role ders notları

8/13/2019 Role ders notlar

1/108

ETM ve BLG LEM

DARE BAKANLIIRLE ETM

FATH YAZITAE-mail: [email protected]

Tel: (312) 2122294


2/108

( )

1976 Yozgat doumluyum. Frat niversitesi MhendislikFakltesi Elektrik-Elektronik Mhendislii mezunuyum.Eyll 1998 de Kangal Termik Santral Tesis Mdrlnde grevebaladm. Bir yl boyunca Santraln Montaj ve letmeye almailerinde altm. Santraln deneme retiminde alp geici kabuldemahit ye olarak grev yaptm. Santralin geici kabul almalarnbitirdikten sonra Elektrik retim A.. Genel Mdrl SantrallarProje ve Tesis Dai. Bk. htisas Mdrl l Kontrol grubundagreve baladm halen Eitim ve Bilgi lem Daire BakanlndaTeknik ef olarak greve devam etmekteyim.

Bu sre zarfnda yrtlen projeler ve kabulalmalar.

Kangal Termik Santral III. nitesi Komple Tesisi ve Baca Gaz Artma TesisiAfin Elbistan B Termik Santral projesinin yrtman Termik Santral projesinin yrtm

Kemerky Termik Santral Baca Gaz Artma TesisiKangal Termik Santral III. nitesi Kesin Kabulu1540 MW Gebze Kombine evrim Santral Erken retim ve Geici Kabul777 MW Adapazar Kombine evrim Santral Erken retim ve Geici Kabul1520 MW zmir Kombine evrim Santral Erken retim ve Geici Kabul


3/108

ALIMA ALANLARIKmrle alan Termik Santrallar ile Baca Gaz Artma Tesislerinin l ve

Otomasyon sistemlerinin yaplmas ile ilgili projenin yrtm aamalarnda altm, halen EAGenel Mdrl Kurumsal Kaynak Planlamas (ERP) ve alt yaps projesinde almaktaym veplanlanan tarih ve yerlerde Koruma ve Rle eitimini vermekteyimTermik Santral Mhendislii (Yerleim, Yangn, Istma-Havalandrma).l-kontrol ve otomasyonDCS (Distributed Control Systems)PLC (Programmable Logic Controllers)TELECOM (Telecommunication Systems)IT (Information Technologies)

DEHC (Digital Electro-Hydraulic Controller)Koruma ve Rle

YURT DII GREVLER

ubat 2002-Milano/TALYA : an Termik Santralna ait nartma /Demiralize

nitesi ve Kondensat Artma nitesinin simulasyonla fonksiyon testleri ve teknik grmeler.Mays 2002- Oberhausen / ALMANYA :Afin-Elbistan (B) Termik Santral Buhar retim Tesislerive Kmr Hazrlama Tesislerinin PLC (Programable Logic Controller, Programlanabilir MantkKontrolrleri) ve FC Panels (Kmr Besleme Frekans Kontrol) ile ilgili olarak yaplan imalattestlerine katldm.Haziran 2002- Paris / FRANSA :an Termik Santral Kontrol ve Kumanda Sistemi ALSPAP320 KONTROL SSTEM nin rutin simulasyon ve fonksiyon testlerine katldm.


4/108

2x160 MW AKIKAN YATAKLI AN TERMKSANTRALI

YER an, ANAKKALEKURULU GC 2x160 MWRETM KAPASTES 2,25 milyar kWh/ylKULLANILAN YAKIT LinyitYAKIT ZELLKLER :

-Alt Isl Deer 2600 kcal/kg-Nem 32 %-Kl 22 %-Kkrt 2-7 %YAKIT TKETM 1.820.000 ton/yl

SANTRALIN VERM 42 %SANTRALIN ISI SARFYATI 1909.3 kcal/kWhYKLENC ALSTOM Power Centrales

ALSTOM Power BoilerALSTOM Enerji ve Nakil A..TEKNOTES Ltd. ti.


5/108

YATIRIM BEDEL 379.000.000 USDHALE EKL Uluslararas-%100 kredili, anahtar teslimiPROJE BALAMA TARH 23 Ekim 2000PROJE BT TARH I.nite : 32 ay (Deneme iletmesi hari)

II.nite : 34 ay (Deneme iletmesi hari)

ANA NTELERKazan (2 adet) EVT461.8 ton/saatAkkan YataklBuhar Trbini (2 adet) ALSTOM 160 MW

3 Basn Kademeli

( Birleik HIP+Tek Geili LP)Jeneratr ALSTOM 178 MVA

Hava soutmal

Soutma Sistemi HELLER Sistem, doal ekilisoutma kuleli(1 adet)

Ana Trafolar 15/154 kV178 MVA

EVRESEL ZELLKLERToz Emisyonu 150 mg/Nm3SO2 Emisyonu 1000 mg/Nm3NOx Emisyonu 800 mg/Nm3


6/108

ANALOG VE SAYISAL (DJTAL) KAVRAMLAR

Gnmz Elektronii Analog ve Saysal olmak zere iki temel trde

incelenebilir.Analog byklkler sonsuz sayda deeri iermesine ramenSaysal byklkler sadece iki deer alabilirler.Analog byklklere rnek olarak Basn,Scaklk gibi bir ok fiziksel byklrnek olarak verebiliriz.

ekil1.1 deki Elektrik devresinde k gerilimi ayarldirencin deitirilmesi ile

birlikte 0 ile 12 Volt arasnda deer alabilir. ekil 2.2deki devrenin kgerilimi sadece iki gerilim seviyesinde tanmlanabilir. Eer anahtar aksa 0Volt, anahtar kapal ise 12 Volt devrenin k geriliminin alabileceideerlerdir.

eki l 1,1 eki l 2,2


7/108

Mantk (Lojik) Devre Elemanlar ve Tantm

Mantk devrelerinde k sinyali mevcutsa (1) deilse (0)sembolleri ile gsterilir. rnein bir rlenin kontann bir ucunda

bekleyen pozitif kontan ak olmas halinde br tarafageemeyecei iin bu rlenin kontak k yoktur ve (0) ile gsterilir.Kontak kapand takdirde ise pozitif geeceinden rle kverecektir ve bu ilemin yapld (1) ile gsterilir. Belli bal temelmantk devreleri ile bunlarn elektrikli edeerleri yle aklanabilir.(Bunlara kap devreleride de denilebilir).


8/108

Japonyadaki Senday Metrosu dnyann en gelimi

metrosu olarak kabul edilmektedir. Yaklak 14 KMboyunca 16 istasyonda duran tren o kadar yumuakhareket etmektedir ki ayaktaki yolcular bilehareketten etkilenmezler. Bu metroda ayakta hibir

yere tutunmadan kahvenizi rahatlkla iebilirsiniz.

Bu sistemin temelindeBulank Mantk( Fuzzy logic)yatmaktadr.


9/108

VE (AND) DEVRES

Bir VE kapsnn almasnelektrik edeer devresi yardmile aklayalm.

A ve B anahtarlarak ise (A=0, B=0) lamba yanmayacaktr (Q=0).

Mantk tablosunda, her stundaki 0 iareti hizasndaki kontan akolduunu 1 iareti kapal olduunu gsterir.


10/108


11/108

VEYA (OR ) DEVRES

VEYA kapsnn almasnelektrik edeer devresi yardmile aklayalm.

A ve B anahtarlarak ise (A=0, B=0) lamba yanmayacaktr (Q=0).


12/108

DEL (NOT) DEVRES

Buna ayn zamanda tersleme kaps da denilir.


