1

WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA TOWARZYSTWA WIEDZY

POWSZECHNEJ W WARSZAWIE WYDZIAŁ ZAMIEJSCOWY W LUBLINIE

KIERUNEK PEDAGOGIKA

- STUDIA PODYPLOMOWE DOFINANSOWANIE Z EFS-

SPECJALNOŚĆ: SZKOLNY DORADCA ZAWODOWY

mgr Dorota Posyniak

Rola doradcy zawodowego w

kształtowaniu ścieżki kariery

zawodowej uczniów różnych typów

szkół.

Praca dyplomowa

napisana pod

kierunkiem

dr Małgorzaty

Sitarczyk

LUBLIN 2010

2

Wstęp.....................................................................................................................2

Rozdział I.

DLACZEGO WARTO PLANOWAĆ KARIERĘ ZAWODOWĄ.................5

1.1 Praca doradcy zawodowego w placówkach oświatowych..........................5-11

1.2 Doradztwo a wybór dróg kształcenia na różnych szczeblach edukacji.....12-17

1.3 Wpływ środowiska na decyzje zawodowe................................................17-23

1.4 Strategia planowania, czyli jak zaplanować karierę?................................23-29

1.5 Korzyści z planowania rozwoju zawodowego..........................................29-30

Rozdział II.

ORIENTACJA I PORADNICTWO ZAWODOWE W NOWYM

SYSTEMIE EDUKACJI, MODELE EUROPEJSKIEGO DORADZTWA

ZAWODOWEGO...............................................................................................31

2.1 Uczeń jako podmiot oddziaływań wychowawczych.................................31-36

2.2 Etapy i zakres działań orientacji zawodowej............................................36-41

2.3 Modele europejskiego doradztwa zawodowego.......................................41-55

2.4 Doradztwo zawodowe w Polsce – porównanie........................................55-65

2.5 Postulaty do polskiego systemu edukacji.................................................65-67

Rozdział III.

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH......................................................68

3.1 Narzędzia i techniki wykorzystane w pracy..............................................68-70

3.2 Problemy i hipotezy badawcze..................................................................70-72

3.3 Charakterystyka osób i terenu badawczego..............................................72-73

3

Rozdział IV.

KSZTAŁTOWANIE ŚCIEŻKI ZAWODOWEJ UCZNIÓW.......................74

4.1 Wyniki i analiza wyników badań własnych..............................................74-86

Zakończenie...................................................................................................87-89

Aneks............................................................................................................90-101

Bibliografia................................................................................................102-104

2

Wstęp

„ Rozwój zawodowy (...) jest osią życia

człowieka, wokół której koncentrują się, myśli,

przeżycia , działania”

K. Czarnecki.

Wybór tematu mojej pracy został podyktowany potrzebą stałego

uświadamiania młodym ludziom konieczności posiadania wiedzy o sobie samym

w kontekście dokonywania wyborów zawodowych oraz o kosztach tych decyzji

zawodowych kształtujących ich przyszłość. Codziennie bowiem napotykamy w

swoim życiu na skomplikowane sytuacje i podejmujemy różne wybory, które są

źródłem niepewności czy trudności osiągania pożądanego rezultatu. Decyzje

dotyczące wyboru zawodu mają wymiar szczególny, gdyż warunkują sukcesy

bądź niepowodzenia w obszarze przyszłego życia zawodowego. Bieżące

kontakty z uczniami i nauczycielami, zwróciły moją uwagę na ogromne

znaczenie funkcjonowania w placówce oświatowej instytucji szkolnego doradcy

zawodowego. Utwierdziły mnie w tym również dyskusje na zajęciach w czasie

obecnych studiów podyplomowych.

Podjęłam próbę zbadania stanu wdrażania, roli instytucji szkolnego

doradcy zawodowego. Chciałam ustalić, jak uczniowie oceniają swoje

przygotowanie do podjęcia decyzji wyboru zawodu oraz jak oceniają w tym

obszarze rolę doradcy zawodowego.

Młodzi ludzie w okresie dorosłości nie spieszą się do szybkiego

ustanowienia swojej kariery jako planu całożyciowego, widząc liczne przeszkody

w sobie i w otoczeniu. Kariera to przecież droga profesjonalnego rozwoju, którą

młody człowiek powinien przejść w swoim życiu. Rozwój zawodowy, czyli

karierę, można postrzegać w różny sposób: jako cel sam w sobie, jako środek

służący uzyskaniu innych celów (np.: wartości materialnych, prestiżu lub

3

władzy) lub jako produkt uboczny codziennej pracy zawodowej. Można też

oczywiście ograniczyć swój rozwój do wykonywania bieżących zadań, w trakcie

których można nabywać nowe umiejętności i poszerzać swoje kwalifikacje.

W moim przekonaniu planowanie kariery zawodowej uczniów, na etapie

edukacji gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej winno być sprawą priorytetową.

Seneka powiedział: "Jeśli ktoś nie wie, do którego portu płynie - żaden wiatr nie

jest dobry", zaś wśród doradców personalnych funkcjonuje powiedzenie: "Jeżeli

nie wiesz, dokąd zmierzasz, zajdziesz gdzie indziej", co podkreśla jak ważne jest

wyznaczenie sobie celów i działanie według wyznaczonego planu. Gimnazjalista

nie myśli jeszcze o poszukiwania pracy, zwykle nie zastanawia się, co chciałby

w życiu robić oraz jakie posiada umiejętności, zdolności, kwalifikacje i cechy

osobowościowe - po prostu nie zna samego siebie. Uczeń szkoły średniej

częściej planuje swoją przyszłość i zależy mu na sukcesach zawodowych,

chętniej korzysta z pomocy doradczej, aby świadomie zaplanować własny

rozwój i doskonalić swoje umiejętności.

Niniejsze studium jest próbą, pod wieloma względami niedoskonałą,

ukazania zalet kształtowania ścieżki kariery zawodowej na etapie szkoły

gimnazjalnej oraz średniej, a także wielu zaniedbań i niewykorzystanych

obszarów jakie na tej płaszczyźnie funkcjonują w polskim systemie edukacji.

Część pierwsza i druga, teoretyczna charakteryzuje system doradztwa

zawodowego w krajach Unii Europejskiej i w Polsce. Analizie poddana zostaje

rola doradcy zawodowego w kształtowaniu ścieżki kariery zawodowej uczniów

oraz korzyści wynikające z planowania swojej zawodowej.

W trzeciej części przedstawiam problemy i hipotezy badawcze, a także

narzędzia którymi posłużyłam się by rozwiązać główny problem pracy.

Część czwarta zawiera analizę i wyniki badań własnych.

4

Rozdział I

DLACZEGO WARTO PLANOWAĆ KARIERĘ ZAWODOWĄ?

1.1 Praca doradcy zawodowego w placówkach oświatowych.

Reforma polskiego systemu edukacji, dokonująca się w okresie szybkich

przemian społecznych i gospodarczych oraz prowadzonych prac

przygotowawczych związanych z perspektywą członkostwa w Unii Europejskiej,

wymaga stworzenia w naszym kraju zintegrowanego modelu poradnictwa

zawodowego. Model ten powinien umożliwić każdemu uczniowi profesjonalne

wsparcie w wyborze edukacyjno-zawodowym.1

Ważnym elementem modernizacji systemu edukacji, w tym głównie

systemu edukacji zawodowej, staje się wyposażenie uczniów w umiejętności

przydatne w podejmowaniu racjonalnych decyzji dotyczących wyboru zawodu,

które rzutować będą na dalszy przebieg kariery zawodowej młodego człowieka.

Oznacza to konieczność stworzenia takiego systemu doradztwa zawodowego,

które zapewni uczniom nie tylko poznanie możliwości zdobycia zawodów

oferowanych przez szkoły i wymagań, jakie stawiają one kandydatom, ale także

umożliwi rozwijanie własnych uzdolnień, posiadanych umiejętności, kwalifikacji

i zainteresowań - w aspekcie życzeniowym i rzeczywistym. Ponadto tworzony

system doradztwa powinien zapewnić poznanie procesu podejmowania decyzji,

stylów decyzyjnych oraz uświadomienie konsekwencji dokonywanych wyborów.

Wreszcie powinien stworzyć możliwość kształcenia umiejętności radzenia sobie

ze zmianami, rozwijania umiejętności adaptacyjnych oraz umiejętności

wychodzenia naprzeciw nowym sytuacjom i nowym wyzwaniom.2

Przemiany strukturalne rynku pracy i przeobrażenia w szkolnictwie

zawodowym prowadzą do rosnącego zapotrzebowania na profesjonalne

poradnictwo i rzeczową informacje. Racjonalne i prawidłowe decyzje muszą być

1 W. Furmanek: Podstawy edukacji zawodowej. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE. Rzeszów 2000, s.67-

72 2 B. Wojtasik: Warsztat doradcy zawodu. Aspekty pedagogiczno –

psychologiczne.. Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 1997, s. 169-170

5

oparte na znajomości samego siebie, jednak pogląd na temat własnych zalet i

wad jest subiektywny i trzeba go weryfikować. Od szkolnego doradcy

zawodowego uczeń będzie oczekiwał pomocy w realistycznym postrzeganiu

własnej osoby.

Ważnym elementem w podejmowaniu decyzji zawodowych staje się też

uwzględnianie społecznych uwarunkowań rynku pracy. Konsekwencją tego jest

poszukiwanie źródeł wiedzy o prawach rządzących rynkiem pracy, informacji o

metodach i sposobach rekrutacji pracowników, a także wiedzy na temat

sposobów i czynników warunkujących utrzymanie pracy.

Szkolny doradca zawodowy powinien stanowić pierwszy filar modelu

zintegrowanego poradnictwa zawodowego. Obecność doradcy w szkole to

korzyść dla uczniów, którzy będą mogli uzyskać pomoc w trafnym wyborze

edukacyjno-zawodowym, dla nauczycieli, którzy uzyskają wsparcie w

prowadzeniu zajęć zawodoznawczych i dla rodziców, którzy otrzymają

informacje, mające zasadniczy wpływ na decyzje zawodowe ich dzieci.3

W Polsce, w nowej, zreformowanej szkole, korzystne byłoby wdrożenie

systemu, który stworzy konkretne, nowe stanowiska pracy dla doradców

szkolnych przy jednoczesnej pomocy metodycznej dla nauczycieli, którzy chcą

włączyć zadania doradcze do swojej pracy wychowawczej.

Na przestrzeni ostatnich 20 lat nastąpiła bardzo gwałtowana zmiana

w rozumieniu i postrzeganiu życia zawodowego ludzi. Obowiązywał wcześniej

model społeczno-zawodowy, którego trzema składowymi i niezmiennymi

składnikami były:

etap przedzawodowy (uczenie się, zdobywanie zawodu),

etap zawodowy (działalność zawodowa, praca - przez cały czas w jednym

zawodzie, w jednym miejscu),

etap postzawodowy (wycofanie z pracy, przejście na emeryturę).

Wraz ze zmieniającą się rzeczywistością i wystąpieniem szeregu

czynników ekonomicznych, gospodarczych, politycznych i społecznych,

nastąpiła również zmiana obowiązującego schematu. Odeszła powyższa

3 K. Lelińska: Czynniki determinujące wybór zawodu, szkoły i pracy. Pedagogika Pracy”, 1990 nr 18

6

trójetapowość, a jej miejsce zastąpił model oparty na rozumieniu życia

zawodowego w aspekcie planowania i realizowania kariery zawodowej.4

A w tym zadaniu pomóc może doradca zawodowy.

Charakterystyczne jest, więc dążenie do tego, aby okres nauki był jak najbardziej

otwarty, by człowiek w tym czasie jak najwięcej się nauczył (z różnych dziedzin

życia), zdobył jak najwięcej doświadczeń, które będą mu przydatne w pracy

(działalności zawodowej), aby zdobył jak najwięcej umiejętności. Pozwolę sobie

przytoczyć słowa Petera Druckera (pisarza, nauczyciela kształcącego

menedżerów):

"Jeśli przez całe swoje życie zawodowe robiłeś jedno, to znaczy że nigdy

nie dowiedziałeś się, kim byłeś."

Parafrazując to stwierdzenie i patrząc na nie jakby od końca można

powiedzieć, że: Im lepiej się poznasz, tym łatwiej będzie ci się znaleźć w różnych

sytuacjach, również zawodowych. Reasumując, w odniesieniu do sytuacji

zawodowej człowieka musimy raczej mówić o niej jako o karierze zawodowej,

czymś, co trwa przez całe życie, gdyż na każdym etapie naszego rozwoju

możliwe jest zdobycie jakiegoś zawodu, kwalifikacji, czy nowych umiejętności.

Karierę zawodową trzeba jednak świadomie zaplanować, najlepiej

korzystając z pomocy doradcy zawodowego. Trzeba wyznaczyć sobie cel, bądź

cele, do których młody człowiek chce dążyć. Zanim to jednak zrobi, musi poznać

szereg czynników warunkujących właściwe zaplanowanie przyszłości. Poznanie

ich - z jednej strony ułatwi mu odnalezienie się na rynku pracy, a z drugiej -

pozwoli na wybór ścieżki zawodowej zgodnej z możliwościami,

predyspozycjami, przekonaniami, itd.5

Doradcy zawodowi w szkołach krajów Unii Europejskiej są obecni już od

dawna. Radzą uczniom, jaki wybrać zawód, by odpowiadał ich

zainteresowaniom, możliwościom, a także potrzebom rynku pracy. Takich

specjalistów potrzebuje również młodzież szkolna w Polsce.

4 Red. Grażyna Sołtysińska, Julia Woroniecka, Przygotowanie uczniów gimnazjum do

wyboru zawodu, Wyd. Warszawa KOMEZiU, 2001, s.102-105 5 A.Banka, Psychologiczne doradztwo karier PRINT, s.45

7

• Szkolny doradca zawodowy gwarantowałby profesjonalną pomoc

każdemu uczniowi szkoły, w której jest zatrudniony. Jego usytuowanie blisko

ucznia zwiększyłoby trafność podejmowanych decyzji edukacyjnych i

zawodowych.

• Zagwarantowane byłoby systematyczne oddziaływanie na uczniów w

ramach planowych działań realizowanych metodami aktywnymi (warsztaty

aktywizujące).

• Zapewnione byłoby udzielanie uczniom pomocy w wyborze i selekcji

informacji dotyczących edukacji i rynku pracy.

• Obniżyłyby się społeczne koszty kształcenia dzięki poprawieniu

trafności wyborów.

• Dostosowano by rozwiązania polskie do standardów krajów UE

CELEM DZIAŁANIA SZKOLNEGO DORADCY ZAWODOWEGO JEST:

• Przygotowanie młodzieży do trafnego wyboru zawodu i dalszego

kształcenia oraz opracowania indywidualnego planu kariery edukacyjno-

zawodowej.

• Przygotowanie ucznia do radzenia sobie w sytuacjach trudnych, takich

jak:

• bezrobocie

• problemy zdrowotne

• adaptacja do nowych warunków pracy i mobilności zawodowej.

• Przygotowanie rodziców do efektywnego wspierania dzieci w

podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych.

• Pomoc nauczycielom w realizacji tematów związanych z wyborem

zawodu w ramach lekcji przedmiotowych.

• Wspieranie działań szkoły mających na celu optymalny rozwój

edukacyjny i zawodowy ucznia.

ZADANIEM SZKOLNEGO DORADCY ZAWODOWEGO JEST:

8

• Systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje i

pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej.

• Gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i

zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia.

• Wskazywanie osobom zainteresowanym (młodzieży, rodzicom,

nauczycielom) źródeł dodatkowej, rzetelnej informacji na poziomie regionalnym,

ogólnokrajowym, europejskim i światowym na temat:

• rynku pracy,

• trendów rozwojowych w świecie zawodów i zatrudnienia,

• wykorzystania posiadanych uzdolnień i talentów w różnych obszarach

świata pracy,

• instytucji i organizacji wspierających funkcjonowanie osób

niepełnosprawnych w życiu codziennym i zawodowym,

• alternatywnych możliwości kształcenia dla młodzieży z problemami

emocjonalnymi i niedostosowaniem społecznym,

• programów edukacyjnych Unii Europejskiej,

• porównywalności dyplomów i certyfikatów zawodowych.

• Udzielanie indywidualnych porad edukacyjnych i zawodowych uczniom

i ich rodzicom.

• Prowadzenie grupowych zajęć aktywizujących, przygotowujących

uczniów do samodzielnego, świadomego planowania kariery i podjęcia roli

zawodowej.

• Kierowanie, w sprawach trudnych, do specjalistów: doradców

zawodowych w poradniach psychologiczno-zawodowych i urzędach pracy,

lekarzy itp.

• Koordynowanie działalności informacyjno-doradczej szkoły.

• Wspieranie rodziców i nauczycieli w działaniach doradczych poprzez

organizowanie spotkań szkoleniowo-informacyjnych, udostępnianie im

informacji i materiałów do pracy z uczniami itp.

• Współpraca z Radą Pedagogiczną w zakresie:

9

• tworzenia i zapewnienia ciągłości działań wewnątrzszkolnego systemu

doradztwa, zgodnie ze statutem szkoły,

• realizacji zadań z zakresu przygotowania uczniów do wyboru drogi

zawodowej, zawartych w programie wychowawczym szkoły.

• Systematyczne podnoszenie własnych kwalifikacji.

• Wzbogacanie warsztatu pracy o nowoczesne środki przekazu informacji

(Internet, CD, wideo itp.) oraz udostępnianie ich osobom zainteresowanym

• Współpraca z instytucjami wspierającymi wewnątrzszkolny system

doradztwa:

• kuratoria oświaty, centra informacji i planowania kariery zawodowej,

poradnie psychologiczno-pedagogiczne, powiatowe urzędy pracy,

przedstawiciele organizacji zrzeszających pracodawców itp.

KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z DZIAŁALNOŚCI SZKOLNEGO DORADCY

ZAWODOWEGO

Dla indywidualnych odbiorców:

• dostęp do informacji zawodowej - dla uczniów, nauczycieli oraz

rodziców,

• poszerzanie edukacyjnych i zawodowych perspektyw uczniów,

• świadome, trafniejsze decyzje edukacyjno-zawodowe,

• ułatwienie wejścia na rynek pracy dzięki poznaniu procedur

pozyskiwania i utrzymania pracy,

• świadomość możliwości zmian w zaplanowanej karierze zawodowej,

• mniej niepowodzeń szkolnych, zniechęcenia, porzucenia szkoły a potem

pracy, jako konsekwencji niewłaściwych wyborów.

Dla szkół:

• realizacja zobowiązań wynikających z zapisów zawartych w ramowych

statutach gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych,

• zapewnienie ciągłości działań orientacyjno - doradczych szkoły i

koordynacji zadań wynikających z programów wychowawczych szkół,

10

• stworzenie na terenie szkoły bazy informacji edukacyjnej i zawodowej

oraz zapewnienie jej systematycznej aktualizacji.

Dla innych podmiotów edukacyjnych:

• uzyskanie przepływu informacji zawodowej sprzyjającej trafnym

wyborom uczniów i korzystnie wpływającego na dostosowanie programów

nauczania do wymagań rynku pracy,

• możliwość zatrudnienia nauczyciela przygotowanego do prowadzenia

orientacji zawodowej dzięki wprowadzeniu stanowiska szkolnego doradcy

zawodowego stabilizacja kadry.6

Korzyści z zatrudnienia w placówce oświatowej szkolnego doradcy

zawodowego można by mnożyć i długo wyliczać.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia

2002 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-

pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr

11, poz. 114), koncepcja szkolnego doradcy zawodowego, jest wyrazem

pozytywnego stosunku państwa do potrzeby istnienia służb doradczych

usytuowanych w środowisku edukacyjnym ucznia.

Szkolny doradca zawodowy powinien obok psychologa, pedagoga i

logopedy, stać się kolejną osobą wchodzącą w system pomocy psychologiczno-

pedagogicznej oferowanej przez szkołę uczniowi i jego rodzicom.

We współpracy z całą Radą Pedagogiczną powinien być koordynatorem

działań orientacyjno informacyjnych szkoły w pełni je integrując oraz poprzez

własne działania wobec ucznia dostarczyć mu okazji do wzięcia

odpowiedzialności za własne, świadome inicjatywy w tym zakresie. Im

wcześniej nauczymy młodzież świadomie planować swoje życie, damy im

wiedzę, niezbędne umiejętności oraz aktualną informację edukacyjno-zawodową,

tym rezultaty będą większe - tym efektywniejszy i bardziej dopasowany do rynku

pracy będzie każdy indywidualny plan kariery zawodowej.7

6 S. Jędrzejowski : Kreowanie karier Zawodowych we współczesnej placówce edukacyjnej.

Górnośląskie Centrum Edukacyjne Gliwice 1999, s.77-81 7 A.Kociewska: Informacja zawodowa jako proces komunikacji. Biuletyn Informacji Zawodowej

COMPWZ, Warszawa 1983, s.99

11

1.2 Doradztwo a wybór dróg kształcenia na różnych szczeblach edukacji

Podstawowym zadaniem szkolnego doradztwa zawodowego jest

wspieranie uczniów w sytuacji wyborów ścieżek edukacyjnych8 W większości

szkół europejskich decyzje te podejmowane są bądź przez uczniów, bądź w ich

interesie przez doradców. Podział taki niesie konsekwencje związane z

planowaniem kariery ucznia. Uogólniając można stwierdzić, że decyzje

„pionowe” dotyczące pokonywania kolejnych stopni edukacji są zwykle

decyzjami o charakterze selekcyjnym i są podejmowane „na rzecz” ucznia.

Decyzje „poziome”, wiążące się z wyborem dziedziny kształcenia są częściej

podejmowane przez samych uczniów. Trzeba jednak przyznać, że linia takiego

podziału w krajach Unii wyraźnie się zaciera.9

W wielu krajach, na przykład w Belgii, Francji i Luksemburgu decyzje

edukacyjne podejmuje Rada złożona z nauczycieli, dyrektora szkoły i doradcy

zawodowego. Kryteria selekcji są jednak jawne i znane uczniom i rodzicom.

Mogą oni w razie potrzeby odwołać się od decyzji Rady do komisji

odwoławczej, w której również zasiada doradca zawodowy.

Generalnie, kraje Unii różnią się znacznie pod względem organizacji

systemów oświatowych, różne są też szczeble systemów. Można jednak

zauważyć, że im wcześniej uczniowie muszą wybierać kolejny poziom nauki,

tym wcześniej wkracza z pomocą doradca zawodowy. Jego interwencja ma

wówczas charakter z natury bardziej dyrektywny i ukierunkowujący dalszą

karierę ucznia.

W szkołach średnich istotne są decyzje dotyczące wyboru przedmiotów

fakultatywnych. W związku z tym traktuje się pewien okres edukacji jako

8 Watts, Guichard, Rodriguez 1994, s. 13 i nast.

9 Tlumacz. Dorota piotrowska, Zarzdzanie kariera, Wyd. EMKA

12

swoistą fazę orientacji, która ma pomóc uczniowi w autodiagnozie własnych

zainteresowań i zdolności.

W systemach takich jak w Niemczech i Luksemburgu, w których

uczniowie dokonują wcześnie wyborów ścieżek edukacyjnych ( w 10, 11 roku

życia) daje się zauważyć większy nacisk na doradztwo wobec uczniów, którzy

odchodzą od kształcenia ogólnego na rzecz zawodowego. Z drugiej strony, w

niektórych krajach UE takich jak Dania, Holandia, Hiszpania widoczna jest

tendencja do opóźniania momentu (16 rok życia) podejmowania decyzji

edukacyjnych przez uczniów, ponieważ uznaje się, iż wcześniej nie są jeszcze w

stanie zrozumieć i zaakceptować ich konsekwencji.10

W krajach Unii Europejskiej zauważa się w ostatnich latach tendencje do

akcentowania roli szkół jako instytucji świadczących usługi w zakresie

doradztwa zawodowego. Podkreśla się fakt, iż nauczyciele są w stanie poznać

osobowość swoich uczniów lepiej niż doradcy pracujący w instytucjach

pozaszkolnych. Co więcej, długoletni i osobisty kontakt z uczniem pozwala

zrozumieć jego rzeczywiste potrzeby i pomóc w ich zaspokojeniu lepiej niż w

sytuacji okazjonalnej, zewnętrznej interwencji doradczej. Efektem takiego

podejścia jest zwiększenie wagi doradztwa zawodowego w wielu szkołach UE

oraz rozszerzenie obowiązków wychowawczych nauczycieli w dziesięciu krajach

Unii o zagadnienia związane z wyborem szkoły i zawodu. Zakres funkcji,

obowiązków oraz nazwy pełnionej roli doradczej są różne.11

Ważnym argumentem dla rozwoju doradztwa zawodowego w szkołach

jest możliwość włączenia jego elementów do programów szkolnych oraz

opracowywanie specjalnych programów orientacji zawodowej. Różnią się one

sposobami realizacji, niemniej posiadają pewne stałe i wspólne dla wszystkich

krajów treści. Można je podzielić na cztery grupy tematyczne. 12

Rozwijanie

świadomości szans i możliwości oferowanych przez szkoły, poznawanie

10

R.Lamb: Poradnictwo zawodowe w zarysie. Zeszyty informacyjno-metodycznedoradcy zawodowego

KUP, Warszawa 1998, s.123 11

Watts, Guichard, Rodriguez 1994, s. 13 i nast. 12

Watts, Guichard, Rodriguez 1994, s. 13 i nast.

