นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑20

God Narai has his name and important roles played in a number of shows,

including Khon or masked drama dance, play, and prelude. Based on writer’s

imagination and artist’s impression, God Narai has been portrayed in various

characters, mentality, facial characters and figures, and has thus often been

presented in the Dasavatara show or Narai Sib Pang performance as having divine

blue color body, with four hands; each hand holds a different weapon ranging

from chakra, shankha (conch), mace, and disc, and having Lakshmi as his consort.

The god stays in a heaven, having Garuda as carrier or vahana, and sits on

the Anantanagaraj (the serpent king) who raises his head up over the milk sea.

According to a legend and belief, Phra Narai incarnates on Earth from time to time

through a series of ten avatars (so-called Narai Sib Pang) to eradicate evil forces,

to restore the Dharma, and to liberate the worthy humans from the cycles of births

and deaths. The avatars of Phra Narai is pleasantly, excitingly, and informatively

presented in the show. The ten avatars (Dashavatara) of Phra Narai include:

Kurma Avatar (the tortoise)

Matsya Avatar (the fish)

Narasimha Avatar (the half-man/half-lion)

Vamana Avatar (the dwarf)

Mahimsa Avatar (the buffalo)

Varaha Avatar (the boar)

Apsara Avatar (the angel)

Rama Avatar (the prince)

Samana Buddha Avatar (the Buddhist monk)

Mahalok Avatar (the old demon)

Translated by Thanik Lertcharnrit

Roles of God Narai in the Narai Sib Pang Performance

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑20

AW �������������������� .indd 20 4/26/57 BE 9:37 AM

* นกวชาการละครและดนตรทรงคณวฒ (ผเชยวชาญเฉพาะดานละครและดนตร) ส�านกการสงคต กรมศลปากร.

พระนารายณ หรอองคนารายณเทพเจา ซงม

พระนามและบทบาทปรากฏอยในการแสดง

ทงโขน ละคร และการแสดงเบกโรงของกรมศลปากร

นน นาจะเปนจนตนาการของผ แตงหนงสอ หรอ

จนตนาการของจตรกรผ วาดภาพ ทตองการบรรจ

เรองราว บทบาท นสยใจคอ ความมอทธฤทธอ�านาจ

วนทนย มวงบญ*

บทบาทพระนารายณในการแสดงนารายณสบปาง

รวมทงรปราง หนาตาใหกบพระนารายณทตนกลาวถง

เพอเปนเรองราวใหผอานเกดอรรถรสและไดนกเหน

ภาพ ซงจนตนาการดงกลาวนน เมอเปนรปธรรมโดย

ผานรปแบบการแสดง ทผจดแสดงไดพนจพจารณาจด

ตวแสดงจากจนตนาการตามภาพ หรอจากการอาน

เรองราวแลว ผชมกจะเหนไดทงรปลกษณ สกาย และ

ความเปนอยของพระนารายณ กลาวคอ

รปลกษณ พระนารายณเปนเทพเจาหรอเทวดา

(ผชาย) มมอ ๔ มอ เปนเอกลกษณเฉพาะตว ซงแตละ

มอจะถออาวธตาง ๆ กน ไดแก ตร จกร สงข คทา

ซงเทพอาวธเหลานตามเนอเรองรามเกยรต ตางกโดย

เสดจพระนารายณมาเกดเพอช วยปราบยคเขญ

ดงบทพากยในบทของพระอศวรกลาวกบพระนารายณ

วา ดราพระนารายณ ททานวตกเรองราพณ รายเรอง

รวมทงรปราง หนาตาใหกบพระนารายณทตนกลาวถง

เพอเปนเรองราวใหผอานเกดอรรถรสและไดนกเหน

ภาพ ซงจนตนาการดงกลาวนน เมอเปนรปธรรมโดย

ผานรปแบบการแสดง ทผจดแสดงไดพนจพจารณาจด

ตวแสดงจากจนตนาการตามภาพ หรอจากการอาน

เรองราวแลว ผชมกจะเหนไดทงรปลกษณ สกาย และ

ความเปนอยของพระนารายณ กลาวคอ

AW �������������������� .indd 21 4/26/57 BE 9:37 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑22

มอทงสองลอแกวหงายลงและตงขน หมายถงสญลกษณ ๔ มอ หรอนารายณ ๔ กร

๑ บทโขน เรองรามเกยรต ชดรามาวตาร ของนายเสร หวงในธรรม ศลปนแหงชาต สาขาศลปะการแสดง ป ๒๕๓๑.