13/108

TERS VE (NAND) DEVRES

Bu kap devresi VE ile TERS devrenintoplamna edeerdir.


14/108

NOR DEVRES

Bu kap devresi ise VEYA ile TERS devrenintoplamna edeerdir.


15/108


16/108

Bir kimyasal reaktrdeki ar basncn incelenmesi iin kontak bulunduunu ve bir oy ounluk devresi oluturmakistediimizi varsayalm. Eer bu kumanda anahtarna A,B,C ve

oy ounluuna da Z denilirse bu olay u doruluk tablosu ileifade edilir. (Minterim yntemi ile)

A B C Z

0 0 0 00 0 1 0

0 1 0 0

0 1 1 1

1 0 0 01 0 1 11 1 0 11 1 1 1


17/108

A ve B ve Cveya A ve B ve C

veya A ve B ve Cveya A ve B ve C


18/108

Kontak plan ile programlama teknii ile yazlan programlar biimolarak birbirine benzemekte , sadece giri k sembollerinin(kodlarnn) ve PLC iin adreslerin (sayc , zamanlayc gibi) kodlardeimektedir. Lojik diyagram programlama teknii ile programlamada

biim olarak benzerlik vardr. Programlamada genellikle ayn tipsemboller kullanlmaktadr.

En ok kullanlan ortak semboller aadaki ekillerde verilmitir:

VE (AND) kapsVEYA (OR) kaps

DEL (NOT) kaps


19/108


20/108


21/108

Rleli kontrol sistemlerinde de kontrol devresi sadece bir kontrol iiniyapabilecek ekilde gerekletirilir. Kontrol sisteminde yaplacak deiiklikiin kablo balantlarnn yeniden yaplmas gerekir.

Endstriyel retim srelerinde otomasyon uygulamalarna ihtiya arttkaaratrma gelitirme almalar bu ihtiyalara cevap verecek rnlerigelitirmeye ynelmitir. Yar iletken devre elemanlarnn gelitirilmesi ileyar iletken devre elemanlarndan meydana gelen rleler kullanlmayabaland. Bu rlelerin hareketli paralarnn olmamas nedeni ile anma ve

ark gibi sorunlardan da kurtulmu olundu. Yar iletken devre elemanlarteknolojisindeki gelimelere paralel olarak meydana gelen bilgisayarkonusundaki gelimeler endstriyel otomasyon uygulamalarna bykyenilikler getirmitir.

Bilgisayar teknolojisindeki yeniliklere endstriyel retim srelerindekullanlmas iin gelitirilen PLCler ekleninceye kadar elektrikli kontroldevreleri rleli lojik balantlar yardmyla gerekletirilmitir. zelliklebyk sistemlerde rle saysnn ok olmas nedeni ile byk kontrolpanolarna ihtiya duyulmakta , montaj ve bakm almalarna fazla zaman

ayrlmakta idi.


22/108

Endstriyel retim srelerinde bilgisayarlarn etkin olarak kullanm PLClerlebalamtr. PLClerin kullanlmaya balanmasndan sonra ok karmak kontrolsreleri endstriyel bilgisayar da denebilecek bu elemanlarla gerekletirilmeyebalanlmtr. Klasik kontrol panosu iinde bulunan elektromekanik elemanlarn

(rleler , zaman rleleri , sayclar) hemen hepsi PLC iinde bulunmaktadr.

PLC ; programlanabilir lojik kontrol organlarnn ksaltmas olarak literatreyerlemitir. Baz literatrlerde PLC yerine PC (Programmable Controller)kullanlmaktadr. Siemens literatrnde de PC olarak kullanlmaktadr. Bu

isimlendirme bazen kiisel bilgisayar (Personal Computer) ksaltmas ile karklkyaratmaktadr.Gnmzde PLCler endstriyel uygulamalarn pek ok alannda kullanm yeribulmutur. Ancak otomasyon srelerinde genellikle pnmatik kontroln ilemcigrubu olarak kullanlmaktadr. Bir kontrol srecinde makinenin iinde bulunduu

durum alglayclar tarafndan alglanmakta ve bu bilgiler PLC giri modlnealnmaktadr. PLC de ilenen bilgiler k modl yardm ile i elemanlarntetikleyecek kumanda elemanlarn enerjilemektedir. Bu elemanlar pnmatikkontrolde selenoid valf bobinleri olmaktadr.PLClerin kontrol sistemlerinde kullanlmas sistem tasarm , iletime alnmas vebakm almalarnda byk kolaylk getirmektedir.


23/108


24/108


25/108

PLC Verilerine Internet zerinden Eriim iin bir Model


26/108


27/108

TRKYE ELEKTRK SSTEMNN LETLMES

Trkiye Elektrik Sisteminin kontrol ve kumandas, Ankara-Glbanda

bulunan Milli Yk Tevzi Merkezi ile stanbul, Ankara, zmir, Adapazar,Samsun, Keban, Adana ve Erzurum Blgesel Yk Tevzi Merkezleritarafndanyrtlmektedir.

STANBUL

ADAPAZARI

ZMR

ANKARA

ADANA

SAMSUN

ERZURUM

KEBAN

Baz Avrupa lkelerinin


28/108

Baz Avrupa lkelerininletim Sistemi Uzunluklar (400-220-154 kV)

45.810 km

36.000 km

35.536 km

27.831 km

12.694 km

8.917 km

7.356 km

5.048 km

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000 50000

Trkiye

Almanya

Fransa

spanya

Polonya

Romanya

Hrvatistan

Bulgaristan

* Almanyada 75400 km 110 kV, Fransada 12710 km 90 kV, Bulgaristanda 9518 km 110 kV gerilim seviyesinde datmsistemi mevcuttur.


29/108

TRKYE ELEKTRK LETM SSTEM

- 51 ADET 400 kV STASYON



- 512 ADET STASYON (71106 MVA)

- 13976 km 400 kV HAVA HAT

- 31030km 154 kV HAVA HAT

- 84,km 220 kV HAVA HAT

- 719 km 66 kV HAVA HAT

- 45810 km TOPLAM HAVA HAT

- 123 km KABLO


30/108

ENERJ RETM VE LETM

Elektrik enerjisini reten merkezler (santraller) ounlukla tketimmerkezleri yaknnda kurulamamaktadrlar. Bunun en nemli nedenihammadde nakliyesi , evre kirlilii , gvenlik vb. saylabilir.rneinlkemizde hidrolik ve termik kaynaklar ounlukla Dou ve Gneydoublgelerimizde toplanm iken , tketim merkezleri ounlukla BatAnadoluda yer almaktadr. Bu bakmdan elektrik enerjisinin , kilometrelerceuzaa iletilmesi sz konusu olmaktadr. te bu noktada enerji iletimi devreyegirmektedir.

Enerji iletim sistemini oluturan elemanlar ekil 1.1. de grlecei gibienerjiyi reten genaratr , ondan sonra ykseltici trafo , sonra hatlar dahasonrada indirgeyen trafo ve kullanc (tketici) ksmndan oluurlar.


