retrat economich dl südtirol - camcom.bz.it › sites › default › files › ... · retrat...

Retrat economich dl Südtirol

Auturs:Oswald LechnerBarbara Moroder

Colaboradëssa:Alberta Mahlknecht

Balsan, setëmber 2011

3 Retrat economich dl Südtirol

Indesc plata

1. Posiziun geografica y storia dl’economia 5

2. La jënt 7

3. La produziun economica 10

4. Les impreses 12

Agricoltöra 14 Industriadelauraziun 15 Frabiché 16 Comerz 16 Hotelaria 17 Sorvisc 18 Escursartejanat 19

5. I faturs de svilup: inovaziun, internazionalisaziun y cooperaziun 20

Inovaziun 20 Internazionalisaziun 20 Cooperaziun 21

6. La politica economica tl Südtirol 22

Ćiamenadlcomerz 22

7. Sostenibilité 24

8. Le Südtirol tl confrunt 25

9. Sfidades por le dagnì 26


Retrat economich dl Südtirol

1. Posiziun geografica y storia dl’economia

Le Südtirol, ponü ite tl cör dles Alpes, é la provinzia taliana plü a nord. Le te-ritore, che é te na posiziun zentrala dl’Europa, confinëia cun l’Austria, la Svizera y cun les provinzies de Sondrio, Trënt y Belun. Öna dles avënes dl tra-fich plü importantes dl’Europa, l’assa dl Prener, passa fora por le Südtirol. L’autostrada dl Prener é inće le coliamënt plü important che passa fora por les Alpes.

Le Südtirol à indöt na spersa de 7.400 km², mo le teritore é dër da munts y porchël po ma na picia pert dl teritore gnì popolada y sfrutada dal punt d’odüda economich. Ma le 14% de döta la spersa é sot i 1.000 metri d’altëza!


I avenimënć storics y politics à influenzè dassënn le svilup economich dl Südtirol. Cun l’anesciun dl Südtirol ala Talia, do la pröma vera mondiala (1914-1918), s’àl portè pro condiziuns economiches genera-les desfarëntes por les impreses dl Südtirol. Tratan l’italianisaziun tres le fascism s’àl aćiasè a süd de Balsan na industria dl metal pesoch atipica por le Südtirol, y im-pormò daldô é les porsones spezialisades gnüdes formades sön le post. L’Opziun, tratan la secunda vera mondiala, à fat a na moda che na gran pert dla forza de laûr s’un jiss tl’Austria y ti Paîsc Todësc, mo i

dagns é romagnüs ti limi por mirit dl arferamënt dl trasferimënt y dla reopziun. Do la secunda vera mon-diala àl metü man tl Südtirol le svilup economich, mo tl medemo tëmp àl inće metü man na fasa de mudamënt: porvia dl’automatisaziun tl’agricoltöra ti agn 50 y 60 se trasferësc tröpes porsones dl Südtirol dala periferia ti zëntri o foradecà. Avisa adaldërt mët man ti agn 70 le boom dl turism. Cun na politica che ćiara al dagnì é i raiuns desman gnüs revalutà y an à fat a na moda che la jënt ne s’un jiss nia. Ti agn 80 y 90 s’à le numer dla popolaziun y le bëgnester economich stabilisé tl Südtirol. Le scomenciamënt dl 21ejim secul é caraterisé da marćià daverć y dala sfidada de ti tignì bòt ala concorënza cun na strotöra economica basada sön les pices impreses.

La soluziun pazifica di conflić politics à sostignì le svilup economich, ajache ara é la premissa por n funzionamënt efiziënt dl’economia. Tocan pro la Talia à l’economia dl Südtirol n majer raport cun la Talia co cun i vijins a nord. La varieté culturala y le bilinguism dla popolaziun dl Südtirol rapresentëia por la provinzia inće poscibilitês suraprò por l’economia (p.ej. le comerz alingrossa, les filiales de impreses todësces y austriaches).


2. La jëntTl’economia mët a desposiziun la popolaziun la forza de laûr y sües competënzes, ara spënn por le consum y mët a desposiziun le sparagn por credić.

Le Südtirol à 507.700 abitanć (31.12.2010), che fej fora le 0,8% de döta la popolaziun dla Talia. En ge-neral ne n’é le Südtirol nia dër popolè: 69 porsones a km². Le 41% dla popolaziun vir tles citês, le rest ti paîsc dles valades y sön munt.

Tl Südtirol é la popolaziun gnüda plü vedla ti ultimi agn, scebëgn nia tan co tl rest dl teritore statal y te d’atri stać. La majera pert dla popolaziun à dai 40 ai 44 agn.

La popolaziun dl Südtirol é metüda adöm da 204.400 families, da mesanamënter 2,4 porsones a familia. Cun le passè di agn é les families gnüdes daspavënt mëndres, da 4,3 porsones dl 1951 a 2,4 porsones dl 2009.

Formaziun

Le 96% dles porsones de 16 agn dl Südtirol va a scora: püch deplü co dui terzi fej na sco-ra alta y le rest na scora profescionala (cursc a tëmp plëgn o lernerat).

