare dhe që përfaqëson popullatën. Pra, avantazhi ikësaj metode është vlefshmëria statistikore. Në studim kërkimi sasior ështëpërdorur për të matur në terma sasior qëndrimet, vlerësimet dhe variabla të tjeratë përcaktuara dhe gjithashtu për të përgjithësuar rezultatet nga një mostër emadhe e popullsisë.

Teknika e parë e përdorur është ajo e vëzhgimit personal të zonave të përfshira nëstudim; vëzhgim ky i fokusuar kryesisht në karakteristikat e përgjithshme të zonës,prezencën e atraksioneve kryesore turistike, infrastrukturën balneare, etj. Evidentimi ikëtyre elementëve me anë të kësaj teknike u favorizua edhe nga fakti që periudhakohore e realizimit të saj përkoi me pikun e sezonit turistik.

Një teknikë tjetër e përdorur për mbledhjen e të dhënave është ajo e diskutimit në grup.U ngritën gjithsej dy fokusgrupe, një në qytetin e Vlorës dhe tjetri në Orikum, meanëtarë prej komunitetit të këtyre dy lokaliteteve. Kjo për arsye se fokusimi në grupevlerësohet si një mjet për të njohur më mirë teknikat e investigimit se si banorët e zonëssë studimit mendojnë mbi argumentin e trajtuar. Fillimisht u bë një prezantim tek

76

pjesëmarrësit në këto diskutime i qëllimit të kërkimit, i rolit që do të ketë korrektësia einformacionit të dhënë prej tyre, si dhe u garantuan mbi anonimitetin në këtë proces.Për të mësuar më tepër rreth komunitetit d h e pikëpamjeve të tyre rreth efekteve tëturizmit, si dhe përfshirjes së tyre në procesin e planifikimit të zonës ku jetojnë udrejtuan pyetje lidhur me potencialin turistik të Vlorës, format e turizmit më tepër tëzhvilluara, atraksionet kryesore të zonës, menaxhimi i tyre, planifikimi në rajon. Pokështu, banorët u pyetën rreth nivelit të pjesëmarrjes së tyre lidhur me përdorimin eburimeve në destinacion, përfitimet që ata perceptonin nga kjo pjesëmarrje, rolin eplanifikimit lokal në ruajtjen e burimeve natyrore dhe kulturore në funksion të turizmitdhe problematikat e evidentuara prej tyre. Përgjigjet e dhëna prej banorëve u grupuan nëtre seksionet kryesore të pyetësorit.

Më pas, u mbajtën shënime për variablat e identifikuar si faktorë personalë, faktorëdemografikë, faktorë socialë, faktorë kulturorë, faktorë ekonomik dhe faktorë mjedisor.

Për të kontrolluar pyetësorin u bë testimi paraprak tek këta rezidentë. Para testimi ështëfazë e domosdoshme para hartimit të instrumentit të kërkimit, pasi na lejon tëkontrollojmë paraprakisht metodat e matjes, menaxhimin dhe kontrollimin e këtyreoperacioneve në terren. Rezultatet e para testimit zakonisht na bëjnë me dije se disandryshime duhen bërë përpara se testimi të kalojë tek kampioni i përzgjedhur. Kjo fazëparaprake përveç përfundimeve të rëndësishme shërbeu dhe si input për fazënpasardhëse, pasi krijoi mundësinë për të gjykuar nëse kishte pyetje që nuk kuptoheshinqartë apo pyetje që mund të gjykoheshin si të rëndësishme prej tyre, por nuk ishinpërfshirë në pyetësor. Dhe konkretisht, pas anketimit pilot, u bënë disa ndryshime që ugjykuan të rëndësishme, edhe për shkak të interesave të ndryshme që përfaqësoninanëtarët e këtyre grupeve fokus, duke reduktuar disa pyetje dhe duke ndryshuar rendin epyetjeve për të siguruar një rrjedhë më logjike.

Instrumenti i kërkimit

Për të siguruar informacionin e nevojshëm në interes të objektivave të kërkimit u përdornjë pyetësor i hartuar nga autori i kërkimit. Pas studimit të disa metodave për tëvlerësuar ndikimin e turizmit në një destinacion dhe qëndrimin e banorëve të tij ndajturizmit të qëndrueshëm, u arrit në përfundimin se për të studiuar këta faktorë në njëkontekst të caktuar është i pamundur përdorimi i instrumentave të standartizuar, përshkak se përveç faktorëve të sferës personale, faktorët e tjerë që synohet të testohen nëkomunitet, lidhen drejtpërdrejt me kontekstin dhe specifikat e zhvillimit të çdokomuniteti. Plotësimi i pyetësorëve përbën një nga metodat më të përdorura përmbledhjen e të dhënave në kërkimin empirik207. Ndërtimi i instrumentit të kërkimit ubazua në literaturën teorike të studiuar në kapitullin e dytë, duke përshtatur dhe shtuarnjëkohësisht variabla të tjerë sipas nevojave të kërkimit.Është përdorur vlerësimi me pesë nivele i shkallës së Likert-it, ku për çdo pikë në

207Phellas, Contantions N., Bloch, A. and Seale, C. (2011): Structured Methods: Interviews,Questionnaires and Observation.

77

shkallën Likert është aplikuar një përshkrues në rendin rritës208, duke filluar nga (1)aspak dakort, (2) jo dakort, (3) i pavendosur / neutral, (4) dakort dhe (5) plotësishtdakort.

Hartimi i pyetësorit

Pyetësori është hartuar duke reflektuar të dhënat e marra nga takimet me panelin egrupeve të fokusimit, por duke u mbështetur gjithashtu edhe tek të dhënat sekondare tëpërdorura për studimin e destinacionit lokal, që konsistojnë kryesisht në publikime tërealizuara në nivel:

ndërkombëtar, siç janë WTO, Banka Botërore, etj; kombëtar, siç janë MZHETTS, Ministria e Mjedisit, INSTAT, Banka e

Shqipërisë; rajonal, siç janë strategjitë dhe planet e zhvillimit, të hartuara nga qeverisja

publike dhe OJQ-të.Informacionet e siguruara nga këto burime, jo vetëm ndihmuan në hartimin epyetësorit, por dhe evidentuan problematikat e zhvillimit të deritanishëm të sektoritturistik, duke diktuar nevojën e adoptimit të modeleve të reja të zhvillimit. Pyetësoriështë shpërndarë gjatë periudhës maj - shtator të vitit 2014 dhe ju është drejtuar tëgjithë banorëve, pjesë e kampionit të zgjedhur, pas shpjegimit të qëllimit dhegarantimit të anonimitetit. Pyetësori bazohet në pyetje të standartizuara, që e bëjnë mëtë lehtë krahasimin dhe hulumtimin e lidhjeve të mundshme. Për të evituarkeqinterpretimin e pyetjeve të pyetësorit, kërkuesi ishte prezent për sqarimin epyetjeve, ndërkohë që pjesëmarrësi plotësonte pyetësorin me vet përgjigje (Nardi,2006). Kjo, duke pasur parasysh rëndësinë e studimit dhe specifikat e tij që mund tëdiktojnë nevojën për sqarim apo informim lidhur me paqartësi që mund të paraqitennga ana e rezidentëve, për të mos cënuar cilësinë e të dhënave të mbledhura.Pjesëmarrësve në këtë anketë iu kërkua të plotësojnë një pyetësor 15 minutësh.

Pyetësori drejtuar komunitetit përbëhet nga tre seksione:Seksioni I: Të dhëna socio - demografike, të lidhura me moshën, arsimimin,lokalizimin, aktivitetin që rezidentët kryejnë.Seksioni II: Qëndrimet dhe perceptimet, që konsiston në pyetjet lidhur me qëndrimin erezidentëve ndaj zhvillimit të turizmit dhe perceptimet që ata kanë lidhur me ndikimetekonomike, socio - kulturore dhe mjedisore sipas shkallës me 5 nivele të Likert-it,duke filluar nga aspak dakort - shumë dakort, të ndara në rubrika sipas aspekteve tëqëndrueshmërisë.Seksioni III: Pjesëmarrja e rezidentëve në planifikim, që konsiston në formulimin epyetjeve që synojnë njohjen e nivelit të pjesëmarrjes së rezidentëve në vendimmarrjedhe planifikimin lokal.

208 Johnson, B., & L. Christensen (2004). Educational Research: Quantitative, Qualitative, and MixedApproaches (2nd Edition). Boston, MA: Pearson Education, Inc.

78

Popullata e studimit

Si popullatë për studimin është zgjedhur rajoni i Vlorës (duke përfshirë qytetin eVlorës dhe atë të Orikumit) dhe kjo për disa arsye:

Përfaqëson një prej destinacioneve kryesore turistike në Shqipëri. Është një zonë me një diversitet të madh të atraksioneve turistike. Turizmi (veçanërisht ai familjar) mbështetet në një nivel të lartë nga

popullata vendase dhe për një kategori të saj përbën formën kryesore tësigurimit të të ardhurave.

Marrëdhënia hapësinore ndërmjet rezidentëve dhe turistëve dikton ndarjene karakteristikave dhe elementëve të përbashkët të destinacionit, që do tëçojnë në mënyrë të paevitueshme në ndikime tek target grupi i marrë nëstudim.

Megjithëse nga pushteti lokal konsiderohet e rëndësishme pjesëmarrja erezidentëve në implementimin e strategjive për zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm, moszbatueshmëria e tyre dikton nevojën e një procesiplanifikimi dhe marketimi më eficent të zonës së marrë në studim.

Përllogaritja e madhësisë së kampionit

Caktimi i kampionit të popullsisë lokale luan një rol të rëndësishëm, sepse lidhet mesaktësinë e studimit në rajon. Për zgjedhjen e ti j janë përdorur studime të ndryshmetë realizuara në këtë fushë.Bazuar në të dhënat e INSTAT209, popullsia për qytetin e Vlorës dhe Orikumit sipaskarakteristikave të studimit jepet në tabelën e mëposhtme:

Tabela 6 - Popullata totale në zonën e studimit

Qyteti Popullsia18+

Popullsiatotal

Vlora 60,114 79,513

Orikumi 4,088 5,503

Total 64,202 85,016

Burimi: INSTAT

Për të përcaktuar një kampion sa më përfaqësues, për llogaritjen e madhësisë së tij upërdor formula e mëposhtme210:

Deff

m

ppzn

2

2 1(1), ku:

n = kampioni i kërkuarz = deviacioni normal standart, që korrespondon α = 0.05 (1.96)p = probabiliteti për të gjetur një individ me karakteristikat e kampionit (mbi 18 vjeç)

209 Census e Popullsisë dhe Banesave, 2011210 INSTAT

79

m = saktësia e priturDeff = Design EffectDuke zëvendësuar vlerat respektive si në tabelën e mëposhtme, do të marrim njëmadhësi kampioni prej 568 banorësh.

Tabela 7 - Llogaritja e mostrës së kërkimit

Grupitarget

p 1 - p Deviacioni normal standart qëkorrespondon α = 0.05 (1.96)

Gabimi iPranuar

Designeffect

Kampioni ikërkuar

Madhësiae

kampionit

0.76 0.24 1.96 0.05 2 568

Në mungesë të informacionit të saktë mbi treguesit kryesorë të studimit në nivelin ezonës dhe për të pasur një kampion sa më përfaqësues, zgjedhja më e mirë është sipasmetodës proporcionale, pra përzgjedhja është në përpjesëtim me përmasat e popullsisësë secilës zonë. Tabela e mëposhtme pasqyron alokimin e përdorur për studimin.

Tabela 8 - Shpërndarja e mostrës së kërkimit

Qyteti Popullsia 18+ Proporcionaliteti Kampioni

Vlora 60,114 0.94 532

Orikumi 4,088 0.06 36

Total 64,202 1.00 568

Pra, 532 të anketuar do të jenë banorë nga qyteti i Vlorës dhe 36 të anketuar do të jenëbanorë të Orikumit. Një nga elementët për të rritur nivelin e saktësisë së të dhënave tëmarra në studim është konsiderimi i shkallës së mospërgjigjes së anketës. Por dukeqenë se pyetësorët u shpërndanë personalisht, madhësia e mostrës jo disponibël për t`upërfshirë në studim (rreth 8%) u zëvendësua për të pasur një nivel 100% tëpyetësorëve të përgjigjur prej të anketuarve.

Arsyeja e përfshirjes së Orikumit në zonën e studimit lidhet me përqëndrimin e madhtë bizneseve turistike (kryesisht atyre akomoduese dhe ofruesve të infrastrukturësbalneare dhe aktiviteteve rekreative) përgjatë vijës bregdetare të këtyre zonave. Kyzhvillim i aktiviteteve turistike nuk mund të mos shoqërohet me ndikime tek banorët ekëtyre lokaliteteve, jo vetëm për shkak të densitetit të madh që krijohet, sidomos gjatësezonit të pikut, por edhe për shkak të përdorimit të njëkohshëm të të mirave publikenga të dy kategoritë (banorët dhe turistët).

80

Grafiku 2 - Lokalizimi i mostrës së studimit

Njësia e vrojtimitAnketa ka si njësi vrojtimi të gjithë personat e mëposhtëm: Të gjithë individët që jetojnë në qyetet e Vlorës dhe Orikumit Të gjithë individët nga mosha 18 vjeç e lart

Metoda e shpërndarjes së pyetësorëve është ajo e kampionit të rastësishëm tek banorëte zonës së studimit. Është parë e arsyeshme kjo metodë pasi siguron rezultate mëpërgjithësuese, për shkak të heterogjenitetit të karakteristikave që prezantojnë tëanketuarit.Hapi tjetër është përpunimi i të dhënave përmes programit SPSS (Statistical Packagefor Social Sciences) 19.0, që mundësoi analizimin dhe përpunimin e tyre, ndërtimin evariablave të ndryshme, llogaritjen e indikatorëve, krahasimin dhe monitorimin e tyre.

Vlefshmëria dhe besueshmëria e pyetësorit

Besueshmëria e një pyetësori është e lidhur më qëndrueshmërinë (stabilitetin) e njëmatjeje. Pra, rezultati i marrë nga matja në një kohë të caktuar duhet të jetë i njëjtë merezultatin e marrë në po të njëjtat kushte, në një kohë të mëvonshme. Në kërkimetsasiore metodat përshkruhen në detaje në mënyrë që kërkues të tjerë të kenë mundësitë përsërisin studimin, dhe, nëse arrihen të njëjtat rezultate, kemi besimin që rezultatete përftuara do jenë të qëndrueshme211.

Për vërtetimin e besueshmërisë së pyetësorit të përdorur në studim, i referohemikoeficientit Cronbach Alpha, i cili shpreh një masë të konsistencës së brendshme, qëtregon se sa ngushtësisht të lidhura janë pyetjet si grup për të matur një atribut apodimension. Koeficienti Cronbach Alpha i merr vlerat në segmentin 0 - 1; sa më afërvlerës 1 të jetë koeficienti, aq më e lartë është besueshmëria e njësive.

211Vanderstoep, S. and Johnston, D. (2009), Methods for Everyday Life: Blending Qualitative andQuantitative Approaches. San Francisco.

3.5% 2.8%

93.7%

LOKALIZIMI

Orikum

Radhimë

Vlorë

81

Aspekti Ekonomik

Tabela 9 - Aspekti Ekonomik: Vlefshmëria dhe Besueshmëria

Aspekti EkonomikVlera Eigen 4.7Besueshmëria e Treguesit 46.969Cronbach’s Alpha 0.881

VariablatFactorLoadings

Sa të favorshme janë ndikimet e turizmit në ekonominë e qytetit të Vlorës 0.787

Paratë e siguruara nga turizmi janë në përfitim të të gjithë komunitetit 0.882

Turizmi është një nga industritë kryesore që mbështet ekonominë lokale 0.788

Standarti ynë i jetesës është rritur si pasojë e turizmit 0.721

Turizmi ka përmirësuar mundësitë e punësimit në komunitet 0.756

Turizmi ka tërhequr më tepër investime në komunitet 0.703

Cilësia e shërbimeve publike është rritur si pasojë e investimeve në turizëm 0.690

Çmimet e shumë të mirave dhe shërbimeve në rajon janë rritur për shkak tëturizmit

0.923

Shumica e parave të fituara nga turizmi dalin jashtë vendit nga kompanitë e rajonit 0.844

Të ardhurat e gjeneruara nga turizmi në zonë shkojnë tek individët dhe organizatatjashtë vendit

0.893

Burimi: Rezultatet e përpunimit

Faktori që etikohet si variabli i aspektit ekonomik përbëhet nga 10 variabla. Të gjithëvariablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj janëmbajtur në model. Alpha Cronbach gjithashtu tregon një besueshmëri prej 0,881 që dotë thotë besueshmëri e lartë e masës së variablit të përftuar.Të dhënat e tabelës tregojnë se të gjitha dimesionet e variablit Aspekti Ekonomik kanënjë faktor loading më të madh se 0.6, prandaj ato konsiderohen të jenë të larta. Pra,variabli i aspektit ekonomik është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm për matjene turizmit.

Aspekti socio - kulturor

Faktori që etiketohet si variabli i aspektit socio-kulturor përbëhet nga 12 variabla. Tëgjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandajjanë mbajtur në model. Alpha Cronbach gjithashtu tregon një besueshmëri prej0,888 që do të thotë besueshmëri e lartë e masës së variablit të përftuar.

82

Tabela 10 - Aspekti socio-kulturor: Vlefshmëria dhe Besueshmëria

Aspekti socio-kulturor

Vlera Eigen 4.925

Besueshmëria e Treguesit 41.046

Cronbach’s Alpha 0.888


Turizmi inkurajon një gamë të gjerë të aktiviteteve kulturore 0.980

Standarti juaj i jetesës është rritur për shkak të parave që turistët shpenzojnë këtu 0.729

Turizmi ka rezultuar në një shkëmbim më të madh kulturor ndërmjet turistëve dherezidentëve 0.783

Turizmi ndihmon në mbajtjen gjallë të kulturës dhe ruajtjen e identitetit të rezidentëvelokale 0.715

Turizmi inkurajon një numër të madh aktivitetesh kulturore, siç janë arti, muzika,artizanati 0.675

Turizmi ka rritur krenarinë e rezidentëve në kulturën lokale të komunitetit 0.669

Turizmi stimulon sjellje pozitive në komunitet 0.691

Sa të leverdisshme janë ndikimet të turizmit në jetën sociale 0.677

Për shkak të zhvillimit të turizmit, njerëzit lokale tani kanë më tepër oportuniteterekreacioni 0.756

Turizmi sjell përfitime për një grup të vogël njerëzish në rajon 0.889

Turizmi ka përmiresuar produktet dhe shërbimet e infrastrukturës turistike, sic janërrugët, sistemi i transportit, rest,dyqanet, shtepitë pritëse në zone 0.944

Turizmi sjell probleme sociale, sic janë krimi, përdorimi i drogës, alkooli, bixhozi,kontrabanda, etj në komunitet 0.956


Të dhënat e tabelës tregojnë se të gjitha dimensionet e variablit aspekti socio-kulturorkanë një faktor loading më të madh se 0.6, prandaj ato konsiderohen të jenë të larta.Pra, variabli i aspektit socio-kulturor është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëmpër matjen e efekteve të turizimit.

Aspekti mjedisor

Faktori që etikohet si variabli i aspektit mjedisor përbëhet nga 8 variabla. Të gjithëvariablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj janëmbajtur në model. Alpha Cronbach gjithashtu tregon një besueshmëri prej 0,768 qëdo të thotë besueshmëri e lartë e masës së variablit të përftuar.

83

Tabela 11 - Aspekti mjedisor: Vlefshmëria dhe Besueshmëria

Aspekti mjedisor

Vlera Eigen 3.105

Besueshmëria e Treguesit 38.818

Cronbach’s Alpha 0.768


Sa të favorshme janë ndikimet e turizmit në mjedis 0.791

Turizmi ofron një nxitës për ruajtjen e resurseve natyrore 0.786

Ndërtimi i hoteleve dhe fasiliteteve të tjera turistike ka shkatërruar mjedisin natyrornë rajon

0.963

Turizmi ofron një nxitës për restaurimin e ndertesave historike 0.803

Komuniteti duhet të kontrollojë zhvillimin e turizmit 0.710

Turizmi ka kontribuar në ruajtjen e mjedisit natyror dhe mbrojtjen e jetës së egër 0.829

Turizmi ofron një nxitës për restaurimin e ndertesave historike 0.841

Turizmi ka përmirësuar në shumë mënyra mjedisin ekologjik në komunitet 0.979


Të dhënat e tabelës tregojnë se të gjitha dimesionet e variablit aspekti mjedisor kanënjë faktor loading më të madh se 0.6, prandaj ato konsiderohen të jenë të larta. Pra,variabli i aspektit mjedisor është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm përmatjen e turizimit.

4.2.2 Metodat e kërkimit për bizneset turistike

Sektori privat prodhues i shërbimeve turistike përfaqëson aktorët me interesa biznesinë turizëm dhe industritë mbështetëse të tij. Për të studiuar zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm në rajonin e Vlorës, është e rëndësishme të kuptojmë atributet endërmarrjeve turistike dhe barrierat e ndryshme që pengojnë miratimin e praktikave tëturizmit të qëndrueshëm në biznesin e tyre të përditshëm212. Ҫështja eqëndrueshmërisë në këtë kapitull është shqyrtuar në kuadër të industrisë së mikpritjesnë Vlorë; prandaj ky hulumtim përpiqet të shtrijë zbatimin e konceptit tërësor tëqëndrueshmërisë në këtë rajon. Qëndrueshmëria është një nga filozofitë apoparadigmat që shumica e studiuesve dhe planifikuesve u sugjerojnë firmave të

212Hardy, Anne and Robert J.S. Beeton (2001) “Sustainable Tourism or Maintainable Tourism:Managing Resources for More than Average Outcomes”, Journal of Sustainable Tourism, vol. 9, n° 3.

84

adoptojnë për të rritur performancën e tyre dhe për të adresuar problemet që lidhen memjedisin, komunitetin dhe zhvillimin ekonomik.

Edhe pse ka një tendencë të rritjes së shqetësimit ambiental nga ana e bizneseveturistike në Vlorë, është ende e paqartë se sa të gatshëm janë ata për të vepruar dhepër të adoptuar ndryshimet e kërkuara për arritjen e formave më të qëndrueshme tëzhvillimit të turizmit. Para së gjithash, bizneset turistike duhet të jenë tëndërgjegjshëm jo vetëm për përmbushjen e objektivave ekonomike, por edhe përçështjet ambientale dhe socio - kulturore dhe rëndësinë e tyre në aktivitetet që atarealizojnë. Qëndrueshmëria ekonomike i referohet aftësisë së një biznesi për tërealizuar fitim në mënyrë që të mbijetojë dhe të përfitojë prej sistemeve ekonomike nënivel lokal dhe kombëtar. Qëndrueshmëria ambientale është parë si aktivitet ibizneseve që huazojnë mbrojtjen, ruajtjen e mjedisit natyror dhe artificial në njëmënyrë që shëndeti dhe integriteti të ruhen për mirëqënien e ardhshme tëdestinacionit. Qëndrueshmëria socio-kulturore përbën një nga dimensionet më tëvështira për t`u përcaktuar, veçanërisht në drejtim të praktikave të qëndrueshme tëbiznesit. Kjo edhe për faktin se kulturat janë vazhdimisht në evolucion dhe shumëaktiviteteve tradicionale mund të zëvendësohen.

Qëllimi i kësaj pjese të studimit është ofrimi i një analize të detajuar të aktivitetit dhenatyrës së industrisë akomoduese në qytetin e Vlorës, duke u fokusuar tekkarakteristikat e ndërmarrjeve që operojnë në të. Kjo për arsye se një i kuptuar më ithellë i strukturës së industrisë është thelbësor në planifikimin dhe zhvillimin eturizmit të qëndrueshëm në destinacion. Po kështu analiza e stimujve që i nxisinndërmarrjet akomoduese të operojnë në përputhje me qëndrueshmërinë turistike dhebarrierat që ato hasin në këtë proces zë një vend të rëndësishëm në studim.

Hipoteza e ngritur është:

Hipoteza 2 - Qëndrueshmëria mjedisore lidhet me efektet pozitive të bizneseve turistike.

Në funksion të arritjes së qëllimit dhe testimit të hipotezës së ngritur, janë hartuaredhe pyetjet e mëposhtme:

Cili është stadi i zhvillimit të industrisë akomoduese në rajonin e Vlorës? Si është pozicionuar ky sektor kundrejt zhvillimit turistik të qëndrueshëm? Sa i fokusuar është sektori tek aplikimi i qëndrueshmërisë mjedisore në

operacionet e përditshme të punës? Cilat janë përfitimet e perceptuara të këtij menaxhimi? Cilat janë barrierat që ndesh qëndrueshmëria për t`u aplikuar?

Sfida për vendet në zhvillim si Shqipëria është identifikimi dhe miratimi i kornizaveinstitucionale dhe praktikave të menaxhimit që janë në gjendje të krijojnë përgjigjeefektive nga ana e ndërmarrjeve turistike me praktikat ekologjikisht miqësore. Për tëpërmbushur këto sfida është absolutisht e domosdoshme që ne të fitojmë një tëkuptuar më të mirë se si ndërmarrjet turistike ju përgjigjen iniciativave të zhvillimit të

85

turizmit të qëndrueshëm. Kjo tezë shqyrton shkallën në të cilën ndërmarrjet e turizmitnë qytetin e Vlorës janë të vetëdijshme për konceptin e gjerë të turizmit tëqëndrueshëm dhe të legjislacionit specifik të projektuar për të ndikuar nëqëndrueshmërinë e bizneseve të tyre.

Një shqetësim i vazhdueshëm është hendeku i madh midis ndërgjegjësimit mbiparimet e turizmit të qëndrueshëm dhe transformimit të këtij ndërgjegjësimi nëpraktika biznesi të përditshme nga ana e ndërmarrjeve turistike. Për hartimin epyetësorit, përveç studimeve të fushës të përdorura, u konsideruan edhe mendimet dheopinionet e siguruara nga pronarët e ndërmarrjeve akomoduese. Kryerja e një studimipilot për të testuar pyetësorin për keqkuptimet e mundshme apo problemet, dobësitëdhe mangësitë rekomandohet para fillimit të mbledhjes së të dhënave aktuale213.

Konkretisht, në fazën e para testimit të pyetësorit u realizuan intervista me disa prejpronarëve të hoteleve që kishin më shumë eksperiencë në sektor dhe u pa e nevojshmemodifikimi i disa pyetjeve dhe termave të përdorura, si dhe u shtuan disa pyetje për tëkrijuar më mirë lidhjen kronologjike ndërmjet seksioneve. Koha mesatare përplotësimin e një pyetësori varioi nga 15 - 20 minuta, në varësi edhe të nevojës përsqarimin e ndonjë pyetjeje, pasi pyetësorët u plotësuan në prezencë të anketuesit.

Kërkimi sasior në këtë hulumtim do synojë të kuptuarit dhe krahasimin e qëndrimevedhe veprimeve për të vlerësuar atributet e pronarëve të hoteleve me rëndësi përpraktikat e qëndrueshme të biznesit. Hulumtimi sasior në formën e një pyetësori do tëofrojë dëshmi numerike dhe do të lejojë analiza statistikore.

Kërkimi është mbështetur në studimin e industrisë turistike në qytetin e Vlorës, për tëpërmbushur qëllimin kryesor të studimit. Pyetësori përbëhet nga pyetje të mbyllura,që u ofrojnë të anketuarve qëndrime, opsione dhe reagime të ndryshme për tëzgjedhur, duke përdorur shkallët me pesë nivele të Likert-it. Pyetësori është hartuar indarë në tre seksione.

Seksioni i parë: përmban informacione të përgjithshme për ndërmarrjet hoteliere.Përfshin pyetje lidhur me kohën e operimit në treg të ndërmarrjeve, kapacitetin e tyrepritës, ofertën e shërbimeve, numrin e burimeve njerëzore dhe bashkëpunimin mestrukturat turistike.

Seksioni i dytë: fokusohet në raportin e ndërmarrjes me turizmin e qëndrueshëm.Pyetjet lidhen me informacionin që kanë hotelet mbi konceptin e qëndrueshmërisë,aktorët përgjegjës për planifikimin lidhur me të dhe kërkesën nga ana e klientelësturistike për shërbime të qëndrueshme.

Seksioni i tretë: fokusohet në menaxhimin e problematikave ambientale prejbizneseve hoteliere, përfitimeve prej zbatimit të politikave miqësore me mjedisin,

213Veal, A. J. (2006), Research Methods for Leisure and Tourism. 3 Edition, London, Financial Times/Prentice rd Hall/Pearson Education.

86

cerifikimin e hoteleve dhe barrierat që strukturat ndeshin në aplikimin e parimevemjedisore të qëndrueshmërisë në aktivitetin e tyre.

Përcaktimi i madhësisë së mostrës

Për përzgjedhjen e madhësisë së mostrës, është pasur parasysh fakti që ajo duhet tëjetë sa më përfaqësuese për të siguruar rezultate të besueshme statistikore. Kështu ngandërmarrjet e sektorit privat, ofruese të shërbimeve turistike, ku klasifikohenndërmarrjet akomoduese, ndërmarrjet e restoranterisë dhe ndërmarrjet e udhëtimeveturistike, për shkak të lidhjes së drejtpërdrejtë me argumentin e studimit dhe numrit tëmadh të shërbimeve që këto ndërmarrje ofrojnë, është përzgjedhur si mostër estudimit kategoria e parë - ndërmarrjet akomoduese. Ndërmarrjet e restoranterisë jovetëm që ofrojnë shërbime më specifike dhe të kufizuara, por edhe klientela së cilës ishërbejnë përfaqësohet kryesisht nga rezidentët lokalë (kërkesë gjithëvjetore) sesaklientela turistike (me sezonalitet shumë të lartë). Po kështu, agjencitë e udhëtimeveturistike janë parë si të papërshtatshme për të qenë pjesë e mostrës së studimit për disaarsye. Kështu, aktiviteti primar i tyre është i lidhur më së shumti me emetimin ebiletarisë. Përveç kësaj, edhe aktiviteti prodhues i paketave të udhëtimeve turistikebazohet më tepër tek aktiviteti outgoing (pra prodhimi i paketave për turistët shqiptarqë zgjedhin destinacione të huaja për të kaluar pushimet), ndërkohë që edhe përaktivitetin incoming (prodhimi i paketave për turistët e huaj që zgjedhin Vlorën sidestinacion turistik), agjencitë e udhëtimeve turistike bashkëpunojnë me ndërmarrjet ehotelerisë, të cilat do të jenë në mënyre direkte pjesë e kërkimit. Për të siguruarrezultate sa më përfaqësuese, janë përdorur të dhënat e projektit GIZ214 mbi numrin endërmarrjeve akomoduese që operojnë në Vlorë. Për përmbushjen e objektivave tëstudimit dhe për testimin e hipotezës kërkimore, u përfshinë të gjitha ndërmarrjetakomoduese që operojnë në rajonin e Vlorës (përveç shtëpive dhe apartamenteve meqera, për të cilat nuk ka një database të plotë dhe nuk janë të regjistruara pranëDrejtorisë Rajonale të Tatimeve, Vlorë).Nga 84 pyetësorë të shpërndarë (51 në Vlorë dhe 33 në Orikum e Radhimë), uplotësuan 72 pyetësorë. Shkalla e përgjigjes së anketës është 85.7%. Ky rezultat ështëstatistikisht i pranueshëm për të siguruar rezultate përgjithësuese për popullatën.Plotësimi i pyetësorëve u bë gjatë periudhës kohore qershor - korrik 2015.

Mbledhja e të dhënave

Pyetësorët e vetadministruar kërkojnë që të intervistuarit të lexojnë dhe t'iu përgjigjenpyetjeve vet, mënyrë kjo që ka avantazhet e të qënit të shpejtë për t`u administruar,nuk ka ndikim nga intervistuesi dhe është më e përshtatshme për të anketuarit.Megjithatë, disavantazhet e mundshme lidhen me përgjigje jo të plota dhe rrezikun epërgjigjeve joserioze. Për të evituar këto disavantazhe, si dhe për të menaxhuar mëmirë kohën e mbledhjes së pyetësorëve dhe përqindjen e pyetësorëve të plotësuar,anketuesi ishte prezent gjatë kohës së plotësimit të pyetësorëve.

214 “Integrated Sustainable Development of the Southern Coastal Region” - Vlora Region.

87

Metodat e analizës së të dhënave

Të dhënat nga pyetësori sasior u analizuan duke përdorur SPSS (Statistical Packagefor the Social Science). Përpara analizës çdo pyetësor u editua dhe kodua me kujdes.Vlerat e shkallës Likert janë koduar me 1 të qenit “aspak dakort”, me 2 “jo plotësishtdakort”, me 3 “neutral”, me 4 “dakort” dhe 5 “plotësisht dakort”.

Shumica e ofruesve janë SME, të cilat kanë shumë fuqi dhe dobësi, ndërkohë qëkarakterizohen nga natyra e tyre e pavarur.

Duke përdorur rastin studimor të bizneseve turistike në qytetin e Vlorës, kjo tezëargumenton se është thelbësore për të kuptuar se sa ndërmarrjet turistike janë tëinformuara në lidhje me praktikat dhe politikën e turizmit të qëndrueshëm dhe pokështu se si ato e aprovojnë atë, nëse duam të përftojmë një të kuptuar më të plotë tëturizmit dhe lidhjet e tij me zhvillimin e qëndrueshëm.

4.3 Kufizimet e studimit

Pavarësisht rëndësisë së këtij studimi, ai nuk paraqitet pa kufizime.

Së pari, studimi është bazuar tek aktorët kryesorë të ofertës së destinacionit në rajonine Vlorës. Është kështu e nevojshme që nëse duam të përgjithësojmë rezultatet përzona të tjera gjeografike në Shqipëri, duhet të kemi parasysh se një përsëritje e këtijstudimi në qytete të tjera turistike mund të zbulojë nivele të ndryshme tëperceptimeve, pavarësisht nga mostra përfaqësuese.

Së dyti, strukturat organizative të pushtetit publik në nivele të ndryshme të tij, shpeshprezantojnë mbivendosje kompetencash apo kufizime të rolit të tyre. Kjo për shkak tëmosekzistencës së departamenteve të veçanta të turizmit (në nivel lokal apo rajonalkëto departamente mbulojnë edhe funksione të tjera), edhe pse Vlora përfaqëson njëdestinacion të rëndësishëm të industrisë turistike në Shqipëri dhe ndryshimeve tëherëpashershme të kuadrit ligjor mbi bazën e të cilit operon sektori.

Së treti, ka mangësi në ekzistencën e të dhënave dytësore në nivel lokal, veçanërishtnë statistikat që lidhen me kontributin ekonomik të turizmit në zonën e studimit. Edhenë ato raste, kur të dhënat ekzistonin, një pjesë e tyre, edhe pse të marra nga burimezyrtare ishin shpesh kontradiktore. Po kështu, u vërejt në disa raste tek informacionete grumbulluara nga pyetësorët drejtuar bizneseve turistike, një mospërputhje ndërmjettë dhënave të ofruara prej tyre dhe të dhënave të deklaruara pranë institucionevezyrtare lidhur me disa karakteristika të ndërmarrjeve hoteliere, si p.sh numri i tëpunësuarve, kapaciteti pritës, etj.

Si pёrfundim, pavarёsisht kufizimeve, mund tё themi se ky studim ёshtё irёndёsishёm dhe i pёrshtatshёm pёr t`i dhёnё pёrgjigje problemit tё kёrkimit dhe pёrtё vёrtetuar hipotezat e ngritura, nё kushtet e kufizimeve tё burimeve financiare dhekohёs.

88

KREU V

POLITIKAT SHTETËRORE TË QËNDRUESHMËRISË SË ZHVILLIMITTURISTIK

Kreu trajton kuadrin teorik të funksionimit të sektorit publik, duke u ndalur tek roli iqeverisjes lokale në zhvillimin e sektorit turistik dhe sidomos në drejtimin e axhendëssë qëndrueshmërisë. Po kështu prezantohet një analizë dhe pasqyrë e funksionimit tëhierarkisë publike institucionale në nivele të ndryshme të saj, nga niveli kombëtar tekai lokal për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në Shqipëri, duke u ndalur më pas nëstudimin e rolit të qeverisjes lokale në Vlorë.

5.1 Roli i qeverisjes publike në turizëm

Me shfaqjen e paradigmës së zhvillimit të qëndrueshëm në gjysmën e dytë të shekullitXX, qeveritë tentuan të marrin përsipër përgjegjësi për zbatimin e konceptit tëzhvillimit të qëndrueshëm në destinacionet turistike. Çështja e qëndrueshmërisë nëpërgjithësi dhe në veçanti qëndrueshmërisë në turizëm ka qenë me interes përstudiuesit, organizatat e ndryshme, qeveritë, planifikuesit dhe operatorët e turizmit përtë parë më nga afër këtë fushë studimi dhe për të siguruar qëndrueshmërinë e duhur tësektorit215. Për të kuptuar më mirë zhvillimin e qëndrueshëm, është bërë një përpjekjepër të ndërtuar parime teorike dhe mjete praktike / teknologji për zhvillim tëqëndrueshëm. Rrjedhimisht, ne aktualisht posedojmë edhe njohuritë dhe shumë prejteknikave të nevojshme për të sjellë këtë koncept në realitet, ndërkohë që endeshtrohet pyetja:

Pse nuk është zbatuar në mënyrë efektive zhvillimi i qëndrueshëm?

Pjesërisht përgjigjia lidhet me atë çka Carlsen (2001), Wanhill (2002) dhe Le (2006)përshkruajnë në kërkimet e tyre si një mungesë e ndërgjegjësimit të përgjithshëm dhetë kuptuarit të çështjeve të qëndrueshmërisë brenda shoqërisë, bizneseve dhe qeverivedhe gjithashtu mungesa e gadishmërisë për të adresuar çështjet. Ndërkohë që shumëstudiues përkrahën përgjegjësitë e përbashkëta dhe bashkëpunimin ndërmjet aktorëvetë ndryshëm të destinacionit, të tjerë studiues argumentojnë se sistemet efektive tëmenaxhimit për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm kërkojnë së fundmi ndërhyrjendhe rregullimin e sektorit publik216.

215 Isidiho, A. & Sabran, M. (2015). The Socio-economic Impact of the Development of Abadaba Lakeas a Boost to Tourism and Community Development in Imo State Nigeria.

216 Faulkner, B., Chalip, L., Brown, G., Jago, L. March, R., and Woodside, A., (2003). Monitoring thetourism impacts of the Sydney 2000 Olympics. Event Management, 6(4).Bramwell, B. & Lane, B. (2010). Sustainable tourism and the evolving roles of government planning.Journal of Sustainable Tourism, Volume 18, Issue 1.

89

Shumë autorë217 kanë treguar nevojën për përfshirje qeverisëse në procesin ezhvillimit të turizmit, duke ju referuar veçanërisht turizmit të qëndrueshëm. Kështu,shumë politika dhe iniciativa zhvillimi kanë nevojë për disa forma të pjesëmarrjes218.Për më tepër, Southgate dhe Sharpley219 shprehen se përfshirja e qeverisë qëndron nëthelb të zhvillimit të qëndrueshëm. Eksternalitetet dhe burimet e përdorimit tëpërbashkët janë gjithashtu arsye primare për përfshirjen e qeverisë në zhvillimin eturizmit220.

Përfshirja e qeverisë mund të ekzistojë në shumë forma, disa prej të cilave janë221:

planifikimi mjedisor; sigurimi dhe mirëmbajtja e infrastrukturës; financimi; ndërtimi i kapaciteteve institucionale; kontrolli i zhvillimit dhe flukseve turistike; krijimi i zonave të mbrojtura.

Për më tepër, shqetësime janë ngritur rreth faktit se sa efektive kanë qenë qeverisjetnë integrimin e parimeve dhe praktikave të qëndrueshmërisë në politikat dhe procesete planifikimit në turizëm222.

5.1.1 Roli drejtues i shtetit

Qëndrueshmëria është përgjegjësi e të gjitha palëve të përfshira në sektorin turistik.Planifikimi në turizëm duhet të jetë proaktiv223, çka kërkon matjen e njohurive tëinteresit të aktorëve dhe përfshirjen e tyre. Pjesa më e madhe e ndikimeve të turizmitjanë rezultat i veprimeve të ndërmarra nga sipërmarrjet e sektorit privat dhe nga vetturistët. Megjithatë, në mungesë të një lidershipi të fuqishëm të sektorit privat nëadresimin e objektivave të zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm, përgjegjësia finale imbetet sektorit publik. Nëse synohet një progres domethënës në bërjen e turizmit mëtë qëndrueshëm, ekziston një nevojë e qartë që qeverisjet të marrin një rol udhëheqës.

217Southgate, C. Sharpley, R. (2002). Tourism Development and the Environment, in Sharpley, R. andTelfer, D. J. (eds), Tourism and Development: Concepts and issues, Channel View, Clevedon, UK;De Oliveira, P (2003). Governmental responses to tourism development: three Brazilian case studies.Tourism Management, 24(1), 97.

218Carmin, J., darnall, N. & Mil-Homens, J. (2003). Stakeholder involvement in the design of U.S.voluntary environmental programs: does sponsorship matter? Policy Studies Journal, 31(4), 527-543.

219Southgate Ch., Sharpley R., 2002, Tourism, Development and the Environment, w: Sharpley R.,Telfer D.J. (eds), Tourism and Development. Concepts and Issues, Channel View Publications.

220De Oliveira, P (2003). Governmental responses to tourism development: three Brazilian case studies.Tourism Management, 24(1), 97.

221 Bronkhorst, T., Ritchie, J.R.B., & Sheehan, L. (2010). Determinants of tourism success for DMOs& destinations: An empirical examination of stakeholder`s perspectives. Tourism management (31).

222 Connell, J., Page, P. & Bentley, T. (2009) Towards sustainable tourism planning in New Zealand:Monitoring local government planning under the Resource Management Act, Tourism Management

223 Ryan, C. (2002) Stages, Gazes and Constructions of Tourism. In The Tourist Experience, C. Ryan

90

Arsyet kryesore për rëndësinë e rolit drejtues të shtetit janë si më poshtë:

në të gjitha vendet, sektori turistik është i fragmentizuar në një numër shumë tëmadh biznesesh, kryesisht të vegjël. Në mënyrë kolektive veprimet e tyre mundtë bëjnë një diferencë pozitive, ndërsa në mënyrë individuale ato nuk munden,pra nevojitet koordinimi;

pjesa më e madhe e axhendës së qëndrueshmërisë është e lidhur me fushat eshqetësimit publik (uji, ajri, burimet natyrore dhe kulturore, cilësia e jetës) mëtepër se ai privat. Megjithëse sektori privat është duke marrë përsipërpërgjegjësinë e tij, prej tij nuk mund të pritet të marrë pozicion drejtues nëmenaxhimin e këtyre çështjeve; sidomos në kushtet kur pjesa më e madhe eburimeve të rëndësishme janë nën menaxhimin publik;

qeveritë janë përgjegjëse për shumë funksione që janë krejtësisht të rëndësishmepër zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit, siç është planifikimi i përdorimit tëtokës, rregullat e punës dhe ato mjedisore, sigurimi i infrastrukturës, shërbimetsociale dhe mjedisore;

qeveritë kanë shumë nga mjetet që nevojiten për të bërë ndryshim, siç janë:pushteti për të hartuar rregulla dhe për të ofruar nxitës ekonomikë, burimet dheinstitucionet për të promovuar dhe përhapur praktika të mira. Edhe pse procesetzgjedhore ndikojnë vazhdimësinë, qeveritë ende ofrojnë një stukturëorganizative relativisht më stabël dhe permanente në krahasim me sektorinprivat224;

shumë qeveri janë përfshirë tashmë aktivisht në mbështetjen e turizmit përmesmarketingut, shërbimeve të informacionit, edukimit dhe në mënyra të tjera,shpesh përmes strukturave të përbashkëta publike - private.

Qeveritë duhet të ofrojnë një mjedis që siguron dhe inkurajon sektorin privat, turistëtdhe aktorët e tjerë për t`iu përgjigjur çështjeve të qëndrueshmërisë. Kjo mund tëarrihet më mirë nga përcaktimi dhe zbatimi i një tërësie politikash për zhvillimin dhemenaxhimin e turizmit, të hartuara bashkë me grupet e tjera të interesit, që vendosinqëndrueshmërinë në qendër të tyre. Prandaj është e rëndësishme që gjithmonë tëmerren në konsideratë çështjet e qëndrueshmërisë në çdo projekt në mënyrë që tëarrihen qëllimet e dëshiruara afatgjata225.

Për qeveritë, politikat turistike që u adresohen çështjeve ekonomike, sociale,ambientale dhe që zhvillohen me një ndërgjegjësim si të dëmeve, ashtu edhe tëpërfitimeve potenciale mund të kanalizojnë forcat që rezultojnë nga rritja dinamike esektorit në një drejtim pozitiv. Për industrinë turistike, të pranuarit e kësaj përgjegjësienuk lidhet thjesht me ndërgjegjësimin e lartë; ajo duhet ushqyer gjithashtu nga njëelement i fortë i vetinteresit, duke qenë se çdo dëmtim që i është shkaktuar mjedisit

224 Simpson, K. (2001). Strategic planning and community involvement as contributors to sustainabletourism development.Current Issues in Tourism, 4(1).

225 Isidiho, A. & Sabran, M. (2015). The Socioeconomic Impact of the Development of Abadaba Lakeas a Boost to Tourism and Community Development in Imo State Nigeria. International Journal ofEducation and Social Science, Vol. 2 No. 6.

91

natyror, kulturor apo social të destinacionit mund të çojë në shkatërrimin eventual tëtyre apo humbjen e vlerës si një produkt turistik.

5.1.2 Krijimi i kontekstit për ndërmarrje të qëndrueshme

Synimi i zhvillimit të një turizmi të qëndrueshëm, me qëllim arritjen e balancës më tëmirë ndërmjet përfitimeve ekonomike dhe ndikimeve mjedisore e sociale është kthyernë një sfidë për shumë qeveri në botë. Disa përfshirje dhe drejtime të qeverive nëadresimin apo përpjekjen për të përmbushur objektivat e zhvillimit të qëndrueshëm nëkontekstin e një destinacioni turistik janë mbështetur gjerësisht226. Kjo për shkak se:sektori publik ka mandate për të përfaqësuar interesin më të gjerë të popullatës; atasupozohet të jenë të paanshëm, pa interesa komerciale; kanë fuqinë ligjore për tëimplementuar ndryshime dhe nuk janë të sforcuar nga objektivat financiarëafatshkurtër siç është përgjithësisht rasti me sektorin privat227. Ndërkohë qëlegjitimiteti që përforcon politikën turistike me objektivat e zhvillimit të qëndrueshëmështë identifikuar si një problem, qeverisjet kanë marrë kritika të mëtejshme përadoptimet e limituara të parimeve në praktikat e planifikimit. Kritikat janë të lidhurame planifikimin dhe vendimmarrjen lart - poshtë228, mungesën e dëshirës për zbatimine politikave dhe panifikimit, politikat afatshkurtra, mungesën e drejtimit dhekoordinimit të përgjithshëm, pushtetin e tepërt dhe influencën mbi procesin eqeverisjes229.

Të tjerë studiues pohojnë se politikat dhe planet qeverisëse për zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm janë pak më shumë se formulime të klisheve dhe retorikave, mbështeturnga imazhe me shkëlqim230. Siç dhe u trajtua më sipër, planifikimi i bazuar në parimete zhvillimit të qëndrueshëm kërkon një orientim strategjik dhe pjesëmarrjen e shumëaktorëve në proces. Imponimi qeverisës i planifikimit lart - poshtë, ku sektori publikzotëron strategjinë dhe përcakton se çfarë është më e mirë për destinacionin, mund tëçojë në dështimin e adoptimit të vërtetë të procesit të planifikimit pjesëmarrës.