31/108


32/108

Dengeleme

RETM LETM DAITIM /

TKETM

RETM = TKETM

Sistem Frekans= 50 Hz

Arz Deiimleri Talep Deiimleri


33/108

Otoprodktrler, 16.00- 22.00 arasnda elektrii devlete kilowatt saati 112 bin liradan satyor.Otoprodktrler, saat 22.00'den sonra 55 bin liradan satacaklar iin maliyet karlanmadndanretimlerini durduruyorlar.Yerel dzeyde elektrik gereksinimini karlayan otoprodklerin devre dkalmasyla byk tketicilerin bulunduu Bursa, zmir ve stanbul gibi illeri iinde yer ald blgeler, OrtaAnadolu ve Dou Anadolu'daki santrallerden elektrik almaya balyor. Ancak cumartesi gecesi manedeniyle televizyonlarn banda toplanlmas ve akam olmasna ramen ar scak elektrik tketimiyksek olan klimalarn kullanmna zirve yaptryor. Belli bir tama kapasitesi bulunan iletim hatlar, aryklenmeyle birlikte snyor. Hatlar, zarar gryor ve kopuyor. Trafo merkezlerinde bata Bursa'da olmakzere teknik arzalar meydana geliyor. (380 kilovoltluk doalgaz fiderinin ayrcsnn yanmasndan kaynakland -MLLYET G.)

SABAH GAZETES 03/07/2006

KORUMA RLELER


34/108

KORUMA RLELER

Santrallerde generatrler, baralar, enerji iletiminde ve datmdevrelerinde kullanlan transformatrler ve eitli devre elemanlar

ar akm, yksek gerilim, snma, topraa kaak salnm ve dengesizyklenmelere kar korunmaldrlar.

Seici bir koruma olmadan gnmzde bir g sistemininiletilmesi dnlmez. Koruma rlelerinin uygulanmasyla, g

sisteminin herhangi bir noktasnda oluan arza tespit edilir ve arzalblm sistemden ayrlr. Arzal blm sisteme bal kaldnda,aada belirtilen ana etken nedeniyle sistemin bir blm yadatm tehlikeye der.

Generatrlerin senkronizasyon koullarn kaybetmeleri vesistemden kopmalar.

Arzal blmn hasar grme ihtimali.

Arzasz blmn hasar grme ihtimali.


35/108

G sistemleri iin tehlikeli olmamasna ramen, tketicilerasndan nemli olan dier bir etkende byk endstriyelkurululardaki senkron motorlarn servis d kalarak, hayati

saylabilecek fonksiyonlarn yapamama ihtimalidir.

ebekelerde grlen balca arzalar unlardr :

A-Ksa devreler,B-Gerilim ykselmeleri,C-Dengesiz yklenmeler,D-Salnmlar,E-Toprak ve gvde kaaklar,

F-Geri g,G-Dk gerilim,


36/108

Bildirim sistemleri arzalar sesli veya kl sistemlerebildirirler. Bazlarda bildirim yapmadan ayarlandklar

byklklere gre aarlar.ebekelerde oluan arzalarn etkili ve ekonomik bir ekilde

nlenebilmesi iin rleler ve bildirim sistemleri birlikte kullanlr.

Ksaca korumann amac, kesicilerle birlikte g sisteminin hertip arzadan hzla temizlenmesini salamaktr.


37/108

Koruma rlelerinin uygulanmasnda, g sistemleri eitliblmlere ayrlr. Ancak bu blmlerdeki korumalarda, be

temel ilke her zaman aklda tutulmal ve uygulanmaldr:

1) Gvenirlik : Her trl arzaya gvenilir ve etkin biimdemdahale edebilmek.

2) Seicilik : Sistemde devamll salamak iin,sistemden yalnz arzal blmn ayrlmasn salamak.

3) Hz : En dk arza zamann ve en az tehizat hasarnsalamak.

4) Basitlik : En az donanm ve devre ile korumaygerekletirmek.

5) Ekonomi : En dk harcama ile en fazla korumaysalamak.


38/108

Santraller ve enerji iletim-datm ebekelerinde elektrikselarzalardan ayr olarak mekanik arzalar iin de rleler ve bildirim sistemlerikullanlabilir. Bunlara rnek olarak, transformatrlerde kullanlan Buchholz :

Buhholz rlesi, buhar trbinli santrallerde buhar basncnn tehlikelisnrlara gelmemesi iin kullanlan buhar basn gsterge ve rle sistemleri,ar scaklklar iin kullanlan rleler vb. leri gsterilebilir.

Rleler ou zaman devre ac elemanlarla birlikte kullanlr. rnein, devre

kesicilerle (disjonktrlerle) birlikte kullanlabilirler. Doru akmla vealternatif akmda alan rleler vardr. Rleler alma prensiplerine gre uekilde grublara ayrlabilirler :

Elektro-termik rleler.Elektro-manetik rleler.Elektro-dinamik rleler.Endksiyon tipi rleler.Birleik tip rleler (Termik manetik rleler gibi).


39/108

Balan ekillerine gre ise rleleri u ekilde gruplandrmak

mmkndr :

Primer rleler. Sekonder rleler Yardmc akml rleler Diferansiyel tipli rleler

Hangi rlenin nerde kullanlaca, arza yaptnda bunlarnonarmlarnn yaplabilmesi,Ayarlamalar veya ayarlarnn kontrolnn nasl yaplacann

bilinmesi ok nemlidir.


40/108

PRMER RLELER

Devreye dorudan balanan rleye primer rle denir.Primer rleler ucuz ve basit olmalar nedeniyle alak gerilimdeyoun olarak kullanlmalarna karn, orta gerilimde snrl birekilde, sadece ar akm rlesi olarak kullanlrlar.

Primer rleler elektro manyetik ekme ve itme prensibine grealr. Bir bobin, ters kuvvet yay ve itme veya ekme ileminiyapan hareketli koldan meydana gelir. Bobinden geen akmnmeydana getirdii manyetik alann ekme kuvvetiyle oluan hareket

ile alr.

Primer rleler ucuz olmalarna karn aadaki zelliklerinedeniyle gnmzde yerlerini sekonder rlelere

brakmaktadrlar.


41/108

Ama kumanda ve mekanizmalarnn mekaniki olmasnedeniyle arzalanma olaslklar daha fazla ve bakmlar zordur.

Bal olduu devre, gerilimsiz braklmadan ayar, bakm vetest gibi almalar yaplamaz.

Genel yaps nedeniyle duyarl bir koruma elaman

olmadndan tam bir seicilik yaplamaz.

Orta gerilimde kullanlan primer rleler genellikle

Elektromanyetik alma prensibine gre yaplmaktadrlar ve

dolaysyla ani almaldrlar. Ancak ama mekanizmalarna

elektriki veya mekaniki bir zaman eleman yerletirmekle,

ters zamanl rle ekline dntrlebilirler.


42/108


43/108

Ama kumandalarnn elektriki olmas nedeniyle korumann

baarszla urama olasl ok azdr.

Rle bobinin besledii byklk belirli oranda drldnden,bu rleler daha duyarldr.

Devre gerilimli durumda iken rle zerinde ayar, bakm ve test

gibi almalar yaplabilir.

Akm, gerilim, g ve frekans gibi byklklerle alabilirler.

Yn eleman olarak kullanlabilirler.

eitli alma prensiplerine gre yaplabilirler.


44/108


45/108

TERMK RLELER :Is uzama katsaylar farkl iki ayr metalden yaplm bu rleler, zerlerindengeen akmn oluturduu s ile alrlar, Bimetal zerinden geen akm,ayarlanan akmdan kk olduu durumda devre kapaldr. Geen akm

ayarlanan akmdan byk olursa bunun bunun oluturduu s bimetale etkiederek bker. Bylece devrenin almas gerekletirilmi olur. ekil 1 de birtermik rlenin prensip emas grlmektedir.Termik rlelerle yaplan devre amalarnda zaman ok nemlidir. Bimetalinsnarak devreyi amas iin geecek zaman, devrede istenilmeyen olaylara

neden oluyorsa, devreleri ani olarak aabilecek baka tip rleler kullanlmasuygun olur.Termik rlelerde kontaklar ama srasnda oluan arkdan dolay anrlar.Bunlarn zaman zaman temizlenmesi ve iletkenliinin salanmas gerekir.