13

zawodów i miejsc pracy przy uwzględnieniu wymagań, jakie stawiają przed

kandydatami;

1. Rozwijanie świadomości własnych zdolności, umiejętności, kwalifikacji,

potrzeb, wartości i zainteresowań.

2. Nauka procesu podejmowania decyzji, uświadamianie konsekwencji

własnych wyborów;

3. Nauka radzenia sobie ze zmianami, rozwój umiejętności pozwalających

na adaptację do zastanych warunków, a także wychodzenie naprzeciw

nowym sytuacjom.

Niezwykłą popularnością zaczyna się cieszyć wprowadzany w Wielkiej Brytanii

i opisany przez Jarvisa kanadyjski program „ Gra w życie” (The Real Game –

www.realgame.com).13

Polega on na prowadzeniu z uczniami interaktywnych

zajęć w formie gry symulacyjnej obejmującej projektowanie własnej drogi

życiowej. Szczegółowa tematyka zajęć dostosowana jest do różnych grup

wiekowych (5-9, 9-12, 12-14, 16-18, 18-65 lat), ale w każdej grupie realizowane

są te same trzy bloki tematyczne:

Rozwój samowiedzy/ zarządzanie sobą.

Nauka i praca.

Planowanie kariery.

Program pozwala na poznanie różnych ról zawodowych, a także na ogląd

życia społecznego z różnych perspektyw, zaprasza również do współpracy

rodziców.

Większość programów rozwoju kariery (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii)

wprowadza się w okresie poprzedzającym dokonywanie przez uczniów wyboru

szkoły wyższego szczebla. Widoczne jest jednak coraz większe zainteresowanie

wcześniejszym wprowadzeniem tego typu treści, zgodnie z wiedzą

psychologiczną na temat formowania się postaw wobec wyboru drogi

zawodowej już w środkowych klasach szkoły podstawowej.

Problemem nauczycieli w wielu krajach pozostaje forma nauczania. Nie

powinna mieć na tradycyjnego kształtu lekcji zakończonej klasyczną oceną

13

Jarvis 2000, s. 125-132

14

wiedzy. Wskazane jest tu raczej stosowanie treningu umiejętności. Tymczasem

wielu nauczycieli, szczególnie nie posiadających właściwego przygotowania i

doświadczenia nie radzi sobie wówczas z dyscypliną w klasie. Jest to sygnał

wskazujący konieczność rozwijania wśród nauczycieli umiejętności

warsztatowej pracy z grupą.

Część lekcji dotyczących rozwoju kariery odbywa się w klasach

szkolnych. Realizowane są za pomocą tradycyjnej dydaktyki. Jednak istnieje

tendencja do wychodzenia poza budynek szkolny i dostarczania uczniom

doświadczeń w sposób bardziej bezpośredni. Wiele krajów UE daje uczniom

możliwość krótkiego kontaktu z pracą. Polega on na wykonywaniu przez ucznia

pewnych zadań zawodowych. Te zadania jednak nie są traktowane jak typowa

praktyka zawodowa, ale mają na celu wstępne zapoznanie się z sytuacją

człowieka pracującego.14

Włączenie doświadczenia pracy do szkolnego doradztwa zawodowego

wiąże się z różnymi podejściami do tego zagadnienia. W krajach UE można

zaobserwować następujące sposoby realizacji przedmiotów, takie jak:

symulacja pracy, dzięki której uczniowie doświadczenia związane z

pracą zdobywają tylko w środowisku szkolnym (np. uczestnicząc w

grach biznesowych, zajęciach technicznych, warsztatach szkolnych);

obserwacja pracy, dzięki której uczniowie co prawda poznają

bezpośrednio środowisko pracy, ale nie wykonują właściwych zadań

zawodowych. Przyjmuje ona dwie formy:

- wizyty w miejscu pracy, zwykle odbywane grupowo, kiedy obserwacji

podlegają procesy pracy;

- „śledzenie” pracy, kiedy uczeń towarzyszy konkretnemu pracownikowi przez

określony czas, obserwując jego wszystkie zadania.

Takie techniki umożliwiają zdobywanie doświadczeń związanych z

wykonywaniem bardziej skomplikowanych prac i mogą być stosowane wobec

młodszych uczniów ( w Danii wobec 8-10-latków).

14

Watts, Guichard, Rodriguez 1994, s. 21-23

15

W rzeczywistości większość kontaktów uczniów ze światem pracy

realizuje się poprzez techniki symulacyjne i obserwacyjne. Zastosowanie

symulacji pracy polega często na tworzeniu uczniowskich „miniprzedsiębiorstw”

o ograniczonym czasie trwania. Zwykle takie projekty związane są z pojęciem

„nauka przedsiębiorczości”, której rolą jest dostarczenie młodym ludziom okazji

do wzięcia odpowiedzialności za własne inicjatywy w dziedzinie produkcji lub

usług. Czasem ich wynikiem może być autentyczne stworzenie własnego

warsztatu pracy, najczęściej jednak chodzi o kształtowanie inicjatywy i postaw

twórczych, sprzyjających przyszłej aktywności własnej na rynku pracy.

Szczególna rola rodziców w planowaniu przyszłości zawodowej ich dzieci

jest niezaprzeczalna i większość z nich chce mieć pewność, że wybory ich dzieci

będą trafne i satysfakcjonujące. Tymczasem rodzice niekiedy skarżą się, że czują

się wyłączeni z procesu doradztwa zawodowego, jaki proponuje się ich

dzieciom. Wynika to najczęściej ze sceptycznych postaw nauczycieli i doradców,

co do kompetencji rodziców w tym zakresie. Doradcy obawiają się nadmiernych

aspiracji rodziców lub też zbyt wysokiego stopnia krytycyzmu wobec własnych

dzieci.15

Niektórzy doradcy uważają jednak, że obserwowanie dziecka przez

rodziców w czasie tak zwanej „symulowanej rozmowy z pracodawcą”,

pokazującej prawdziwe możliwości i potrzeby dziecka, może zmodyfikować

urealnić ich oczekiwania wobec niego.

Nie zawsze obecność rodziców w czasie rozmowy z uczniem jest jedynym

sposobem włączania ich w pracę doradczą. Coraz popularniejsze staje się

zwracanie doradców o pomoc i współpracę do Rady Rodziców, szczególnie w

przypadku budowania programów doradztwa dla młodszych grup wiekowych.

Tradycyjnie pojmowana rola doradztwa zawodowego sprowadzała się do

pomocy młodemu człowiekowi momencie ukończenia szkoły i poszukiwania

pracy. Koniec wieku XX przyniósł powstanie modelu edukacji ustawicznej.

Oznacza on zacieśnianie związków między nauką i pracą oraz pojmowanie

15

Watts, Guichard, Rodriguez 1994, s. 86-89

16

kariery jako drogi osobistego rozwoju nie zawsze związanego z jednym

zawodem.16

Doradztwo zawodowe przestaje być mechanizmem włączanym

jednorazowo w punkcie rozpoczynania przez absolwenta szkoły życia

zawodowego, ale staje się swoistym perpetum mobile, wyzwalającym

indywidualne możliwości ucznia – pracownika.17

Kraje Unii Europejskiej nie

rozwinęły jeszcze w pełni strategii doradztwa opartej na tych zasadach. W

każdym z krajów członkowskich można jednak znaleźć pozytywne przykłady jej

wdrażania. Gromadzenie i wymiana doświadczeń tym zakresie pomoże krajom

kandydatom do UE uniknąć błędów poprzedników i wybrać własny model pracy

doradczej w szkołach, oparty na tradycji i specyfice narodowego systemu

edukacji.

W Polsce w nowej, zreformowanej szkole wskazane byłoby wdrożenie

systemu, który tworzyłby konkretne, nowe stanowiska pracy dla doradców

szkolnych przy jednoczesnej pomocy metodycznej nauczycieli, którzy chcieliby

włączyć zadania doradcze do swojej pracy wychowawczej. Warto, żeby

kierowali się w niej europejską optyką, która likwiduje ostrą linię graniczną

między pracą i nauką, w „grze zwanej życiem” uwzględnia ciągłe przenikanie się

różnych ról: ucznia, pracownika, rodzica, małżonka, sąsiada, obywatela.

Jednakże szczegółowe modele funkcjonowania doradztwa zawodowego

omówione zostaną w kolejnym rozdziale.

1.3 Wpływ środowiska na decyzje zawodowe.

Młody człowiek rozwija się, a otaczający świat chłonie jak gąbka. Uczy

się, przyswaja niezliczoną masę informacji, nabiera świadomości otaczających

go ludzi, rzeczy, wreszcie zaczyna poznawać siebie. Wizja ta wspólna jest dla

wszystkich ludzi. Wspólny jest też fakt, iż każdy z opisanych powyżej etapów

jest częścią jednego wielkiego planu rozwoju. Przebiega on instynktownie, a co

16

T.W Nowacki.: Leksykon Pedagogiki Pracy. Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2003, s.130-

131 17

Watts 2000

17

za tym idzie, nie mamy na niego większego wpływu. Dopiero z czasem, gdy

nabieramy samoświadomości, kiedy uczymy się rozpoznawać własne potrzeby i

kierować naszym życiem tak, aby owe potrzeby zaspokajać, mamy szansę stać

się przysłowiowymi panami swojego losu. Można jednak w powyższym opisie w

prosty sposób odnaleźć alegorię etapów rozwoju kariery zawodowej.18

W okresie dzieciństwa każdy z nas miał swój ulubiony zawód.

Dziewczynki marzyły, by być piosenkarkami, nauczycielkami, aktorkami, a

chłopcy mówili: „chciałbym zostać policjantem, strażakiem, dyrektorem”.

Oczywiście w dorosłym życiu najczęściej tych zawodów nie wykonywali.

Dlaczego? Ponieważ były to wybory-marzenia, które nie polegały na

świadomym planowaniu kariery zawodowej. Wiele osób twierdzi, że o wyborze

ich zawodu zadecydował przypadek – „tak się jakoś stało”, albo kolega czy

koleżanka wybierali się do tej szkoły, albo były większe szanse dostania się na

ten kierunek.19

Ci ludzie, którzy decyzje zawodowe powierzyli przypadkowi, najczęściej

nie są zadowoleni ze swojej pracy Część z nich jednakże poznała wykonywany

zawód dokładnie, przyzwyczaiła się do wykonywanej codziennie pracy. Ale

większość powie: „gdybym mógł wybierać jeszcze raz, wybrałbym inaczej”.

Dzisiaj młodzi ludzie mają taką możliwość, należy ich tylko przekonać, że warto

karierę zaplanować i postarać się wybierać świadomie.

Wybór zawodu nie jest zadaniem łatwym, ponieważ należy zebrać dużo

informacji, aby móc podjąć słuszną decyzję. Obecnie zdarza się, że zawód

zmieniamy w życiu kilka razy, więc tym bardziej warto dobrze przygotować się

do głębokiej analizy własnej osobowości.20

Każdy młody człowiek staje wcześniej czy później przed decyzją, jaki

wybrać zawód. Jest to decyzja brzemienna w skutki, ponieważ decyduje o

długości okresu trwania dalszej edukacji, o konieczności wyjazdu z miejsca

zamieszkania, o nakładach na kształcenie i o rozmiarach wyrzeczeń, związanych

18

T. W. Nowacki: Zawodoznawstwo. Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2001, str.245 19

K. Lelińska. Przygotowanie uczniów do wyboru zawodu metoda zajęć praktycznych. WsiP,

Warszawa1985, s.77 20

W.Sikorski: Korekcja zaniżonych aspiracji edukacyjno-zawodowych młodzieży, w: Pedagogika

Dorosłych nr 28/1996, s.86-88

18

ze stylem życia. Ten ostatni czynnik jest szczególnie ważny dla młodych ludzi.

Wiele zawodów wymaga bowiem w okresie przygotowawczym znacznego

przyporządkowania się, poświęcenia, głębokiego zaangażowania, co oznacza

ograniczenie czasu wolnego i kontaktów towarzyskich już w młodym wieku. W

szczególności dotyczy to zawodów artystycznych czy zawodów z tzw.

powołania. Bardzo rzadko decyzje o wyborze zawodu jawnie [podejmuje za

zainteresowanego ktoś inny: rodzice, opiekunowie prawni, doradcy zawodowi.

Oczywiście wywierają oni pewną presję, pragną udzielić pomocy, lecz

jednocześnie rozumieją, jak ważna jest to decyzja, często więc w rozmowach o

kierunku kształcenia, wyborze szkoły, podkreślają konieczność poważnego

przemyślenia problemu, ze względu na koszty możliwej pomyłki i wagę tego

pierwszego dorosłego postanowienia. Pada pytanie: co chcesz w życiu robić?

Jakie masz ambicje? Do czego chcesz dojść?

Wybór zawodu a środowisko społeczne

Badania socjologiczne sugerują wyraźnie, że wybór zawodu i dalsza

kariera zawodowa są w znacznym stopniu określone przez środowisko

społeczne. Mówi się więc, że każdy dysponuje pewnym środowiskowym

kapitałem społecznym i kulturowym – negatywnym lub pozytywnym – który

stanowi o zainteresowaniach, wiedzy i aspiracjach osób młodych. O kapitale

społecznym i kulturowym decyduje najbardziej rodzina, szkoła, sąsiedztwo,

grupa rówieśnicza, krąg znajomych rodziny. Jest to więc swoisty : spadek”, który

decyduje o możliwościach rozwoju osobistego i kariery jednostki. Przykładowo

zamieszkiwanie w sąsiedztwie ludzi wykształconych oznacza lepszy dostęp do

książek, czasopism, rozleglejszą wiedzę o zawodach występujących w

środowisku ludzi wyżej edukowanych, możliwość skorzystania z ich pomocy i

porady.21

Dzieci z rodzin marginesu społecznego, muszą pokonać wiele barier, by

zdobyć zawód pozwalający się utrzymać, a zawód cieszący się dużym prestiżem

jest dla nich prawie nieosiągalny. Dzieci z rodzin wielkomiejskich

profesjonalistów doświadczają z kolei pozytywnego kapitału społecznego,

21

A.Kargulowa, O teorii i praktyce poradnictwa zawodowego, Wyd. Naukowe PWN, s.90

19

oznaczającego, że są one silnie wspierane w ich wysiłkach do zdobycia dobrego

zawodu.

Rodzice, którzy uważają, że dobrze wybrali swoją pracę, zachęcają do

naśladownictwa, zaś ci, którzy nie mają poczucia sukcesu zawodowego,

odradzają podążanie podobną ścieżką. Istnieją też oczywiście rodzice

zdeterminowani, odczuwający swoją bezradność: ci starają się nie wywierać

presji, w obawie przed popełnieniem błędu. Rodzice różnią się także poziomem

aspiracji w odniesieniu do przyszłości zawodowej swoich dzieci. Jedni mierzą

bardzo wysoko, wspierają wysokie aspiracje dziecka, inni są bardziej ostrożni,

kieruje nimi realizm, rozsądek, liczą się z kosztami. Niewątpliwie rodzice

posiadają niezbywalne prawo do doradzania dzieciom i troski o ich przyszłość.

Wybór zawodu, a wraz z tym ścieżki edukacyjnej, zależy także w dużej mierze

od środowiska szerszego, w którym przebywa młody człowiek. Badania

socjologiczne dostarczają wiedzy o tym, że nasza wyobraźnia – w jakim

zawodzie można w ogóle pracować – jest kształtowana poprzez obserwacje

innych ludzi, pracujących w naszym otoczeniu. Obserwując ich w pełnionych

rolach zawodowych, dowiadujemy się, jakie zawody w ogóle istnieją, w jakich

warunkach są one wykonywane, z jakim wiążą się stylem życia, i jaką dają

pozycję zawodową. Przykładowo w niewielkim środowisku wiejskim jest to

przede wszystkim zbiór rolnika, zawody związane z obsługą rolnictwa, tj.

mechanik maszyn rolniczych, kierowca pojazdów mechanicznych, weterynarz,

doradca rolny, handlowiec. Dochodzą do tego zawody powszechne spotykane w

środowisku wiejskim i środowisku pobliskich małych miast: sprzedawca,

pielęgniarka, fryzjerka, lekarz, ksiądz, nauczycielka, bibliotekarka, sprzątaczka

itp.

Tam, gdzie istnieją przemysłowe i budowlane zakłady pracy, w

dostrzeganym zbiorze zawodów pojawiają się zawody robotnicze. Firmy

usługowe poszerzają tę kompozycję o zawody robotników samochodowych,

cukierników, kelnerów, kucharzy itp. Firmy rzemieślnicze wzbogacają

kompozycje prac i zawodów o tradycyjne zawody rzemieślnicze: szklarz, szewc,

krawiec, kaletnik. Administracja państwowa i samorządowa jest miejscem

20

zatrudnienia ludzi pracujących jako urzędnicy, natomiast właściciele firm i

kierownicy poszarzają kompozycje o zawody związane z zarządzaniem innymi

ludźmi i prowadzeniem biznesu. Środowisko społeczne większych miast

dostarcza bezpośrednio wiedzy o większej liczbie prac i zawodów, ponieważ

występują w nim reprezentanci prawie wszystkich zawodów, występujących w

podziale pracy, charakterystycznym dla danego społeczeństwa. Można więc

zaobserwować większą liczbę zawodów i zarejestrować zawody stosunkowo

nowe. Niezależnie od wielkości lokalnego rynku pracy, obserwacja dostarcza

wiedzy o tym, jakie zawody lub kwalifikacje nie są poszukiwane przez

pracodawców: pośrednio dostarcza więc sygnałów, w jakim kierunku nie warto

podejmować wysiłku edukacyjnego.

Duży wpływ na wybór zawodu wywierają także szkoły, a właściwie

nauczyciele w nich pracujący. Ważne jest w jakim stopniu na ile nauczyciele

uświadamiają sobie, że wywierają duży wpływ na aspiracje uczniów, ponieważ

to właśnie nauczyciele „nadają uczniom etykiety”, określając ich jako zdolnych,

pracowitych, wytrwałych, pomysłowych, uznających autorytety, lub przeciwnie,

jako pozbawionych szczególnych talentów, leniwych, niesystematycznych,

niecierpliwych, niesubordynowanych. Oczywiście te etykiety nadawane są w

dużym związku z osiągnięciami i staraniami ucznia. Nie do końca też

stygmatyzują ucznia, ponieważ nie mogą w polskim systemie edukacyjnym

zakazać starań ucznia o zrealizowanie własnego zamiaru kształcenia w

wybranym kierunku. Niemniej uczeń określony jako niezdolny w pewnym

kierunku (przykładowo w kierunku matematycznym), chcąc podjąć edukację,

gdzie taki szczególny talent jest oczekiwany, stoi przed koniecznością

zaprzeczenia nadanej etykiecie, co jest psychicznie niezwykle trudne. Działa ona

często na zasadzie samospełniającej się przepowiedni.22

Warto także wspomnieć o znaczeniu grupy rówieśniczej. Wiek

młodzieńczy charakteryzowany jest przez badaczy jako wiek silnych

identyfikacji z grupami rówieśniczymi, znanymi nam jako paczki, grupy

kolegów, przyjaciół. Poczucie więzi w obrębie grup rówieśniczych jest

22

W.Trzeciak: Aktualne problemy poradnictwa zawodowego, KUP, Warszawa 1996, s.100-102

21

niezwykle silne w wieku nastoletnim; rzutuje nie tylko na wspólne spędzanie

wolnego czasu, wspólne pasje, zainteresowania, lecz także na zbieżność

poglądów w wielu ważnych kwestiach życiowych, również odnoszących się do

wyboru zawodu. W grupach koleżeńskich funkcjonują opinie, jakie zawody są

odpowiednie, a jakie nie zasługują na zainteresowanie. W grupach rówieśniczych

podejmowane są często decyzje nie tyle w oparciu o dobre rozeznanie, co w

oparciu o grupowe upodobania, modę „stada”. W decyzjach tych występują też

motywy bycia razem w przyszłości, kontynuowania kształcenia w tej samej

szkole lub na tej samej uczelni. Jednym słowem – w zależności od charakteru

grupy rówieśniczej – może ona wpłynąć inspirująco lub deprymująco.

Warto także wskazać na środki masowego przekazu, które w pewnym

stopniu uzupełniają naszą wiedzę o poszczególnych zawodach i pracach. Jednak

treści tego przekazu są w większości stereotypowe, ukazują istniejący podział

pracy wybiórczo, a nawet na zasadzie krzywego zwierciadła.

Podsumowując, każdy młody człowiek, który rozważa kierunek

kształcenia i zastanawia się, jaki zawód będzie dla niego najlepszy, nie czyni

tego w odosobnieniu, nawet jeśli nie odczuwa wpływu otoczenia i ma poczucie

swobodnej decyzji. W jakiejś mierze mamy tu do czynienia z zapisaną kartą. W

rozważaniach o wyborze kariery zawodowej obecne są także motywy związane z

marzeniami, upodobaniami, predyspozycjami młodego człowieka. Młodzi ludzie

wybierają często zawód pod wpływem różnych przypadkowych czynników.

Obok wcześniej wspomnianych, należą do nich nierealistyczne oczekiwania,

związane z młodzieńczymi marzeniami. Planowanie ścieżki kariery zawodowej

to długotrwały, bardzo dynamiczny i dość złożony proces. Długotrwały,

ponieważ rozpoczęty wcześnie, najczęściej na etapie wyboru szkoły szczebla

średniego, kontynuowany jest przez dalsze lata nauki i pracy zawodowej.

Dynamiczny, ponieważ podczas mijającego na zdobywaniu wiedzy i

umiejętności czasu zmienia się koniunktura na rynku pracy i z punktu widzenia

przyszłego pracownika konieczne jest nadążanie za jego potrzebami. Złożony,

ponieważ wymaga wzięcia pod uwagę wielu czynników, których młody,

niedoświadczony człowiek sam najczęściej nie zauważa.

22

Jak więc młody człowiek powinien przygotować się do planowania

kariery zawodowej? Przede wszystkim nie powinien robić tego sam! Specyfika

rynku pracy cechuje się ogromną dynamiką zmian pod względem

zapotrzebowania na fachowców w poszczególnych branżach. Sprawia to, że

wybór opłacalnego z perspektywy późniejszego zatrudnienia profilu edukacji

staje się bardzo trudny. Odpowiednia selekcja szkoły średniej jest o tyle ważna,

że pozwala dobrze przygotować się pod kątem konkretnego kierunku studiów.

Dobrze wybrany kierunek studiów może z kolei otworzyć wrota do

kariery w opłacalnym zawodzie. Nie jest tajemnicą, iż od lat profesje w

dziedzinach takich, jak prawo, informatyka, ekonomia, medycyna czy inżynieria,

są niejako gwarancją satysfakcjonujących zarobków i perspektyw osiągnięcia

sukcesu zawodowego. Mimo wszystko przed każdym wyborem warto zwrócić

się po radę do osób bardziej doświadczonych, czyli doradców zawodowych,

trenerów i konsultantów czy w końcu rodziców i znajomych. Otrzymane od nich

informacje i sugestie mogą okazać się bezcenne!

1.4 Strategia planowania, czyli jak zaplanować karierę?

Radząc młodej osobie, jak planować karierę zawodową, powiedziałabym,

że jedną z najważniejszych, jeżeli nie najważniejszą kwestią, jest uzyskanie

świadomości odnośnie swoich predyspozycji, celów życiowych i sposobów na

ich osiągnięcie. Dobrym pomysłem jest wykonanie testów kompetencyjnych i

osobowościowych, których szeroka gama oferowana jest obecnie przez poradnie

psychologiczne i prywatne firmy doradztwa personalnego. Uzyskanie tak cennej

wiedzy na swój temat z pewnością ułatwi rozpoczęcie profilowania własnej drogi

zawodowej. Pozostanie nam tylko konsekwencja w dążeniu do obranego celu.