พระนารายณสวมหวโขน

ฤทธรอน เราจะใหฝงเทวาลงไปเกดเปนพลพานรเรอง

ฤทธรทธ ทงองคลกษมและเทพอาวธจตลงไปอบต

รวมก�าเนดในสรยวงศพงศกษตรยกรงอโยธยา ใหจกร

แกวไปเกดเปนอนชาชอวาพระพรต สงขและบลลงก

นาคไปปรากฏบงเกดเปนพระลกษมณ สวนคทาลงไป

ประจกษบงเกดเปนสตรดนองสดทอง ใหพระลกษม

นวลละอองแกวกญญา ลงไปเกดในลงการาชธาน ชอ

สดานารเปนธดาของทศกณฐ ใหเปนตนเหตแหงการ

โรมรนระหวางพระรามกบทศพกตร ปางนจงประจกษ

เรยกวารามาวตาร ขอใหช�านะแกศตรหม มารสม

ดงหทย ๑

ในการแสดงบางครงจะเหนวาตวพระนารายณ

ไมไดถออาวธ ท�าแตเพยงมอลอแกวทงสองมอ หงายลง

และตงขน ซงหมายถงสญลกษณ ๔ มอ หรอนารายณ

๔ กร และบางครงอาจใชเทคนคของฉาก แสง และส

เขาชวยใหเหนเปน ๔ กรกม

สกาย กายพระนารายณ จะถกก�าหนดใหเปน

สดอกตะแบกหรอสฟาอมมวง บางต�าราวาไมใชสมวง

แตจากการแสดงของกรมศลปากร พระนารายณยงคง

แตงกายยนเครองพระดวยสดอกตะแบก และสวมชฎา

เพราะผลจากการเปลยนแปลงและพฒนาในยคปจจบน

โดยแตเดมนนตวโขนทกตวจะตองสวมหวโขนปดหนา

ท�าใหคนดจ�างายวาเปนตวอะไรเมอดจากสหวทสวม

อยางพระนารายณ เสอผา และหวโขนจะเปนสดอก

ตะแบก เมอพฒนาใหตวพระ นาง (เทพเจาหรอ

มนษยชาย หญง) สวมชฎา มงกฎแทนสวมหวโขน

กจะมเพยงสเสอผาทเปนสดอกตะแบก และอาวธ

เทานน ทสามารถบงบอกวาเปนตวพระนารายณ

ตามความเชอของชาวฮนด จากคมภรพราหมณ

นน พระนารายณจะมสกายทเปลยนไปตามยค เชน

กฤดา ยค ย คท มน ษ ยม ค ว าม ดอย ม าก

พระนารายณจะมกายเปนสขาว

ไตรดายค ยคทความดของมนษยเรมเสอม

พระนารายณจะมกายเปนสแดง

พระนารายณสวมชฎา

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑22

ทวาบรยค ยคทความดของมนษยเสอมลงไปอก

พระนารายณจะมกายสเหลอง

กลยค ยคทความดของมนษยเสอมมากทสด

พระนารายณจะมกายเปนสด�าหรอสดอกอญชน

ฉะนนคงจะพบไดบาง วาภาพวาดตวพระรามทอวตาร

มาจากพระนารายณในปางรามาวตาร ตามรปวาด

เทพเจ าของอนเดย สกายจะเป นสดอกตะแบก

เหมอนสกายพระนารายณเดมกอนอวตารลงมา

แตตามต�าราโขนวา สกายพระรามเปนสเขยว เพราะ

เปนไปตามเวลาเกด เชนเดยวกบองคอน ๆ ดงน

AW �������������������� .indd 22 4/26/57 BE 9:37 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑ 23

พระราม ก�าเนดในเวลาดกสงด ผวกายจงเปนส

เขยว จรง ๆ แลวกนาจะเปนไปได วาสเขยวตวพระราม

ใกลเคยงกบสฟาอมมวงของกายพระนารายณ

พระสตรด

พระรามพระพรต

พระลกษมณ

ใกลเคยงกบสฟาอมมวงของกายพระนารายณ

พระลกษมณ

พระพรต ก�าเนดในเวลาเชา พระอาทตยทอแสง

ผวกายจงเปนสแดง

พระลกษมณ ก�าเนดในชวงบาย ผวกายจงเปน

สเหลอง

พระสตรด ก�าเนดในชวงเยน ผวกายจงเปน

สมวง

AW �������������������� .indd 23 4/26/57 BE 10:55 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑24