46/108

MANYETK RLELER

Bu tip rlelerde devre ama ileri bir elektro mklants yardm ile olur.Elektro- manetik rlelerin yaplar ok basittir. alma prensipleri kontaktrlerebenzemektedir. Primer, sekonder ve yardmc akml rlelerde devre amalarolduka ani olarak yaplabildii iin kontaklarn anmas nlenebilir.

Kullanlmakta olan rlelerin birou bu prensiple almaktadr.

Elektro-termik ve elektro-manetik rlelerden ayr olarak bakarlelerde de kullanlr. Bu rlelerin alma ekilleri ayn l aletlerinin almaprensiplerine benzer.


47/108

Nve :Bakr tellerin sarld, makarann geirildii metal paradr. Tek para yumuakdemirden veya silisli salardan rlenin byklne gre yaplr. Yumuak demirkullanlmasnn sebebi: mknatslk zelliini hemen kaybedebilmesidir.Bobin : Yaltkan bir malzeme stne makara eklinde sarlm iletkenlerden meydana gelir.

Rlenin byklne ve ekecei akma gre iletken ap ve spir says deiir. Bobin ularnagerilim uygulandnda bobin nveyle birlikte elektro mknats zellii kazanr. Bylece

karsndaki paleti ekip, kontaklarn temasn veya ayrlmasn salar.Kontaklar :Birbirine temasa halindeyken zerinden akm geen, alp kapanabilen paradr.Kontaklarda kapanma esnasnda elektrik sramas nedeniyle ark ismini verdiimizbozulmalar olabilir. Bunu engellemek iin kontaklar ok iyi ( pas yapmaz) iletkenlerden imaledilir. Kontaklar yapmna gre normalde ak ve kapal olabilir.Gvde :Rle paralarnn zerine monte edildii paradr. Elektriki olarak izole edilmitir.

Rlenin almas:


48/108

Manyetik rle elektromanyetik yolla kuvvet retilmesi prensibine gre alr. anaksmdan oluur. Bunlar; ortasnda yumuak ferromanyetik madde (yumuak demir)bulunan rle bobini, yumuak demirli armatr ve zerinde kontaklarn bulunduu kontak

yaylardr. Rlenin hareketli ksmna armatr veya palet denir. Kontak yaylar elektrikselbakmdan birbirlerinden izole edilmitir. Manyetik rlede , iinden elektrik akm geenrle bobininin yaratt manyetik alan rle kontaklarna ya dorudan veya dolayl olaraketki eder.

Rle bobini ierisinden elektrik akm aktnda rle bobini ierisinde bir manyetik alan

oluur. Bu manyetik alan bobin ekirdei ortasnda bulunan yumuak demirden yaplmolan kontaklar mknatslar. Mknatslanan kontaklar birbirini eker. Kontaklarn birbiriniekmesi ile kontaklarn kumanda ettii elektrik devresi enerjilenir.

Rle bobini ierisinden akan akm kesildiinde, kontaklardaki mknatslk ortadankalkar. Kontaklarn mknatsl kaybolur ve kontaklar birbirlerinden ayrlrlar.Kontaklarn kumanda ettii elektrik devresinin enerjisi kesilir.

Rlenin almas:

Manyetik rlenin kullanm alanlar:Rleler elektriki olarak anahtarlamak istediimiz her trl devrelerde kullanlr. TV

alclarnda, PLC devrelerinde , merdiven otomatiklerinde , tek ve fazlmotorlara enerji vermedeki kullanmlar rnek olarak verilebilir


49/108

YILDIRIM ARPMALARI

Yldrm kazalarnn nasl, nerede ve ne zaman olacan bilmekmmkn deildir. Atmosferik koullar ve iyonlatrc yap ve malzemelerin

durumlar yldrm ile ilgili olasl belirler. Dnyada,dolaysyla lkemizdede, saysz yldrm kazas olmu, bunlardan bazlar kayt altnaalnabilmiken byk ounluu kayt ddr.

YILDIRIM


50/108

YILDIRIM

Yldrm, basit olarak; toprakla, elektrik ykl bir bulut arasndaki elektrikseldearj olarak tanmlanabilir. Sz konusu bu dearj sadece bulutla yer arasnda

olmayabilir. Gerekli artlar salanm ise iki bulut arasnda da olur ki, biz bunaimek diyoruz. Her iki olayda olduka belirgin bir kvlcm atlamas grlr vegk grlts iitilebilir. Btn bunlara meteoroloji dilinde oraj denilmektedir.

1. Eksi ykl elektronlar aa doru zigzag yapmaya balarlar

2. Art ykl paracklar da yerde bulut tabann altnda toplanr3. Bulut yer yzne iyice yaklanca nc eksi ykler yere inerek bir yol aarlar(bunlar grlmez) ve sonra da yerden buluta doru elektrik akm balar.4. Art ykler saniyede 100 000 km yi aan bir hzla buluta akar.


51/108

YILDIRIMDAN KORUNMA

Elektrik akm havann direncinin en az olduu

yada iletkenliin en fazla olduu yerde balar.nsan iyi bir iletkendir. Teller, metaller, nemlitoprak, aa kkleri, aalar vb. bir ka rnektir.Yldrm arpmas ile elektrik arpmas ayn eydeildir. Elektrik arpmasnda voltaj (yksekgerilimlerde) 20 000 volt ile en fazla 63 000 voltarasnda deiir. Yldrm arpmasnda ise voltaj300 000 volttur. Elektrik arpmas nadiren yarmsaniyeden (500 mili saniye) fazla srer nk yadevre otomatik olarak kesilir yada arpma kiiyifrlatr.yldrm arpmasnda ise sre ok ksadr

(bir ka mili saniye). Hemen her ikisinde dearplan kii ya kalp problemlerinden yadafrlatlma ile meydana gelen yaralanmalardanhayatn kaybeder.


52/108

imek ve yldrm bulutlar aras yada bulutlarla yer arasnda oluan byk birelektrik boalmasdr. Frtna bulutlar byr ve bu bulutlarn iinde elektrikykleri oluur. Art ve eksi ykl paracklarn ekim gc havann direncinikrdklar zaman elektrik boalmas meydana gelir ve devre tamamlanm

olur.Bir imein iindeki s 30 000oC a kadar kabilir ve sresi ortalama 30mikro saniyedir. Yer yznde gnn her dakikas ortalama 1800 imek akaryada yldrm der. Bir kiiye yldrm arpmas olasl 700 000 de birdirancak olasl yabana atmamak gerekir


53/108


54/108

AIRI GERLEME KARI KORUMA

Ar gerilimin etkisinden orta ve yksek gerilim devrelerindeki izalasyon maddelerini

koruyabilmek iin genel olarak koruma tertibinden faydalanilmaktadir.Koruma TeliArk Boynuzu

Parafudr

1-KORUMA TELzolasyon maddelerini yldrm darbe geriliminden korumak amacyla yaplan bir koruma

tertibidir. zellikle 60 Kv un stndeki enerji nakil hatlarnda ve alt sahalarnda kullanlr.Koruma teli ile yaplan uygulamada esas olan, buluttaki elektrik yk ile toprak arasndakiboalma yolunu, sistem izolasyonuna zarar vermiyecek ekilde deitirmektir.