Qeveritë mund të inkurajojnë sipërmarrjet të jenë më të qëndrueshme përmeskëshillave dhe mbështetjes direkte ose përmes politikave dhe veprimeve për krijimin ekushteve të qëndrueshmërisë. Kushtet kryesore për realizueshmërinë ekonomike janëveçanërisht të rëndësishme. Ato përfshijnë: hyrjen në tregje, ofrimin e punës, imazhpozitiv të destinacionit, siguri dhe mbajtje e një mjedisi atraktiv për qëndrueshmërinëekonomike të ndërmarrjeve turistike.

226 Weaver, D. (2006). Sustainable Tourism: Theory and Practice, Chapter 1.227 Bramwell, B. (2011). Understanding the sustainable development of tourism. Annals of Tourism

Research; 38(4).228 Dredge, D., & Jenkins, J. (2007). Tourism Planning and Policy. Brisbane: John Wiley and Sons.229Moscardo, G. (2011). Searching for well-being: exploring change in tourist motivation / Gianna

Moscardo. Tourism recreation research. Vol. 36.230 Berke, P. R. & Conroy, M. M. (2000) Are we planning for sustainable development? An evaluation

of 30 comprehensive plans, Journal of the American Planning Association, 66(1), pp. 21 – 33; Pforr,C. (2001) Tourism Policy in Australia’s Northern Territory: A Policy Process Analysis of its TourismDevelopment Masterplan, Current Issues in Tourism 4(2-4).

92

Faktorë të tjerë për krijimin e një konteksti të qëndrueshëm për sipërmarrjet turistikepërfshijnë: sigurimin e infrastrukturës së përshtatshme; lehtësimin e rrjetit ndërmjet ndërmarrjeve; ndihmën në zhvillimin e zinxhirit të shpërndarjes përmes përmirësimit të

kontakteve dhe informacionit dhe ndihmës me zhvillimin e burimeve lokale tëofertës.

Qeveritë duhet ta pranojnë se interesi në qëndrueshmërinë e turizmit është duke urritur ndërmjet shumë sipërmarrjeve të sektorit privat dhe brenda tregjeve tëvizitorëve. Ata duhet të marrin në konsideratë këtë fakt, ndërsa kërkojnë të bindinindustrinë turistike të konsiderojë qëndrueshmërinë më seriozisht, duke nxjerrë në pahavantazhet për tërheqjen e bizneseve të reja dhe rentabilitetin e përgjithshëm të njëmodeli më të qëndrueshëm. Kjo sepse qeveritë kanë një rol kritik për të luajtur nëzhvillimin dhe menaxhimin e turizmit dhe në bërjen më të qëndrueshëm të tij. Niveli ipërfshirjes së qeverisë në turizëm varion në mënyrë të konsiderueshme në botë. Porgjithësesi kjo i adresohet si vendeve të zhvilluara, ashtu dhe atyre në zhvillim,ndonëse theksi mund të jetë i ndryshëm. Në vendet në zhvillim, interesi në turizmin eqëndrueshëm ka më tepër të ngjarë të jetë i lidhur me zbutjen e varfërisë dhe mefinancimin e mbrojtjes; në botën e zhvilluar çështjet e përtëritjes dhe menaxhimi ivizitorëve janë më të spikatura. Cilido qoftë motivimi i qeverive, roli i tyre lidhetvetëm pjesërisht me veprimet e tyre. Turizmi është para së gjithash një aktivitet qëkryhet nga ndërmarrjet e sektorit privat dhe janë veprimet e tyre, së bashku me ato tëturistëve që janë përgjegjëse për shumicën e ndikimeve, pozitive apo negative qofshinkëto. Një funksion primar i qeverisë në nxitjen e turizmit më të qëndrueshëm ështëpra krijimi i një ambienti që mundëson apo influencon sektorin privat të operojë nëmënyrë më të qëndrueshme dhe të infuencojë modelet e flukseve dhe sjelljes sëvizitorëve për të maksimizuar përfitimet dhe për të minimizuar ndikimet negative tëturizmit.

5.2 Rëndësia e qeverisjes lokale dhe partnerët strategjikë

Lidhur me rolin e shtetit, një pikë kyçe për t`u përballur në promovimin e politikavetë qëndrueshmërisë në përgjithësi dhe të qëndrueshmërisë turistike në veçanti lidhetme rolet e ndryshme që mund të konkurrojnë organet e qeverisjes në nivel qëndrordhe lokal.Qeverisja lokale konsiderohet përgjithësisht më e përshtatshmja për të koordinuarzhvillimin e turizmit në nivel lokal dhe për drejtimin e axhendës së zhvillimit tëturizmit të qëndrueshëm në destinacion231. Që prej periudhës së komisionitBrundtland, qeverisja lokale në veçanti ka qenë nën mbikqyrjen nga afër për rolin esaj në drejtimin e axhendës së zhvillimit të qëndrueshëm në kontekstin e destinacionitturistik.

231Bramwell, B. (2011). Understanding the sustainable development of tourism. Annals of TourismResearch; 38 (4).

93

Strukturat lokale të turizmit në destinacionet turistike kanë detyrën që të promovojnëdestinacionin dhe të ndërmarrin veprimtari të përbashkëta me bizneset private meqëllim përmirësimin dhe bashkërendimin e ofertës turistike dhe bashkëpunimin menivelin kombëtar. Ky sistem oferte turistike i destinacioneve menaxhohet ndjeshëmnga veprimet e enteve të qeverisjes së tyre dhe në përgjithësi, nga aktorët e qeverisjesturistike në nivel qëndror dhe lokal. Nga njëra anë, në fakt, tërësia e faktorëve tëatraktivitetit të destinacioneve është ndikuar, sidomos në nivelet e saj të cilësisë, ngapolitikat ekonomike, territoriale dhe sociale të miratuara nga institucionet e qeverisë.Nga ana tjetër, subjektet përgjegjëse për turizmin kanë luajtur një rol të rëndësishëmnë udhëheqjen e hartimit të ofertës dhe janë ata vet aktorët e strategjive dheveprimeve për promovimin dhe zhvillimin e turizmit.Përgjegjësitë e strukturave lokale të turizmit janë:

Sigurimi i standarteve dhe udhëzuesve për marketingun dhe promovimin edestinacionit.

Hartimi i një strategjie për marketingun e destinacionit, përfshirë vendosjen emarkës së destinacionit në një proces të përbashkët.

Përcaktimi dhe realizimi i veprimtarive të marketingut (faqja e internetit përdestinacionin, broshurat, marrëdhëniet me publikun, etj).

Ngritja e Qendrave të Informacionit Turistik.

Politika në një kontekst turistik është kështu një mjet për të krijuar një balancëndërmjet mbrojtjes së interesave të aktorëve të industrisë turistike, njerëzve qëndikohen nga turizmi dhe sigurimit të një plani veprimi për të drejtuar vendimet dhepër të arritur rezultate racionale.

Funksionet e qeverisjes vendore dhe kompetencat e saj në lidhje me turizminmbështeten tek232:

Menaxhimi territorial Planifikimi i zhvillimit lokal Shërbimet publike Investimet për infrastrukturën Marketingu i destinacionit Mbështetja e ekonomisë lokale Përfshirja e komunitetit Trashëgimia dhe traditat e komunitetit

Një sfidë kryesore e qeverisjes vendore është orientimi gjithnjë e më shumë i forcavetë jashtme globale në zhvillimin lokal në mënyrë që ky zhvillim të arrijë një vizion tëpërbashkët të popullatës lokale. Si ofrues të shërbimeve sociale, si rregullatorë tëaktivitetit ekonomik dhe si menaxhues të mjedisit natyror, autoritetet lokale kanëshumë instrumente të drejtpërdrejta në dispozicion të tyre për të ndikuar në zhvillim.

232Lisa Ruhanen (2012), Local government: facilitator or inhibitor of sustainable tourism development?Journal of Sustainable Tourism.

94

Megjithatë, roli më i rëndësishëm që autoritetet lokale mund të luajnë në një ekonomiglobale është ai i koordinuesit midis interesave të ndryshme që kërkojnë të ndikojnënë drejtimin e zhvillimit lokal.

Me globalizimin, sfidat e qeverisjes me të cilat përballen autoritetet lokale në pjesë tëndryshme të botës janë rritur në ngjashmëritë e tyre, duke kapërcyer sistemet politikedhe ekonomike kombëtare mbi të cilat mbështeten komunitetet e ndryshme.Bashkëekzistenca e shumë aktorëve është një prej karakteristikave përcaktuese të njëdestinacioni turistik, ndërkohë që qeveritë lokale besohet se mund të luajnë roletkryesore në krijimin e partneriteteve midis këtyre aktorëve për të lehtësuar zhvillimine destinacionit, për të planifikuar në mënyrë strategjike dhe për të përcaktuar politikaefektive turizmi për rritjen e konkurrencës së destinacionit233. Në të vërtetë, ështëshpesh qeverisja lokale që merr pjesën më të madhe të përgjegjësisë për shkak se ajoështë më pranë problemeve që shoqërojnë zhvillimin e turizmit234 dhe kontrollonaspekte të planifikimit të zhvillimit të shoqëruara me turizmin235. Planifikuesit edestinacioneve dhe menaxherët fokusohen në iniciativat e planifikimit strategjik qëmaksimizojnë kontrollin lokal të përfitimeve të turizmit për të mbajtur pjesën e tyre tëtë ardhurave236.

Ndërkohë që ka ende diskutime lidhur me ngjyrimet e konceptit të zhvillimit tëqëndrueshëm ndërsa aplikohet në turizëm, është relativisht i mirëpranuar fakti seplanifikimi dhe menaxhimi në nivel destinacioni për turizmin, duhet të bazohen nëparimet e zhvillimit të qëndrueshëm. Sipas Timur dhe Getz (2008) individualiteti içdo destinacioni çon në zgjidhje unike të zhvillimit të qëndrueshëm. Qeverisjet e tëgjitha niveleve kanë marrë përgjegjësi më të mëdha për planifikimin dhe zhvillimin edestinacioneve turistike. Qeverisja është pranuar gjerësisht si një aktor shumë irëndësishëm dhe influencues, veçanërisht qeverisja lokale në një destinacion237.Megjithatë sfidat që shoqërojnë përfshirjen e qeverisjes lokale dhe adresimin eobjektivave të zhvillimit të qëndrueshëm në kontekstin e destinacionit turistik janë tëshumta. Është në nivelin lokal apo të komunitetit ku ndikimet negative të turizmitndihen më tepër, po kështu edhe veprimet (apo mosveprimet) e qeverisjes lokalemund të luajnë një rol të madh në shmangien e degradimit të dukshëm ambiental dheminimizimin e efekteve të kundërta tek komuniteti lokal. Për më tepër, qeverisjalokale përfshin përfaqësuesit e zgjedhur të rezidentëve lokalë dhe si të tillë ata kanënjë mandat për të përfaqësuar interesat e komunitetit të gjerë të destinacionit. Si tëtilla, qeverisjet lokale janë përgjegjëse për përgatitjen e formulimeve politike dhezhvillimin e strategjive të menaxhimit dhe kështu, pavarësisht paradigmës së tyre

233Churugsa, W., McIntosh, A.J. and Simmons, D., (2007). “Sustainable Tourism Planning andDevelopment: Understanding the Capacity of Local Government”, Leisure/Loisir, vol. 31, no. 2.

234 Aronsson, L. (2000). The Development of Sustainable Tourism. London: Continuum.235 Dredge, D., & Jenkins, J. (2007). Tourism Planning and Policy. Brisbane: John Wiley and Sons.236 Ruhanen, Lisa. 2007. Destination competitiveness. In A. Matias, P. Nijkamp, P. Neto (Eds.).237Bramwell, B., & Lane, B. (2010). Sustainable tourism and the evolving roles of government planning.

Journal of Sustainable tourism, 18 (1).

95

ideologjike, qeverisjet vendore janë faktor kryesorë në zhvillimin dhe menaxhimin eaktivitetit turistik238.

Post Axhenda Lokale 21, e ka zhvendosur rolin e ngushtë të përcaktuar të qeverisjeslokale për të përqafuar një rol më aktiv në arritjen e zhvillimit të qëndrueshëm239.Megjithatë, është një rol i ri për qeverisjen vendore nën axhendën neoliberale dhe aipërfaqëson një nisje nga roli tradicional tek modelet e komuniteteve lokale240. Pra,është modeli i qëndrueshmërisë në planifikimin e turizmit që shfaqet si një parimqëndror udhëzues për politikën publike dhe planifikimin, duke kërkuar një tërimenduar të praktikave dhe prioriteteve korente për të avancuar drejt formave më tëqëndrueshme të zhvillimit të turizmit241. Padyshim, qeverisjet në të gjitha nivelet kanëqenë kryesore në drejtimin ose të paktën mbështetjen e axhendës së turizmit tëqëndrueshëm. Si pasojë, në nivel global, sasia e formulimit të politikave, strategjive,udhëzimeve dhe iniciativave nga qeverisjet kombëtare, rajonale dhe lokale tëmbështetura nga zhvillimi i qëndrueshëm është rritur në mënyrë eksponenciale242.Megjithatë, shumë autorë kanë pohuar se qeverisjet thjesht kanë adoptuar termin përtë legjitimuar zhvillimin e turizmit, për arritjen e rezultateve duke vet shërbyer dhe sinjë slogan politik243.

UNEP / ICLEI244 sugjeron se autoritetet lokale janë agjencitë më të mira të vendosurapër të menaxhuar turizmin në një destinacion. Gjithashtu, është mbështetur gjerësishtpikëpamja se çelësi për implementimin e suksesshëm të politikës është theksi nëpjesëmarrjen lokale. Për këtë arsye, përfshirja lokale është thelbësore për planifikimindhe menaxhimin e destinacioneve245.

5.2.1 Turizmi i qëndrueshëm: një perspektivë e autoriteteve lokale

Ndërsa rriten kërkimet e fokusuara në rolet dhe bashkëpunimin ndërmjet aktorëve tëndryshëm në zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm, pak vëmendje i është kushtuarstudimit të rolit dhe përgjegjësive të qeverisjes lokale në adresimin e turizmit tëqëndrueshëm brenda konteksteve të destinacioneve turistike246. Prova e vërtetë e

238Connell, J., Page, S. J., & Bentley, T. (2009). Towards sustainable tourism planning in New Zealand:Monitoring local government planning under the resource management act. Journal of TourismManagement, 30.

239Dredge, D., & Jenkins, J. (2007). Tourism Planning and Policy. Brisbane: John Wiley and Sons.240Beaumont, Narelle & Dredge, Diane (2010) Local tourism governance: A comparison of three

network approaches, Journal of Sustainable Tourism, 18.241Bramwell, B. (2011). Understanding the sustainable development of tourism. Annals of Tourism

Research, 38(4).242Jepson, E. J. 2004, ‘Human nature and sustainable development: A strategic challenge for planners’,

Journal of Planning Literature, vol. 19, no. 1.243Bramwell, B. 2004, ‘Mass tourism, diversification and sustainability in Southern Europe’s coastal

regions’, Coastal Mass Tourism: Diversification and Sustainable Development in Southern Europe.244UNEP / ICLEI (2003).245Ryan, C. (2002) Stages, Gazes and Constructions of Tourism. In The Tourist Experience, C. Ryan, ed246Beaumont, N. & Dredge, D.(2010) Local tourism governance: A comparison of three network

approaches, Journal of Sustainable Tourism, 18.

96

"turizmit të qëndrueshëm" do të jetë zhvillimi i qëndrueshëm lokal i komuniteteve qëshërbejnë si destinacione turistike.

Edhe para Konferencës së Kombeve të Bashkuara për Mjedisin dhe Zhvillimin, porveçanërisht nga miratimi i Axhendës 21, shumë autoritete lokale janë përqendruar nësfidat unike të qeverisjes për zhvillimin e qëndrueshëm.

Proceset e axhendës lokale 21 krijuan një vizion të përbashkët për zhvillimin lokal qëështë në përputhje me konceptin e zhvillimit të qëndrueshëm. Në përgjigje të këtyrevizioneve, autoritetet lokale kanë përshtatur praktikat dhe aktivitetet e tyre për tëorientuar zhvillimin lokal në rrugën e zhvillimit të qëndrueshëm.

Komisioni i OKB-së për Zhvillimin e Qëndrueshëm e ka njohur në mënyrë tëpërsëritur planifikimin e Axhendës Lokale 21, si një mekanizëm efektiv tëpartneritetit për implementim në qytete dhe komunitetet lokale. Eksperienca meaktivitetet lokale të Axhendës 21 në qindra komunitete që nga viti 1990 ka nxjerrë nëpah një sërë parimesh për planifikim efektiv të zhvillimit të qëndrueshëm. Këtoparime mund të sigurojnë bazën për partneritete efektive për planifikimin eqëndrueshëm të turizmit dhe zhvillim në destinacionet turistike lokale. Parimet përplanifikimin e axhendës lokale 21 janë si më poshtë:

pjesëmarrja dhe transparenca, që përfshin banorët lokalë; partneritetet që ndërtojnë përgjegjësinë kolektive për planifikimin,

vendimmarrjen, zgjidhjen e problemeve, zbatimin dhe vlerësimin eprojekteve;

përgjegjshmëria e të gjithë partnerëve për veprimet e tyre; qasje sistematike që trajton shkaqet e problemeve sociale, ekonomike dhe

ekologjike në mënyrë të integruar, duke u fokusuar në të gjithë sistemet qëjanë prekur (jo thjesht në simptomat e problemit);

kufijtë ekologjikë, të cilët janë të përcaktuar me kapacitetin mbajtës tëtokës dhe që shërbejnë si kufij zhvillimi;

barazi dhe drejtësi, që janë të siguruara në nivel lokal përmes ofrimit tëmundësive të barabarta dhe të drejtave të njeriut, dhe globalisht përmespartneriteteve të bashkëpunimit për zhvillim ndërmjet vendeve tëzhvilluara dhe atyre në zhvillim.

shqetësim për të ardhmen, që kërkon planifikim afatgjatë dhe veprim qëadreson si nevojat e menjëhershme, ashtu dhe tendencat afatgjata.

5.2.2 Roli dhe përgjegjësitë e qeverisjes lokale në turizmin e qëndrueshëm

Parimet e zhvillimit të qëndrueshëm e vënë theksin në përcaktimin dhe zbatimin epolitikave dhe veprimeve lokale. Në të vërtetë, shpesh qeveritë lokale marrin përsipërshumë nga kjo përgjegjësi, duke qenë se ata janë më pranë problemeve që lidhen mezhvillimin e turizmit247 dhe mund të kontrollojnë shumicën e aspekteve të planifikimit

247Aronsson, L. (2000). The Development of Sustainable Tourism. London: Continuum.

97

të zhvillimit që lidhen me të248. Qeverisja lokale përdor kanalin e shkurtër tëkomunikimit për të siguruar informacione në lidhje me problemet e komunitetit; ajogjithashtu ka informacione të hollësishme për burimet natyrore dhe kapitalin social qëdestinacioni disponon dhe kështu, nëpërmjet një vlerësimi të kujdesshëm mund tëplanifikojë për të ndihmuar komunitetin në krijimin e infrastrukturës bazë të sektorit.

Qeveritë lokale janë përballur me një sërë sfidash për planifikimin dhe menaxhimin eturizmit efektiv në nivel destinacioni. Sfida më e rëndësishme është ajo e integrimit tëindustrisë turistike me funksionet dhe aktivitetet e tjera të pushtetit lokal.

Tabela 11 tregon disa zona të përgjegjësive të qeverisjes vendore që kanë të bëjnë meturizmin.

Tabela 12 - Përgjegjësitë e qeverisjes vendore në lidhje me turizmin

Rolet dhe përgjegjësitë e qeverisjesvendore dhe zonat e planifikimit dhe

zhvillimit të politikave

Influenca potencialenë turizëm

Sigurimi dhe mirëmbajtja e infrastrukturës

Infrastruktura e transportit mund të krijojë akses nëdestinacion dhe modele të udhëtimit brenda destinacionit.Kapaciteti bazë infrastrukturor mund të konturojë kapacitetine destinacionit për të tërhequr turistë ose mund të kufizojëzhvillimin

Planifikimi i përdorimit të tokësVlerësimi i zhvillimit dhe planifikimi strategjik i përdorimittë tokës ndikojnë në integrimin hapësinor të destinacionit

Menaxhimi mjedisorMbron dhe ruan karakteristikat unike mjedisore të njëdestinacioni dhe menaxhon presionet e vizitorëve mbi burimetnatyrore

Planifikimi dhe menaxhimi i hapësirave tëlira

Mbron dhe ruan hapësirat e lira, ndikon në karakterin edestinacionit dhe ndihmon për të krijuar një “ndjesi të vendit”.

Shëndeti publik dhe menaxhimi i sigurisëMbron dhe rrit kënaqësinë e vizitorëve, imazhin edestinacionit dhe cilësinë

Zhvillimi i komunitetitInkurajon një komunitet mbështetës të aktiviteteve dhendërmarrjeve turistike

Zhvillimi ekonomik lokalInkurajon veprimtarinë sinergjike ekonomike, zhvillimin eduhur të biznesit turistik dhe shërbimet mbështetëse

Edukimi, trajnimi dhe punësimiNdikon cilësinë e ofrimit të shërbimeve dhe fasiliteteveturistike

Marketingu turistik Forcon markën dhe zhvillimin e imazhit të destinacionit

Zhvillimi i artit dhe kulturësInkurajon zhvillimin e sensit unik dhe pozitiv të komunitetitdhe përkatësisë tërheqëse për turizmin

Shërbimet humaneInkurajon qëndrim pozitiv dhe përmirësim të ofrimit tëshërbimeve

Burimi: CRC for sustainable tourism, 2006

248Dredge, D., & Jenkins, J. (2007). Tourism Planning and Policy. Brisbane: John Wiley and Sons.

98

5.3 Politika shtetërore në Shqipëri në nivele të ndryshme të vendimmarrjes

Turizmi është përcaktuar si një pjesë përbërëse e mekanizmit të shumë qeverive dhepolitika turistike si një formë e dallueshme e politikës qeveritare. Aktualisht, qeveritëkanë marrë rol të rëndësishëm dhe përgjegjësi në procesin e zhvillimit turistikkryesisht në vendet në zhvillim, ku shqetësimi kryesor sipas shumë studiuesve249

duhej të ishte problemi i qëndrueshmërisë, e cila mund të arrihet vetëm nëpërmjetprojektimit të kontrolluar dhe sistematik të zhvillimit turistik të mbështetur plotësishtnë një kuadër institucional të integruar dhe efektiv. Qeveritë kanë forcën të hartojnëato politika që mund të përcaktojnë nëse një vend do të ndjekë një kurs të zhvillimit tëturizmit, i cili varet kryesisht nga interesat botërore dhe nga kapitali, ose synojnë tëarrijnë fitim ekonomik për popullsinë vendase dhe shtetin duke ruajtur integritetin ekarakteristikave sociale, politike, mjedisore të vendeve të tyre. Mungesa nga qeveritëe kontrollit të përmasave dhe të natyrës të zhvillimit turistik ka çuar në varësinë e njëvendi nga produktet e huaja dhe nga investimet e huaja direkte, fenomen, i cili vërehetkryesisht në vendet në zhvillim, të cilat karakterizohen nga numri i ulët i burimeveekonomike të disponueshme dhe sektori i tyre privat shfaq shpesh përvojë të vogël nëaktivitetin turistik. Qeveritë kanë mundësi të forcojnë turizmin duke ofruarinfrastrukturë, shërbime dhe burime ekonomike, por kanë dhe mundësinë tëkontrollojnë prodhimin turistik, në mënyrë që të sigurojnë cilësinë e produktit dhe tëshërbimeve që kërkon zhvillimi turistik dhe të vendosin kritere të ndryshme të krijimitdhe funksionimit të biznesit turistik me qëllim interesin e përbashkët të turistëve dhetë komunitetit vendas. Qeveritë e njohin rolin e turizmit dhe janë plotësisht tëvetëdijshme se turizmi mund të sjellë përfitime të shumta social-ekonomike për njëvend. Për të siguruar një turizëm të qëndrueshëm duhet të përmirësohen lidhjet midisruajtjes së natyrës, zhvillimit të komunitetit lokal dhe zhvillimit të industrisë turistike.Një mënyrë me të cilën mund të arrihet kjo lidhje është planifikimi. Aplikimi iteknikave të planifikimit është zgjeruar veçanërisht në fushën ekonomike. Ky ështërezultat i rritjes së vetëdijes se ritmi i rritjes ekonomike në vetvete nuk është imjaftueshëm për të përmbushur nevojat gjithnjë në rritje dhe rritjen e popullsisë. Njëplan i përgjithshëm i zhvillimit të një vendi duhet të përfshijë aktivitetet e sektorëve tëndryshëm dhe të sigurojë një kuadër të përgjithshëm për zhvillimin harmonik tëvendit.

Brenda një plani kombëtar të përgjithshëm, plani kombëtar i turizmit duhet tëpërcaktojë:

një kuadër të përgjithshëm metodologjik të parametrave makro-ekonomikbrenda të cilit turizmi do të zhvillohet;

udhëzimet e politikave sektoriale dhe qëllimet që duhet të arrijnë investimetpublike në këtë sektor.

249 Scheyvens, R. (2002). Tourism for Development: Empowering Communities, Pearson Education.

99

Plani i përgjithshëm i zhvillimit të një vendi duhet të njohë se turizmi mund të luajënjë rol të rëndësishëm në zhvillimin kombëtar, sidomos në nivel rajonal, për shkak tëaftësisë së tij për të gjeneruar punësim dhe të ardhura, si dhe për shkak të mundësiveqë ofron turizmi për aktivitete rekreative dhe edukimin e popullatës vendase.

5.3.1 Menaxhimi i sektorit publik drejt qëndrueshmërisë në Shqipëri

Në Shqipëri, politika mbi funksionimin e turizmit përfshin të tre nivelet e qeverisjes:nivelin kombëtar, rajonal dhe qeverisjen lokale. Pra, sistemi i menaxhimit të turizmitnë Shqipëri shkon nga kombëtar në nivel lokal. Në nivel kombëtar, MZHETTS ështëorgani më i lartë vendimmarrës mbi turizmin në Shqipëri. Ajo përgatit dhe zbatonpolitikat e qeverisë në sferën ekonomike, të turizmit, të tregtisë dhe të sipërmarrjespër ndërtimin e një modeli të ri ekonomik, me synim rritjen ekonomike, të lartë e tëqëndrueshme në Shqipëri. Ministria harton dhe zbaton politika ekonomike tëintegruara në sektorët parësorë të ekonomisë, turizmit, konvergimit ekonomiko -social të rajoneve të vendit, përmirësimit të klimës dhe shërbimeve për biznesin esipërmarrjen.

Pjesë e strukturës së vet organizative është Drejtoria e Përgjithshme e Zhvillimit të

Turizmit, misioni i së cilës është përpunimi i politikave të turizmit, koordinimi dhemonitorimi i zbatimit të tyre për të mbështetur zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit,nëpërmjet respektimit të trashëgimisë dhe mjedisit, për ta pozicionuar Shqipërinë nënjë destinacion turistik ndërkombëtar konkurrues dhe tërheqës, duke punuar me tëgjithë aktorët për të siguruar që industria e turizmit të kontribuojë në rritjen evazhdueshme ekonomike të vendit.

Institucionet publike në varësinë e MZHETTS, përgjegjës për sektorin turistik janë:

Agjencia Kombëtare e Turizmit: ka përgjegjësi kryesore promovimin e Shqipërisë sidestinacion turistik në pellgun e Mesdheut, Evropë dhe në mbarë botën.

Agjencia Kombëtare e Bregdetit: ka për qëllim mbrojtjen e zonës bregdetare,promovimin dhe monitorimin e projekteve, ndjekjen e zhvillimit të zonës bregdetare etë planeve të miratuara nga autoritetet e planifikimit.

Do të jetë kjo agjenci që do të shërbejë si një organizëm që menaxhon në mënyrë tëintegruar gjithë problematikat e lidhura posaçërisht me brezin e bregdetit. Përveçmasave emergjente mbrojtëse dhe rehabilituese, do të jetë ky organizëm, i cili do tëmonitorojë dhe garantojë rehabilitimin dhe mbrojtjen e brezit bregdetar nëbashkëpunim të ngushtë me autoritetet e qeverisjes vendore, por gjithsesi pa cënuarautonominë e tyre vendimmarrëse dhe gjithmonë në mbështetje të tyre për ushtrimin ekompetencave që u njeh ligji.

Ndërsa, organizimi dhe funksionimi i pushtetit vendor është i përbërë prej dynivelesh:

100

Niveli i parë i pushtetit vendor janë Qarqet dhe Prefekturat (niveli rajonal). Atopërfaqësojnë njësi administrative e territoriale të përbëra nga disa komuna e bashki,që kanë lidhje gjeografike, tradite, ekonomike e sociale, si dhe interesa të përbashkëta.

Niveli i dytë i pushtetit vendor (niveli lokal) përbëhet nga Komunat dhe Bashkitë.

Në terma të përgjithshëm, qeverisjet vendore kanë përgjegjësi për identifikimin eatraksioneve turistike potenciale në destinacion; ato shërbejnë si qendra tëinformacionit dhe menaxhuese të objekteve të trashëgimisë kulturore në zonat e tyre.

Autoriteti qëndror, që është MZHETTS luan një rol kyç në krijimin e planeve dhepolitikave të turizmit, si dhe integrimin e dimensioneve të turizmit të qëndrueshëm nëaxhendat kombëtare ekonomike dhe master - planet për ndjekjen e trajektores sëtransformimit të industrisë së turizmit drejt zhvillimit të qëndrueshëm.

Ky përshkrim i strukturës së menaxhimit të industrisë së turizmit shqiptar tregon qartënatyrën lart - poshtë të planifikimit të turizmit. Turizmi i qëndrueshëm është njëkoncept prezent në strategjitë dhe planet e hartuara në nivele të ndryshme dhe gjen njëpërdorim mjaft të gjerë në rrethet e akademikëve dhe profesionistëve. Për zhvillimin esektorit turistik në destinacionin turistik shqiptar, janë hartuar disa strategji në nivelkombëtar250:

Strategjia Kombëtare e Turizmit (1993 - 2010); Strategjia e Zhvillimit të Turizmit (2002 - 2012); Strategjia Sektoriale e Turizmit (2007 - 2013); Strategjia e Zhvillimit Sektorial të Trashëgimisë Kulturore; Strategjia për Zhvillimin e Turizmit Natyror dhe Mjedisor; Ligji “Për Turizmin” (2007); Kodi Global i Etikës në Turizëm (2006); Strategjia Kombëtare për Turizmin (2014 - 2020).

Në të gjitha strategjitë evidentohet fokusi në menaxhimin ambiental, si dhe nëpërftimin e efekteve socio - kulturore pozitive. Objektivat makro të tyre kanë synuarzhvillimin e turizmit të qëndrueshëm për destinacionin turistik shqiptar. Pra,qëndrueshmëria dhe ndërgjegjësimi për çështjet mjedisore kanë qenë pjesa kryesore estrategjive të zhvillimit të turizmit, duke synuar një drejtim të qartë për një strategjikombëtare të turizmit të orientuar drejt turizmit të bazuar në natyrë dhe kulturë.Pavarësisht këtij fokusi, të gjitha strategjitë kanë dështuar në përmbushjen e konceptittë qëndrueshmërisë, diversifikimin e formave të turizmit dhe krijimin e një tregundërkombëtar të turizmit në Shqipëri.

Disa prej arsyeve që kanë çuar në moszbatimin e strategjive të mësipërme dhe nëdevijimin e parimit të qëndrueshmërisë janë:

250 www.ekonomia.gov.al

101

Mungesa e zbatimit të kuadrit ligjor lidhur me procesin e planifikimit(territorial dhe mjedisor).

Moszbatimi i një hierarkie institucionale në nivel kombëtar, rajonal dhe lokal,sipas përgjegjësive dhe termave kohorë të përcaktuara.

Mungesa e menaxhimit mjedisor. Mosfunksionimi i institucioneve të varësisë për zbatimin e objektivave. Menaxhimi i burimeve njerëzore. Mungesa e partneritetit sektor publik - sektor privat. Bashkëpunim i pamjaftueshëm pushtet qëndror - pushtet lokal.

Ligji i ri “Për Turizmin” (2015) përbën kuadrin ligjor institucional për planifikimin ezhvillimit të turizmit, klasifikimin e kategorizimin e operatorëve të turizmit dherregullimin e ndërmarrjeve turistike. Ai gjithashtu adreson çështjet e bashkëpunimitmidis sektorit të turizmit dhe industrive të tjera, ku shfrytëzimi dhe menaxhimi iburimeve natyrore që lidhen me turizmin merr një fokus të veçantë. Kjo, për shkak seperspektiva mbizotëruese e qëndrueshmërisë është e interesuar gjithnjë e më shumënë promovimin e praktikave ekologjikisht miqësore në zhvillimin e turizmit.

5.3.2 Roli i qeverisjes vendore në Vlorë

Sektori turistik konsiderohet tashmë si një nga degët më të rëndësishme të zhvillimitekonomik për qytetin e Vlorës. Vlerësimi ekonomik i burimeve natyrore dhemundësitë e referimit për shfrytëzim nga ana e planeve të zhvillimit kanë filluar tësjellin mundësi të mira për zhvillimin lokal. Karakteristikat e turizmit dhedestinacionit kanë një ndikim të rëndësishëm në përfshirjen e pushtetit vendor dhe nëpërgjigjen ndaj praktikave turistike miqësore me mjedisin. Qeveritë lokale kanëarritur në përfundimin se një rrugë e gjatë është përballur shpesh duke u përpjekur përtë transformuar konceptin e turizmit të qëndrueshëm nga teoria në praktikë, sepse kashumë pengesa për turizmin në zbatimin e praktikave të qëndrueshme.

Qeverisja vendore në qarkun e Vlorës ka në fokus diversifikimin e produkteve tëturizmit dhe përfshirjen inkurajuese të aktorëve të ndryshëm në sektorin e turizmit.Përveç turizmit balnear, edhe turizmi kulturor dhe i ngjarjeve të veçanta ka njohurrritje gjatë viteve të fundit. Një numër i madh i aktiviteteve me natyrë artistike dhesocio - kulturore menaxhohen nga bashkia.

Objektivi kryesor është shndërrimi i Vlorës në një produkt turistik tërheqës e tëpromovueshëm. Detyrat dhe përgjegjësitë kryesore për t`u realizuar nga qeverisjavendore në funksion të përmbushjes së këtij objektivi janë251 : planifikim i ndërtimeve të fushës së turizmit në zonën bregdetare dhe nxitja e

investitorëve privat për të marrë pjesë në investime; kontroll në procesin e zhvillimit të tokës, përfshirë ligjin e urbanistikës,

miratimin e objektit ndërtimor dhe lejes së ndërtimit; pastrimi i plazheve dhe territoreve, trajtimi i mbeturinave të ngurta;

251 www.bashkiavlore.org

102

lehtësimi i lëvizjes dhe orientimi për destinacionin me anë të shenjave rrugoredhe sinjalistikës së vendeve me interes turistik;

mbështetje e aktiviteteve artistike, kulturore dhe sportive lokale; krijimi i qendrave të Informacionit Turistik dhe aktiviteteve të marketingut; monitorimi i zhvillimit të turizmit duke mbajtur një sistem informacioni të

menaxhimit të turizmit; përmirësimi dhe zgjerimi i shërbimeve në port;

krijimi dhe mirëmbajtja e faqes së internetit; parqe shplodhëse dhe sheshe publike; kujdesi për qendrat e kulturës, qendrat arkeologjike dhe muzeumet;

krijimi i vendparkimeve me pagesë; kryerja e sondazheve të përvitshëm me turistët për të marrë vlerësimin e tyre.

Në nivel rajonal, autoriteti kryesor për planifikimin e territorit është Këshilli i Qarkut,i cili sipas ligjit për qeverisjen lokale ka përgjegjësinë për zhvillimin rajonal,planifikimin urban dhe zhvillimin e territorit.

Autoritetet lokale janë përgjegjëse për zhvillimin e planeve urbanistike për territorin etyre. Megjithatë, miratimi i planeve është përgjegjësi e autoriteteve rajonale. Komunatdhe bashkitë kanë kompetencë dhe përgjegjësi për të zhvilluar dhe për të mbrojturterritorin e tyre përmes miratimit të instrumenteve të planifikimit vendor në përputhjeme instrumentet kombëtare dhe rajonale të planifikimit. Këshilli i Rregullimit tëTerritorit të komunës / bashkisë është përgjegjës për miratimin e instrumentevevendore të planifikimit në nivel lokal.

Në funksion të mirëmenaxhimit të sezonit turistik, ka nisur funksionimin edheKomiteti Rajonal i Zhvillimit të Turizmit, me qëllim koordinimin e çështjeve tëturizmit ndërmjet Institucioneve Qëndrore në nivel vendor, Njësive të QeverisjesVendore dhe Task - Forcës së Menaxhimit Turistik, në përbërje të të cilit janëpërfaqësues të drejtorive kryesore lokale.Detyrat e këtij komiteti janë: sigurimi i një forumi për të trajtuar çështjet që lidhen apo që lindin nga

turizmi në bashki e komuna; sigurimi i një forumi për bashkëpunim ndërmjet bashkive, komunave,

ministrisë përgjegjëse për turizmin dhe institucioneve të tjera të turizmit nënivel të qeverisjes qëndrore, për çështjet që lindin në fushën e zhvillimit tëturizmit, në zbatimin e politikës kombëtare dhe për çështjet e tjera të lidhurame turizmin;

sigurimi i një forumi për bashkëpunim; sigurimi i informacionit për Ministrinë, Agjencinë Kombëtare të Turizmit për

çështjet e lidhura me turizmin që krijohen në bashkitë dhe komunat; dhënia e këshillave për çështjet e kërkuara nga Ministria.

103

Ndërsa politikat e turizmit janë shpesh të përcaktuara në nivel kombëtar, ka endehapësirë të konsiderueshme për diversifikimin rajonal në hartimin e politikave përzhvillimin e turizmit të qëndrueshëm dhe menaxhimin e mjedisit. Qeveria qëndroreshpesh jep kuadrin e përgjithshëm institucional për menaxhimin e mjedisit dhezhvillimin e qëndrueshëm të turizmit mbi të cilat vendimet dhe rregulloret mund tëspecifikohen në nivel krahinor, sipas kontekstit lokal dhe strategjisë ekonomike. Gjatëpërmbushjes së funksioneve të tyre dhe ushtrimit të kompetencave ato marrin një sërëvendimesh që sjellin pasoja në mjedis. Vendimet që shoqërohen me ndikime në mjedislidhen me hartimin dhe miratimin e dokumenteve zhvillimore nga ana e Bashkive /Komunave si strategjitë për përdorimin e hapësirës, planet urbanistike, planet eadministrimit të mbetjeve, transportit urban, burimeve natyrore etj. Bashkitë /Komunat kanë gjithashtu kompetencë të miratojnë edhe zhvillimin e projekteve mendikim në mjedis, si dhënia e lejeve të ndërtimit për objekte të ndryshme, porgjithashtu luajnë rol të madh gjatë vendimmarrjes mjedisore edhe kur vendimipërfundimtar nuk është kompetencë e tyre. Këtu përmenden dhënia e opinionit tëbashkisë gjatë procedurës së VNM dhe lejeve mjedisore, gjatë procedurës sëdokumenteve dhe projekteve që janë kompetencë e Këshillit të Qarkut dhe KRTRSH,projekte të veçanta, licensimi i të cilëve bëhet nga qeverisja qëndrore, si: minierat,portet, termocentrale e hidrocentrale, shfrytëzimi i burimeve natyrore të tjera.

Është e rëndësishme të theksohet se menaxhimi i burimeve turistike në Vlorë ështënjë çështje shumë sektoriale. Ka disa agjenci lokale dhe rajonale përgjegjëse përmenaxhimin mjedisor të destinacionit turistik, ku përfshihen:

Agjencia Rajonale e Mjedisit Vlorë Agjencia Rajonale e Zonave të Mbrojtura Inspektoriati i Mjedisit Inspektoriati Shtetëror Mjedisor i Pyjeve dhe Ujërave Strukturat përgjegjëse për mjedisin, pjesë e organigramës së Bashkisë,

Prefekturës dhe Qarkut.

5.4 Metodat e kërkimit për pushtetin lokal

Kjo pjesë e studimit eksploron rolin e qeverisjes lokale në përmbushjen e objektivavetë turizmit të qëndrueshëm në kontekstin e një destinacioni turistik. Nisur nga etapatqë do të ndiqen në këtë pjesë të punimit përmes instrumentave analizues, mund tëthemi se studimi përdor një metodë cilësore. Të dhënat e mbledhura nëpërmjetmetodës cilësore mundësojnë identifikimin e gjetjeve kryesore dhe dhënien esugjerimeve në lidhje me rolin e pushtetit lokal në turizmin e qëndrueshëm.

Lima dhe Hauteserre (2011) pohojnë se duke zbatuar metodologjinë cilësore, njëstudiues mund të kuptojë dukuritë shoqërore, sepse ai kryen kërkime mbi bazën eqasjes integruese përmes detajeve të njohurive të ndërtuara dhe detajeve të realitetitshoqëror. Duke konsideruar turizmin një fenomen social, bazuar në ndërveprimin e 4aktorëve kryesorë influencues në të (shteti, komuniteti, turisti dhe ofruesit e

104

shërbimeve), kërkimi cilësor i përdorur synon të fituarin e një kuptimi më të mirë përrolin dhe përgjegjësitë e qeverisjes lokale në qytetin e Vlorës. Të gjithë aktorët eprocesit të zhvillimit duhet të jenë të pajisur me njohuritë dhe aftësitë e nevojshme përtë kuptuar konceptin e zhvillimit të qëndrueshëm. Për më tepër, hartuesit e politikavenë të gjitha nivelet duhet të kuptojnë plotësisht jo vetëm parimet pas zhvillimit tëqëndrueshëm, por edhe perceptimet dhe përgjigjet e të gjithë atyre që preken nga kyzhvillim. Pa këto njohuri dhe të kuptuarit, hartuesit e politikave nuk do të jenë nëgjendje për të ndërmarrë veprimet e nevojshme në mbështetjen e proceseve tëndryshimit.

Punimi hulumton kontekstin aktual dhe natyrën e industrisë së turizmit në përgjigjetndaj rritjes së politikave dhe praktikave të qëndrueshme nga ana e përfaqësuesve tësektorit publik.

Përzgjedhja e mostrës dhe instrumenti i kërkimit

Në një kërkim cilësor, madhësia e kampionit nuk është një çështje kritike, për shkakse qëllimi kryesor është sigurimi i një informacioni të rëndësishëm më tepër sesapërfaqësues252, për të përftuar njohuri mbi fenomenin për të cilin studimi paraqetinteres. Për të vlerësuar argumentin e qëndrueshmërisë, studimi përdor intervistat “nëthellësi” si instrument të kërkimit cilësor me përfaqësuesit e pushtetit lokal, me qëllimevidentimin e rolit të qeverisjes lokale në përmbushjen e objektivave të turizmit tëqëndrueshëm në kontekstin e destinacionit turistik.

Kështu, për realizimin e intervistave lidhur me rolin dhe qëndrimet e qeverisjes lokalenë turizmin e qëndrueshëm janë zgjedhur përfaqësuesit e tri institucioneve lokalepërgjegjëse për zhvillimin e sektorit turistik në qytetin e Vlorës, duke përdorurmetodën e marrjes së mostrave të qëllimshme, ku përfaqësuesit e mostrës janëidentifikuar në përputhje me interesin e kërkuesit, për hedhjen dritë mbi një aspekt tëveçantë të fenomenit që po shqyrtohet. Kjo edhe për arsye se pyetësori është hartuarmbi pyetje në lidhje me përfshirjen e autoriteteve lokale në turizëm dhe rolininstitucional që ata luajnë (strategjitë dhe masat për zhvillimin e mëtejshëm tëturizmit, produktin turistik që ofron destinacioni, marketingu i këtij produkti,problemet me të cilat përballet industria turistike në Vlorë) dhe jo perceptime apoqëndrime individuale, të cilat do të kërkonin përfshirjen e një popullate më të madhenë numër dhe më të diversifikuar. Qeverisja vendore supozohet të ketë marrëpërgjegjësi për zbatimin e strategjisë së zhvillimit të qëndrueshëm edhe për shkak tëdirektivave lart - poshtë nga qeveria dhe konkretisht MZHETTS.

Grupi i aktorëve kryesorë të institucioneve lokale përgjegjëse për sektorin turistik nëVlorë përbëhet nga 5 punonjës të Bashkisë, 3 punonjës të Prefekturës dhe 3 punonjës

252Carson, D., Gilmore, A., Perry, C. and Gronhaug, K., (2001), Qualitative Marketing Research, SagePublications, London.

105

të Qarkut. Pra, në total, u intervistuan 11 punonjës të Institucioneve të qeverisjesvendore, përgjegjëse për zhvillimin e sektorit turistik.

Në fillim të çdo intervistimi, pjesëmarrësit u njohën me një prezantim të qëllimit tëstudimit dhe rolit të tyre në të. Intervista “në thellësi” u bazua tek pyetjet e hapura meqëllim marrjen e opinioneve jo të bazuara mbi një bazë përgjigjesh strikte tëkategorive të paracaktuara nga kërkuesi. Këto pyetje janë përdorur për të lejuar njëfleksibilitet më të madh të përgjigjeve, për të inkurajuar të intervistuarit për dhënien emë tepër informacioneve dhe shmangien e paragjykimeve të mundshme që rrjedhinnga kufizimi i përgjigjeve në kategori fikse të përcaktuara paraprakisht. Intervistatpersonale zgjatën mesatarisht 90 minuta, duke mos ju referuar një kohe të limituar,por duke lejuar të intervistuarit të japin përgjigje të plota. Pyetjet e intervistës ishin nëtotal 27 dhe konsistuan kryesisht në marrjen e informacionit dhe qëndrimeve lidhurme turizmin e qëndrueshëm, rolin e qeverisjes vendore në ecurinë e sektorit turistik,problematikat e menaxhimit të turizmit në Vlorë, raportet e qeverisjes lokale mebizneset turistike, rolin e komunitetit në vendimmarjen turistike. Në kërkimin cilësor,i anketuari konsiderohet eksperti, sepse pikëpamja e tij është ajo që studiuesi kërkonnë hulumtim253.Për arritjen e qëllimit të kërkimit cilësor, intervista filloi me pyetje rreth funksionit qëluan institucioni që ata përfaqësojnë dhe pozicionit të tyre në të. Pyetjet e mëpasshmeu fokusuan në evidentimin e përgjegjësive institucionale të secilit prej institucionevetarget të studimit, linjën e komunikimit vertikal pushtet qëndror - pushtet vendor dheproblematikat kryesore me të cilat përballet turizmi në Vlorë për aplikimin e parimevetë qëndrueshmërisë.

5.5 Analiza e rezultateve të kërkimit për pushtetin lokal

Gjetjet kërkimore në këtë pjesë të studimit, për shkak të specifikave të tij (bazohet tekkërkimi cilësor dhe burimet e të dhënave janë të limituara) mbështeten tek analizadeskriptive. Nga pyetësorët e realizuar me pushtetin lokal, vihet re një mungesëinformacioni kryesisht nga Prefektura dhe Qarku, gjë që vështirëson paksa procesin ekrahasimit të këtyre tre burime të dhënash (grafiku 3). Informacioni i Bashkisëkonsiderohet të jetë më i plotë.

Më poshtë paraqitet një analizë përshkruese e pyetjeve të hapura të intervistës.

253 Hesse-Biber, S. N. (2010). Mixed Methods Research: Merging Theory with Practice. New York, NY.

106

Grafiku 3 – Përqindja e përgjigjeve prej Institucioneve lokale


A ka hartuar Institucioni juaj një strategji zhvillimi për Vlorën?

Sipas përgjigjeve të dhëna, vetëm dy nga institucionet lokale (Bashkia dhe Qarku)kanë hartuar një strategji për zhvillimin e Vlorës.

Si përfaqësuesit e Bashkisë, ashtu dhe ata të Qarkut gjatë intervistimit deklaruan se kanjë strategji zhvillimi për Vlorën, por informacioni i dhënë nga Qarku është më i plotëdhe më i përditësuar dhe i referohet “Planit strategjik në rajonin e Vlorës - drejtzhvillimit të qëndrueshëm”. Kjo strategji duket më gjithëpërfshirëse dhe konsiderontre shtyllat kryesore të zhvillimit ekonomik të rajonit të Vlorës.

