ROCHAS ÍGNEASROCHAS ÍGNEAS

As rochas ígneas son masas de cristais entretecidos, ás veces con matriz vítrea ou exclusivamente vítrea,formadas a partires de magmas que ao ascender a través da litosfera ou xa na superficie da Terra, solidifican. Se cristalizan no interior da Terra denomínanse rochas intrusivas ou plutónicas, e se solidifican ao chegar á superficie rochas extrusivas ou volcánicas

COMPOSICIÓN QUÍMICACOMPOSICIÓN QUÍMICA• Elementos: * Sílice (SiO2) * Alúmina (Al2 O3) * Ferromagnesianos: (Fe2 O3 + FeO + MgO +

CaO) * Álcalis: (Na2O + K2O)• Contido en sílice: * Félsicas: ricas en sílice (66 a 75%) * Intermedias: contido en sílice entre o 52% e

66% * Máficas: pobres en sílice (45 a 52%) * Ultramáficas: con menos do 45% de sílice

CONTIDO EN SÍLICE:

■FÉLSICAS: xéranse a partir de magmas viscosos procedentes da fusión da codia continental; con minerais claros (feldespatos e cuarzo) como compoñentes principais, cristalizan a temperaturas (600-900 ºC) relativamente baixas.

■INTERMEDIAS: formadas por feldespatos e minerais ferromagnesianos, con cuarzo ausente ou escaso.

■MÁFICAS:pobres en sílice e ricas en minerais ferromagnesianos; (olivino,piroxenos, anfíboles, biotita), con plaxioclasas e sen cuarzo; son rochas de cor escura que cristalizan a alta temperatura (1000 ºC) a partires de magmas fluídos que proveñen do manto.

■ULTRAMÁFICAS: formadas por minerais ferromagnesianos; forman o manto e as que encontramos na codia ascenderon en estado sólido por procesos tectónicos ou arrastradas por outros magmas

Os elementos traza e os isótopos utilízanse amplamente nos estudos petrolóxicos. Por exemplo, a representación de relacións isotópicas 87Sr/86Sr fronte a 143Nd/144Nd serve para diferenzar basaltos de plumas mantélicas ou tipo OIB (oceanic island basalts) dos tipo MORB (mid-oceanic ridge basalts) ou basaltos de dorsal. Esa relación amósanos como a composición isotópica dos meteoritos condríticos (representativa do manto) cae dentro do campo dos basaltos IOB, mentres que os basaltos MORB (codia oceánica) e os granitoides (codia continental) son diferenciados con relacións isotópicas diferentes

Caracterización xeoquímica de basaltos tipo MORB e IOB e granitoides

COMPOSICIÓN MINERALÓXICACOMPOSICIÓN MINERALÓXICA

MINERAIS DAS ROCHAS ÍGNEAS

• Cuarzo: brillo vítreo, cor clara• Feldespatos: a) Potásicos= Ortosa: cores claras b) Calcosódicos= Plaxioclasas:

albita,andesita,labradorita, anortita • Piroxenos: áchanse tamén en rochas metamórficas - Auxita: brillo nacarado opaco, cor verde escura a

negra

• Anfíboles: áchanse tamén en rochas metamórficas - Hornblenda: brillo vítreo, opaco, cor verde-

negra• Micas: exfoliables, brillo resplandescente a) Biotita: de cor verde escura a negra

b) Lepidotita:clara,difícil de diferenciar das outras

c) Moscovita: branca, brillo nacaradod) Vermiculita: verde máis claro que a biotita

e) Margarida: cores pálidas• Olivino: brillo vítreo, cor verde oliva. Sinónimo de

PeridotoMoitos deles forman series isomorfas

COMPOSICIÓN MINERALÓXICACOMPOSICIÓN MINERALÓXICA

• As rochas ultramáficas clasifícanse segundo o % de olivino, piroxeno ou anfíbolo representadas nun diagrama triangular.

• As rochas félsicas, intermedias e máficas clasifícanse segundo o % de feldespato alcalino (A), plaxioclasa (P), cuarzo (Q) ou feldespatoides (F).Tendo en conta que estes dous últimos minerais son incompatibles entre si, o diagrama utilizado é un dobre triángulo QAPF.Para as rochas volcánicas utilízase outro diagrama.