Koruma telleri, elik konstrksiyon (pilon) direklerin st ksmlarna balanarak hat boyuncadevam eder, (ekil-1). Her direkte veya birka direkte bir topraa balanr. Dolaysyla enerjinakil hattna yldrm dtnde, elektrik yk koruma teli zerinden topraa aktarlarak hattnizolasyonu byk oranda korunmu olur.


55/108

Orta gerilim datm hatlarnda koruma teli kullanlmas sakncaldr. Yldrmdarbe gerilimi sonucu elektrik yknn boalmas annda, koruma teli toprakarasnda oluan gerilim dm, izolatrlerin yaltm zelliklerinin bozulmasnaneden olmaktadr.Koruma telleri, elik iletkenlere takviye edilerek, direklerin tepe kuvvetlerininartrlmasna yardmc olurlar.

2 ARK BOYNUZU


56/108

2-ARK BOYNUZUAr gerilimin etkisinden izolasyon maddelerini koruyabilmek iin,

izolasyon seviyesi dk yapay bir devre oluturmak yeterlidir. Ark boynuzu bupresnsipten faydalanlarak uygulanan ok basit bir koruma tertibidir.Ark boynuzunun yaps, izolatr ve buinglerin hat ve toprak taraflarna monteedilen ular kvrk madeni ubuklardan oluur. (ekil 2)Madeni ubuklar arsndaki bolua, ARK BOYNUZLARI ATLAMA ARALIIdenir ve bu aradaki izsyon seviyesi hava ile salanr.Ark boynuzu atlama aralndaki izolasyon seviyesi, buing veya izolatrnizolasyon seviyesinden daha dktr. Dolaysyla ar gerilim oluumundaki

boalma (atlama), ark boynuzlar arasnda balayarak sistemin izolasyonu korunmuolur.

Ark boynuzlar arasndaki boalma, hava ile salanan faz toprak izolasyonunun argerilim sonucu delinerek bir arkn olumas eklinde olur.


57/108

3-PARAFUDR

Parafudrla izolasyon maddelerini ar gerilimin etkisinden

koruyabilmek iin, ark boynuzu rneinde olduu gibi, izolasyon seviyesidk yapay bir devre oluturmak prensibinden faydalanlr.

letmecilikte, faz toprak arasnda ark yaratan ar gerilim etkisinikaybettikten sonra, iletme gerilimi nedeniyle devam eden arkn kesilmesinemlidir. Parafudr bu ilevi salayan bir koruma tertibi olmas nedeniyle ana

koruma eleman olarak kullanlr.Parafudrlar Faz toprak arasnda ger faza bir tane ve korunacak

tesisata mmkn olduu kadar yakn yerletirilmelidir. eitli yap ve almaprensiplerine gre imal edilmelerine ramen sistemimizde genel olarak VALFTP PARAFUDRLAR kullanlmaktadr. Valf tipi parafudr TSEstandartlarnda, DEKEN DRENL YILDIRIMLIK olarak tabelirtilmektedir.


58/108

VALF TP PARAFUDRUN YAPISI

Bu tip parafudrun yaps, belirli sayda seri atlama aralklar ve deiken diren

dilimlerinden oluur. (ekil-3)Seri atlama aralklar belirli sayda yuvarlak madeni plakalarn birbirindenyaltlarak alt alta dizilmeleriyle meydana gelir ve aadakii grevleri yaparlar.

1- Fazla toprak arasnda, belirli bir izolasyond eerini salamak.2- Boalma sonunda arkn snmesine yardmc olmak.

Deiken diren, belirli sayda diren dilimlerinden oluur. Boalma sonunda


59/108

, y iletme gerilimi nedeniyle akan akm snrlar.Diren deeri gerilime gre deien bir zellie sahiptir. Bu zellikte bir direnbelirli oranlarda silisyumkarbr, minel, alminyum oksit ve su karm maddeler

dilimler halinde preslenip piirilerek gerekletirilebilir.letme geriiliminde diren deerinin ok yksek olmasna ramen ar gerilimsz konusu olduunda der ve rahat bir boalmann oluumunu salar. Boalmaannda gerilim dtke, diren deeri tekrar ykselir.Seri atlama aralklar ile deiken diren dilimleri birbirleriyle seri balanarak birizolatr iine yerletirilir. zolatr iindeki hava alnrak yerine azot gazdoldurulur ve hava almama iin iyi bir szdrmazlk salanr.

b-ALIMASI

Parafudrun izolasyon seviyesini aan bir gerilimde, deiken direncindeeri der ve ayn zamanda seri atlama aralklar arasndaki izolasyon delinerekark balar. Boalma annda ar gerilim deeri azaldka deken direncin deeriykselir ve akan akm snrlar. Bu nedenle birka mikro saniye sonunda seriatlama aralklar arasndaki ark snerek parafudr ilemini tamamlam olur.


60/108

c-ZELLKLER

Deiken direncin deerindeki deime, yanliz gerilime baldeildir. Kullanlan malzemenin s katyas negetif olduundansndkca deeri dmektedir. Bu zellik, byk boalmaakmlarnda ar snma nedeniyle parafudr elemanlarnntahribine yada baka bir deyile patlamasna sebeb olabilmektedir.

Ayrca parafudrun montajnda toprak direncinin byk olmasparafudrun patlamasn salayan nedenlerden biridir. Durum byleolunca topraklama direncinin bir Ohm civarnda olmas aranan birzelliktir.


61/108

FDER KORUMA

Trke karl ENERJ HATTI olan FEEDER, ngilizce bir kelimedir veteknik terim olarak sistemimizde kullanlmaktadr.k olarak ifade edilen fider, bir transformatr merkezi barasndan bir veyabirka mterie enerji tasmaya yarayan hat veya kablo donanmdr.

Orta gerilim devrelerinde fider koruma, bir transformatr sargsnn beslediibarada birden fazla mteri k olmas halinde uygulanr amac iki ekildezetlenebilir.

A-Yalnzca arzal olan fideri devre d brakmak

B-Besledii g transformatrn korumak

FDER AIRI AKIM KORUMA


62/108

FDER AIRI AKIM KORUMA

Ar yklenme ve fazlar aras ksa devre arzalarna kar yaplan bir koruma tertibidir.Ayrca toprakl devrelerde, faz-toprak arzalarnda ana veya art koruma elaman

olarak kullanlr.

rnek olarak ekil-1 de, g transformatrnden beslenen 15 kV bara kndakiFider- 1devresinde uygulanan ar akm koruma A.C. balant devresi grlmektedir.Sz konusu fider zerindeki akm transformatrlerinin sekonder polarite ularndanakm rleleri beslenmektedir. Bu rleler, belirli bir alma akmna ayarldr. Herhangi

bir fazdan rle alma akmnn stnde bir akm gemesi halinde rle kontaklarkapanr ve u ilevleri gerekletirir.

1-Korna alar2-Kumanda panosu zerinde FDER-1 AIRI AKIM kl sinyali kar3-Fider-1 k kesicisi aar.

Toprakl devrelerde fider ar akm koruma, ar akm rlesiyle yaplabildii gibi, Ave C fazlarna konan iki ar akm rlesiyle de yaplabilmektedir. Ancak iki ar akmrlesiyle yaplan uygulamada, faz toprak ksa devre arzalarna kar toprak rlesininkullanlmas gerekir. Aksi halde B faz toprak arzasnda devre korumasz kalm olur.