Ndërsa mungesa e një strategjie zhvillimi nga ana e institucionit të Prefekturës, vjen sipasojë e funksionit të limituar që ushtron ajo në këtë kuadër, duke shërbyer më tepërsi përfaqësuese e qeverisjes qëndrore në nivel lokal dhe duke e fokusuar funksionin esaj kryesisht në marrjen e masave për zbatimin e strategjive kombëtare të zhvillimit,sesa në hartimin e strategjive rajonale prej vet Institucionit.

Strategjitë në nivel lokal reflektojnë në njëfarë mase shkallën e njohurive të qeverisjes lokalelidhur me turizmin e qëndrueshëm.

Cili është synimi kryesor i kësaj strategjie?

Të dy institucionet vendore që kanë hartuar strategji zhvillimi shprehen se synimikryesor i strategjive të tyre është qëndrueshmëria. Bashkia evidenton rolin e industrisëturistike në këtë zhvillim, ndërsa Qarku shkon më tej duke u fokusuar në një ekonomirajonale të qëndrueshme.

A është afatgjatë kjo strategji?

“Strategjia e zhvillimit të turizmit për Vlorën” e hartuar nga Bashkia, në përputhje meStrategjinë e Turizmit të Ministrisë së Kulturës, Turizmit, Rinisë dhe Sporteve ipërket periudhës kohore 2004 - 2012. Por duke qenë se kjo strategji nuk e kapërmbushur ende misionin e saj, ajo vazhdon të mbetet në fuqi. Pra, strategjia ehartuar nga Bashkia është strategji afatgjatë.

0

5

10

15

20

25

30

Bashkia Qarku Prefektura

107

Grafiku 4 – Kohëzgjatja e strategjisë


Ndërsa përsa i përket Qarkut, “Plani strategjik i Rajonit të Vlorës - drejt zhvillimit tëqëndrueshëm”, që është dhe strategjia korente në zbatim, është hartuar për periudhënkohore 2011 - 2020. Kjo nënkupton jo vetëm një strategji afatgjatë zhvillimi, porpërfaqëson një strategji aktuale dhe të përditësuar, që ka konsideruar problematikat ezhvillimit ekonomik të rajonit të Vlorës që kanë çuar në dështimin e strategjive tëmëparshme. Në bashkëpunim me grupet e gjera të interesit të përfshira në fazatparaprake të hartimit të saj i ka shtruar dhe planifikuar për zgjidhje ato, dukepërcaktuar dhe piketat e zhvillimit ekonomik të zonës, bazuar në resurset dhepotencialet zhvillimore. “Plani Strategjik i Zhvillimit të Vlorës”, i fokusuar nëzhvillimin e qëndrueshëm drejt emetimeve zero, është konsultuar gjerësisht mepartnerët dhe aktorët vendorë, duke përfshirë sektorin privat dhe përfaqësuesit e tëgjithë rajonit.

Pra, të dy institucionet operojnë mbi bazën e një strategjie afatgjatë.

Cili është roli që zë zhvillimi i qëndrueshëm në strategjinë / planin e zhvillimit?

Qëndrueshmëria ekonomike është në qendër të të dyja strategjive të zhvillimit, porndërsa tek strategjia e hartuar nga Bashkia drejtimi bazë është kanalizuar në sektorinturistik, tek Strategjia e hartuar prej Qarkut, shihen 3 drejtime kryesore zhvillimi: zhvillimi turistik; zhvillimi rural dhe i agrobiznesit; shërbimet, rrjetet dhe industria e lehtë.

Ҫfarë vendi zë turizmi në planin / strategjinë tuaj?

Drejtimi i parashtruar në strategjinë e hartuar prej Bashkisë kërkon të sigurojërritjen e potencialit të turizmit në Vlorë, në funksion të zhvillimit ekonomik të rajonit,duke e konsideruar atë si industrinë kryesore. Po kështu edhe strategjia e hartuar prejQarkut e konsideron turizmin si prioritet të sigurimit të një ekonomie rajonaleafatgjatë.

72.7%

27.3%

Po Pa informacion

108

Si e kuptoni turizmin e qëndrueshëm?

Bashkia e vlerëson turizmin e qëndrueshëm të lidhur ngushtë me zhvillimin eqëndrueshëm ekonomik të vendit dhe me zbatimin e një strategjie afatgjatë zhvillimi.Prefektura e lidh turizmin e qëndrueshëm me përdorimin e të gjitha burimevedisponibël në periudhë afatgjatë dhe sigurimin e efekteve ekonomike pozitive për tëgjithë komunitetin.

Tabela 13 - Frekuencat për turizmin e qëndrueshëm

Frekuenca PërqindjaPërqindjae vlefshme

Përqindjakumulative

E v

lefs

hme

Përdorimi i burimeve 6 54.5 54.5 54.5

Zhvillim i qëndrueshëmi vendit 5 45.5 45.5 100.0

Total 11 100.0 100.0Burimi: Rezultatet e përpunimit

Qarku sheh ndikimet dhe efektet ekonomike në periudhë afatgjatë si prioritare dhe mëpas ndikimet mjedisore dhe menaxhimin e resurseve kulturore.

Cila është lidhja ndërmjet zhvillimit të qëndrueshëm dhe zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm nëkëtë strategji?

Të dyja strategjitë e vlerësojnë turizmin e qëndrueshëm si bazën e zhvillimit tëqëndrueshëm ekonomik të rajonit.

Cili është raporti ndërmjet qeverisjes lokale dhe biznesit lokal?

Nga përgjigjet e dhëna prej të intervistuarve, evidentohet kjo lidhje e institucioneveme bizneset lokale: Qarku nuk ka asnjë lidhje të drejtpërdrejtë me bizneset, çka nënkupton

mungesën e detyrimeve të biznesit kundrejt këtij institucioni, si dhe mungesëne një hierarkie vertikale në drejtim të të drejtave dhe detyrimeve nga ana eQarkut.

Prefektura ka një rol koordinues dhe bashkërendues në raport me bizneset, qëdo të thotë se i konsideron ata si aktorë në përmbushjen e objektivave tëdikasterit që ajo përfaqëson.

Ndërkohë Bashkia ushtron edhe një funksion mbikqyrës në drejtim tëzbatueshmërisë së kuadrit ligjor nga ana e këtyre sipërmarrjeve përsa i përketdetyrimeve në pagesën e taksave dhe tatimeve.

Kjo përkon edhe me një prej synimeve të strategjisë së Bashkisë, sipas të cilit“Bashkia do të lehtësojë veprimin e operatorëve për të bërë biznes cilësor në këtësektor”.

Parashikoni që turizmi në të ardhmen do të sjellë përfitime për komunitetin tuaj?

Përfitimet e pritshme për komunitetin, vlerësohen nga ana e Bashkisë në katërdrejtime kryesore: hoteleri, transport, suvenire dhe peshkim. Po kështu, parashikohet

109

një rritje e nivelit të përgjithshëm të investimeve në sektor, çka do të sjellë njëpozicion më konkurrues të Vlorës në tregun turistik kombëtar dhe rajonal, duke çuarrrjedhimisht edhe në një rritje të nivelit të përgjithshëm ekonomik të komunitetit.Përsa i takon Qarkut, turizmi parashikohet të sjellë ndikimet kryesore ekonomike nëlokalitet, veçanërisht në punësim.

Po kështu, edhe Prefektura e vlerëson turizmin si industrinë kryesore të zhvillimitekonomik të rajonit të Vlorës, që do të ketë ndikime të ndjeshme në komunitet.

Ku i siguroni fondet për zbatimin e strategjive?

Përsa i përket burimeve të financimit, Bashkia i siguron ato nga buxheti i vetinstitucionit, shërbime të ofruara prej bashkisë (shërbime pastrimi, ndriçimi, dhëniame qera e plazheve publike, atraksionet kulturore që menaxhohen nga bashkia),projekte në bashkëpunim me OJQ, OJF dhe organizma ndërkombëtare, si dhembështetje nga bizneset për aktivitete promocionale.

Tabela 14 - Frekuencat për financimin e strategjisë



E v

lefs

hme

Përdorimi i burimeve 6 54.5 54.5 54.5

Zhvillim i qëndrueshëmi vendit

5 45.5 45.5 100.0

Total 11 100.0 100.0


Këshilli i qarkut siguron të ardhura nga bashkitë dhe komunat, nga bashkëpunimi meorganizma ndërkombëtarë, siç janë PNUD dhe AULEDA.Ndërsa financat e prefekturës, duke konsideruar hierarkinë institucionale të saj,mbulohen nga shteti.Pra, bashkia dhe qarku operojnë mbi bazën e fondeve lokale, ndërsa prefektura mbibazën e fondeve të qeverisjes qëndrore.

Cili është kuadri ligjor për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm?

Sipas Bashkisë, fokusi i kuadrit ligjor është i lidhur me menaxhimin ambiental. Dukeqenë se forma kryesore e zhvillimit të turizmit në Vlorë është turizmi balnear, kykuadër ligjor i ka dhënë prioritet vijës bregdetare, e cila menaxhohet nga ministria dhemonitorohet si nga Njësia e Qeverisjes Vendore, ashtu edhe nga MZHETTS meinstitucionet e saj të varësisë.Sipas qarkut, kuadri ligjor për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm mbështetet tekStrategjia Kombëtare e Turizmit, për të cilën qarku ka bashkëpunuar në ofrimin einformacioneve lidhur me resurset turistike të rajonit.

110

Cili është roli juaj përsa i përket fokusit mjedisor të bizneseve turistike që operojnë në Vlorë?

Të tri institucionet shprehen se nuk kanë asnjë rol në menaxhimin mjedisor tëbizneseve turistike që operojnë në Vlorë. Janë struktura të tjera përgjegjëse për këtë,kryesisht strukturat në varësi të Ministrisë së Mjedisit.

Cili është roli juaj në menaxhimin e turizmit?

Sipas Bashkisë, mungesa e fondeve kushtëzon rolin e saj në zhvillimin e turizmit. Bashkiaështë kryesisht e fokusuar në marketing, duke synuar krijimin e një imazhi pozitiv përqytetin, duke e promovuar produktin destinacion brenda dhe jashtë vendit. Bashkiabashkëpunon me njësitë hoteliere për rritjen e cilësisë së shërbimit, çeljen e sezonitturistik; gjithashtu Bashkia harton materiale promocionale si broshura, guida, harta,fletëpalosje, etj. Pra, funksionet publike të zhvilluara në favor të sektorit turistik i përkasinnë mënyrë të veçantë promocionit të produktit turistik kundrejt tregut. Strategjitëpromocionale publike në sektorin turistik përfshijnë të gjitha iniciativat publicitare,promocionale dhe të marrëdhënieve me jashtë, që synojnë të informojnë dhe të nxisinkërkesën potenciale rreth burimeve dhe shërbimeve të ofruara nga destinacioni turistik iVlorës.

Prefektura merret me masën e zbatimit të akteve nënligjore dhe vendimeve që vijnë ngaQeveria, kurse roli i Qarkut lidhur me zhvillimin e turizmit është koordinues, kryesisht nëzbatimin e projekteve me OJF-të.

Cilat janë çështjet kyç në menaxhimin e turizmit?

Një paraqitje e problematikave të konsideruara kryesore sipas secilit institucionparaqitet në skemat e mëposhtme.

Figura 7 - Problematikat e turizmit sipas Bashkisë


Zhvillimi jo imenaxhuar i

turizmit

Mbështetja tekturizmi familjar

Mungesa eplanifikimit turistik

në kuadër tëplanifikimit urban

Nuk ka një “studimtë miratuar të

qytetit”

Ndikimi imoratoriumit

Turizmi ifundjavave dhe

qëndrimi nëstruktura jo

hoteliere

Menaxhimi imbeturinave

Ndërtimet eshumta urbane

Derdhja eujërave të zeza

Peshkimii paligjshëm

Gjuetiae paligjshme

Bashkia - çështjet kyç për menaxhimin e turizmit

111

Figura 8 - Problematikat e turizmit sipas Qarkut


Figura 9 - Problematikat e turizmit sipas Prefekturës


Si e shihni rolin e komunitetit në planifikimin e zhvillimit të turizmit?

Sipas Bashkisë, komuniteti përgjithësisht ka qenë i përfshirë në masë të vogël nëzhvillimin e turizmit. Kryesisht ka qenë pjesëmarrës në planifikimin e buxhetit.Prefektura e vlerëson të konsiderueshëm rolin e komunitetit, por vet pozicionimi dhefunksionet e saj nuk krijojnë hapësira për përfshirjen e tij.

Cilësi e ulët nëinvestime dheinfrastrukturë

Cilësi e ulët nëshërbime turistike

Mungesa e edukimitdhe informimit

turistik

Lidhja edestinacioneve

turistike me rrugëtkryesore

Përpunimi imbetjeve urbane

Sistemimi i ujëravenë zonën bregdetare

Pastrimi irrugëve nacionale

Pastrimi dhesistemimi i plazheve

Mbrojtja dherestaurimi i

monumenteve tëkulturës

Përcaktimi i kufiritdetar për mjetet

sportive detare nëdispozicion të

pushuesve

Harta medestinacion turistik

Ndotja akustike

Qarku - çështjet kyç për menaxhimin e turizmit

Transporti

Cilësia ambientale

Menaxhimi itrashëgimisë

kulturore

Nivelii çmimeve

Cilësiae shërbimit

Infrastruktura

Sezonaliteti

Hapësiratpublike

Ndërtimetpranë detit

Mungesa eklasifikimit të

hoteleve

Mungesae PPP

Prefektura - çështjet kyç për menaxhimin e turizmit

112

Ndërsa Qarku, edhe pse e vlerëson të rëndësishëm këtë rol (gjë që materializohet edhenë përfshirjen e komunitetit në hartimin e Planit Strategjik të Zhvillimit), e konsiderontë reduktuar rolin e deritanishëm të tij, duke evidentuar një ndryshim ndërmjet zonaverurale dhe atyre urbane, ku vihet re se tek zonat e fundit roli i komunitetit është mëaktiv.

Si mundet qeverisja lokale të maksimizojë ndikimin pozitiv të turizmit në mirëqënien ekomunitetit (jo thjesht në aspektin ekonomik)?Bashkia, duke synuar të bëjë zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm, ofron edhe njëshumëllojshmëri aktivitetesh, pjesëmarrës në të cilat mund të jenë si rezidentët, ashtudhe turistët, të tilla si: çelja e sezonit turistik, iso - polifonia, teatri dhe estrada,promovime librash, ekspozita pikturash të artistëve vlonjatë, aktivitete për fëmijë,panaire, koncerte, festimi i natës së bardhë, etj.Prefektura koordinon punën e të gjithë sektorëve në funksion të rritjes së cilësisë sëjetës së komunitetit.

Ndërsa Qarku e lidh ndikimin pozitiv të turizmit në jetesën e komunitetit edhe meofrimin e më tepër shërbimeve publike.

Si mund të ndihmojë qeverisja vendore në zhvillimin e turizmit të një komuniteti mbështetës për t`ubërë më pak i varur nga fondet publike?

Të tri institucionet nxjerrin në pah rolin e ndërgjegjësimit të komunitetit, i lidhur kyme mënyrën e përdorimit të çdo inputi prezent në destinacion si element që mund tëkthehet në pjesë të ofertës turistike lokale. Fushatat e ndërgjegjësimit në popullsinëvendase për promovimin e një qëndrimi mikpritës kundrejt vizitorëve, me qëllimkrijimin e një imazhi pozitiv në treg shihen si të rëndësishme, pasi përfitimetekonomike prej turizmit do të ndikojnë drejtpërsëdrejti edhe zhvillimin ekonomik tëkomunitetit, si dhe përmirësimin e shërbimeve publike në funksion të tyre(infrastrukturë, shërbime shëndetësore, shërbime arsimore, transport publik, etj).

Si mund të sigurohet qeverisja lokale që zhvillimi i turizmit është në përputhje me “kulturën” ekomunitetit, aspiratat dhe pritshmërinë e tij?

Sipas Bashkisë, ky element lidhet me turizmin e qëndrueshëm dhe reflektohet nëkomunikimin me komunitetin dhe hartimin e strategjisë.Prefektura nxjerr në pah aplikimin e pjesëmarrjes së komunitetit si pjesë tëdiskutimeve, tavolinave, planeve dhe projekteve të zhvillimit lidhur me turizmin.Rritja e nivelit të pjesëmarrjes së komunitetit në procesin e vendimmarrjes lidhur meturizmin do të mund të sigurojë zhvillimin e synuar sipas Qarkut.

Si duhet të menaxhohet dhe organizohet turizmi lokal për të maksimizuar kontributet e grupeve dheindividëve?

Bashkia sugjeron:

krijimin e kulturës së punës në grup; bashkërendim të veprimeve në interes të të gjitha palëve; përfitim i të gjithë komunitetit prej zhvillimit të turizmit.

113

Tabela 15 - Frekuencat për maksimizimin e rolit të komunitetit nga turizmi



E v

lefs

hme Bashkëpunim 8 72.7 72.7 72.7

Rritje ndërgjegjësimi 3 27.3 27.3 100.0Total 11 100.0 100.0


Sipas Prefekturës, nevojitet më shumë: bashkëpunim me sektorin privat; koordinim ndërmjet pushtetit lokal dhe agjencive të turizmit.

Qarku për menaxhimin e turizmit lokal rekomandon: duhet t`i referohet kuadrit ligjor; duhet rritur ndërgjegjësimi; duhet të aplikohen penalizime për moszbatuesit e ligjit.

Cilat janë resurset që qeverisja lokale ka në dispozicion për menaxhimin e turizmit?

Në përgjigjen e kësaj pyetjeje, të intervistuarit konkluduan në klasifikimin e këtyreresurseve në katër kategori kryesore: resurse natyrore; resurse kulturore; resurse sociale; resurse humane.

Për secilën prej tyre dispononin një database, ku ishin të përfshira të gjitha tipologjitëe atraksioneve të mësipërme, sipas hapësirës territoriale që secili institucion mbulonte.

Në kushtet e ndarjes së këtyre burimeve, në çfarë mase duhet të jetë e angazhuar me marketingun eturizmit (psh promocioni, branding dhe mbështetja për qendrat e informacionit të vizitorëve) dhemenaxhimin e turizmit (menaxhimi i vizitorëve dhe menaxhimi i impakteve) qeverisja lokale?

Qarku e sheh veten të angazhuar kryesisht me pjesëmarrjen në panaire, përekspozimin e ofertës turistike të diversifikuar që ofron Qarku, duke mbështetur disatipologji turizmi, si: turizmi kulturor, turizmi rural, turizmi gastronomik, turizmi iinteresit të veçantë, etj.Bashkia rendit si prioritet menaxhimin e vizitorëve, të cilët në pjesën më të madhevijnë në qytet të vetorganizuar, ndonëse së fundmi është rritur edhe numri i turistëvetë huaj që përdorin shërbimet e agjencive të udhëtimeve turistike.

Roli në infrastrukturë dhe mirëmbajtje

Sipas përgjigjeve të të intervistuarve, dy prej institucioneve (Prefektura dhe Qarku)nuk luajnë asnjë rol në shërbimet infrastrukturore dhe të mirëmbajtjes. Ndërsa roli iBashkisë rezulton të jetë i limituar, për shkak të fondeve të pakta dhe nevojës përinvestime, jo vetëm për rehabilitimin e segmenteve të caktuara rrugore, por edhe përshërbimet e vazhdueshme të mirëmbajtes që u nevojiten atyre, duke qenë se përdoren

114

njëkohësisht si nga rezidentët, ashtu dhe nga turistët. Ajo që Bashkia konstaton ka tëbëjë me rolin e infrastrukturës në përshtatje me turizmin dhe jo kushtëzim të turizmitprej infrastrukturës.

Trajnimi dhe punësimi

Asnjë prej institucioneve të marra në shqyrtim në këtë studim nuk ka rol tëdrejtpërdrejtë në menaxhimin e burimeve njerëzore, duke qenë se këto të fundit lidhenme sektorin privat të ofrimit të shërbimeve dhe fasiliteteve. Por Bashkia, nëfunksionin të rritjes së performancës së këtij faktori, i konsideruar si primar përindustrinë turistike, si një industri e mirëfilltë shërbimesh, realizon një rol koordinuesnë ofrimin e kurseve të ndryshme të trajnimit dhe seminare për personelin, nëbashkëpunim me World Vision, Auleda, SNV, GIZ, etj. Ajo që evidentohet ndjeshëmnga këto përpjekje të sektorit publik është gadishmëria e ulët nga sipërmarrjet përfinancime lidhur me menaxhimin e burimeve njerëzore.

Marketingu turistik

Ky mund të konsiderohet si funksioni primar që përmbushet nga zyra respektive eBashkisë. Përveç përgatitjes së materialeve të ndryshme ilustrative për të qenë nëdispozicion të flukseve turistike dhe materialeve promovuese të reklamuara në faqenzyrtare të Bashkisë, funksioni më i konsoliduar vlerësohet të jetë prezantimi iproduktit turistik të destinacionit të Vlorës në panairet ndërkombëtare në Berlin,Londër, Romë, Prishtinë, Lugano dhe Milano.Roli i Prefekturës është inekzistent në raport me marketingun, ndërsa roli i Qarkutlimitohet vetëm në publikimin e disa hartave, broshurave dhe fletëpalosjeve.

Zhvillimi i artit dhe kulturës lokale

Bashkia është në funksion menaxhues të aktiviteteve të sipërpërmendura.Po kështu edhe Prefektura shfaqet në funksionin menaxhues të burimeve natyrore,kulturore, humane të të gjitha atraksioneve turistike që mbulon Prefektura e Vlorës.Qarku vlerëson rolin e tyre në turizëm nëpërmjet projekteve për menaxhimin dhepromovimin e artit dhe kulturës lokale në panaire.Një problematikë e përbashkët e të tri institucioneve lidhet me mundësinë e limituarpër investime në administrimin e burimeve natyrore dhe kulturore të rajonit.

Menaxhimi i hapësirave publike

Bashkia, që është institucioni përgjegjës për këtë funksion evidenton faktin se përshumë vjet nuk ka pasur mbështetje nga qeverisja qëndrore dhe financa tëmjaftueshme për menaxhimin e hapësirave publike. Gjithësesi nuk konsiderohet tëjetë një funksion i drejtpërdrejtë i zyrës së turizmit.

Roli i zyrës së informacionit turistik

Ndërkohë që funksioni i zyrës së Prefekturës dhe Qarkut nuk ka lidhje tëdrejtpërdrejtë me zyrën e informacionit turistik, nga bashkia Vlorë konsiderohet si njëfunksion jo shumë i rëndësishëm ofrimi i këtij shërbimi. Kjo për faktin se turistët qëvijnë në qytet ose janë të informuar paraprakisht ose përdorin shërbimet e agjencive të

115

udhëtimeve turistike.

Gjetjet e mësipërme kërkimore shqyrtojnë përgjegjësitë e ndryshme të autoritetevevendore në zhvillimin e turizmit në mënyrë që të identifikohet roli dhe kontributi ityre në zhvillimin e industrisë së turizmit lokal, veçanërisht turizmit të qëndrueshëm.Karakteristikat e turizmit dhe destinacionit kanë një ndikim të rëndësishëm nëpërfshirjen e pushtetit vendor dhe në përgjigjen ndaj turizmit dhe praktikave miqësoreme mjedisin. Profili turistik i destinacionit të Vlorës, bazuar tek atraksioni kryesor itij, që është bregdeti e ka fokusuar vëmendjen e pushtetit vendor tek turizmi, si sektoriprimar për zhvillimin ekonomik të rajonit. Bazuar në rezultatet e hulumtimit, ështëevident fakti se turizmi konsiderohet të jetë një forcë vitale për zhvillimin ekonomiktë destinacionit të Vlorës. Roli i industrisë së turizmit nga të tri institucionet eqeverisjes vendore të përfshira në studim, përgjegjëse për sektorin turistik vlerësohettë ketë impaktin e tij më të rëndësishëm në zhvillimin e përgjithshëm ekonomik tëlokalitetit.

Siç dhe u evidentua nga intervistat, turizmi i qëndrueshëm është shpesh i pranishëmnë strategjitë dhe planet e përgatitura në nivele të ndryshme të vendimmarrjes nëShqipëri. Pushteti lokal është i vetëdijshëm për parimet e turizmit të qëndrueshëm, porata e gjejnë të vështirë për t`i akomoduar ato në praktikë. Pavarësisht përpjekjeve tëmëdha të bëra nga qeverisja lokale për të zbatuar këto plane dhe politika, ky hulumtimtregon se ato kanë një efektivitet të kufizuar në drejtimin e ndërmarrjeve turistike dhekomunitetit drejt turizmit të qëndrueshëm.

Qeveritë lokale kanë arritur në përfundimin se ka shumë barriera për të transformuarkonceptin e turizmit të qëndrueshëm nga teoria në praktikë. Destinacioni endevazhdon të ballafaqohet me shumë sfida që lidhen me zhvillimin e turizmit, të tilla sindihmë e kufizuar financiare nga shteti, degradimi i objekteve të trashëgimisëkulturore, sezonaliteti i theksuar, tejkalimi i kapacitetit mbajtës gjatë sezonit të pikut,zhvillimi i pakontrolluar, mungesa e planifikimit për përdorimin e tokës në zonatturistike, menaxhimi infrastrukturor, etj.

Ka shumë problematika që politikbërësit lokalë mund të adresojnë në marrjen evendimeve për zhvillimin e industrisë së turizmit në Vlorë. Ndërsa shpesh janë në njëpozicion strategjik për të planifikuar dhe për të lehtësuar zhvillimin e turizmit nëhapësirën që mbulojnë, ata sfidohen edhe nga realitetet e roleve dhe përgjegjësiveshpesh të limituara apo të mbivendosura, presioni i buxhetit të pamjaftueshëm, si dheçështjet e qeverisjes, të lidhura me ndikimin e faktorit politik.

Por kushtëzimi primar i rolit të tyre lidhet me faktin se përgjegjësia për turizmin nukështë ende një funksion i konsiderueshëm për shumicën e qeverisjeve vendore, madjeedhe për ato që e rendisin si prioritar sektorin turistik. Në përgjithësi, njësitë eqeverisjes vendore nuk kanë as strukturë dhe as ekspertë që mund të merren vetëm meçështjet e lidhura me turizmin. Të tri institucionet pjesë e studimit nuk kanë njëdepartament apo strukturë të veçantë për turizmin, por një zyrë që trajton çështje të

116

sektorit të turizmit, e cila trajton gjithashtu edhe çështje të tjera si ato të kulturës,zhvillimit ekonomik, shërbimet publike, etj.

Një sfidë tjetër për arritjen e qëndrueshmërisë konsiston në ndotjen mjedisore, përshkak të kapacitetit të dobët të autoriteteve mjedisore në nivel qëndror dhe rajonal, sidhe mungesës së burimeve për monitorimin dhe sigurimin e përputhjes së plotë mestandardet mjedisore.

Po kështu, projekte të planifikimit të papërshtatshëm në qytet kanë lejuar aktivitete qëdëmtojnë mjedisin. Në praktikë, projektet jo gjithmonë kanë përfunduar në kohë(vonesa ekzistojnë për shkak të arsyeve teknike dhe administrative në kryerjen eprojekteve, si dhe një rritje të kostove totale) dhe fondet komunitare nuk janë përdorurme efekt optimal. Si pasojë, nuk janë prodhuar rezultatet e dëshiruara të planifikimittë territorit në nivel lokal. Mungesa e planifikimit të suksesshëm të tokës dhe tëpolitikave mjedisore ka çuar në një devijim nga qëllimi fillestar i përdorimit të saj dhendërtime të paligjshme.

Bashkia e Vlorës dhe Qarku kanë hartuar strategji zhvillimi bazuar në zhvillimin eturizmit të qëndrueshëm. Edhe pse përfaqësuesit e këtyre strukturave ishin shumë tëqartë në lidhje me parimet e qëndrueshmërisë në turizëm, ata konkludojnë se objektivikryesor duhet të përqëndrohet në ndikimet ekonomike që ky sektor ofron: mundësipunësimi, zhvillim ekonomik dhe rritje të numrit dhe ofertës së ndërmarrjeve private,kryesisht në pronësi të komunitetit.

Të gjithë të anketuarit u pajtuan me faktin që roli i pushtetit lokal është ai i drejtimit tëaxhendës së zhvillimit të qëndrueshëm në destinacion. Studimi thekson sisteminaktual të administrimit “lart - poshtë” në industrinë e turizmit në Shqipëri. Parimet ezhvillimit të qëndrueshëm e vendosin theksin në përcaktimin dhe zbatimin lokal tëpolitikave dhe veprimeve. Kjo duhet përcaktuar brenda një kornize mbështetëse tëpolitikës kombëtare. Kalimi i përgjegjësive nga pushteti qëndror tek ai lokal ështëpadyshim një përgjigje ndaj nevojës për të përcaktuar për territorin strategjitë më tëmira të zhvillimit turistik dhe modelet e saj organizative dhe të menaxhimit. Por, siçtregon analiza e mësipërme e të intervistuarve, aktiviteti më i zakonshëm iautoriteteve vendore është promocioni kryesisht përmes pjesëmarrjes në panaire dheekspozita, realizimit të broshurave informative dhe fletëpalosjeve, guidave turistike,etj, duke u përqëndruar kryesisht në mënyrat se si destinacioni mund të përmirësojëatraktivitetin e tij për të tërhequr turistët. Por gjithësesi, edhe ky aktivitet imarketingut të turizmit është një aktivitet shumë i kushtueshëm, ku deri tani ështëtargetuar vetëm një pjesë e vogël e tregut turistik ndërkombëtar, pasi nuk mundësohetmbështetja nga shpenzimet e mëdha të marketingut për të siguruar një pjesë më tëmadhe të tregut.Përsa i përket menaxhimit mjedisor, ndërsa një mekanizëm koordinues i menaxhimitpër departamentet ndër - rajonale ende mungon, mbetet një mbivendosje efunksioneve dhe detyrave ndërmjet departamenteve lidhur me menaxhimin eresurseve mjedisore dhe turizmit. Problem në zbatimin e përpiktë dhe rigoroz të ligjit

117

dhe për mjedisin, ashtu si për problematika të tjera, është ekzistenca e shumëinstitucioneve, agjencive dhe drejtorive, të cilat në një pjesë të rasteve dublojnë njëra -tjetrën. Konkretisht, në Vlorë vetëm për mbrojtjen dhe zbatimin e ligjeve mjedisoreoperojnë këto institucione:

Agjencia Rajonale e Mjedisit; Agjencia Rajonale e Zonave të Mbrojtura; Inspektoriati i Mjedisit; Inspektoriati Shtetëror Mjedisor i Pyjeve dhe Ujërave.

Kjo shumëllojshmëri e organizatave të përfshira në menaxhimin e resurseve mjedisoreka çuar në paefektshmërinë e praktikave të detyrimit aktual, të tilla si menaxhimi imbeturinave të ndërmarrjeve, menaxhimi i bregdetit, menaxhimi i hapësirave publike,menaxhimi i monumenteve, menaxhimi i zonave të mbrojtura.

Marrja e masave nga Pushteti Lokal, për menaxhimin mjedisor ka konsistuar kryesishtnë:

pastrimin dhe menaxhimin e plazheve, sidomos para sezonit turistik; ngritjen e nyjeve hidro - sanitare, si edhe përmirësimin e sistemit të

menaxhimit të mbeturinave të ngurta urbane në plazhet publike.

Gjatë përmbushjes së funksioneve dhe ushtrimit të kompetencave, institucionetvendore marrin një sërë vendimesh që sjellin pasoja në mjedis. Këto vendime lidhenme hartimin dhe miratimin e dokumenteve zhvillimore nga ana e qeverisjes vendore,të tilla si: strategjitë për përdorimin e hapësirës, planet urbanistike, planet eadministrimit të mbetjeve, transporti urban, burimeve natyrore etj. Këto institucionekanë gjithashtu kompetencë të miratojnë edhe zhvillimin e projekteve të ndryshme mendikim në mjedis si dhënia e lejeve të ndërtimit për objekte të ndryshme, porgjithashtu luajnë rol të madh gjatë vendimmarrjes mjedisore edhe kur vendimipërfundimtar nuk është kompetencë e tyre. Këtu përmenden dhënia e opinionit tëbashkisë gjatë procedurës së VNM dhe lejeve mjedisore, gjatë procedurës sëdokumenteve dhe projekteve që janë kompetencë e Këshillit të Qarkut dhe KRTRSH,projekte të veçanta, licensimi i të cilëve bëhet nga qeverisja qëndrore si minierat,portet, termocentrale e hidrocentrale, shfrytëzimi i burimeve natyrore, etj. Gjatëushtrimit të funksioneve të tyre ato janë përgjegjëse për pjesëmarrjen e publikut nëvendime me ndikim në mjedis (planet urbanistike të rregullimit të territorit dhemenaxhimit të tokës), planet tematike (administrimi i sipërfaqeve të gjelbërta, mbetjeturbane, transporti publik urban, planet e veprimit të mjedisit në territorin përkatës,planet për administrimin e sipërfaqeve pyjore, planet për mbrojtjen e elementeve tëveçantë të mjedisit, si ajrit dhe burimeve ujore, projektet dhe investimet në mjedis,projektet për ndërtimin, rehabilitimin dhe mirëmbajtjen e rrugëve me karakter vendor,trotuareve dhe shesheve publike), ushtrimin e funksioneve të përbashkëta për mjedisinsi procesi i VNM dhe lejeve mjedisore (në bashkëpunim me ARM‐të, DSHP dheAUB‐ të). Legjislacioni shqiptar, si ai i lidhur direkt me fushën e mjedisit edhe ai që i

118

referohet funksionimit të pushtetit vendor, i ka kushtuar hapësirë të konsiderueshmerolit aktiv që duhet të kenë institucionet vendore lidhur me çështjet mjedisore.Gjithashtu, ekzistojnë mangësi edhe midis statusit ligjor të zonave të mbrojtura dhezbatimit të masave të nevojshme për ruajtjen e tyre, me fonde të mjaftueshme përmenaxhim. Shumë zona të tilla nuk shfrytëzojnë ende mundësitë për marrjen epërfitimeve të shumëfishta nëpërmjet shqyrtimit me kujdes të vendndodhjes,madhësisë, zonimit / menaxhimit dhe efekteve sinergjike të rrjeteve të zonave tëmbrojtura.

Në kuadër të zbatimit, rëndësia që duhet të ketë dimensioni mjedisor si aspekt irëndësishëm i qëndrueshmërisë, duket se nuk shihet me kaq impenjim nga ana ekëtyre institucioneve apo edhe atyre që kontrollojnë mbarëvajtjen e tyre.

Menaxhimi socio - kulturor konsiderohet si një aspekt i rëndësishëm iqëndrueshmërisë, por me një rol të limituar nga ana e pushtetit lokal. Ai konsistonkryesisht në menaxhimin e burimeve të trashëgimisë kulturore që janë nën varësinëe saj (muzeume, kështjella, manastire) dhe promovimin e vlerave që janë nënmenaxhimin e pushtetit qëndror (Muzeu i Pavarësisë, zonat e mbrojtura) apo nënmenaxhimin e organizmave ndërkombëtare (Iso - polifonia, vlerë e mbrojtur ngaUNESCO). Atraksione të tilla si: Festivali Folklorik Mesdhetar, pasuria e madheetno - kulturore, si këngët polifonike, veshjet tradicionale, vallet dhe festat rituale,pak vend kanë gjetur në mjediset turistike; kjo edhe për shkak të konceptimit tëngushtë nga ana e bizneseve turistike. Një drejtim tjetër i punës së organeve vendorenë shërbim të turizmit ka qenë edhe realizimi i hartave arkeologjike turistike në tëcilat përfshihen pasuritë etnokulturore, si dhe mjaft botime të tjera, “Masterplani izhvillimit të turizmit të Qarkut Vlorë”, “Profili i Qarkut Vlorë”, “Vlora turistike”,“Vlora Guidë - Turistike”, etj.

Të gjitha institucionet lokale mbështesin faktin se industria e turizmit është sektoriprioritar i zhvillimit ekonomik në destinacionin e Vlorës dhe pritet të ketë një rritjemë të madhe në të ardhmen. Kjo është për shkak se në këtë rajon shtrihet rreth 30% evijës së përgjithshme bregdetare të vendit, një larmi e madhe e atraksioneve natyrore,kulturore dhe historike, të nevojshme për diversifikimin e produktit turistik.

Qeverisja vendore në rajonin e Vlorës ka në fokus diversifikimin e produkteve tëturizmit dhe inkurajimin e përfshirjes së aktorëve të ndryshëm në sektorin e turizmit.Përveç turizmit të zhvilluar në zonat bregdetare ka njohur rritje gjatë viteve të funditturizmi kulturor dhe ai i interesit të veçantë. Një numër i madh i aktiviteteve menatyrë artistike dhe social - kulturore menaxhohen nga Bashkia. Më e rëndësishmeprej tyre është “Hapja e sezonit turistik”. Po kështu, konferenca dhe aktivitete sportiveme pjesëmarrës nga vendet e rajonit kanë ndikuar në reduktimin e sezonalitetit, qëpërbën një prej objektivave që qeverisja publike synon të përmbushë.

Të intervistuarit e kuptojnë qartë rëndësinë e planifikimit afatgjatë në turizëm. Ata enjohin dhe pranojnë rëndësinë e politikave proaktive, sidomos për burimet natyrore

119

dhe objektet e trashëgimisë kulturore që përfaqësojnë ofertën turistike në këtë zonë.Por, buxheti i tyre për menaxhim nuk u krijon mundësinë e një fokusi të tillë.Qeverisja lokale, me qëllim rritjen e numrit të flukseve turistike është fokusuar edhenë krijimin e atraksioneve artificiale.

Një tjetër aspekt i fokusit afatshkurtër të zhvillimit turistik në Vlorë lidhet me faktinqë destinacioni synon më tepër përmbushjen e objektivit të rritjes së numrit tëturistëve, sesa objektivin e diversifikimit të mundësive për rritjen e të ardhurave prejsektorit turistik dhe produkteve të reja që prezantohen për t`u promovuar në të (nukekziston madje asnjë shifër zyrtare lidhur me të ardhurat që ky sektor gjeneron).Matësit e efektivitetit dhe suksesit të politikave turistike deri më sot janë të përcaktuarsipas numrit të turistëve që mbërrijnë në destinacion apo shpenzimeve bruto më tepërse përfitimet neto që sektori siguron.

Angazhimi i komunitetit inkurajon qeverisje më të mirë, nxit përfaqësim demokratik,përfshirje sociale dhe zhvillim të kapaciteteve të komunitetit. Në thelb, qeverisjalokale ka nevojë për të gjetur kombinimin e duhur të angazhimit të komunitetit,proceset e qeverisjes dhe vendimmarrjes, kornizat menaxhuese për forcimin edemokracisë lokale dhe mirëqenien e komunitetit. Megjithatë, disa vendime tëplanifikimit të përdorimit të tokës përfshijnë ushtrimin e zgjedhjes dhe lirisë sëveprimit nga ana e autoritetit të planifikimit. Prandaj është e rëndësishme që besimi ipublikut në sistemin e planifikimit të mbahet përmes vendimeve që janë transparente,të bazuara në evidencë, të menjëhershme dhe që kontribuojnë në të mirën publike.

Decentralizimi i pushtetit, duke i dhënë më tepër hapësirë vendimmarrjeje qeverisjesvendore duhet të parashikojë zgjidhje që janë në mbështetje të pushtetit vendor dhepolitikave të tyre, për të mundësuar që ky i fundit të marrë një rol udhëheqës nëzhvillimin e tokës, duke mbrojtur zonat natyrore, historike dhe bujqësore, dukegarantuar partneritet publik e privat në financimin e infrastrukturave e shërbimeve dheduke administruar shpërndarjen e së drejtës së zhvillimit. Kjo padyshim është e lidhurngushtë edhe me reformën territorale, e cila pritet t`i lehtësojë mjaft procesetplanifikuese, sepse do të qartësojë kufijtë territorialë dhe kompetencat mesautoriteteve, duke i bërë ato më të zbatueshme dhe më efektive.

Vlerësimi ekonomik i burimeve natyrore dhe mundësitë për shfrytëzim nga ana eplaneve të zhvillimit kanë filluar të sjellin mundësi të mira për zhvillimin lokal.Turizmi i qëndrueshëm është shpesh i pranishëm në strategjitë dhe planet e përgatituranë nivele të ndryshme në Shqipëri. Studimi thekson natyrën “lart - poshtë” të sistemitaktual administrativ në industrinë e turizmit në Shqipëri. Karakteristikat e turizmit dhedestinacionit kanë një ndikim të rëndësishëm në përfshirjen e pushtetit vendor dhe nëpërgjigjen ndaj praktikave të turizmit miqësore me mjedisin. Pushteti lokal është mëafër komunitetit dhe i njeh më afër problemet dhe nevojat e tyre.

Por modeli bazë i orientimit dhe planifikimit afatgjatë të sektorit nevojitet të jetë sipaslinjës “poshtë - lart”. Pra, nevojitet një influencë akoma më e lartë e qeverisjes lokale

120

mbi turizmin. Në raport me turizmin, qeverisja vendore ka përgjegjësi përplanifikimin e përdorimit fizik të tokës, zbatimet e zhvillimit për përdorimet e tokëslidhur me turizmin dhe sigurimin e infrastrukturës lokale dhe pajisjeve publike254.Kështu, sigurimi dhe mbajtja e infrastrukturës dhe fasiliteteve nga qeverisja vendoremund të ketë një influencë të madhe në imazhin dhe atraktivitetin e destinacionit,intensitetin dhe diversitetin e produktit të vlefshëm dhe së fundi, në mënyrën se situristët krijojnë eksperiencën në një destinacion255. Qeverisjet vendore nevojitetgjithnjë e më tepër të iniciojnë, lehtësojnë dhe mbështesin zhvillimin dhe promocionine turizmit lokal. Vëmendja gjithashtu është kthyer drejt nevojës që qeverisjet lokale tëkenë qëllime dhe politika të qarta për turizmin, në mënyrë që të sigurojnë zhvillimin eturizmit të qëndrueshëm. Strategjia e zhvillimit të turizmit për Vlorën ka fokusuarvëmendje të mëtejshme drejt nevojës për arritjen e rezultateve të planifikimit tëqëndrueshëm nga menaxhimi i procesit ku ndodh zhvillimi dhe gjithashtu ngamenaxhimi i efekteve të zhvillimit në mjedis, por ende ky aspekt nuk ka qenëmjaftueshëm i trajtuar. Për qeverisjen lokale kjo do të thotë identifikim të rezultateverajonale të dëshiruara, menaxhim mjedisor, burime historike dhe kulturore për t`uruajtur, shfrytëzim i burimeve ekonomike dhe përdorim i tokës që ndikon planifikimine turizmit256.

Është argumentuar shpesh se masat e qëndrueshmërisë arrihen në nivel lokal257,megjithatë në Vlorë shumë zbatues të politikës në këtë nivel besojnë se qëllimi ipolitikës nuk mund të arrihet suksesshëm pa mbështetjen dhe koordinimin nga niveletmë të larta të qeverisjes. Kërkimi gjeti se niveli më i lartë i mbështetjes dhe pranimitështë parë si detyrues (urdhërues) dhe të intervistuarit mendojnë se pa mbështetjenkombëtare dhe rajonale, planet dhe politikat nuk mund të jenë efektive, sepseqëndrueshmëria shtrihet përtej nivelit lokal. Megjithëse literatura sugjeron seimplementimi i politikave në nivel lokal është më efektiv, për shkak se qeverisjalokale ka një kontroll më specifik mbi çështjet e qëndrueshmërisë brenda hapësirës qëajo mbulon, ekziston qartësisht një nevojë për të pasur një kornizë gjithëpërfshirësepër të operuar efektivisht në nivel ndërkombëtar apo kombëtar dhe për të siguruar njëudhëheqje në mënyrë që zbatimi i politikës në nivel lokal të jetë i suksesshëm.Politikat për turizmin e qëndrueshëm kërkojnë koordinim të ngushtë me sektorët etjerë, duke përfshirë tatimet, transportin, strehimin, zhvillimin social, mbrojtjenmjedisore, menaxhimin e produktit turistik dhe menaxhimin e burimeve.

Atje ku turizmi i qëndrueshëm është duke u implementuar për të ndjekur objektivat ezhvillimit, qeveria, në nivele kombëtare, rajonale dhe lokale, duhet të jetë e përfshirë

254 Hall, D., & Brown, F. (2000). Tourism in peripheral areas. Clevedon: Channel View.255 Dredge, D. (2001). Local government tourism planning and policy-making in New South Wales,

Australia: Institutional development and historical legacies. Current Issues in Tourism, 4(2-4).256 Mayes, G. & Richins, H. (2009). Dolphin watch tourism: two differing examples of sustainable

practices and proenvironmental outcomes. Tourism in Marine Environments 5(2/3), 201-214 Reid,S.; Ruhahen, L.; Davidson, M. & Johnston, N. (2010). Legal basis for state and territory planning.Brisbane: CRC.

257 Sharpley, R. (2003). Tourism, modernization and development of the island of Cyprus: Challengesand policy responses. Journal of sustainable tourism 11 (2 & 3).

121

në masë të madhe për të siguruar progresin. Roli i qeverisë, i mbështetur nga sektoripublik, është të japë udhëzime dhe udhëheqje nëpërmjet politikave, rregulloreve dhekornizave për të siguruar pjesëmarrje të plotë në arritjen e qëllimeve të turizmit tëqëndrueshëm258.

Destinacionet turistike lokale mund të planifikojnë dhe krijojnë produkte cilësorevetëm në bazë të ekspertizës, bashkërendimit dhe planifikimit. Konsolidimi istrukturave shtetërore lokale të turizmit, si pika kyçe për krijimin e destinacionitturistik lokal, duhet të jetë prioritet i strategjisë së zhvillimit.

Bashkia e Vlorës ka hartuar strategjinë e zhvillimit të bazuar në zhvillimin e turizmittë qëndrueshëm. Edhe pse të anketuarit ishin shumë të qartë në lidhje me parimet eqëndrueshmërisë në turizëm, ata mendojnë se objektivi kryesor duhet të përqëndrohetnë ndikimet ekonomike që ky sektor ofron: mundësi punësimi, zhvillim ekonomik,rritje të numrit të ndërmarrjeve private dhe turizmit familjar vendas.

Është e qartë nga të 11 intervistat e realizuara se ekziston një hendek në mes vetëdijesnga ana e qeverisjes lokale dhe transformimit të kësaj vetëdijeje në aspektin praktikdhe rezultate për sektorin e turizmit. Të gjithë të anketuarit u pajtuan me faktin që rolii pushtetit lokal është ai i drejtimit të axhendës së zhvillimit të qëndrueshëm nëdestinacion.

Megjithatë, disa barriera, të tilla si teknologjia jo e përshtatshme, financat e kufizuara,burimet e kufizuara njerëzore, ndërgjegjësimi i dobët publik lidhur me mjedisin,mungesa e informacionit dhe mungesa e aftësive për të siguruar të dhëna të sakta dhetë plota, shkaktojnë probleme të zbatimit të politikës së turizmit të qëndrueshëm nënivel lokal.

Sipas Van Woerkumetal “rregulloret, dispozitat dhe mjetet monetare mund të bëhenshumë më efektive nëse vëmendje e kujdesshme i jepet komunikimit dhedimensioneve komunikuese të instrumenteve të ndryshme të politikave”(2000).Prandaj, në qoftë se qeveritë duhet të jenë të suksesshme në zbatimin e politikave përqëndrueshmëri, komunikimi duhet të jetë pjesë integrale e të gjitha fazave të politikësose programit259. Përveç kësaj, një numër i studiuesve në hartimin e politikave tëturizmit kanë tërhequr vëmendjen për nevojën e ndërveprimit dhe komunikimit nëmes të palëve të interesuara gjatë dhe pas politikbërjes260. Pra, lind nevoja ebashkëpunimit dhe koordinimit të aktiviteteve nga ana e institucioneve vendore me tëgjithë aktorët lokalë dhe konsiderimit të pjesëmarrjes së grupeve të interesit si njëdomosdoshmëri jo vetëm në fazën e hartimit të politikave dhe strategjive, por edhegjatë implementimit të tyre në praktikë.