ความเปนอย เชอกนวาพระนารายณทรง

ประทบอย ๒ แหง คอวมานบนสรวงสวรรค เวลาเสดจ

ทางอากาศ จะทรงประทบบนหลงพญาครฑ หรอบาง

ครงกจะเหาะเหร หายตวดวยอทธฤทธของพระองคเอง

สวนอกแหงจะประทบอยบนหลงพญาอนนตนาคราช

ซงมวนตวเปนแทนบรรทมแผพงพานอยเหนอพระเศยร

กลางเกษยรสมทรหรอทะเลน�านม เมอพระอศวรมการ

กจอนใดกมกจะใชพระอนทรมาปลกบรรทม พรอมม

รบสงใหพระองคไปปราบปรามผทประทษรายแกโลก

พระนารายณจงเปนดงเทพเจาผท�าลาย จะเหนไดจาก

เรองราวตอนหนง เมอจะท�าพธโสกนตพระขนธกมาร

พระราชโอรสของพระอศวร พระนารายณถกปลก

บรรทมใหไปรวมในพธ ท�าใหพระองคทรงขดเคองถง

กบบรภาษออกไปวา “ไอลกหวหายนวนวายจรง”

ดวยพระวาจาปกาศต จงเปนเหตใหพระเศยรของ

พระขนธกมารหลดหายไปทนท เมอไมสามารถหา

พระเศยรพระขนธกมารหรอศรษะใคร ๆ มาตอไดทน

ในเวลานน พระอศวรจ�าตองน�าหวชางทหาไดมาตอให

แทน พระขนธกมารจงมศรษะเปนชางและไดพระนาม

ใหมวาพระพฆเนศวร ดวยเหตนไดมค�ากลาววา

พระนารายณยอมไมมประสทธผลอวยสวสด

มงคลสกครงหนงเลย แมกระทงเครองบชาในพระราช

พธตรปวายกหามน�ามาถวายดวยกลวพษ จะแจกแกผด

มหนามตากไมได ตองแจกแกยาจกวณพก และยงถอ

กนวาวนแรม ๕ ค�า อนเปนวนสงพระนารายณ เปน

วนพษ มกเกดเหตตรนฟนแทงกน ดงนนจงมกบอกวา

พระนารายณเปนพระเดช ค กบพระอศวรทเปน

พระคณ และดงทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอย หวมพระบรมราชาธบายวา ในพระราชพธ

ตรยมปวาย ซงเปนการตอนรบพระอศวรนน ไดจดการ

รบรองใหเปนทสนกสนานครกครน สวนการพระราช

พธตรปวายของพระนารายณท�าเปนการเงยบ ซง

ความเชอดงกลาวผดไปจากคตอยางอนเดยโดยทวไป

ทถอวาพระนารายณเปนผรกษา ในขณะทพระอศวร

เปนผท�าลาย (เพอสรางขนใหม) ๒

ส�าหรบในการแสดงจะเหนวาพระนารายณทรง

ท�าหนาทดแลทงสามโลกใหอยในความสงบเรยบรอย

ปราบมารรายมใหมาแผวพานปวงเทพเทวา และสรรพ

สตวทงหลาย จงทรงไดรบการยกยองใหเปนมหาเทพ

ผรกษาคมครองโลก ทงยงไดรบพระพรและพลงอน

ศกดสทธจากพระอศวรเทพเจา ฉะนนเทพเจาทงสอง

องค จงมฤทธไมแพกน เชอกนวาใครบชาพระนารายณ

แลวจะมโชคลาภ หากแตมขอแมวาผนนตองเปนคนด

ไมรงแกระรานคนอน สวนพระนามของพระนารายณ

นนมหลากหลาย อาท พระทรงครฑ พระบลลงกนาค

พระภชพงศ พระสกร พระวษณ พระหรรกษ พระทรง

สงข พระจกร เปนตน ซงเรามกจะเปรยบพระมหา

กษตรยไทยเปนดงสมมตเทพพระองคน เพราะทรง

มหนาทประดจเดยวกน คอปกครองแผนดนใหเกด

ความสข สงบ รมเยน และปกปองศตรหมภยพาลทง

หลายทเขามารกราน จะเหนไดอยางชดเจนในรชกาล

ปจจบนทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเสวยราชย

ในราชวงศจกร อนสอดคลองกบชอองคพระนารายณ

วาพระจกร อกทงสถาบนพระมหากษตรยกมตราครฑ

เปนสญลกษณ เชนเดยวกบพาหนะทรงขององค

พระนารายณ นอกจากนในการแสดงมกจะกลาวถง

พระมเหสของพระนารายณเพยงองค เดยว คอ

พระลกษม เนองจากทรงอวตารมาดวยกน แตจากคต

ของอนเดยบางแหง วาพระนารายณทรงมพระมเหศวร

เปนมเหสอกองค โดยมภาพปรากฏอยในหนงสอสมด

ไทยด�า เลมท ๓๒ เรองต�าราภาพเทวรป ทมภาพพระ

นารายณขนาบขางดวยพระมเหสทง ๒ องค และยง

ปรากฏขอความตอนหนงในเรองรามเกยรต พระราช

นพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก

มหาราช ทกลาวถงพระนารายณกบพระมเหส วา

๒ หนงสอเทวสถาน โบสถพราหมณ เสาชงชา.