63/108


64/108

Koruma Sistemlerinde Seicilik


65/108

1-Ayn datm hatt zerinde bulunan rlelerin ,ayn ilemkarakteristiine sahip olmas gerekir.

2-Ayn datm hatt zerinde bulunan rlelerin ama gecikmelerininZaman Basama eklinde ayarlanmas gerekir. Yani, bir enerji datmsisteminde, kaynaktan itibaren sralanm rle dizisinde, ama zamanlarkaynaa en yakn olann ama zaman en uzun olmak zere basamakeklinde azalacak durumda ayarlanr. Yani kaynak dibindeki rlenin ama

gecikmesi en uzun ,hat sonundaki rleninki en ksa olacaktr . ekildeayn hat zerinde sralanm bir rle dizisinin basamak zamanlargrlmektedir.Burada rle ama zamanlarn seerken dikkat edilmesi gereken nemlibir nokta da kaynaa en yakn rlenin ama zamannn seilmesidir .Bu

sre selektiviteyi salayacak kadar uzun ,fakat kayna koruyacak kadarksa olmaldr , nk kaynaa yakn noktalarda daha byk hataakmlar olutuundan, ebekede daha byk hasar sz konusudur. Busaknca nedeniyle ters zaman karakteristiine sahip rlelergelitirilmitir.

Koruma Sistemlerinde Seicilik


66/108


67/108

Zaman karakteristikli seici sistemin avantajlar:Koruma sistemi kendi kendini yedekler . Koruma sistemi arzadan dolayaktif hale geemeyip atrma yapamazsa bir sre sonra C nitesi aktif hale

geerek arzal blm devreden kartr.

Sakncalar:Kademe says fazla olduunda en st kadenmedeki koruma nitesi en uzun

sreye sahip olacandan arza temizleme sresi ekipmann ksa devredayanm asndan uygun olmayabilir.

Uygulama:

Zaman karakteristikli, seici sistemde sistemden geen akm rleninayarlanan akm eik deerini atnda zaman rlenin zaman mekanizmasaktif hale geer . ki tip zaman karakteristikli rle vardr.


68/108

E ji d t i t l i d lk i d l k k ll l b l


69/108

Enerji datm sistemlerinde lkemizde en yaygn olarak kullanlan beslemeekli datm ebekesini bir ring yaps oluturarak kurmak ve bu ringi akaltrarak radyal yap ile istasyonlar beslemektir. (Bkz. ekil 1).

Ak ring almada, koruma rlesi olarak arakm rleleri kullanlmaktadr.


70/108

Koruma sisteminin zaman kademelendirmesi salkl koullarda ringin akalacak noktasnn belirlenmesi sonrasnda oluturulur. Ancak bu datmeklinde hat zerinde meydana gelen arzalar sonrasnda ringin ak noktas

deiir, ve bunun sonucunda da radyal besleme yaps mevcut eklinden yineradyal bir baka yapya dnr. Bu durumda selektivite bozulmu olur ve oluanarzalarda arzaya en yakn rle yerine ok uzaktaki bir baka rle aabilir.Dolaysyla bu durumdan arza hi ile ilgisi olmayan tketiciler etkilenmi olur.Halbuki doru koruma rleleri kullanarak, kapal ring alamayan sistemlerkapal ring olarak alabilirler. Bu sayede hem oluan arzalarda sadece arzal

blm ebekeden izole edilir, hem de ringin kapal olmas sayesinde sistemdeenerji kesintisi yaanmam olurKapal ring sitemlerde kullanlan en yaygn koruma rleleri ynl arakmrleleridir. Ancak ynl arakm rleleri radyal yapdan gzl yapyageildiinde veya ring zerindeki istasyon says zaman kademelendirmesi

yapamayacak boyuta gelindiinde ilave birtakm zel ek tehizatlara gereksinimduyarlar.Sonu itibaryla ortaya deiik zm kmaktadr. Ynl arakm rleleri,Hat diferansiyel rleleri ve Mesafe koruma rleleri. Aada her hat diferansiyelrleleri kullanlarak oluturulmu bir ring besleme emas yer almaktadr. (Bkz.

ekil 2)


71/108

HAT DFERANSYEL KORUMA RLELER


72/108

HAT DFERANSYEL KORUMA RLELER

Hat diferansiyel rleleri adndan da anlalaca zere diferansiyel akmprensibi kullanarak hatt koruyan sistemdir. (ekil 3)

Arza yokken sistemden i akm akmakta ve giren akm ile kan akm birbirine


73/108

Arza yokken sistemden i akm akmakta ve giren akm ile kan akm birbirineeit olduu iin I1+I2 sfra eit olmaktadr. Ancak koruma blgesinde yani CT1ile CT2 arasnda bir arza meydana gelmesi durumunda I1+I2 sfra eitolmayacak ve rleler karlkl olarak trip sinyali reteceklerdir. Yukardaki ekil

hat diferansiyel rlelerinin pilot kablo (bakr) kullanan modelleri iin izilmi birprensip emasdr. Gnmzde fiberoptik kablo kullanan hat diferansiyel rlelerisklkla kullanlmaktadr. (Bkz. ekil 4)

.


74/108

Hat diferansiyel koruma datm ebekeleri iin en selektif ve en hzlkoruma sistemidir. Bu sayede yanl amalar nlenmi olur. Yani arza hangi

blgedeyse daima arzaya en yakn iki kesicinin amas salanm olur. Ringkapal altndan hibir tketicinin enerjisi kesilmemi olur. Ayrca arza en hzlekilde izole edildii iin tketiciler gerilim dm veya dalgalanmalarndan enaz ekilde etkilenirler. Bu sayede tketicilerin temiz ve kaliteli enerji kullanmsreleri maksimize edilmi olur.


75/108

YNL AIRIAKIM KORUMA RLELERVE YN KARILATIRMALI BLOKAJ


76/108

VE YN KARILATIRMALI BLOKAJ


77/108


78/108

2.stasyon B ve stasyon C arasndaki kabloda bir arza meydana gelmesidurumu:

R3 ve R4 rleleri arzay hatta doru grecekler ve bu rleler dierrleler tarafndan bloke edilmeyeceklerdir. nk R2 rlesinin R3 rlesinibloke edebilmesi iin arzay hat ynnde grmesi gerekmektedir. Aynekilde R5 rlesinin de R4 rlesini bloke etmesi arzay hat ynnde grmesikouluna baldr. Dolaysyla R2 rlesi de R5 rlesi de ters ynde arzalar

grecekler ve karlarnda bulunan R1 ve R6 rlelerini bloke edeceklerdir.300 ms. sonunda R3 ve R4 karlkl olarak aarak arzay temizler.

3.stasyon Bde k fiderlerinden birinde arza olmas durumu:

Bu durumda arzal fiderde bulunan arakm ksadevre korumarlesi R2 ve R3 rlelerini bloke edecektir. Ayn zamanda R2 ve R3rlelerinin stasyon B barasna bakan elemanlar R1 ve R4 rlelerini blokeedecektir. Yine R4 ve R5te arza ynne bakan elemanlar bir sonraki rleyibloke edecektir.