258Muhanna, E. (2007). Tourism Development Strategies and Poverty Elimination. Problems andPerspectives in Management, 5(1), 37-47.

259 Roskin, M. G, Cord, R. L, Medeiros, J. A and Jones, W. S. (2006). Political Science: An Introduction9th ed. New Jersey: Pearson Education International.

260Stevenson, N, Airey, D and Miller, G (2008). Tourism Policy Making: The Policymakers’Perspectives Annals of Tourism Research, 35 (3).

122

Këtij qëllimi i kanë shërbyer edhe konsultimet publike me komunitetin e qytetit, nëkuadër të “Axhendës së zhvillimit post 2015” të fokusuar tek çështjet e zhvillimit tëqëndrueshëm në kufijtë e vitit 2030, pjesë e fushatës mbarëkombëtare të Kombeve tëBashkuara - “E ardhmja që duam”. Mjedisi është një ndër temat e identifikuara ngaagjencitë e Kombeve të Bashkuara në vendin tonë rreth të cilës kanë diskutuar banorëte Vlorës, duke shprehur vizionin e tyre për të ardhmen e çështjeve të mjedisit. Përmeskëtij konsultimi të gjerë me përfaqësuesit e të gjitha grupeve të interesit në qytetin eVlorës, u identifikuan këndvështrime të pjesëmarrësve rreth problematikës sëçështjeve mjedisore në vendin tonë dhe qytetin e Vlorës në veçanti, ku kjo temë ka njëimpakt thelbësor në zhvillimin e kësaj zone me potencial të madh turistik. Paraqitja enjë panorame të sfidave të qëndrueshmërisë së mjedisit në Shqipëri, duke u fokusuartek kontributi dhe roli i çdo qytetari në mbrojtjen e mjedisit, krijon terren përdiskutime dhe sugjerime lidhur me hartimin e Axhendës Ndërkombëtare pas vitit2015, të cilat do të reflektohen në raportin që tregon se cilat duhet të jenë, sipasshqiptarëve, prioritetet e zhvillimit dhe si e shohim ne të ardhmen tonë. Kjo axhendëpason atë të hartuar në vitin 2000, sipas së cilës të gjitha vendet, përfshi dheShqipërinë, u zotuan për të përmbushur tetë Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit(OZHM). Disa vende i përmbushën këto objektiva dhe disa të tjera jo. Axhenda e re, ecila përmbledh 17 objektiva të zhvillimit të qëndrueshëm dhe 169 synime synon tëngrihet mbi axhendën e mëparshme, pasi për herë të parë ajo i trajton dimensionetekonomike, sociale, mjedisore dhe të zhvillimit të qëndrueshëm në mënyrë tëintegruar. Për Shqipërinë axhenda e re globale do të shërbejë si një pikënisje për njëangazhim të ri për një program zhvillimi më ambicioz në një sërë fushash që do tëharmonizojë angazhimet evropiane me nevojat e qëndrueshmërisë.

Si gjetje kërkimore mund të konkludojmë se objektivi i qeverisjes në nivel lokal ështëinkurajimi për rritjen e turizmit në destinacionin e Vlorës si një mjet për zhvilliminekonomik, në mënyrë që politikat e ndjekura të jenë më të përputhshme me interesat eekonomisë dhe sektorit komercial të industrisë turistike. Në praktikë, të triinstitucionet e qeverisjes vendore i japin prioritet rritjes ekonomike kundrejt fokusitsocio - kulturor dhe mbrojtjes mjedisore dhe për pasojë, politikat mund të japin idenëe një paradigme të zhvendosur drejt zhvillimit të qëndrueshëm, por në realitet ato janëende pro rritjes dhe të fokusuara në shqetësimet tradicionale të përfitimeve ekonomikepër destinacionin që përfaqësojnë.

123

KREU VI

ANALIZA E TË DHËNAVE DHE REZULTATET E KËRKIMIT

6.1 Analiza e rezultateve të kërkimit për komunitetin lokal

Metodologjia e analizës së të dhënave për pyetësorin, do të kalojë në këto etapa.Etapa 1: Një analizë përshkruese për pyetjet e çdo seksioni të pyetësorit, për tësiguruar një tablo të qartë të situatës, e cila përveç interpretimit do të pasqyrohetedhe nëpërmjet tabelave të frekuencës, grafikëve, etj.Etapa 2: Përdorimi i teknikave statistikore analitike, në funksion të analizësemprike të informacionit të siguruar.Etapa 3: Analiza regresive.Një i kuptuar i qëndrimeve dhe perceptimeve të rezidentëve dhe mënyrës se si atojanë formuar në raport me zhvillimin e turizmit, do të ishin njohuri të vlefshme përindustrinë turistike, veçanërisht për projektet dhe politikat rajonale të zhvillimit tëturizmit në Vlorë.Kriteri i parë në lidhje me politikat konsideron faktin që politikat e shqyrtuara duhettë jenë politika të natyrës publike, me impakt gjithëpërfshirës për individët dhefamiljet e këtyre komuniteteve. Nën këtë logjikë u morën në konsideratë dhe uanalizuan politikat e hartuara nga shteti lidhur me sektorin turistik në të tre niveletkryesore të vendimmarrjes.Kriteri i dytë është ai i përqëndrimit tek ato politika që sipas studimeve të fushësrezultojnë se kanë ndikim të rëndësishëm në rritjen e efekteve pozitive të turizmit nëkomunitet dhe minimizimin e efekteve negative që ai sjell. Nga rishikimi i literaturësdel se këto janë politikat e planifikimit me pjesëmarrjen e komunitetit.

6.1.1 Analiza deskriptive

Analiza e seksionit I : Të dhëna socio - demografike të komunitetitVariablat demografike konsiderohen të rëndësishme për t`u studiuar në çdo raststudimi, sepse përgjithësisht këto variabla nuk lidhen në mënyrë të qëndrueshme meqëndrimet e rezidentëve kundrejt turizmit261.

Mosha e të anketuarveNjë nga elementet e profilit demografik është mosha e të intervistuarve. Nga të dhënate grafikut të mëposhtëm, vëmë re se rreth 84.2 % e të intervistuarve janë nën moshën55 vjeç dhe më konkretisht:24.7% e të anketuarve i përkasin intervalit 18 - 25 vjeç32.9% e të anketuarve i përkasin intervalit 26 - 40 vjeç26.6% e të anketuarve i përkasin intervalit 40 - 55 vjeç

261 McGehee, N.; Andereck, K. (2004). Factors predicting rural residents’ support of tourism. Journal ofTravel Research. 43(2).

124

Lidhur me gjininë, siç evidentohet edhe nga grafiku (shtojca), duke marrë parasysh qëzgjedhja e të anketuarëve ka qenë rastësore, raporti i meshkujve me femrat në studimështë thuajse proporcional. Në anketë morën pjesë 568 persona, nga të cilët 277 janëfemra ( 48.8%) dhe 291 meshkuj (51.2%).

Grafiku 5 - Mosha e të anketuarve


Niveli arsimorËshtë vërejtur tashmë se mungesa e arsimimit brenda një komuniteti mund të bjerëndesh me qëllimet e zhvillimit, pasi komuniteti nuk do të respektojë dhe mbështesëturizmin. Rezultati tjetër potencial, i zakonshëm për skenarin e vendeve LDC, është sekjo mungesë e edukimit dhe të kuptuarit thekson pafuqinë e komuniteteve dhe idekurajon ata në përfshirje, duke qenë se komuniteti percepton të jetë pa përvojë përtë marrë drejtimin e turizmit262.

Në lidhje me nivelin më të lartë të arsimit të përfunduar si një nga elementet eprofilizimit të të intervistuarve rreth 39.3% e tyre kanë përfunduar arsimin e mesëm.

262Suntikul, W., Bauer, T., & Song, H. (2010). Towards Tourism: a Laotian perspective. InternationalJournal of Tourism Research, 12, 449-461.

24.7%

32.9%

26.6%

15.8%

MOSHA

18-25 26-40 40-55 Mbi 55

125

Grafiku 6 - Niveli arsimor i të anketuarve


Të intervistuarit të cilët kanë përfunduar një shkollë bachelor janë 30.1 % (171persona); 20.4% e tyre kanë përfunduar një master profesional apo shkencor. Njëelement shumë interesant është që midis të intervistuarve të studimit rreth 0.7 % e tyrekanë përfunduar studimet doktorale. Po kështu, edhe nëse i referohemi nivelit arsimorsipas kriterit të gjinisë, do të vërejmë një përqindje pak a shumë të barabartë në tëgjitha nivelet e arsimimit (shtojca). Niveli i arsimimit konsiderohet një faktor ndikuesnë sektor; mungesa e arsimimit dhe të kuptuarit e turizmit potencialisht mund tëzvogëlojë suksesin e turizmit të qëndrueshëm, pasi mund të çojë në një mungesëmbështetjeje dhe përkrahjeje për turizmin, në favor të praktikave me kthimeekonomike të menjëhershme (Clayton, 2003). Një mungesë e tillë e arsimit dhendërgjegjësimit është një problem i vështirë për t`u kapërcyer për të siguruar zbatimine suksesshëm të qëndrueshëm të turizmit263.

Aktiviteti që kryejnë rezidentëtRezultatet e anketimit në lidhje me tipin e punësimit të të anketuarve pasqyrohen nëgrafikun e mëposhtëm. Ajo që evidentohet lehtësisht është një kampion heterogjenpërsa i përket variablit të punësimit. Rreth 27% të të gjithë të anketuarve janë tëpapunë, e ndjekur kjo përqindje nga të punësuarit në ndërmarrje private (22.4%). Mëpas, për nga numri vijnë të punësuarit në sektorin publik (administratë dhe ndërmarrjepublike 25% në total), sipërmarrës 8.8%, me përqindje në zbritje të atyre që merrenme aktivitetet e agrikulturës (7.4%).

263Scheyvens, R. and Momsen, J. H. (2008). Tourism and Poverty Reduction: Issues for small IslandStates. Tourism Geographies, 10(1), pp 22 - 41.

9.5%

39.3%

30.1%

20.4%0.7%

NIVELI ARSIMOR

Arsim 8-vjecar Arsim i mesëm

Bachelor Master profesional/shkencor

PhD

126

Grafiku 7 - Aktiviteti i të anketuarve


Ndërsa lidhur me aktivitetin ekonomik të të punësuarve sipas gjinisë, vihet re qënumri i gjinisë femërore të punësuar në sektorin publik e tejkalon numrin e gjinisëmashkullore të punësuar po në këtë sektor. Po kështu edhe numri i të punësuarave nëndërmarrje private, ndërkohë që numri i sipërmarrësve meshkuj e tejkalon dyfishin efemrave; gjithashtu më i lartë rezulton të jetë ky numër edhe në disa aktivitete qëmbulohen kryesisht nga meshkujt, siç janë peshkimi apo agrikultura.

Lidhja e punësimit me turizminAjo që evidentohet nga grafiku është fakti që më tepër se gjysma e rezidentëve tëanketuar nuk kanë ose kanë shumë pak lidhje të drejtpërdrejtë me sektorin turistik, përt`u ndjekur nga një përqindje e afërt e atyre që kanë pak apo mesatarisht lidhje mesektorin turistik dhe përqindja më e ulët (9.3%) përfaqësohet nga ata që kanë shumëlidhje me sektorin.

13.2

22.4

1.8

26.9

8.812.3

1.6

7.43.2 2.4

0

10

20

30

PUNËSIMI

Administratë publike Ndërmarrje private Peshkim

Pa punë Sipërmarrës Ndërmarrje publike

Student Agrikulturë Pension

Tjetër

127

Grafiku 8- Lidhja e punësimit të të intervistuarve me turizmin


Punësimi në industrinë turistikeSiç edhe mund të përligjet nga interpretimi i mësipëm, përqindja më e vogël e tëanketuarve rezulton e punësuar në industrinë turistike (vetëm 22.4%), një përqindjekjo pak më e ulët se e atyre që pohojnë se puna e tyre është e lidhur mesatarisht aposhumë me sektorin turistik.

Grafiku 9 - Të punësuarit në turizëm


39.6

1517.6 18.5

9.3

05

1015202530354045

Perqindja

RAPORTI PUNËSIM - TURIZËM

aspak shumë pak pak mesatarisht shumë

22%

78%

PUNËSIMI NË TURIZËM

Po Jo

128

Analiza e seksionit II: Qëndrimet dhe perceptimet ndaj ndikimeve të turizmit

Një numër i madh studimesh kanë nënvizuar faktin se ndikimet e turizmit mbikomunitetin vendas janë ekonomike, mjedisore dhe socio - kulturore264. Qëndrimet erezidentëve janë formuar brenda një konteksti historik dhe social dhe kjo konturonmënyrat në të cilat ata shohin dhe ndërtojnë kuptimet mbi turizmin. Konteksti social,kulturor dhe historik u jep kuptim proceseve sociale, si turizmi265. Prandaj është erëndësishme që influenca të tilla të konsiderohen nga kërkuesit.

Strategjia më e përshtatshme e zhvillimit të turizmit në qytetin e VlorësNga rezultatet e grafikut, evidentohet fakti që pjesa më e madhe e të anketuarve(51.9%) janë të mendimit se strategjia lokale e zhvillimit të turizmit duhet të jetëafatgjatë, një këndvështrim ky i njëjtë me parimet e qëndrueshmërisë në turizëm.Ndërkohë që vetëm 9.2% e të anketuarve janë për një fokus të strategjisë.

Grafiku 10 - Strategjia sipas të anketuarve


Zhvillimi i turizmit të qëndrueshëmAjo që evidentohet lehtësisht nga rezultatet e marra prej të anketuarve është fakti qëpjesa më e madhe tyre (65.9%) e sheh tashmë sektorin turistik jo thjesht si njëmundësi për zhvillimin ekonomik të lokalitetit, por është e ndërgjegjshme edhe përndikimet e tij socio - kulturore dhe mjedisore.

264Vargas, A., Plaza, M.A., Porras, N. (2009) Understanding Residents' Attitudes Toward theDevelopment of Industrial Tourism in a Former Mining Community, Journal of Travel Research,47(3); Ogorelc, A. (2009). Residents' perceptions of tourism impacts and sustainable tourismdevelopment. International Journal of Sustainable Economy.

265Andrew Lepp, A. and Harris, J. (2008). Tourism and national identity in Uganda. InternationalJournal of Tourism Research Special Issue: Commonwealth Tourism. Volume 10, Issue 6.

9.2%

38.9%51.9%

afatshkurtër afatmesëm afatgjatë

129

Grafiku 11 - Fokusi i qëndrueshmërisë sipas të anketuarve


Analiza e seksionit III - Pjesëmarrja e rezidentëve lokalë në planifikim

Në këtë seksion kërkohet opinioni i banorëve për pjesëmarrjen e tyre në planifikiminlokal të turizmit.

Njohuri mbi planet dhe vendimet e marra për planifikimin e lokalitetitNga opinionet e dhëna prej banorëve, është evident fakti se pjesa dërrmuese e tyrejanë të pa informuar mbi vendimmarjen lokale. Ata nuk janë në dijeni të planeve tëzhvillimit, strategjive, vendimeve të marra nga politikbërësit lokalë.

Grafiku 12 - Informimi i të anketuarve mbi planifikimin


16.9%

8.6%

8.6%

65.9%

FOKUSI NDAJ ASPEKTEVE TË TURIZMIT

fokus ekonomik fokus mjedisor fokus socio-kulturor 1+2+3

60.9%

39.1%

INFORMACIONI MBI PLANET

Jo

Po

130

Mënyra e informimit me vendimet e marra nga pushteti lokalVereczi et al. (2006) theksojnë nevojën e krijimit dhe menaxhimit nga ana e qeverivetë faqeve të internetit me informacion të përditësuar rregullisht, në mënyrë që tëshpërndajnë informacion mbi politikat dhe planet e turizmit, si dhe materiale tëmarketingut.

Grafiku 13 - Njohja e të anketuarve me vendimet e qeverisjes lokale


Ndërkohë nga grafiku evidentojmë se burimi kryesor i marrjes së informacionit ngaana e rezidentëve është media lokale (45.9%), e ndjekur nga pjesëmarrësit nëvendimmarrje (16.7%) dhe publikimi elektronik zyrtar me vetëm 10.4%. Tërëndësishme paraqiten edhe perceptimet publike të çështjeve të përcaktuara kryesishtnga media. Një numër i studiuesve bien dakort me rolin e deklaratave të zyrtarëve tëpushtetit për krijimin e ndërgjegjësimit publik dhe mbështetjen për turizmin eqëndrueshëm dhe ndryshimet lidhur me sjelljen266.

Niveli i pjesëmarrjes në zhvillimin e turizmit në lokalitetPërsa i përket nivelit të pjesëmarrjes së banorëve në zhvillimin e turizmit lokal,vërejmë se rreth 2/3 e popullatës së përfshirë në studim, nuk merr pjesë / merr pjesërrallë në këtë proces. Edhe pse shumë studime kanë sugjeruar rëndësinë epjesëmarrjes së komunitetit, veprimet praktike të nevojshme për të nxitur atë kanëqenë rrallëherë të artikuluara.

266 Nickson, D. (2007). Human resource management for the hospitality and tourism industries. Elsevier.

2.7

45.9

0.0

16.7

10.4

24.3

0.05.0

10.015.020.025.030.035.040.045.050.0

NJOHJA ME VENDIMET

Botimet periodike tëbashkisëMedia lokale

Stenda publike

Pjesëmarrësit nëvendimmarjePublikimi zyrtarelektronikBurime të tjera

131

Grafiku 14 - Niveli i pjesëmarrjes së të anketuarve në zhvillimin lokal


Një arsye për këtë mund të jetë dështimi i përbashkët për të identifikuar nivelinekzistues të pjesëmarrjes së komunitetit. Kur niveli nuk është identifikuar, është epamundur për të vlerësuar nëse programi ekzistues është apo jo i suksesshëm, dhefizibiliteti i projektit të parashikuar është i vështirë; prandaj, shkallë të ndryshme tëpërfshirjes duhet të caktohen në përputhje me vlerësimet dhe parashikimet endryshme.

Këndvështrimi mbi rolin e komunitetit në planifikimin e zhvillimit të turizmit në VlorëNdërsa literatura sugjeron një numër të roleve që komunitetet lokale mund të marrinnë zhvillimin e turizmit, deri tani nuk i është vendosur theksi i duhur mënyrës se sikëto komunitete ndihen në lidhje me këtë. Si rezultat, ka pasur shumë pak evidencë,sidomos në nivel bazë, në atë që komunitetet me të vërtetë mendojnë për rolin e tyrenë zhvillimin e turizmit.

Grafiku 15 - Vlerësimi i rolit të komunitetit në planifikim


32.7%

33.6%

20.6%

8% 5.1%

NIVELI I PJESËMARRJESnuk marr pjesëasnjëherëmarr pjesë rrallë

marr pjesë ndonjëherë

marr pjesë shpeshherë

marr pjesë gjithmonë

8.3%

26.2%

23.7%

4.6%

38.2%

aspak të rëndësishëm

neutral

shumë i rëndësishëm

jo i rëndësishëm

i rëndësishëm

132

Roli i komunitetit në planifikimin lokal mbi turizmin shihet nga 22.7% e banorëve sishumë i rëndësishëm, nga 38.2% si i rëndësishëm (në total 60.9% nga këto dykategori), jo i rëndësishëm nga 4.6%, neutral janë 26.2% dhe aspak i rëndësishëmvlerësohet nga 8.3% e tyre. Këto perceptime të banorëve përafrojnë me rezultatet emarra më sipër, lidhur me nivelin e tyre të pjesëmarrjes. Fakti që një përqindje ekonsiderueshme e banorëve janë të pavendosur lidhur me rolin e tyre në këtë procesplanifikimi, lidhet me disa arsye: të qenit skeptik lidhur me konsiderimin e rolit të tyre; të qenit të painformuar mbi procesin e zhvillimit të turizmit dhe problematikat

tek të cilat ata mund të kontribuojnë; mungesa e interesit të drejtpërdrejtë lidhur me sektorin; mungesa e besimit tek mundësitë e tyre për të kontribuar, etj.

Gadishmëria e vendasve për të marrë pjesë dhe aftësia e tyre për të zhvilluaralternativa praktike dhe logjike janë faktorë shumë të rëndësishëm për t`u marrë nëkonsideratë. Optimale do të ishte për komunitetet të vendosnin formën dhe funksionine zhvillimeve turistike dhe të kenë kontroll të plotë mbi çdo skemë të turizmit nëvendbanimin e tyre. Megjithatë, në realitet banorëve lokalë nuk u mungon vetëmpërvoja dhe burimet, por në disa raste interesi i nevojshëm për të krijuar sipërmarrje tësuksesshme turizmi.Roli i rezidentëve konsiderohet të jetë tepër i rëndësishëm, duke qenë se ata mund tëkontribuojnë në formimin e identitetit të destinacionit. Anholt267 shprehet se brand injë destinacioni ndryshon nga brand i një korporate për shkak se rezidentët janë njënga arsyet pse destinacioni nuk ka një produkt turistik të veçantë. Gjuha unike dheqëndrimi mikpritës ndaj turistëve mund të supozohen si disa nga vlerat e tjera nëidentitetin shqiptar, ndërkohë që mikpritja konsiderohet si një vlerë kyçe e shoqërisësonë.

Aktivitetet e realizuara në këtë kuadër për pjesëmarrjen e publikutMe frekuenca thuajse të njëjta paraqiten opsionet: informim i publikut (211 banorë)dhe marrje opinionesh (212 banorë). Më pas, 8.6% e banorëve të anketuar rezultojnëtë jenë pjesë e diskutimeve paraprake të projekteve që hartohen mbi zonën e tyre tëbanimit, por niveli i tyre ngelet thjesht në fazën e diskutimit, në ndryshim nga njëpërqindje relativisht e ulët (10.5 % ose 59 banorë) që pretendojnë të jenë pjesë evendimmarrjes.

267Anholt, S. (2004). Branding Places and Nations. In Clifton, R., Simmons, J. & Ahmad S. (eds),Brands and Branding, Princeton, NJ: Bloomberg Press, London.

133

Grafiku 16 - Aktivitetet e qeverisjes lokale për pjesëmarrjen e publikut


Mënyrat e angazhimit të banorëve në planifikimin e turizmit të zonësLidhur me mënyrat e përfshirjes së banorëve në procesin e planifikimit, opinionet ebanorëve sugjerojnë një tablo tjetër nga ajo reale. Kështu, rreth 13.9% e atyre qëangazhimin korent e kanë në nivelin e informimit, pretendojnë të kalojnë në një fazëme nivel më të lartë përfshirjeje, ndërkohë që për 23.2% të tyre ky nivel rezulton tëjetë i mjaftueshëm. Ndërkaq bie në sy pretendimi për dyfishim të numrit të banorëvepjesë e procesit të vendimmarrjes (nga 59 në 128 banorë). 34.2% e të anketuarvepretendojnë të jenë pjesë e konsultimeve publike dhe 20.1% e banorëve e shohin tëpërmbushur funksionin e tyre me fazën e dhënies së opinioneve.

Grafiku 17 - Angazhimi i banorëve në planifikimin e turizmit


37.1 37.3%

8.6 10.5%6.5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

AKTIVITET PËR PJESËMARRJEN E PUBLIKUT

informim i pubikut

marrja e opinioneve

diskutimi paraprak iprojektit

përfshirje në vendimmarrje

tjetër

23.2%

34.2%

20.1%22.5%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

ANGAZHIMI I BANORËVE

të informohen paraprakisht

të jenë pjesë ekonsultimeve publike

të japin opinionet e tyre

134

Sugjerime për rritjen e nivelit të pjesëmarrjes lokale në planifikimin e turizmit nëkomunitetPërqindja më e madhe e të anketuarve sugjeron trajnimet si të nevojshme për t`ukrijuar atyre mundësinë e pjesëmarrjes në planifikimin e turizmit lokal. Ky rezultatmbështet “paaftësinë e rezidentëve lokalë” si një nga barrierat e mospjesëmarrjes tëtrajtuara më sipër. Duke u trajnuar, banorët gjykojnë se do të jenë më të vlefshëm sipjesë e këtij procesi. Një përqindje sërish e konsiderueshme (30.3%), vlerëson si mëtë rëndësishëm “prezantimin e problemeve dhe marrjen e opinioneve”. Nëse nuk ështëvet komuniteti transmetues i problematikave të jetesës së tyre, edhe procesi iplanifikimit turistik nuk do të jetë mjaftueshëm mbrojtës i interesave të tyre. 17.4% tëtë anketuarve janë të mendimit se hapi fillestar për planifikimin bazuar nëpjesëmarrjen e rezidentëve lidhet me ndërgjegjësimin e tij si aktori kryesor përdoruesafatgjatë i destinacionit turistik. Si i tillë, destinacioni duhet të plotësojë pikësëparinevojat legjitime të rezidentëve dhe njëkohësisht duhet të kujdeset për plotësimin enevojave të turistëve që nuk bien ndesh dhe nuk cënojnë cilësinë e jetës së rezidentëvelokalë. 12.9% janë të mendimit se rritja e informimit për përfitimet e rezidentëve ngazhvillimi i turizmit në lokalitet do të përbënte një motivues të rëndësishëm përpjesëmarrjen e tyre në planifikim. Vetëm 4.9% e të anketuarve kanë sugjerime të tjeralidhur me pjesëmarrjen në planifikim.

Grafiku 18 - Sugjerimet për pjesëmarrje në planifikim


Sipas Bramwell (2006), një përqëndrim në komunikim dhe përpjekje konsultimivetëm në fazën e formulimit është një dobësi e zakonshme në politikbërje; konsultimipublik duhet të ndodhë si para ashtu dhe pas hartimit të politikave kombëtare, planevelokale dhe programeve turistike. Para çdo procesi planifikimi lokal, komuniteti duhettë jetë pjesë jo vetëm e fazës së parë të informimit, por edhe në fazat vijuese tëkonsultimeve publike.

17.4%

12.9%

34.5%

30.3%

4.9%

KËSHILLA PËR PJESËMARRJE

Ndërgjegjësim i komunitetit

Rritje informimi për përfitimetnga turizmi

Trajnime

Prezantim i problemeve dhemarrje opinionesh

Tjetër

135

Problematikat kyç në menaxhimin e turizmitLidhur me evidentimin nga ana e banorëve të problematikave që shqetësojnëzhvillimin e sektorit, nga 33.3% e banorëve të anketuar faktori financiar ështëvlerësuar si problemi kryesor që krijon barriera në menaxhimin kryesisht tëshërbimeve publike, por që shërbejnë edhe si inpute bazë për sektorin turistik. Pas tij,nga 30.4% e të anketuarve vlerësohet si i pamjaftueshëm marketingu i realizuar përpromovimin e destinacionit në rajon dhe më gjerë. Impaktin e këtij kufizimi (që sipastë intervistuarve përfaqësues të institucioneve publike vendimmarrëse për turizmin,lidhet me mundësitë e limituara të financimit që kufizojnë aksesin në tregje të mëdhadhe gjeografikisht larg). 26% të mostrës së studimit e lidhin pamundësinë e produktitturistik të Vlorës për të qenë konkurrues me mungesën e standardeve të këtij produktinë nivelin e vendeve të tjera të rajonit. Ndërsa 8.9% e të anketuarve e konsiderojnëproblematikë menaxhimi “nivelin e ulët të përfshirjes së rezidentëve”.

Grafiku 19 - Problematikat e turizmit sipas të intervistuarve


Niveli më i përshtatshëm i përfshirjes së rezidentëve lokalë në zhvillimin e turizmitLidhur me rolin që rezidentët mund të luajnë në zhvillimin e turizmit lokal, vetëm4.5% e banorëve janë të mendimit se ata nuk duhet të marrin pjesë në këtë proces. Kjolidhet me pozicionimin e tyre jashtë këtij sektori dhe me perceptimin që zhvillimi iturizmit nuk influencohet nga pjesëmarrja e tyre; ai është kompetencë dhe përgjegjësie pushtetit publik dhe e bizneseve turistike. Ndërkohë, ka një përqindje shumë të lartëtë banorëve që shprehen se ata duhet të përfaqësohen në vendimmarrje. Kjo pasi atajanë të ndërgjegjshëm për faktin që mënyra e menaxhimit të sektorit turistik dheefektet që ai sjell në komunitet ndikojnë ndjeshëm jetët e tyre. Dhe për të mos qenëkompetencë vetëm e qeverisjes lokale, që e sheh më shumë si një vendimmarrjepolitike, këta banorë pretendojnë që të ndikojnë vet në perspektivën e lokalitetit ku atajetojnë. 26.8% e të anketuarve shprehin mendimin e të qenit pjesë e konsultimeve nëhartimin e planeve të menaxhimit në rajon. Ndërsa 21.7% janë të mendimit sekontributi i tyre në sektor mund të shprehet me ofrimin e produkteve dhe shërbimeve

26%

33.3%

8.9%

30.4%

1.4%0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

PROBLEMATIKAT NË MENAXHIMIN E TURIZMIT

Mungesa e standarteve tëkrahasueshme me vendet e rajonitProblemet financiare

Niveli i ulët i përfshirjes sërezidentëve në menaxhimMarketing i pamjaftueshëm

tjetër

136

turistike, aktivitet ky që dikton nevojën e një mbështetjeje dhe lehtësira financiare mendërmjetësimin e shtetit.

Grafiku 20 - Niveli i pretenduar i përfshirjes në planifikim


Gjetjet evidentuan se komunitetet lokale dëshirojnë të jenë të përfshirë në politikat eturizmit duke mundësuar përgatitjen e të tjera politikave, të cilat adresojnëshqetësimet e tyre dhe plotësojnë nevojat e të gjithë aktorëve. Për më tepër,komunitetet lokale duan të kenë një zë në çështjet e zhvillimit (jo domosdoshmërishtzhvillimin ekonomik të turizmit) për të mundësuar mbrojtjen e interesave tëkomunitetit, për të rritur transparencën, llogaridhënien dhe për të minimizuarshpërdorimet me burimet lokale. Nga analiza deskriptive është e qartë se rezidentëtjanë kundër qasjes mbizotëruese nga lart - poshtë në vendimmarrje, kur kjo lidhet mezhvillimin e turizmit në zonat e tyre. Studimi gjithashtu thekson shkallën e ulët tëvlerësimit të pikëpamjeve dhe rolit pjesëmarrës të komuniteteve lokale, ndërkohë qëvendimmarrësit publikë kanë vendosur përgjithësisht për ta.Shpeshherë, edhe vet rezidentët nuk e dinë konkretisht se si të përfshihen kur bëhetfjalë për pjesëmarrjen. Strukturave publike u del një sfidë e madhe përpara, në lidhjeme nxitjen e pjesëmarrjes qytetare në vendimmarrje dhe rritjen e interesit të tyre.Mënyrat për të përfshirë popullsinë lokale në hartimin e politikave dhe vendimevembi turizmin janë të shumta. Disa prej më të përdorurave përfshijnë: organizimin eseminareve, workshop-eve dhe konferencave, trajnimin, krijimin e grupeve të punës,marrjen e informacioneve dhe sugjerimeve nëpërmjet intervistave dhe pyetësorëve përpublikun e gjerë ose për grupe të veçanta interesi, krijimi i bordeve këshillimore,seancat publike, krijimi i forumeve, etj.

Në zonën turistike të Vlorës, bashkëpunimi mes palëve të interesuara nuk është i lehtëpër t`u nxitur, pasi nuk ka përvoja të mëparshme të bashkëpunimit dhe nuk kandërmjetës mes palëve të interesuara. Prandaj, zgjerimi i përdorimit të procedurave të

4.6%

26.8%

41.7%

21.7%

5.3%

05

1015202530354045

NIVELI MË I PËRSHTATSHËM I PËRFSHIRJES

nuk duhet të marrin pjesë

duhet të konsultohen kur hartohenplanet e menaxhimit

duhet të përfaqësohen nëvendimarrje

duhet të mbështeten financiarishtpër të investuar në turizëm

duhet të kenë rol lider si punonjëstë të gjitha hallkave

137

konsultimit publik, angazhimi i të gjitha grupeve të interesit në diskutimet mbiprojekte publike apo vendime të rëndësishme të lejuara, si dhe përdorimi i punonjësvetë qeverisjes lokale dhe agjencive të zhvillimit të turizmit do të rriste interesin dhe përpasojë edhe masën e përfshirjes së komunitetit për zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm.

6.1.2 Modelet statistikore

Në tre tabelat e mëposhtme paraqitet një analizë e vlerësimeve numerike të këtyre treaspekteve kryesore të qëndrueshmërisë në turizëm sipas rezidentëve, duke krijuarkështu mundësinë e krahasimit të vlerës mesatare, medianës dhe devijimit standardpër secilin prej tyre. Përgjigjet e rezidentëve që morën pjesë në plotësimin e pyetësoritu bazuan tek shkallët e Likert-it, me një vlerësim nga 1 - 5, në rendin rritës (aspakdakort - shumë dakort). Rishikimi i literaturës evidenton se çdo kategori e ndikimit tëturizmit përfshin si efekte pozitive, ashtu dhe efekte negative dhe shpeshherëperceptimet e rezidentëve janë kontradiktore.

Një përmbledhje e studimeve të turizmit tregon se zhvillimi është i lidhur kryesishtme prosperitetin ekonomik. Prandaj, metodat e përdorura më shpesh në hulumtimet eturizmit kanë qenë të shqetësuara për ndikimet ekonomike. Fokusi i hulumtimitekonomik të turizmit është i bazuar në matjen e përfitimeve ekonomike të turizmit përkomunitetet.

Tabela 16 - Perceptimet e të anketuarve ndaj aspektit ekonomik të TQ

Nr. Aspektet ekonomike Mesatarja Mediana DevijimiStandard

1. Ndikimet e turizmit janë shumë të favorshme përekonominë e qytetit të Vlorës

3.59 4.00 .05

2. Paratë e siguruara nga turizmi janë në përfitim të tëgjithë komunitetit

2.99 3.00 .05

3. Turizmi është një nga industritë kryesore qëmbështet ekonominë lokale

3.53 4.00 .05

4. Standardi juaj i jetesës është rritur si pasojë eturizmit

3.02 3.00 .05

5. Turizmi ka përmirësuar mundësitë e punësimit nëkomunitet

3.36 4.00 .05

6. Turizmi ka tërhequr më tepër investime nëkomunitet

3.23 3.00 .05

7. Cilësia e shërbimeve publike është rritur si pasojë einvestimeve në turizëm

3.04 3.00 .05

8. Çmimet e shumë të mirave dhe shërbimeve nërajon janë rritur për shkak të turizmit

3.49 4.00 .05

9. Niveli juaj i jetesës është përmirësuar për shkak tëparave që turistët shpenzojnë në lokalitet

3.53 4.00 .05

138

10. Një pjesë e konsiderueshme e mjeteve monetare tëfituara nga turizmi dalin jashtë vendit nga

kompanitë e rajonit

3.55 4.00 .05

11. Të ardhurat e gjeneruara nga turizmi në zonëshkojnë tek individët dhe organizatat jashtë vendit

2.98 3.00 .05


Nga të dhënat e mësipërme shihet se faktori i vlerësuar me ndikimin më të madhekonomik në lokalitet nga të anketuarit është: ndikimet e turizmit janë shumë tëfavorshme për ekonominë e qytetit të Vlorës, i ndjekur nga: një pjesë ekonsiderueshme e mjeteve monetare të fituara nga turizmi dalin jashtë vendit ngakompanitë e rajonit. Duket paksa kontraditor ky rezultat, por ai lidhet në mënyrë tëdrejtpërdrejtë me varësinë e turizmit lokal nga sektorët e tjerë ekonomik dhe sidomosnga produktet e importit. Fakti që si turistët, edhe ndërmarrjet që u shërbejnë atyre(tour operatorë, ndërmarrje akomoduese, ndërmarrje restoranterie, kompani transporti,etj) përdorin kryesisht inpute jo të prodhuara në vend, do të reduktojë oportunitetetpër të fuqizuar nivelin e të ardhurave të përftuara lokalisht. Një parim i rëndësishëm izhvillimit të qëndrueshëm për të maksimizuar kontributin e turizmit në prosperitetinekonomik të destinacionit pritës lidhet me përfshirjen e pjesës së shpenzimeve tëvizitorëve që mbahen lokalisht, duke siguruar që përfitimet ekonomike të mbeten nëvendin ku përballen këto kosto. Ndërkohë që komunitetet lokale duhet të përballen menjë numër kostosh të jashtme të shkaktuara nga turizmi, është e rëndësishme qëpolitikat të kërkojnë të maksimizojnë kthimin ekonomik tek komuniteti. Kjo jo vetëmpër të siguruar realizueshmërinë e rritjes ekonomike, por edhe për shkak tëmaksimizimit të shpenzimeve për njësi të vizitorëve dhe reduktimit të rrjedhjeve ngasektori, si dhe lidhjeve të zhvillimit në ekonominë lokale. Progresi lokal do të thotë tësiguruarit se turizmi është i mirëintegruar brenda ekonomisë dhe është i zhvilluarkrahas sektorëve të tjerë.

Të renditura më pas, me të njëjtin nivel vlerësimi (mesatare 3.53) janë: turizmi ështënjë nga industritë kryesore që mbështet ekonominë lokale dhe niveli juaj i jetesësështë përmirësuar për shkak të parave që turistët shpenzojnë në lokalitet. Kjo renditje(e vlerësuar e treta nga 10 në total), dëshmon rolin e madh të sektorit turistik si njënga gjeneratorët e zhvillimit ekonomik të rajonit.

Në mënyrë që banorët të marrin përfitime nga zhvillimi i turizmit, atyre duhet t'u jepetmundësia të marrin pjesë dhe të fitojnë financiarisht nga turizmi (Kasap, 2008).Megjithatë, përfitimet nga turizmi janë shpesh të përqëndruara në duart e një numri tëkufizuar të njerëzve të cilët kanë kapital për të investuar në turizëm, duke përjashtuarnjë numër të madh njerëzish nga proceset e zhvillimit dhe të planifikimit. Gjithësesi,kjo është sfiduese në vetvete, veçanërisht atje ku turizmi i qëndrueshëm ka një rol nëzbutjen e varfërisë. Pjesëmarrja e komunitetit duhet të japë një ndjenjë të zotërimitdhe përgjegjësi për turizëm për komunitetin si një mjet për të siguruar mbajtjen epërfitimeve ekonomike dhe minimizimin e ndikimit negativ social - kulturor. Sfidat

139

kryesore përfshijnë vështirësitë e pjesëmarrjes së komunitetit në fazat e hershme tëzhvillimit, si dhe të nxitjes së bashkëpunimit të ekuilibruar dhe përfaqësues.Komuniteti ka më shumë gjasa për të filluar të marrë pjesë në strategjitë e zhvillimittë turizmit pasi vëren arritjen e përfitimeve ekonomike nga të tjerët, zakonishtbizneset e jashtme. Segmentet më të varfra të komunitetit janë dukshëm tënënpërfaqësuara dhe pjesëmarrja mbështetet kryesisht tek elitat lokale268. Ky është njëshqetësim i veçantë në zhvillimin e turizmit për zbutjen e varfërisë, ndërkohë qëpjesëmarrja e komunitetit është një kërkesë për shpërndarje të barabartë të përfitimevenga turizmi.

Tabela 17 - Perceptimet e të anketuarve ndaj aspekteve socio - kulturore të TQ

Nr. Aspektet socio - kulturore Mesatarja Mediana DevijimiStandard

1. Turizmi inkurajon një gamë të gjerë tëaktiviteteve kulturore

2.89 3.00 .05

2. Turizmi ka rezultuar në një shkëmbim më tëmadh kulturor ndërmjet turistëve dhe

rezidentëve

3.67 4.00 .05

3. Turizmi ndihmon në mbajtjen gjallë të kulturësdhe ruajtjen e identitetit të rezidentëve lokalë

3.59 4.00 .05

4. Turizmi inkurajon një numër të madhaktivitetesh kulturore, siç janë arti, muzika,

artizanati

3.64 4.00 .05

5. Turizmi ka rritur krenarinë e rezidentëve përkulturën lokale të komunitetit

3.40 4.00 .05

6. Turizmi stimulon sjellje pozitive në komunitet 3.69 4.00 .04

7. Ndikimet e turizmit janë favorizuese tëaspekteve sociale të komunitetit

3.51 4.00 .05

8. Për shkak të zhvillimit të turizmit, njerëzitlokalë tani kanë më tepër oportunitete

rekreacioni

3.41 4.00 .05

9. Turizmi sjell përfitime për një grup të vogëlnjerëzish në rajon

3.56 4.00 .05

10. Turizmi ka përmirësuar produktet dheshërbimet e infrastrukturës turistike

3.08 3.00 .05

11. Zhvillimi i turizmit shoqërohet dhe meprobleme sociale në komunitet (krimi,përdorimi i drogës, alkooli, bixhozi,

kontrabanda)

3.01 3.00 .05


Ndikimet socio - kulturore të turizmit janë më të vështira për t'u matur në aspektinsasior, sepse ato janë shpesh shumë cilësore dhe subjektive në natyrë. Nga ana tjetër,këto ndikime janë shumë të rëndësishme dhe duhet të konsiderohen për njëdestinacion turistik, sepse ofrojnë një ndjenjë të përkatësisë dhe përfshirje të

268Akpabio, I.A., Enian, E.A. and Egwali, E.C. (2008), ‘‘Socio-economic potentials and environmentalimplications of coastal tourism at Adiabo, Cross River State, Nigeria’’, Environment, Developmentand Sustainability, Vol. 10.

140

komunitetit lokal. Turizmi është një fenomen shoqëror që ka një ndikim në vlerat eshoqërisë. Megjithatë, turizmi është i ndikuar edhe nga shoqëria, pasi qëndrimi injerëzve lokalë luan një rol thelbësor në kënaqësinë turistike.

Për dimensionin e aspektit socio - kulturor, ndikimi i turizmit në stimulimin e sjelljevepozitive në komunitet rezulton të jetë më i rëndësishmi me një mesatare 3.69. Tepër irëndësishëm (me një mesatare 3.67) konsiderohet roli i turizmit në shkëmbiminkulturor ndërmjet turistëve dhe rezidentëve, ndërsa më pak i rëndësishëm rezultonndikimi i turizmit si inkurajues i një game të gjerë të aktiviteteve kulturore.

Banorët kanë kuptuar potencialin e turizmit për mirëqenien e tyre, ata janë mjaftmiqësorë për vizitorët dhe mbështesin zhvillimin e turizmit. Disavantazhet sociale qëshoqërojnë zhvillimin e turizmit nuk janë parë si serioze. Kjo është e rëndësishme përqëllimin e këtij hulumtimi që është të kuptuarit e komuniteteve në lidhje me turizmindhe atë që banorët presin prej zhvillimit të tij.Qëllimet e qëndrueshmërisë për zhvillimin e turizmit shërbejnë gjithashtu për tëmbrojtur pasuritë natyrore dhe kulturore të komunitetit.

Tabela 18 - Perceptimet e të anketuarve ndaj aspektit mjedisor të TQ

Nr Aspekti mjedisor Mesatarja Mediana DevijimiStandard

1. Ndikimet e turizmit janë të favorshme për mjedisin 3.52 4.00 .05

2. Turizmi ofron një nxitës për ruajtjen e resursevenatyrore

3.32 4.00 .05

3. Ndërtimi i hoteleve dhe fasiliteteve të tjera turistikeka shkatërruar mjedisin natyror në rajon

3.60 4.00 .05

4. Turizmi ofron një nxitës për restaurimin endërtesave historike

3.52 4.00 .05

5. Komuniteti duhet të kontrollojë zhvillimin e turizmitnë aspektin mjedisor

3.72 4.00 .05

6. Turizmi ka kontribuar në ruajtjen e mjedisit natyrordhe biodiversitetit

2.91 3.00 .05

7. Përfitimet mjedisore prej turizmit janë më të mëdhase kostot me të cilat përballet komuniteti

3.00 3.00 .05

8. Turizmi ka përmirësuar në shumë mënyra mjedisinekologjik në komunitet

3.63 4.00 .05


Komunitetet ndajnë dhe menaxhojnë burimet lokale me qëllim arritjen e një synimi tëpërbashkët në terma të cilësisë së jetës. Rëndësia e bashkëpunimit është ngritur nëmënyrë substanciale me sfidat në rritje të çështjeve mjedisore dhe globalizimin,veçanërisht në zonat bregdetare ku strategjitë e integruara të menaxhimit bregdetarjanë të rëndësishme për qëndrueshmërinë e ekosistemeve dhe kapacitetin pritësbregdetar.

141

Nga të dhënat e siguruara nëpërmjet pyetësorit rezulton se: për dimensionin e aspektitmjedisor, prioritar vlerësohet roli i komunitetit në aspektin mjedisor të turizmit(mesatare 3.72) dhe më pak i rëndësishëm rezulton fakti se turizmi ka kontribuar nëruajtjen e mjedisit natyror dhe biodiversitet (mesatare 2.91).

Komunikimi dhe bashkëpunimi efektiv lokal është i vështirë për t`u arritur dhe tentontë mbështetet gjerësisht në fuqinë e marrëveshjes së shpërndarjes në komunitet.Mbrojtja e burimeve të përbashkëta kurrë nuk do të arrihet plotësisht, sepse zakonishtnuk ka asnjë nxitje për individët, duke vepruar thjesht në afatshkurtër. Mënyra epërdorimit të të mirave të përbashkëta varet nga qëndrimet, vlerat dhe sjelljet në nivelindividual.

Në Vlorë funksionon që prej vitit 2007 Qendra e Informacionit Aarhus, misionikryesor i së cilës është zbatimi i Konventës së Aarhusit dhe sensibilizimi i aktorëvelokalë dhe i qytetarëve për çështjet e mbrojtjes së mjedisit dhe për përfshirjen ekomunitetit në vendimmarrjen lokale për çështjet që lidhen me mjedisin. Po kështu,në vitin 2012 u krijua Forumi Civil për Monitorimin e Planeve Strategjike të Vlorës.FCM ka për detyrë të organizojë një monitorim konstant për planet e zhvillimit nëVlorë, të cilat janë akoma pezull. Po operohet me plane të pjesshme, që në periudhëafatgjatë mund të çojnë në një zhvillim kaotik e të paqëndrueshëm.

Aspekti Ekonomik, Socio - Kulturor dhe Mjedisor janë variabla të rinj të llogaritur simesatare e gjithë variablave të pyetësorit për secilin aspekt.

= /= /

= /Në tabelën e mëposhtme pasqyrohen variablat përcaktuese të qëndrueshmërisë, dukekrahasuar edhe vlerën e peshës specifike të secilës prej tyre.

Tabela 19 - Variablat e qëndrueshmërisë

AspektiEkonomik

Aspekti SocioKulturor

AspektiMjedisor

N Të vlefshme 568 568 568

Mungojnë 0 0 0

Mesatarja 3.2785 3.4153 3.4025

Devijimi Standard nga mesatarja .03420 .02995 .03004

142

Mediana 3.3000 3.5833 3.5000

Modë 3.00 3.67 3.50(a)

Devijimi Standard .81498 .71389 .71604

Minimum 1.00 1.00 1.00

Maksimum 5.00 5.00 5.00


Rezultatet e studimit tregojnë se aspekti socio - kulturor i turizmit paraqitet më irëndësishmi për mostrën e shqyrtuar (mesatare = 3.4153 dhe devijimi standard = .71389).

Pas tij vlerësohet aspekti mjedisor (mesatare = 3.4025 dhe devijimi standard = .71604).

Dimensioni aspekti ekonomik rezulton si dimensioni më pak i rëndësishëm i turizmit(mesatare = 3.2785 dhe devijimi standard = .81498).

Përveç kësaj, ky studim shqyrton se si varësia ekonomike në industrinë e turizmit (eshprehur përmes natyrës së punës së banorëve) ndikon në qëndrimet dheperceptimet e vendasve ndaj zhvillimit të turizmit.