AW �������������������� .indd 24 4/26/57 BE 10:55 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑ 25

๓ หนงสอวรรณกรรมสมยรตนโกสนทร (หมวดบนเทงคด) บทละครเรองรามเกยรต พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา- จฬาโลกมหาราช เลม ๑ กรมศลปากรจดพมพเผยแพร พทธศกราช ๒๕๔๐ หนา ๒๒๔.

ครนถงเกษยรชลธาร

เชงเขาจกรวาลสงใหญ

เหนองคพระนารายณฤทธไกร

ไสยาสนเหนอหลงนาคา

องคนางพระศรอยเบองซาย

พระลกษมโฉมฉายอยเบองขวา

โกสยกบฝงเทวา

จงถวายวนทาพรอมกน ๓

ในวงการนาฏศลปจะนบถอวาพระนารายณ

เปนดงเทพเจามอปราบ โดยศกษาจากต�านานและ

ความเชอวาพระองคทรงอวตารดวยบญฤทธกฤดาธการ

ลงมาปราบยคเขญ ขจดภยพบตอนตราย ดบทกขรอน

ใหปวงมนษยโลก ในรปลกษณทงมนษยและสตว

ถง ๑๐ ปาง จงมกเรยกกนวา นารายณสบปาง

มเรองนารายณสบปางฉบบภาษาไทย ส�านวน

ร อยแกวอย หลายฉบบ เช นฉบบโรงพมพหลวง

ฉบบโรงพมพวชรนทร ฉบบของคณหญงเลอนฤทธ

และฉบบทแตงเปนลลต ซงจะมการจดล�าดบปาง

และชอปางตางกนบาง เหมอนกนบาง เชน ลลต

นารายณสบปาง พระราชนพนธในพระบาทสมเดจ

พระมงกฎเกลาเจาอยหว มชอเรยกปางทง ๑๐ ดงน

มตสยาวตาร (ปลากรายทอง)

กรมาวตาร (เตาทอง)

วราหาวตาร (สกรเผอก)

นรสงหาวตาร (นรสงห)

วามนาวตาร (พราหมณนอย)

ปรศรามาวตาร (พราหมณถอขวาน)

รามาจนทราวตาร (พระรามจนทรกษตรยสรยวงศ)

พทธาวตาร (พระสมณโคดม)

กฤษณาวตาร (ทาวกฤษณะกษตรยจนทรวงศ)

กลกยาวตาร (พระกลปก)

แตทใชแสดงอยในปจจบน จะเปนบทนารายณ

สบปางเดมทนายเสร หวงในธรรม ศลปนแหงชาต และ

นายปญญา นตยสวรรณ อดตนกวชาการละคร

และดนตรเชยวชาญ กรมศลปากร ไดประพนธไว

ซงแตละปางทพระนารายณทรงอวตารลงมานน

บางปางกมความเกยวพนกบเรองราวของรามเกยรต

บทพระราชนพนธในรชกาลท ๑, ๒ และ ๖ แตบางปาง

กเปนเรองราวเฉพาะ ประกอบดวยปาง

๑. กรมาวตาร อวตารเปน เตาทอง

๒. มสยาวตาร อวตารเปน ปลากรายทอง

๓. นรสงหาวตาร อวตารเปน นรสงห

๔. พราหมณาวตาร หรอ ทวชาวตาร อวตารเปน พราหมณเตย

๕. มหงสาวตาร อวตารเปน มหงสาหรอควาย

๖. วราหาวตาร อวตารเปน หมเผอกเขยวเพชร

๗. อปสราวตาร อวตารเปน นางฟา

๘. รามาวตาร อวตารเปน พระราม (มนษยชาย)

๙. สมณาวตาร อวตารเปน พระภกษ

๑๐. มหลลกอสรวตาร อวตารเปน ยกษแก

AW �������������������� .indd 25 4/26/57 BE 10:55 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑26