Yani R4 R5i, R5 R6y bloke edecektir. Bu sayede sadece arzal fiderde bulunan

l i l l A k b d d l fid k i i i d bi k i i


79/108

rlenin amas salanm olur. Ancak bu durumda arzal fider kesicisinde bir kesiciarzas meydana gelir fider kesicisi aamaz ise hat zerindeki tm rleler blokajlolduklarndan blokaj sresi sonunda tm hattn kesicilerinin amas riski vardr. Budurumun nne gemek iin datm merkezi k fiderlerinde kullanlan rlelerde

kesici arzas korumas bulunmaldr. Bu sayede kesici arzas oluursa blokaj sinyalisonrasnda stasyon Bdeki giri ve k kesicilerine blokaj kalkmadan nce tripsinyali gnderilerek arzann lokal olarak temizlenmesi salanm olur.

4.stasyon Bde bara arzas olmas durumu:Bu durumda R2 ve R3 rleleri dnda3 no.lu arza senaryosunda blokajlanan rlelerin tamam yine ayn ekildebloklanacaklardr. 300 ms. sonra R2 ve R3 rleleri aarak bara arzasn lokal olaraktemizlemi olurlar. Yukardaki rneklerden grld gibi yn karlatrmal blokajdzenleri ring ebekelerinde arzann temizlenme sresinin 300-500 ms. gibi sreleriin tolere edilebilir olduu durumlarda tek balarna kullanlabilirler. Ancak arzatemizleme hz ebeke stabilitesine etki etmekteyse (rnein retim tesisine sahip

OSBlerde sz konusu olabilir) ya da tketicilerin retimde kullandklar makinelerinhassasiyeti bu srelere tolerans gstermeyecek kadar hassas ise bu durumda hatdiferansiyel koruma ile birlikte yn karlatrmal blokaj dzeni birlikte kullanlabilir.Bu uygulamaya rnek olarak da zmir Atatrk Organize Sanayi blgesindeki (AOSB)uygulamamz verebiliriz. AOSBde henz sistem devreye alnmam olup retimaamasndadr. Nisan ay ierisinde sistemin devreye alnmas planlanmaktadr

MESAFE KORUMA RLELER


80/108

MESAFE KORUMA RLELER

Son olarak ele alacamz koruma sistemi ise mesafe koruma rlelerikullanlarak oluturulan sistem. Mesafe koruma rleleri zellikle datmebekelerinde zellikle 10 km ve zeri hatlarda tercih edilmektedirler. Ayrcaksa hatlarda eitli blokaj dzenekleri oluturarak hzl ve selektif amayaplabildiinden hat diferansiyel koruma ve yn karlatrmal blokajdzeninin birlikte kullanlmas opsiyonuna alternatif olarak dnlebilirler.Mesafe koruma algoritmalar diferansiyel koruma kadar olmasa bile, diferansiyelkoruma algoritmasndan sonra en hzl alan algoritmadr. ekil 6da sisteminprensip emas gsterilmitir. Ksaca alma prensibine bakacak olursak mesafekoruma, hattn salkl alma koullarndaki empedans ile arza durumundakiempedansn birbirinden farkl olmas gereine dayal olarak alr. Bu nedenle

empedans koruma olarak da adlandrlr.


81/108

Tekrar Kapama Rlesi


82/108

Tekrar Kapama Rlesi

Tekrar kapama rlesi ,ar akm sekonder koruma rleleri ile birlikte

kullanlmak zere gelitirilmitir. Enerji datm sistemlerinde korumaekipmanlarnn nemli bir parasdr. Datm ebekesinin orta veyksek gerilim hatlarnda meydana gelen arzalarn %80i ebekeyigeici olarak devreden karmakla ortadan kaldrmaktadr,nk busre, elektrik arknn deiyonize olmas iin yeterli olmaktadr. Bu ilem

hatlarda meydana gelen geici arzalarn uzun elektrik kesintilerineneden olarak, kullancnn zarar grmesini nler.Bu amala gelitirilen rle koruma dzeninden gelen arza ihbarndeerlendirir ve kesiciyi ,seilen kapama adedine ve zamangecikmelerine uygun olarak tekrar devreye sokar. Eer arza durumu

ortadan kalkmsa kesici kapanr ve sistemde elektrik kesintisiolmaz,arza durumunun devam etmesi halinde tekrar kapamailemlerinin bitiminde devreyi aar ve datm ebekesinin enerjisinikeser.

zetlemek gerekirse uygun koruma rleleri ve sistemleri kullanldndaher trl ebeke konfigrasyonu iin selektivite salamak mmkndr. Bu sayede


83/108

g y ydatm ebekelerinde hem gereksiz enerji kesintisinin nne geilmi olur hemde arzalar en ksa srelerde sistemden izole olur. Bu adan bakldnda ilkyatrm maliyetleri yksek olan koruma sistemleri kendi maliyetlerini ok ksa bir

srede geri demektedirler. Uzun vadede ise hem organize sanayi blgelerindekienerji tketen fabrikalara, hem de lke ekonomisine byk katksalamaktadrlar.

ANSI KODLARI AIKLAMALARI:52 : G Kesicisi50/51 : Fazlar iin arakm ksadevre korumas50N/51N : Toprak iin arakm ksadevre korumas46 : Faz dengesizlii korumas79 : Tekrar kapama

49 : Aryk korumas87L : Hat diferansiyel korumas21/21N : Mesafe koruma (faz ve toprak)67N : Ynl toprak arzas korumas85 :Tele-koruma (blokaj dzenekleri)

Transformatr Korumas


84/108

Enerji sistemlerinde en temel, en pahal ve nemli donanmlardan biri

trafolardr. Meydana gelecek bir arzann evreye ve sisteme verebileceizararlar, trafolarn pahal olmas, onarmlar veya deitirilmeleri sresinceenerjide olacak kesintiler gz nne alndnda trafo arzalarnn hemiletme hem de mteri asndan nemli kayplara neden olacaanlalmaktadr.

Trafolarn arzalanmas; yldrm, koruyucu ekipmanlarn yetersizlii, arykleme, ksa devre arzalar, ya kaaklar, ar scak gibi olumsuz havaartlar,kadn ve yan yalanmas sonucu dielektrik dayanmlarnnzayflamas gibi nedenlerden olmaktadr. Dolaysyla trafolara ait arzalarnnceden veya balang aamasnda belirlenmesi;- Enerji kesintisinin nlenmesi,- Byk hasarlarn nlenmesi,- Arzann ilerlemesinin nlenmesi,- Ekonomik kayplarn azaltlmas,

-.Tamirat sresinin ksaltlmas asndan olduka nemlidir.


Trafo yangn korkuttu


85/108

Baclar da, yaklak 4 bin ev ve iyerine

elektrik salayan trafoda meydana gelenyangn drt otomobilin byk zarargrmesine neden olurken, evrede de panikyaratt. Zaman zaman patlamalarnmeydana geldii yangn, itfaiye ekiplerinin

bir saat sren almalar sonucusndrld. Boazii Elektrik Datm A..(BEDA) yetkilileri, blgeyi elektriksizbrakan yangnn, ar scaklar nedeniyletrafodaki yalarn erimesi sonucu meydana

geldiini bildirdi.Milliyet gazetesi 16/08/2006

y g

25 tonluk trafoyu almaya kalkt!


86/108

5 to u t a oyu a aya a t !Denizli'de polis karakoluna 50 metre mesafedeki 25 tonluk g trafosunukiralad vinle almaya kalka kii, polis ekiplerince yakaland.15 Austos 2006

TEDA yetkililerininemniyet glerine habervermesiyle olay yerinegelen polis, M.Y'yi

yakalayarak, gzaltnaald. fadesininalnmasnn ardndanadliyeye kartlan M.Y,tutukland. Bu arada,trafonun almad ve

herhangi bir arzadevreye sokulmak iinyedek olarak bekletildiirenildi.