Kolejnym ważnym aspektem projektowania kariery zawodowej jest obranie

szerokiej perspektywy siebie w kontekście zajmowanych w przyszłości posad. W

przypadku, gdy nie mamy sprecyzowanych planów związanych z naszą karierą,

konieczne jest nieustanne monitorowanie sytuacji na rynku pracy i umiejętne

dostosowanie się do niej. Nadążanie za dynamiką rynku wiązać się może z

23

koniecznością zmiany dotychczasowego profilu nauki. Jeżeli zmiana taka jest

wykluczona, przydatne będzie uczestnictwo w różnego rodzaju szkoleniach czy

kursach poszerzających nasze kompetencje w obszarach wiedzy, które są w danej

chwili na topie. Niezaprzeczalną zaletą takiego rozwiązania jest brak zaburzeń

głównego kierunku edukacji.23

Podstawową zasadą planowania kariery jest posiadanie jasnej wizji, co

chce się robić i co chce się osiągnąć. Trudno sobie wyobrazić wybudowanie

domu bez szczegółowego projektu lub podróż samolotem z Warszawy do

Londynu bez dokładnej nawigacji. Tym, co wyróżnia ludzi sukcesu jest

umiejętność jasnego precyzowania celów i planowania kariery zawodowej. Te

osoby przede wszystkim wiedzą czego chcą i dzięki temu udaje im się to

osiągnąć. Definicja "kariery" mówi, że jest to droga zawodowego rozwoju

człowieka, która dokonuje się w wyniku wykonywania różnych prac, pełnienia

rozmaitych funkcji i zajmowania stanowisk w strukturze jednego lub wielu

przedsiębiorstw. Rozwój zawodowy, czyli karierę, można postrzegać w różny

sposób: jako cel sam w sobie, jako środek służący uzyskaniu innych celów (np.:

wartości materialnych, prestiżu lub władzy) lub jako produkt uboczny codziennej

pracy zawodowej. Można oczywiście ograniczyć swój rozwój do wykonywania

bieżących zadań, w trakcie których nabywa się nowe umiejętności i poszerza

swoje kwalifikacje, jednak takie działanie na dłuższą metę okaże się

niewystarczające.

Tworząc strategię planowania, należy zacząć od szczerej refleksji nad

swoją osobą. Analiza samego siebie umożliwi wybór właściwego celu

życiowego i zawodowego, zgodnego z pragnieniami i przekonaniami.

cel: co chciałbyś osiągnąć w życiu, kim chciałbyś być, co jest dla Ciebie

najważniejszą rzeczą, którą chciałbyś robić w przyszłości, jaki jest Twój

wymarzony zawód, jak widzisz siebie za 5/10/20 lat

23

R. Parzęcki, K. Symela, B. Zawadzki : Orientacja i poradnictwo zawodowe Materiały informacyjno-

metodyczne, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 1995, s.56

24

wartości: należy określić to, co jest dla Ciebie najważniejsze, jakie

wartości wyznajesz, jakimi zasadami kierujesz się w życiu, z czego nie

mógłbyś zrezygnować, co cenisz w szczególności

zainteresowania: jakie są Twoje zainteresowania, co lubisz robić,

dlaczego te rzeczy Cię pasjonują, jakiego typu sytuacje i zadania

motywują Cię do działania, w jakim środowisku czujesz się najlepiej

umiejętności: jakie umiejętności posiadasz, w czym jesteś dobry, jak

pracujesz w zespole, czy masz zdolności przywódcze, czy umiesz

efektywnie rozwiązywać problemy, czy łatwo dostosowujesz się do

zmian, czy jesteś elastyczny, czy łatwo nawiązujesz kontakty, czy

potrafisz pracować w stresie itp.

kompetencje: jakie wykształcenie posiadasz i w jakiej dziedzinie, jakie

programy komputerowe obsługujesz, jakie języki obce znasz i w jakim

stopniu, czy posiadasz jakieś certyfikaty potwierdzające Twoje

umiejętności

środowisko pracy: czy wolisz pracować w domu czy poza nim, czy

chciałbyś mieć kontakt z klientami czy raczej nie, czy łatwiej osiągasz

cele pracując samodzielnie czy w zespole, czy wolisz podejmować

decyzje samodzielnie i być za nie odpowiedzialny, czy wolisz, gdy inni

podejmują je za Ciebie, co Cię motywuje do pracy, czy jesteś gotowy

podróżować, czy lubisz ryzyko itp.

Jak już wspomniałam bardzo istotne jest wyznaczenie i realizacja celu.

Należy zastanowić się nad powyższymi zagadnieniami i pytaniami, odpowiedzi

spisać na kartce - wykorzystując je później przy pisaniu życiorysu i listu

motywacyjnego oraz podczas przygotowywania się do rozmowy kwalifikacyjnej.

Wyznaczyć należy sobie konkretne cele, które chce się osiągnąć;

wykorzystując technikę SMART, czyli cel powinien być:

S (specific) - jasno określony, konkretny

M (measurable) - mierzalny, aby móc sprawdzić, na ile został osiągnięty

A (ambitious) - ambitny, lecz leżący w granicach Twoich możliwości

25

R (realistic) - realistyczny, czyli możliwy do osiągnięcia

T (timed) - określony w czasie

Potrzeba wyznaczyć kolejno, co należy zrobić by te cele osiągnąć -

zaplanować w czasie ich realizację

Spośród swoich umiejętności i kompetencji wybrać te, które mogą być

ważne w przyszłej pracy zawodowej, do każdej z nich podać przykłady z

życia (ze szkoły, pracy, działalności studenckiej, charytatywnej)

Zastanowić się, które z umiejętności powinno się rozwinąć i

udoskonalić, by znaleźć wymarzoną pracę oraz pomyśleć, co zrobić by to

osiągnąć, jakie działania podejąć (np. codziennie będę przez piętnaście

minut uczył się niemieckiego, zapiszę się na kurs projektowania stron

www)

Ustal jakie posiadamy zalety, umiejętności i czynniki zewnętrzne, które

będą sprzyjać w czasie realizacji

Ustal wady, słabości i czynniki zewnętrzne, które będą stać na

przeszkodzie i co można zrobić by je pokonać.

Każdy ma jakieś mocne strony i ciekawe zainteresowania. Można wybrać

zawód, który pozwoli je wykorzystać.

Słabe strony lub wady czasami nie są trwałą niezdolnością czy brakiem

talentu, ale jedynie efektem zbyt małej pracy nad sobą.

Należy mówić o sobie zawsze dobrze. Nie używać żadnych słów, które

podważają twój wizerunek lub stawiają cię w złym świetle. Nie można

wywyższać się ponad innych, ale nie należy też być fałszywie skromnym. Jeśli

inni mówią o pozytywnych cechach charakteru, należy to przyjąć to,

podziękować i spróbować podejmować się zadań, w których te cechy (zalety),

będą mogły być wykorzystywane. Cechy charakteru mają wiele wspólnego z

sukcesem i zadowoleniem z wykonywanej pracy. Są one niezwykle ważne przy

wyborze zawodu, a także środowiska pracy, czyli miejsca i ludzi, z którymi

będzie się pracować.

Warto zastanowić się, jakie wartości cenimy w życiu i które z nich

chcielibyśmy realizować w swojej pracy?

26

Beniamin Franklin powiedział, że ten, kto wykonuje zawód, doczeka się

zapłaty, ten zaś, kto wypełnia swe powołanie – prócz korzyści zyska szacunek.

Ludzie pracują z różnych powodów. Oto kilka z nich:

- dla korzyści ekonomicznych

Ludzie pracują dla pieniędzy, po to, aby zaspokoić swoje potrzeby (jedzenie,

ubranie, mieszkanie). Większość z nas chce żyć coraz lepiej, wygodniej,

nabywając coraz to wyższej klasy dobra materialne, które podnoszą jakość życia

– lepszy samochód, doskonalsze wyposażenie. Ludzie chcą podróżować i

poznawać najdalsze zakątki świata. To wszystko kosztuje, dlatego ludzie szukają

coraz to lepiej opłacanej pracy.

- dla samorealizacji

Ludzie pracują także po to, aby czuć się potrzebnymi. Lubią coś tworzyć,

ponosić za coś odpowiedzialność, odnosić sukcesy zawodowe. Pracują, aby mieć

poczucie zadowolenie, dumy. Poprzez pracę chcą się ciągle rozwijać,

dokształcać, cieszy ich wykorzystywanie swoich umiejętności i uzdolnień. Dla

wielu ludzi praca jest częścią ich wizerunku. Niektórzy chcą być pożyteczni.

Chcą mieć świadomość tego, że spełniają swój obowiązek. - aby przebywać z

innymi ludźmi

Większość ludzi chce przebywać i spędzać czas w otoczeniu innych osób.

Nie lubią długo pozostawać sami, a praca daje im możliwość kontaktów z innymi

ludźmi. Osoby, które tracą pracę, bardzo często wskazują na ten właśnie aspekt

pracy jako cenny, tłumacząc, że chociaż praca nie dawała im satysfakcji

materialnych, to mieli możliwość spotkania się z kolegami i koleżankami.

Bardzo istotna jest też stała konieczność wychodzenia z domu, a co za tym idzie

– dbania o swój wizerunek.

Umiejętności to nic innego jak to, co umiemy robić. Są to najbardziej

podstawowe elementy życia związanego z pracą. Pewne umiejętności już

posiadasz, np. umiesz liczyć. Inne możesz rozwinąć poprzez przebywanie w

najbliższej grupie społecznej, zdobywanie wiedzy i kontynuowanie ścieżki

edukacji. Do wykonywania różnych zawodów potrzebne są różnego rodzaju

umiejętności. Zdolność natomiast to możliwość szybkiego zdobycia

27

umiejętności. Każdy z was może wyrobić sobie pewną umiejętność, np. posiąść

znajomość języka niemieckiego, ale nie wszyscy zrobią to w jednakowym czasie.

O osobie, która spośród całej grupy uczącej się tego języka pozna go najszybciej

i przyjdzie jej to bez wielkiego trudu, powiemy, że posiada zdolność uczenia się

jeżyków obcych. Czasem trudno jest odkryć i ocenić wszystkie zdolności,

ponieważ mogą one dotyczyć czegoś, czego jeszcze nigdy nie robiliśmy.

Wszystkie zdolności, które nabywamy w trakcie swojego życia, można podzielić

na:

- adaptacyjne - zdobywamy je we wczesnej fazie życia w środowisku rodzinnym,

dzięki temu, że przebywamy wśród ludzi i uczymy się pewnych wzorców, a

później pogłębiamy je w trakcie procesu edukacji. Te umiejętności decydują o

naszej adaptacji w środowisku: pomagają nawiązywać właściwe kontakty z

innymi ludźmi, a także dobrze organizować czas.

- uniwersalne - umiejętności uniwersalne to talent, zdolności, oraz wyuczone

umiejętności. Są niezbędne zarówno w codziennym życiu każdego człowieka,

jak i do zdobycia pracy.

- specjalistyczne (kwalifikacyjne) są to umiejętności nabyte w czasie kształcenia,

niezbędne do wykonywania określonego zawodu i podjęcia pracy, często

nazywane kwalifikacjami.

Przykłady umiejętności adaptacyjnych:

- pomysłowość

- odpowiedzialność

- systematyczność

- punktualność

- empatia

- zorganizowanie.

Przykłady umiejętności uniwersalnych:

- przywództwo

- planowanie

- szybkość i dokładność

- umiejętność łatwego wysławiania się

28

- czytanie, liczenie, pisanie

- przekonywanie24

Każdy z nas posiada jakieś zainteresowania, tylko nie zawsze potrafimy o

nich mówić, nazwać je. Dlatego warto odpowiedzieć sobie na następujące

pytania:

- jak spędzasz czas wolny?

- czy są rzeczy, których wykonywanie sprawia ci szczególną satysfakcję?

- które z programów telewizyjnych są dla ciebie najbardziej interesujące?

Psychologowie podzielili zainteresowania w następujący sposób:

Zainteresowania –ludzie, fakty, rzeczy

- czy czytasz książki, czasopisma? Które z nich wydają ci się najciekawsze?

- o czym najchętniej rozmawiasz ze znajomymi, rodziną?

To właśnie zainteresowania w większości przypadków mają wpływ na

wytyczanie celów i podejmowanie decyzji. Wybierasz takie filmy i książki, które

najprawdopodobniej będą opowiadały właśnie o tym, co cię ciekawi. Zauważ, że

także przyjaciół wybierasz podobnych do siebie. Dlaczego? Ponieważ możecie

porozmawiać na wspólne tematy – macie wspólne zainteresowania. Pewne grupy

zainteresowań są przypisane określonym zawodom, tak więc poznanie ich w

znacznym stopniu ułatwia wybór szkoły i zawodu.

1.5 Korzyści z planowania rozwoju zawodowego.

W odpowiedzi na pytanie zamieszczone w tytule rozdziału, reasumując

powyższe rozważania stwierdzić należy, że rezultaty planowania kariery

zawodowej są niezaprzeczalne:

większa skuteczność dzięki kierunkowym i usystematyzowanym

działaniom

większa konkurencyjność na rynku pracy

efektywne kształtowanie swojego życia zawodowego a nie zdawanie się

na przypadek

24

J.Guichard, M.Huteau: Psychologia orientacji i poradnictwa zawodowego, s. 78

29

przezwyciężenie lęku, bezradności i bierności związanego z trudną

sytuacją na rynku pracy

Aby być konkurencyjnym na podlegającym ciągłym zmianom i rządzonym

prawami ostrej konkurencji współczesnym rynku pracy, konieczne są

kierunkowe i systematyczne działania. Nie wystarczy, że podejmie się prostą

refleksję nad aktualną sytuacją, potrzebne jest opracowanie strategii planowania

kariery zawodowej.

30

Rozdział II.

ORIENTACJA I PORADNICTWO ZAWODOWE W NOWYM

SYSTEMIE EDUKACJI, MODELE EUROPEJSKIEGO

DORADZTWA ZAWODOWEGO.

2.1 Uczeń jako podmiot oddziaływań wychowawczych.

Poradnictwo zawodowe w literaturze przedmiotu definiowane jest z jednej

strony jako etap orientacji zawodowej, z drugiej – jako działalność obejmująca

swym zakresem orientację zawodową. Mimo odmiennego podejścia w

definiowaniu tego pojęcia, we wszystkich dokumentach i opracowaniach

poświęconych poradnictwu zawodowemu, podkreśla się, że są to działania wielu

instytucji, których celem jest pomoc i wsparcie uczniów oraz dorosłych w

podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych, a także umiejscawianiu w

wybranych rolach zawodowych. Traktowane jest ono jako działalność

obejmująca swym zasięgiem orientację zawodową.

Najczęściej poradnictwo zawodowe definiuje się jako system

długofalowych i wieloetapowych działań wychowawczych, towarzyszących

jednostce w trakcie jej rozwoju zawodowego. Obejmuje ono całokształt zadań

związanych z udzielaniem uczniom i dorosłym pomocy w planowaniu, tworzeniu

i rozwoju kariery zawodowej przynoszącej satysfakcję i sukces zawodowy.25

Doradztwo zawodowe często utożsamiane jest z poradnictwem

zawodowym bądź traktowane jako termin zamienny, definiowane jest jako

pomoc polegająca na udzieleniu indywidualnej porady zawodowej na kolejnych

etapach dokonywania wyboru typu szkoły, kierunku kształcenia, zatrudnienia,

przekwalifikowania się, ponownego zatrudnienia w przypadku utraty pracy.

Można przyjąć, iż doradztwo zawodowe jest świadczeniem pomocy w

dokonywaniu kolejnych decyzji wyboru szkoły, zawodu lub pracy w formie

25

St. Szajek: Orientacja i poradnictwo zawodowe PWN, Warszawa 1979, s. 80

31

indywidualnej porady zawodowej. Wymaga ona interakcji zachodzącej między

radzącym się, uczniem bądź dorosłym i udzielającym porady, doradcą

zawodowym. Podstawą porady są:

- informacje zwrotne o osobie, której udziela się pomocy, jej zainteresowaniach,

zdolnościach, cechach charakteru, temperamencie, stanie zdrowia itp. na

podstawie badań testowych, wyników badań lekarskich, rozmowy i innych

danych;

- informacje o możliwościach kształcenia, treści pracy w zawodzie i

wymaganiach stawianych kandydatom do zawodu, możliwościach zatrudnienia,

przekwalifikowania itp.

Niezmiernie istotnym elementem porady jest przekazywanie tych

informacji w odpowiedni sposób tak, aby jednostka ich nie odrzuciła.

Pojęciem często mylonym lub traktowanym na równi z poradnictwem

zawodowym jest orientacja zawodowa. Najczęściej definiuje się jako etap

poradnictwa zawodowego, działalność poprzedzającą udzielanie jednostce

pomocy w podejmowaniu kolejnych decyzji edukacyjno-zawodowych w formie

porady zawodowej. Orientacja zawodowa obejmuje wszystkie działania

wychowawcze – szkoły, rodziców i innych osób, grup i instytucji – mające na

celu przygotowanie młodzieży do podejmowania kolejnych decyzji edukacyjno-

zawodowych oraz planowania kariery zawodowej. Podkreślenia wymaga to, iż

powinna to być działalność wychowawcza długofalowa, a nie jednorazowa akcja

poprzedzająca podjęcie przez ucznia kolejnej decyzji edukacyjno – zawodowej.

Przygotowanie do podejmowania decyzji i planowania kariery następuje przez:

- przekazywanie uczniom informacji o możliwościach kształcenia na różnych

poziomach oraz etapach rozwoju zawodowego oraz możliwościach zatrudnienia

po ukończeniu nauki i zdobyciu zawodu;

-kształtowanie umiejętności samopoznania i samooceny predyspozycji

psychofizycznych

32

- kształtowanie aktywnej postawy wobec własnej kariery zawodowej na

podstawie wskazania roli aspiracji edukacyjnych i zawodowych w życiu

jednostki oraz roli pozytywnej motywacji, co do dalszego kształcenia.26

W procesie orientacji zawodowej najważniejszym środkiem realizacji

powyższych zadań są programy nauczania przedmiotów, które są naturalnym

źródłem wiedzy o zawodach. Proces edukacji realizowany w różnych sytuacjach

wychowawczych, w sposób często niezamierzony, służy kształtowaniu aspiracji

życiowych ucznia, kształtuje samoocenę możliwości intelektualnych,

zainteresowań, zdolności, cech charakteru. Każdy nauczyciel, w szczególności

wychowawca może stać się doradcą zawodowym dla swoich wychowanków, pod

warunkiem, że dysponuje dobrze zorganizowanym warsztatem (informacje o

szkołach i zawodach) oraz jest przygotowany do pełnienia tej funkcji.

Instytucją, która wspomaga działania nauczycieli i udziela porad

zawodowych uczniom na różnych etapach podejmowania decyzji wyboru

zawodu i szkoły jest poradnia psychologiczno-pedagogiczna.

Pojęciem koniecznym do zdefiniowania jest informacja zawodowa, która

stanowi najważniejsze narzędzie- środek, za pomocą którego realizowane jest

poradnictwo i orientacja zawodowa. Najczęściej informację zawodową definiuje

się jako zbiory danych potrzebnych jednostce do podejmowania kolejnych

decyzji edukacyjnych, zawodowych oraz wejścia na rynek pracy-decyzji

związanych z zatrudnieniem. Zakres treści metod i kanałów przekazywania

informacji jest dostosowana do etapu rozwoju zawodowego jednostki oraz

rodzajów podejmowania decyzji. Informacje zawodową, można podzielić na trzy

grupy:

- informacje dotyczące edukacji, czyli dane o szkołach, warunkach rekrutacji

(egzaminy), programach kształcenia, przedmiotach nauczania (zajęciach

edukacyjnych), warunkach nauki (stypendia, internaty), możliwościach dalszego

kształcenia itp.;

26

A.Pasykowska, Rogacy, Psychologiczne podstawy wyboru zawodu, Przegląd koncepcji

teoretycznych, Warszawa KOWEZiU, 2002, s.35

33

- informacje dotyczące zawodu, czyli dane o zadaniach i czynnościach

wykonywanych w różnych zawodach, przedmiocie, narzędziach i środkach

pracy, wymaganiach psychofizycznych stawianych kandydatom do zawodu;

-informacje o pracy w zawodzie, czyli dane o rynku pracy, możliwościach

awansu, doskonalenia zawodowego, przekwalifikowania się w przypadku utraty

pracy bądź z trudności ze znalezieniem jej.

Wybór zawodu, pracy i szkoły jest to sekwencja wielu cząstkowych

decyzji edukacyjnych, zawodowych i zatrudnieniowych, prowadzonych do

stabilizacji w konkretnej roli zawodowej, w celu zajęcia określonej pozycji

zawodowej w strukturze społecznej. Jest to proces składający się z co najmniej

kilku decyzji: wyboru kierunku kształcenia i typu szkoły, podjęcia kształcenia w

zawodzie, podjęcia pracy-wejścia na rynek pracy, stabilizacja w zawodzie bądź

zmiany zawodu z powodu braku pracy i konieczności podjęcia decyzji o

zdobywaniu nowych kwalifikacji, wyjścia z zawodu-przejście na emeryturę.

Takie podejście do decyzji wyboru zawodu, szkoły i pracy ma swoje odniesienie

do rozwojowej teorii samookreślenia J.D. Supera, w świetle której rozwojowi

zawodowemu człowieka towarzyszą kolejne sekwencje wyżej wymienionych

decyzji.

Założenia orientacji i poradnictwa zawodowego w nowym systemie edukacji

Rozwój orientacji poradnictwa zawodowego w Polsce jest możliwy do

realizacji pod warunkiem przyjęcia następujących założeń, uwzględniających

trendy europejskie, specyfikę poradnictwa zawodowego, dorobek teoretyczny

poradnictwa zawodowego, strukturę nowego systemu edukacji oraz możliwości

finansowe resortu edukacji.

1. Poradnictwo zawodowe powinno obejmować działaniami

wychowawczymi całą populację dzieci i młodzieży na różnych etapach

kształcenia a szczególnie w okresie:

- podejmowania decyzji edukacyjnych i zawodowych po zakończeniu nauki w

gimnazjum (wybór liceum profilowanego i profilu kształcenia, wybór liceum

ogólnokształcącego bądź wybór zasadniczej szkoły zawodowej albo technikum i

kierunku kształcenia zawodu),

34

- podejmowania decyzji edukacyjnych i zawodowych po zakończeniu nauki w

liceum ogólnokształcącym lub profilowanym (wybór szkoły policealnej bądź

wyższej), po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej (wybór liceum

uzupełniającego lub technikum uzupełniającego po zakończeniu technikum),

wybór szkoły policealnej bądź wyższej albo podjęcie pracy bądź wejście na

rynek pracy;

2. W procesie orientacji zawodowej uczeń jest podmiotem oddziaływań

wychowawczych, których celem nie jest udzielanie mu jednorazowej porady,

lecz przygotowania go do samodzielnego podejmowania kolejnych decyzji

zawodowych i edukacyjnych, a po zakończeniu nauki decyzji wejścia na rynek

pracy w oparciu o sprecyzowaną ścieżkę kariery zawodowej;

3. Orientacja zawodowa, której celem jest udzielaniem uczniom pomocy w

podejmowaniu kolejnych decyzji edukacyjnych i zawodowych, powinna być

jednym z ważniejszych decyzji wychowawczych szkół różnych typów- powinna

być ona ,,wpisana’’ w plan wychowawczy szkół;

4. Proces edukacji powinien być maksymalnie wykorzystany do realizacji

zadań orientacji zawodowej;

5. Orientacja zawodowa powinna być realizowania przez nauczycieli

wszystkich typów szkół, w tym również szkół zawodowych, wszystkich

przedmiotów, bloków programowych i ścieżek edukacyjnych a przede

wszystkim tych, w których zawarte są treści zawodoznawcze;

6. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne wspierają nauczycieli szkół

różnych typów w realizacji zadań orientacji zawodowej, dostarczając szkołom

materiałów informacyjnych, szkoląc nauczycieli w prowadzeniu zajęć

zawodoznawczych i warsztatów z młodzieżą.

7. Szkoły i poradnie mogą spełniać powierzone im zadania, pod warunkiem

utworzenia sprawnie działającego systemu informacji zawodowej. Każdy uczeń,

nauczyciel, doradca zawodowy, rodzice powinni mieć dostęp do wszystkich

informacji na nowoczesnych i tradycyjnych nośnikach (publikacje, programy

komputerowe, internet), potrzebnych do podęcia decyzji;

35

8. Realizacja tego zadania wymaga zintegrowanych działań wszystkich

resortów i instytucji realizujących cele poradnictwa zawodowego, a w

szczególności resortu pracy i spraw socjalnych. Współpraca z urzędami pracy

jest warunkiem powstania komplementarnego banku informacji zawodowej.

Gromadzenie, przepływ i zakres informacji zawodowych powinien być

przedmiotem wspólnych ustaleń.27

2.2 Etapy i zakres działań orientacji zawodowej.

W nowym systemie edukacji działalność szkół różnych typów z zakresu

orientacji zawodowej podzielony jest na etapy w zależności od wieku uczniów.

Etap I- wstępnej orientacji zawodowej- obejmujący dzieci w szkole

podstawowej klas I-III

W nauczaniu początkowym, w ramach kształcenia zintegrowanego, w

treściach programowych wyeksponowane jest poznawanie pracy w wybranych

zawodach

Etap II-obserwacyjny- obejmujący dzieci w szkole podstawowej klasy IV-VI.