ในการแสดงทง ๑๐ ปางน เมอพระนารายณจะอวตาร จะตองมเพลงและบทขบรองหรอบทพากยประกอบเสมอ เพอสอใหคนดเขาใจ โดยทกปางมกจะเรมดวยเพลงประจ�าองคพระนารายณ คอเพลงกลมแลวเชด แสดงใหเหนวาพระนารายณก�าลงเสดจมา พอถงทหมายกจะเปนเพลงขบรอง เชน เพลงเหาะ เพลงตระนมต หรอพากย ทกลาวถงตวพระนารายณ วาทรงรเรองอะไร และก�าลงจะไปท�าอะไร กบใคร ทไหน อยางไร จากนนกจะตอดวยเพลงหนาพาทย ตระนมตแลวรว แสดงใหเหนวาพระนารายณก�าลงอวตาร (แปลงราง) ตวพระนารายณจะร�าจนจบ

กระบวนเพลงหนาพาทยแลวเขาโรง เปลยนเปนตวทอวตารตวนน ๆ ออกมาแทน จากนนกจะเปนการร�าอวดโฉมความงาม และหรออวดลกษณะกาย นสยใจคอของตวทอวตารดงกลาว ดวยการขบรองตามเนอหาในเพลงมอญแปลง หรอเพลงทเหมาะสมกบตวแปลงนน เชน แปลงเปนปลากจะขบรองเพลงโล แปลงเปนนางอปสรกจะขบรองเพลงสนวน ซงบางครงอาจจะมเนอรอง หรอไมมกได เมอผแสดงร�าจบเพลงแลวกจะไปดวยเพลงเรว - ลาบาง เพลงเชดบาง หรอเพลงอน ๆ ทเหมาะสมบาง โดยจะยกตวอยางการใชเพลงจาก ปางมสยาวตาร และนรสงหาวตาร ดงน

ปางมสยาวตาร - ปพาทยท�าเพลงกลม เชด -

(พระนารายณร�าออก)- รองเพลงเหาะ -

เมอนน องคพระนารายณเรองศร แจงวาสงขอสร ฤดชวชาสามาลย จงเสดจมายงฝงสมทร ดวยฤทธรทธศกดามหาศาล หวงบ�าราบผเสอน�าท�าจณฑาล ภบาลจ�าแลงแปลงอนทรย

- ปพาทยท�าเพลงตระนมต รว -(พระนารายณร�าเขา เปลยนเปนปลากรายทองออกร�า)

- รองเพลงโล - เปนปลากรายสทองมหมา วายแหวกคงคาเรวร มงทอยผเสอน�าล�าฤทธ หมายสงหารชวกมภณฑ

- ปพาทยท�าเพลงเชด-(ปลากรายร�าเขา)

ปางนรสงหาวตาร - ปพาทยท�าเพลงกลม เชด -

(พระนารายณร�าออก)- รองเพลงตระนมต -

เมอนน องคพระนารายณนาถา มาถงกาลจกรนครา ทรงรายมนตราอวตาร

- ปพาทยท�าเพลงตระนมต, รว –(พระนารายณร�าเขา เปลยนเปนนรสงหออกร�า)

- รองเพลงมอญแปลง - พกตราเปนอยางราชสห อนทรยเปนมนษยก�าแหงหาญ นขาเปนกรดนลกาฬ เขาสราชฐานชนใน

(นรสงหร�าเขา)

AW �������������������� .indd 26 4/26/57 BE 10:55 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑ 27

ส�าหรบผแสดงเปนตวพระนารายณ สวนใหญ

จะเลอกจากตวพระโขน หรอตวผชายทเรยนโขนสาขา

พระ (การฝกหดพนฐานนาฏศลปตงแตเรมเรยน จะม

การแบงสาขาเปนพระโขน (ผชาย) พระละคร (ผหญง)