6.1.3 Analiza e Regresionit

Përpara se të bëjmë analizën regresive duhet që variablat që po studiojmë të kenëlidhje korrelative midis njëri - tjetrit.

Për të testuar hipotezën nëse variblat në studim kanë lidhje me njëra - tjetrën ndiqenhapat e mëposhtëm:

Hapi i parë: Përcaktimi i hipotezaveTesti chi-katror (testi i pavarësisë)269

Për të përcaktuar nëse ekziston një lidhje ose jo statistikore ndërtohen dy hipoteza270:

Ho: Nuk ka lidhje midis variablave në shqyrtim

Ha: Ka lidhje statistikore midis variablave në shqyrtim

269Test jo-parametrik, i cili përdoret kur të dhënat në analizë mendohet të mos reflektojnë njëshpërndarje normale dhe janë në shkallën e matjes nominale ose ordinale. Përdoret kur studiuesit iintereson numri i pjesmarrësve ose ngjarjet që bien në një kategori të caktuar. Chi-katrori tregon vetëmekzistencën ose jo të lidhjes midis variablave të studiuar. Ai nuk jep informacion në lidhje me fortësinëe lidhjes.270 Nëse p <0.05 (sinjifikanca) atëherë hipoteza Ho hidhet poshtë dhe pranohet alternativa (ka lidhjemidis variablave). Nëse p > 0.05 atëherë pranojmë hipotezën Ho (nuk ka lidhje).

143

Hapi i dytë: Përcaktimi i nivelit të rëndësisë - alpha (α).Hapi i tretë: Në hapin e tretë llogaritet një statistikë e specifikuar në hipotezën H0.Specifikojmë testin statistikor që do të përdoret për të bërë testin e hipotezës që nëkëtë rast përdoret testi Pearson Correlation.

Testi Pearson Correlation

Ky test përdoret për të përcaktuar nëse ekziston një lidhje (korrelacion) dhe fortësinëe lidhjes midis të dhënave të vazhdueshme, pra siç janë të dhënat e prezantuara nëstudim. Vlerat e këtij koeficienti bien në intervalin -1 në +1.

Tabela 20 - Vlera e interpretimit të koeficientit

Vlera Interpretimi

1.0 Korrelacion i plotë pozitiv

0 to 1 Vlerat e variablave kanë tendencë të rriten ose të zvogëlohen njëlloj

0.0 Vlerat e variablave nuk kanë të njëjtën tendencë

-1 to 0 Vlerat e variablave kanë tendencë të kundërt

-1.0 Korrelacion i plotë negativ

Hapi i Katërt : Vlerësimi i hipotezave

Modeli i përdorur është regresioni logjistik. Ky regresion është zgjedhur për arsyese variabli i varur është dikotomik. Ai merr dy vlera të mundshme: ndikon, nukndikon. Kjo na çon në përzgjedhjen e përdorimit të një regresioni logjistik. RegresioniLogjistik Binar271 vlerëson se sa herë më shumë ose sa herë më pak gjasa ka njëngjarje e varur të ndodhë në varësi të kategorive të variablit të pavarur, një prej tëcilave merret si kategori reference.

Për të parë fortësinë e lidhjes midis këtyre variablave të varur dhe të pavarur përdoretkorrelacioni.

271Përdoret një transformim logaritmik “logit” ku p do të jetë probabiliteti që ndikon tek angazhimi, B -janë vlerat që parashikojnë variablin e varur në regresionin logjistik. Këta vlerësues tregojnë sasinë erritjes (zvogëlimit, nëse shenja është negative) në vlerën e logaritmit natyror të variablit tëparashikuar, duke mbajtur të tjerët të pandryshuar.

144

Tabela 21 - Tabela e korrelacionit ndërmjet variablave

Si duhet tëangazhohen banorët

në planifikimin eturizmit të zonës?

AspektiEkonomik

Dummy

AspektiSocio-

KulturorDummy

AspektiMjedisor

Dummy


në planifikimin eturizmit të zonës

PearsonCorrelation 1 .103(*) .099(*) .109(**)

Sig. (2-tailed)

.014 .019 .009

N 568 568 568 568

Aspekti EkonomikDummy

PearsonCorrelation .103(*) 1 .250(**) .261(**)

Sig. (2-tailed)

.014 .000 .000

N 568 568 568 568

Aspekti SocioKulturor Dummy

PearsonCorrelation

.099(*) .250(**) 1 .531(**)

Sig. (2-tailed)

.019 .000 .000

N 568 568 568 568

Aspekti MjedisorDummy

PearsonCorrelation

.109(**) .261(**) .531(**) 1

Sig. (2-tailed)

.009 .000 .000

N 568 568 568 568

* Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).

Sipas të dhënave të tabelës së mësipërme rezulton se aspekti ekonomik, socio -kulturor dhe mjedisor kanë një lidhje lineare statistikisht të rëndësishme, e cilatregohet për vlerat e r respektivisht 0.103; 0.099; 0.109 me një sinjifikancë e cilaështë më e vogël se 0.05.

Tabela 22 - Tabela e kontigjencës për angazhimin me aspektin ekonomik

Si duhet të angazhohen banorët në planifikimin e turizmit tëzonës

Total

të informohenparaprakisht

të jenë pjesë ekonsultimevepublike

të japinopinionete tyre

të jenë pjesëmarrës nëproceset e marrjes sëvendimeve

AspektiEkonomik

ImpaktNegativ

105 160 81 90 436

ImpaktPozitiv

27 34 33 38 132

Total 132 194 114 128 568


145

Tabela 23 - Tabela e kontigjencës për angazhimin me aspektin socio - kulturor

Si duhet të angazhohen banorët në planifikimin e turizmittë zonës

Total

tëinformohenparaprakisht

të jenë pjesë ekonsultimeve

publike

të japinopinionet

e tyre

të jenë pjesëmarrës nëproceset e marrjes së

vendimeve

AspektiSocio-Kultur

ImpaktNegativ

29 57 20 18 124

ImpaktPozitiv

103 137 94 110 444

Total 132 194 114 128 568


Tabela 24 - Tabela e kontigjencës për angazhimin me aspektin mjedisor

Si duhet të angazhohen banorët në planifikimin e turizmittë zonës

Total

tëinformohenparaprakisht

të jenë pjesë ekonsultimeve

publike

të japinopinionet

e tyre

të jenë pjesëmarrës nëproceset e marrjes së

vendimeve

AspektiMjedisor

ImpaktNegativ

40 71 21 28 160

ImpaktPozitiv

92 123 93 100 408

Total 132 194 114 128 568


Për të testuar hipotezën kryesore ndërtohen hipotezat e mëposhtme:

H0: Aspekti Ekonomik, Mjedisor dhe Socio Kulturor nuk ndikohet nga përfshirja ekomunitetitHa: Aspekti Ekonomik, Mjedisor dhe Socio Kulturor ndikohet nga përfshirja ekomunitetitTestimi i hipotezës do të realizohet me anë të regresioneve logjistike.

Regresioni Logjistik për Aspektin Ekonomik

Variabli i varur (Y) është variabli Aspekti Ekonomik (variabël dikotomik - Dummy),që është një variabël që merr 2 vlera: 1 ose 0.Vlera 0: angazhimi nuk ndikon tek aspekti ekonomik nëse vlera e përllogaritur e tijështë më e vogël se 3.Vlera 1: angazhimi ndikon tek aspekti ekonomik nëse vlera e variablit është më emadhe se 3.

146

Aspekti Ekonomik është një variabël që është ndërtuar duke gjetur mesatarenaritmetike të të gjitha pyetjeve që i përkasin seksionit aspekti ekonomik. Në të njëjtënmënyrë është vepruar edhe për variablat e tjera.Variabli i pavarur është: angazhimi i banorëve në planifikimin e turizmit të zonës.Përfundimet e regresionit llogjistik janë :

Tabela 25 - Kodifikimi i variablave kategorik për aspektin ekonomik

Frekuenca Kodimi i parametrit

(1) (2) (3) (1)




132 0.000 .000 .000

të jenë pjesë ekonsultimevepublike(2)

194 .000 1.000 .000

të japin opinionet etyre(1)

114 .000 .000 1.000

të jenë pjesëmarrësnë proceset e marrjessë vendimeve(3)

128 .000 .000 1.000


Tabela 26 - Variablat e aspektit ekonomik

B Devijimistandard

Eald Shkallae lirisë

Rëndësia B eparashikuar

Step1(a)

P3_17 9.050 3 .029

P3_17(1) -.496 .290 2.928 1 .087 .609

P3_17(2) -.687 .270 6.450 1 .011 .503

P3_17(3) -.036 .283 .016 1 .009 .965

Constant -.862 .193 19.864 1 .000 .422

a Variable(s) entered on step 1: P3_17.

Interpretimi i rezultateve:1. Aspekti Ekonomik mund të ketë impakt pozitiv rreth 0.503 herë më shumë

nëse banorët lokalë që jetojnë në zonat në studim do të jenë pjesë ekonsultimeve publike të planifikimit të turizmit të zonës.

2. Aspekti Ekonomik mund të ketë impakt pozitiv rreth 0.965 herë më shumënëse popullsia që jeton në zonat në studim do të jetë pjesëmarrëse në procesete vendimmarrjes publike rreth planifikimit të turizmit të zonës.

147

Regresioni Llogjistik për Aspektin Socio - KulturorVariabli i varur (Y) është variabli Aspekti Socio - Kulturor (variabël dikotomik -Dummy), që merr 2 vlera: 1 ose 0.Vlera 0: angazhimi nuk ndikon tek aspekti socio - kulturor nëse vlera e përllogaritur etij është më e vogël se 3.Vlera 1: angazhimi ndikon tek aspekti socio - kulturor nëse vlera e variablit është mëe madhe se 3.Aspekti socio - kulturor është një variabël i ndërtuar duke gjetur mesataren aritmetiketë të gjitha pyetjeve që i përkasin seksionit aspekti socio - kulturor.Variabli i pavarur është pyetja : Si duhet të angazhohen banorët në planifikimin eturizmit të zonës?

Përfundimet e regresionit logjistik janë :

Tabela 27 - Kodifikimi i variablave kategorik për aspektin socio - kulturor

Frekuenca Kodimi i parametrit

(1) (2) (3) (1)



të informohen paraprakisht 132 0.000 .000 .000

të jenë pjesë e konsultimevepublike(2)

194 .000 1.000 .000

të japin opinionet e tyre(1) 114 .000 .000 1.000

të jenë pjesëmarrës nëproceset e marrjes sëvendimeve(3)

128 .000 .000 1.000


Tabela 28 - Variablat socio - kulturor

B Devijimistandard

Eald Shkalla elirisë


Step1(a)

P3_17 11.911 3 .008

P3_17(1) -.543 .330 2.706 1 .100 .581

P3_17(2) -.933 .299 9.731 1 .002 .393

P3_17(3) -.263 .354 .550 1 .008 .769

Constant 1.810 .254 50.683 1 .000 6.111


Interpretimi i rezultateve:

1. Aspekti Socio - Kulturor mund të ketë impakt pozitiv rreth 0.393 herë mëshumë nëse popullsia që jeton në zonat në studim do të jetë pjesë e

148

konsultimeve publike rreth planifikimit të turizmit të zonës kundrejt faktit nësepopullsia që jeton në qyetin e Vlorës do të informohet paraprakisht për të.

2. Aspekti Socio - Kulturor mund të ketë impakt pozitiv rreth 0.769 herë mëshumë nëse popullsia që jeton në zonat në studim do të jetë pjesëmarrëse nëvendimmarjen publike rreth planifikimit të turizmit të zonës kundrejt faktitnëse popullsia që jeton në qyetin e Vlorës do të informohet paraprakisht për të.

Regresion Logjistik për Aspektin Mjedisor

Variabli i varur (Y) është variabli Aspekti Mjedisor (variabël dikotomik - Dummy),që merr 2 vlera: 1 ose 0.Vlera 0: angazhimi nuk ndikon tek aspekti mjedisor nëse vlera e përllogaritur e tijështë më e vogël se 3.Vlera 1: angazhimi ndikon tek aspekti mjedisor nëse vlera e variablit është më emadhe se 3.Aspekti mjedisor është një variabël që është ndërtuar duke gjetur mesataren aritmetiketë të gjitha pyetjeve që i përkasin seksionit aspekti mjedisor.

Variabli i pavarur është pyetja: Si duhet të angazhohen banorët në planifikimin eturizmit të zonës?Përfundimet e regresionit logjistik janë:

Tabela 29 - Variablat mjedisor

B Devijimistandard

Eald Shkallae lirisë


Step1(a)

P3_17 14.620

3 .002

P3_17(1) -.440

.286 2.374 1 .123 .644

P3_17(2) -.723

.261 7.705 1 .006 .485

P3_17(3) .215 .323 .445 1 .005 1.240

Constant 1.273

.214 35.447

1 .000 3.571


Interpretimi i rezultateve:

1. Aspekti Mjedisor mund të ketë impakt pozitiv rreth 0.485 herë më shumë nësepopullsia që jeton në zonat në studim do të jetë pjesë e konsultimeve publikerreth planifikimit të turizmit të zonës kundrejt faktit nëse popullsia që jeton nëqyetin e Vlorës do të informohet paraprakisht për të.

149

2. Aspekti Mjedisor mund të ketë impakt pozitiv rreth 1.240 herë më shumë nësepopullsia që jeton në zonat në studim do të jenë pjesëmarrëse në proceset emarrjes së vendimeve publike rreth planifikimit të turizmit të zonës kundrejtfaktit nëse popullsia që jeton në qytetin e Vlorës do të informohet paraprakishtpër të.

Ky interpretim është i vërtetë vetëm në qoftë se efektet e tjera mbahen konstante.

Në përfundim të kësaj analize mund të konkludojmë se Aspekti Ekonomik, Mjedisordhe Socio - Kulturor ndikohen nga përfshirja e komunitetit. Modeli i regresionit ipërdorur në studim tregon qartë se përfshirja e komutitetit është e rëndësishme tek tëtre aspektet e qëndrueshmërisë, por më e lartë tek aspekti socio - kulturor.

Për të përshkruar, vlerësuar dhe interpretuar të dhënat e disponueshme në këtë studimsi dhe lidhjet midis variableve të ndryshme u përdorën një sërë treguesish, teknikashdhe testesh statistikore. Testi statistikor që do të përdoret për analizën e mëtejshmeështë ANOVA. Analiza e Variancës ose ndryshe ANOVA është një procedurëstatistikore për të kontrolluar barazinë ose jo të pritjeve matematike të disapopullimeve.

H10: Nuk ka dallim të madh në të gjithë kategoritë e aktiviteteve që kryejnë personat

në aspektin ekonomik.

H11: Ka dallim të madh në të gjithë kategoritë e aktiviteteve që kryejnë personat në

aspektin ekonomik.

Kjo hipotezë është testuar duke përdorur testin statistikor ANOVA. Rezultatet janë tëparaqitura në tabelën e mëposhtme:

Cili është aktiviteti që ju kryeni?

Tabela 30 - Të dhënat e ANOVA-s

Shuma ekatrorëve

df Mesatarja ekatrorëve

F Sig.

Ndërmjet grupeve 229.056 37 6.191 1.093 .329

Brenda grupeve 3003.069 530 5.666

Total 3232.125 567


Vlerësimi i modelit

Lidhet me vlerësimin e treguesit Sig. Nëse është më i vogël se 0.05 atëhere modeliështë globalisht i rëndësishëm dhe mund të kalojmë në vlerësimin e statistikave tëtjera.

150

Hipoteza 0: Nuk ka relacion linear midis variablit të pavarur dhe variablit të varur

Hipoteza a: Ka relacion linear midis variablit të pavarur dhe variablit të varur

Nga të dhënat e tabelës së mësipërme shikojmë se vlera e Fisherit F-së së gjetur është1.093 me një sinjifikancë më të madhe se 0,05. Në këtë rast Hipoteza 0 qëndron: nukka dallim të madh në të gjithë kategoritë e aktiviteteve që kryejnë personat në aspektinekonomik.

Aspekti Socio - Kulturor


në aspektin socio - kulturor.


aspektin socio - kulturor.



Shuma ekatrorëve


F Sig.


Brenda grupeve 2965.971 524 5.660

Total 3232.125 567


Nga të dhënat e tabelës së mësipërme shikojmë se vlera e Fisherit F-së së gjetur është1.094 me një sinjifikancë më të madhe se 0,05. Në këtë rast Hipoteza 0 qëndron: nukka dallim të madh në të gjithë kategoritë e aktiviteteve që kryejnë personat në aspektinsocio - kulturor.

Aspekti mjedisor


në aspektin mjedisor.


aspektin mjedisor.



Shuma ekatrorëve


F Sig.


151

Brenda grupeve 3035.828 536 5.664

Total 3232.125 567


Nga të dhënat e tabelës së mësipërme shikojmë se vlera e Fisherit F-së së gjetur është1.118 me një sinjifikancë më të madhe se 0,05. Në këtë rast Hipoteza 0 qëndron: nukka dallim të madh në të gjithë kategoritë e aktiviteteve që kryejnë personat në aspektinmjedisor.

E njëjta analizë është bërë edhe për variablin gjini ku ka rezultuar se edhe gjinia nuksjell ndryshime në aspektin ekonomik, socio - kulturor dhe mjedisor.

Hipoteza bazë :H0: Aspekti Ekonomik, Mjedisor dhe Socio - Kulturor nuk ndikohet nga përfshirja ekomunitetitHa: Aspekti Ekonomik, Mjedisor dhe Socio - Kulturor ndikohet nga përfshirja ekomunitetit

Kjo hipotezë u analizua nëpërmjet testimit të tre nën hipotezave:

Tabela 33 - Tabela përmbledhëse e testimit të hipotezave

Hipoteza HipotezaZero (Nul)

Testi Statistikori përdorur

Rezultati

H1o Aspekti Ekonomik nuk ndikohet ngapërfshirja e komunitetit

Korrelacion Hidhetposhtë

H11o Aspekti Socio - Kulturor nuk ndikohetnga përfshirja e komunitetit


H12o Aspekti Mjedisor nuk ndikohet ngapërfshirja e komunitetit


Në përfundim të analizës së mësipërme mund të konludojmë se: Aspekti Ekonomik,Mjedisor dhe Socio - Kulturor të qëndrueshmërisë ndikohen nga përfshirja ekomunitetit në planifikimin turistik. Modeli teorik dhe ai konceptual i zhvilluar nëkëtë analizë qëndron dhe është i vërtetuar.

Zhvillimi i destinacioneve konkurruese dhe rrjedhimisht të suksesshme, në të cilin tëgjejnë aplikim parimet e turizmit të qëndrueshëm po shndërohet në njëdomosdoshmëri edhe për industrinë turistike në Shqipëri. Arritja e destinacioneve tëtilla ka nevojë për modele dhe plane zhvillimore, për të cilat përdorimi i modeleve tëbashkëpunimit dhe të zhvillimit të turizmit bazuar në komunitet të kthehet nëprioritar. Përgjithësisht pjesëmarrja lokale aktive në vendimmarrje supozohet të jetënjë parakusht për përfitime për të arritur komunitetet.

152

Menaxhimi efikas i destinacionit mund të ketë një ndikim të konsiderueshëm nëarritjen e zhvillimit të qëndrueshëm dhe përmirësimin e kushteve ekonomike dhesociale për komunitetin në zonën e vëzhguar.

6.2 Analiza e rezultateve të kërkimit për bizneset turistike

6.2.1 Analiza deskriptive

Karakteristikat kryesore të popullatës

Përpara realizimit të një analize të detajuar të rezultateve të kërkimit, është enevojshme të ofrojmë një prezantim të karakteristikave kryesore të popullatës.Prandaj, një pasqyrë e karakteristikave të popullatës do të ndihmojë të kuptuarit më tëmirë të qëndrimeve të të anketuarve dhe modelet e zhvillimit të ndërmarrjeveturistike. Studimi i karakteristikave të të anketuarve është i dobishëm për të kuptuarpërgjigjet e tyre ndaj iniciativave të turizmit të qëndrueshëm.

Edhe pse siç përmendet në literaturë ndërmarrjet turistike kanë dallime për shkak tëkarakteristikave të tyre (p.sh. madhësia, vendndodhja etj), pak vëmendje i ështëkushtuar të kuptuarit të këtyre ndryshimeve në karakteristika shpjeguese të modelevetë zhvillimit dhe qëndrimeve të pronarëve / menaxherëve të tyre brenda njëdestinacioni turistik. Ndërmarrjet turistike me atribute të ndryshme mund të kenëmënyra të ndryshme për të adoptuar dhe për t'iu përgjigjur iniciativave të politikavemjedisore të qeverisë dhe parimeve të qëndrueshme.

Koha e operimit të ndërmarrjeve në tregPër të hulumtuar maturinë e industrisë së turizmit në Vlorë, nga pyetësori i bizneseveu sigurua informacion për vitin e fillimit të aktivitetit të hoteleve. Diapazoni kohor indërtimit të këtyre strukturave nuk është shumë i gjerë, pasi për shkak të zhvillimit tëvonshëm të inustrisë turistike në Shqipëri, edhe sektori hotelier në qytet ka filluar tëoperojë pas vitit 1990. Madje ajo që evidentohet nga këto të dhëna, lidhet me faktin sestrukturat hoteliere janë relativisht të reja. Pjesa më e madhe e tyre (rreth 82%) janëngritur pas vitit 2000, që përkon me fazën e rritjes së kërkesës turistike në destinacion.Nga këto, 20 hotele kanë nisur aktivitetin në periudhën kohore 2000 - 2004, 26 hotelejanë ngritur gjatë viteve 2005 - 2009 dhe 13 hotele kanë nisur të operojnë gjatë këtyre5 viteve të fundit. Ndërkohë, vihet re që po 13 hotele (rreth 18% e totalit) kanë nisurtë operojnë para vitit 2000, nga të cilët 4 kanë një cikël produktiv mbi 20 vjet.

153

Grafiku 21 - Koha e operimit të bizneseve


Shërbimet e ofruara prej ndërmarrjeve akomodueseMë poshtë do të paraqesim një kornizë të ofertës së shërbimeve që prezanton seciliprej hoteleve të përfshira në studim. Shërbimi akomodues përbën bërthamën qëndrore të çdo biznesi të përfshirë në

studim. Pothuajse të gjithë hotelet (me përjashtim të njërit prej tyre) ofrojnë shërbimin

e barit. Rreth 22% e hoteleve ofrojnë sallë konferencash. Megjithëse një shifër

relativisht e ulët kjo, argumentohet me profilin bregdetar të qytetit dhezhvillimin e turizmit balnear si forma kryesore e tij. Madje strukturatpermanente për konferenca janë të limituara. Pjesa më e madhe e hoteleveadoptojnë sallat e tyre multifunksionale, duke mundësuar ofrimin einfrastrukturës së nevojshme për evente të kësaj tipologjie.

63 struktura hoteliere (rreth 88%) ofrojnë shërbimin e restoranterisë. Numri ilartë i ndërmarrjeve që mbështesin këtë shërbim lidhet me disa arsye. Së pari,vet tipologjia kryesore e klientelës hoteliere dhe kohëzgjatja disa ditore eqëndrimit të tyre në hotele, dikton nevojën për këtë shërbim. Po kështu, njëtjetër arsye lidhet me lokalizimin e pjesës më të madhe të hoteleve përgjatëvijës bregdetare, që krijon motivacion për t`u frekuentuar jo vetëm ngaturistët, por edhe nga rezidentët. Madje për sezonin e ulët dhe atë të mesëm,banorët e lokalitetit përfaqësojnë tipologjinë kryesore të klientelës.Autenticiteti gastronomik përfaqëson një atraktivitet të rëndësishëm kulturor tëdestinacionit. Restoranteria moderne e industrisë akomoduese shpeshherëështë kritikuar për ofrimin e menuve “ndërkombëtare” me shumë produkte tëimportuara apo imitime të pjatave tradicionale lokale. Praktikat e qëndrueshmetë biznesit do të inkurajojnë turistët për të vizituar prodhuesit lokalë ushqimor,duke ofruar produkte lokale, duke mbështetur bujqësinë organike, si dhe

18.1%

36.1%

27.8%

12.5% 5.6%

1 - 5 vjet 6 – 10 vjet 11 – 15 vjet 16 – 20 vjet mbi 20 vjet

154

përpunimin e ushqimit ekologjikisht miqësor. Përsa i përket treguesit të toureve, si pjesë e produktit hotelier, vihet re një

përqindje relativisht e ulët e ndërmarrjeve që zgjedhin të ofrojnë këtë shërbim.Kjo edhe për shkak të kërkesës turistike të limituar dhe kostos relativisht tëlartë të këtyre shërbimeve.

Madhësia e strukturësPërsa i përket kapacitetit pritës të hoteleve në rajonin e Vlorës, evidentohet fakti qëato janë të dimensioneve të vogla (rreth 85% e hoteleve kanë më pak se 40 dhoma).Kjo karakteristikë e tyre është konsideruar edhe si një faktor frenues për aktivitetinbashkëpunues me ndërmarrjet e udhëtimeve turistike për pritjen e grupeve tëorganizuara. Industria e turizmit në Vlorë dominohet kryesisht nga ndërmarrjet evogla dhe të mesme. Është argumentuar se zbatimi i një turizmi të qëndrueshëm ështëmë i vështirë nëse një destinacion është i fragmentizuar dhe i dominuar nga bizneset evogla. Sipërmarrjet e vogla janë zakonisht të shqetësuara në lidhje me termatfinanciarë afatshkurtër në vend të ndikimit afatgjatë që mund të ketë aktiviteti i tyre ibiznesit në mjedisin dhe komunitetin lokal272.

Grafiku 22 - Madhësia e strukturave akomoduese


Burimet njerëzoreNënkuptuar, por jo shpesh artikuluar qartë, është menaxhimi i dimensionitinstitucional të qëndrueshmërisë, i cili specifikisht i referohet zhvillimit tëkapaciteteve që përfshijnë kërkimin dhe zhvillimin e burimeve njerëzore273.Lidhur me numrin e personelit, rreth 53% e hoteleve kanë më pak se 10 punonjës.32% e tyre kanë një numër punonjësish që varion nga 11 - 20, 1.4% e strukturave

272Claver-Cortés, E. J. Molina - Azorin, J. Pereira - Moliner and M. D. Lopez - Gamero (2007).Environmental strategies and their impact on hotel performance. Journal of sustainable tourism,15 (6)

273 Labuschagne, C., Brent, A., Claasen, J. S (2005). Environmental and social impact considerations forsustainable project life cycle management in the process industry. Corporate Social Responsibilityand Environmental Management,12(1):38 – 54.

18%

40.3%

22.2%

4.2%

15.3%

më pak se 10 11_20 21-30 31-40 më shumë se 40

155

kanë nga 31 - 40 punonjës. Po kaq paraqitet rezultati edhe për numrin e punonjësve nëintervalin 41 - 50 punonjës, ndërkohë që 4.2 % e hoteleve kanë mbi 50 punonjës. Këtostatistika lidhen jo vetëm me madhësinë e strukturave hoteliere (klasifikohen të gjithastruktura të vogla referuar numrit të dhomave), por edhe me karakterin sezonal tësektorit turistik, ku muajt me nivelin më të lartë të okupimit rezultojnë të jenë korrikudhe gushti. Po kështu, ky fakt krijon hapësira për rotacion të personelit në proceset endryshme të punës, duke kryer funksione të cilat mund të mbuloheshin nga njëpersonel me kohë të plotë. Një pjesë e bizneseve hoteliere kanë tendencë për tëshkurtuar kostot e transaksionit, duke përdorur si burime njerëzore anëtarë të familjessë tyre.

Grafiku 23 - Numri i punonjësve në hotele


Praktikat e biznesit të qëndrueshëm që merren me menaxhimin e burimeve njerëzore"kërkojnë që si punëdhënësit, ashtu dhe punonjësit të konsiderojnë një pikëpamjeafatgjatë të marrëdhënieve të tyre në interes të përbashkët të të dyja palëve, tëklientëve të tyre dhe së fundmi të përfitimit të kompanisë”274.

Vendimmarrja në biznesNë të gjitha subjektet e intervistuara vendimet e biznesit merren nga pronari. Kjoprezanton një tjetër mangësi të funksionimit të sektorit turistik në përgjithësi dhe atijakomodues në veçanti në qytetin e Vlorës, ku menaxhimi ende nuk është i ndarë ngapronësia. Mungesa e arsimimit dhe kualifikimit profesional nga ana e pronarëve, endejustifikohet nga dimensionet e aktivitetit dhe motivacioni më i lartë i lidhur meinteresat e drejtpërdrejta komerciale.

274Baum, T. (2006b). Human Resource Management for Tourism, Hospitality and Leisure: AnInternational Perspective., Thomson Learning, London.

52.8%

31.9%

8.3%1.4% 1.4% 4.2%

më pak se 10 punonjës 11 – 20 21 – 30 31 – 40 41 – 50 mbi 50

156

Bashkëpunimi me strukturat publike përgjegjëse për sektorin turistikNë kuadër të bashkëpunimit me strukturat publike që menaxhojnë sektorin turistik,80% e hoteleve kanë mungesë bashkëpunimi me sektorin publik. Vetëm 14 hotele(gati 20% e totalit) pohojnë të kenë bashkëpunim dhe konkretisht

Grafiku 24 - Bashkëpunimi i hoteleve me strukturat publike


Trajnime / kualifikimeQëndrueshmëria afatgjatë ka nevojë për vizitorët e kënaqur, të cilët rekomandojnë tëtjerët për të vizituar destinacionin. Për të dhënë një përvojë që përmbush ose tejkalonpritjet, theksi vendoset në cilësinë e çdo komponenti të eksperiencës së vizitorëve.Mbijetesa e industrisë së turizmit dhe rritja e cilësisë së shërbimeve në industri varetnga kualifikimet e të punësuarve275.

Industria e turizmit dhe mikpritjes është një industri shërbimi, cilësia e së cilës varetnga përkushtimi, trajnimi, shpërblimet dhe fuqizimi i personelit të kontaktit. Nga tëdhënat shohim se rreth 6 % e bizneseve pretendojnë të bashkëpunojnë me strukturatpublike për pjesëmarrje në projekte, ndërsa rreth 20% e strukturave kanëbashkëpunuar me sektorin publik në kuadër të aktiviteteve marketing përdestinacionin. Siç evidentohet lehtësisht, niveli i bashkëpunimit të sektorit publik mesektorin privat është shumë i ulët.

Pjesëmarrja në hartimin e politikave / strategjive lokaleTë gjithë të anketuarit pohojnë se nuk kanë qenë aktor në hartimin e politikave dhestrategjive të hartuara në nivel lokal, madje shumica e tyre nuk janë të informuar mbiekzistencën e tyre.

275Ghani, M.A. (2006), “Hospitality and tourism education in the making”, Journal of Teaching inTravel & Tourism, Vol. 6 No. 2, pp. 71-87.

19.4%

80.6%

Po Jo

157

Informimi mbi strategjinë kombëtare të turizmit të qëndrueshëmE kundërt paraqitet situata lidhur me strategjinë kombëtare të turizmit tëqëndrueshëm. Thuajse 71% e të anketuarve janë të informuar mbi ekzistencën e kësajstrategjie. Kjo edhe për shkak të burimeve më të shumta të informacionit dhemediumeve masive të përdorura.

Grafiku 25 - Informacioni i bizneseve turistike mbi strategjinë e turizmit


Rëndësia e aplikimit të turizmit të qëndrueshëm në operacionet e bizneseve hoteliereNga 51 të anketuarit që kanë informacion për Strategjinë Kombëtare të Turizmit tëQëndrueshëm, 2 prej tyre kanë qëndrim neutral ndaj aplikimit të saj, 11 (qëpërfaqësojnë 15.3%) e konsiderojnë të rëndësishëm dhe 38 (dmth 52.8%) e vlerësojnësi tepër të rëndësishëm aplikimin e qëndrueshmërisë në bizneset e tyre. Kjo statistikëdëshmon për rëndësinë në rritje që po merr qëndrueshmëria si një paradigmë edomosdoshme drejt së cilës duhet të synojnë të gjitha bizneset turistike.Nga 21 të anketuar që nuk kishin informacion për Strategjinë kombëtare të turizmit tëqëndrueshëm, 3 struktura kishin një qëndrim neutral, 11 e konsiderojnë pak tërëndësishëm dhe 7 tepër të rëndësishëm.Siç kuptohet nga statistikat, ekziston një shkallë e lartë e mbështetjes sëqëndrueshmërisë në turizëm nga ana e sektorit hotelier në Vlorë. Zhvillimi ipolitikave të turizmit të qëndrueshëm mund të jetë një mënyrë shumë efiçente përstimulimin e shfaqjes së bizneseve të reja dhe promovimin e ruajtjes dhe mbrojtjesambientale276.

Përgjegjësia për planifikimin dhe vendimmarrjen në raport me turizmin e qëndrueshëmnë VlorëLidhur me zhvillimin e një turizmi më të qëndrueshëm, 88.9% e të anketuarve bien

276Castellani, V., & Sala, S. (2010). Sustainable performance index for tourism policy development.Tourism Management, 31(6).

70.8%

29.2%

Po Jo

158

dakort se kjo përgjegjësi i takon sektorit publik; 22.2% e vlerësojnë si përgjegjësi tëqeverisjes qëndrore dhe 66.7% e shohin si përgjegjësi të qeverisjes lokale.

Grafiku 26 - Perceptimi i bizneseve mbi përgjegjësinë e aplikimit të TQ


Bashkëpunimi me aktorë lokalë nga sektori i turizmit90.3% e të anketuarve pohojnë se nuk kanë pasur bashkëpunime me aktorë lokalë tëpërfshirë në sektorin turistik. Vetëm 9.7% e tyre kanë qenë pjesë e bashkëpunimeve tëtilla. Dhe më konkretisht bashkëpunimi i tyre ka qenë me zyrat e turizmit (fakt i cili upretendua edhe nga përfaqësueset e zyrës së bashkisë).

Grafiku 27 - Bashkëpunimi i hoteleve me aktorët lokalë


22.2%

11.1%

66.7%

qeverisjen qëndrore bizneset turistike qeverisjen lokale

9.7%

90.3%

Po Jo

159

Masa e përfshirjes së menaxhimit mjedisor në planet e biznesitEdhe pse ka një tendencë të rritjes së shqetësimit ambiental nga ana e bizneseveturistike dhe rritje të të menduarit në mënyrë të qëndrueshme, është ende e paqartë sesa të gatshëm janë ata për të vepruar dhe për të adoptuar ndryshimet e kërkuara përarritjen e formave më të qëndrueshme të zhvillimit të turizmit. Menaxhimi i mjedisitështë një kornizë e menaxhimit për reduktimin e ndikimeve mjedisore dhepërmirësimin e performancës organizative. Kjo do të thotë se menaxhimi i mjedisit usiguron organizatave të të gjitha llojeve një qasje të strukturuar për menaxhimin epërgjegjësive mjedisore dhe rregullatore për të përmirësuar performancën epërgjithshme mjedisore.Në thelb, menaxhimi mjedisor ndihmon një organizatë të integrojë më mirë qëllimin eplotë të konsideratave mjedisore dhe për të marrë rezultate më të mira, duke krijuarnjë proces të vazhdueshëm të kontrollit për t`u siguruar që qëllimet mjedisore janëpërmbushur. Menaxhimi Mjedisor (EM) i referohet të gjitha aktiviteteve teknike dheorganizative që synojnë reduktimin e ndikimit në mjedis për shkak të operacioneve tëbiznesit të kompanisë277. Për qëllimet e këtij studimi, menaxhimi mjedisor ështëpërcaktuar si një proces i vazhdueshëm i miratuar me vendime të menaxhimit(pronarëve), nga të cilat operacionet e një hoteli janë të monitoruara dhe programetdhe aktivitetet e duhura janë të hartuara për të reduktuar ndikimet negativemjedisore.Ajo që bie në sy nga statistikat e anketës është dakortësia nga të gjithë pronarët ehoteleve mbi rolin e rëndësishëm që ka menaxhimi mjedisor në aktivitetin e tyre.6.9% e vlerësojnë mesatarisht menaxhimin mjedisor, 26.4% e vlerësojnë shumë dhe66.7% e vlerësojnë në nivelin maksimal .

Grafiku 28 - Përfshirja e bizneseve në menaxhimin mjedisor


277Christina W.Y. Wong, Kee-hung Lai, Y.H. Venus Lun (2015). Environmental Management: TheSupply Chain Perspective.

6.9%

26.4%

66.7%

mesatarisht shumë plotësisht

160

Ky rezultat mbështetet edhe nga shumë studiues, të cilët theksojnë se industria eakomodimit është e vetëdijshme për ndikimet negative në mjedis. Në mënyrë tëveçantë, shterimi i burimeve të tilla si energjia, uji dhe përdorimi i burimeve jo tërinovueshme janë fushat e veprimit mjedisor. Masat operative të bizneseve janë përshembull sistemet e riciklimit, duke përdorur materiale të riciklueshme, instalimi ipajisjeve për kursimin e ujit, energjisë, masat e ruajtjes së energjisë, të tilla si izolimiapo sisteme diellore për ngrohjen e ujit, etj.

Kështu, ndërgjegjësimi i të intervistuarve në lidhje me zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm është më i përqëndruar në marrëdhëniet ndërmjet aktiviteteve të biznesittë ndërmarrjes së tyre dhe mjedisit natyror, sesa në marrëdhëniet e ndërmarrjes së tyreme komunitetet lokale dhe aspektet socio - kulturore. Kjo ndoshta ndikon në mënyrënse si ata adoptojnë praktikat e turizmit të qëndrueshëm në biznesin e tyre tëpërditshëm, me një theks drejt çështjeve mjedisore sesa një theks në dimensioninsocio - kulturor dhe të komunitetit lokal.Turizmi i qëndrueshëm kërkon që praktikat miqësore me mjedisin të zbatohen në çdofazë të biznesit turistik. Këto praktika në kuadër të ndërmarrjeve turistike përfshijnëreduktimin e mbeturinave, riciklimin e mbeturinave, kursimin e energjisë, ruajtjen,ripërdorimin e materialeve dhe miratimin e nismave formale mjedisore. Njëndërmarrje mund të përfshihet në një ose më shumë prej tyre.

Niveli i kërkesës turistike për shërbime me fokus mjedisorQëndrueshmëria e ndërmarrjeve individuale është gjithashtu në mënyrë tëkonsiderueshme e ndikuar nga fakti se si është i perceptuar nga vizitorët destinacionisi një i tërë. Brenda literaturës më të gjerë, ndërgjegjësimi dhe sidomos kërkesa eturistëve për praktika të qëndrueshme të biznesit në industrinë e akomodimit ështëdebatuar shpesh. Edhe pse “konsumerizmi i gjelbër” pretendohet të jetë në rritje,pronarët e bizneseve raportojnë se nuk ka rritje të kërkesës aktuale të konsumit278.Ndërkohë, edhe pse nga pronarët e hoteleve u konfirmua fakti që është shumë i vogëlsegmenti i tregut që shërbimet ekologjikisht miqësore i përdor si kriter përzgjedhjejendërmjet strukturave akomoduese, kërkesa e përgjithshme konsumatore drejt këtyreshërbimeve shfaqet më e moderuar. Gati 23 e konsumatorëve shfaq një kërkesë tëlartë dhe shumë të lartë për këtë kategori shërbimesh.

Gjithnjë e më shumë, publiku i gjerë është i vetëdijshëm dhe i ekspozuar ndajmbrojtjes mjedisore dhe çështjeve të mjedisit, kryesisht nga përparimet nëteknologjinë e komunikimit dhe rritja e njohurive. Si rezultat, ambientalistët,konsumatorët dhe komunitetet përreth po kërkojnë mjedise që mbrohen nga ndotja,keqpërdorimi ose përdorimi i tepruar. Me kalimin e kohës, aktorët e brendshëm nëindustrinë e hotelerisë janë duke reaguar ndaj këtyre kërkesave, duke pranuar se nëqoftë se biznesi vazhdon si zakonisht dhe praktikat hoteliere nuk do të ndryshojnë,biznesi i tyre mund të jetë i kërcënuar. Nevoja që hotelet të miratojnë praktika të

278 Sloan, P., W. Legrand, & J. S. Chen (2012). Sustainability in the hospitality industry. Principles ofsustainable operations, 2nd ed. Oxford, UK: Routledge.

161

menaxhimit mjedisor është e qartë, megjithatë masa në të cilën hotelet në Vlorëpërqafojnë këto praktika është e pasigurt. Prandaj, ekziston nevoja për të kuptuarnivelin aktual të praktikave, i cili mund të shërbejë si bazë e një strategjie sektorialetë turizmit për programet mjedisore.

Grafiku 29 - Kërkesa turistike për shërbime të qëndrueshme


Përfshirja e biznesit në ndonjë nga aktivitetet e mëposhtme:

Edukim MjedisorVetëm 12.5% e bizneseve janë të përfshira në edukimin mjedisor.

Krijimi i programeve edukuese në lidhje me avantazhet e qëndrueshmërisë do tëndihmojë për të kapërcyer një pengesë tjetër: mungesën e edukimit mjedisor, procesky që kërkon ndërhyrjen e organeve qeverisëse.

Matja e ndikimeve mjedisoreVetëm 6.9% e hoteleve janë angazhuar me aktivitetin e matjes së ndikimevemjedisore.

Mbështetja e bizneseve ndaj mbrojtjes, ruajtjes dhe menaxhimit të biodiversitetit lokaldhe peizazhitSiç shihet nga rezultatet e anketës, të gjitha bizneset hoteliere mbështesin menaxhimine burimeve natyrore lokale. Detyrimi moral apo dëshira për të kontribuar në shoqërimund të jetë arsyeja për miratimin e praktikave të qëndrueshme të biznesit për disaprej tyre; por për shumë të tjerë lidhen interesat komerciale të biznesit me qëllimet eshoqërisë.

2.8%9.7%

25%

29.2%

33.3%

shumë i ulët i ulët mesatar i lartë shumë lartë

162

Përfitimet e perceptuara prej masave që përdoren për reduktimin e ndikimit ambientalPërfitimet e perceptuara të menaxhimit mjedisor i referohen një sërë rezultatesh tëfavorshme, të ndjekura nga zbatimi i menaxhimit mjedisor dhe certifikimi, ashtu siçishte parashikuar nga menaxhimi. Këto rezultate mund të jenë sasiore ose jo sasiorenë natyrë.

Përfitimet FinanciareKonsiderohen si përfitimet kryesore nga aplikimi i parimeve të qëndrueshmërisëmjedisore nga 52.8% e bizneseve.

Rritja personale dhe kënaqësia8.3% e bizneseve vlerësojnë rritjen personale dhe kënaqësinë

Reduktimi i kostoveËshtë i rëndësishëm për 4.2% të bizneseve. Megjithatë, hulumtuesit vërejnë njëhendek midis qëllimeve mjedisore pozitive dhe veprimit. Shumica e menaxherëve tëhoteleve vetëm përqëndrohen në veprimet që avancojnë objektivin e kompanisë.Përfitimi më i cituar i praktikave të qëndrueshme të biznesit është reduktimi i kostove(Bohdanowicz et al, 2004; Hitchcock & Willard 2009; Landrum & Edwards, 2009).Në mënyrë të veçantë shpenzimet në rritje për ujë, energji dhe menaxhimin embeturinave i çuan shumë biznese drejt kërkimit të alternativave. Analiza kosto -reduktime përmes veprimeve mjedisore është kritikuar për të qenë motivuesi i vetëmpër veprim (Hobson & Essex, 2001). Ka një mungesë të literaturës dhe hulumtimevenë lidhjen midis reduktimit të kostove dhe dimensionit socio - kulturor dhe ekonomiktë qëndrueshmërisë.Motivi kryesor për zbatimin e praktikave të qëndrueshme të biznesit është i bazuar nëfilozofinë e menaxherëve të biznesit ose korporatave dhe i lidhur ngushtë memundësinë e reduktimit të kostove. Por marrëdhëniet publike pozitive, angazhimi më ilartë i punonjësve dhe kënaqësia janë përmendur gjithashtu si përfitime tërëndësishme279.

Imazhi pozitivImazhi pozitiv vlerësohet nga 41.7% e bizneseve.Praktikat e qëndrueshme të biznesit mund të sjellin përfitime për një ndërmarrje nëaspektin e marrëdhënieve pozitive me publikun dhe përmirësimin e imazhit të hotelitme aksionerët dhe komunitetin lokal. Këto përfitime mund të diferencojnë biznesinnga konkurrentët e tij dhe mund të jenë burim i avantazheve konkurruese dhemundësive të tregjeve të rinj.Të tjera përfitime janë konsideruar: avantazhet konkurruese për hotelin, mbajtja e

279 Hitchcock, D. & Willard, M. (2009) The business guide to sustainability – Practical strategies andtools for organizations, 2nd edition, London: Earthscan.

163

klientelës, më tepër aktivitete turistike, më tepër turistë që duan natyrën, rritja enumrit të turistëve, turistë gjatë gjithë vitit.Kërkesa konsumatore është përfitimi më i diskutueshëm i praktikave të qëndrueshmetë biznesit. Shqetësimet mjedisore dhe sociale gjithnjë e më shumë ndikojnë nësjelljen e konsumatorëve, por deri tani është e diskutueshme nëse konsumerizmi“jeshil” ka arritur në industrinë e turizmit. Vështirësitë në përcaktimin e turizmit tëqëndrueshëm dhe praktikat e qëndrueshme të bizneseve i detyrojnë konsumatorët tëbazojnë zgjedhjen e tyre në gjykimin individual dhe njohuritë e kufizuara. Produktet eturizmit të qëndrueshëm shpesh nuk janë lehtësisht të specifikueshme dhe tëpërcaktuara qartë. Si pasojë informacion më i madh dhe shpjegime në lidhje mendikimet e produkteve janë të nevojshme. Rritja e ndërgjegjësimit për çështjet epërgjithshme shoqërore përfundimisht do të çojë në një rritje të kërkesës për produktete udhëtimit dhe turizmit të qëndrueshëm280.

Detyrimet e bizneseve turistike (taksat) ndaj njësive të qeverisjes vendore janë tëmjaftueshme për të siguruar një planifikim efikas mjedisorRreth 89% e bizneseve në Vlorë besojnë se detyrimet e bizneseve turistike (taksat)ndaj njësive të qeverisjes vendore janë plotësisht të mjaftueshme për të siguruar njëplanifikim efikas mjedisor. Ky rezultat lidhet me delegimin e përgjegjësisë nga ana ebizneseve hoteliere tek organet e qeverisjes vendore.

Grafiku 30 - Mbulimi i menaxhimit mjedisor nga taksat e bizneseve


Gadishmëria për pagesën e një takse për menaxhimin dhe mbrojtjen ambientale tëresurseve publikeNga përgjigjet e pyetjes së mësipërme vihet re shkalla e ulët e gadishmërisë që kanëhotelet për të kontribuar financiarisht në menaxhimin e të mirave publike, qëndrim ikundërt ky me atë të menaxhimit të mjedisit natyror në shërbim të drejtpërdrejtë tëbiznesit të tyre. Konkretisht 26.4% e strukturave nuk janë aspak dakort, 40.3% janëpjesërisht dakort, 23.6% kanë qëndrim neutral, 8.3% janë dakort dhe 1.4% janë

280Sloan, P., W. Legrand, H. Tooman, & J. Fendt. (2009). Best practices in sustainability: German andEstonian hotels. Advances in Hospitality and Leisure 5:89-107.

12.5%

41.7%

45.8%

neutral shumë plotësisht

164

plotësisht dakort.

Grafiku 31 - Gadishmëria e bizneseve për menaxhimin e atraksioneve publike


A keni certifikim?Nga 72 hotele të Vlorës, vetëm 4 prej tyre janë të certifikuara.