W kształceniu blokowym w przedmiocie historia i społeczeństwo, w treściach

programowych istnieje zapis: praca: jej znaczenie w życiu indywidualnym i

zbiorowym, organizacja pracy i jej efekty w różnych epokach i współcześnie. W

przedmiocie technika zadaniem szkoły będzie doprowadzenie do poznania i

oceniania swoich cech, możliwości i predyspozycji technicznych.

Etap III- orientacji zawodowej I stopnia- obejmujący klasy I-II gimnazjum

W ramach przedmiotu wiedza o społeczeństwie wyodrębniono moduł

wychowania do aktywnego udziału w życiu społecznym, w którym jednym z

celów edukacji jest przygotowanie uczniów do aktywności zawodowej i

odnalezienia się na rynku pracy. W treściach programowych proponuje się

orientacje zawodową (lokalny i ponad lokalny rynek pracy) odkrywanie

indywidualnych kwalifikacji zawodowych, podejmowania decyzji zawodowych,

rodzaje zawodów umiejętności zawodowych, przykłady procedur

27

J. E.Karney : Człowiek i praca; wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy, s.92.

36

obowiązujących w ubieganiu się o prace lub rozpoczynanie działalności

gospodarczej, wybór zawodu, system poradnictwa zawodowego i jego

kształcenia ustawicznego, rynek pracy, problem bezrobocia, przyczyny i skutki,

sposoby rozwiązania, ubiegania się o prace, list motywacyjny, życiorys

zawodowy (CV) kwestionariusz osobowy, rozmowa kwalifikacyjna, cechy

dobrego pracownika.28

W przedmiocie technika efektem kształcenia powinno być określenie i

ocenienie własnych mocnych cech ujawnianych w działaniach technicznych,

indywidualnych i zespołowych. W przedmiocie informatyka zadaniem szkoły

jest wspomaganie uczniów w rozpoznawaniu ich własnych uzdolnień i

zainteresowań. Ponadto egzamin gimnazjalny o charakterze sprawdzianu

orientującego, kończący gimnazjum to podstawa do starania się o przyjęcie do

szkoły ponad gimnazjalnej. Egzamin określa również predyspozycje uczniów.

Wyniki sprawdzianu, decydujące także o wyborze dalszej drogi edukacyjnej,

będą również efektem przygotowania do podejmowania takich decyzji przez

szkołę.

Etap IV – decyzyjny I stopnia – obejmujący klasę III gimnazjum.

Etap ten, kończący się egzaminem, jest podstawą do starania się o przyjęcie do

liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego, zasadniczej szkoły

zawodowej lub technikum. Na tym etapie dla uczniów niezdecydowanych pomoc

powinna świadczyć poradnia psychologiczna-pedagogiczna. Na podstawie badań

psychologicznych, medycznych oraz rozmów z uczniem i rodzicami doradca

zawodowy udziela porady zawodowej.

Etap V – orientacji zawodowej II stopnia – obejmujący klasy I-III

liceum ogólnokształcącego i liceum profilowanego, klasy pierwszej

zasadniczej szkoły zawodowej, w której okres kształcenia trwa 2 lata albo I-II

zasadniczej szkoły zawodowej, w której okres kształcenia trwa 3 lata oraz I, II,

III technikum.

Na tym etapie rolę orientującą w liceach będą miały zajęcia o charakterze

prozawodowym. W zależności od wybranego profilu w liceum profilowanym

28

K. Młonek: Młodzież na rynku pracy w Polsce w świetle badań, KUR, Warszawa, 1996, s.113-131

37

uczeń będzie miał okazję kształtować swoje preferencje zawodowe co do dalszej

drogi kształcenia i zdobycia kwalifikacji w zawodzie, jaki wstępnie poznaje w

liceum. Być może potwierdzi swoją decyzje bądź wybierze inny kierunek

dalszego kształcenia w szkole wyższej lub szkole policealnej. Z kolei w

zasadniczej szkole zawodowej i w technikum szeroki profil nauczania umożliwi

elastyczne dostosowanie kwalifikacji do potrzeb rynku pracy bądź

ukształtowanych preferencji zawodowych dotyczących dalszej pracy.

Powszechnie wiadomo, iż technika i szkoły policealne, to szkoły, których

absolwenci mają duże kłopoty (problemy) ze znalezieniem pracy. Wielu uczniów

szkół zawodowych nie ma umiejętności planowania i świadomego rozwijania

swojej kariery zawodowej. U młodzieży szkolnej obserwuje się szereg

niekorzystnych zmian postaw: brak motywacji do nauki w wybranym zawodzie,

brak wiary w siebie, lęk przed przyszłością, a nawet nieuchronnością zostania

bezrobotnym. Twórcy reformy na wysokim miejscu w kształceniu zawodowym

sytuują poradnictwo zawodowe. Stanowi ono pierwszy warunek dobrze

skonstruowanego systemu kształcenia zawodowego. Podkreśla się, że jego

ważnym elementem jest zapewnienie szeroko rozumianej informacji o edukacji i

rynku pracy. W stosunku do młodzieży szkolnej te działania powinny być

wzbogacone doradztwem, opartym na rozpoznanych indywidualnych

predyspozycjach, cechach osobowościowych, a nawet możliwościach

materialnych poszczególnych rodzin.

Obecnie szkoły kształcące zawodowo pozbawione s ą merytorycznej

opieki ze strony poradni psychologiczno-pedagogicznych. Koncentrują one

swoje działania z zakresu poradnictwa zawodowego na rzecz uczniów

gimnazjów i liceów. Szkoły zawodowe częściej korzystają z pomocy udzielanej

przez urzędy pracy, centra informacji zawodowej, ale najczęściej wtedy, kiedy

absolwent szkoły nie może znaleźć pracy i staje się bezrobotnym. Trzeba

przyznać, że placówki resortu pracy bardzo wiele uwagi poświęcają zwalczaniu

bezrobocia wśród absolwentów. W ramach programu „Promocja Aktywności

Młodzieży” powstało szereg ciekawych rozwiązań systemowych.

38

Etap VI – decyzyjny II stopnia – obejmujący klasy II liceów

ogólnokształcących i liceów profilowanych, II lub III zasadniczej szkoły

zawodowej, IV klasę technikum lub szkołę policealną.

Na etapie tym młodzież kończąca licea podejmować może decyzje o

wyborze studiów, szkoły policealnej bądź wejścia na rynek pracy. Młodzież

zasadniczych szkół zawodowych może dalej się kształcić w liceum

uzupełniającym lub technikum po zasadniczej szkole zawodowej lub podjąć

pracę zawodową. Wsparcia w tych trudnych decyzjach powinny udzielać także

poradnie psychologiczno-pedagogiczne, wspomagając nauczycieli w

prowadzeniu zajęć, warsztatów oraz innych niekonwencjonalnych form pracy z

uczniami, których celem powinno być kształtowanie umiejętności poszukiwania

pracy, nawiązywania kontaktów z pracodawcami, przygotowywania

odpowiednich elementów, podań, CV itp., a uczniom pragnącym kształcić się

dalej – przekazując informacje o możliwościach dalszej nauki.

Działania podejmowane na rzecz orientacji i poradnictwa zawodowego

Prace w dziedzinie poradnictwa zawodowego podejmowały w ostatnim okresie

różne instytucje i zespoły działające w 2 najważniejszych resortach

odpowiedzialnych za przygotowanie młodzieży do wejścia na rynek pracy:

resorcie edukacji i resorcie pracy i polityki społecznej. Raporty, opracowania i

projekty zostały przygotowane w wyniku współpracy międzynarodowej Polski z

PHARE, pożyczki Banku Światowego i innych środków pomocowych – w

ramach różnych programów mających na celu rozwój poradnictwa zawodowego

i jego dostosowanie do standardów europejskich oraz potrzeb europejskiego

rynku pracy. W dziedzinie metod poradnictwa i informacji zawodowej dokonały

się znaczące zmiany.

Ponadto placówki te wzbogaciły o nowe metody i narzędzia do pomiaru

preferencji oraz zainteresowań zawodowych młodzieży i dorosłych, w oparciu o

teorię rozwoju zawodowego Hollanda. Wymienione dokonania- opracowania,

programy, charakterystyki zawodów i testy – stanowić mogą istotny wkład w

rozwój poradnictwa zawodowego w naszym kraju. Świadczą one o wysokiej

39

randze tej problematyki oraz wskazują na konieczność dostosowania

poradnictwa zawodowego do europejskiego rynku pracy.

Realizacja zadań orientacji i poradnictwa zawodowego na różnych poziomach

kształcenia jest możliwa, gdy będą spełnione następujące warunki:

1. Konieczna jest współpraca szkół zawodowych z zakładami pracy, nie

tylko państwowymi, ale i prywatnymi. Pracodawcy to najlepsi partnerzy

szkoły zawodowej, nie tylko w kształceniu praktycznym, ale także w

sprawach dotyczących orientacji i informacji co do możliwości

zatrudnienia absolwentów szkół zawodowych.

2. Poszerzone powinny być kontakty szkół zawodowych z urzędami pracy i

ich agendami doradczymi – centrami informacji i planowania kariery

zawodowej. Współpraca taka powinna mieć charakter systematyczny i

planowy, a nie sporadyczny lub w okresie wchodzenia młodzieży na

rynek pracy. Urzędy pracy dysponują wieloma metodami poradnictwa

grupowego (Kursy inspiracji, Bilanse kompetencji zawodowych) oraz

szeregiem programów, które mogą być wykorzystane już w trakcie nauki

w szkole zawodowej, a nie dopiero wtedy, gdy absolwent staje się

bezrobotnym.

3. Ważnym partnerem szkoły zawodowej powinny być gimnazja, z których

rekrutują się kandydaci do szkół zawodowych. Działalność szkół

zawodowych na rzecz uczniów gimnazjów powinna koncentrować się na:

- organizowaniu giełd, targów i wycieczek zawodoznawczych oraz spotkań

informacyjnych dla uczniów gimnazjów. Celem takiej działalności jest

przekazanie potencjalnym kandydatom informacji o możliwościach kształcenia

zawodowego w określonej szkole, przebiegu nauki, kształcenia praktycznego,

możliwości zatrudnienia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych, posiadania

przez szkołę internatu itp.,

- umożliwienie młodzieży gimnazjów zdobywania doświadczeń

przedzawodowych w formie działalności praktycznej w centrach kształcenia

praktycznego. Próby takie były już dokonywane w latach 70. Eksperyment w

tym zakresie wykazał, że najlepszym źródłem wiedzy o zawodach jest własna

40

praca, w trakcie której można nabywać umiejętności samopoznania

predyspozycji psychofizycznych. W trakcie praktyk przedzawodowych (tak

została nazwana tego rodzaju forma orientacji zawodowej)uczniowie

kształtowali pozytywne postawy wobec pracy, modyfikowali uprzednio

określone preferencje zawodowe, nabywali umiejętności podejmowania decyzji

edukacyjnych i zawodowych.

4. Nauczyciele szkół zawodowych powinni być także przygotowani do realizacji

zadań z dziedziny orientacji zawodowej.

5. W szkołach zawodowych różnych typów i poziomów powinny być banki

informacji zawodowej. Do tego celu można wykorzystać Centra Kształcenia

Praktycznego.

6. W nich mogłyby być również usytuowane zespoły ds. orientacji zawodowej.

2.3 Modele europejskiego doradztwa zawodowego.

Doradztwo i poradnictwo zawodowe w Niemczech

Sprawy związane z poradnictwem zawodowym i pośrednictwem pracy

leżą w gestii Federalnego Urzędu Pracy, który kieruje pracą sieci urzędów pracy.

Usługi w zakresie poradnictwa i informacji zawodowej świadczone są przez

doradców w Centrach Informacji Zawodowej. Obok informacji krajowych w

każdym Centrum można uzyskać informacje dotyczące możliwości kształcenia i

szkolenia w innych krajach europejskich. 29

Instytucjami odpowiedzialnymi za gromadzenie i udostępnianie

informacji związanych z możliwością kształcenia i szkolenia za granicą są w

Niemczech Europejskie Centra Poradnictwa Zawodowego. We wszystkich

krajach Unii Europejskiej istnieją tzw. Narodowe Centra Zasobów Poradnictwa

Zawodowego. W Niemczech spotkać można unikalną sytuację, jeśli chodzi o

organizację usług tego typu centrów, gdyż w wybranych urzędach pracy

powołano tzw. bliźniacze centra, które specjalizują się w wymianie informacji z

29

Paszkowska – Rogacz. A.: Doradztwo zawodowe w krajach Unii Europejskiej Problemy

Poradnictwa”, 1996, nr. 1 (4)

41

jednym lub kilkoma państwami. Na przykład współpracą z Polską zajmuje się

centrum we Frakfurcie nad Menem.30

Obowiązujący w Niemczech system edukacyjny zakłada istnienie

pewnych różnic w poszczególnych landach. Wymagania formalne są we

wszystkich landach takie same. Większość form początkowej edukacji

zawodowej realizowana jest w Niemczech w ramach systemu dualnego. Główną

cechą tego systemu jest połączenie szkolenia zawodowego w przedsiębiorstwie

/praktyka/ i szkolenia w szkole zawodowej /teoria/. Zgodnie z regulacjami

prawnymi dotyczącymi szkolenia zawodowego dla każdego zawodu zostały

opracowane specjalne regulacje dotyczące kształcenia. Aby znaleźć miejsce, w

którym można odbyć szkolenie zawodowe należy, albo zgłosić się do centrum

informacji zawodowej usytuowanego przy urzędzie pracy, albo złożyć aplikacje

bezpośrednio w przedsiębiorstwie, które oferuje szkolenie zawodowe. Oprócz

szkolenia zawodowego w ramach systemu dualnego istnieje również w

Niemczech możliwość kształcenia się w ramach dziennego systemu szkolenia

zawodowego w szkołach.31

Zgodnie z ustawą dotyczącą promocji zatrudnienia główną instytucją

odpowiedzialną za poradnictwo karierowe, pośrednictwo w zakresie praktyk

zawodowych, pośrednictwo pracy i poradnictwo jest Federalny Urząd Pracy

/BA/. Świadczone przez Urząd usługi w zakresie pośrednictwa pracy są

bezpłatne dla pracowników i pracodawców. Urząd oferuje również poradnictwo

dla pracodawców związane z rekrutacją i doborem pracowników.

Począwszy od 1 stycznia 1995 r. dopuszczono w Niemczech możliwość

wykonywania prywatnych usług w zakresie poradnictwa zawodowego i

pośrednictwa pracy. Federalny Urząd Pracy posiada prawo autoryzacji innych

instytucji, m.in. agencji pośrednictwa, w dziedzinie poradnictwa indywidualnego

oraz dla specjalnych grup osób, tzn. agencji artystycznych.

30

Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego – zeszyt 21 „System szkolenia, kształcenia i

poradnictwa zawodowego w krajach Europy – Niemcy”, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 2002, s.99-

102 31

Paszkowska – Rogacz A.: Zarys systemów doradztwa zawodowego w krajach

Unii Europejskiej. W.: Psychologiczna problematyka doradztwa zawodowego. Red. H.

Skłodowski. Wydawnictwo Uniwersytetu łudzkiego,1999, s.145

42

Federalny Urząd Pracy /BA/ jest również odpowiedzialny za:

- rozwój kształcenia zawodowego,

- rozwój usług związanych z rehabilitacją zawodową,

- usługi związane z utrzymaniem i tworzeniem miejsc pracy,

- wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych oraz dla bezrobotnych z

bankrutujących firm,

- wypłacanie świadczeń na dzieci.

Federalny Urząd Pracy /BA/ jest samorządową korporacją publiczną. Jest

ciałem zrzeszającym reprezentacje pracodawców, pracowników i władz

publicznych. Składa się z urzędu centralnego mieszczącego się w Norymbergii,

landowych urzędów pracy oraz lokalnych biur pracy. Zgodnie z prawem jest

zobowiązany do zapewnienia wysokiego poziomu zatrudnienia i wzrostu na

rynku pracy w celu promocji wzrostu ekonomicznego. Urząd ten dostarcza

wszechstronnych informacji związanych ze społecznymi stosunkami pracy, w

postaci licznych publikacji dotyczących jego usług i wyników działalności.

Prowadzony przez Federalny Urząd Pracy publiczny serwis poradnictwa

zawodowego udziela informacji na wszystkie pytania dotyczące kształcenia

początkowego, wyboru zawodu i możliwości wsparcia finansowego. Urząd jest

również odpowiedzialny za pośrednictwo w znajdowaniu miejsc praktyk

zawodowych wewnątrz systemu dualnego. Usługi w zakresie poradnictwa

karierowego prowadzone przez Urząd są bezpłatne dla użytkowników i są

finansowane z ustalonych ustawowo składek wnoszonych przez pracodawców i

pracowników.

Usługi w zakresie poradnictwa i pośrednictwa są ukierunkowane na

następujące cele:

- bezpieczeństwo zatrudnienia,

- wspieranie indywidualnej przedsiębiorczości,

- orientację ekonomiczną,

- skuteczne pośrednictwo pracy,

- poradnictwo obejmujące wszystkie kwestie związane z zatrudnieniem.

43

Urzędy pracy zakładają specjalne Centra Informacji Zawodowej /BIZ/.

Pierwsze takie Centrum powstało w 1975 r. w Berlinie. Aktualnie na terenie

Niemiec istnieje około 180 takich Centrów. Obok nich, usługi w zakresie

poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy są świadczone w około 160

urzędach pracy na terenie Niemiec. Wyposażenie i struktura Centrów

ukierunkowane są głównie na samoobsługę klienta. Wszyscy zainteresowani

mogą uzyskać pełną informację dotyczącą różnego typu zawodów bez pomocy

doradcy – poprzez przeglądanie folderów informacyjnych zawierających

informacje o zawodach, książek, filmów o zawodach, kaset wideo, slajdów,

programów komputerowych związanych z wyborem zawodu i dostosowaniem do

pracy. Ponadto w Centrach można uzyskać informacje o możliwościach

kształcenia i udziału w szkoleniach w krajach Europy, informacje o wolnych

miejscach pracy i miejscach szkoleń dostępne poprzez komputerowe bazy

danych.

Indywidualne poradnictwo zawodowe jest udostępniane w lokalnych

biurach pracy. Zatrudnieni w nich doradcy zawodowi udzielają informacji z

zakresu:

- szkolenie zawodowe i zatrudnienie,

- informacje dotyczące prac specjalnych,

- dobre i złe strony różnych opcji szkoleniowych,

- możliwości wsparcia finansowego,

- edukacja ustawiczna i promocja możliwości,

- dostępne alternatywy pożądanych kursów.

Federalny Urząd Pracy jest również w Niemczech odpowiedzialny za

wspieranie i finansowanie instytucji zajmujących się edukacją i szkoleniem

zawodowym osób zajmujących się poradnictwem zawodowym.

Doradztwo i poradnictwo zawodowe we Francji

Francja posiada podwójną sieć Narodowych Centrów Zasobów Orientacji

Zawodowej. Pierwsza jest administrowana przez Ministerstwo Edukacji

Narodowej, druga przez Ministerstwo Zatrudnienia i Solidarności.

44

W skład sieci podlegającej Ministerstwu Edukacji Narodowej wchodzą centra,

których zadaniem jest udzielanie obywatelom francuskim i cudzoziemcom

informacji dotyczącej ponadnarodowej mobilności w dziedzinie studiów, szkoleń

oraz praktyk zawodowych. Informacje dotyczące innych krajów europejskich są

przekazywane przez Centra Informacji i Orientacji /CIO/. Centra takie działają w

regionach. Każde Centrum utrzymuje kontakty z odpowiednim partnerem w

danej grupie państw członkowskich i odpowiada przede wszystkim na pytania

szczególnie związane z tym krajem. We Francji istnieją cztery Narodowe Centra

Zasobów Poradnictwa Zawodowego działające w ramach Ministerstwa Edukacji

Narodowej.32

W skład sieci podlegającej Ministerstwu Zatrudnienia i Solidarności

wchodzą cztery Interinstytucjonalne Centra Bilansu Kompetencji, mieszczące się

w tych samych miastach i regionach co Centra Ministerstwa Edukacji

Narodowej. Również one specjalizują się w podobnych grupach państw. Ich

główne działania dotyczą mobilności pracowników, w szczególności zaś

ewaluacji ich kompetencji.

We Francji istnieje szereg instytucji centralnych stanowiących źródło

informacji dla praktyków poradnictwa zawodowego. Należą do nich m.in.:

- Krajowe Biuro Informacji o Kształceniu i Zawodach, które podlega

Ministerstwu Edukacji Narodowej i wydaje publikacje z zakresu

poradnictwa zawodowego,

- Krajowe Centrum Instytucji Uniwersyteckich i Edukacyjnych, które w

imieniu Ministerstwa Edukacji Narodowej świadczy usługi publiczne w

zakresie obsługi obcokrajowców otrzymujących stypendium oraz w

zakresie udzielania informacji studentom zagranicznym, którzy chcą

studiować we Francji,

- Krajowa Agencja ds. Zatrudnienia,

32

Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego – zeszyt 18 „System szkolenia, kształcenia i

poradnictwa zawodowego w krajach Europy – Francja” , Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 2001, s.123

45

- Centrum Informacji i Dokumentacji Młodzieży, które podlega

Ministerstwu Młodzieży i Sportu, udzielając informacji o możliwościach

spędzania wolnego czasu, sporcie, kulturze, nauce i szkoleniach,

- Centrum Studiów i Badań nad Kwalifikacjami,

- Centrum Informacji specjalizujące się w udzielaniu informacji dla osób

pracujących i kontynuujących naukę.

Na poziomie regionalnym również istnieje szereg instytucji wspierających

działania w zakresie poradnictwa zawodowego. Należą do nich:

- Regionalne Centra Informacji,

- Lokalne Agencje Zatrudnienia,

- Regionalne Biura Ministerstwa Zatrudnienia i Solidarności,

- Centralne Biura Służb Poradnictwa,

- Lokalne Serwisy Informacji Akademickiej i Poradnictwa.

- We Francji istnieje ogromna różnorodność kwalifikacji zawodowych.

Usługi w zakresie poradnictwa zawodowego są we Francji świadczone przez:

- Centra Informacji i Poradnictwa /jest ich ponad 500, zatrudniają około

5000 doradców zawodowych/ - główny zakres ich działań to udzielanie

indywidualnych informacji i porad uczniom szkół średnich /gimnazjum,

liceum/, prowadzenie porad grupowych, współpraca z personelem

pedagogicznym szkół, udzielanie porad rodzicom uczniów, studentom,

dorosłym,

- Centrum Informacji i Dokumentacji Młodzieży – główny zakres jego

działania, to dokumentowanie, szybka informacja na różne tematy, w tym

kursy szkoleniowe i zawodowe,

- Centra Ogólnych Informacji Uniwersyteckich i Poradnictwa Zawodowego

/znajdują się we wszystkich uniwersytetach/ - główny zakres ich działania

to dokumentacja, informacja, doradztwo,

- Lokalne Misje prowadzące poradnictwo i pomoc w zawodowej i

społecznej integracji młodzieży w wieku 16 – 25 lat, która opuściła

system edukacyjny bez kwalifikacji zawodowych,

46

- Krajowa Agencja ds. Zatrudnienia posiadająca około 800 lokalnych

agencji – główny zakres jej działania to pośrednictwo pracy, zbieranie

informacji, dokumentowanie, poradnictwo dla dorosłych, którzy

poszukują pracy lub planują awans zawodowy,

- Stowarzyszenie ds. Szkolnictwa Zawodowego Dorosłych, posiadające

około 160 punktów przyjęć w całym kraju – główny zakres jego działania

adresowanego do osób dorosłych, to pośrednictwo w zakresie szkoleń,

poradnictwo, zbieranie informacji, dokumentowanie,

- Interinstytucjonalne Centrum Bilansu Kompetencji /każdy departament

posiada jedno takie Centrum/, które służy osobom aktywnym zawodowo

oraz poszukującym pracy – główny zakres jego działania to udzielanie

informacji, poradnictwo, przygotowywanie pogłębionego bilansu

kompetencji dla tych osób,

- Stowarzyszenie ds. Zatrudnienia Kadr Kierowniczych, zajmujące się

poradnictwem oraz organizacją szkoleń dla menadżerów i absolwentów

uczelni uniwersyteckich,

- Stowarzyszenie ds. Zawodowej Integracji Absolwentów Szkół Wyższych

– głównym celem jego działania jest ułatwienie zawodowej integracji

młodych absolwentów po uzyskaniu przez nich dyplomów.

Stowarzyszenie posiada kilka filii na terenie Francji,

Główni wydawcy materiałów w zakresie poradnictwa zawodowego we Francji ,

to:

- Krajowe Biuro Informacji o Edukacji i Zawodach – podlega ono

Ministerstwu Edukacji Narodowej. Wydaje drukiem materiały i

dokumenty o zawodach i edukacji, które przeznaczone są zarówno dla

ośrodków informacyjnych, osób zajmujących się poradnictwem

zawodowym, jak i osób fizycznych. Agencja posiada sieć „regionalnych

przedstawicielstw”, które również wydają drukiem materiały dostępne we

wszystkich instytucjach edukacyjnych.