นาง ยกษ ลง) หากจะจนตนาการจากเรองรามเกยรต

แลว พระนารายณคอเทพเจา หรอเทวดา (ผชาย) ซง

นาจะประกอบดวย หนาตาคมสน แววตานาเกรงขาม

รปรางสงโปรง สผวเขม ทาทางทะมดทะแมง สมเปน

ชายชาตนกรบเชนเดยวกบพระราม เพราะพระรามก

คออวตารของพระนารายณ และทส�าคญตองเปน

ผมฝมอ มทวงทลลาในการร�า รวมทงมปฏภาณไหวพรบ

ในการแกปญหาเฉพาะหนาไดทนทวงท เนองจาก

บทบาททาร�าของพระนารายณ มทงทาร�าสงาสวยงาม

เพออวดโฉม ทาร�าเขมแขง คลองแคลววองไวเพอแสดง

การตอส ทาร�าขงขง นงเพอแสดงอทธฤทธปาฏหารย

โดยบางครงบทบาทดงกลาวอาจจะรวมอย ในตอน

เดยวกน ฉะนนจงตองเลอกผแสดงทมความร ความ

สามารถ ความเชยวช�านาญเปนอยางด จงจะเหมาะสม

สวนตวทอวตารมากเชนกนกตองคดเลอกทงรปราง

หนาตา บคลกลกษณะ และฝมอใหเหมาะสมกบ

บทบาทนน ๆ

เนอเรองการอวตารของพระนารายณ เปนเรอง

ทใหทงสาระความร ความสนกสนาน ตนเตน และสอด

แทรกคตสอนใจ รวมทงใหอรรถรสในการชม ชวนให

นาตดตามในแตละปาง ดงน

๑. ปางกรมาวตาร ทรงอวตารเปนเตาทอง เพอปราบอสรมจฉา

เรองราวนนสบเนองจากการกวนน�าอมฤต พระนารายณ

ไดอวตารเปนเตายกษ เพอเอากระดองรองรบภเขาทท�า

เปนไมกวนน�า มใหทะลลงไปถงโลกมนษย ตอนนน

เตายกษไดพบอสรมจฉาหรอปลายกษ ก�าลงใชปากแทะ

แผนดนเพอเปดทางใหน�าอมฤตไหลทะลกสโลกมนษย

ดวยอสรมจฉามความคดทตองการเปนใหญแตเพยง

ผเดยวในโลก เตายกษเหนดงนนจงเขาตอสขดขวาง

และสงหารอสรมจฉาในทสด

ปางกรมาวตาร

๒. ปางมสยาวตาร ทรงอวตารเป นปลากรายทอง เพอปราบ

สงขอสร เหตดวยสงขอสรนเปนพรหมเกาองคหนง

เมอเหนพระพรหมธาดาเปนใหญเหนอตน กเกด

จตรษยาอาฆาต จงจตลงไปเปนอสรหอยสงขอยใน

มหาสมทร วนหนงขณะทพระพรหมธาดาเหาะผาน

มหาสมทร เพอน�าคมภรไตรเภทไปถวายพระอศวร

อสรหอยสงขไดส�าแดงฤทธบนดาลใหพระพรหมธาดา

เกดความรอนรม ถงกบตองเหาะลงพกสรงน�ารมฝง

มหาสมทร โดยวางคมภรไว เมออสรหอยสงขเหน

เปนโอกาส จงใหนางผเสอน�าบรวารไปลอบขโมยมา

ครนไดคมภรแลว อสรหอยสงขกกลนลงไปเกบไวใน

ทอง ปลากรายทองจงจ�าตองสงหารนางผเสอน�า แลว

กลายองคเปนพระนารายณ เอาพระหตถลวงปากอสร

หอยสงข น�าเอาคมภรออกมาจากทองได จากนนกทรง

ด�ารสใหน�าหอยสงขมาใชประกอบพธกรรมอนเปน

มงคล เนองดวยทปากหอยสงขมรอยพระหตถแหง

พระองค และหอยสงขนนกถอก�าเนดมาจากพระพรหม

เทพเจา ทงยงเคยกลนพระธรรมคมภรไวในทอง ดงบท

พากยของนายเสร หวงในธรรม ศลปนแหงชาต ทวา

AW �������������������� .indd 27 4/26/57 BE 10:55 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑28

ปางมสยาวตาร

“ขอใหน�าสงขมาเปาเขาพธ ศภมงสงมงคลดลใหเกดประเสรฐศรสดเสยงสงข

หรอใสคงคามารดหลงสกนธกาย อดมผลมงคลก�าจายทใชสงข”

๓. ปางนรสงหาวตาร ทรงอวตารเปนนรสงห คอมหนาเปนราชสห

รางกายเปนมนษย ทรงเครองอยางเทวดา มเลบ

เปนกรดนลกาฬ เพอมาลางอาถรรพพระพรของ

พระอศวร ททรงประทานใหหรนตะปะกาสรหรอ

ห รณยกศปอสรร าย ทขอพรมให เทวดา มนษย

หรอสตว และอาวธใดในโลกท�าอนตรายตน ไมวาจะ

เปนชวงเวลากลางวนหรอกลางคน ทงนอกเมองและ

ในเมอง นรสงหเหนวาหรนตะปะกาสรก�าเรบ จงใช

เลบกรดนลกาฬสงหาร

ปางนรสงหาวตาร

AW �������������������� .indd 28 4/26/57 BE 10:55 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑ 29