Në jugun e Shqipërisë, si një destinacion turistik i rëndësishëm, shihet shumë edomosdoshme nevoja për implementimin dhe zbatimin e skemave të certifikimit tëlidhura me turizmin, si një zgjidhje komode e cila do të sigurojë vendosjen estandardeve dhe unifikimin e tyre në një shkallë të gjerë drejt një zhvillimi tëqëndrueshëm. Skemat e certifikimit në lidhje me turizmin do të mundësojnë rritjen evizibilitetit për produktet turistike nga klientët, promovim më të gjerë të aktiviteteveturistike në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar si dhe shërbime të një cilësie të lartënga operatorët turistikë në vend, gjithmonë në harmoni me mjedisin dhe trashëgiminëkulturore. Përfitimet prej implmentimit të skemave të certifikimit në turizëm janëshumë të ndjeshme në shoqëri, mjedis dhe organet qeverisëse në vend. Këto të funditdo të nxiten të krijojnë apo përshtasin një plan monitorimi dhe menaxhimi në përqasjeme skemat e certifikimit. Krahas certifikimit të operatorëve turistikë ku përfshihenhotelet, restorantet dhe shtëpitë e pritjes për turistë (hostel) etj, një numër jo i vogëlskemash certifikimi mundësojnë këtë shërbim edhe për aktivitetet turistike siekspedita në natyrë, guida, sport, kulturë apo për destinacione dhe kompanitë etransportit. Të gjitha strukturat kanë të njëjtin tip certifikimi - markim cilësie.

Barrierat në përdorimin e praktikave mjedisore më të qëndrueshme nga ana e bizneseveNjë analizë më e thellë është e nevojshme për të kuptuar saktësisht se cilat janëpengesat që kufizojnë zbatimin e praktikave të turizmit të qëndrueshëm. Vetëm kurbarrierat të jenë kuptuar plotësisht, ato mund të hiqen dhe zhvillimi i turizmit tëqëndrueshëm mund të arrihet.

Mungesë ekspertizeKy faktor vlerësohet në këtë nivel nga bizneset: 12.5% e bizneseve e konsiderojnëaspak të vështirë këtë faktor, 40.3% e bizneseve pak të vështirë, 26.4% mesatarisht,

26.4%

40.3%

23.6%

8.3% 1.4%

aspak dakort pjesërisht dakort neutral dakort plotësisht dakort

165

19.4 të vështirë dhe 1.4% shumë të vështirë.

Grafiku 32 - Mungesa e ekspertizës si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë


Mungesë e infrastrukturës / resurseveKy faktor vlerësohet si një barrierë që ndikon në nivel të konsiderueshëm, pasi rreth72% e bizneseve e vlerësojnë atë mesatarisht të vështirë, të vështirë dhe shumë tëvështirë.

Zbatimi i suksesshëm i praktikave të qëndrueshme të biznesit mund të arrihet vetëmkur parimi gjithëpërfshirës i qëndrueshmërisë është kuptuar dhe integruar nëplanifikimin strategjik të biznesit. Nëse iniciativat e qëndrueshmërisë shihen si shtesaose si një tjetër variabël i performancës, përfitimet e plota të praktikave tëqëndrueshme të biznesit nuk do të arrihen. Qëndrueshmëria strategjike përfaqëson njëangazhim të demonstruar nga menaxhimi i lartë që lëviz përtej pajtueshmërisë dheefikasitetit për të shmangur rreziqet dhe për të minimizuar kostot281. Integrimi iqëndrueshmërisë në planifikimin strategjik do të kërkojë gjithashtu që bizneset tëzhvillojnë një fokus më afatgjatë dhe në këtë mënyrë të ndihmojnë ata për të shqyrtuarkërcënimet dhe mundësitë, të shohin marrëdhëniet në mjedisin e jashtëm dhe tëkuptojnë trendet aktuale282. Është thelbësore që qëndrueshmëria të perceptohet si njëqëllim i gjerë i kompanisë që përfshin çdo aspekt të biznesit dhe marrëdhënieve të tij.Kjo kërkon një sistem duke menduar se çdo gjë është e lidhur në një farë mënyre dheçdo pjesë dhe çdo person në biznes mund të kontribuojë drejt një qëndrueshmërie mëtë lartë283. Prandaj një qasje nga poshtë - lart, si dhe një qasje nga lart - poshtë janë të

281Dunphy, D., Griffths, A., & Benn, S. (2007). Organizational change for corporate sustainability.London: Routledge.

282 Hitchcock, D. & Willard, M. (2009) The business guide to sustainability - Practical strategies andtools for organizations, 2nd edition, London: Earthscan.

283 Landrum, N.E & Edwards, S. (2009). “Sustainable business: an excecutive`s primer”, New York.

12.5%

40.3%26.4%

19.4%1.4%

aspak i vështirë pak i vështirë mesatarisht i vështirë

i vështirë shumë i vështirë

166

nevojshme; qëllimet, taktikat dhe buxhetet duhet të rishikohen dhe të përditësohenrregullisht. Edhe procesi dhe performanca duhet të monitorohet dhe auditohetrregullisht.

Grafiku 33 - Mungesa e resurseve si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë


Kostoja e lartë e zbatimitRenditet si një prej barrierave më të rëndësishme në përpjekjet e bizneseveakomoduese për implementimin e parimeve të qëndrueshmërisë në aktivitetet e tyre.Kështu, nga 6.9% konsiderohet mesatarisht e vështirë, nga 34.7% e vështirë dhe nga58.3% e të anketuarve shumë e vështirë.

Qasja e qëndrueshme është kuptuar si investim i kushtueshëm. Bizneset mund të jenëtë kufizuar në implementimin prej tyre të praktikave të qëndrueshme të biznesit ngafaktorë të jashtëm që janë përtej kontrollit të tyre të tilla si politikat e qeverisë apoqëndrimet e palëve të interesuara dhe mungesa e interesit. Por edhe pengesa tëbrendshme në kuadër të kompanisë mund të ekzistojnë. Pengesat kryesore mezbatimin e praktikave të qëndrueshme të biznesit të përshkruara janë kostot epërfshirjes, kompleksiteti i konceptit dhe mungesa e informacionit dhe mbështetjes284.

Një shqetësim kryesor i të gjitha bizneseve është kostoja e përfshirjes në zbatimin epraktikave të qëndrueshme të biznesit. Një pjesë e konsiderueshme e tyre i druhenfaktit se ndryshimi drejt praktikave më të qëndrueshme të biznesit është i shtrenjtë285.Gjenerata e parë e kursimit të energjisë ose teknologjitë e tjera ishin të shtrenjta dhe

284Bohdanowicz, P. & Martinac, I. (2003) “Attitudes towards sustainability in chain hotels - Results of aEuropean survey”, Conference Proceedings, CIB 2003 International Conference on smart andsustainable built environment.

285 Butler, J. (2008) ‘The Compelling "Hard Case" for "Green" Hotel Development’, Cornell HospitalityQuarterly, vol. 49, no. 3, pp. 234-244.

1.4%

26.4%

37.5%

30.6%

4.2%



167

relativisht joefikase. Por teknologjitë sot kanë evoluar dhe kostot janë neutrale dhe mëpak të shtrenjta për të vepruar sesa qasjet konvencionale. Edhe pse kjo i referohetndërtimit të objekteve të reja, iniciativat në ndërtesa të përcaktuara mund të ofrojnëeko - efikasitet dhe përfitime nga reduktimi i kostove.

Grafiku 34 - Kosto si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë


Vështirësi në praktikimNga rezultatet vihet re që ky faktor nuk vlerësohet si barrierë e fortë në aplikimin eqëndrueshmërisë mjedisore, pasi gati 77% e të anketuarve e perceptojnë si aspak tëvështirë dhe pak të vështirë.

Kompleksiteti i konceptitNjë problem tjetër është shprehur në lidhje me përkufizimin e qëndrueshmërisë dhepraktikat e qëndrueshme të biznesit. Pasaktësitë në përkufizim e bëjnë konceptin tëvështirë për t'u kuptuar dhe të vështirë për ta përkthyer në veprime dhe masa. Kjo“mungesë e një modeli të pranuar lidhur me çfarë turizmi i qëndrueshëm do të thotënë të vërtetë” dhe mungesa e ekspertizës për çështje të rëndësishme janë theksuar ngaKombet e Bashkuara286 si një kufizim në veprimin e industrisë së turizmit në turizmine qëndrueshëm.

286United Nations (2013). Sustainable tourism: Contribution to economic growth and sustainabledevelopment.

6.9%

34.7%

58.3%

mesatarisht i vështirë i vështirë shumë i vështirë

168

Grafiku 35 - Kompleksiteti i konceptit si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë


Sjelljet konkurruese

Grafiku 36 - Sjelljet konkurruese si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë


Edhe sjelljet konkurruese nuk konsiderohen si barrierë e vështirë për t`u kapërcyernga ana e bizneseve. Gati 85% e tyre e konsiderojnë aspak apo pak të vështirë.

Mungesa e udhëzimeve / Zbatimit të politikaveMungesa e udhëzimeve lidhur me aplikimin e qëndrueshmërisë vlerësohet të jetë njëbarrierë që ndikon në nivel të lartë, pasi vetëm 5.6% e bizneseve e konsiderojnë aspakose pak të vështirë, pjesa tjetër (94.4%) e konsiderojnë të jetë mesatarisht i vështirë, ivështirë ose shumë i vështirë.

16.7%

40.3%

36.1%

6.9%

aspak i vështirë pak i vështirë mesatarisht i vështirë i vështirë

38.9%

45.8%

15.3%


169

Grafiku 37 - Mungesa e udhëzimeve si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë


Mungesa e njohurive / EksperiencësEdhe ky fakor vlerësohet të ketë një peshë të konsiderueshme në frenimin e biznesevepër aplikimin e qëndrueshmërisë. Siç ilustrohet edhe nga figura e mëposhtme, 68.1%e bizneseve e vlerësojnë atë si mesatarisht të vështirë, të vështirë dhe shumë tëvështirë.Për të kapërcyer vështirësitë me të cilat bizneset përballen në lidhje me kompleksitetine qëndrueshmërisë, informacioni dhe mbështetja nga sektori publik është i nevojshëm.Megjithatë, komunikimi i problemeve mjedisore nga qeveritë mund të jetë dhe ipaefektshëm287. Rolet e personave përgjegjës për zhvillimin dhe menaxhimin einfrastrukturës dhe rregullimit shpesh nuk kuptohen dhe një rol më aktiv i sektoritpublik si koordinator është i nevojshëm. Kjo tregon rëndësinë e përfshirjes së të gjithapalëve në qasjet pjesëmarrëse në zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm.

287Sloan, P., W. Legrand, & J. S. Chen. (2012). Sustainability in the hospitality industry. Principles ofsustainable operations, 2nd ed. Oxford, UK: Routledge.

1.4% 4.2%

26.4%

50%

18.1%



170

Grafiku 38 - Mungesa e eksperiencës si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë


Mungesa e stafit të trajnuarNdikimi i këtij faktori vlerësohet masivisht si pak i vështirë (37.5%) ose mesatarisht ivështirë (31.9%).

Grafiku 39 - Mungesa e stafit të trajnuar si barrierë për aplikimin e qëndrueshmërisë


2.8%

29.2%

37.5%

29.2%

1.4%



8.3%

37.5%

31.9%

22.2%

aspak i vështirë pak i vështirë mesatarisht i vështirë i vështirë

171

Një numër i madh studimesh kanë argumentuar se ndërmarrjet në sektorin e turizmit,sidomos ndërmarrjet e vogla në pronësi private, janë të kufizuara në aftësinë e tyre përtë reaguar pozitivisht ndaj praktikave të turizmit të qëndrueshëm, sepse ato përballenme pengesa të veçanta. Këto pengesa përfshijnë burimet financiare dhe njerëzore,njohuritë dhe motivimin e kufizuar të biznesit për shkak të mungesës së kërkesaveturistike, si dhe operimin në një treg mjaft konkurrues288.

Mungesa e mbështetjes politike, mungesa e zbatimit të politikave dhe mungesa eburimeve për të monitoruar pajtueshmërinë e rregulloreve mjedisore mund të kthehennë kufizime, duke zvogëluar motivimin për ndërmarrjet për të transformuar vetëdijene tyre mbi praktikat e turizmit të qëndrueshëm në realitet289. Ndërgjegjësimi i ulët sesi zhvillimi i turizmit mund të ndikojë në mjedis është i njohur edhe si një pengesë290.

6.2.2 Analiza e regresionit

Hipoteza H2 - Qëndrueshmëria mjedisore lidhet me efektet pozitive të bizneseveturistike

Studimi analizon empirikisht ndikimin e praktikave menaxhuese mjedisore(variablave ekzogjenë) mbi performancën e shprehur si niveli i okupimit (variabëlendogjen).

Fillimisht nga pyetësori ndërtojmë variablin - menaxhim i qëndrueshëm, që është ibarabartë me P2_8 (a e shihni të dobishëm aplikimin e turizmit të qëndrueshëm nëoperacionet e biznesit tuaj) dhe P2_9 (a mendoni se ky duhet të jetë modeli izhvillimit të turizmit në Shqipëri), ndërsa efektin pozitiv tek bizneset do ta masim menumrin e punonjësve.Analiza e testimit të hipotezës do të bëhet me 3 stade:

- Stadi i parë është të përcaktojmë nëse ka lidhje midis variablave në studim:qëndrushmëria mjedisore dhe numri i punonjësve.

- Stadi i dytë është përcaktimi nësë ekzistojnë dallime në mendimin përqëndrueshmërinë sipas bizneseve me numër të ndryshëm punonjësish.

- Stadi i tretë është përcaktimi i një regresioni, i cili do të analizojë lidhjen qëekziston midis variablave.

Stadi i parë:Për të testuar hipotezën nëse variblat në studim kanë lidhje me njëra - tjetrën ndiqenhapat e mëposhtëm:Hapi i parë: Përcaktimi i hipotezave

Ho: Nuk ka lidhje midis variablave në studim: qëndrueshmeria mjedisore dhe numri ipunonjësve.

288 Silva, G. & McDill, M (2004). Barriers to Ecotourism Supplier Success: A Comparison of Agencyand Business Perspectives. Journal of Sustainable Tourism Volume 12, Issue 4.

289 Saarinen, J. (2013). Critical Sustainability: Setting the Limits to Growth and Responsibility inTourism. Sustainability ISSN 2071-1050.

290 Leslie, D. (2015). Tourism enterprises. Developments, management and sustainability.

172

Ha: Ka lidhje midis variablave në studim: qëndrueshmëria mjedisore dhe numri ipunonjësve.

Hapi i dytë: Përcaktimi i nivelit të rëndësisë - alpha (α). Eshtë kriteri i përdorur përtë hedhur poshtë hipotezën zero.

Hapi i tretë: Në hapin e tretë llogaritet një statistikë e specifikuar në hipotezën H0.Specifikojmë testin statistikor që do të përdoret për të bërë testin e hipotezës, që nëkëtë rast përdoret testi Pearson Correlation.

Tabela 34 - Tabela e korrelacionit për numrin e punonjësve

Menaxhim iQëndrueshëm

Numri ipersonelit tuaj

Menaxhim iqëndrueshëm

Pearson Correlation1 .307(**)

Sig. (2-tailed) .009

N 72 72

Sa është numri ipersonelit tuaj?

Pearson Correlation.307(**) 1

Sig. (2-tailed) .009

N 72 72

** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed)

Testi Pearson Correlation

Ky test përdoret për të përcaktuar nëse ekziston një lidhje (korrelacion) dhe fortësinëe lidhjes, midis të dhënave të vazhdueshme, pra siç janë të dhënat që kemi në studim.Vlerat e këtij koeficienti bien në intervalin nga -1 në +1.

Tabela 35 - Tabela e intepretimit të koeficientit

Vlera Interpretimi

1.0 Korrelacion i plotë pozitiv

0 to 1 Vlerat e variablave kanë tendencë të rriten ose të zvogëlohen njëlloj

0.0 Vlerat e variablave nuk kanë të njëjtën tendencë

-1 to 0 Vlerat e variablave kanë tendencë të kundërt

-1.0 Korrelacion i plotë negativ

173

Hapi i Katërt : Vlerësimi i hipotezave

Për të gjitha variablat te cilat kane 2 yje(**) dmth kanë një p më të vogël të barabartëme 1%. Në këtë rast variablat kanë lidhje të fortë statistikore me njëri - tjetrin.Fortësia e lidhjes midis variablave në studim është 0.307.

Stadi i dytë:

Analiza e Variancës ose ndryshe ANOVA është një procedurë statistikore për tëkontrolluar barazinë ose jo të pritjeve matematike të disa popullimeve.

Menaxhim i qëndrueshëm


Shuma ekatrorëve df

Mesatarja ekatrorëve F Sig.


Brenda grupeve 91.217 69 1.322

Total 101.875 71


Nga të dhënat e tabelës së mësipërme shihet se ekzistojnë dallime midis bizneseve memadhësi të ndryshme në menaxhimin e qëndrueshëm.

Stadi i Tretë:

Në këtë studim synohet të testohet marrëdhënia midis performancës së sektoritmikpritës, të shprehur nga shkalla e okupimit (variabël endogjen) dhe praktikave tëmenaxhimit të mjedisit (variablave ekzogjenë) si në terma të përdorimit, ashtu dhe tërëndësisë.

Le të analizojmë teorikisht formën lineare të regresionit, e cila paraqitet si më poshtë:ë = α0 + α1 ∗ Menaxhim i Qëndrueshëm1. Të dhënat e modelit

Tabela 37 jep të dhëna në lidhje me R, R2, R2 i rregulluar, si dhe të dhëna në lidhjeme devijimin standard të vlerës së konsideruar.

174

Tabela 37 - Tabela përmbledhëse e modelit

Model R R2R2 i

rregulluarGabimi standard i

vlerësimit1

.707(a) .694 .681 1.14811

a Predictors: (Constant), Menaxhim i Qëndrueshëm

R2 ose koeficienti i përcaktueshmërisë përdoret për matjen e shkallës së përafrimit tëlidhjes me anë të ekuacionit të regresionit. Por nga ana tjetër vetëm vlera e tij nuk nalejon të nxjerrim konkluzione në lidhje me regresionin nëse është statistikisht erëndësishme ose jo. Vlerat e R2 luhaten nga 0 në 1. Kur vlerat e R2 janë afër 1tregojnë një shkallë të lartë të përafrimit, ndërsa vlerat e tij afër 0 tregojnë një shkallëjo të mirë përafrimi. Në qoftë se ky raport shprehet në përqindje, ai mund tëinterpretohet si masë në përqindjen e variacionit të shpjeguar nga ekuacioni iregresionit ndaj variacionit të përgjithshëm të variablit të varur dhe në rastin tonë tësasisë.

2. Kontrolli i rëndësisë së H0

Për të kontrolluar rëndësinë e modelit të regresionit përdoret metoda e katrorëve më tëvegjël. Për këtë marrim parasysh vëllimin e zgjedhjes, ndërtojmë kriteret e kontrollittë rëndësisë të cilat na lejojnë të nxjerrim përfundime në lidhje me ekzistencën elidhjes së regresionit.


ModelShuma ekatrorëve Df

Mesatarja ekatrorëve F Sig.

1 Regression 9.604 1 9.604 7.286 .009(a)

Residual 92.271 70 1.318

Total 101.875 71

a Predictors: (Constant), Menaxhim i Qëndrueshëmb Dependent Variable: Numri i personelit tuaj

3.Parashikmi i koeficentëve të modelit

Në mënyrë që të ndërtohet modeli ekonometrik për të parashikuar vlerën einvestimeve përdoret tabela e mëposhtme.

175

Tabela 39 - Koeficientët e modelit

ModelKoeficientë jo tëstandartizuar

Koeficientë tëstandartizuar t Sig.

B Std. Error Beta B Std. Error

1 (Constant) -.887 1.002 -.886 .029

Menaxhim i Qëndrueshëm .588 .218 .307 2.699 .009

A Dependent Variable: Numri i personelit tuaj

Analiza e rezultateve

1. Vlerësimi i modelit

Hapi i parë në vlerësimin e modelit është vlerësimi i Sig. Një nga gabimet që bëhetshpesh është që kur vlerësojmë modelin shikojmë gjithmonë R2 . Për të vlerësuarmodelin, nëse Sig. është më i vogël se 0.05, atëheherë modeli është globalisht irëndësishëm dhe mund të kalojmë në vlerësimin e statistikave të tjera.

Rëndësia e regresionit (Sig.) është më i vogël se 0,05.(0,00<0,05) atëherë hedhimposhtë hipotezën 0 dhe pranojmë atë alternative, pra ka një lidhje lineare tërëndësishme stastistikore dhe modeli ynë është globalisht i rëndësishëm.

2. Koeficienti i determinaconit / përcaktueshmërisë R2 është raporti i SKR / SKGdhe vlerat e këtij raporti luhaten nga 0 në 1 (R2=0.694). Koeficienti ipërcaktueshmërisë tregon se 69.4% e variacionit të numrit të punonjësve shpjegohetnga menaxhimi i qëndrueshëm që ne po studiojmë.

3. Koeficienti i korrigjuar i përcaktueshmërisë (Adjusted R Square) = 68.1 % .Eshtë një version i koeficientit të përcaktueshmërisë, por që korrigjohet për numrin epredikatorëve të modelit të regresionit. R2 tenton të mbivlerësojë fortësinë e lidhjesmidis variablave, sidomos nëse ky model ka më shumë se një variabël të pavarur, kanjë zgjedhje të vogël, etj.

4. Fisheri i vrojtuar. F=7.286. Vlera e vrojtuar është më e madhe se vlera kritike, qëdo të thotë se modeli është statistikisht i rëndësishëm. Një sinjalizues në tabelën eANOVA është kolona Sig., e cila në këtë rast është .000 < 0.05 (5%).

Testi t i studentit na tregon rëndësinë statistikore të koeficientit. Koeficientët, të cilëtnuk janë statistikisht të rëndësishëm nuk duhet të intepretohen më tej. Gjithmonëduhet që kur të vlerësojmë koeficientët të nisemi edhe nga vlera Sig. për çdokoeficient. Nëse vlera e Sig. <0.05, ky koeficient është statistikisht i rëndësishëm përmodelin, të gjitha variablat e modelit janë statistikisht të rëndësishme.

176

Bazuar në rezultatet e analizës më lart, ka kuptim të shkuhet:ë = −0.887 + 0.588 ∗ Menaxhim i QëndrueshëmKur vlera e variablit Menaxhim i Qëndrueshëm rritet me 1 njësi, numri i punonjësvetë biznesit rritet me 0.588 njësi.

Me anë të testeve statistikore të Fisherit dhe Testit të studentit, hipoteza Ho hidhetposhtë dhe pranohet që ka relacion linear midis variabit të pavarur dhe atij të varur.

177

KREU I SHTATË

KONLUZIONE DHE REKOMANDIME

Kreu i fundit paraqet përfundimet kryesore të studimit dhe rekomandimet respektive.Në pjesën e parë prezantohen konkluzionet e përgjithshme të lidhura me zhvillimin eturizmit në rajonin e Vlorës, të vijuara nga konkluzionet praktike të studimit, tëspecifikuara sipas tre grupeve kryesore të aktorëve, ndërsa në pjesën e tretë të këtijkreu gjejnë hapësirë rekomandimet e studimit. Punimi në pjesën e fundit paraqet njëaxhendë të mundshme hulumtuese për studime të ardhshme.

7.1 Përmbledhje e gjetjeve kryesore

Industria turistike konsiderohet si një nga sektorët më strategjik të zhvillimit nëShqipëri, për shkak të kontributit të saj ekonomik, si dhe ndikimeve socio - kulturoregjithnjë e më të ndjeshme. Turizmi është një nënsistem i rëndësishëm i ekonomisëshqiptare, duke mbajtur një peshë specifike në tërësinë e eksporteve dhe duke përbërënjë faktor kyç të zhvillimit rajonal. Kjo ka diktuar nevojën e adoptimit tëherëpashershëm të Strategjive të zhvillimit të turizmit, për t`iu përgjigjur kontekstit tëzhvillimit të përgjithshëm ekonomik dhe për t`i pararendur modelit global tëqëndrueshmërisë në hartimin e politikave të planifikimit turistik.Por pavarësisht këtij fokusi të lartë në hartimin e kuadrit ligjor dhe institucional,transformimi i konceptit të turizmit të qëndrueshëm nga teoria në praktikë ka hasurshumë pengesa në industrinë e turizmit në rajonin e Vlorës. Kjo edhe për shkak tëmospërfshirjes së aktorëve kryesorë të destinacionit në procesin vendimmarrës tëzhvillimit lokal, që ka sjellë përballjen e tyre me sfidat shoqëruese të zhvillimit tësektorit turistik. Adoptimi i praktikave të turizmit të qëndrueshëm dhe menaxhimimjedisor janë pranuar si fakorë të rëndësishëm në përmirësimin e konkurrencës sëVlorës si destinacion turistik. Po kështu, vlerësimi dhe mbrojtja e burimeve turistikeshihet si një aktivitet i nevojshëm nga të tre grupimet e komunitetit, por ndërkohë ajoqë i ndan këta aktorë në qëndrime lidhet me përpjekjet dhe marrjen përsipër tëpërgjegjësive nga secili prej tyre.

Gjatë 25 viteve të fundit, zhvillimi i turizmit në Vlorë, nuk ka ecur në një linjë mestrategjitë e menaxhimit të sektorit përsa i takon përdorimit të potencialeve lokaledhe, çka është më e rëndësishme, zhvillimi i sektorit ka qenë jo i qëndrueshëm.Gjithashtu, gjatë viteve të fundit Vlora ka humbur në mënyrë të vazhdueshme shumënga vlerat e saj të biodiversitetit, për shkak të zhvillimit të pakontrolluar urban dheturistik, rritjes së ndotjes, shpyllëzimit, erozionit, moszbatimit të legjislacionitmjedisor. Kjo dëshmohet edhe nga zhvendosja e vijës bregdetare të përdorshme siinput balnear, për shkak të nivelit të papranueshëm të ndotjes në një pjesë tëkonsiderueshme të saj.Ky studim evidenton faktin se industria e turizmit në Vlorë është kryesisht e varurnga të mirat publike, të tilla si: diversiteti i formave të relievit, trashëgimia kulturore,

178

peizazhet natyrore dhe vlerat kulturore jomateriale; të gjitha këto mund tëkonsiderohen burime “të hapura” në kontekstin e mungesës së zbatimit të politikaveqeveritare dhe mundësisë së përdorimit masiv të tyre. Zhvillimi i pakontrolluar,sidomos në raport me përdorimin e tepërt të burimeve ambientale, mund të imponojëlimite në përfitimet e ardhshme potenciale të turizmit në lokalitet dhe madje takthejë atë në një faktor kufizues të rritjes dhe zhvillimit të përgjithshëm ekonomik.Ndërgjegjësimi i industrisë së turizmit në qytetin e Vlorës ndaj qëndrueshmërisëturistike është relativisht i lartë. Por ajo që vihet re është shqetësimi i ndjeshëm mbindikimet e prekshme negative, të tilla si: mosmenaxhimi i hapësirave publike,problematikat infrastukturore, kongjestioni, degradimi i atraksioneve natyrore dhekulturore dhe fokusi më i ulët ndaj ndikimeve të mundshme afatgjata negative qëturizmi mund të ketë në kulturën lokale dhe aspektet sociale të komunitetit. Ky studimkonfirmon kuadrin teorik të literaturës se qëndrueshmëria është një çështje gjithnjë emë e rëndësishme në industrinë e turizmit. Edhe pse koncepti është i vështirë për t`upërcaktuar dhe absorbuar, industria e turizmit gjithnjë e më shumë ka për qëllim që tëzbatojë praktika të qëndrueshme.

Gjetjet e hulumtimit dëshmojnë se ka qëndrime të ndryshme në zhvillimin e turizmitnë Vlorë ndërmjet aktorëve lokalë, për shkak të interesave dhe ideve të ndryshmerreth kostos dhe përfitimeve të zhvillimit të turizmit që këta aktorë kanë. Në kushtet einteresave kyç në zhvillimin e turizmit në destinacionin e Vlorës, mes aktorëve,qeveria mbart interes politik të lidhur me sigurimin e efekteve ekonomike përdestinacionin dhe komunitetin e tij, ndërsa bizneset lokale janë të përqëndruara nëinteresat ekonomike të aktivitetit që ata ofrojnë, brenda kornizave të të cilit atashfaqin gadishmërinë për të investuar. Ҫdo lloj ndërhyrjeje dhe shpenzimi lidhur metë mirat publike, konsiderohet përgjegjësi vetëm e pushtetit lokal. Pra, turizmi iqëndrueshëm konsiderohet ende vetëm një koncept teorik në Vlorë. Pavarësishtiniciativave dhe përpjekjeve të ndryshme, mungon një sistem i përshtatshëm iindikatorëve për verifikimin e operacioneve të qëndrueshme të zhvillimit. Suksesi izhvillimit të turizmit të qëndrueshëm në një destinacion arrihet vetëm atëherë kurbalancohen synimet dhe pritshmëritë e ndryshme të aktorëve kryesorë të destinacionit.

Siç edhe u trajtua gjatë studimit, mund të konkludojmë se zhvillimi turistik i njëdestinacioni varet në masë të madhe nga përfshirja dhe roli i aktorëve kryesorë të tij.Përdorimi në këtë studim i teknikave të ndryshme të kërkimit krijon mundësinë e tëkuptuarit qartë të roleve të secilit prej aktorëve kryesorë të destinacionit të Vlorës nëzhvillimin e qëndrueshëm të tij, duke u dhënë njëkohësisht përgjigje edhe pyetjevekërkimore.

7.1.1 Konkluzione lidhur me pushtetin lokal

Qeverisja lokale në Vlorë ka marrë përgjegjësinë për drejtimin e rendit tëditës të turizmit të qëndrueshëm. Por rolet dhe përgjegjësitë e pushtetit lokalduke punuar drejt turizmit të qëndrueshëm nuk kanë qenë edhe aq tëmirëpërcaktuara në zbatimin praktik të konceptit. Ato kryesisht ndjekin

179

politika të fokusuara në rritjen ekonomike, përmirësimin e mirëqëniesekonomike të banorëve, krijimin e vendeve të punës dhe përmirësimin einfrastrukturës, në vend të fokusimit gjithashtu tek menaxhimi mjedisor dhe aisocio - kulturor.

Vendimmarrësit lokalë e njohin konceptin e turizmit të qëndrueshëm, pormasa në të cilën zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm mund të arrihet varet ngafakti se sa mirë është i planifikuar dhe menaxhuar ai për destinacionin. Ngastudimi u evidentua se ka një hendek të madh ndërmjet planifikimit përturizëm të qëndrueshëm dhe zbatimit aktual të tij. Shumë plane të zhvillimit tëturizmit nuk gjejnë zbatim, përveç të tjerash për shkak të mungesës sëinformacionit për të mbështetur planifikimin dhe një mungese tëinstrumentave efektive për të mundësuar zbatimin.

Studimi i politikave shtetërore për promovimin e turizmit të qëndrueshëm tekgrupet kryesore të aktorëve të destinacionit ekzaminoi faktin se shumë politikatë tilla janë ose të paqarta përsa u përket organizmave përgjegjës për zbatimine tyre (shpeshherë ka mbivendosje kompetencash), ose të vështira për të gjeturaplikim në destinacion. Pra, efektiviteti i të shërbyerit të këtyre strategjive dheplaneve të zhvillimit si një kornizë dhe guidë kombëtare për arritjen eqëndrueshmërisë, mbetet ende i kufizuar. Kjo edhe për faktin se hartimi i tyreështë bërë pa pjesëmarrjen e grupeve lokale të interesit dhe pa një shqyrtim tëkujdesshëm të kushteve lokale të zhvillimit. Po kështu hartimi i strategjisë sëzhvillimit të turizmit fokusohet në menaxhimin e atraksioneve turistike, pa ufokusuar gjithashtu në nevojën e menaxhimit të infrastrukturës mbështetëse.

Përsa i përket kornizës aktuale institucionale për zhvillimin e turizmit tëqëndrueshëm, është argumentuar se ka një qasje nga “lart - poshtë”, që nis mepërshtatjen e strategjive lokale të turizmit me strategjinë kombëtare. Mungesae efikasitetit të këtyre praktikave në nivel kombëtar, dikton nevojën e rritjes sëdecentralizimit.

Instrumentet institucionale ekonomike janë efektive në drejtimin endërmarrjeve turistike drejt adoptimit të praktikave më miqësore me mjedisin.Qeveritë kanë një gamë të gjerë të instrumenteve ekonomike, të cilat ngakëndvështrimi i ndërmarrjeve turistike konsiderohen të mjaftueshme përmenaxhimin mjedisor lokal.

Pavarësisht fokusimit të pushtetit lokal në objektivat ekonomike tëqëndrueshmërisë, në praktikë ato i shërbejnë edhe dy aspekteve të tjera. Kjo,për faktin se përfitimet ekonomike prej turizmit, do të mund të mbështesinedhe qëllimet e zhvillimit të komunitetit. Ato do të shërbejnë gjithashtu për tëmbrojtur pasuritë natyrore dhe kulturore të tij.

180

Problematikat e menaxhimit mjedisor në nivel lokal ndikohen edhe ngainfrastruktura e Inspektoratit Mjedisor të Vlorës për të kryer kontrolle tëduhura dhe verifikime në terren. Shumë operatorë turistikë punojnë pa lejemjedisore ose edhe në rastin kur e kanë një të tillë, nuk respektojnë rregulloretndaj mjedisit. Po kështu, vendosja e sanksioneve ka rezultuar një praktikë qënë shumicën e rasteve ka mbetur pa u ekzekutuar, edhe për shkak të numrit tëulët të inspektorëve mjedisorë.

Marketingu i realizuar nga qeverisja lokale, megjithëse nga Bashkia ukonsiderua si aktiviteti kryesor i saj, rezulton të jetë ende i limituar, pasiguruar efekte në krijimin e një klientele ndërkombëtare. Nuk ka një faqespecifike për promovimin e turizmit në rajonin e Vlorës. Edhe pse, QarkuVlorë, Bashkia Vlorë dhe Bashkia e Orikumit kanë seksionin mbi turizmin nëfaqen e tyre (në mesin e aktiviteteve të tjera ekonomike), informacioni mbishërbimet turistike dhe atraksionet prezente në këtë shtrirje hapësinoremungon fare ose është jo i plotë dhe vetëm në gjuhën shqipe. Atraksionetturistike nuk janë treguar dhe promovuar mjaftueshëm. Çfarë mungon në këtofaqe interneti është informacioni i duhur turistik për të orientuar tregun lidhurme shërbimet akomoduese (informacione mbi hotele, shtëpi pritjeje),aktivitetet për kalimin e kohës së lirë (informacion mbi atë që mund tëvizitohet, çfarë veprimtarish mund të kryhen), etj.

Për më tepër aktivitetet promovuese turistike menaxhohen në një mënyrëshumë të pakoordinuar. Në mungesë të një udhëheqjeje të vërtetë në fushën emarketingut të turizmit, këto aktivitete janë kryer kryesisht nga operatorëtprivatë, autoritetet e bashkisë dhe një numër i vogël i agjencive të udhëtimit.

Ndër problemet kryesore që kanë shkaktuar një zhvillim jo të qëndrueshëm tëdestinacionit dhe në disa raste kaotik mund të përmendim: strukturat e dobëtaadministrative, mungesa e politikave integruese, mungesa e burimevefinanciare, zhvillimet e ndjeshme socio - ekonomike pas viteve `90, lëvizja emadhe demografike, që çoi në përdorim të pakontrolluar të territorit dheurbanizim pjesërisht të planifikuar dhe në disa raste të pastudiuar e informal.

Turizmi është një forcë vitale për destinacionin e Vlorës. Pushteti lokal është ivetëdijshëm për parimet e turizmit të qëndrueshëm, por ata e gjejnë të vështirëpër t`i akomoduar ato në praktikë. Është e qartë nga përgjigjet e tëintervistuarve se ekziston një hendek ndërmjet vetëdijes nga ana e qeverisjeslokale dhe transformimit të kësaj vetëdije në aspektin praktik dhe rezultatekonkrete në sektorin e turizmit. Ndërkohë që parimet e zhvillimit të turizmit tëqëndrueshëm janë përqafuar teorikisht, këto parime nuk janë përkthyer nëmasa dhe veprime konkrete për t`u implementuar.

181

7.1.2 Konkluzione lidhur me rezidentët

Ndikimet e perceptuara të turizmit nga komuniteti lokal lidhen memarrëdhënien e përfitimeve personale. Këto diktojnë edhe qëndrimet erezidentëve lokalë ndaj zhvillimit të turizmit dhe aspekteve tëqëndrueshmërisë. Në përfundim të kërkimit, u konkudua se të tre aspektet eqëndrueshmërisë ndikohen nga përfshirja e komunitetit në planifikiminturistik, veçanërisht aspekti socio - kulturor i tij.

Përfshirja e komuniteteve lokale në planifikimin turistik do t`u mundësojëpolitikbërësve përgatitjen e një politike që plotëson nevojat e aktorëve, dukeadresuar interesat dhe pritshmëritë e tyre nga zhvillimi i sektorit.

Vështirësitë në aplikimin e CBT lidhen me axhendat e ndryshme tëaktorëve të destinacionit dhe mosvendosjen e objektivave të qarta për t`upërmbushur.

Rezultatet e studimit tregojnë se aspekti socio - kulturor i turizmit paraqitet mëi rëndësishmi për mostrën e shqyrtuar, me një ndryshim të vogël nga vlerësimii aspektit mjedisor, i ndjekur prej dimensionit aspekti ekonomik. Kjo lidhetedhe me profilin e të intervistuarve, ku vihet re se më tepër se gjysma erezidentëve të anketuar nuk kanë ose kanë shumë pak lidhje të drejtpërdrejtëme sektorin turistik, ndërkohë që vetëm 1/5 e tyre është e punësuar në sektor.

Rezultatet empirike tregojnë se niveli më i lartë i perceptimit ekonomik është“ndikimet e turizmit janë shumë të favorshme për ekonominë e qytetit tëVlorës”, për dimensionin e aspektit mjedisor, prioritar vlerësohet “roli ikomunitetit në aspektin mjedisor të turizmit” dhe për dimensionin e aspektitsocio - kulturor, “ndikimi i turizmit në stimulimin e sjelljeve pozitive nëkomunitet” rezulton të jetë më i rëndësishmi.

Modeli i administrimit të centralizuar të industrisë turistike, i ndjekur deri taninë Shqipëri rezulton në dështim të përfshirjes së konsideratave të kërkesave tërezidentëve në procesin e planifikimit dhe të vendimmarrjes.

7.1.3 Konkluzione lidhur me bizneset turistike

Një karakteristikë e rëndësishme e sektorit turistik, veçanërisht ndërmarrjeveakomoduese që operojnë brenda tij është fragmentizimi i lartë, që lidhetkryesisht me dimensionet e tyre, pronësinë, si dhe kohën e operimit në treg.Ky fragmentizim është konsideruar si një pengesë e madhe në zbatimin esuksesshëm të programeve qeveritare për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëmdhe ndjekjen e praktikave miqësore me mjedisin.

182

Sistemi për menaxhimin mjedisor në kuadër të industrisë së turizmit nëShqipëri është hartuar prej qeverisjes qëndrore deri në nivelin e pushtetit lokal.Megjithatë studimi thekson natyrën "lart - poshtë" të sistemit aktualadministrativ në industrinë e turizmit shqiptar. Kuadri aktual institucional përmenaxhimin mjedisor në nivel biznesi, përfshin instrumente institucionaleekonomike, siç janë taksat, tatimet, si dhe rregullat e detyrueshme tëindustrisë.

Nga rezultatet e studimit, u ekzaminua fakti se menaxhimi ende nuk është indarë nga pronësia. Kjo në kuadrin e një sektori që dominohet nga ndërmarrjerelativisht të reja (82% e tyre nuk kanë më shumë se 15 vjet operimi në treg),me dimensione të vogla (rreth 85% e hoteleve kanë më pak se 40 dhoma) dheme burime njerëzore të limituara (rreth 53% e hoteleve kanë më pak se 10punonjës).

Përfitimet kryesore nga aplikimi i qëndrueshmërisë prej bizneseveakomoduese konsiderohen përfitimet financiare, të ndjekura nga imazhipozitiv, rritja personale dhe kënaqësia, reduktimi i kostove.

Një qëndrim pozitiv ndaj mjedisit nga ana e bizneseve turistike, ka më shumëgjasa të ndodhë në qoftë se motivimi për të bërë këtë është në një nivelindividual. Pavarësisht nivelit të lartë të ndërgjegjësimit mjedisor, këto biznesenuk janë të gatshme të cënojnë objektivat e tyre ekonomike (rreth 67% ebizneseve akomoduese janë pjesërisht / nuk janë aspak dakort me aplikimin enjë takse për menaxhimin e të mirave publike).

Ndërkohë, ndërmarrjet turistike në Vlorë janë në pronësi private, tëdimensioneve të vogla dhe karakterizohen si nga kapaciteti i ulët financiar,ashtu dhe nga mungesa e burimeve. Biznesi i tyre është i bazuar kryesisht nëqasjet ndaj burimeve turistike, ndërkohë që ndërgjegjësimi dhe përgjigjet(dmth miratimi i praktikave ekologjikisht miqësore nga ana e tyre) janë tëkufizuara për shkak të mungesës së burimeve, kostove të larta të zbatimit,mungesës së zbatimit të politikave dhe rregulloreve të qeverisë, si dheburimeve njerëzore të ndërmarrjes. Qasja e qëndrueshme është kuptuar si njëinvestim i kushtueshëm nga ana e bizneseve akomoduese në Vlorë.

183

7.2 Rekomandimet e studimit

Lidhur me mundësitë dhe mënyrat për përmbushjen e modelit të qëndrueshmërisë nënivel destinacioni, duke u bazuar edhe tek studimi empirik, arrijmë në disarekomandime:

Zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm përbën modelin e së ardhmes së Vlorës sidestinacion turistik. Por zhvillimi i këtij modeli kërkon një partneritet mesaktorëve të destinacionit, të bazuar në një vizion të përbashkët të zhvillimit tëqëndrueshëm. Pa një partneritet të tillë, përpjekja për zhvillim të qëndrueshëmdo të kthehet në një qëndrim konfliktual mes sektorit publik që vepron përmbrojtjen e të mirave publike, komunitetit që synon përftimin vetëm prejefekteve pozitive nga zhvillimi i turizmit, dhe industrisë e cila i limitonpërgjegjësitë e veta vetëm tek produkti turistik specifik.

Nevojitet roli i sektorit publik si strukturë përgjegjëse për të gjithë procesin emenaxhimit të destinacionit, duke filluar nga planifikimi i zhvillimit,menaxhimi i atraksioneve të lokalitetit, menaxhimi i financave, si dhekontrolli dhe monitorimi i përmbushjes së objektivave të përcaktuara.

Lidhur me menaxhimin mjedisor ekziston domosdoshmëria e zbatimit të njëpolitike proaktive. Operimi me politikën e deritanishme reaktive rrezikonndjeshëm cënimin e imazhit të destinacionit në tregjet potenciale turistike.

Zhvillimi dhe menaxhimi në nivel destinacioni turistik lokal, duhet të përbëjnëbazën e modeleve të zhvillimit të qëndrueshëm. Për të pasur një nivel më tëlartë integrimi në kontekstin e destinacionit lokal, promovimi i strategjive qëmbështesin decentralizimin duhet të përbëjë fokusin e turizmit tëqëndrueshëm.

Siç u mbështet edhe nga gjetjet empirike, qëndrueshmëria ekonomike eturizmit nuk duhet vlerësuar si i vetmi aspekt i rëndësishëm i një strategjietë suksesshme. Integrimi i dimensionit ekonomik me dimensionin socio -kulturor dhe atë mjedisor duhet t` i shërbejë zhvillimit të komuniteteve lokale.

Të gjithë aktorët lokalë të destinacionit: qeverisja lokale, rezidentët dheindustria turistike duhet të ndajnë detyrën e përbashkët të mbrojtjes dheruajtjes së burimeve të trashëgimisë natyrore dhe kulturore për të mbështeturekonominë korente, si dhe për të siguruar mbrojtjen e saj për brezat eardhshëm.

Qeverisja lokale duhet të sigurohet se të gjithë aktorët kryesorë e kanë të qartërolin dhe përgjegjësinë e tyre në procesin e zhvillimit. Është i rëndësishëmkonsiderimi se cilat parime të zhvillimit të qëndrueshëm mund të zbatohen

184

përmes kontrollit të komunitetit dhe cilat nevojitet të zbatohen përmeskontrollit në nivele më të larta.

Procesi i zhvillimit lokal në të cilin komunitetet lokale janë protagonist ështëçelësi për një përkufizim të përbashkët në mënyrë efektive të prioriteteve,objektivave dhe aktiviteteve dhe në të njëjtën kohë çelësi për të inkurajuar dhembështetur nga “poshtë - lart” qëndrueshmërinë në turizëm.

Zhvillimet e reja turistike tashmë mbështeten edhe nga një mentalitet i ri ibanorëve, të cilët siç u konstatua nga studimi kanë kuptuar thellë prioritetet epërfitimeve jo vetëm ekonomike, por mbi të gjitha socio - kulturore ngazhvillimet e turizmit. Në një destinacion si Vlora, të karakterizuar nga njëtraditë e varfër në praktikat pjesëmarrëse të komunitetit, modeli iqëndrueshmërisë do të përbëjë një proces demokratik nga “poshtë - lart”, tënevojshëm për të përforcuar bashkëpunimin dhe besimin e përbashkëtndërmjet institucioneve, aktorëve vendas dhe të huaj.

Strategjia e turizmit të qëndrueshëm dhe politikat lidhur me të duhet të jenëqartësisht të interpretuara. Shumë prej instrumentave të përfshirë në tokërkojnë një komunikim efektiv, ndërsa të tjera mund ta lehtësojnë atë, siçjanë raportimet periodike në raport me ecurinë e punës së tyre, udhëzimereferuar politikave për të cilat është rënë dakort me aktorët, etj.

Kërkohet gjithashtu një angazhim në monitorim dhe rishikim i vazhdueshëmedhe në rezultatet e komunikimit ndërmjet gjithë aktorëve, të cilat duhetgjithashtu të analizohen ndërmjet vet grupeve të interesit. Edhe në lokalitete siVlora, ku sektori turistik është i rëndësishëm, mungesa e integrimitndërsektorial konsiderohet ende një problem.

Nevoja për të promovuar dhe zhvilluar një turizëm të qëndrueshëm, duke upërpjekur për minimizimin e ndikimeve mjedisore, si dhe duke siguruar njëmenaxhim të qëndrueshëm të burimeve natyrore është një tezë që po fitongjithnjë e më shumë terren në botë. Edhe për rastin e Shqipërisë, kjo është njësfidë mbarëshoqërore, e cila duhet adresuar jo vetëm nga pushteti qëndror dheai lokal, por edhe komuniteti në përgjithësi.

Rezidentët duhet të jenë pjesë e vendimeve të zhvillimit të turizmit për t`usiguruar që nevojat e tyre janë të përfshira. Për më tepër, komunitetet lokaleduhet të kenë një zë në çështjet e zhvillimit turistik, për sa kohë që impaktet etij prekin në mënyrë të drejtpërdrejtë cilësinë e jetës së banorëve.

Menaxhimi i burimeve njerëzore të sektorit përbën një prej aktiviteteve bazë tëmenaxhimit të një destinacioni turistik. Edhe pse nuk është një përgjegjësi e

185

drejpërdrejtë e politikbërësve lokalë, ata mund të luajnë një rol në hartimin estrategjive të zhvillimit të burimeve njerëzore për destinacionin.

Një fokus i veçantë duhet t` i jepet nga qeverisja vendore edhe menaxhimittë kapitalit, pasi ky i fundit mund dhe duhet të përdoret për zhvillimin esuperstrukturës së destinacionit turistik.

Zhvillimi i destinacioneve konkurruese dhe rrjedhimisht të suksesshme, në tëcilin të gjejnë aplikim parimet e turizmit të qëndrueshëm po shndërohet nënjë domosdoshmëri edhe për industrinë turistike në Shqipëri. Arritja edestinacioneve të tilla ka nevojë për modele dhe plane zhvillimore, për tëcilat përdorimi i modeleve të bashkëpunimit dhe të zhvillimit të turizmitbazuar në komunitet kthehet në prioritar. Përgjithësisht pjesëmarrja lokaleaktive në vendimmarrje supozohet të jetë një parakusht për përfitime nga anae komuniteteve.