- Centrum Informacji i Dokumentacji Młodzieży – wydaje materiały

przeznaczone dla młodzieży oraz dla doradców. Materiały te dotyczą

47

kwestii interesujących młodzież, wśród nich są również publikacje

dotyczące kształcenia i zawodów.

- Centrum Informacji o Kształceniu Ustawicznym – wydaje drukiem i

upowszechnia informacje z zakresu kształcenia zawodowego. Wydaje

periodyki oraz specjalistyczne publikacje dla doradców.

- Narodowa Agencja ds. Zatrudnienia – opracowuje i wydaje katalog

zawodów z dokładnymi opisami i różnymi wariantami zatrudnienia.

Doradztwo i poradnictwo w Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania jest państwem funkcjonującym jako unia Anglii, Irlandii

Północnej, Szkocji i Walii. Kierowanie państwem to domena rządu w Londynie,

jednak każdy z regionów posiada własnego Ministra /Sekretarza Stanu/

odpowiedzialnego za politykę lokalną. Sytuacja ta sankcjonuje występowanie

różnic, np. pomiędzy systemem edukacji w Szkocji i Anglii oraz Walii i Irlandii

Północnej.

Funkcje Narodowego Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego pełni

w Wielkiej Brytanii instytucja Kariery Europejskie /Careers Europe/ będąca

częścią organizacji Kariery Bradford. Jest ona brytyjskim centrum

międzynarodowego doradztwa zawodowego. Dostarcza wszechstronnego

europejskiego i pozaeuropejskiego serwisu informacyjnego dotyczącego spraw

związanych z podejmowaniem pracy. Oferuje bazę danych dostępną na

dyskietkach, informację drukowaną, regularnie wydawane aktualności

/newsletter/ oraz usługi w zakresie badań i analiz.

Kolejnym źródłem informacji dla doradców zawodowych jest Edukacyjne

Centrum Doradcze /ACE/. To centrum doradztwa edukacyjnego oferuje porady

w zakresie szkolnictwa publicznego, telefoniczny serwis informacyjny publikuje

poradniki i broszury dla rodziców, dzieci, nauczycieli oraz pracowników usług

edukacyjnych.33

33

Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego – zeszyt 13 „System szkolenia, kształcenia i

poradnictwa zawodowego w krajach Europy – Wielka Brytania” , Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 2000,

s.155-156

48

Inne pomocne instytucje, to:

- Centrum Informacyjne Kariery i Zawodu /COIC/, które gromadzi i

dystrybuuje informacje dotyczące zawodów i metod poszukiwania pracy,

odpowiednich zarówno dla osób dorosłych, jak i młodzieży zgodnie z

poziomem ich zdolności,

- British Council – Londyn – instytucja zapewniająca serwis informacyjny

oraz broszury informacyjne dla cudzoziemców zainteresowanych nauką i

studiowaniem w Wielkiej Brytanii,

- Stowarzyszenie Operatorów Bazy Danych Edukacji i Szkolenia /ADSET/

- prowadzi w ramach zintegrowanej sieci europejskiej portal dotyczący

szkolenia zawodowego,

- Krajowa Rada Doradcza ds. Kariery i Poradnictwa Szkolnego /NACCEG/

- stanowi niezależną instytucje, w której skład wchodzą przedstawiciele

organizacji profesjonalnie zajmujących się poradnictwem zawodowym,

resortu edukacji, instytucji szkoleniowych oraz departamentów

rządowych. Do jej zadań należy m.in. promocja i zapewnienie wysokiej

jakości poradnictwa zawodowego dla nauczania i pracy, a w

szczególności ujednolicenie funkcjonujących standardów doradztwa

zawodowego i zapewnienie wysokiej jakości poradnictwa zawodowego,

dostępnego dla wszystkich przez całe życie,

- Krajowa Agencja Młodzieży działająca w Anglii, Walijska Agencja

Młodzieży działająca w Walii, Rada Edukacyjna Społeczności Szkockiej

działająca w Szkocji, Rada Młodzieżowa Irlandii Północnej działająca w

Irlandii Północnej – wszystkie one dostarczają informacji i wspierają

wszystkich mających do czynienia z nieformalną i społeczną edukacją

młodych ludzi, zwłaszcza inicjowaną przez organizacje młodzieżowe.

Wydają publikacje, wspierają i akredytują szkolenia, zajmują się

sprawami doradztwa zawodowego,

- Krajowe Centrum Informacji Szkoleniowej /NTICS/.

W Wielkiej Brytanii Ministerstwo Edukacji oraz Ministerstwo Pracy

zostały połączone w Departament Edukacji i Zatrudnienia /DfEE/, którego

49

częścią jest Wydział Szkoleń, Przedsiębiorczości i Edukacji. W ramach tego

Departamentu placówkami odpowiedzialnymi za rozwój poradnictwa

zawodowego są Wydział Informacji i Poradnictwa Zawodowego oraz Wydział

Wyboru Kariery zajmujący się doradztwem edukacyjnym dla młodzieży.

W Szkocji odpowiedzialność za sprawy edukacji i zatrudnienia spoczywa

na Biurze Szkockim, a w Walii na Biurze Walijskim.

Porad i informacji w zakresie wstępnej edukacji zawodowej udziela w

Wielkiej Brytanii Agencja Rozwoju Edukacji Uzupełniającej /FEDA/, natomiast

w Szkocji poradnictwem w tym zakresie zajmuje się Szkocki Oddział Edukacji

Uzupełniającej /SFEU/. W Irlandii Północnej za sprawy związane z edukacją, w

tym również zawodową, odpowiedzialny jest Departament Edukacji Irlandii

Północnej /DENI/.

W Wielkiej Brytanii usługi związane z karierą zawodową dla młodzieży w

wieku 14 – 19 lat oraz dla słuchaczy edukacji uzupełniającej są prowadzone

przez prywatne firmy ds. poradnictwa karierowego koncesjonowane przez

Departament Edukacji i Zatrudnienia /DfEE/. Firmy te prowadzą zajęcia

grupowe, udzielają informacji, zajmują się pośrednictwem pracy.

Edukacja karierowa jest również prowadzona w szkołach dla młodzieży w

wieku 14 – 19 lat i dla starszych słuchaczy kolegiów Further Education.

Udzielają one informacji zawodowych oraz realizują szereg programów

prozawodowych.

Usługami w zakresie poradnictwa karierowego w szkolnictwie wyższym

zajmują się same Uniwersytety oraz Kolegia na poziomie wyższym. Ich oferta

jest skierowana do studentów. Koordynują one wszelkie działania w sprawach

pracy, udzielają informacji, prowadzą zajęcia warsztatowe, zajmują się

pośrednictwem pracy.

Ważna rola jeśli chodzi o poradnictwo zawodowe przypada również

Służbom Zatrudnienia działającym w ramach Departamentu Edukacji i

Zatrudnienia. Ich oferta jest adresowana do młodzieży powyżej 16 lat.

50

Lokalne władze edukacyjne /TEC, LEC/ są odpowiedzialne za usługi

Poradnictwa Edukacyjnego i Karierowego dla dorosłych /młodzież powyżej 19

lat/. Udzielają one informacji zawodowej, prowadzą zajęcia w grupach.

Usługi związane z karierą w Wielkiej Brytanii, z wyjątkiem Irlandii Północnej

są świadczone obecnie przez firmy prywatne, które w poszczególnych regionach

współpracują z Departamentem Edukacji i Zatrudnienia /DfEE/ poprzez Lokalne

Biura Rządowe. Te prywatne agencje poradnictwa zawodowego swoją ofertę

adresują do klientów niezależnie od ich wieku, specjalizują się w sprawach

młodzieży lub problematyce zmiany zawodu. Ich oferta jest dostosowana do

lokalnych potrzeb rynku pracy. Są one umieszczone w lokalnych książkach

telefonicznych jako Careers Service.

W dotowanych przez państwo szkołach edukacja karierowa realizowana

jest jako jeden z instytucjonalnych obowiązków mający na celu przygotowanie

uczniów do możliwości, obowiązków i doświadczeń dorosłego życia.

Odpowiedzialność za indywidualne poradnictwo dzielone jest często pomiędzy

nauczycieli oraz Instytucje Poradnictwa Karierowego /Careers Service/.

Zapewnienie odpowiedniego standardu poradnictwa karierowego w

Kolegiach Further Education to obowiązek dyrektora lub asystenta dyrektora.

Nauczyciele prowadzący zajęcia udzielają porad na tematy dotyczące kierunków

kształcenia oraz możliwości korzystania z usług poradni zawodowych.

Służby poradnictwa zawodowego w Wielkiej Brytanii oferują młodym ludziom

przyjeżdżającym z państw Unii Europejskiej poradnictwo i informację

zawodową. Wiele z nich służy też pomocą dorosłym obywatelom Unii.

Doradztwo zawodowe dla cudzoziemców dotyczące warunków życia i pracy w

Wielkiej Brytanii realizuje Oddział Zapewniania Pracy Cudzoziemcom /OPU/.

Wśród najważniejszych placówek szkoleniowych i badawczych zajmujących się

poradnictwem zawodowym w Wielkiej Brytanii należy wymienić:

- Centrum Doradztwa i Badań nad Karierą Zawodową /CRAC/,

- Krajowy Instytut Edukacji Ustawicznej dla Dorosłych /NIACE/,

51

- Narodowy Instytut Edukacji w Zakresie Kariery i Poradnictwa

Zawodowego /NICEC/, funkcjonujący jako centrum badań w zakresie

poradnictwa zawodowego.

Osoby poszukujące pracy w Wielkiej Brytanii mogą korzystać z pomocy

Służb Zatrudnienia /Job Centres/, lokalnych firm poradnictwa zawodowego

/Careers Service/ oraz prywatnych agencji zatrudnienia. Job Centres wywieszają

oferty pracy, pozwalające poszukującym wybrać te, które im odpowiadają. Przed

zaaranżowaniem spotkania kandydata z potencjalnym pracodawcą pracownicy

Centrum proponują konsultacje mające na celu sprawdzenie podstawowych

umiejętności pracownika pod kątem wymagań związanych ze stanowiskiem

pracy. Służby Zatrudnienia dysponują bogatą ofertą programów reorientacji

zawodowej dla osób, które nie pracowały przez okres 3 lub 6 miesięcy /m.in.

”Kurs Ponownego Startu”, „Klub Pracy”, „Warsztaty Przeglądu Możliwości

Zatrudnienia”/ i myślą o zmianie kariery zawodowej. W ramach wielu z tych

programów prowadzone jest poradnictwo w zakresie ścieżek kariery zawodowej.

Angielskie firmy zajmujące się poradnictwem zawodowym oferują

również usługi związane ze znalezieniem zatrudnienia i tradycyjnie mają dobre

kontakty z pracodawcami. Służby Zatrudnienia aktualizują również bazę danych

zawierającą oferty pracy przeznaczone dla młodzieży poniżej 19 roku życia.

Na terenie Wielkiej Brytanii działa wiele agencji pośrednictwa pracy z

oddziałami mieszczącymi się przy głównych ulicach większych miast. Ich usługi

finansują w dużym stopniu pracodawcy. W lokalnych gazetach umieszczane są

aktualne oferty pracy. Oferty takie prezentują też wybrane lokalne media.

Doradztwo i poradnictwo zawodowe w Finlandii

Centralną placówką wspierającą i koordynującą działania w obszarze

fińskiej edukacji w zakresie tworzenia strategii mobilności i komunikacji

międzykulturowej, wymiany informacji zawodowej, projektowania i wdrażania

edukacyjnych programów wymiany i szkoleń oraz kształcenia kadr dla systemu

informacji i poradnictwa zawodowego jest CIMO – Centre for International

Mobility. Nadzór nad placówką sprawuje fińskie Ministerstwo Edukacji. CIMO

52

jest placówką uczestniczącą w programie Narodowe Centrum Zasobów

Poradnictwa Zawodowego.

Edukacja w Finlandii jest bezpłatna. Wspólna idea dla wszystkich jej

etapów, to kształtowanie i wzmacnianie umiejętności społecznych z

jednoczesnym budowaniem autonomii i wspieraniem indywidualnego rozwoju

ucznia /studenta/.

Szkoły zawodowe wyposażają ucznia w kwalifikacje i umiejętności

zawodowe, które pozwalają mu /jeżeli myśli o rozpoczęciu aktywności

zawodowej/ podjąć pracę w konkretnym wyuczonym zawodzie. Ścisła

kooperacja szkół zawodowych z rynkiem pracy to nie tylko kilkumiesięczne

szkolenia zawodowe dla uczniów w miejscach pracy /tzw. on-the job training/, to

również generowanie i wymuszanie zmiany w ofertach programowych szkół, tak

by były one odpowiedzią na konkretne potrzeby rynku pracy.34

Fiński system edukacji wspiera ucznia w dokonywaniu wyborów

edukacyjno-zawodowych. Pomocy w tym zakresie udziela najczęściej osoba

pełniąca funkcję pedagoga szkolnego - doradcy /Student's Counsellor/ lub

nauczyciel - doradca ze specjalizacją poradnictwo zawodowe. Intensywną opieką

doradczo-edukacyjną, na poziomie 9-letniej szerokiej edukacji podstawowej,

objęte są najczęściej 3 ostatnie lata. Każdy uczeń ma prawo do 2 godzin pracy

grupowej i indywidualnej z doradcą w tygodniu w trakcie trwania roku

szkolnego poświęconej problemowi samowiedzy, dalszej nauki, rynkowi pracy i

tendencjom na nim panującym oraz wiedzy o zawodach. Fiński nastolatek nie

jest dotknięty syndromem "wyuczonej bezradności" z postawą oczekiwania na

informację, której potrzebuje. Szkoła uczy go jak i gdzie ma docierać do

informacji, jakich narzędzi powinien używać, żeby ją zdobyć Poziom szkoły

średniej to bardzo często i ciągle mało precyzyjne plany życiowe i

niezdefiniowana ścieżka kariery, a możliwości i oferta edukacyjna szeroka.

Nauczanie i poradnictwo zawodowe na tym etapie mają swoją kontynuację w

postaci:

34

I. Kania „Orientacja i poradnictwo zawodowe w Finlandii”

53

- monitorowania przebiegu, postępów i potknięć ucznia w nauce,

- przekazywania wiedzy na temat potencjalnych możliwości dalszej

edukacji zgodnych z predyspozycjami i preferencjami,

- przekazywania wiedzy na temat perspektyw pracy zawodowej opartej na

zdobywaniu konkretnych kwalifikacji,

- stymulowania do poszukiwania informacji i odkrywania różnych źródeł

informacji,

- prezentowania oferty doradczej instytucji pozaszkolnych powołanych dla

celów poradnictwa zawodowego.

Wszystkie typy aktywności doradczej skoncentrowane są wokół pracy nad

planami na przyszłość, czyli projektowaniem ścieżki kariery. Doradztwo na tym

etapie zazwyczaj integruje działania z obszaru pracy z małą i dużą grupą, pracy

indywidualnej z uczniem, otwartego i powszechnie dostępnego serwisu

informacyjno-doradczego (opartego na ICT), pracy z nauczycielem, instytucjami

zewnętrznymi, np. ośrodkami akademickimi. Szkolny doradca zawodowy ma

obowiązek prowadzenia dla nauczycieli szkolnych szkoleń i treningów, będących

uzupełnieniem wiedzy i umiejętności z zakresu problematyki poradnictwa

zawodowego i informacji zawodowej.

Serwis doradczy na uczelniach wyższych koncentruje się wokół

programów międzynarodowej wymiany studentów i możliwości studiowania za

granicą – głównie w ramach edukacyjnych programów unijnych: Leonardo Da

Vinci, Sokrates; współpracy z pracodawcami, kreowaniu planu i programu

studiów, możliwości szkoleniowych, pomocy finansowej - stypendiów

socjalnych.

Instytucją świadczącą usługi doradcze, która współpracuje ze szkołą,

funkcjonując poza jej strukturą jest tzw. Employment Office. Na poziomie celów

i realizowanych zadań Employment Offices /jest ich 175 w Finlandii/ stanowią

rodzaj Centrów Informacji i Planowania Kariery Zawodowej. Stanowią one

pomost między rynkiem pracy a edukacją.

Europejski serwis doradczy w Empoyment Office jest wolny od opłat,

rejestracji, kolejek; oparty na szkoleniach, poradnictwie grupowym i

54

indywidualnym, profesjonalnej pomocy psychologicznej, informacji: jej

gromadzeniu, uaktualnianiu i udzielaniu. Jest dostępny dla wszystkich /z

bezrobotną ludnością napływową włącznie/, którzy potrzebują wiedzy i pomocy

związanej z przekwalifikowaniem, zdobyciem nowych kwalifikacji,

studiowaniem w kraju i za granicą, zdobyciem i zmianą pracy, oceną własnego

potencjału zawodowego i zmianą ścieżki kariery zawodowej. Employment

Orfice prowadzą serwis informacyjno-doradczy dla wszystkich

zainteresowanych. Są wyposażone liczne przewodniki, publikacje na temat

edukacji i rynku pracy, informatory, materiały i foldery reklamowe instytucji

edukacyjnych, kasety video z informacją o edukacji i programach

szkoleniowych. Szkolenia prowadzone w Employment Office są podzielone są

na 3 grupy tematyczne:

- poszukiwanie kierunku i miejsca nauki, poszukiwanie pracy.

- indywidualna ścieżka kariery.

- profil społeczno-zawodowy, kompetencje społeczne-zawodowe.

W Finlandii, resorty edukacji i rynku pracy bardzo dobrze współpracują ze

sobą, co sprzyja efektywnemu kształceniu młodych ludzi i rozwojowi

poradnictwa zawodowego.

2.4 Doradztwo zawodowe w Polsce – porównanie.

Celem dokonania krótkiej analizy porównawczej modeli doradztwa

zawodowego pozwolę sobie na przybliżenie sposobów jego funkcjonowania w

wybranych państwach.

Współczesne doradztwo zawodowe powinno być procesem

podporządkowanym koncepcjom kompleksowego rozwoju zawodowego

człowieka w kontekście planowania kariery zawodowej w ciągu całego życia.

Niestety, choć polskie poradnictwo zawodu ma za sobą już dość długą tradycję,

to obawiam się, że wciąż w naszym kraju pozostaje piękną ideą.

Oczywiście w teorii prezentuje się znakomicie. Liczne instytucje, które się

nim zajmują, w sprawozdaniach chętnie wykazują swą działalność w tej

55

dziedzinie. O jego sprawnym funkcjonowaniu w teorii świadczy duża liczba

publikacji, a także rosnąca liczba uczelni, które chętnie dodają do swojego

programu ten jakże modny kierunek studiów.

Lata dziewięćdziesiąte przyniosły w kraju istotne zmiany, wśród nich

renesans poradnictwa. W nowej ustawie o systemie oświaty z roku 1991 (a także

w jej późniejszych nowelizacjach) znalazł się zapis mówiący o tym, że jednym z

zadań szkoły jest przygotowanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku

kształcenia. Także Unia Europejska nałożyła na kraje członkowskie obowiązek

profesjonalnej pomocy doradczej dla młodzieży i studentów. W tym kontekście

warto zastanowić się nad tym, jaka jest prawda o stanie doradztwa w naszym

kraju.35

Niestety, wystarczy odwiedzić przeciętną polską szkołę i zapytać jej

uczniów o to, czym jest doradztwo i czy w swej szkolnej karierze kiedykolwiek

się z nim zetknęli. Okaże się wtedy, że większość szkół – nie dość, że nie

zatrudnia doradcy zawodu, to w ogóle nie prowadzi się żadnej działalności

związanej z orientacją zawodową.

Podobnie wygląda rzeczywistość wielu urzędów pracy. Młody człowiek,

zakończywszy swoją edukację, trafia do Urzędu Pracy, którego pomoc

najczęściej ogranicza się do zarejestrowania i ewentualnie, w przypadku, gdy

dostanie fundusze z Unii Europejskiej, do wysłania na jakiś kurs. Przed którym,

oczywiście, nikt nie przeprowadził z nim odpowiednich testów, by choć

sprawdzić jego predyspozycje. Interesujące jest też to, czy poszukując pracy,

miał szansę na spotkanie z doradcą zawodu. A jeśli już do tego spotkania doszło,

to jak skuteczna była taka pomoc?

Młodym ludziom brak szerokiej wiedzy dotyczącej poradnictwa

zawodowego. Także szkoły nie poświęcają czasu na przygotowanie swych

uczniów do podjęcia decyzji o dalszej karierze edukacyjnej i zawodowej. Zajęcia

zawodoznawcze sporadycznie prowadzone na lekcjach wychowawczych

przypominają czasy PRL-u. Zresztą trudno od nauczyciela wymagać sprawnie

35

W Trzeciak, E. Drogosz – Zabłocka (red) Model zintegrowanego poradnictwa zawodowego w

Polsce, NOKiSZ- BKKK, Warszawa, listopad 1999, s. 89

56

poprowadzonych zajęć na temat doradztwa, które dla wychowawców są raczej

pewnego rodzaju kukułczym jajem. Nie mają przecież do tego ani

odpowiedniego przygotowania, ani materiałów potrzebnych do poprowadzenia

lekcji na temat. Także w szkolnych bibliotekach brak podstawowej literatury.

Czasem na zajęciach z podstaw przedsiębiorczości w liceum jakiś nauczyciel

próbuje przybliżyć uczniom wiedzę zawodoznawczą, aby ułatwić im przyszłe

decyzje dotyczące ich kariery zawodowej. I na tym najczęściej kończy się pomoc

szkoły.

Zgodnie z rozporządzeniem MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w szkołach

można zatrudniać doradców zawodu. Warto byłoby sprawdzić, ile polskich szkół

wprowadziło je w życie. Tym bardziej, że w ślad za tym rozporządzeniem jakoś

nie poszły odpowiednie fundusze.

Teoretyczne szkoły powinny także zorganizować wewnątrzszkolny

system orientacji i poradnictwa zawodowego, jednakże brak precyzyjnych

unormowań prawnych powoduje, że funkcjonuje on najczęściej na papierze.

A tymczasem młodym ludziom poszukującym pracy brak umiejętności

zaprezentowania się pracodawcy, nie mają także niezbędnej wiedzy o własnych

predyspozycjach.. Aby im pomóc zaczęto tworzyć Szkolne Ośrodki Kariery w

ramach rządowego programu aktywizacji zawodowej absolwentów. Jednak, aby

mogły powstać, szkoły musiały wystąpić o granty. I dlatego dziś w całym kraju

funkcjonuje jedynie 344 SzOK, a Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej nie

przewiduje kolejnych edycji tworzenia tych Ośrodków.

W tej sytuacji działaniami z zakresu orientacji i poradnictwa zawodowego

obciąża się pedagoga szkolnego, dla którego oznaczają jedno z wielu zadań,

które musi podjąć. Jak sobie radzi z tym problemem? Jeśli jest aktywny, wtedy

organizuje zajęcia z doradztwa z pracownikiem Poradni Wychowawczo -

Zawodowej. Typowe spotkanie klasy kończącej szkołę (liczącej średnio około 25

uczniów) trwa godzinę lekcyjną, czyli 45 minut. Oczywiście na jednego ucznia

przypada wtedy raczej niewiele czasu.

W przypadku Poradni Wychowawczo - Zawodowych orientacja i

poradnictwo zawodowe są tylko częścią działalności, a same poradnie, podobnie

57

jak było to jeszcze w PRL, mają problemy lokalowe, brak w nich sal do zajęć

grupowych, oddzielnych pomieszczeń dla zadań z zakresu orientacji i

poradnictwa zawodowego, nie wspominając już materiałów i sprzętu (teczek

informacji o zawodach, ulotek, filmów zawodoznawczych, komputerów z

dostępem do internetu, a nawet kserokopiarek, odtwarzaczy video i dvd oraz

projektorów do prezentacji, rzutników do folii, slajdów, zdjęć, itp.). Nie lepiej też

wygląda zaopatrzenie w najnowszą literaturę i czasopisma fachowe.

Zbyt mała jest też liczba poradni specjalistycznych, w których młody

człowiek mający problemy zdrowotne mógłby uzyskać kompleksową pomoc.

Poradnie psychologiczno - pedagogiczne nie zatrudniają lekarzy medycyny

pracy, a więc uczeń potrzebujący pomocy w wyborze ścieżki kształcenia i

zawodu gdzie indziej musi szukać opinii lub orzeczenia o możliwości podjęcia

pracy w danym zawodzie. W przypadku uczniów zamieszkujących na wsiach i w

małych miejscowościach droga do specjalisty wydłuża się jeszcze bardziej.

A przecież musimy o tym pamiętać, że młody człowiek to specyficzny

klient poradnictwa zawodowego, tym bardziej, że działanie specjalistów tej

dziedziny wiąże się nie tylko z pomocą w wyborze zawodu, ale także oznacza

dla niego decyzje dotyczące dalszego kształcenia. Decyzje najczęściej

nieodwracalne...