Clasificación das rochas plutónicas-Diagrama de Streqkeisen

Composición mineralóxica das Composición mineralóxica das rochas volcánicasrochas volcánicas

Nesta clasificación hai que ter en conta que:

■ Os límites entre as clases son arbitrarios.■ Feldespatos alcalinos e plaxioclasas non son diferenciables “de visu”.■ Non se teñen en conta os minerais ferromagnesianos, que poden chegar a representar máis do 50% da rocha

COMPOSICIÓN DAS ROCHAS ÍGNEASCOMPOSICIÓN DAS ROCHAS ÍGNEASPolo tanto, para describir a composición mineralóxica das rochas é preferible utilizar outros diagramas que non teñen unha función clasificadora pero que inclúen todos os minerais esenciais.

Texturas das rochas ígneasTexturas das rochas ígneas• Refírese á disposición xeométrica dos minerais dunha rocha.• É o resultado dos procesos de nucleación e crecemento dos

cristais ao solidificar a rocha a partir dun magma, procesos controlados pola velocidade de arrefriamento.

• Depende das condicións de cristalización do magma: - Arrefriado lento (plutónicas): os núcleos cristalinos estanse

formando e destruindo e só uns poucos dan lugar a cristais de gran medio a groso.

- Arrefriado rápido (volcánicas): fórmanse moitos núcleos crsitalinos que teñen máis probabilidades de medrar que de destruirse. Os cristais serán numerosos e de pequeño tamaño

Os cristais formados en fases temperás soen ser fenocristais (de gran tamaño) e idiomorfos (con caras cristalinas); cando un magma arrefria lentamente,ascende e solidifica rapidamente, fenocristais idiomorfos quedan dispersos nuha matriz de gran fino ou vítrea.A textura permite coñecer a orde na que cristalizaron os minerais.As rochas plutónicas e volcánicas difiren na velocidade de arrefriamento e polo tanto na súa textura

Orde de cristalización

Os criterios que se utilizan para describir as texturas das rochas ígneas son o grao de cristalinidade, a granularidade e a forma dos cristais

Criterios de caracterización da Criterios de caracterización da texturatextura

Grao de cristalización (proporción de cristais e vidro):• Holocristalina: só cristais a) Graúda: fanerítica, con arrefriado lento (a) b) Micrograúda: afanítica, de arrefriado máis rápido (b).• Hialocristalina: cristais + vidro. Pode ter fenocristais,

microcristais e pouco ou moito vidro e poucos cristais (c)• Holohialina ou vítrea: só vidro

Criterios de caracterización da Criterios de caracterización da texturatextura

Granularidade (tamaño dos cristais)►Visualización dos cristais:• Faneríticos: recoñocibles a simple vista• Afaníticos: non visibles a simple vista►Tamaño relativo dos cristais:•Equigranulares:cristais teñen aproximadamente mesmo tamaño•Porfídicas: fenocristais dispersos en matriz afanítica ou fanerítica•Microporfídicas:cristais microscópicos (microlitos) dispersos en

matriz criptocristlina ou vítrea►Forma dos cristais:• Idiomorfos: cristais limitados por caras cristalinas• Alotriomorfos: cristais con bordos de gran irregulares

Outros termos texturais describen:● Aspectos de determinados cristais: a) Pertítica: bandas de albia en ortoclasa b) Zonada: bandas de crecemento concéntricas.● Disposición dos cristais: a) Fluidal: cristais tabulares orientados. b) Poiquilítica: cristais de gran groso con inclusións. c) Vesicular: con pequenos ocos (burbullas de gas na lava).