Gjetja e mjeteve dhe teknikave efektive për nxitjen e industrisë turistike drejtzbatimit të praktikave të qëndrueshme përbën një nga problemet kryesore përt`u zgjidhur nga ana e qeverisjes lokale dhe kombëtare.

Bizneset turistike mund të kontribuojnë në realizimin e qëllimeve strategjike,duke punuar me qeverisjen publike për të siguruar që aktivitetet dhe zhvillimetnë turizëm të jenë në përputhje me planet kombëtare dhe lokale të turizmit dhestandardet e qëndrueshmërisë. Veç kësaj, këto biznese mund të adaptojnëpraktikat më të mira për qëndrueshmërinë në menaxhimin e operacioneve tëtyre.

Për të pasur një të kuptuar gjithëpërfshirës të praktikave të qëndrueshme tëbizneseve nevojitet shqyrtimi edhe i dimensionit mjedisor të tyre. Ai ka përqëllim të shqyrtojë marrëdhëniet midis qëndrimeve dhe veprimeve nga ana endërmarrjeve akomoduese që operojnë në Vlorë, si dhe dallimet në qëndrimetdhe veprimet që lidhen me karakteristikat e këtyre bizneseve të përfshira nëstudim.

Është gjithashtu thelbësore që kuadri ligjor të zbatohet në mënyrë transparentenë të gjithë sektorin e turizmit, pavarësisht nga madhësia apo lloji i biznesevepër të minimizuar çdo ndikim potencialisht negativ që turizmi mund të ketë nëkomunitetin dhe mjedisin lokal.

Bazuar në evidencat e prezantuara në punim, institucionet duhet tëkonsiderojnë nëse ato janë duke treguar vëmendje të mjaftueshme ndajturizmit në fushën e zhvillimit të qëndrueshëm dhe nëse politikat e tyreturistike dhe veprimet kanë përqafuar në mënyrë adekuate shqetësimet rreth

186

qëndrueshmërisë. Strukturat pjesëmarrëse përmes të cilave qeverisja mund tëpunojë me aktorët e tjerë për të planifikuar, zhvilluar dhe menaxhuar turizminnë një mënyrë të qëndrueshme duhet gjithashtu të vendosen.

Politikat e turizmit duhet të zhvillohen dhe të implementohen brenda njëstrategjie të mbështetur nga të gjithë aktorët lokalë, që ka parimet dhe synimete qëndrueshmërisë në qendër, pavarësisht hendeqeve dhe mangësive qëaktualisht mund të identifikohen dhe adresohen. Një çelës për një turizëm mëtë qëndrueshëm është të punuarit në partnership efektiv brenda destinacionevelokale.

Në nivel destinacioni planifikimi i nevojshëm, rrjetet, ndërtimi i kapaciteteve,shpërndarja e informacionit duhet të ndërmerren dhe turizmi nevojitet tëintegrohet në mënyrë efektive në zhvillim të qëndrueshëm lokal. Qeveritëkombëtare janë të mirë pozicionuara për t`u kujdesur dhe për të lehtësuar këtëproces. Në të gjitha nivelet e qeverisjes, mbështetja politike afatgjatë,kompetenca teknike dhe një shpërndarje e mjaftueshme e burimeve do tënevojitet për t`u siguruar se politikat janë zbatuar në mënyrë efektive.

Pjesëmarrja e të gjithë aktorëve në ofrimin e shërbimeve të turizmit dheruajtjen e një niveli të lartë të kënaqësisë turistike janë gjithashtu të nevojshmepër të arritur zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm.

Me qëllim sigurimin e një zhvillimi afatgjatë dhe ndikimeve pozitive tësektorit turistik, zhvillimi i qëndrueshëm i turizmit duhet të evidentohet nënkontrollin e qeverisë dhe të gjithë grupeve të interesit të konsideruar aktorënga ndërlidhja e tre komponentëve kryesorë: aspektet sociale, ekonomike dheambientale të arritura së bashku.

Kuadri i politikës për destinacionin duhet të jetë ngritur në një mënyrë që tëpërfitojë nga ndërmarrja e mundësive sipërmarrëse, për shkak se bizneset evogla në turizëm kontribuojnë në konkurrencën rajonale, rigjenerim dheqëndrueshmëri, pasi ato mbështeten në ndërvarësi bashkëpunuese brenda tërëdestinacionit.

Një plan marketing i mirëhartuar duhet të jetë pjesë e strategjisë lokale tëzhvillimit të qëndrueshëm. Zgjerimi i tregjeve potenciale të klientelës turistikenuk mund të arrihet bazuar në iniciativa të paorganizuara dhe modeste nëkuadër të aktiviteteve marketing.

Instrumentet institucionale ekonomike mund të jenë një mënyrë më efektivepër qeveritë për inkurajimin e ndërmarrjeve të turizmit në qytetin e Vlorës,pasi për aplikimin e praktikave të qëndrueshme, faktori ekonomik vlerësohejsi mjaft frenues nga ana e këtyre ndërmarrjeve.

187

Planifikimi territorial dhe i kapacitetit menaxhues në nivel lokal, zhvillimimasiv urban, ndërgjegjësimi shumë i ulët publik për ruajtjen e biodiversitetit,mbrojtjen e mjedisit dhe potencialit për zhvillim ekonomik, janë problemetkyçe që duhet të orientojnë më mirë procesin e zhvillimit të qëndrueshëm tëVlorës drejt arritjes së standardeve dhe objektivave ndërkombëtare tëqëndrueshmërisë.

Vëmendje e veçantë i duhet kushtuar marrëdhënieve ndërmjet strukturavekombëtare dhe atyre lokale dhe strategjive për turizmin e qëndrueshëm. Ështëtepër e rëndësishme që ato të jenë në harmoni dhe që politikat dhe veprimet nëkëto nivele të ndryshme të jenë plotësuese.

Mbrojtja e mjedisit është një fushë ku ka shumë paqartësi mes pushtetit vendordhe njësive kombëtare. Shmangia e mbivendosjeve të kompetencave paraqitetsi një domosdoshmëri. Po kështu, ngritja e strukturave adekuate dhefunksionale për mbrojtjen e mjedisit, si dhe ngritja e kapaciteteve të personelitteknik dhe profesional që merren me mbrojtjen e mjedisit do të siguronte njëpërmbushje të aspektit mjedisor të qëndrueshmërisë.

7.3 Rekomandime për studime të mëtejshme

Pavarësisht rezultateve të këtij studimi, ekziston nevoja për hulumtime të ardhshme,të cilat mund të fokusohen në një zonë destinacion me një shtrirje më të madhegjeografike. Faktori kohë dhe kosto financiare nuk e mundësuan shtrirjen e këtijkërkimi përtej zonës korente të studimit. Ky fokus i mëtejshëm mund të ndihmojë nëpërgjithësimin e rezultateve të studimit mbi aplikimin e qëndrueshmërisë në niveldestinacioni. Duke pasur parasysh miratimin relativisht të dobët të praktikaveekologjikisht miqësore nga ndërmarrjet akomoduese në qytetin e Vlorës, studimi iardhshëm mund të fokusohet në llogaritjen e kostove dhe përfitimeve nga adoptimi ipraktikave të qëndrueshme në kontekstin specifik të çdo sektori, dmth përveçakomodimit, edhe për sektorin e restoranterisë dhe të ndërmarrjeve të udhëtimit.

Është e qartë se ndërmarrjet turistike e konsiderojnë të vështirë aplikimin e parimevetë turizmit të qëndrueshëm në biznesin e tyre të përditshëm. Ky hulumtim tregon seinstrumentet institucionale ekonomike kanë potencial për të frenuar ndërmarrjetturistike nga adoptimi i praktikave ekologjikisht miqësore. Megjithatë, në kontekstetë ndryshme ekonomike dhe sociale, niveli dhe efikasiteti i përdorimit të këtyreinstrumenteve mund të jenë të ndryshëm. Hulumtimet e ardhshme mund të trajtojnëpërfshirjen e parimeve të praktikave të qëndrueshme të turizmit dhe instrumentetinstitucionale ekonomike në planifikimin dhe menaxhimin e turizmit në destinacionetë tjera brenda Shqipërisë. Kjo do të ndihmonte të kuptuarin e zhvillimit të turizmit tëqëndrueshëm dhe do të jepte një kontribut të rëndësishëm në drejtim të arritjes sëzhvillimit të qëndrueshmërisë turistike në Shqipëri.

188

BIBLIOGRAFIA

Aas, C., Ladkin, A., & Fletcher, J. (2005). Stakeholder collaboration and heritagemanagement. Annals of Tourism Research, 32, no 1.

Agenda Institute, (2009). Closing the gap assessing and improving environmentalpolicy implementation in Albania – European Fund for the Balkans.

Akpabio, I.A., Enian, E.A. and Egwali, E.C. (2008), ‘‘Socio-economic potentials andenvironmental implications of coastal tourism at Adiabo, Cross River State Nigeria’”,Environment, Development and Sustainability, Vol. 10.

Andereck, K. L., Valentine, K. M., Knopf, R. C., & Vogt, C. A. (2005). Residents’perceptions of community tourism impacts. Annals of Tourism Research, 32(4).

Andereck,K. (2007). Tourists' perceptions of environmentally responsible innovationsat tourism businesses. Journal of Sustainable Tourism, Volume 17, Issue 4.

Andrew Lepp, A. and Harris, J. (2008). Tourism and national identity in Uganda.International Journal of Tourism Research Special Issue: Commonwealth Tourism.Volume 10, Issue 6.

Anholt, S. (2004). Branding Places and Nations. In Clifton, R., Simmons, J. &Ahmad S. (eds), Brands and Branding, Princeton, NJ: Bloomberg Press, London.

A new path for the sustainable development: a green economy for Albania (2012).Stock taking Albanian Rio + 20 Report.

ARLEM (2013). Raport mbi turizmin e qëndrueshëm në Mesdhe.

Aronsson, L. (2000). The Development of Sustainable Tourism. London: Continuum. Aref, F. (2010). Residents’ attitudes towards tourism impacts: A case study of Shiraz,

Iran. Tourism Analysis, 15(2). Ayuso, S. (2006). Adoption of voluntary environmental tools for sustainable tourism:

analyzing the experience of Spanish hotels. Corporate Social Responsibility andEnvironmental Management, 13, 207-220.

Bâc, D. (2015). The emergence of sustasinable tourism - a literature review. Quaestusmultidisciplinary research journal.

Bansal S.P., S. Kulshreshtha and Prashant Gautam (2009). Determinants inDestination Choice. Indian Journal of International Tourism and HospitalityResearch, 3(1).

Baral, N., Stern, M., Heinen, J., (2007). Integrated conservation and developmentproject life cycles in the Annapurna Conservation Area, Nepal: is developmentoverpowering conservation? Biodivers. Conserv. 16.

Baum, T. (2006b). Human Resource Management for Tourism, Hospitality andLeisure: An International Perspective., Thomson Learning, London.

Byrd, E. T. (2007). Stakeholders in sustainable tourism and their role: Applyingstakeholder theory to sustainable development. Tourism Review, 62 (2).

Byrd, E. T., Cardenas, D. A. and Dregalla, S. E. (2009). Differences in StakeholderAttitudes of Tourism development and the natural Environment. The University ofNorth Carolina e-Review of Tourism Research (eRTR), 7 (2).

Byrd E. T., Cárdenas D. A. & Greenwood J. B. (2008). Factors of stakeholderunderstanding of tourism: The case of Eastern North Carolina. Tourism andHospitality Research, 8(3).

Berke, P. R. & Conroy, M. M. (2000) Are we planning for sustainable development?An evaluation of 30 comprehensive plans, Journal of the American PlanningAssociation, 66(1).

189

Beaumont, N. & Dredge, D.(2010) Local tourism governance: A comparison of threenetwork approaches, Journal of Sustainable Tourism, 18.

Benur Abdelati, Bramwell Bill (2015), Tourism product development and productdiversification in destinations. Tourism management, Volume 50.

Binns, T. and Nel, E. 2002. Tourism as a local development strategy in SouthAfrica. Geographical Journal, 168(3).

Bohdanowicz P. (2005), European hoteliers’ environmental attitudes: Greening thebusiness. Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly 46, 188-204.

Bornhorst Tom , Ritchie J.R. Brent , Sheehan (2010). Determinants of tourismsuccess for DMOs & destinations: An empirical examination of stakeholders'perspectives, Tourism Management - Volume 31, Issue 5.

Bohdanowicz, P. & Martinac, I. (2003) “Attitudes towards sustainability in chainhotels - Results of a European survey”, Conference Proceedings, CIB 2003International Conference on smart and sustainable built environment.

Bramwell B, Lane B (2012) Towards Innovation in Sustainable Tourism Research?Journal of Sustain Tourism 20.

Bramwell, B. & Lane, B. (2010). Sustainable tourism and the evolving roles ofgovernment planning. Journal of Sustainable Tourism, Volume 18, Issue 1.

Bramwell, B. (2011). Understanding the sustainable development of tourism. Annalsof Tourism Research; 38(4).

Bramwell, B. (2004), ‘Mass tourism, diversification and sustainability in SouthernEurope’s coastal regions’, in B. Bramwell (ed.), Coastal Mass Tourism:Diversification and Sustainable Development in Southern Europe.

Bramwell, B. (2004). Hosts and Guests Revisited: Tourism Issues of the 21stCentury. Tourism Management.

Buckley, R. (2012). Sustainable tourism: Research and reality. Annals of TourismResearch, 39(2).

Buhalis, D., & Spada, A., (2000). Destination Management Systems: Criteria forsuccess, Information Technology & Tourism, Vol.3(1).

Buhalis, D. (2000). Marketing the competitive destination of the future, TourismManagement, Vol. 21, No. 1.

Buhalis, D., Michopoulou, E., G., (2011), Information - Enabled Tourism DestinationMarketing: Addressing the Accessibility Market, Current Issues in Tourism, vol14(2).

Butler-Byrd, Nieto, Nieto Senour, (2008). Community-based multicultural counselorpreparation as a site of Praxis and social justice. Journal of Praxis in MulticulturalEducation Volume 3, (1).

Butler, J. (2008) ‘The Compelling "Hard Case" for "Green" Hotel Development’,Cornell Hospitality Quarterly, vol. 49, no. 3, pp. 234-244.

Butler, R. (2012). The concept of carrying capacity for tourism destinations: dead ormerely buried. International journal of tourism research, 283-293.

Carmin, J., Darnall, N. & Mil-Homens, J. (2003). Stakeholder involvement in thedesign of U.S. voluntary environmental programs: does sponsorship matter? PolicyStudies Journal, 31(4).

Carter, R.W., G.S. Baxter, and M. Hockings. (2001). Resource management intourism research: A new direction? Journal of Sustainable Tourism, (9).

Carson, D., Gilmore, A., Perry, C. and Gronhaug, K., (2001). Qualitative MarketingResearch, Sage Publications, London.

190

Castellani, V., & Sala, S. (2010). Sustainable performance index for tourism policydevelopment. Tourism Management, 31(6).

Chandrala, K.P.L. (2010). Impacts of tourism and community attitude towardstourism: A case study in Sri Lanka. South Asian Journal of Tourism and Heritage,3(2).

Christina W.Y. Wong, Kee-hung Lai, Y.H. Venus Lun (2015). EnvironmentalManagement: The Supply Chain Perspective.

Churugsa, W., McIntosh, A.J. and Simmons, D., (2007). “Sustainable TourismPlanning and Development: Understanding the Capacity of Local Government”,Leisure/Loisir, vol. 31, no. 2.

Claver-Cortés, E. J. Molina - Azorin, J. Pereira - Moliner and M. D. Lopez - Gamero(2007). Environmental strategies and their impact on hotel performance. Journal ofsustainable tourism, 15 (6).

Connell, J., Page, P. & Bentley, T. (2009) Towards sustainable tourism planning inNew Zealand: Monitoring local government planning under the ResourceManagement Act, Tourism Management, Vol. 30, Issue 6.

Constantin, D.L. & Mitruţ, C. (2009). Cultural tourism, sustainability and regionaldevelopment: experiences from Romania. In L. Fusco Girard & P. Nijkamp,eds.. Cultural tourism and sustainable local development. Surrey,UK.

Cole, S. (2006b). Information and empowerment: the keys to achieving sustainabletourism. Journal of Sustainable Tourism (14).

Crick, Anne P. (2003): ‘Internal Marketing of Attitudes in Caribbean Tourism’,International Journal of Contemporary Hospitality Management, 15:3.

Crouch, G.I. (2011). Destination competitiveness: an analysis of determinantattributes. Journal of Travel Research, 50 (1): 27-45.

De Oliveira, P (2003). Governmental responses to tourism development: threeBrazilian case studies. Tourism Management, 24(1), 97.

Dewhurst, H. and Thomas, R. (2003) ‘Encouraging Sustainable Business Practices ina Non-regulatory Environment: A Case Study of Small Tourism Firms in a UKNational Park’, Journal of Sustainable Tourism, vol. 11, no. 5.

Deery, Margaret, and Jago, Leo, & Fredline, Liz (2012). Rethinking Social Impacts ofTourism Research: A New Research Agenda. Tourism Management, 33(1).

Destination Consultancy Group (2012). Certified Destination Management Executive(CDME).

Dredge, D. (2001). Local government tourism planning and policy-making in NewSouth Wales, Australia: Institutional development and historical legacies. CurrentIssues in Tourism, 4(2-4).

Dredge, D., & Jenkins, J. (2007). Tourism Planning and Policy. Brisbane: John Wileyand Sons.

Dunphy, D., Griffths, A., & Benn, S. (2007). Organizational change for corporatesustainability. London: Routledge.

Dwyer, L. (2005). Relevance of triple bottom line reporting to achievement ofsustainable tourism: a scoping study Tourism Review International, 9(1), 79 -94.

Dwyer, L., Edwards, D., Mistilis, N., Roman, C. & Scott, N. (2009). Destination andenterprise management for a tourism future. Tourism Management, 30(1), 63-74.

Dwyer, L., Forsyth P. and Rao P. (2000b). “Sectoral Analysis of Destination PriceCompetitiveness: An International Comparison”, Tourism Analysis Vol. 5.

191

Dwywr L., Edwards D., (2010), Understanding the sustainable development oftourism.

Eagles, P.F.J., McCool, S.F., & Haynes, C. (2002). Sustainable tourism in protectedareas: Guidelines for planning and management. Gland: UNEP, WTO, and IUCN.

Edgell, D. (2006). Managing sustainable tourism: A legacy for the future, New York:Haworth Hospitality Press.

European Union (2013). European Tourism Indicator System Tooklift ForSustainable Destinations.

Enright Michael, Newton James (2004), Tourism destination competitiveness: anquantitative approach, Tourism Management, 25.

Faulkner, B., Chalip, L., Brown, G., Jago, L. March, R., and Woodside, A., (2003).Monitoring the tourism impacts of the Sydney 2000 Olympics. Event Management,6(4).

Fauzi, A., & Buchary, E. (2002). A Socio-economic Perspective of environmentaldegradation at Kepulauan Seribu National Marine Park, Indonesia. CoastalManagement Journal Vol 30(2).

Figge, F. & Hahn, T. (2006): "Looking for Sustainable Value", EnvironmentalFinance, 7(8).

Fotiadis, A. K., Vassiliadis, C. A., & Rekleitis, P. D. (2013). Constraints and benefitsof sustainable development: a case study based on the perceptions of small-hotelentrepreneurs in Greece. Anatolia, 24(2), 144-161.

Frans de Man (2013), Actors in sustainable tourism: business, institutions and NGOs Friedman, T. L. (2006). The World Is Flat. The Globalized World in the Twenty- first

century, 2nd ed., London. Freeman R. Edward, (1984), Strategic Management: A Stakeholder Approach. Fredline, E., & Faulkner, B. (2000). Host community reactions: a cluster analysis.

Annals of Tourism Research, 27(3). Freeman R.E. & McVea J. (2002) A stakeholder approach to strategic management,

Darden Graduate School of Business Administration. Fun, F., Chiun, M., Songan, P., Nair, V. (2014). The Impact of Local Communities’

Involvement and Relationship Quality on Sustainable Rural Tourism in Rural Area,Sarawak. The Moderating Impact of Self-efficacy. Procedia - Social and BehavioralSciences. Volume 144, 20.

Fuchs, M., & Weiermair, K. (2004). Destination benchmarking: An indicator-system’s potential for exploring guest satisfaction. Journal of Travel Research, 42(3).

Fueglistaller, Volery & Weber, (2010). An Empirical Self - Evaluation ofEnterpreneurship Researchers in the German Speaking World. In StrategicEntrepreneurship - The Promise for Future Entrepreneurship, Family Business andSME Research?

Fyall, A., Garrod, B. & Wang, Y. (2012). Editiorial. Journal of Destination Marketingand Managmenet.

Ghani, M.A. (2006), “Hospitality and tourism education in the making”, Journal ofTeaching in Travel & Tourism, Vol. 6 No. 2, pp. 71-87.

GIZ, (2011). Tourism as a Contribution to Sustainable Development. GIZ, (2015), Integrated Sustainable Development of the Southern Coastal Region,

Inventory of tourism potential of destination - Vlora Region. Gorica, K. (2005). Albanian tourism management – the future path to sustainable

development. The Amfiteatru Economic Journal, vol. 7, issue 18.

192

Gorica, K., Kripa, D. Zenelaj, E. (2012). The Role of Local Government inSustainable Development. Acta Universitatis Danubius. Œconomica, Vol 8, No 2.

Goeldner, C. R., Ritchie, J. R. B. & McIntosh, R. W. (2000), “Tourism. Principles,Practices, Philosophies”, New York.

Graci, S. and Rachel Dodds (2010). Sustainable Tourism in Island Destinations.London: Earthscan.

Graci, S. (2010). Examining the factors that impede sustainability in China’s tourismaccommodation industry: a case study of Sanya, Hainan, China. Journal ofHospitality Marketing and Management, 19.

Gursoy, D., Jurowski, C., & Uysal, M. (2002). Resident attitudes: A structuralmodeling approach. Annals of Tourism Research, 29(1).

Hall, C. M. & Boyd, S. (Eds.) (2005). Nature-based Tourism in Peripheral Areas:Development and Disaster? Channel View Publications, Clevedon.

Hall, D. (2011). Tourism destination management. Journal of tourism challenges. Hall, C. Michael (2000). Tourism Planning: Policies, Processes and Relationships.

Harlow: Pearson Education.

Hall, J.K., Daneke, G.A. & Lenox M.J. (2010). Sustainable Development andEntrepreneurship: Past Contributions and Future Directions. Journal of BusinessVenturing, 25(5).

Hall, D., & Brown, F. (2000). Tourism in peripheral areas. Clevedon: Channel View. Haig, I. and McIntyre, N. (2002). Viewing Nature: The role of the guide and the

advantages of participating in commercial ecotourism. The Journal of TourismStudies. V.13:39 - 48.

Han, H.S., & Ryu, K. (2009). The roles of the physical environment, price perception,and customer satisfaction in determining customer loyalty in the family restaurantindustry. Journal of Hospitality & Tourism Research.

Hardy, Anne and Robert J.S. Beeton (2001) “Sustainable Tourism or MaintainableTourism: Managing Resources for More than Average Outcomes”, Journal ofSustainable Tourism, vol. 9.

Harris, J.M. (2000). Basic Principles of Sustainable Development. Globaldevelopment and environment institute working paper, 00-04.

Haukeland, JV (2011). Tourism stakeholders’ perceptions of national parkmanagement in Norway. Journal of Sustainable Tourism, (19).

Hesse-Biber, S. N. (2010). Mixed Methods Research: Merging Theory with Practice.New York, NY: Guilford.

Hitchcock, D. & Willard, M. (2009) The business guide to sustainability – Practicalstrategies and tools for organizations, 2nd edition, London: Earthscan.

Howie, Frank. (2003). Managing the tourism destination. London: Thomson. Huybers, T. & Bennett, J. (2003). Environmental Management and the

Competitiveness of Nature-Based Tourism Destinations. Environmental andResource Economics, Volume 24, Issue 3, pp 213 - 233.

Hunter (2002) Article in Harris, Rob and Griffin, Tony and Williams, Peter,Sustainable tourism: a global perspective, Oxford, Boston.

Instituti i politikave mjedisore (2010). Përpjekjet e Shqipërisë për të arritur kriteretmjedisore të BE-së dhe perceptimi publik.

Isidiho, A. & Sabran, M. (2015). The Socioeconomic Impact of the Development ofAbadaba Lake as a Boost to Tourism and Community Development in Imo StateNigeria. International Journal of Education and Social Science, Vol. 2 No. 6.

193

Jarvis, N., Weeden, C. and Simcock, N. (2010). The benefits and challenges ofsustainable tourism certification: a case study of the Green Tourism Business Schemein the West of England. Journal of Hospitality and Tourism Management. 17: 83 - 93.

Jamal, T. & Stronza, A., (2009). “Collaboration theory and tourism practice inprotected areas: Stakeholders, structuring and sustainability”, Journal of SustainableTourism, vol. 17, no. 2.

Jamrozy, U. (2007). Marketing of tourism: a paradigm shift toward sustainability,International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research.

Jepson, E. J. (2004). “Human nature and sustainable development: A strategicchallenge for planners”, Journal of Planning Literature, vol. 19, no. 1.

Jones, P. Hillier, D., Comfort, D. (2014). “Sustainability in the global hotel industry”,International Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol. 26, No. 1.

Jones, C. (2013): “Scenarios for Greenhouse Gas Emissions Reduction from Tourism:An Extended Tourism Satellite Account Approach in a Regional Setting,” Journal ofSustainable Tourism, 21(3), 458 - 472.

Johnson, B. & Christensen,L. (2004).Educational Research: Quantitative, Qualitative,and Mixed Approaches (2nd Edition). Boston, MA: Pearson Education, Inc.

Kalisch, A. (2002). Corporate futures: Social responsibility in the tourism industry.London: Tourism Concern.

Kasimu, A., Zaiton, S., & Hassan, H. (2012). Hotels Involvement in SustainableTourism Practices in Klang Valley, Malaysia. Int. Journal of Economics andManagement.

Këshilli i Qarkut Vlorë (2014). Plani i menaxhimit të burimeve natyrore. Pjesa 1. Kim, Kyungmi, Muzaffer Uysal, & M. Joseph Sirgy (2013). “How Does Tourism in a

Community Impact the Quality of Life of Community Residents?” TourismManagement, 36 (June), 527 - 540.

Ko, T. (2005), “Development of a tourism sustainability assessment procedure: aconceptual approach”, Tourism Management, Volume 26, Issue 3, June 2005.

Kogovšek, (2013), Destination Management: Marketing Approach to SustainableTourism.

Kozak, M. (2001). “Repeaters’ behaviour at two distinct destinations”. Annals ofTourism Research, 28 (3).

Konecnik, M and Go. F., &. (2008). Tourism Destination Brand Identity: The case ofSlovenia. Brand Management, 15 (3).

La Lopa and Day, L. (2011). Pilot study to assess the readiness of the tourismindustry in Wales to change to sustainable tourism business practices. Journal ofHospitality and Tourism Management 18 (01), 130-139.

Labuschagne, C., Brent, A., Claasen, J. S (2005). Environmental and social impactconsiderations for sustainable project life cycle management in the process industry.Corporate Social Responsibility and Environmental Management,12(1):38 - 54.

Landrum, N.E & Edwards, S. (2009). “Sustainable business: an excecutive`s primer”,New York.

Lansing, P., & De Vries, P. (2007). Sustainable Tourism: Ethical alternative ormarketing ploy? Journal of Business Ethics, 72, 77.

Laesser, C. & Bieger, T. (2008) "Editorial", Tourism Review, Vol. 63 Iss: 4. Leslie, D. (2015). Tourism enterprises.Developments, management and sustainability. Lea, John P. (1988), Tourism and Development in the Third World.

194

Liu, C. H., Tzeng, G. H., Lee, M. H., & Lee, P. Y. (2013). Improving metro - airportconnection service for tourism development: Using hybrid MCDM models. TourismManagement Perspectives, 6, 95 - 107.

Liu, Z. (2003). Sustainable tourism development: A critique. Journal of SustainableTourism, 11(6), 459 - 475.

Ling, L., Jakpar, Sh. , Johari, A., Myint, K., Rani, N. (2011). An Evaluation on theAttitudes of Residents in Georgetown towards the Impacts of Tourism Development.International Journal of Business and Social Science Vol. 2 No. 1.

Loumou, A., Giourga, C., Dimitrakopoulos, P., & Koukoulas, S. (2000). Tourismcontribution to agro-ecosystems conservation: The case of Lesbos Island, Greece.Environmental Management, 26(4), 363 - 370.

Mahony, K. (2007). Certifcation in the SouthAfrican tourism industry: the case of fairtrade in tourism. Development Southern Africa, 24(3).

Manente M. (2009), “Analysing and Understanding Domestic Tourism within aDestination Perspective”.

Manaktola, K., & Jauhari, V. (2007). Exploring consumer attitude and behaviourtowards green practices in the lodging industry in India. International Journal ofContemporary Hospitality Management, 19(5), 364 - 377.

Matarrita-Cascante, David, R. Stedman y A. Luloff (2010). “Permanent and SeasonalResidents’ Community Attachment in Natural Amenity - Rich Areas. Exploring theContribution of Landscape - Related Factors”, Environment and Behavior, 42(2).

Mason P. (2003). Tourism Impacts, Planning and Management. ButterworthHeinemann. London.

Marzano, G., Laws, E., & Scott, N. (2009) ‘The River City'? Conflicts in thedevelopment of a destination brand for Brisbane. In B. Prideaux & M. Cooper (eds.),Rivers as a Tourism Resource CAB.

Mayes, G. & Richins, H. (2009). Dolphin watch tourism: two differing examples ofsustainable practices and proenvironmental outcomes. Tourism in MarineEnvironments 5(2/3), 201 - 214.

Mbaiwa, J. (2004). Prospects of basket production in promoting sustainable rurallivelihoods in the Okavango Delta, Botswana, International Journal of TourismResearch, Volume 6, Issue 4.

McCool, S.F., and R.N. Moisey. (Eds.). (2001). Tourism, recreation, andsustainability. Wallingford, UK: CABI Publishing.

McCool, S. F. (2009). Constructing Partnerships for Protected Area TourismPlanning in an Era of Change and Messiness. Journal of Sustainable Tourism 17.

McKercher, B., & Lau, G. (2010). Methodological considerations when mappingtourist movements in a destination. Tourism Analysis, 14(4), 443–454.

McKercher, B. Hilary du Cros (2003). Testing a cultural tourism typology.International Journal of Tourism Research. Volume 5, Issue 1.

McGehee, N.; Andereck, K. (2004). Factors predicting rural residents’ support oftourism. Journal of Travel Research. 43(2).

Medina, L. K. (2005). Ecotourism and certification: Confronting the principles andpragmatics of socially responsible tourism. Journal of Sustainable Tourism, 13 (3).

Mensah, I & Blankson, E.J. (2013). Determinants of hotels` environmentalperformance: Evidence from the hotel industry in Accra, Ghana, Journal ofSustainable Tourism, 21(8).

195

MedMPA net, (2015). Analiza socio - ekonomike dhe studimi mbi zhvillimin eturizmit. Mbështetje për planifikimin, zonimin dhe zhvillimin e Zonës së MbrojturDetare në Gjirin e Vlorës.

Mitchell, M. & Hall, D. (2005). “Rural tourism as sustainable business: Key themesand issues”. Channel View Publications.

Michelle, M. (2006) “Sustainable Tourism Using Regulations, Market Mechanismsand Green Certification: A Case Study of Barbados” Journal of Sustainable Tourism,Channel View Publications, UK, Vol. 14. No. 5.

Moscardo, G. (2011). Searching for well - being: exploring change in touristmotivation / Gianna Moscardo. - 2011. // Tourism recreation research. Vol. 36.

Morrison, A. (2002). Small Hospitality Businesses: Enduring or Endangered? Journalof Hospitality and Tourism Management. 9(1).

Morrison, A., & Teixeira, R. (2004). Small business performance: a tourism sectorfocus. Journal of Small Business and Enterprise Development, 11(2).

Morrison, A. (2012). Marketing and managing tourism destinations. Molina-Azorín, J.F., Claver-Cortés, E., López-Gamero, M.D. and Tarí, J.J. (2009a),

"Green management and financial performance: A literature review", ManagementDecision, Vol. 47.

Muhanna, E. (2007). Tourism Development Strategies and Poverty Elimination.Problems and Perspectives in Management, 5(1), 37 - 47.

Neto, F. (2003). “A new approach to sustainable tourism development: Movingbeyond environmental protection.” Natural Resources Forum, 27, 3.

Nezirovic, S. (2013), Tourism, Politics and Regional Development - Guidelines of theDevelopment of Northeastern Bosnia, in Contemporary trends in Tourism andHospitality, A Collection of papers, pp. 31 - 37.

Neuman, W. (2003). Social research methods, qualitative and quantitative approach(5th ed.). Thousand Oaks.

Nicholas, L. N., Thapa, B., & Ko, Y. J. (2009). Residents' perspectives of a worldheritage site: The Pitons Management Area, St. Lucia. Annals of Tourism Research,36(3).

Niezgoda A, Czernek K (2008). Development of cooperation between residents andlocal authority in tourism destination. Original Scientific Paper, 56.

Nickson, D. (2007). Human resource management for the hospitality and tourismindustries. Elsevier.

Nicholls, S., & Kang, S. (2012). Green initiatives in the lodging sector: Are propertiesputting their principles into practice? International Journal Of HospitalityManagement, 31(2).

Nicholas, L.,Thapa, B., Ko, Y. J. (2009). Residents’ perspectives of a World HeritageSite: The Pitons Management Area, St Lucia. Annals of Tourism Research, 35(3).

Nunkoo, R., & Ramkissoon, H. (2011). Developing a community support model fortourism. Annals of Tourism Research, 38(3).

OECD, (2014). Tourism Trends and Policies 2014. Ogorelc, A. (2009). Residents' perceptions of tourism impacts and sustainable tourism

development. International Journal of Sustainable Economy. Okech, R. (2006) 'The Role of Local Communities in the Management of Cultural

Landscapes', Paper presented at the ATLAS Africa Conference, Mombasa, Kenya. Oliveira, J.A. (2003). Governmental responses to tourism development: three

Brazilian case studies Source: Tourism Management, Volume 24, Number 1.

196

Ooi, C. S. (2004). Brand Singapore: The hub of New Asia. In N.Morgan, A.Pritchard, & R. Pride (Eds.), Destination Branding: Creating the Unique DestinationProposition.

Preston Lee E. & Sachs Sybille (2002), Redefining the corporation, Stakeholdermanagement and organizational wealth.

Pforr, C. (2001). Tourism Policy in Australia’s Northern Territory: A Policy ProcessAnalysis of its Tourism Development Masterplan, Current Issues in Tourism 4(2-4).

Phellas, Contantions N., Bloch, A. and Seale, C. (2011): Structured Methods:Interviews, Questionnaires and Observation.

Pistrui, D., Welsh, H. P., Pohl, H. J., Wintermantel, O. & Liao, J. (2003).Entrepreneurship in the new Germany. Small Firms and Economic Development inDeveloped and Transition Econo-mies: A Reader. Hampshire, UK.

Pongponrat K (2011). Participatory management process in local tourismdevelopment: A case stud on fisherman village on Samui Island, Thailand. AsiaPacific Journal of Tourism Research.

Porter, M.E. (1990). The Competitive Advantage of Nations. New York: Free Press,MacMillan.

Poon, A. (1993). “Tourism, Technology, and Competitive Strategies”, Cab Intern.,Wallingford.

Puczkó, L. & Ratz, T. (2000). Tourist and resident perception of the physical impactsof tourism at Lake Balaton, Hungary: Issues for sustainable tourism management.

Rahman W (2012). Cultural tourism and Bangladesh: An overview. BangladeshResearch Publications Journal, (7).

Reed, M.S. & Doughill, A.J (2003). Facilitating grass-roots sustainable developmentthrough sustainability indicators: European Aplications in Ecological Economics.

Reid, S.; Ruhahen, L.; Davidson, M. & Johnston, N. (2010). Legal basis for state andterritory planning. Brisbane: CRC.

Rempel, J. M. (2009). Sustainability in coastal tourism: pursuing the casual nexus,75 - 105.

Ritchie, J. R. B., & Crouch, G. I. (2000). The competitive destination: a sustainabilityperspective. Tourism Management, 21(1).

Ritchie, J.R.B. & Crouch, G.I. (2000). Are destinations stars born or made: must acompetitive destination have star genes, Proceedings of the 31 st Annual Travel andTourism Research Association Conference.

Ritchie, J. R. Brent & Crouch, Geoffrey I. (2003). The competitive destination: asustainable tourism perspective. Oxon, UK: CABI Publishing.

Ritchie, J.R. B., & Crouch, G.I., (2005). The competitive destination: A sustainabletourism perspective. Oxford: Oxford University Press.

Ritchie, B. and Inkari, M. (2006). “Host community attitudes toward tourism andcultural tourism development: the case of the Lewes District, Southern England”,International Journal of Tourism Research, 8.

Rojo, I. M. (2009). Economic development versus environmental sustainability: thecase of tourist marinas in Andalusia, European Journal of Tourism Research, Vol. 2No. 2 pp. 162 - 177.

Roskin, M. G, Cord, R. L, Medeiros, J. A and Jones, W. S. (2006). Political Science:An Introduction. 9th ed. New Jersey: Pearson Education International.

Ruhanen, Lisa. (2007). Destination competitiveness. In A. Matias, P. Nijkamp, P.Neto (Eds.), Advances in modern tourism research, pp. 133 - 152.

197

Ryan, C. (2002). Stages, Gazes and Constructions of Tourism. In The TouristExperience, C. Ryan, ed., pp. 1 - 26.

Ryan, C. 2002 Stages, Gazes and Constructions of Tourism. In The TouristExperience, C. Ryan, ed.

Saarinen, J. (2013). Critical Sustainability: Setting the Limits to Growth andResponsibility in Tourism. Sustainability ISSN 2071-1050.

Sainaghi, R. (2006). From contents to processes: versus a dynamic destinationmanagement Model (DDMM). Tourism Management, 27 (5).

Saarinen, J. (2006). Traditions of sustainability in tourism studies. Annals of TourismResearch, 33(4).

Scheyvens, R. (2002). Tourism for Development: Empowering Communities,Pearson Education, Harlow.

Scheyvens, R. and Momsen, J. H. (2008). Tourism and Poverty Reduction: Issues forsmall Island States. Tourism Geographies, 10(1), pp 22 - 41.

Scherl LM, Edwards S (2007). Tourism, indigenous and local communities andprotected areas in developing nations. In: R Bushell, PFJ Eagles (Eds.): Tourism andProtected Areas: Benefits beyond Boundaries.

Sebele, L. S. (2010). Community-based tourism ventures, benefits and challenges:Khama Rhino Sanctuary Trust, Central District, Botswana. Tourism Management, 31.

Silva, G. & McDill, M (2004). Barriers to Ecotourism Supplier Success: AComparison of Agency and Business Perspectives. Journal of Sustainable TourismVolume 12, Issue 4.

Simpson, K. (2001). Strategic planning and community involvement as contributorsto sustainable tourism development.Current Issues in Tourism, 4(1).

Sloan, P, Legrand W., H. Tooman, & J. Fendt. (2009). Best practices in sustainability:German and Estonian hotels. Advances in Hospitality and Leisure 5:89 - 107.

Sloan, P., W. Legrand, & J. S. Chen. (2012). Sustainability in the hospitality industry.Principles of sustainable operations, 2nd ed. Oxford, UK: Routledge.

Soteriou E.C. and Coccossis H. (2010). “'Integrating Sustainability into the StrategicPlanning of National Tourism Organizations”, Journal of Travel Research, 49(2).

Southgate, C. Sharpley, R. (2002). Tourism Development and the Environment, inSharpley, R. and Telfer, D. J. (eds), Tourism and Development: Concepts and issues,Channel View, Clevedon, UK.

Stevenson, N, Airey, D and Miller, G (2008). Tourism Policy Making: ThePolicymakers’ Perspectives Annals of Tourism Research, 35 (3).

Suntikul, W., Bauer, T., & Song, H. (2010). Towards Tourism: a Laotian perspective.International Journal of Tourism Research, 12, 449 - 461.

Sharpley, R. (2000). Tourism and sustainable development: Exploring the theoreticaldivide. Journal of Sustainable Tourism, Vol. 8, No. 1.

Sharpley R. (2003). Travels to the edge of darkness: towards a typology of darktourism. Paper presented at Taking Tourism to the Limits Conference, WaikatoUniversity, New Zealand.

Sharpley, R. (2003). Tourism, modernization and development of the island ofCyprus: Challenges and policy responses. Journal of sustainable tourism 11 (2 & 3).

Sharpley, R. (2009). Tourism development and the environment: beyondsustainability? USA: Earthscan, pp. 220.

Sharpley, R. (2010). Tourism and sustainable development: exploring the theoreticaldivide. Journal of sustainable tourism.

198

Sharma, B. and Dyer, P. (2009). “An investigation of differences in residents`perceptions on the Sunshine Coast: tourism impacts and demographic variables”,Tourism Geographies, 11(2).

Sheehan, L., Ritchie, J. R. B., & Hudson S. (2007). The destination promotion triad:understanding asymmetric stakeholder interdependencies among the city, hotels andDMO. Journal of Travel Research, 46.

Sheehan, L. R. & Ritchie, J. R. B. 2005. Destination Stakeholders: Exploring Identityand Salience, Annals of Tourism Research, (32).

Sheehan, L., Ritchie, J. R. B., & Hudson, S. (2007). The destination promotion triad:Understanding asymmetric stakeholder interdependencies among the city, hotels, andDMO. Journal of Travel Research.

Telfer, D. and Sharpley, R. (2008). Tourism and Development in the DevelopingWorld. London: Routledge.

Thomas, R.(Ed) (2004). Small Firms in Tourism: International Perspectives.Advances in Tourism Research Series. Oxford: Elsevier.

Timur, S; Getz, D. (2008). A network perspective on managing stakeholders forsustainable urban tourism. International Journal of Contemporary HospitalityManagement, v. 20, n. 4.

Tourism Sustainability Group (2007). Action for More Sustainable EuropeanTourism. Report.

Tosun, C. (2002). Host Perceptions of Impacts: A Comparative Tourism Study.Annals of Tourism Research, 29 (1).

Tosun, C., Timothy, D. J. & Ozturk, Y. (2003). Tourism growth, nationaldevelopment and regional inequality in Turkey. Journal of Sustainable Tourism, 11.

Tosun, C. & Timothy, D. (2003). Arguments for Community Participation in theTourism Development Process. The journal of tourism studies, Vol. 14, No. 2.

Tosun, C. (2006). Expected nature of community participation in tourismdevelopment. Tourism Management, 27 (3).

Tosun, Timothy (2003). “Arguments for community participation in the tourismdevelopment process”.

Twinning-Ward, L. and Butler, R (2002). Implementing STD on a small island:development and use of sustainable tourism development indicators in Samoa.Journal of sustainable tourism (10).

UNWTO. (2011). Policy and Practice for Global Tourism. Madrid: UNWTO. United Nations Environment Programme (2005). “Making tourism more sustainable,

A Guide for Policy Makers”. United Nations Economic Commission for Europe (2012). Environmental

Performance Reviews Albania. Second Review Synopsis. UNWTO (2004). UNWTO Tourism Highlights. Edition, World Tourism

Organization, Madrid. UNESCO (2006). Tourism, Culture and Sustainable Development. United Nations (2013). Sustainable tourism: Contribution to economic growth and

sustainable development. UNWTO (2007). Sustainable tourism indicators and destination management. UNWTO (2015). UNWTO Tourism Highlights 2015 Edition, World Tourism

Organization, Madrid. Upton, G. & Cook, I (2006). Oxford dictionary of statistics. (2nd ed.). Oxford

University Press.

199

Vargas, A., Plaza, M.A., Porras, N. (2009). Understanding Residents' AttitudesToward the Development of Industrial Tourism in a Former Mining Community,Journal of Travel Research, 47(3).

Vanderstoep, S. and Johnston, D. (2009). Methods for Everyday Life: BlendingQualitative and Quantitative Approaches. San Francisco.

Vaughan, D. (2000). Tourism and biodiversity: A convergence of interests?,International Affairs, 76(2), 283 ‐ 297.

Veal, A. J. (2006). Research Methods for Leisure and Tourism. 3 Edition, London,Financial Times/ Prentice rd Hall/Pearson Education.

Vernon, J., Essex, S., Pinder, D. & Curry, K. (2003). The “greening” of tourismmicro businesses: outcomes of focus group investigations in South East Cornwall,Business Strategy and the Environment, 12: 49 - 69.

Wall, G., & Mathieson, A. (2006). Tourism: changes, impacts, and opportunities (2.ed.). Harlow, Eng. ; New York: Pearson Prentice Hall.

World Bank (2009). Croatia’s EU Convergence Report: Reaching and SustainingHigher Rates of Economic Growth. Report No. 48879 - HR.

World Bank Report. (2009). Albania: Building Competitiveness in Albania, ReportNo: 47866-AL, Volume II, October 2009, Europe and Central Asia Region.

World travel & tourism council, Travel and tourism, economic impacts, (2015)Albania.

Weaver, D. B. (2001). Ecotourism in the context of other tourism types. In D. B.Weaver (ed). The encyclopedia of Ecotourism. New York: CABI.

Weaver, D. & Lawton, L. (2002). Overnight ecotourist market segmentation in theGold Coast hinterland of Australia. Journal of Travel Research, 40, 270-280.

Wheeler, B. (2005). Ecotourism/egotourism and development. Weaver, D. (2006), Sustainable Tourism: Theory and Practice, Chapter 1. Weaver, D. & Lawton, L. (2006). Tourism Management (3rd edn). Milton: John

Wiley. WTO (2004). Sustainable Tourism Development: Guide for local planners. WTO ed.,

Madrid. WTO (2004). Concepts and definitions of sustainable development of tourism by the

World Tourism Organization. www. akm. gov. al. Agjencia Kombëtare e Mjedisit, (2014). Raport i Gjendjes në

Mjedis. www.sustainabletourismcriteria.org. http://www.ekonomia.gov.al/ http://www.instat.gov.al/al/home.aspx http://www.bashkiavlore.org/ http://www.qarkuvlore.gov.al/

200

ANEKSI A

PYETËSORËT

PYETËSORI DREJTUAR PUSHTETIT LOKAL

1. A ka hartuar Bashkia (Prefektura / Qarku) e Vlorës një Strategji Zhvillimi për qytetin?2. Cili është synimi kryesor i kësaj strategjie (nëse ekziston një e tillë)?3. A është afatgjatë kjo strategji?4. Cili është roli që zë Zhvillimi i Qëndrueshëm në strategjinë / planin e zhvillimit?5. Ҫfarë vendi zë turizmi në planin / strategjinë tuaj?6. Cila është lidhja ndërmjet zhvillimit të qëndrueshëm dhe zhvillimit të turizmit të

qëndrueshëm në këtë strategji?7. Cili është raporti ndërmjet qeverisjes lokale dhe biznesit lokal?8. Parashikoni që turizmi në të ardhmen do të sjellë përfitime për komunitetin tuaj?9. Ku i siguroni fondet për zbatimin e strategjive?10. Cili është kuadri ligjor për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në Shqipëri?11. Cili është roli juaj në lidhje me fokusin mjedisor të bizneseve turistike që operojnë në

Vlorë?12. Cili është roli juaj në menaxhimin e turizmit?13. Cilat janë çështjet kyç në menaxhimin e turizmit në Vlorë?14. Si e kuptoni turizmin e qëndrueshëm?15. Si e shihni rolin e komunitetit në planifikimin e zhvillimit të turizmit?16. Si mundet qeverisja lokale të maksimizojë ndikimin pozitiv të turizmit në mirëqënien e

komunitetit (jo thjesht në aspektin ekonomik)?17. Si mund të ndihmojë qeverisja vendore në zhvillimin e turizmit të një komuniteti

mbështetës dhe të vetqëndrueshëm që do të bëhet më pak i varur nga fondet publike?18. Si mund të sigurohet qeverisja lokale që zhvillimi i turizmit është në përputhje me

“kulturën” e komunitetit, aspiratat dhe pritshmërinë e tij?19. Si duhet të menaxhohet dhe organizohet turizmi lokal për të maksimizuar kontributet e

grupeve dhe individëve?20. Cilat janë resurset që qeverisja lokale ka në dispozicion për menaxhimin e turizmit?21. Në çfarë mase duhet të jetë e angazhuar me marketingun e turizmit qeverisja lokale

(promocionin, branding dhe mbështetjen për qendrat e informacionit të vizitorëve) dhemenaxhimin e turizmit (menaxhimi i vizitorëve dhe menaxhimi i impakteve)?