Doradztwo zawodu funkcjonuje więc w naszym kraju głównie na

papierze. Brak tu spójnych, zintegrowanych działań wielu instytucji, które mają

je wpisane do swej działalności.

Receptą na tę sytuację jest zorganizowanie zintegrowanego systemu

poradnictwa zawodowego, który zająłby się koordynacją działań doradczych –

zaczynając od szkolnictwa (podstawowego, poprzez gimnazja i licea), przez

uczelnie wyższe, a kończąc na urzędach pracy. W tym celu należałoby utworzyć

Regionalne Ośrodki Pomocy Doradczej ujednolicające działania wszystkich

instytucji zajmujących się doradztwem zawodu – szkół, uczelni, Urzędów Pracy,

a także pracodawców. Do zadań takich ośrodków należałoby m.in.:

uzgadnianie wzajemnego współdziałania Ministerstwa Edukacji i

Ministerstwa Pracy Płacy i Polityki Socjalnej,

58

zintegrowanie systemu doradztwa zawodu w szkolnictwie (podstawowym,

gimnazjalnym i w liceach, wyższym), a także w takich instytucjach jak

poradnie wychowawczo zawodowe i urzędy pracy,

prowadzenie dla pracowników tych instytucji konsultacji w szeroko pojętym

zakresie doradztwa zawodu, np. :

informacji o zmianach prawnych,

problematyki orientacji zawodowej w kontekście obecnej sytuacji społeczno-

gospodarczej w kraju;

udzielanie indywidualnej i zespołowej pomocy doradczej pracownikom

wszystkich szczebli doradztwa zawodu w zakresie np.:

pomocy psychologicznej w procesie przekwalifikowania się zawodowego dla

dorosłych i studentów w kontekście badania predyspozycji zawodowych;

podejmowanie prac szkoleniowych w zakresie sondaży, prognoz i opinii

dotyczących rynku pracy i rozwoju zawodowego absolwentów szkół

średnich, zawodowych i uczelni dla różnych instytucji gospodarczych;

prowadzenie treningów w zakresie aktywności zawodowej, wyboru zawodu,

podejmowania decyzji o wyborze zawodu w aspekcie samozatrudnienia;

pomoc w przekazywaniu informacji o potencjalnych pracodawcach,

umiejętność pozyskiwania i otrzymywania pracy, adaptacji zawodowej;

pomoc w prawidłowym wykorzystaniu swoich możliwości (predyspozycji

zawodowych) w lepszym przystosowaniu się do sytuacji na rynku pracy i do

życia zawodowego;

opracowywanie psychologicznych charakterystyk związanych z różnymi

profilami zawodowymi.

zakładania własnej firmy.

zbieranie informacji o firmach, ich najbliższych planach i zasadach rekrutacji

bezrobotnych i absolwentów szkół;

organizowanie prezentacji firm;

organizowanie giełd lub targów pracy;

59

pomoc w wypracowywaniu strategii dla bezrobotnych i absolwentów szkół

dla prawidłowego podejmowania przez nich decyzji zawodowych i strategii

radzenia sobie z trudnościami w osiąganiu sukcesów w samozatrudnieniu w

aspekcie sprawności psychicznej i zdrowia psychicznego;

Regionalne Ośrodki miałyby za zadanie koordynować współpracę

wszystkich instytucji zajmujących się doradztwem zawodu, tak, by nie dublować

ich działań, ale rozdzielać te zadania zgodnie z potrzebami. Zakres ich

działalności obejmowałby szeroko pojęte doradztwo zawodowe – dla młodzieży

uczącej się i dla dorosłych, doradztwo pracy, doradztwo personalne i doradztwo

psychologiczne.

W roku197436

poradnictwo zawodowe przypisano dwóm resortom -

Edukacji Narodowej zajmującej się poradnictwem dla młodzieży oraz resortowi

Pracy i Polityki Socjalnej – poradnictwem zawodowym dla dorosłych i podział

ten utrzymuje się do dnia dzisiejszego, a jego konsekwencje odczuwają wszyscy

zainteresowani. W roku 1990 pojawiły się pierwsze propozycje, by zintegrować

działania obu resortów. Już wtedy dostrzeżono konieczność współdziałania na

wszystkich etapach, które jest niezbędne do tego, aby zapewnić pomoc w

wyborze zawodu. Interesujące jest przy tym fakt, że do dziś żaden z teoretyków

poradnictwa zawodowego jednoznacznie nie potrafi odpowiedzieć na pytanie o

to, które czynniki w decydujący sposób wpływają na wybór kariery zawodowej. I

dlatego usługi z zakresu poradnictwa zawodowego powinny być dostępne dla

jednostki na każdym etapie jej życia, ze szczególnym zwróceniem uwagi

(istotnym z punktu widzenia rozwoju zawodowego człowieka) na pierwsze

decyzje wyboru szkoły, a więc i zawodu, gdyż zwykle to one rzutują na cały

przebieg kariery zawodowej.

Niestety, mimo upływu lat i rosnącej stopy bezrobocia nie udało się

zrealizować nawet niewielkiej części z tych propozycji. Wciąż brak spójnych,

zintegrowanych działań instytucji mających wpisane doradztwo zawodu do swej

działalności. W efekcie pogłębiają się różnice między poradnictwem

zawodowym w sferze edukacji, dostępnością usług, metodami pracy doradców

36

Uchwała 110 Rady Ministrów z dn. 3 maja 1974r.

60

zawodowych i wyposażeniem ich warsztatu pracy, a stosunkowo dynamicznie

rozwijającym się poradnictwem w resorcie pracy.

To niespójne funkcjonowanie poradnictwa zawodowego w obu resortach

skłania do refleksji nad tym, co należy zrobić, by zmienić ten stan rzeczy. Tym

bardziej, że wciąż nie ma niezbędnych prawnych regulacji określających zadania

resortów i instytucji działających na rzecz całego systemu poradnictwa oraz

zasad współpracy między nimi.

Warto przy tym zastanowić się nad tym, dlaczego tak ważne jest

zintegrowanie działania tych resortów. Otóż rozwój zawodowy jednostki należy

postrzegać jako całość, dlatego nie powinno się tworzyć w nim sztucznych

podziałów. Niezbędne jest współdziałanie, dzielenie się wiedzą, informacjami i

materiałami, a integracja powinna mieć wymiar lokalny i ogólnopolski. Dobrze

byłoby przy tym wziąć pod uwagę rozwiązania praktyczne, zwłaszcza te

zastosowane w krajach Unii Europejskiej mających duże doświadczenie w tej

dziedzinie.

Należałoby doprowadzić do objęcia wszystkich uczniów szkół

podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych spójnymi działaniami

doradczymi, które pozwolą im znaleźć właściwą dla siebie ścieżkę zawodową.

Oddziaływania te nie mogą sprowadzać się do nie powiązanych ze sobą,

wyizolowanych, sporadycznych działań, ale powinny mieć charakter ciągłego

procesu wychowawczego, który obejmie każdą jednostkę już od początku

systemu edukacji. Dzięki temu udałoby się przygotować ją do podjęcia mądrej

decyzji zawodowej. Drogą do tego powinny być różnego rodzaju treningi, np.:

samopoznania, oceniania samego siebie,

umiejętności konfrontowania wiedzy o sobie z wiedzą o możliwościach

kształcenia zawodowego i wymaganiach pracodawców,

podejmowania decyzji,

aktywnego zdobywania i przetwarzania informacji o zawodach, możliwościach

nabywania kwalifikacji oraz o sytuacji na rynku pracy37

.

A także nauczenie: 37

M. Czerwińska - Jasiewicz. Decyzje młodzieży dotyczące własnej przyszłości. Oficyna Wydawnicza Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 1997r. s. 133

61

uświadomienia sobie własnych szans i możliwości,

uświadomienia sobie możliwości, które oferują szkoły, zawody i miejsca pracy;

świadomości własnych możliwości wynikających ze zdolności, umiejętności i

kwalifikacji oraz uświadamiania sobie własnych potrzeb, wartości i

zainteresowań nie tylko życzeniowych, ale przede wszystkim rzeczywistych;

jak radzić sobie ze zmianą i niepewnością jutra i wiążący się z tym rozwój

umiejętności pozwalających na adaptację do nowych warunków.

Oczywiście, jest to możliwe jedynie pod warunkiem wprowadzenia do

wszystkich szkół doradców zawodowych, na których zatrudnienie muszą znaleźć

się odpowiednie finanse. Tylko profesjonalny doradca zawodu (i to taki, który

ma pod swoją opieką określona grupę uczniów) pracujący w każdej szkole

miałby czas dla nich, dzięki czemu mógłby poznać ich mocne i słabe strony oraz

pomagać im w samopoznaniu, zbieraniu i analizowaniu informacji zawodowej, a

także w konstruowania indywidualnego planu kariery.

W Polsce za poradnictwo i doradztwo zawodowe odpowiadają dwa

resorty: 1/ Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu /odpowiada za

poradnictwo i orientację zawodową dla dzieci i młodzieży uczącej się/. Główne

instytucje w ramach resortu świadczące usługi w tym zakresie to Poradnie

Psychologiczno –Pedagogiczne.2/ Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki

Społecznej /odpowiadające za doradztwo i poradnictwo zawodowe dla dorosłych

i młodzieży pracującej/. Główne instytucje w ramach resortu świadczące usługi

doradcze to: Centra Informacji Zawodowej działające przy Wojewódzkich

Urzędach Pracy /WUP/ - jest ich 12, Centra Informacji i Planowania Kariery

działające również przy WUP – jest ich 52, oraz Sale Informacji i Poradnictwa

Grupowego działające przy Powiatowych Urzędach Pracy /PUP/. Wszystkie one

zatrudniają doradców zawodowych. Działania z zakresu poradnictwa

karierowego i doradztwa zawodowego są również prowadzone przez Ochotnicze

Hufce Pracy, które powołały Centra Edukacji i Pracy zatrudniające doradców

zawodowych. W zakresie przygotowania zawodowego młodych ludzi oraz ich

przygotowania do wejścia na rynek pracy, rola Ochotniczych Hufców Pracy

będzie rosła. Przygotowywana przez MGPiPS ustawa o promocji zatrudnienia i

62

instytucjach rynku pracy mająca zastąpić wielokrotnie nowelizowaną ustawę o

zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, znacznie zwiększa rola OHP w

zakresie pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego w odniesieniu do

młodych bezrobotnych /ustawa będzie przewidywała przeniesienie działań na

rzecz aktywizacji młodzieży zagrożonej z powiatowych urzędów pracy do OHP.

Struktury organizacyjne OHP będą wyspecjalizowaną jednostką rynku pracy w

tym zakresie/. W tym celu planowane jest powołanie sieci Mobilnych Centrów

Informacji Zawodowej dla Młodzieży, które mają na celu przede wszystkim

przełamanie bariery dostępu do informacji zawodowej i zapobieganie

wykluczeniu społecznemu młodzieży wchodzącej na rynek pracy. Sieć

Mobilnych Centrów Informacji Zawodowej dla Młodzieży będzie organizowana

na bazie funkcjonujących Centrów Edukacji i Pracy oraz Centrów Kształcenia

i Wychowania OHP. Przewiduje się powstanie 50 Mobilnych Centrów

Informacji Zawodowej dla Młodzieży. Mobilne Centra Informacji Zawodowej

dla Młodzieży stanowić będą osnowę do budowy nowoczesnego

ogólnopolskiego systemu informacji, poradnictwa zawodowego i pośrednictwa

pracy dla młodzieży pod nazwą Młodzieżowych Centrów Kariery.38

Stosunkowo nową strukturą tworzoną w coraz liczniejszych placówkach

oświatowych są Szkolne Ośrodki Kariery, które z założenia mają się stać

szkolnymi centrami informacji edukacyjno-zawodowej. Docelowo mają one

tworzyć element Ogólnopolskiego Systemu Informacji i Poradnictwa

Edukacyjno – Zawodowego oraz wspierać proces orientacji i poradnictwa

zawodowego młodzieży. U podstaw idei ich tworzenia leży głębokie

przekonanie, że proces rozwoju zawodowego człowieka zaczyna się już od

najmłodszych lat. Kształtowane są wówczas nasze postawy do pracy, zdolności i

umiejętności, podejmowane są pierwsze decyzje edukacyjne. Im wcześniej

wspomożemy ów proces orientacji i poradnictwa zawodowego tym efekty będą

większe. Jest więc absolutnie uzasadnione, by zacząć świadome planowanie

rozwoju zawodowego już na poziomie gimnazjum a z pewnością nie może go

zabraknąć w szkole ponadgimnazjalnej. Nie można również zapominać o roli

38 W. Rachalska: Problemy orientacji zawodowej. WSiR Warszawa 1987, str 15-17

63

Akademickich Biur Karier działających na uczelniach wyższych. Adresatami ich

działań /poradnictwo karierowe, pośrednictwo pracy/ są studenci i absolwenci

uczelni. Krajowy Urząd Pracy wspólnie z Ministerstwem Edukacji Narodowej i

Sportu powołały Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego,

współpracujące z podobnymi Centrami krajów unijnych w ramach sieci

Euroguidance.39

Reasumując, trudno mi, osobie z małym stosunkowo doświadczeniem

zawodowym, dokonać porównania funkcjonowania doradztwa zawodowego w

Polsce w aspekcie przedstawionych informacji o modelach funkcjonowania

doradztwa i poradnictwa zawodowego w wybranych krajach europejskich. Z

pewnością tym, co szczególnie daje się zauważyć i odczuć jest brak

współdziałania instytucji działających w ramach resortu gospodarki i edukacji

narodowej. Wzajemna współpraca obu tych resortów ma charakter deklaratywny,

nie przekłada się często na praktykę. Utrudnia to szczególnie pracę osobom

zajmującym się działaniami z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego w

szkołach /zdobyciu niezbędnych w pracy doradcy informacji, narzędzi,

publikacji, wymiana doświadczeń zawodowych/.

Moim zdaniem polski system funkcjonowania doradztwa zawodowego

zawiera najwięcej elementów podobnych do systemu francuskiego. Brakuje mu z

pewnością w zakresie pośrednictwa pracy mocnego związku z zakładami pracy

/model niemiecki/.

Nie bez znaczenia jest to, że kształcenie zawodowe prowadzone przez

szkoły jest często oderwane od potrzeb rynku pracy – efektem tego jest rosnąca

grupa bezrobotnych absolwentów. Klasyfikacja Zawodów Szkolnictwa

Zawodowego /decyduje o możliwości uruchamiania nowych kierunków

kształcenia w szkołach/ nie nadąża za zmianami rynku pracy. Taka sytuacja

potwierdza, w moim przekonaniu, niedostateczną współpracę obu resortów w

tym zakresie.

39 I. Greiner „Szkolny doradca zawodowy w wybranych krajach Unii Europejskiej”, s. 69-77

64

Brakuje również instytucji wspierających osoby profesjonalnie zajmujące

się doradztwem i poradnictwem edukacyjno-zawodowym, które działają poza

resortem gospodarki. Brak środków finansowych powoduje trudność w zdobyciu

publikacji, materiałów informacyjnych, narzędzi. Funkcji tej nie spełnia

Narodowe Centrum Zasobów Poradnictwa Zawodowego, częściowo jedynie

realizuje Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej.

Najbardziej efektywny model funkcjonowania doradztwa zawodowego

jest w Finlandii. Adresatem jego działań są już osoby w wieku szkolnym,

doradcy funkcjonują blisko nich w szkołach, oferta edukacyjna szkół odpowiada

na potrzeby lokalnego rynku pracy, wsparcie dla osób zajmujących się

doradztwem jest bardzo dobre.

Takiego systemu życzę sobie i innym przyszłym doradcom zawodowym.

2.5 Postulaty do polskiego systemu edukacji.

Najważniejszą sprawą jest wbudować cele i zadania poradnictwa

zawodowego w system szkolny jako zadanie ogólne szkoły na wszystkich

poziomach edukacji szkolnej; szkoły zawodowe powinny kontynuować pracę

gimnazjum w zakresie przygotowania młodzieży do wejścia na rynek pracy.

Kształcenie praktyczne powinno być potencjalnym źródłem zdobywania

wiedzy o przyszłej pracy: możliwościach zatrudnienia, warunkach pracy itp.

Nauczyciele szkół wszystkich poziomów i typów oraz wszystkich przedmiotów

powinni być osobami przygotowującymi młodzież do planowania kariery

zawodowej i podejmowania kolejnych decyzji edukacyjnych i zawodowych. Ich

kształceniem i doskonaleniem powinni się zajmować doradcy zawodowi z

poradni psychologiczno- pedagogicznych przygotowani do roli edukatorów przez

KOWEZiU. Drugą formą przygotowania nauczycieli do tej roli powinni być

studia podyplomowe. Wymagałoby to utworzenia systemu ustawicznego

kształcenia i szkolenia doradców zawodowych z poradni psychologiczno-

65

pedagogicznych i nauczycieli wszystkich typów szkół, w tym również

nauczycieli szkół zawodowych.40

Gimnazja powinny współpracować ze szkołami zawodowymi wszystkich

typów (zasadnicze szkoły zawodowe, technika, szkoły policealne) w celu

zdobywania informacji o możliwościach dalszego kształcenia swoich

wychowanków.

Szkoły zawodowe powinny obejmować swoim oddziaływaniem trzy grupy

młodzieży:

Potencjalnych kandydatów, organizując dla nich giełdy i targi

zawodoznawcze oraz umożliwiając uczniom gimnazjów

działalność przedzawodową w centrach kształcenia praktycznego,

Własnych uczniów, umożliwiając im współpracę z zakładami pracy

oraz prywatnymi pracodawcami w formie praktyk zawodowych,

podczas których uczniowie zdobywaliby wiedzę o możliwościach

zatrudnienia, co sprzyjałoby wchodzeniu na rynek pracy bez stresu

i braku informacji o miejscu potencjalnego zatrudnienia,

Absolwentów, udzielając im pomocy w podjęciu zatrudnienia,

zmiany kwalifikacji zawodowych itp.

Rozwój poradnictwa zawodowego wymaga utworzenia systemu

informacji zawodowej; opracowania metodologii gromadzenia, przetwarzania i

przekazywania informacji zawodowej; bank informacji o zawodach opierałby się

na sieci internetowej; szkoły zawodowe byłyby zobowiązane do przekazywania

informacji o własnych szkołach.

Wsparcia metodycznego i informacyjnego powinny udzielać poradnie

psychologiczno-pedagogiczne, które mają służyć pomocą szkołom wszystkich

typów przez: przygotowania nauczycieli do pełnionych zadań z zakresu

orientacji zawodowej, gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji

zawodowej stanowiącej główne narzędzie i środek do kształtowania i planowania

40

J.Budkiewicz: Ogólna problematyka i perspektywy rozwojowe poradnictwa zawodowego. Kwartalnik

Pedagogiczny 1959/4

66

karier zawodowych uczniów podejmujących kolejne decyzje edukacyjne i

zawodowe.

Rozwój poradnictwa zawodowego wymaga integracji działań z

pozostałymi resortami, a w szczególności z resortem pracy; współpraca z

urzędami pracy jest warunkiem dobrego funkcjonowania poradnictwa

zawodowego, w tym celu powinno się stworzyć podstawy prawne umożliwiające

korzystanie ze środków Funduszu Pracy na przygotowanie i udostępnienie

szkołom i poradniom materiałów informacyjnych dotyczących rynku pracy i

pomocy metodycznej dla doradców zawodowych oraz nauczycieli.

W Polsce, w nowej zreformowanej szkole wskazane byłoby wdrożenie

systemu, który tworzyłby konkretne, nowe stanowiska pracy dla doradców

szkolnych przy jednoczesnej pomocy metodycznej dla nauczycieli, którzy

chcieliby włączyć zadania doradcze do swojej pracy wychowawczej. Warto,

żeby kierowali się w niej europejską optyką , która likwiduje ostrą linię

graniczną między pracą i nauką, „w grze zwanej życiem” uwzględnia ciągłe

przenikanie się różnych ról: ucznia, pracownika, rodzica , małżonka, sąsiada,

obywatela.

67

Rozdział III

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

3.1 Narzędzia i techniki wykorzystane w pracy

Podstawą do prawidłowego przeprowadzenia badań i osiągnięcia

planowanych celów oraz rozstrzygnięcie podstawowych problemów jest dobór

odpowiednich metod i technik. Jest on zależny zarówno od typu badań, jak i

sformułowanych problemów badawczych. „Wyboru metody dokonujemy z

punktu widzenia najwyższej celowości i użyteczności”.41

Chodzi tu szczególnie o

takie metody badań, które spełniałyby podstawowe warunki skutecznego

postępowania badawczego, tj. były wystarczająco obiektywne, rzetelne i trafne.

Cechy te stanowią główne kryteria wartości poznawczej wszelkich

podejmowanych przedsięwzięć badawczych.

W literaturze pedagogicznej brak jest zgodności, w określeniu czym jest

metoda a czym technika badawcza. Termin „metoda badawcza” jest często

utożsamiany z „techniką badawczą”. Aby scharakteryzować te pojęcia przytoczę

kilka definicji w ujęciu różnych autorów.

Metodę definiuje się zazwyczaj przez podawanie równoważnika „sposób”,

a więc metoda to sposób poznawania. Ze względu, na to że wszelkie poznanie

dokonywane jest w jakiś sposób, różnic między poznaniem potocznym a

poznaniem naukowym należy szukać w sposobach poznawania. W badaniu

naukowym, nie posługujemy się przypadkowymi sposobami, lecz sposobami

celowo dobranymi i łącznie zaplanowanymi. Zdaniem T. Kotarbińskiego (1975),

mianem „metody badań” określa się szereg czynności zmierzających do

rozwiązania problemu badawczego i osiągnięcia zamierzonego w badaniu celu.

M. Łobocki uznaje, że „metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł

dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu

7 M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wydawnictwo Impuls, Kraków

2000, s. 56 – 67.

68

operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również

specjalnych środków i działań, skierowanych na z góry założony cel badawczy”.

A. Kamiński (1974) pisał natomiast, że metody badawcze, są to sposoby

zaplanowania i zrealizowania procesu badawczego, w którym techniki badawcze

stanowią bardzo ważny, lecz nie jedyny składnik. Autor dodaje również, że siła

metody badawczej polega na intuicji badacza konstruującej ze znanych modeli

badawczych, najbardziej właściwy dla danego przedmiotu badań i danej

problematyki badawczej. T. Pilch traktuje metodę jako „zespół czynności i

zabiegów zmierzających do poznania określonego przedmiotu. Jest to pewnego

rodzaju charakter działania, jakie podejmuje się dla zdobycia interesujących nas

danych”.42

Metodom badawczym podporządkowane są techniki badań. Techniki

badawcze zgodnie z twierdzeniem Z. Skornego, to „zespół konkretnych

czynności wykonywanych przy posługiwaniu się daną metodą”. 43

O technikach

pisał również W. Goriszowski. Jego zdaniem techniki badawcze, to „czynności

praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi

na uzyskanie optymalnych, sprawdzalnych informacji, opinii i faktów (…)”.44

Zdaniem R. Wroczyńskiego i T. Pilcha „narzędzia badawcze są

przedmiotami, za których pomocą realizuje się daną technikę zbierania materiału

badawczego”.45

Właściwie dobrane i skonstruowane metody badawcze, są

narzędziami badań, które muszą być dostosowane do sformułowanych hipotez

oraz odpowiadać warunkom terenu badań i osobowości osób badanych.

Najszerszy zakres pojęciowy ma metoda, węższy technika, natomiast narzędzie

jest pojęciem podrzędnym wobec techniki.

Aby zbadać w jaki sposób kształtuje się świadomość zawodowa uczniów

w swoich badaniach posłużyłam się:

42

T. Pilch, Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,

Wrocław 1971, s. 99. 43 Z. Skorny, Metody badań, diagnostyka psychologiczna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław

1974, s. 118. 44

W. Goriszowski, (red): Badania pedagogiczne w zarysie. Skrypt dla studentów pedagogiki, WSP,

TWP, Warszawa 1997.

45 R. Wroczyński, T. Pilch, Metodologia pedagogiki…,op. cit., s. 63.

69

- kwestionariuszem ankiety

- wielowymiarowym kwestionariuszem preferencji

Ankieta była anonimowa. Uczniowie wypełnili ankietę na lekcjach

wychowawczych.

Wielowymiarowy kwestionariusz preferencji miał przybliżyć

zainteresowania i predyspozycje badanych osób. Kwestionariusz składa się ze

133 stwierdzeń dotyczących siedmiu grup zainteresowań odnoszących się do

typów wykonywanych czynności (Zainteresowań Językowych; Zainteresowań

Matematyczno-Logicznych; Zainteresowań Praktyczno-Technicznych;

Zainteresowań Praktyczno-Estetycznych; Zainteresowań Opiekuńczo-

Usługowych; Zainteresowań Kierowniczo-Organizacyjnych; Zainteresowań

Biologicznych) oraz preferowanych przez badanego warunków pracy:

związanych z planowaniem bądź improwizowaniem, a także wymagających

słabo bądź silnie stymulującego środowiska pracy. Osoba badana określa na

pięciostopniowej skali, jak bardzo zgadza się, że dane stwierdzenie odnosi się do

niej.