ปางวราหาวตาร

ปางพราหมณาวตาร หรอทวชาวตาร

๕. ปางมหงสาวตาร ทรงอวตารเปนมหงสาหรอควาย มาสงหารอสร

พรหมตนหนงทรษยาพระพรหมธาดา เพราะเหนวาม

ฤทธมากกวาตน จงเนรมตกายเปนควายตวใหญเขาไป

ขวดเขาพระสเมร และเทวดานางฟาจนเกดความ

ว นวายไปทวสวรรค เพอหมายจะประลองฤทธกบ

พระพรหมธาดา พระอศวรทรงใหพระนารายณไป

ปราบ พระนารายณจงอวตารเปนควายเผอก เขาตอส

กบควายอสรพรหมแปลงและสงหารไดส�าเรจ

๖. ปางวราหาวตาร ทรงอวตารเปนหมเผอกเขยวเพชร

เพอปราบหรนตยกษอสรรายทไดรบพร

จากพระอศวรใหมฤทธ สามารถปราบได

ทวสากลจกรวาล อสรนจงมความฮกเหม

อหงการ ไดมวนแผนดนโลกทง ๔ ทวปไป

ไวเมองบาดาล โดยหมายจะฆาเทวดา

มนษยให สนโลก หมเผอกจงสงหาร

หรนตยกษ แล วใช เขยวเพชรนนงด

เอาแผนดนขนมาไวเหนอผนน�าไดส�าเรจ

๔. ปางพราหมณาวตาร หรอทวชาวตาร ทรงอวตารเปนพราหมณเตย เพอปราบอสรตาวน

ทมาขอทดนจากพระอศวร เมอพระอศวรทรงประทาน

ใหแลว อสรตาวนโลภมากเอาทดนไปหมด จนมนษย

และสรรพสตวไมมแผนดนอยอาศย พราหมณเตย

จงมาออนวอนอสรตาวน ใหแบงแผนดนใหตนเพยง

๓ ยางกาว อสรตาวนยอมยกให ดวยคดวาเพยงเลกนอย

พราหมณเตยไดยางเทาเพยง ๓ กาว กสามารครอบ

คลมไดหมดทงแผนดน อสรตาวนรวาเปนพระนารายณ

แปลงมาลวงตน จงรบหนไปดวยความกลว

ปางมหงสาวตาร

AW �������������������� .indd 29 4/26/57 BE 10:55 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑30

๗. ปางอปสราวตาร ทรงอวตารเปนนางอปสรา (นางฟา) เพอปราบ

อสรนนทก ทมาขอพรจากพระอศวรใหมนวเปนเพชร

ไวใชปองกนตวยามทถกพวกเทวดารงแก แตเมอนนทก

ไดนวเพชรแลวกกลบก�าเรบ ใชนวเพชรนนเทยวสงหาร

รงแกเหลาเทวดา นางอปสราจงตองมาลวงนนทกใหร�า

ตามในทาตาง ๆ จนถงทา “นาคปวนมวนหางลง”