22. Cili është roli i qeverisjes lokale në infrastrukturë dhe mirëmbajtje?23. Cili është roli i qeverisjes lokale në menaxhimin e burimeve njerëzore të sektorit?24. Ku konsistojnë konkretisht aktivitetet marketing që Institucioni që ju përfaqësoni

realizon?25. Cila është lidhja e artit dhe kulturës lokale me sektorin turistik?26. Cili është roli i qeverisjes lokale në menaxhimin e hapësirave publike, në funksion të

zhvillimit turistik të destinacionit?27. Si e vlerësoni rolin e zyrës së informacionit turistik në rritjen e cilësisë së shërbimit që u

ofrohet turistëve?

201

PYETËSORI DREJTUAR REZIDENTËVE LOKALË

Të dashur pjesëmarrës në këtë anketë!

Qëllimi i kësaj ankete është realizimi i një studimi për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëmnë rajonin e Vlorës. Studimi synon të masë vlerësimet e banorëve mbi impaktet ekonomike,socio - kulturore dhe mjedisore që shkakton zhvillimi i sektorit turistik në Vlorë dhe rolin ebanorëve lokalë në. Studimi është një kërkim akademik i rëndësishëm dhe ndër fillestarët nëqytetin e Vlorës, për realizimin e të cilit nevojitet dhe pjesëmarrja juaj, të cilën ne do tavlerësonim shumë. Përgjigjet tuaja do të jenë tërësisht konfidenciale, do të përpunohen me tëgjithë pyetësorët e tjerë dhe do të analizohen për publikim. Në këtë mënyrë asnjë informacionindividual nuk është i identifikueshëm.

Pyetësori kërkon afërsisht 10 minuta kohë për t'u plotësuar.

Ju falenderoj për mbështëtjen dhe ndihmën tuaj!

PYETËSORI

SEKSIONI I - TË DHËNA SOCIO - DEMOGRAFIKE

1.Gjinia

1 □ Mashkull 2 □ Femër

2.Mosha

1 □ 18-25 vjeç 3 □ 40-54 vjeç

2 □ 26-40 vjeç 4 □ Mbi 55 vjeç

3.Cili është niveli më i lartë i arsimimit të përfunduar?

1 □ Arsim 8-vjeçar 2 □ Arsim i mesëm

3 □ Bachelor 4 □ Master profesional / shkencor

5 □ PhD

4.Cili është aktiviteti që ju kryeni?

1 □ Administratë publike 5 □ Ndërmarrje publike

2 □ Ndërmarrje private 6 □ Student

3 □ Peshkim 7 □ Agrikulturë

4 □ Pa punë 8 □ Pension

5 □ Sipërmarrës 9 □ Punëtor

10 □ Tjetër (specifiko)

5.Në çfarë mase mendoni se puna juaj është e lidhur me turizmin?

1 □ aspak 2 □ shumë pak

3 □ pak 4 □ mesatarisht

5 □ shumë

202

6.Ku është e lokalizuar banesa juaj? …………………………………………………………

7.A punoni ju në industrinë turistike?

1 □ Po 2 □ Jo

Nëse po, specifikoni:

1 □ akomodim 5 □ restoranteri

2 □ banesa me qera 6 □ bar

3 □ agjenci udhëtimi 7 □ automjete me qera

4 □ guidë lokale 8 □ tjetër

SEKSIONI II - QËNDRIMI NDAJ NDIKIMEVE TË TURIZMIT

8. A ka qenë e ndikuar familja juaj nga turizmi pritës (incoming)?

1 □ Po (specifiko) 2 □ Jo

9. Cila mendoni se do të ishte strategjia më e përshtatshme e zhvillimit të turizmit nëqytetin e Vlorës?

1 □ afatshkurtër 2 □ afatmesme

3 □ afatgjatë

10.Si e kuptoni zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm?

1 □ fokus ekonomik 2 □ fokus mjedisor

3 □ fokus socio-kulturor 4 □ 1+2+3

11. Shprehni opinionin tuaj lidhur me efektet e mëposhtme të turizmit

Aspakdakort

Jodakort

I pavendosur/ neutral

Dakort Shumë

dakort

1 2 3 4 5

Aspektet ekonomike

1.Sa të favorshme janë ndikimet e turizmit nëekonominë e qytetit të Vlorës

2.Paratë e siguruara nga turizmi janë në përfitimtë të gjithë komunitetit3.Turizmi është një nga industritë kryesore qëmbështet ekonominë lokale

4.Standardi ynë i jetesës është rritur sipasojë e turizmit

203

5.Turizmi ka përmirësuar mundësitë epunësimit në komunitet

6.Turizmi ka tërhequr më tepërinvestime në komunitet

7.Cilësia e shërbimeve publike është rritur sipasojë e investimeve në turizëm

8.Ҫmimet e shumë të mirave dhe shërbimevenë rajon janë rritur për shkak të turizmit

9.Turizmi kontribuon në rritjen e numrit tëbizneseve lokale

10. Standardi juaj i jetesës është rritur përshkak të parave që turistët shpenzojnë këtu

11.Të ardhurat e gjeneruara nga turizmi nëzonë shkojnë tek individët dhe organizatatjashtë vendit

Aspektet socio - kulturore

12.Turizmi inkurajon një gamë të gjerë tëaktiviteteve kulturore

13.Turizmi sjell një shkëmbim më të madhkulturor ndërmjet turistëve dhe rezidentëve

14.Turizmi ndihmon në mbajtjen gjallë tëkulturës dhe ruajtjen e identitetit të rezidentëvelokalë

15.Turizmi inkurajon një numër të madhaktivitetesh kulturore, siç janë arti, muzika,artizanati16.Turizmi ka rritur krenarinë e rezidentëve përkulturën lokale

17.Turizmi stimulon sjellje pozitive nëkomunitet18.Zhvillimi i turizmit ka rriturshkëmbimin kulturor dhe ndikimetpozitive sociale

19.Për shkak të zhvillimit të turizmit,njerëzit lokalë tani kanë më tepëroportunitete rekreacioni20.Turizmi sjell përfitime përnjë grup të vogël njerëzish në rajon

21.Turizmi ka përmirësuar produktet dheshërbimet e infrastrukturës turistike, siç janërrugët, sistemi i transportit, restorantet,dyqanet, shtëpitë pritëse në zonë, etj

22.Turizmi sjell probleme sociale, siç janëkrimi, përdorimi i drogës, alkooli, bixhozi,kontrabanda, etj në komunitet

204

Aspektet mjedisore

spektet mjedisore23.Sa të favorshme janë ndikimet e turizmitnë mjedis

24.Turizmi ka rritur ndërgjegjesimin ekomunitetit lokal për ruajtjen e mjedisit

25.Ndërtimi i hoteleve dhe fasiliteteve të tjeraturistike ka shkatërruar mjedisin natyrornë rajon

26.Turizmi ofron një nxitës për restaurimin endërtesave historike

27.Komuniteti duhet të kontrollojëzhvillimin e turizmit28.Turizmi ka kontribuar në ruajtjen e mjedisitnatyror dhe mbrojtjen e jetës së egër

29.Turizmi ka përmirësuar në shumëmënyra mjedisin ekologjik në komunitet

30.Përfitimet prej turizmit janë më të mëdha sekostot me të cilat përballen njerëzit në zonë

SEKSIONI III - PJESËMARRJA E REZIDENTËVE LOKALË NË PLANIFIKIM

12. A i njihni planet dhe vendimet e marra për planifikimin e lokalitetit?

1 □ Po 2 □ Jo (shko te 14)

13. Nëse po, si jeni njohur me vendimet e marra nga pushteti lokal

1□ botimet periodike të bashkisë

2□ nëpërmjet medias lokale

3□ nëpërmjet afishimit në stendat publike

4□ nga pjesëmarrësit në procesin e vendimmarjes

5 □ nëpërmjet publikimit elektronik zyrtar

6 □ tjetër (specifiko)

14. Cili është niveli i pjesëmarrjes suaj në zhvillimin e turizmit në vendbanimin tuaj:

1□ nuk marr pjesë asnjëherë 4 □ marr pjesë shpeshherë

2□ marr pjesë rrallë 5 □ marr pjesë gjithmonë

3□ marr pjesë ndonjëherë

15. Si e shihni rolin e komunitetit në planifikimin e zhvillimit të turizmit në Vlorë?

1 □ aspak të rëndësishëm 4 □ jo të rëndësishëm

2. □ neutral 5 □ të rëndësishëm

205

3 □ shumë të rëndësishëm

16.Çfarë aktivitetesh janë kryer në këtë kuadër për pjesëmarrjen e publikut:

1□ informim i publikut 4 □ përfshirje në vendimmarje

2□ marrja e opinioneve 5 □ tjetër (specifiko)

3□ diskutim paraprak projekti

17. Si duhet të angazhohen banorët në planifikimin e turizmit të zonës (rendisni sipasrëndësisë)

1□ të informohen paraprakisht

2 □ të jenë pjesë e konsultimeve publike

3 □ të japin opinionet e tyre

4 □ të jenë pjesëmarrës në proceset e marrjes së vendimeve

5 □ tjetër specifiko

18.Çfarë mund të na këshilloni për të rritur pjesëmarrjen lokale në planifikimin eturizmit në komunitetin tuaj:

1 □ ndërgjegjësimi i komunitetit

2 □ rritja e informimit për përfitimet prej turizmit

3 □ të realizohen trajnime në pjesën më aktive të popullsisë

4 □ të paraqiten problemet dhe t'u jepet mundësi të japing opinionin e tyre

5 □ tjetër specifiko ……………………………………………………………………………

19.Cilat mendoni se janë problematikat kyç në menaxhimin e turizmit në Vlorë?

1 □ mungesa e standardeve të krahasueshme me vendet e rajonit

2 □ vështirësitë financiare

3 □ niveli i ulët i përfshirjes së rezidentëve në menaxhim

4 □ marketing i pamjaftueshëm

5 □ tjetër specifiko ……………………………………………………………………………

20.Sipas këndvështrimit tuaj, cili do të ishte niveli më i përshtatshëm i përfshirjes sërezidentëve lokalë në zhvillimin e turizmit:

1 □ nuk duhet të marrin pjesë

2 □ duhet të konsultohen kur hartohen planet e menaxhimit

3 □ duhet të përfaqësohen në vendimmarje

4 □ duhet të mbështeten financiarisht për të investuar në turizëm

206

PYETËSORI DREJTUAR BIZNESEVE TURISTIKE

SEKSIONI I - INFORMACIONE TË PËRGJITHSHME PËR NDËRMARRJEN

EMRI I BIZNESIT: ….…………………………………

POZICIONI : ………..………………………………….

TELEFONI: ….………..……………………………….

ZONA: ……………………………………………………

1. Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg?

1 - 5 vjet 16 – 20 vjet6 – 10 vjet mbi 20 vjet11 – 15 vjet2. Cilat janë shërbimet që ofron biznesi juaj?

- akomodimi - restoranteria- bari - toure- sallë konferencash - tjetër ………………………………………

3. Sa është numri i personelit tuaj?

më pak se 10 punonjës 31 – 4011 – 20 41 – 5021 – 30 mbi 504. Kush i merr vendimet në biznesin tuaj?

……………………………………………………………………………………………5. A bashkëpunoni me strukturat publike përgjegjëse për sektorin turistik?

- Po - Jo

Nëse po, në cilat fusha?

- krijim produkti - pjesëmarrje në projekte- trajnime / kualifikime - marketing- tjetër (specifiko) …………………………………………………………………

6. A keni qenë pjesë e politikave / strategjive të hartuara në nivel lokal?- Po - Jo

Nëse po, në cilin pozicion?

- pjesëmarrës - konsultativ- vendimarrës - tjetër ………………………………………………..

SEKSIONI II – NDËRMARRJA DHE TURIZMI I QËNDRUESHËM

7. A jeni në dijeni të strategjisë kombëtare të turizmit të qëndrueshëm?- po - jo

8. Nëse po, sa e shihni të dobishëm aplikimin e tij në operacionet e biznesit tuaj?Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak të rëndësishëm) - 5 (tepër të rëndësishëm).

- 1 - 4- 2 - 5

207

- 39. Nëse jo, a mendoni se ky duhet të jetë modeli i zhvillimit të turizmit në Shqipëri?

Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak dakort) - 5 (plotësisht dakort).- 1 - 4- 2 - 5- 3

10. Cilin shihni si përgjegjës për panifikimin dhe vendimmarrjen mjedisore në raportme turizmin e qëndrueshëm në Vlorë?

- qeverisjen qëndrore - qeverisjen lokale- bizneset turistike - entet dhe organizatat turistike- tjetër ..........................................................................................................................

11. A keni ndonjë bashkëpunim me aktorë lokalë nga sektori i turizmit, si biznese,institucione për ruajtjen e natyrës apo kulturore?

- Po - JoNëse po, çfarë lloj bashkëpunimi?

12. Në ç`masë përfshihet në planin tuaj të biznesit menaxhimi mjedisor? Vlerëso në njëshkallë nga 1 (aspak) - 5 (plotësisht).

- 1 - 4- 2 - 5- 3

13. Cili është niveli i kërkesës nga ana e turistëve për shërbime turistike me fokusmjedisor? Vlerëso në një shkallë nga 1 (shumë i ulët) - 5 (shumë i lartë).

- 1 - 4- 2 - 5- 3

SEKSIONI III – BIZNESI DHE ҪËSHTJE TË PËRGJITHSHME AMBIENTALE

14. A është përfshirë ndonjëherë biznesi juaj në ndonjë nga aktivitetet e mëposhtme:- Po - Jo

Nëse po, në cilat konkretisht:

- edukimi mjedisor - trajnimi i stafit- matja e ndikimeve mjedisore - tjetër ............................................................

15. A mbështet biznesi juaj mbrojtjen, ruajtjen ose menaxhimin e biodiversitetit lokaldhe peizazhit dhe si?

- Po - Jo

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

16. Cilat janë përfitimet e perceptuara prej këtyre masave që ju përdorni për tëreduktuar ndikimin ambiental, përveç performancës ambientale?

- përfitimet financiare - reduktimi i kostove- rritja personale dhe kënaqësia - imazh pozitiv- tjetër (specifiko) …………………………………………………………………...

17. Sa mendoni se detyrimet e bizneseve turistike (taksat) ndaj njësive të qeverisjesvendore janë të mjaftueshme për të siguruar një planifikim efikas mjedisor?Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak) - 5 (plotësisht).

- 1 - 4- 2 - 5- 3

208

18. Nëse qeverisja lokale do t`i kërkonte biznesit tuaj të paguante një taksë përmenaxhimin dhe mbrojtjen ambientale të resurseve, pjesë e ofertës turistike tëqytetit, cila do të ishte përgjigjia juaj? Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak dakort)- 5 (plotësisht dakort).

- 1 - 4- 2 - 5- 3

19. A keni certifikim?- po - jo

Nëse po, për çfarë është certifikuar biznesi juaj ?

- kategorizimi me yje - certifikatë mbi sistemin e menaxhimit- markë cilësie - të tjera ……………………………………..

20. Në një vlerësim nga 1 në 5 (ku 1 = jo shumë i vështirë dhe 5 = tepër i vështirë),ju lutem tregoni se cilat janë barrierat që ju pengojnë ju në përdorimin epraktikave mjedisore më të qëndrueshme në biznesin tuaj.

1 mungesë ekspertize2 mungesë e infrastrukturës / resurseve3 kostoja e lartë e zbatimit4 vështirësi në praktikim5 sjelljet konkurruese6 mungesa e udhëzimeve / zbatimit të politikave7 mungesa e njohurive / eksperiencës8 mungesa e stafit të trajnuar

209

ANEKSI B

ANALIZA E PYETËSORËVE

QEVERISJA VENDORE

Tabela B1: Fokusi i strategjisë

Tabela B2: A është afatgjatë strategjia

Frekuenca Përqindja Përqindjae vlefshme


Valid Po 8 72.7 100.0 100.0

Missing System 3 27.3

Total 11 100.0

KOMUNITETI

Tabela B3: Mosha

Frekuenca Përqindja18-25 140 24.7

26-40 187 32.9

40-55 151 26.6Mbi 55 90 15.8Total 568 100.0

Tabela B4: Gjinia e banorëve

Frekuenca PërqindjaMashkull 291 51.2Femër 277 48.8Total 568 100.0



E v

lefs

hme

3 27.3 27.3 27.3

Ekonomia3 27.3 27.3 54.5

Turizimi5 45.5 45.5 100.0

Total11 100.0 100.0

210

Tabela B5: Niveli arsimor sipas gjinisë

Gjinia Total

Niveli më i lartë i arsimimit të përfunduar Mashkull Femër

Arsim 8-vjecar 26 28 54

Arsim i mesëm 127 96 223

Bachelor 84 87 171

Master profesional/shkencor 52 64 116

PhD 2 2 4

Total 291 277 568

Tabela B6: Aktivitetet që kryejnë rezidentët

Frekuenca PërqindjaAdministratë publike 75 13.2Ndërmarrje private 127 22.4Peshkim 10 1.8Pa punë 153 26.9Sipërmarrës 50 8.8Ndërmarrje publike 70 12.3Student 9 1.6Agrikulturë 42 7.4Pension 18 3.2Tjetër 14 2.4Total 568 100.0

Tabela B7: Niveli arsimor sipas gjinisë

Gjinia Total

Mashkull Femër Mashkull

Niveli më i lartë iarsimimit tëpërfunduar

Arsim 8-vjecar 26 28 54

Arsim i mesëm 127 96 223

Bachelor 84 87 171

Masterprofesional/shkencor

52 64 116

PhD 2 2 4

Total 291 277 568

Tabela B8: Punësimi sipas gjinisë

Gjinia Total

Mashkull Femër Mashkull

Administratë publike 28 47 75

Ndërmarrje private 57 70 127

Peshkim 8 2 10

Pa punë 86 67 153

Sipërmarrës 35 15 50

Ndërmarrje publike 31 39 70

211

Student 5 4 9

Agrikulturë 25 17 42

Pension 9 8 17

Punëtor 7 8 15

Total 291 277 568

Tabela B9: Lidhja midis punësimit dhe turizmit



Valid aspak 225 39.6 39.6 39.6

shumë pak 85 15.0 15.0 54.6

pak 100 17.6 17.6 72.2

mesatarisht 105 18.5 18.5 90.7

shumë 53 9.3 9.3 100.0

Total 568 100.0 100.0

Tabela B10 : Punësimi në industrinë turistike

Tabela B11: Njohja e planeve dhe vendimeve të marra për planifikimin e lokalitetit



Valid Jo 346 60.9 60.9 60.9

Po 222 39.1 39.1 100.0

Total 568 100.0 100.0

Tabela B12: Njohja me vendimet e marra nga pushteti lokal

Frekuenca PërqindjaBotimet periodike të bashkisë 6 2.7%Media lokale 102 45.9%Stenda publike - 0%Pjesëmarrësit në vendimmarje 37 16.7%Publikimi zyrtar elektronik 23 10.4Burime të tjera 54 24.3Totali 222 100.0

Tabela B13: Niveli i pjesëmarrjes në zhvillimin e turizmit në vendbanim



nuk marr pjesë asnjëherë 186 32.7 32.7 32.7



Valid Po 127 22.4 22.4 22.4

Jo 441 77.6 77.6 100.0

Total 568 100.0 100.0

212

marr pjesë rrallë 191 33.6 33.6 66.4

marr pjesë ndonjëherë 117 20.6 20.6 87.0

marr pjesë shpeshherë 45 8 8 94.9

marr pjesë gjithmonë 29 5.1 5.1 100.0

Total 568 100.0 100.0

Tabela B14 : Roli i komunitetit në planifikimin e zhvillimit të turizmit



aspak të rëndësishëm 47 8.3 8.3 8.3

Neutral 149 26.2 26.2 34.5

shumë i rëndësishëm 129 22.7 22.7 57.2

Jo i rëndësishëm 26 4.6 4.6 61.8

I rëndësishëm 217 38.2 38.2 100.0

Total 568 100.0 100.0

Tabela B15: Aktivitetet që janë kryer për pjesëmarrjen e publikut në turizëm



informim i pubikut 211 37.1 37.1 37.1

marrja e opinioneve 212 37.3 37.3 74.5

diskutimi paraprak i projektit 49 8.6 8.6 83.1

përfshirje në vendimmarrje 59 10.5 10.5 93.5

tjetër 37 6.5 6.5 100.0

Total 568 100.0 100.0

Tabela B16: Angazhimi i banorëve në planifikimin e zonës

Tabela B17: Sugjerime për të rritur pjesëmarrjen lokale në planifikimin e turizmit në komunitet

Frekuenca PërqindjaNdërgjegjësim i komunitetit 99 17.4%Rritje informimi për përfitimet nga turizmi 73 12.9%Trajnime 196 34.5%




132 23.2 23.2 23.2

të jenë pjesë ekonsultimeve publike

194 34.2 34.2 57.4

të japin opinionet e tyre 114 20.1 20.1 77.5

të jenë pjesëmarrës nëproçeset e marrjes sëvendimeve

128 22.5 22.5 100.0

Total 568 100.0 100.0

213

Prezantim i problemeve dhe marrje opinionesh 172 30.3%Tjetër 28 4.9%Totali 568 100.0

Tabela B18: Problematikat kyç në menaxhimin e turizmit



Mungesa e standarteve tëkrahasueshme me vendet erajonit

148 26% 26% 26%

Problemet financiare 189 33.3% 33.3% 59.3%

Niveli i ulët i përfshirjes sërezidentëve në menaxhimMarketing i pamjaftueshëm

50

173

8.9%

30.4%

8.9%

30.4%

68.2%

98.6%

tjetër8 1.4% 1.4% 100.0

Total 568 100.0 100.0

Tabela B19: Niveli më i përshtatshëm i përfshirjes së rezidentëve lokalë në zhvillimin e turizmit



nuk duhet të marrin pjesë 26 4.5 4.5 4.5

duhet të konsultohen kurhartohen planet e menaxhimit

152 26.8 26.8 31.3

duhet të përfaqësohen nëvendimarrje

237 41.7 41.7 73.1

duhet të mbështetenfinanciarisht për të investuarnë turizëm

123 21.7 21.7 94.7

duhet të kenë rol lider sipunonjës të të gjitha hallkave

30 5.3 5.3 100.0

Total 568 100.0 100.0

BIZNESET TURISTIKE

Tabela B20: Koha e operimit të ndërrmarjes në treg



E v

lefs

hme

1 - 5 vjet 13 18.1 18.1 18.1

6 – 10 vjet 26 36.1 36.1 54.2

11 – 15 vjet 20 27.8 27.8 81.9

16 – 20 vjet 9 12.5 12.5 94.4

mbi 20 vjet 4 5.6 5.6 100.0

Total 72 100.0 100.0

214

Tabela B21: Numri i dhomave

Tabela B22: Numri i personelit



E v

lefs

hme

më pak se 10 punonjës 38 52.8 52.8 52.8

11 – 20 23 31.9 31.9 84.7

21 – 30 6 8.3 8.3 93.0

31 – 40 1 1.4 1.4 94.4

41 – 50 1 1.4 1.4 95.8

mbi 50 3 4.2 4.2 100.0

Total 72 100.0 100.0

Tabela B23: Bashkëpunimi me strukturat publike përgjegjëse për sektorin turistik



E v

lefs

hme

Po14 19.4 19.4 19.4

Jo58 80.6 80.6 100.0

Total 72 100.0 100.0

Tabela B24 : Pjesëmarrje në projekte



E vlefshme 2.00 4 5.6 100.0 100.0

Mungon System 68 94.4

Total 72 100.0

Tabela B25: A jeni në dijeni të strategjisë kombëtare të turizmit të qëndrueshëm?



E vlef

sh mePo 51 70.8 70.8 70.8

Jo 21 29.2 29.2 100.0



E v

lefs

hme

<10 13 18 18 18

11-20 29 40.3 40.3 58.3

21-30 16 22.2 22.2 80.5

31-40 3 4.2 4.2 84.7

> 40 11 15.3 15.3 100.0

Total 72 100.0 100.0

215

Total72 100.0 100.0

B25.a: Nëse po, sa e shihni të dobishëm aplikimin e tij në operacionet e biznesit tuaj?Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak të rëndësishëm) - 5 (tepër të rëndësishëm)

B25.b: Nëse jo, a mendoni se ky duhet të jetë modeli i zhvillimit të turizmit në Shqipëri?Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak dakort) - 5 (plotësisht dakort)

Tabela B26: Cilin shihni si përgjegjës për planifikimin dhe vendimmarrjen në raport me turizmin eqëndrueshëm në Vlorë?



E vlef

shm

e

qeverisjen qëndrore 16 22.2 22.2 22.2

bizneset turistike 8 11.1 11.1 33.3

qeverisjen lokale 48 66.7 66.7 100.0

Total 72 100.0 100.0

Tabela B27: Në ç`masë përfshihet në planin tuaj të biznesit menaxhimi mjedisor?Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak) - 5 (plotësisht)



E vlef

shm

e

mesatarisht 5 6.9 6.9 6.9

Shumë 19 26.4 26.4 33.3

plotësisht 48 66.7 66.7 100.0

Total 72 100.0 100.0



E v

lefs

hme

neutral 2 2.8 3.9 3.9

pak tërëndësishëm

11 15.3 21.6 25.5

tepër tërëndësishëm

38 52.8 74.5 100.0

Total 51 70.8 100.0


Total 72 100.0



E v

lefs

hme

neutral 3 4.2 14.3 14.3

pak tërëndësishëm

11 15.3 52.4 66.7

tepër tërëndësishëm

7 9.7 33.3 100.0

Total 21 29.2 100.0


Total 72 100.0

216

Tabela B28: Cili është niveli i kërkesës nga ana e turistëve për shërbime turistike me fokusmjedisor?Vlerëso në një shkallë nga 1 (shumë i ulët) - 5 (shumë i lartë)



E v

lefs

hme

shumëi ulët

2 2.8 2.8 2.8

i ulët 7 9.7 9.7 12.5

mesatar 18 25.0 25.0 37.5

i lartë 21 29.2 29.2 66.7

shumëlartë

24 33.3 33.3 100.0

Total 72 100.0 100.0

Tabela B29: A është përfshirë ndonjëherë biznesi juaj në ndonjë nga aktivitetet e mëposhtme:



E vlefshme Po 9 12.5 100.0 100.0


Total 72 100.0

a- Edukim Mjedisor



E vlefshme 1.00 8 11.1 100.0 100.0


Total 72 100.0

b- Matja e ndikimeve mjedisore



E vlefshme 2 5 6.9 100.0 100.0


Total 72 100.0

Tabela B30: Cilat janë përfitimet e perceptuara prej këtyre masave që ju përdorni për të reduktuarndikimin ambiental, përveç performancës ambientale?

a- Përfitimet Financiare



E vlefshme 1.00 38 52.8 100.0 100.0


Total 72 100.0

217

b- rritja personale dhe kënaqësia

c- Reduktimi i kostove



E vlefshme 4.00 3 4.2 100.0 100.0


Total 72 100.0

d- Imazh pozitiv



E vlefshme 5.00 30 41.7 100.0 100.0


Total 72 100.0

e- Tjetër (specifiko)



E v

lefs

hme

61 84.7 84.7 84.7

avantazh konkurrues për hotelin 1 1.4 1.4 86.1

mbajtje e klientelës 1 1.4 1.4 87.5

më tepër aktivitetet turistike 1 1.4 1.4 88.9

më tepër turistë 1 1.4 1.4 90.3

më tepër turistë besnikë 1 1.4 1.4 91.7

më tepër turistë që duan natyrën 2 2.8 2.8 94.4

rritja e numrit të turistëve 1 1.4 1.4 95.8

rritja e plazhistëve 1 1.4 1.4 97.2

turistë besnikë 1 1.4 1.4 98.6

turistë gjatë gjithë vitit 1 1.4 1.4 100.0

Total 72 100.0 100.0



E vlefshme 2.00 6 8.3 100.0 100.0


Total 72 100.0

218

Tabela B31: Sa mendoni se detyrimet e bizneseve turistike (taksat) ndaj njësive të qeverisjes vendorejanë të mjaftueshme për të siguruar një planifikim efikas mjedisor?Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak) - 5 (plotësisht)



E vlef

shm

e

Neutral 9 12.5 12.5 12.5

Shumë 30 41.7 41.7 54.2

plotësisht 33 45.8 45.8 100.0

Total 72 100.0 100.0

Tabela B32: Nëse qeverisja lokale do t`i kërkonte biznesit tuaj të paguante një taksë për menaxhimindhe mbrojtjen ambientale të burimeve, pjesë e ofertës turistike të qytetit, cila do të ishte përgjigjiajuaj? Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak dakort) - 5 (plotësisht dakort)

Tabela B33: A keni Certifikim?



E vlef

shm

e

Po 4 5.6 5.6 5.6

Jo 68 94.4 94.4 100.0

Total72 100.0 100.0

a- Certifikim në markim cilësie



E vlef

shm

e

68 94.4 94.4 94.4

2 4 5.6 5.6 100.0

Total72 100.0 100.0

Bela B34: Cilat janë barrierat që ju pengojnë ju në përdorimin e praktikave mjedisore më tëqëndrueshme në biznesin tuaj?

a- Mungesë ekspertize





E v

lefs

hme

aspakdakort

19 26.4 26.4 26.4

pjesërishtdakort

29 40.3 40.3 66.7

Neutral 17 23.6 23.6 90.3

Dakort 6 8.3 8.3 98.6

plotësishtdakort

1 1.4 1.4 100.0

Total 72 100.0 100.0

219

E v

lefs

hme

aspaki vështirë

9 12.5 12.5 12.5

paki vështirë

29 40.3 40.3 52.8

mesatarisht ivështirë

19 26.4 26.4 79.2

i vështirë14 19.4 19.4 98.6

shumëi vështirë

1 1.4 1.4 100.0

Total 72 100.0 100.0

b- Mungesë e infrastrukturës / burimeve



E v

lefs

hme

aspaki vështirë

1 1.4 1.4 1.4

paki vështirë

19 26.4 26.4 27.8

mesatarishti vështirë

27 37.5 37.5 65.3

i vështirë22 30.6 30.6 95.8

shumëi vështirë

3 4.2 4.2 100.0

Total 72 100.0 100.0

c- Kostoja e lartë e zbatimit



E v

lefs

hme


5 6.9 6.9 6.9

i vështirë25 34.7 34.7 41.7

shumëi vështirë

42 58.3 58.3 100.0

Total 72 100.0 100.0

d- Vështirësi në praktikim



E v

lefs

hme

aspaki vështirë

12 16.7 16.7 16.7

paki vështirë

29 40.3 40.3 56.9


26 36.1 36.1 93.1

i vështirë5 6.9 6.9 100.0

Total 72 100.0 100.0

220

e- Sjelljet konkurruese



E v

lefs

hme

aspaki vështirë

28 38.9 38.9 38.9

paki vështirë

33 45.8 45.8 84.7


11 15.3 15.3 100.0

Total 72 100.0 100.0

h- Mungesa e udhëzimeve / Zbatimit të politikave



E v

lefs

hme

aspaki vështirë

1 1.4 1.4 1.4

paki vështirë

3 4.2 4.2 5.6


19 26.4 26.4 31.9

i vështirë36 50.0 50.0 81.9

shumëi vështirë

13 18.1 18.1 100.0

Total 72 100.0 100.0

i - Mungesa e njohurive / Eksperiencës



E v

lefs

hme

aspaki vështirë

2 2.8 2.8 2.8

paki vështirë

21 29.2 29.2 31.9


27 37.5 37.5 69.4

i vështirë21 29.2 29.2 98.6

Shumëi vështirë

1 1.4 1.4 100.0

Total 72 100.0 100.0

j- Mungesa e stafit të trajnuar



E vlef

shm

e

aspaki vështirë

6 8.3 8.3 8.3

paki vështirë

27 37.5 37.5 45.8

221

Lidhja midis variablave:Është analizuar lidhja e variablave me barrierat që hasin.

Tabela B34: Koha e operimit të ndërmarrjes në treg

Barrierat

Mesatarja

Prej sa kohëshoperon ndërmarrjanë treg?

1 - 5 vjet 2.96

6 – 10 vjet 2.87

11 – 15 vjet 3.01

16 – 20 vjet 3.03

mbi 20 vjet 3.28

Total 2.97

Tabela B35: Numri i punonjësve

Tabela B36: Certifikimi

Tabela B37: Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Cilat janë shërbimet që ofron biznesi juaj:a- Akomodimi

Shërbimi:Akomodimi

Total

1.00


23 31.9 31.9 77.8

i vështirë16 22.2 22.2 100.0

Total 72 100.0 100.0

Barrierat

Mesatarja

Sa është numri ipersonelit tuaj?

më pak se 10 punonjës 2.91

11 – 20 2.98

21 – 30 3.19

31 – 40 3.25

41 – 50 2.75

mbi 50 3.13

Total 2.97

Barrierat

Mesatarja

A keniCertifikim?

Po 3.16

Jo 2.95

Total 2.97

222

Koha e operimit tëndërmarrjes në treg

1 - 5 vjet 13 13

6 – 10 vjet 26 26

11 – 15 vjet 20 20

16 – 20 vjet 9 9

mbi 20 vjet4 4

Total 72 72

b- Bari

Shërbimi:Bari

Total

1.00 2.00


1 - 5 vjet 0 13 13

6 – 10 vjet 1 24 25

11 – 15 vjet 0 20 20

16 – 20 vjet 0 9 9

mbi 20 vjet 0 4 4

Total 1 70 71

c- Sallë Konferencash

d- Restoranteria

Shërbimi:Sallë Konferencash

Total

3.00

Koha e operimit tëndërmarrjes nëtreg

1 - 5 vjet 2 2

6 – 10 vjet 4 4

11 – 15 vjet 4 4

16 – 20 vjet 4 4

mbi 20 vjet 2 2

Total 16 16

Shërbimi:Restoranteria

Total

4.00


1 - 5 vjet 12 12

6 – 10 vjet 21 21

11 – 15 vjet 18 18

16 – 20 vjet 8 8

mbi 20 vjet 4 4

Total 63 63

223

e- Toure

Tabela B38: Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Kush i merr vendimet në biznesin tuaj

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * A bashkëpunoni me strukturat publike përgjegjëse përsektorin turistik?

A bashkëpunoni me strukturat publikepërgjegjëse për sektorin turistik?

Total

Po Jo


1 - 5 vjet 2 11 13

6 – 10 vjet 3 23 26

11 – 15 vjet 5 15 20

16 – 20 vjet 3 6 9

mbi 20 vjet 1 3 4

Total 14 58 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * trajnime/kualifikime

Trajnime/Kualifikime

Total

2.00


6 – 10 vjet 1 1

mbi 20 vjet 1 1

Shërbimi:Toure

Total

5


1 - 5 vjet 11 2 13

6 – 10 vjet 23 3 26

11 – 15 vjet 16 4 20

16 – 20 vjet 9 0 9

mbi 20 vjet 4 0 4

Total 63 9 72

Kush i merr vendimet në biznesintuaj?

Total

Pronari Pronari


1 - 5 vjet 13 13

6 – 10 vjet 26 26

11 – 15 vjet 20 20

16 – 20 vjet 9 9

mbi 20 vjet 4 4

Total 72 72

224

Total 2 2

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * pjesëmarrje në projekte

Pjesëmarrjenë projekte

Total

2.00


6 – 10 vjet 1 1

11 – 15 vjet 1 1

16 – 20 vjet 1 1

mbi 20 vjet 1 1

Total 4 4

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * marketing

Marketing Total

5.00


1 - 5 vjet 2 2

6 – 10 vjet 3 3

11 – 15 vjet 5 5

16 – 20 vjet 3 3

mbi 20 vjet 1 1

Total 14 14

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * A keni qenë pjesë e politikave/strategjive të hartuaranë nivel lokal?

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * A jeni në dijeni të strategjisë kombëtare të turizmit tëqëndrueshëm?

A jeni në dijeni të strategjisë kombëtare të turizmittë qëndrueshëm?

Total

Po Jo

Koha e operimit të

1 - 5 vjet 7 6 13

6 – 10 vjet 18 8 26

11 – 15 vjet 14 6 20

A keni qenë pjesë e politikave/strategjivetë hartuara në nivel lokal?

Total

Jo


1 - 5 vjet 13 13

6 – 10 vjet 26 26

11 – 15 vjet 20 20

16 – 20 vjet 9 9

mbi 20 vjet 4 4

Total 72 72

225

ndërmarrjes nëtreg

16 – 20 vjet 8 1 9

mbi 20 vjet 4 0 4

Total 51 21 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Nëse po, sa e shihni të dobishëm aplikimin e tij nëoperacionet e biznesit tuaj? Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak të rëndësishëm) - 5 (tepër tërëndësishëm).

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Nëse jo, a mendoni se ky duhet të jetë modeli izhvillimit të turizmit në Shqipëri?

Nëse jo, a mendoni se ky duhet të jetë modeli izhvillimit të turizmit në Shqipëri?

Total

3.00 4.00 5.00


1 - 5 vjet 0 4 2 6

6 – 10 vjet 2 4 2 8

11 – 15 vjet 0 3 3 6

16 – 20 vjet 1 0 0 1

Total 3 11 7 21

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Cilin shihni si përgjegjës për panifikimin dhevendimarrjen në raport me turizmin e qëndrueshëm në Vlorë?

Aktori përgjegjës për panifikimin dhevendimarrjen në raport me TQ në Vlorë

Total

qeverisjenqëndrore

biznesetturistike

qeverisjen lokale


1 - 5 vjet 6 2 5 13

6 – 10 vjet 6 2 18 26

11 – 15 vjet 3 2 15 20

16 – 20 vjet 1 0 8 9

mbi 20 vjet 0 2 2 4

Total 16 8 48 72

Dobishmëria e aplikimit të strategjisë kombëtare tëturizmit të qëndrueshëm në operacionet e biznesit

tuaj

Total

3.00 4.00 5.00


1 - 5 vjet 0 2 5 7

6 – 10 vjet 0 2 16 18

11 – 15 vjet 1 4 9 14

16 – 20 vjet 0 3 5 8

mbi 20 vjet 1 0 3 4

Total 2 11 38 51

226

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * A keni ndonjë bashkëpunim me aktorë lokal ngasektori i turizmit, si biznese, institucione për ruajtjen e natyrës apo kulturore?

Bashkëpunimi me aktorë lokal nga sektori iturizmit, si biznese, institucione për ruajtjen e

natyrës apo kulturore

Total

Po Jo


1 - 5 vjet 0 13 13

6 – 10 vjet 3 23 26

11 – 15 vjet 1 19 20

16 – 20 vjet 2 7 9

mbi 20 vjet 1 3 4Total 7 65 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Nëse po, çfarë lloj bashkëpunimi

Nëse po, çfarë lloj bashkëpunimi Total

Zyrat e turizmit


1 - 5 vjet 13 0 13

6 – 10 vjet 23 3 26

11 – 15 vjet 19 1 20

16 – 20 vjet 7 2 9

mbi 20 vjet 3 1 4

Total 65 7 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Në ç`masë përfshihet në planin tuaj të biznesitmenaxhimi mjedisor?

Përfshirja e menaxhimit mjedisor në planin ebiznesit

Total

3.00 4.00 5.00


1 - 5 vjet 2 4 7 13

6 – 10 vjet 0 10 16 26

11 – 15 vjet 2 4 14 20

16 – 20 vjet 1 0 8 9

mbi 20 vjet 0 1 3 4

Total 5 19 48 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Cili është niveli i kërkesës nga ana e turistëve përshërbime turistike me fokus mjedisor? Vlerëso në një shkallë nga 1 (shumë i ulët) - 5 (shumë i lartë).

Niveli i kërkesës nga ana e turistëve për shërbime turistikeme fokus mjedisor

Total

1.00 2.00 3.00 4.00 5.00

1 - 5 vjet 0 1 3 4 5 13

6 – 10 vjet 1 3 8 7 7 26

227


11 – 15 vjet 1 1 6 6 6 20

16 – 20 vjet 0 1 1 3 4 9

mbi 20 vjet 0 1 0 1 2 4

Total 2 7 18 21 24 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * A është përfshirë ndonjëherë biznesi juaj në ndonjënga aktivitetet e mëposhtme:

A është përfshirë ndonjëherë biznesi juaj nëndonjë nga aktivitetet e mëposhtme:

Total

Po


6 – 10 vjet 2 2

11 – 15 vjet 3 3

16 – 20 vjet 3 3

mbi 20 vjet 1 1

Total 9 9

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Edukim Mjedisor

EdukimMjedisor

Total

1.00


6 – 10 vjet 2 2

11 – 15 vjet 3 3

16 – 20 vjet 2 2

mbi 20 vjet 1 1

Total 8 8

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Matja e ndikimeve mjedisore

Matja e ndikimevemjedisore

Total

2


6 – 10 vjet 1 1

16 – 20 vjet 3 3

mbi 20 vjet 1 1

Total 5 5

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * A mbështet biznesi juaj mbrojtjen, ruajtjen osemenaxhimin e biodiversitetit lokal dhe peizazhit dhe si?

Mbështetja e biznesit juaj për mbrojtjen, ruajtjenose menaxhimin e biodiversitetit lokal dhe

peizazhit

Total

Po

228


1 - 5 vjet 13 13

6 – 10 vjet 26 26

11 – 15 vjet 20 20

16 – 20 vjet 9 9

mbi 20 vjet 4 4

Total 72 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Përfitimet Financiare

PërfitimetFinanciare

Total

1.00 1.00


1 - 5 vjet 9 9

6 – 10 vjet 14 14

11 – 15 vjet 10 10

16 – 20 vjet 3 3

mbi 20 vjet 2 2

Total 38 38

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Rritja personale dhe kënaqësia

Rritja personaledhe kënaqësia

Total

2.00 2.00


6 – 10 vjet5 5

mbi 20 vjet1 1

Total 6 6

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Reduktimi i kostove

Reduktimi ikostove

Total

4.00 4.00


6 – 10 vjet1 1

11 – 15 vjet2 2

Total 3 3

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Sa mendoni se detyrimet e bizneseve turistike (taksat)ndaj njësive të qeverisjes vendore janë të mjaftueshme për të siguruar një planifikim efikasmjedisor? Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak) - 5 (plotësisht).

Detyrimet e bizneseve turistike (taksat) ndajnjësive të qeverisjes vendore janë të mjaftueshme

për të siguruar një planifikim efikas mjedisor

Total

3.00 4.00 5.003 6 4 13

229


1 - 5 vjet

6 – 10 vjet4 11 11 26

11 – 15 vjet2 4 14 20

6 – 20 vjet0 6 3 9

mbi 20 vjet0 3 1 4

Total9 30 33 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Nëse qeverisja lokale do t`i kërkonte biznesit tuaj tëpaguante një taksë për menaxhimin dhe mbrojtjen ambientale të resurseve, pjesë e ofertës turistiketë qytetit, cila do të ishte përgjigjia juaj? Vlerëso në një shkallë nga 1 (aspak dakort) - 5 (plotësishtdakort)

Gadishmëria për t` i paguar qeverisjes lokale njëtaksë për menaxhimin dhe mbrojtjen ambientale të

resurseve, pjesë e ofertës turistike të qytetit

Total

1.00 2.00 3.00 4.00 5.00

Koha e operimittë ndërmarrjesnë treg

1 - 5 vjet 4 4 4 1 0 13

6 – 10 vjet 3 14 6 2 1 26

11 – 15vjet

8 7 2 3 0 20

16 – 20vjet

2 4 3 0 0 9

mbi 20 vjet 2 0 2 0 0 4

Total 19 29 17 6 1 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * A keni Certifikim?

A keni certifikim? Total

Po Jo


1 - 5 vjet 0 13 13

6 – 10 vjet 1 25 26

11 – 15 vjet 0 20 20

16 – 20 vjet 2 7 9

mbi 20 vjet 1 3 4

Total 4 68 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * Certifikim në markim cilësie

Certifikim në markimcilësie

Total

1 2


1 - 5 vjet 13 0 13

6 – 10 vjet 25 1 26

11 – 15 vjet 20 0 20

16 – 20 vjet 7 2 9

mbi 20 vjet 3 1 4

230

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * mungesë ekspertize

Mungesë ekspertize Total

1.00 2.00 3.00 4.00 5.00


1 - 5 vjet 1 6 4 2 0 13

6 – 10 vjet 2 12 8 4 0 26

11 – 15 vjet 5 5 4 5 1 20

16 – 20 vjet 1 4 1 3 0 9

mbi 20 vjet 0 2 2 0 0 4

Total 9 29 19 14 1 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * mungesë e infrastrukturës/resurseve

Mungesë e Infrastrukturës/resurseve Total

1.00 2.00 3.00 4.00 5.00

Koha e operimittë ndërmarrjes nëtreg

1 - 5 vjet 0 3 6 4 0 13

6 – 10 vjet 0 10 9 7 0 26

11 – 15 vjet 1 5 6 5 3 20

16 – 20 vjet 0 1 4 4 0 9

mbi 20 vjet 0 0 2 2 0 4

Total 1 19 27 22 3 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * kostoja e lartë e zbatimit

Kostoja e lartë e zbatimit Total

3.00 4.00 5.00 3.00


1 - 5 vjet 0 3 10 13

6 – 10 vjet 4 9 13 26

11 – 15 vjet 1 8 11 20

16 – 20 vjet 0 4 5 9

mbi 20 vjet 0 1 3 4

Total 5 25 42 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * vështirësi në praktikim

Vështirësi në praktikim Total

1.00 2.00 3.00 4.00 1.00


1 - 5 vjet 1 6 6 0 13

6 – 10 vjet 9 12 4 1 26

11 – 15 vjet 2 7 9 2 20

16 – 20 vjet 0 2 6 1 9

mbi 20 vjet 0 2 1 1 4

Total 12 29 26 5 72

Total 68 4 72

231

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * sjelljet konkurruese

Sjelljet konkurruese Total

1.00 2.00 3.00


1 - 5 vjet 7 5 1 13

6 – 10 vjet 10 12 4 26

11 – 15 vjet 8 9 3 20

16 – 20 vjet 3 5 1 9

mbi 20 vjet 0 2 2 4

Total 28 33 11 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * mungesa e udhëzimeve / zbatimit të politikave

Mungesa e udhëzimeve / Zbatimit të politikave Total1.00 2.00 3.00 4.00 5.00


1 - 5 vjet 0 0 5 6 2 136 – 10 vjet 0 0 9 14 3 2611 – 15vjet

1 1 3 10 5 20

16 – 20vjet

0 2 1 4 2 9

mbi 20 vjet 0 0 1 2 1 4Total 1 3 19 36 13 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * mungesa e njohurive/eksperiencës

Mungesa e njohurive/Eksperiencës Total1.00 2.00 3.00 4.00 5.00


1 - 5 vjet 0 6 3 4 0 136 – 10 vjet 2 6 14 4 0 2611 – 15vjet

0 5 6 8 1 20

16 – 20vjet

0 3 2 4 0 9

mbi 20 vjet 0 1 2 1 0 4Total 2 21 27 21 1 72

Prej sa kohësh operon ndërmarrja në treg? * mungesa e stafit të trajnuar

Mungesa e stafit të trajnuar Total

1.00 2.00 3.00 4.00


1 - 5 vjet 2 3 4 4 13

6 – 10 vjet 0 10 7 9 26

11 – 15 vjet 4 6 9 1 20

16 – 20 vjet 0 7 2 0 9

mbi 20 vjet 0 1 1 2 4

Total 6 27 23 16 72

roli i aktorëve lokalë të një destinacioni në · pdf filepërdor...

Documents