87/108

Transformatr etkileyen ana hatalarAr yk

Ksa devreTank hatalar

Ar ykler transformatrde ayn anda beslenen yk miktarlarnntransformatr nominal gcnn stne kmas halinde meydana gelir.Ar

yklenmede uzun sre akm ekilmesi sonucu sarg ve transformatrdeizolasyonun tahrip olmas veya eskimesi ile sonulanabilecek kalc hasarlarmeydana getiren s ykselmesi olur.

Ksa devre hatalar transformatrn iinde ve dnda meydanagelebilir. ksa devreler farkl faz iletkenlerine ait faz sarglar arasnda veya fazsarglar ile transformatr ya tank arasnda ve ayn sargnn sarmlar arasndameydana gelebilir.Arkl meydana gelen hatalar transformatr tahrip ettii gibiyangnn olumasnda sebebiyet verirler.Ark hatalarda yanc gaz gaz kolur.Hafif hatalarda dk gaz k olur ancak birikmesi halinde byk yangntehlikeleri meydana gelir.

Ark hatasz gl bir ksa devrede eer koruma cihaz vastasyla


88/108

transformatrn beslemesi gerekli srede kesilmezse kazan iindeki yakaynar.D ksa devreler transformatrn sekonder yani enerji k tarafndaki

ksa devrelerdir. Bu ksa devreler transformatr sarglarn mekanik vetermik ynden etkileyecek ve hasara uratabilecek bykelektrodinamik ve termik zorlamalara neden olur.Eer hatal blmgereken srede devre d edilmezse transformatrde i ksa devrehatalar meydana getirir.

Tank Hatalar: Transformatrn i hatalardr. Tank ile faz sarglararasnda veya bunlarn yerletirildii manyetik ekirdek arasndameydana gelir.Hata akmlarnn bykl transformatrn primer vesekonder sarglarnn ve ntr topraklamalarnn dzenleme eklinebaldr.

Transformatr Diferansiyel Koruma


89/108

Diferansiyel koruma genellikle 10 MVA gcnden yukar ve zel nemesahip transformatrlerde kullanlan ok nemli bir koruma sistemidir. Basit olaraktransformatrn giri ve k terminallerindeki akmlarn karlatrlmas esasna

dayanan yksek gvenirlilie sahip koruma eklidir.Diferansiyel koruma nite korumas olup ana koruma fonksiyonu olaraktransformatr sarglarnda meydana gelen hatalarda alr.Diferansiyel korumablgesi her iki uta tesis edilen akm transformatrlerinin arasnda bulunantransformatr ,baralar ve kablolardr.Ancak buing tipi akm transformatrleri kullanldnda kesici ve transformatr

arasndaki baralar ve kablolar korunan sisteme dahil olmazlar.

Transformatrn elektriksel i hatalar ok nemli olup ciddi hasarlarasebeb olurlar. Sarg ve terminaller zerindeki toprak hatalar ve ksad l llikl dif i l k t l l l bili l A


90/108

devreler genellikle diferansiyel koruma vastasyla alglanabilirler.Aynsargya ait iletkenler arasnda sarm hatalar diferansiyel korumavastasyla gerekletirilir. Sarm hatalar elektriksel koruma

sistemlerinde en zor alglanan hatalardr.Birka sarmdan ibaret sarm hatas toprak hatas olarak geliinceyekadar hata akm miktar alglanamaz.Bundan dolay herhangi bir dhatada istenmeyen amaya neden olmamak kaydyla yksek hassasiyetlidiferansiyel koruma kullanlr. Hatal transformatrn mmkn olduu

kadar hzl devre d edilmesi gerekir. Koruma blgesi dndakihatalarda ise diferansiyel koruma sistemi almaz.

BUCHHOLZ RLES:


91/108

Trafolarn zati arzasnda (yani trafonun ierisindeki arza veya anormalsnmalarda ) alarak sinyal veya atrma kumandas veren mekanik bir rledir.Buchholz rlesi, ana tankla rezerve tankn irtibatla yan boru zerinde bulunmaktadr.

Rlenin ierisinde cva kontakl iki adet amandra vardr. st amandrann kontakular sinyal devresine, alt amandrann kontak ular ise ama devresine balanmtr.


92/108


93/108


94/108

ALIMASI:

Trafonun ierisinde meydana gelebilecek bir arza sonucualacann belirtmitik.Arzalar, bir sargda sipir ksa devresi,sarglar aras ksa devre veya sarg ile tank aras olabildii gibi,manetik devrede de olabilir.Eer arza kk boyutta ise hafif gaz

oluumu olur ve bu gaz balonlar rezerve tanka gemeyealrlar.yava olan bu gaz ak alttaki, yani ama devresine balamandrann paletini hareket ettiremez ve rlenin st tarafnda

birikmeye balar.Ya iinde yzen alarm devresine ait stamandra bu olay sonucu yava yava hareket ederek d yaparve kontaklar bu hareket sonu kapannca Buchholz alarm alnr.

Bu durumda trafo servis harici edilip gaz analizi yaplr.Gaz


95/108

analizinde gazn rengine ve yanc olup olmadna baklr.Gaznrengi beyaz ise kat izolasyonunda bir bozulma, siyah ve gri ise ya

bozulmasn ifade eder.Bu durunda rlenin st musluundan alnangazn yanp yanmadna baklr.Gaz yanc deilse rleyi yaierisindeki havann altrd anlalr.Ya alnr, trafo servisesokulur.Byk ve nemli arzalarda meydana gelen gaz miktar ok

fazladr.Bu nedenle, trafo tankndan rezerve tankna ya ve gazgeii ok kuvvetlidir.Bu nedenle hem st hem de alt amandraalp kontaklarn kapatrlar.Alt amandrann almas trafoya aitgiri ve k kestiricilerini atrp trafoyu servis harici eder.Bundan

sonra trafoya ait testler yaplmadan trafo servise alnmaz

Bucholz Rlesini altran Arzalar :


96/108

Bir ksm amacna uygun olmamasna ramen Bucholz Rlesini

altran arzalar ve arzann ekline gre alan devreleriaadaki gibidirArzann ekli alan Devre Nve arzas Alarm Elektrikli devrede kt temas durumu Alarm

G trafosunun primer yada sekondersargsnda oluan; sarmlar,sarglar Alarm ve Amaveya sarg tank arzas

Ya seviyesinin dmesi durumu nce Alarm sonra Ama

Ya sirklasyon pompasnnhava emmesi durumu Alarm ve Ama Deprem durumu Alarm ve Ama

GAZ TAZYK RLES


97/108

GAZ TAZYK RLES

Baz g trafolarnda trafo tank tamamen ya ile dolu

olmayp rezerve tanknda bulunmamaktadr.Bu tip trafolardasarglar ve nve ya iinde kalacak seviyede ya ile dolu olupyan st yzeyi ile tank kapa arasnda kalan boluk AZOTgaz ile doldurulmutur.Trafo zerine yerletirilecek basn

rlesi ile trafo ierisinde meydana gelebilecek arzalardan trafokorunur.

Ancak ani basn deimelerinde alr. Scaklkdeiimlerinde oluan hafif genlemelerden etkilenmemesi iinrle ierisindeki baypas kanalyla basn eitlenmesi yaplr.

Gaz tazyik rlesi kademe buchholzu ile kartrlmamaldr.


98/108


99/108


100/108


101/108


102/108


103/108


104/108


105/108


106/108


107/108


108/108

role ders notları

Documents