Algunhas rochas volcánicas denomínanse pola textura que presentan:● Obsidiana: vítrea.● Pedra pómez: vítrea vesicular.● Escoria: vesicular cun % de ocos moi alto.Nalgunhas rochas plutónicas que se encontran formando diques reciben nomes específicos:● Pegmatita: fanerítica con grandes cistais (2- 5 cm), e félsicas.● Aplita: afanítica holocristalina, e félsica.● Pórfido (félsica) e Lamprófido (máfica): fenocristais en matriz afanítica.● Diabasa: afanítica holocristalina, máfica

Criterios de caracterización da Criterios de caracterización da texturatextura

Tipos de texturas atendendo á relación entre os seus compoñentes

• Graúda: propia de rochas plutónicas. Holocristalina e fanerítica

• Pegmatítica: propia de rochas filonianas. Cristais de gran tamaño

• Aplítica: propia de rochas filonianas. Cristais de pequeño tamaño

• Porfídica: propia de rochas filonianas e volcánicas.Fenocristais +microcristais

As texturas ígneasAs texturas están determinadas polas condicións de cristalización do magma As rochas ígneas poden identificarse coas seguintes variedades de texturas: Texturas vítreas: formadas polo arrefriamento brusco do magma, non ha cristais identificables a ningunha escala. Texturas afaníticas: os cristais só poden ser identificados coa axuda do microscopio. Texturas faneríticas: os cristais identifícanse a ollo . Texturas porfíricas: algúns minerais preséntanse en forma de grandes cristais (fenocristais) embebidos nun conxunto de elementos de menor tamaño, tamén chamado matriz--, que pode incluso ser de natureza vítrea.

A textura é un elemento de relevancia á hora de identificar se o arrefriamento dunha rocha foi rápido (texturas vítreas e afanítica) ou lento (textura fanerítica). A textura porfírica resulta dun cambio na velocidade de arrefriamento. A un período moi lento, no que medran os fenocristais, segue un período máis rápido, que produce cristais más pequenos, ou brusco, que xera unha matriz vítrea. O contido de fluidos do magma pode ter tanta relevancia no control do tamaño dos cristais como na velocidade de arrefriamento. Os cristais máis grandes (que poden chegar a medir metros) característicos dla textura pegmatítica son o resultado do arrefriamento dun magma moi rico en gases disoltos.

ESTRUTURAS DAS ROCHAS ÍGNEASESTRUTURAS DAS ROCHAS ÍGNEAS

Xenolitos: restos non fundidos da rocha encaixanteEnclaves: masas mineralóxicas diferenciadas con

bordos netosSegregacións: concentracións minerais sen formas

nin límites netosBandeados composicionais: concentracións de

minerais en capas por sedimentación dos cristais durante o proceso de cristalización

XENOLITO/GABARRO

http://www.flickr.com/photos/24823925@N02/2479872177/

BANDEADOS

ENCLAVE máfico

As rochas volcánicas fórmanse a partir de correntes de lava (magma que flúe pola superficie) ou de depósitos piroclásticos, orixinados pola fragmentación do magma ao formar unha nube eruptiva e consolidar no aire.As lavas basálticas pouco viscosas (pahoehoe), flúen laminarmente, e a codia é enrugada polo propio fluxo da lava: lavas cordadas. En lavas algo máis viscosas (aa) a codia rompe e forma cascotes: lavas en bloque. Se unha corrente de lava solidifica cando xa se ten detido, fórmanse gretas poligonais: disxunción columnar. En correntes de lava subacuática a superficie solidifica rapidamente formando masas globosas que se apilan unha sobre outras: lavas almofadadas. As lavas félsicas (moi viscosas) apenas flúen e forman masas bulbosas denominadas domos.Os materiais piroclásticos clasifícanse segundo o tamaño en: bombas volcánicas (< 6,4 cm), lapilli (2 mm-6,4 cm) e cinzas (> 2 mm9. Se os fragmentos están soltos denomínanse tefras,e se consolidados tobas (só cinzas) ou brechas volcánicas

CLASIFICACIÓN DAS ROCHAS ÍGNEASCLASIFICACIÓN DAS ROCHAS ÍGNEAS

Ultramáficas: menos do 45% de sílice

Minerais melanócratos (melano=negro).Ricos en Fe e Mg

Máficas ou Básicas: 45-52% de sílice

Filonianas

Intermedias:52-66% de sílice

Plutónicas

Minerais leucócratos (leuco=branco). Nin Fe nin Mg

Félsicas ou Ácidas: máis do 66% de sílice

Volcánicas

Composición mineralóxica

Composición química

Emprazamento das rochas

Clasificación de Nockolds e Clasificación de Nockolds e StrekeisenStrekeisen

PRINCIPAIS ROCHAS ÍGNEASPRINCIPAIS ROCHAS ÍGNEAS

Magmas ácidos ou félsicosA) Grupo do Granito – RiolitaGranitoGranodioritaRiolitaB) Grupo da Sienita – TraquitaSienitaTraquita