3.2 Problemy i hipotezy badawcze.

Jednym z podstawowych warunków podejmowania wszelkich badań

naukowych jest uświadomienie sobie przez badacza problemów, a często także

hipotez roboczych, określających w sposób możliwie precyzyjny cel i zakres

planowanych przedsięwzięć badawczych. Bez wyraźnie sformułowanych

problemów i hipotez trudno byłoby dokonać postępu do nowych odkryć w

dziedzinie interesujących ludzi faktów i zjawisk. Zresztą wszelka działalność

ludzka, jeśli ma być skuteczna, musi być jednocześnie celowa. Działania

niepodporządkowanie żadnym celom, dokonywane na zasadzie prób i błędów,

skazane są z natury rzeczy na niepowodzenie.46

Podobny los spotyka badania

naukowe.

46

M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1982, s. 47.

70

Uwzględniając powyższe uwagi celem pracy uczyniłam określenie stopnia

ukształtowania ścieżki zawodowej uczniów z różnych typów szkół. Każde

postępowanie naukowe musi zawierać również sformułowany problem

badawczy. Według T.Pilcha „(…) jest to z pozoru prosty zabieg werbalny,

polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania i problemy.”47

M.

Łobocki stwierdza natomiast, że „ problemy badawcze są to pytania, na które

szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”. Według S. Nowaka „

problem badawczy to, tyle co pewne pytania lub zespół pytań, na które

odpowiedzi dostarczyć ma badanie”.48

W. Zaczyński uważa, że „problemy

badawcze to pytania, które stają się słownym sformułowaniem dostrzeżonych

trudności. Trudności te wynikają z braku rozpoznania naukowego określonego

wycinka rzeczywistości, w której działamy. Problem to dobrowolnie dobrane

zadanie poznawcze”.49

J. Peter określając problem badawczy traktuje go jako

swoiste pytanie określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy (pewnego braku

dotychczasowej wiedzy) oraz cel i granice pracy naukowej.50

Głównym problemem niniejszej pracy jest określenie jaki wpływ na

ukształtowanie kariery zawodowej może mieć doradca zawodowy.

Problem główny wymaga uszczegółowienia. Zatem problemy

szczegółowe zostały sformułowane w następujący sposób:

Czy uczniowie różnych typów szkół mają określony cel zawodowy?

Czy to, że są na różnym etapie wiekowym wpływa na ich poglądy na

temat przyszłości?

Jak wpływa na nich rola doradcy zawodowego?

Czy potrafią sprecyzować swoje zainteresowania i zdolności?

Z prawidłowo sformułowanych problemów – pytań naukowych powinny

jasno wynikać postawione hipotezy jako odpowiedzi na pytania zawarte w nich.

Zdaniem W. Zaczyńskiego „hipoteza robocza, będąc założeniem

przypuszczalnych zależności, jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi, jest

47

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, wyd. Żak, Warszawa 1998, s. 89. 48

S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych. Zagadnienia ogólne, PWN, Warszawa 1970, s. 78. 49

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, WsiP, Warszawa 1995, s. 86. 50

J. Peter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Książka i Wiedza, Wrocław-Warszawa 1964, s.39.

71

w istocie propozycją odpowiedzi na pytanie zawarte w problemie badawczym”.

T.Pilch natomiast „hipotezą nazywa się twierdzenia częściowo uzupełnione,

przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczy dane faktyczne, a

więc też domysł w postaci uogólnienia osiągniętego na podstawie danych

wyjściowych”.51

Według M. Łobockiego „hipotezy robocze są oczekiwanymi

przez badacza wynikami planowanych badań i że dotyczyć mogą zarówno

wartości zmiennych, jak i zależności między zmiennymi”.52

Ostatecznie można

stwierdzić, że hipoteza jest przypuszczalnym rozwiązaniem problemu

naukowego.

Biorąc pod uwagę sformułowane problemy w oparciu o analizę dostępnej

literatury założono, że:

Uczniowie z różnych typów szkół mogą mieć wytyczony cel zawodowy.

Rozbieżność wiekowa może mieć wpływ na obecne poglądy badanych

osób.

Rola doradcy zawodowego może wywierać różne skutki.

Większość potrafi określić swoje zainteresowania i zdolności.

3.3 Charakterystyka osób i terenu badawczego.

Badania zaprezentowane w niniejszej pracy zostały przeprowadzone w

grupie 30 tu uczniów z 3ej klasy gimnazjum, 30tu z 3ej klasy liceum i 30tu

uczniach z 2ej klasy szkoły zawodowej. Wyboru dokonałam nieprzypadkowo.

Podyktowany był on wieloletnią obserwacją i próbą analizy stanu przygotowania

uczniów na poszczególnych etapach edukacji do podejmowania decyzji

zawodowych.

Uczniowie 3ej klasy gimnazjum stają przed wyborem dalszej drogi

kształcenia. Mogą wybrać liceum lub szkołę zawodową. Ich wybór może

zaważyć na ich dalszych losach. Uczniowie w tym wieku nie są w pełni

51

T. Pilch,R. Wroczyński, Metodologia pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa – Wrocław 1979, s. 102. 52

M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wydawnictwo Impuls,

Kraków 2000, s. 56.

72

przygotowani do podejmowania życiowych decyzji. Są niezdecydowani i podatni

na sugestie.

Druga grupa badanych to uczniowie 3ej klasy liceum ogólnokształcącego.

Są oni już na tyle dojrzali, aby podejmować decyzje samodzielnie. Po napisaniu

matury stają przed wyborem uczelni. Pomimo iż ich decyzje są bardziej

przemyślane niż decyzje gimnazjalistów często potrzebują podpowiedzi jaki

kierunek studiów przyniesie im później korzyści zawodowe.

Ostatnią przebadaną grupą byli uczniowie 2ej klasy szkoły zawodowej.

Oni dokonali już wyboru własnej ścieżki zawodowej. Jednak czy są z tego

wyboru zadowoleni? Ich decyzje mogły się okazać pochopne. Także po

sprawdzeniu się w danym zawodzie mogli poczuć się oszukani, i stwierdzić że

nie tego oczekują od swojego zawodu.

Wielokroć miałam możliwość obserwować jak moi absolwenci

napotykając na niepowodzenia, ulegając zniechęceniu porzucają szkołę średnią,

czasami nieświadomi faktu, iż jest to konsekwencja niewłaściwego wyboru

ścieżki edukacyjnej.

73

Rozdział IV

KSZTAŁTOWANIE ŚCIEŻKI ZAWODOWEJ UCZNIÓW

4.1 Wyniki i analiza wyników badań własnych.

Pierwszym etapem badań była ankieta skierowana do 90iu uczniów z

trzech szkół, po 30 osób z gimnazjum, szkoły zawodowej i liceum. Pytania miały

przybliżyć ich stosunek do nauki, planów na przyszłość i tego jak odbierają rolę

doradcy zawodowego w trakcie kształtowania własnej ścieżki zawodowej.

Odpowiedzi przedstawiłam w formie wykresów.

Czy lubisz się uczyć?

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

tak nie nie wiem nie

zastanawiałem/łam

się nad tym

Pro

cen

t b

ad

an

ych

osó

b

Serie1

Wykres 1. Stosunek do nauki w opinii badanych uczniów.

13% odpowiedziało, że lubi się uczyć, 57% zakreśliło odpowiedź nie, 8%

nie wie, 22% nie zastanawiało się nad tym. Niechęć do nauki może wynikać z

niedojrzałości emocjonalnej. Uczniowie w tym wieku mogą nie zdawać sobie

jeszcze sprawy, jak ważną rolę może odegrać nauka w ich życiu. Mogą też być

zniechęceni przez nauczycieli albo własne niepowodzenia.

74

Czy nauka sprawia Ci trudności?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

tak czasami nie nie wiem

Pro

ce

nt

ba

da

ny

ch

os

ób

Serie1

Wykres 2. Trudności związane ze zdobywaniem wiedzy w opinii badanych uczniów.

Kolejne pytanie dotyczyło trudności związanych z nauką. 40% ma te

trudności, 20% czasami, 30% nie ma trudności w nauce a 10% nie wie czy je ma.

To, że uczniowie mają problemy w nauce może wynikać z braku chęci do nauki.

Niewielki tylko procent nie ma problemów z nauką, są to zapewne dzieci które

lubią się uczyć.

Lubisz uczyć się nowych rzeczy?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

tak czasami może nie w iem nie

Pro

ce

nt o

sób

ba

dan

ych

Serie1

Wykres 3. Stosunek badanych do nowych informacji.

75

Zapytani czy lubią uczyć się nowych rzeczy odpowiedzieli: 30% tak, 15%

czasami, 15% może, 18% nie wie i 22% nie. Większy procent badanych lubi

zdobywać nowe informacje. Może to mieć wpływ na ich późniejszy wybór

ścieżki kształcenia a tym samym zawodu związanego z ich zainteresowaniami.

Z jakich przedmiotów czujesz się mocny/na?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

humanistycznych ścisłych technicznych z żadnych

Pro

cen

t b

ad

an

ych

osó

b

Serie1

Wykres 4. Mocne strony w samopisie dokonanym przez badanych uczniów.

Przedmioty szkolne, które uczniowie lubią mogą pomóc im w zdobyciu

wymarzonego zawodu. 42% czuje się pewnie w przedmiotach humanistycznych,

15% w ścisłych, 23% w technicznych, 20% nie wierzy w swoje umiejętności w

jakiejkolwiek dziedzinie naukowej.

Zdarza Ci się myśleć o przyszłości?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

tak czasem rzadko nigdy nie

Pro

ce

nt b

ada

nyc

h o

sób

Serie1

Wykres 5. Przyszłość w opinii badanej młodzieży.

76

Kolejnym z pytań było pytanie na temat przyszłości. 18% myśli o

przyszłości, 18% czasem pomyśli o przyszłości, 24% rzadko, 15% nigdy, 25%

nie myśli o przyszłości. Badani zastanawiają się nad swoją przyszłością. To jaki

kierunek obiorą może odbić się na ich późniejszym życiu. Poza szkołą czekają

ich inne etapy, takie jak praca w mniej lub bardziej trafionym zawodzie. To, że

teraz myślą o swojej przyszłości może mieć wpływ na wybór dalszego kierunku

kształcenia a tym samym zdobywania zawodu.

Czy swoją przyszłość wiążesz ze swoimi zainteresowaniami?

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

tak częściowo w ogóle

Pro

cen

t b

ad

an

ych

osó

b

Serie1

Wykres 6. Wpływ zainteresowań na wybór zawodu w opinii badanych uczniów.

68% ankietowanych odpowiedziało, że wiąże swoją przyszłość z tym co

ich interesuje, 22% tylko częściowo a10% w ogóle. Odpowiedzi te mogą

świadczyć o tym, że ankietowani dążą do samorealizacji poprzez swoje

zainteresowania. Dzięki temu łatwiej odnajdą się w zawodach, które sobie

wybiorą bo będą robić to co ich interesuje. Zainteresowania mogą także odbiegać

od ścieżki kariery zawodowej i nie być z nią związane.

77

Wykres 7. Zainteresowania badanej młodzieży.

Na pytanie o zainteresowania 13% odpowiedziało, że interesuje się

sportem, 20% muzyką, 10% literaturą, 27% telewizją, 8% informatyką, 2%

naukami ścisłymi, 5% naukami humanistycznymi a 15% innymi rzeczami nie

związanymi z nauką. Zainteresowania mogą dopomóc przy wyborze konkretnego

zawodu.

78

Czy myślałeś/łaś już o swoim przyszły zawodzie?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

tak trochę raz w ogóle

Pro

ce

nt b

ada

nyc

h o

sób

Serie1

Wykres 8. Odpowiedzi badanych uczniów na pytanie: Czy myślałeś już o swoim przyszłym zawodzie?

42% myślało już o tym jaki będzie wykonywać zawód po skończeniu

szkoły. 22% trochę się zastanawiało, jednak wszystko się jeszcze może zmienić.

16% tylko raz rozważało ten problem. 20% w ogóle. Takie bierne podejście do

tego kim się będzie w przyszłości może mieć wpływ na wybór złego zawodu,

nieadekwatnego do posiadanych umiejętności i zainteresowań.

Czy rodzice sugerują Ci jaki zawód masz uzyskac?

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

tak trochę nakierowują pozostawiają mi wolną rękę

Pro

ce

nt

ba

da

ny

ch

os

ób

Serie1

Wykres 9. Pomoc rodziców w wyborze zawodu. Opinie badanych uczniów.

79

Często rodzice pomagają w podejmowaniu decyzji na temat zawodu.

Mogą też nakierowywać na taki sam zawód jaki sami wykonują. Nie zawsze ta

pomoc jest dobra, może też przynieść wymierne korzyści od zamierzonego celu.

68% badanych wskazało, że rodzice sugerują im wybór zawodu, 22%

stwierdziło, że trochę tak a 10% ma wolną rękę w podejmowaniu decyzji.

Jak duży wpływ wywierają rodzice na Twoje życiowe decyzje?

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

duży średni żaden

Pro

cen

t b

ad

an

ych

osó

b

Serie1

Wykres 10. Wpływ rodziców na decyzje uczniów. Opinie badanych uczniów.

Dla 70% uczniów rodzice mają duży wpływ na ich życiowe decyzje, 15%

uważa, że średni i 15% iż żaden. Rodzice wyręczając swoje dzieci w

decydowaniu o ich życiu często wyrządzają im krzywdę. Odbierają im

zdobywanie doświadczenia życiowego i branie za niego pełnej

odpowiedzialności.

80

Czy przy wyborze szkoły kierowałeś/łaś się decyzjami swoich

rówieśników?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

tak po części nie wiem nie

Pro

ce

nt

ba

da

ny

ch

os

ób

Serie1

Wykres 11. Wpływ rówieśników na wybór zawodu w opinii badanej młodzieży.

Oprócz rodziców, także rówieśnicy mogą mieć wpływ. Ankietowani w

35% wybierali te same szkoły co ich koledzy. 30% stwierdziła, że po części

rówieśnicy mieli wpływ na ich wybór. 5% nie wie a 30% uważa, że to gdzie idą

do szkoły ich koledzy nie ma wpływu na ich decyzje.

W jakim stopniu wierzysz w swoje umiejętności i zdolności?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

w zerowym średnio mocno bardzo mocno wierzę, że już

wszystko umiem

Pro

cen

t b

ad

an

ych

osó

b

Serie1

Wykres 12. Wiara w swoje możliwości w samopisie badanych uczniów.

81

Następne pytanie ankiety dotyczyło wiary w swoje umiejętności i

zdolności. 7% nie wierzy w siebie, 13% średnio, 25% mocno wierzy w to co

umie, 40% bardzo mocno ufa swoim umiejętnością a 15% stwierdziło, że już

wszystko umie. Silna wiara w swoje umiejętności sprzyja dobremu wyborowi

zawodu, w którym dana jednostka będzie się spełniać.

Czy uważasz, że rola doradcy zawodowego jest potrzebna

przy wyborze zawodu?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

tak czasami rzadko nigdy nie wiem

Pro

ce

nt

bad

an

yc

h o

só

b

Serie1

Wykres 13. Rola doradcy zawodowego w opinii badanej młodzieży.

Wykres 13 przedstawia jak badani ustosunkowali się do roli doradcy

zawodowego. Według 16% badanych doradca zawodowy jest potrzebny przy

wyborze zawodu. Dla 22% jest przydatny czasami. 12% określiło, że z pomocy

doradcy zawodowego skorzystali by rzadko. 23% wierzy w swoje możliwości i

nigdy nie skorzystałaby z pomocy doradcy zawodowego a 27% nie wie czy jego

rola byłaby ważna w ich życiu. Duży procent ankietowanych zapewne nie

spotkał się jeszcze z doradcą zawodowym ze względu na młody wiek i

tymczasowy brak potrzeby wyboru dalszej drogi kształcenia.

82

Miałeś/łaś już kontakt z doradcą zawodowym?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

tak nie pamiętam nie

Pro

ce

nt

ba

da

ny

ch

os

ób

Serie1

Wykres 14. Kontakt z doradcą. Deklaracje osób badanych.

W kolejnym punkcie zadałam pytanie o to czy uczniowie mieli już kontakt

z doradcą zawodowym. 19% spotkało się już kiedyś z doradcą, 41% stwierdziło,

że nie pamięta aby miało już taki kontakt a 40% kategorycznie zaprzeczyło. Tak

duży procent odpowiedzi negatywnych może wskazywać na brak

zainteresowania dalszym rozwojem kariery zawodowej lub też niemożnością

zasięgnięcia takiej porady.

Czy posłuchałbyś rad doradcy zawodowego?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

tak nie wiem może raczej nie nie

Pro

ce

nt

ba

da

ny

ch

os

ób

Serie1

Wykres 15. Odbiór porad doradcy zawodowego w opinii badanych uczniów.

83

Ostatnie pytanie dotyczyło tego czy ankietowani jeśli dostaliby taką

możliwość wykorzystaliby rady doradcy zawodowego. 12% posłuchałoby tych

rad. 45% nie wie czy wdrożyłoby w życie te porady. 13% może, 18% napisało,

że raczej nie, i 12% że nie. Odpowiedzi te mogą sugerować, że ankietowani za

mało wiedzą o poradnictwie zawodowym. Ich niewiedza może wywoływać

nieufność. Mogą mieć także już sprecyzowane plany co do swojej przyszłości.

Aby pogłębić badany temat wykorzystałam dodatkowo Wielowymiarowy

Kwestionariusz Preferencji. Na trzech wykresach przedstawię jak odpowiadali

uczniowie z trzech różnych typów szkół.

Wykres 16 przedstawia odpowiedzi uczniów z trzeciej klasy gimnazjum.

Preferencje - gimnazjum

22%

10%

15%

8%

17%

4%

12%

2%

10%

językowe

matematyczno-logiczne

praktyczno-techniczne

praktyczno-estetyczne

opiekuńczo-usługowe

kierowniczo-organizacyjne

biologiczne

planowanie

stymulacja

Wykres 16. Preferencje zawodowe uczniów gimnazjum.

Na wykresie widać, że największy procent bo aż 17% badanych preferuje

zainteresowania opiekuńczo – usługowe, a najmniej 2% planowanie, czyli

preferowanie działań wymagających planowania. Ich preferencje zawodowe nie

są jeszcze ukierunkowane i mogą ulec zmianie w trakcie dalszego kształcenia.

84

Preferencje - szkoła zawodowa

17%

10%

25%20%

10%

5%

9%

2%

2%

językowe

matematyczno-logiczne

praktyczno-techniczne

praktyczno-estetyczne

opiekuńczo-usługowe

kierowniczo-organizacyjne

biologiczne

planowanie

stymulacja

Wykres 17. Preferencje zawodowe uczniów szkoły zawodowej.

Ci uczniowie są już bardziej nakierowani na swój wybrany zawód. 25%

zakreśliło odpowiedź praktyczno - techniczne, dużo bo 20% praktyczno –

estetyczne. Najmniej procent uzyskały odpowiedzi dotyczące zainteresowań

językowych. Uczniowie idąc do szkół zawodowych wybierają sobie zawód,

który chcą się wyuczyć. W większości przypadków są to decyzje przemyślane i

trafne. Zdarzają się także pomyłki, i takim właśnie pomyłkom może zaradzić

pomoc doradcy zawodowego.

Ostatnią grupą badaną byli uczniowie trzeciej klasy liceum. Stoją oni

przed bardzo trudnym krokiem w dorosłość. Za raz po maturze muszą wybrać

następny etap swojej ścieżki zawodowej. To czy dobrze wybiorą zadecyduje o

ich spełnieniu zawodowym lub porażce.

85

Preferencje - liceum

20%

15%

9%

15%

10%

5%

24%

1%

1%

językowe

matematyczno-logiczne

praktyczno-techniczne

praktyczno-estetyczne

opiekuńczo-usługowe

kierowniczo-organizacyjne

biologiczne

planowanie

stymulacja

Wykres 18. Preferencje zawodowe uczniów Liceum.

Licealiści wybrali zainteresowania biologiczne – 24%, językowe – 20% i

matematyczno – logiczne. Najmniej procent uzyskały odpowiedzi związane z

planowaniem i stymulacją. Pomimo, że mają całkiem jasne poglądy co do

wyboru zawodu, niezbędna może okazać się pomoc doradcy. Dzięki niemu

sprecyzują swoje oczekiwania dotyczące tego co będą robić w przyszłości.

86

Zakończenie

Podsumowanie niniejszej pracy może stanowić wypowiedź Gustawa

Junga:

„ Uczeń to nie naczynie, które należy wypełnić, ale ogień który należy rozpalić”.

Stwierdzenie to doskonale oddaje charakter moich poszukiwań,

usprawiedliwiając jednocześnie wybiórcze potraktowanie pewnych elementów.

„Jeśli nie wiesz do jakiego portu płyniesz, wiatry pomyślne nie będą Ci wiały”

Seneka.

W swej pracy starałam się określić jak trudno młodym ludziom bez

porady profesjonalisty – doradcy odszukać ten właściwy cel w życiu.

Od kilku lat obserwuję jak narasta problem, z którym spotykają się młodzi

ludzie w moim środowisku. Są min trudności związane z dostępem do informacji

edukacyjnej i zawodowej, a co z tym się ściśle wiąże, są częstokroć narażeni na

niepowodzenia i podejmują nietrafne decyzje związane z wyborem dalszej

ścieżki edukacyjnej.

Obecna sytuacja społeczno – ekonomiczna naszego kraju stawia przed

nami duże wyzwania. Podejmowane decyzje nabierają szczególnego znaczenia.

Dotyczy to także planowania przyszłej drogi zawodowej. W związku z

pojawieniem się na rynku pracy problemu bezrobocia i wciąż rosnącym tempem

życia, nikogo nie stać na przypadkowe wybory zawodów ze względów

ekonomicznych (koszty edukacji, przekwalifikowania) jak i z uwagi na wysokie

koszty emocjonalne (frustracja, niezadowolenie, brak pewności siebie i poczucia

własnej wartości).

Nadrzędnym zadaniem szkoły jest przygotowanie młodego człowieka

życia, a nie można uczynić tego całościowo, jeśli się go odpowiednio nie

wprowadzi w świat pracy.

W ramach ogólnego rozwoju człowieka przebiega jego rozwój zawodowy,

czyli proces wyboru i przystosowania do zawodu. Trwa on od wczesnego

dzieciństwa do późnej starości. Donald E. Super, twórca teorii rozwoju

87

zawodowego określa go jako proces wdrażania obrazu samego siebie. Głosi on,

że poglądy ludzi na to kim są, zostają odzwierciedlone w tym co robią.

W pracy skupiłam się głównie na wyszukaniu odpowiedzi na pytania

typu:

- Czy potrzebna jest we współczesnej polskiej szkole instytucja doradcy

zawodowego?

- Na czym polega jego rola w kształtowaniu ścieżki kariery zawodowej uczniów

różnych typów szkół?

- Czym różni się system doradztwa w polskiej szkole od poradnictwa w

placówkach oświatowych w innych krajach Unii Europejskiej?

- Jaki jest stan przygotowania uczniów różnych szkół do podjęcia decyzji

zawodowych?

- Czy młodzi ludzie widzą potrzebę skorzystania z pomocy fachowca przy

podejmowaniu zawodowych wyborów?

W pracy starałam się wskazać rolę nauczycieli, pedagogów,

wychowawców, którzy towarzyszą młodemu człowiekowi w najistotniejszych

etapach rozwoju zawodowego; wzrostu i poszukiwaniu. Zadaniem każdego z

nich jest podjęcie działania na rzecz kształtowania tożsamości zawodowej ucznia

oraz wsparcie go w planowaniu kariery zawodowej. Nauczyciel, posiadając

wiedzę o uczniu, powinien prowadzić właściwy proces dydaktyczno –

wychowawczy, który w optymalny sposób wpłynie na rozwój osobowości ucznia

oraz właściwe podejmowanie przez niego decyzji zawodowych. Działania

podejmowane przez nauczycieli w ramach realizacji procesu dydaktyczno –

wychowawczego w czasie lekcji wychowawczych, przedmiotowych oraz zajęć

dodatkowych nauczyciela. Jednakże nauczyciel przedmiotu, wychowawca czy

pedagog nie posiada wystarczającej wiedzy, umiejętności i przygotowania, aby

właściwie wspierać ucznia w jego rozwoju zawodowym. Jego starania mogą być

tylko uzupełnieniem profesjonalnych działań doradcy zawodowego, którego

znaczenie w pracy nad kształceniem ścieżki kariery zawodowej uczniów

starałam się przedstawić.