นนทกไมทนระวง เมอร�าตามจงใชนวเพชรชทขาตวเอง

ขาหกลมลง ไมสามารถขยบเขยอนได ครนนนทกรวา

นางอปสราคอพระนารายณ กตอวา วาเหตใดตอง

จ�าแลงตน ท�าไมไมสซง ๆ หนา กอนทพระนารายณจะ

สงหารนนทก จงทรงมวาจาปกาศตใหนนทกไปเกด

เปนพญายกษ ม ๑๐ หนา ๒๐ มอ มฤทธเหาะเหรเดน

อากาศได สวนพระองคจะไปเกดเปนมนษยมเพยง

๒ มอ และจะท�าสงครามประหตประหารตอกน

ปางนนบวาเปนปฐมก�าเนดของเรองรามเกยรต โดย

นนทกมาเกดเปนทศกณฐ และพระนารายณมาเกด

เปนพระราม

๘. ปางรามาวตาร ปางนจะตอเนองจากปางอปสราวตาร โดยทรง

อวตารเปนมนษยผชาย ชอราม หรอพระราม เพอปราบ

ทศกณฐพญายกษแหงกรงลงกา อยางทใหสจจะสญญา

ไวกบนนทกในปางอปสราวตาร โดยนนทกไดมาเกด

เปนทศกณฐพญายกษครองเมองลงกา แตเกดหลงใหล

ความงามของสดามเหสของพระราม เพราะไมรวาทแท

แล วสดาคอพระธดาแหงตนท เกดกบนางมณโฑ

แลวตนเปนผสงใหน�าไปประหาร เนองจากตอนทสดา

เกดสงเสยงรองวา “ผลาญราพณ” ถง ๓ ครง ซง

ประหลาดกวาทารกโดยทวไป โหรจงท�านายวาพระธดา

เปนกาลกณ ขนเลยงไวจะผลาญพงศอสรจนหมดสน

ทศกณฐตองจ�าใจสงใหน�าพระธดาใสผอบลอยน�าไป

ปางรามาวตาร

ปางอปสราวตาร

AW �������������������� .indd 30 4/26/57 BE 10:55 AM

นตยสารศลปากร ● ปท ๕๗ ฉบบท ๑ 31

แตดวยพระธดาคอพระลกษมอวตาร จงบนดาลให

นางมณเมขลาและเทวดาผ รกษามหาสมทรมาพบ

และเขาชวยไว ในทสดกเจรญวยขนจากทารก มาเปน

นางสดามเหสทสรโฉมของพระราม แลวบงเอญให

นางส�ามนกขานองสาวทศกณฐมาพบและเกดหงหวง

เพราะตองการไดพระรามมาเปนคครอง นางส�ามนกขา

จงท�าอบายน�าเรองราวและความงามของนางสดาไป

บอกเลากบทศกณฐพชาย เปนเหตใหทศกณฐไปลกพา

นางมาไวยงกรงลงกา เมอพระรามทรงทราบเรอง จง

ตดตามมาท�าศกสงครามชงนาง ทศกณฐไดใชมตรสหาย

ญาตพนอง และลกออกตอส ศกแลวศกเลากพายแพ

แกพระราม จนทศกณฐตองออกรบเอง แตกตอง

พายแพแกพระรามในทสด

อบายพดเกลยกล อมจนตรบร�า เลอมใสศรทธา

และยอมเอาศวลงคลงจากศรษะ จงท�าใหพระอศวร

ทรงสงหารตรบร�าไดส�าเรจ

ปางสมณาวตาร

ปางมหลลกอสรวตาร

๙. ปางสมณาวตาร ทรงอวตารเปนพระภกษ เพอปราบตรบร�าอสร

ราย ทไดพรจากพระอศวรแลวก�าเรบ คดจะสกบพระ

อศวร ทงยงเอาศวลงคทพระอศวรทรงประทานเทนไว

บนศรษะ จนพระอศวรไมสามารถแผลงลกศรอนเปน

พลงของพระนารายณไปสงหารได พระภกษจงออก

๑๐. ปางมหลลกอสรวตาร ปางนกจะเกยวของกบเรองรามเกยรต โดยทรง

อวตารเปนยกษแก เพอสอนทศกณฐใหรจกทต�าทสง

รจกกาลเทศะวาสงใดควรท�าและไมควรท�า เนองจาก

ทศกณฐบงอาจไปทลขอพระอมาจากพระอศวร เพอมา

เปนมเหสตน ถงแมพระอศวรจะกรวโกรธ แตกจ�าตอง

ประทานใหตามสจจะทใหไวกบทศกณฐ วาถาหาก

ทศกณฐสามารถชะลอเขาพระสเมรทเอยงทรดให

ตงตรงได จะประทานรางวลใหตามทขอ ครนทศกณฐ

จะเขาอมพระอมา กใหบงเกดรศมความรอน จนมอาจ

ถกเนอตองตวนางได แตดวยทฐมานะ ทศกณฐจงใช

วธเทนนางขนเหนอบาเหาะกลบมาเมองลงกา ระหวาง

ทางไดเหนยกษแกก�าลงปลกตนไม เอารากขนขางบน

เอาใบลงดน ทศกณฐจงวา ยกษแกท�าอะไรพสดาร

ยกษแกจงตอบกลบไป วาททศกณฐท�าเหมอนดง

ลกแบกแมมานนพสดารยงกวา เมอทศกณฐไดคด

จงน�าพระอมากลบไปคนพระอศวร แลวขอนางมณโฑ

มาแทน

บคคลอางอง นายเสร หวงในธรรม ศลปนแหงชาต สาขาศลปะการแสดง ป ๒๕๓๑บทการแสดง กลมวจยและพฒนาการสงคต ส�านกการสงคต กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรมภาพ ๑. กลมวจยและพฒนาการสงคต ส�านกการสงคต กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม ๒. หนงสอเทวสถาน โบสถพราหมณ เสาชงชา ๓. สวนบคคล

AW �������������������� .indd 31 4/26/57 BE 10:55 AM