Magmas intermediosA) Grupo da Diorita – AndesitaDioritaAndesita

Magmas básicos ou máficos

A) Grupo dos Gabros – BasaltosGabrosBasaltosMagmas ultrabásicosPeridotitasPiroxenitasOfiolitas ou complexos ofiolíticos

ROCHAS FILONIANASPórfidosRochas filonianas ácidas: Aplitas e PegmatitasRochas filonianas básicas: Diabasa e Lamprófidos

Descrición das principaisDescrición das principais Rochas ÍgneasRochas Ígneas

Rochas Plutónicas

●Granito: Rocha fanerítica, equigranular ou porfídica,

con cuarzo e feldespatos (ortosa) como minerais esenciais e biotita e moscovita como accesorios. Os feldespatos teñen cores entre blanco, gris e salmón, que tenden a avermellados se o feldespato potásico é dominante, e formas frecuenetmente rectangulares. O granito aflora en grandes macizos (batolitos),moi homoxéneos e frecuentemente asociados a filóns pegmatíticos e aplíticos.

De cores claras a intermedias (branca-negra), destacamos o granito galego variedade << rosa Porriño>> de cor rosa.

Presenta un tamaño de gran goso a moi groso, debido a un arrefriamento lento do magma.

A súa textura é graúda, fundamentalmente.

.

Granitos

Granito de dúas micas

Granitopulido

Granito alterado

(meteorizado)

Granito rosa

Granito rosa pulido

● Sienita:Rocha fanerítica, formada principalmente por feldespatos alcalinos (plaxioclasas: albita), con anfíboles, biotita como accesorios. Os cristais de feldespato K ( (ortosa) poden ser avermellados, mostrar reflexos azuis, ou ter forma redondeada e gran tamaño cunha coroa de plaxioclasas verdosas.

De cor rosada (rosa-negro). É como un granito pero sen cuarzo.

Ten un tamaño de gran similar ao do granito.

A súa textura é grúda.

Sienita

●Granodiorita:

A cantidade de plaxioclasas é netamente superior á de feldespato potásico, ademais o contido en minerais melanócratos é maior que nas outras rochas graníticas, polo que o seu aspecto é máis escuro. A súa textura é graúda.

Úsanse en construción, revestimento de paredes e chans

Granodiorita

● Dioritas : Rochas faneríticas cunha armazón de cristais rectangulares de plaxioclasa e piroxenos e anfíboles (hornblenda) enchendo os ocos. A plaxioclasa é máis cálcica en gabros que en dioritas, e nestas o máfico dominante é o anfíbol. A porcentaxe de plaxioclasas é maior nas dioritas que nos gabros.

Os gabros son rochas escuras que forman a codia oceánica, e as dioritas, máis claras e verdosas, localízanse en macizos intrusivos.

A diorita é unha rocha plutónica de composición intermedia. A cor é branca salpicada de negro. A súa textura é graúda.

Diorita

● Gabros :

Son rochas plutónicas básicas de cores escuras, grises ou verdosas, formadas por plaxioclasas,piroxenos,olivinos e algo de anfíboles; con textura graúda, fórmase nas zonas de rif.

Presenta un tamaño de gran groso.

Usáronse en construción, para adoquinar as rúas e para a “gravilla” do asfaltado.

Gabro

● Peridotitas :

Son rochas ultrabásicas de cor escura e gran densidade formadas exclusivamente por olivinos e piroxenos. Cando o único mineral é o olivino se as chama dunitas . Pola zona de Cabo Ortegal explótase unha canteira de dunita que se utiliza en siderurxia. Crese que son fragmentos do manto inxectados na codia durante os movementos oroxénicos. Son as que se forman a maior profundidade dentro da Terra e case nunca alcanzan a superficie en estado fundido.