88

Reasumując – mądrze towarzyszący nauczyciel – doradca to osoba , która

akceptuje ucznia, szanuje jego autonomię i niezależność, wspiera go, wyposaża

w informację, motywuje i dopinguje, wskazując narzędzia, stwarza możliwości

czyli daje przysłowiową wędkę a nie rybę. Doradca zawodowy to osoba, która

mądrze towarzyszy w rozwoju zawodowym uczniów.

Czynników istotnych przy planowaniu kariery edukacyjno – zawodowej

jest bardzo dużo. Po poznaniu ich należy je wszystkie ze sobą skonfrontować a

następnie już w pełni świadomie zaplanować poszczególne etapy edukacji i

zawodowej kariery. Tak, aby po zrealizowaniu tych etapów młodzi ludzie

zwieńczyli swe wysiłki osiągnięciem celu, jakim będzie zdobycie dobrej,

satysfakcjonującej pracy.

W polskiej szkole konieczne jest wdrożenie systemu, który stworzyć

powinien nowe stanowisko pracy dla doradców przy jednoczesnej pomocy

metodycznej dla nauczycieli, którzy chcą włączyć zadania doradcze do swojej

pracy wychowawczej. Doradca zawodowy w szkole powinien stanowić pierwszy

filar modelu zintegrowanego poradnictwa zawodowego. Jego pomoc dla uczniów

jest bezcenna, jego obecność w szkole to korzyść dla uczniów, którzy będą mogli

uzyskać pomoc w trafnym wyborze edukacyjno – zawodowym, dla nauczycieli,

którzy uzyskają wsparcie w prowadzeniu zajęć zawodowych i dla rodziców,

którzy otrzymają informacje, mające zasadniczy wpływ na decyzje zawodowe

ich dzieci.

Na zakończenie chciałabym raz jeszcze podkreślić, że jakkolwiek

potrzeba zatrudnienia doradcy zawodowego w szkole jest oczywista i jego rola

jest niezbędna do prawidłowego skoku w dorosłość zawodową to jednak z

przykrością muszę stwierdzić, że na tej płaszczyźnie posiadamy wiele zapóźnień.

Sądzę, że moja krytyczna opinia nie będzie odosobniona. Gdyż podobne

problemy możemy napotkać w wielu polskich szkołach. Jeśli więc chcemy, aby

nasze dzieci mogły liczyć na podobne szanse jakie mają ich rówieśnicy w

krajach Unii Europejskiej, musimy uaktywnić program naprawczy, który

pozwoli na równy start młodych Polaków w dorosłość.

89

ANEKS

90

Ankieta

Poniższa ankieta jest anonimowa. W większości pytań zaznacz jedną odpowiedź.

Twoje odpowiedzi zostaną wykorzystane do celów badawczych pracy

podyplomowej. Życzę przyjemnego wypełniania.

1.Czy lubisz się uczyć?

a) tak

b) nie

c) nie wiem

d) nie zastanawiałem/łam się nad tym

2. Czy nauka sprawia Ci trudności?

a) tak

b) czasami

c) nie wiem

d) nie

3. Lubisz uczyć się nowych rzeczy?

a) tak

b) czasami

c) może

d) nie wiem

e) nie

4. Z jakich przedmiotów czujesz się mocny/na?

a) humanistycznych

b) ścisłych

c) technicznych

d) z żadnych

5. Zdarza Ci się myśleć o przyszłości?

a) tak

b) czasem

c) rzadko

d) nigdy

e) nie

6. Czy swoją przyszłość wiążesz ze swoimi zainteresowaniami?

a) tak

b) częściowo

c) w ogóle

7. Interesujesz się: (zakreśl kilka)

a) sportem

b) muzyką

c) literaturą

d) telewizją

e) informatyką

91

f) naukami ścisłymi

g) naukami humanistycznymi

h) innymi rzeczami nie związanymi z nauką

8. Czy myślałeś/łaś już o swoim przyszłym zawodzie?

a) tak

b) trochę

c) raz

d) w ogóle

9. Czy rodzice sugerują Ci jaki zawód masz uzyskać?

a) tak

b) trochę nakierowują

c) pozostawiają mi wolną rękę

10. Jak duży wpływ wywierają rodzice na Twoje życiowe decyzje?

a) duży

b) średni

c) żaden

11. Czy przy wyborze szkoły kierowałeś/łaś się decyzjami swoich rówieśników?

a) tak

b) po części

c) nie wiem

d) nie

12. W jakim stopniu wierzysz w swoje umiejętności i zdolności?

a) w zerowym

b) średnio

c) mocno

d) bardzo mocno

e) wierzę, że już wszystko umiem

13. Czy uważasz, że rola doradcy zawodowego jest potrzebna przy wyborze zawodu?

a) tak

b) czasami

c) rzadko

d) nigdy

e) nie wiem

14. Miałeś/łaś już kontakt z doradcą zawodowym?

a) tak

b) nie pamiętam

c) nie

15. Czy posłuchałbyś rad doradcy zawodowego?

a) tak

b) nie wiem

c) może

92

d) raczej nie

e) nie

93

WIELOWYMIAROWY KWESTIONARIUSZ PREFERENCJI

WKP

Imię i nazwisko: ……………………………………………………………. Wiek

……………. Płeć: M K

Wykształcenie: wyższe ( magisterskie, licencjat), średnie ( w tym policealne),

zasadnicze, gimnazjalne, podstawowe

Szkoła:

……………………………………………………………………………………………

…………..... Klasa: …………………

Zawód wyuczony…………………………………………………………. Zawód

wykonywany: …….……………………..

Miejsce zamieszkania :

……………………………………………………………………………………………

……………………

INSTRUKCJA :

Kwestionariusz ten zawiera 133 stwierdzenia dotyczące różnych zainteresowań,

upodobań i preferencji. Przy każdym z nich oceń, w jakim stopniu zgadzasz się, ze

stwierdzenie to odnosi się do Ciebie. Za każdym razem wybierz jedną z

następujących odpowiedzi, otaczając kółkiem odpowiednią cyfrę.

1. Zdecydowanie nie zgadzam się

2. Raczej nie zgadzam się

3. Trudno powiedzied…

4. Raczej zgadzam się

5. Zdecydowanie zgadzam się

1. Lubię wysłuchiwad zwierzeo. 1 2 3 4 5

2. Przed wysłaniem listu zawsze sprawdzam, co napisałem (napisałam). 1 2 3

4 5

3. Zawsze wieczorem przygotowuje sobie wszystko , co mam ze sobą zabrad następnego

dnia rano. 1 2 3 4 5

4. Gdy muszę załatwid coś w urzędzie , lubię wcześniej dokładnie przemyśled, co i jak

powiem . 1 2 3 4 5

5. Lubię czytad książki o świecie zwierząt i roślin. 1 2 3 4 5

6. Sprawia mi satysfakcje, gdy mogę pomóc starszej osobie. 1 2 3 4

5

7. Lubię poezję. 1 2 3 4 5

94

8. Lubię wymyślad nowe zastosowania dla różnych przedmiotów . 1 2 3

4 5

9. Potrafię się skupid, nawet gdy wokół jest dużo ludzi . 1 2 3 4 5

10. Chętnie zaopiekowałbym ( zaopiekowałabym) się psem sąsiadów podczas ich

nieobecności. 1 2 3 4 5

11. Lubię czytad poradniki językowe. 1 2 3 4 5

12. Chętnie angażuję się w różne akcje charytatywne. 1 2 3 4 5

13. Lubię zastanawiad się jak działają różne urządzenia techniczne. 1 2 3 4

5

14. Mam zmysł organizacyjny. 1 2 3 4 5

15. Potrafiłbym ( potrafiłabym) zajmowad się chorymi zwierzętami. 1 2 3

4 5

16. Lubiłbym ( lubiłabym) planowad zagospodarowanie ogrodów. 1 2 3 4

5

17. Lubię majsterkowad. 1 2 3 4 5

18. W żadnym wypadku nie podjąłbym ( podjęłabym) się opieki nad osobami

przebywającymi w hospicjum. 1 2 3 4 5

19. Gdybym miał (miała) możliwości chętnie pracowałbym (pracowałabym) na działce. 1

2 3 4 5

20. Nie lubiłem (lubiłam) matematyki w szkole. 1 2 3 4 5

21. Mówienie w języku obcym, nawet jeżeli nie znam go bardzo dobrze, nie stanowi dla

mnie problemu. 1 2 3 4 5

22. Lubiłbym ( lubiłabym) pomagad komuś w odrabianiu lekcji. 1 2 3 4

5

23. Sprawiałoby mi przyjemnośd projektowanie ubrao. 1 2 3 4 5

24. Męczyłaby mnie praca wymagająca formułowania pisemnych opinii. 1 2 3

4 5

25. Skłonny ( skłonna) byłbym ( byłabym) zorganizowad akcję protestacyjną, gdyby był ku

temu powód. 1 2 3 4 5

26. Lubię zagadki matematyczne. 1 2 3 4 5

27. Lubiłem ( lubiłam) uczyd się gramatyki. 1 2 3 4 5

28. Lubiłbym ( lubiłabym) udzielad rad przez telefon. 1 2 3 4 5

95

29. Lubię zastanawiad się nad wszelkimi możliwymi skutkami jakiegoś zdarzenia. 1 2

3 4 5

30. Myślę, że reguły gramatyczne tylko utrudniają ludziom życie. 1 2 3 4

5

31. Źle się czuję w towarzystwie nieznanych mi ludzi. 1 2 3 4 5

32. Mógłbym ( mogłabym) reprezentowad interesy grupy, do której należę. 1 2 3

4 5

33. Gdy zbliża się jakieś ważne wydarzenie lub święto, lubię zaplanowad, co mam w związku

z tym do zrobienia. 1 2 3 4 5

34. Omijam z daleka dział z narzędziami w supermarketach. 1 2 3 4

5

35. Drażnią mnie niepoprawne sformułowania używanie przez prezenterów telewizyjnych i

radiowych. 1 2 3 4 5

36. Chętnie zajmowałbym ( zajmowałabym) się rękodziełem artystycznym. 1 2 3

4 5

37. Gdybym miał ( miała) możliwości, to chętnie hodowałbym ( hodowałabym) zwierzęta . 1

2 3 4 5

38. Nie lubię kupowad mebli które trzeba samemu składad. 1 2 3 4

5

39. Lubię szukad zależności matematycznych w otoczeniu. 1 2 3 4 5

40. Mam pamięd do liczb. 1 2 3 4 5

41. Nie lubię ryzyka. 1 2 3 4 5

42. Z trudnością przychodzi mi wdrożenie się do pracy po dłuższej przerwie. 1 2

3 4 5

43. Zawsze lubiłem (lubiłam) rozwiązywad zadania polegające na znajdywaniu różnic na

obrazkach. 1 2 3 4 5

44. Chętnie zajmowałbym (zajmowałabym) się pracą w szklarni. 1 2 3 4

5

45. Lubię robid porządki w szufladach. 1 2 3 4 5

46. Nie chciałbym ( nie chciałabym) zajmowad żadnego odpowiedzialnego stanowiska. 1

2 3 4 5

47. Źle znoszę wielkie zmiany. 1 2 3 4 5

96

48. Nie mam trudności z rozłożeniem i złożeniem robota kuchennego. 1 2 3

4 5

49. Moim ulubionym zajęciem jest lektura słowników, encyklopedii, itp. 1 2 3

4 5

50. Nie lubię przerywad pracy, bo wytrąca mnie to z rytmu. 1 2 3 4 5

51. Potrafię skupid się na tym, co robię, mimo dobiegającego gwaru. 1 2 3

4 5

52. Nie mam zwyczaju planowad swoich wydatków. 1 2 3 4 5

53. Nie lubię przebywad w towarzystwie osób mocno starszych. 1 2 3 4

5

54. Moi sąsiedzi mogą zawsze liczyd na moją pomoc. 1 2 3 4 5

55. Gdy mam porozmawiad z szefem, lubię się do tego dokładnie przygotowad. 1 2

3 4 5

56. W szkole lubiłem (lubiłam) pisad wypracowania. 1 2 3 4 5

57. Nigdy nie lubiłem ( nie lubiłam) pakowad paczek. 1 2 3 4 5

58. Chętnie zajmuję się rachunkami. 1 2 3 4 5

59. Lubię porównywad ceny różnych ofert promocyjnych. 1 2 3 4 5

60. Pracując na komputerze, lubię szukad w programach nieznanych mi funkcji. 1 2

3 4 5

61. Potrafiłbym (potrafiłabym) naprawid gniazdko elektryczne. 1 2 3 4

5

62. Podjąłbym (podjęłabym) się pokierowania działaniami, w których bierze udział wiele

osób. 1 2 3 4 5

63. Lubię rozmawiad z ludźmi na temat ich problemów osobistych. 1 2 3 4

5

64. Lubię taoczyd. 1 2 3 4 5

65. Potrafiłbym (potrafiłabym) sam (sama) złożyd komputer. 1 2 3 4

5

66. Chętnie spędzam wolny czas podpatrując ptaki. 1 2 3 4 5

67. Chętnie pracowałbym (pracowałabym) jako wolontariusz w ośrodku pomocy społecznej.

1 2 3 4 5

97

68. Zawsze jestem gotowy (gotowa) poświęcid swój czas osobie, która tego potrzebuje. 1

2 3 4 5

69. Lubiłbym (lubiłabym) tłumaczyd teksty z języków obcych. 1 2 3 4

5

70. Regularnie spisuję swoje wydatki. 1 2 3 4 5

71. Zawsze pojawiam się na dworcu na długo przed odjazdem pociągu, bo nie chcę się

spóźnid. 1 2 3 4 5

72. Chętnie podejmuję się pełnienia odpowiedzialnych funkcji. 1 2 3 4

5

73. Nie lubię posługiwad się wiertarką. 1 2 3 4 5

74. Lubię pracowad w samotności. 1 2 3 4 5

75. Lubię porównywad zapachy różnych perfum. 1 2 3 4 5

76. Lubię kontakt z przyrodą. 1 2 3 4 5

77. Nie wiem, skąd niektórzy ludzie wiedzą, gdzie postawid przecinek. 1 2 3

4 5

78. Czytanie książek nudzi mnie. 1 2 3 4 5

79. Potrafię zreperowad kran. 1 2 3 4 5

80. Sprawiałoby mi dużą przyjemnośd prowadzenie samochodu. 1 2 3 4

5

81. Lubię rywalizowad z innymi. 1 2 3 4 5

82. Łatwo wychwytuję popełniane przez innych błędy językowe. 1 2 3 4

5

83. Na umówione spotkania przychodzę zwykle za wcześnie. 1 2 3 4

5

84. Mam „dobrą rękę” do uprawy kwiatów doniczkowych. 1 2 3 4 5

85. Lubię filmy przyrodnicze. 1 2 3 4 5

86. Interesuję się ekologią. 1 2 3 4 5

87. Lubiłbym (Lubiłabym) opowiadad dzieciom bajki. 1 2 3 4 5

88. W szkole lubiłem (lubiłam) robid wycinanki. 1 2 3 4 5

89. Uważam, że roczniki statystycznie są ciekawą lekturą. 1 2 3 4 5

98

90. Zawsze jestem gotowy (gotowa) służyd wsparciem osobie, która czuje się nieszczęśliwa.

1 2 3 4 5

91. Dobrze pamiętam i rozpoznaję odcienie barw. 1 2 3 4 5

92. Nie lubię pracowad, gdy ktoś patrzy mi na ręce. 1 2 3 4 5

93. Przesadzanie kwiatów jest jedynym z moim ulubionych zajęd. 1 2 3 4

5

94. Sprawiałoby mi przyjemnośd planowanie wystroju wnętrz mieszkalnych. 1 2

3 4 5

95. Źle znoszę niespodziewane zmiany porządku dnia. 1 2 3 4 5

96. Nawet nie mierząc ubrania, jestem w stanie wyobrazid sobie jak będę w nim wyglądad. 1

2 3 4 5

97. Myślę, że jestem dobrym negocjatorem. 1 2 3 4 5

98. Wieczorem lubię zaplanowad sobie rzeczy, które mam zrobid następnego dnia. 1 2

3 4 5

99. Lubię ciszę. 1 2 3 4 5

100. Denerwuję się na myśl, że to, co robię, będzie potem oceniane. 1 2 3

4 5

101. Lubiłbym (lubiłabym) pomagad komuś w układaniu fryzury. 1 2 3 4

5

102. Lubię liczyd w pamięci. 1 2 3 4 5

103. Uczestnicząc w organizowaniu jakiejś imprezy, chętnie zająłbym (zajęłabym) się

ułożeniem budżetu. 1 2 3 4 5

104. Chętnie zabieram głos w dyskusjach. 1 2 3 4 5

105. Gdy mam wolny czas, to lubię „grzebad” w samochodzie. 1 2 3 4

5

106. Nie sprawiłoby mi problemu występowanie przed dużą publicznością. 1 2

3 4 5

107. Bez trudu dostrzegam zmiany w wyglądzie znanych mi osób. 1 2 3

4 5

108. Lubię brad udział w ostrych dyskusjach. 1 2 3 4 5

109. W szkole nie lubiłem (nie lubiłam) geometrii. 1 2 3 4 5

110. Lubię spędzad wolny czas czytając książki. 1 2 3 4 5

99

111. Chętnie podjąłbym (podjęłabym) się zorganizowania klubu mieszkaoców. 1 2

3 4 5

112. Uważam, że lepiej jest improwizowad niż wcześniej przygotowad się do rozmowy w

jakiejś ważnej sprawie. 1 2 3 4 5

113. Lubię zagadki logiczne. 1 2 3 4 5

114. Lubię zastanawiad się, jak udoskonalid działanie różnych urządzeo. 1 2 3

4 5

115. Lubię szyd. 1 2 3 4 5

116. Jestem w swoim żywiole, gdy mogę publicznie zabrad głos. 1 2 3 4

5

117. Nie lubię naprawiad urządzeo, które składają się z drobnych elementów. 1 2

3 4 5

118. Lubię rozwiązywad rebusy. 1 2 3 4 5

119. Gdy idę so sklepu, lubię wcześniej przygotowad sobie listę zakupów. 1 2 3

4 5

120. Z trudem przechodzi mi przelanie myśli na papier. 1 2 3 4 5

121. Potrafię odróżnid różne gatunki drzew. 1 2 3 4 5

122. Lubię samodzielnie robid różne drobne naprawy w domu. 1 2 3 4

5

123. Zanim zabiorę się do pracy, dokładnie planuję, co będę robid. 1 2 3

4 5

124. Sprawia mi przyjemnośd wykonywanie takich czynności, które wymagają dużej

precyzji ruchów. 1 2 3 4 5

125. Lubię wziąd sprawy w swoje ręce, gdy widzę, że inni są bierni. 1 2 3

4 5

126. Bez oporów domagam się od innych, żeby wykonywali to, co do nich należy. 1

2 3 4 5

127. Chętnie zajmowałbym (zajmowałabym) się inwentaryzacją towarów w sklepie. 1

2 3 4 5

128. Nie lubię, gdy muszę jednocześnie zajmowad się kilkoma rzeczami. 1 2 3

4 5

129. Chętnie zajmuję się małymi dziedmi. 1 2 3 4 5

130. Bardzo denerwuję się, gdy mam zdawad egzamin. 1 2 3 4 5

100

131. Lubię obserwowad zmiany zachodzące w przyrodzie w ciągu roku. 1 2 3

4 5

132. Wykonywanie drobnych spraw przy samochodzie sprawia mi przyjemnośd. 1 2

3 4 5

133. Mógłbym (mogłabym) pracowad w stadninie. 1 2 3 4 5

Bibliografia

1. Banka A., Psychologiczne doradztwo karier, PRINT.

2. Budkiewicz J., Ogólna problematyka i perspektywy rozwojowe

poradnictwa zawodowego, Kwartalnik.

3. Czerwińska - Jasiewicz M., Decyzje młodzieży dotyczące własnej

przyszłości, Oficyna Wydawnicza Wydziału Psychologii Uniwersytetu

Warszawskiego, Warszawa, 1997.

4. Furmanek W., Podstawy edukacji zawodowej, Wydawnictwo Oświatowe

FOSZE, Rzeszów 2000.

5. Goriszowski W., (red): Badania pedagogiczne w zarysie. Skrypt dla

studentów pedagogiki, WSP, TWP, Warszawa 1997.

6. Greiner I. , Szkolny doradca zawodowy w wybranych krajach Unii

Europejskiej.

101

7. Guichard J., Huteau M., Psychologia orientacji i poradnictwa

zawodowego.

8. Jarvis 2000.

9. Jędrzejowski S.,

Kreowanie karier Zawodowych we współczesnej placówce edukacyjnej,

Górnośląskie Centrum Edukacyjne Gliwice 1999.

10. Kania I., Orientacja i poradnictwo zawodowe w Finlandii.

11. Kargulowa A., O teorii i praktyce poradnictwa zawodowego,

Wyd. Naukowe PWN.

12. Karney J. E., Człowiek i praca; wybrane zagadnienia z psychologii i

pedagogiki pracy.

13. Kociewska A., Informacja zawodowa jako proces komunikacji, Biuletyn

Informacji Zawodowej COMPWZ , Warszawa 1983.

14. Lamb R., Poradnictwo zawodowe w zarysie, Zeszyty informacyjno-

metodyczne doradcy zawodowego, KUP, Warszawa 1999.

15. Lelińska K., Przygotowanie uczniów do wyboru zawodu metoda zajęć,

Wydawnictwo Naukowe PWN.

16. Lelińska K., Czynniki determinujące wybór zawodu, szkoły i pracy,

Pedagogika Pracy.

17. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1982.

18. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,

Wydawnictwo Impuls, Kraków 2000.

19. Młonek K., Młodzież na rynku pracy w Polsce w świetle badań,

KUR, Warszawa, 1996.

20. Nowacki T. W., Zawodoznawstwo, Instytut Technologii Eksploatacji,

Radom 2001.

21. Nowacki T.W., Leksykon Pedagogiki Pracy, Instytut Technologii

Eksploatacji,

Radom 2003.

22. Nowak S., Metodologia badań socjologicznych. Zagadnienia ogólne,

PWN,

102

Warszawa 1970.

23. Parzęcki R., Symela K., Zawadzki B., Orientacja i poradnictwo zawodowe

Materiały informacyjno-metodyczne, Instytut Technologii Eksploatacji,

Radom 1995.

24. Pasykowska A., Rogacy, Psychologiczne podstawy wyboru zawodu,

Przegląd koncepcji teoretycznych, Warszawa KOWEZiU, 2002.

25. Paszkowska –

Rogacz A., Zarys systemów doradztwa zawodowego w krajach

Unii Europejskiej. W.: Psychologiczna problematyka doradztwa zawodo

wego. Red. H. Skłodowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Łudzkiego,1999.

26. Paszkowska –

Rogacz. A.: Doradztwo zawodowe w krajach Unii Europejskiej,

Problemy Poradnictwa”, 1996, nr. 1 (4).

27. Peter J., Ogólna metodologia pracy naukowej, Książka i Wiedza,

Wrocław-Warszawa 1964.

28. Pilch T., Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych,

Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1971.

29. Pilch T., Wroczyński R., Metodologia pedagogiki społecznej, PWN,

Warszawa – Wrocław 1979.

30. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, wyd. Żak, Warszawa 1998.

31. Rachalska W., Problemy orientacji zawodowej. WSiR Warszawa 1987.

32. Red. Sołtysińska G, Woroniecka

J., Przygotowanie uczniów gimnazjum do wyboru zawodu, Wyd

. Warszawa KOMEZiU 2001.

33. Sikorski W., Korekcja zaniżonych aspiracji edukacyjno-zawodowych

młodzieży, w: Pedagogika Dorosłych nr 28/1996.

34. Skorny Z., Metody badań, diagnostyka psychologiczna, Zakład Narodowy

im. Ossolińskich, Wrocław 1974.

35. Szajek St., Orientacja i poradnictwo zawodowe PWN, Warszawa 1979.

36. Tlumacz. Piotrowska D. , Zarządzanie karierą, Wyd. EMKA.

103

37. Trzeciak W., Aktualne problemy poradnictwa zawodowego, KUP,

Warszawa 1996.

38. Trzeciak, W., Drogosz. – Zabłocka E.,

(red) Model zintegrowanego poradnictwa zawodowego w Polsce,

Przegląd koncepcji teoretycznych, Warszawa KOWEZiU, 2002.

39. Uchwała 110 Rady Ministrów z dn. 3 maja 1974.

40. Watts, Guichard, Dla poradnictwa zawodowego, Szkolenie Doradców

1994.

41. Wojtasik B., Warsztat doradcy zawodu. Aspekty pedagogiczno –

psychologiczne, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 1997.

42. Zaczyński, W., Praca badawcza nauczyciela, WsiP, Warszawa 1995.

43. Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego – zeszyt 13

„System szkolenia, kształcenia i poradnictwa zawodowego w krajach

Europy – Wielka Brytania” , Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 2000.

44. Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego – zeszyt 18

„System szkolenia, kształcenia i poradnictwa zawodowego w krajach

Europy – Francja”, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 2001.