Unha variedade é a kimberlita, peridotitas micáceas nas que a súa importancia estriba en que conteñen diamantes.

Peridotita

● Piroxenita:Formadas entre un 50 e un 90% por piroxenos

Rochas Volcánicas

● Riolita e Dacita: Rochas claras, de cores cincentas, rosadas ou amareladas, formadas por unha masa vítrea que contén cristais de feldespato e cuarzo, con biotita as riolitas e hornblenda (anfíbol) as dacitas. Encóntranse formando tobas e brechas volcánicas en depósitos piroclásticos que se estenden a decenas de Km da súa orixe, ou asociadas rochas vítreas (pedra pómez ou pumita de aspecto vesicular e a obsidiana, aspecto de vidro e de cor negra brillante, utilizada para fabricar obxectos de adorno) procedentes de lavas ricas en sílice.

A riolita é unha rocha volcánica similar ao granito en composición pero con textura porfídica, na que os fenocristais son de cuarzo.

Riolitas

Dacitas

Pumita ou pedra pómez

Obsidiana

● Traquita:

Son rochas de cores claras (de gris clara a rosada) formadas na súa maior parte por feldespatos alcalinos diseminados nunha masa vítrea porosa. Aparecen asociadas aos basaltos polo que se supón que se formaron por diferenciación dos mesmos. Proceden de lavas moi viscosas que ao arrefriarse forman pitóns ou agullas que, por ser resistentes á erosión, destacan sobre as rochas circundantes como elevacións. A súa textura é porfídica.

Traquita

● Andesita:É unha rocha escura, negra a gris-verdosa. De composición intermedia entre o basalto e a riolita, está composta de feldespatos, biotita e outros minerais. Caracterízase por presentar un gran fino.

Presenta unha textura porfídica nunha matriz microcristalina, na que os fenocristais son de plaxioclasas e biotita, visibles a simple vista . Son as lavas máis abundantes, despois das basálticas, en ambientes compresivos ou de subdución como nos Andes e, en España, destacan as de Cabo de Gata (Almería).

Andesitas

Andesita

● Basalto:

Rocha de gran fino, de cor verde escura a negra. Textura porfídica, con algúns fenocristais verde-dourados de olivino e un baixo % de vidro; matriz con plaxioclasa, piroxenos (auxita) de cor negra e frecuentemente magnetita.Representan o 80% das lavas expulsadas polos volcáns.

Pódense presentar formando grandes coladas de lava ou fragmentadas segundo unha disxunción columnar. No mar dá unha morfoloxía especial:as “pillov-lavas”

Basaltos

Rochas Filonianas

● Pórfidos:

De textura porfídica, son de igual composición que as rochas plutónicas das que proceden, por ser porcións segregadas de magmas plutónicos. Así serán porfídos graníticos, pórfidos sieníticos,etc. Son duros e resitentes, empréganse en construción, para adoquinar rúas e, pulidos, úsanse como rocha ornamental.

Pórfidos

● Rochas filonianas ácidas:

Están formadas por cuarzo e feldespatos fundamentalmente, non teñen ferromagnesianos. Orixínanse nas últimas etapas da consolidación magmática, cando tras a cristalización das rochas plutónicas, queda un residuo magmático rico en vapor de auga e volátiles que se introduce por gretas e solidifica nos arredores dos plutóns. A súa textura ésimilar ás das rochas plutónicas, pero o tamaño do gran é diferente.

Destacan as Aplitas, similares ao granito,pero con gran máis fino e moi brancas, presentando textura aplítica es as Pegmatitas similares ás aplitas e granitos pero con cristais enormes de cuarzo e ortosa con textura pegmatítica.

Pegmatita

Aplita

● Rochas filonianas básicas:

Son rochas de cores escuras ricas en ferromagnesianos, piroxenos, anfíboles e biotita, que presentan en rexións graníticas ou metamórficas diferenciándose unhas das outras polo contido en ferromagnesianos e a clase de feldespatos que as acompaña. Destacan a Diabasa e os Lamprófidos

Lamprófido

Diabasa