Le 23% dla popolaziun dl Südtirol dai 6 agn insö à sciöche degré de formaziun plü alt n diplom de scora alta o profescionala, y le 6% à n diplom universitar.


Marćé dl laûr266.300 südtirolesc à n laûr. Sce an ti ćiara ala popolaziun dai 15 ćina ai 64 agn àn na cuota d’ocupaziun dl 70%. En confrunt é la cuota d’ocupaziun de döt le teritore statal dl 57% y ti 27 paîsc dl’UE dl 64%.

Les ëres é manco presëntes tl monn dl laûr ajache ares se dà jö, dantadöt dai 30 agn insö, cun n compit sozial dër important: l’educaziun di mituns, y ne va nia plü zoruch a laurè do che ares à albü mituns. La cuota d’ocupaziun dles ëres é dl 62% en confrunt al 78% di ëi (ASTAT).

Le 69% dles porsones che laôra tl Südtirol laôra te n setur de sorvisc (setur terziar), le 23% laôra tl setur produtif (setur secundar). L’agricoltöra (setur primar) ti dà laûr al 8% dles porsones che laôra. Por ći che rever-da le svilup dla strotöra dl’ocupaziun, ti va le Südtirol do ala tendënza internazio-nala: inće tl Südtirol à la forza de laûr tut jö tl’agricoltöra, y les ativitês de sorvisc é gnüdes deplü. Porimpò à l’agricoltöra en confrunt n valur plü important tl Südtirol co mesanamënter tl’Europa.

I seturs d’ativité plü importanć pro l’industria de lauraziun é le frabiché, l’industria dl metal y di alimënć. Tl setur di sorvisc él da nominé dantadöt le comerz, la hotelaria y l’aministraziun publica. La rata de dejocupaziun (cuota de chi che chir laûr) é tl Südtirol dl 3%. Chësc ô dì n’ocupaziun a tëmp plëgn a livel de eco-nomia publica. Tla mesaria de döt le stat é la cuota de dejocupaziun dl 8,4% y ti 27 paîsc dl’UE dl 9,5% (Eurostat).


Mo le marćé dl laûr dl Südtirol é influenzè dales sajuns: tl’agricoltöra, tl setur de hotelaria y te chël dl frabiché val debojëgn de bindebò tröpa forza de laûr te n valgügn mëisc dl ann, y ti atri mëisc nen adôron demanco o degöna.

Davagn y consumLa familia mesana dl Südtirol davagna 33.000 euro netto al ann, che fej fora 15.000 euro a porsona.

Sce an ti ćiara a dötes les spëises che na familia à te n ann, spo fej fora le mangé en proporziun na picia pert (14%). Al vëgn spenü bindebò deplü por le cuartier y por l’energia (35%).

La rata de inflaziun (mudaziun prozentua-la di prisc de consum) ê tl Südtirol ti ultimi diesc agn mesanamënter dl 2,3%. A chësta moda é le Südtirol n pü’ sura le valur mesan nazional. Tratan l’arforamënt economich dl 2009 é la rata d’inflaziun rovada feter a zero, intra-tan àra arjunt n valur de feter 2,2 sciöche denant.


3. La produziun economica

Les families y les impreses porta trames pro ala produziun economica globala de n paîsc, che vëgn mosorada aladô dl produt intern brutto.

Le PIB (produt intern brutto) de n’economia publica (ca. 17,3 miliarg de euro por le Südtirol dl 2009) é la soma dla produziun de marćianzia y sorvisc realisà te n ann. Le PIB pon ciafè fora te trëi manires che porta dötes al medem resultat, chël ô dì ala pro-duziun economica totala.

• Sce an tol en conscidraziun la produziun: le PIB vëgn calcolè cumpedan adöm la creaziun de valur ajuntè de düć i produturs.

• Sce an tol en conscidraziun la destribuziun: les impreses prodüj cun l’aiüt dles families. Chëstes laôra tles impreses y ciafa paié por chël. Le PIB é la soma de dötes les entrades: les entrades da laûr dependënt y les entrades dales ativitês dles impreses. Les entrades tl Südtirol é metüdes adöm insciö: le 46% dles entrades vëgn da laûr dependënt y le 54% che romagn da ativitês de impreses.

• Sce an tol en conscidraziun l’adoranza: i produć rovà dles impreses é bëgns de consum o bëgns de investimënt. Le PIB po gnì calcolè sciöche soma di bëgns de consum y di bëgns de investimënt. Te chësc caje bàion inće de volum de bëgns y sorvisc desponibli de na economia publica. Sce ara se trata de na economia publica cun imporć y esporć, spo él na desfarënzia danter le volum de bëgns y sorvisc desponibli y le PIB, por ći che reverda le saldo danter imporć y esporć. Le Südtirol à n defizit de esport respet al „èster“: al röia adalerch de plü marćianzia co che al ne vëgnes menè demez.

Al vëgn critiché la forza de espresciun dl PIB, ajache al definësc la chersciüda dla cuantité mo nia le svilup dla cualité. Tres n PIB plü alt, y porchël inće de majeres poscibilitês de consum, crësc inće do la regola la ćiaria por la porsona y l’ambiënt. Dal’atra pert é n livel economich alt la premissa por che tröp de ći che reverda l’ambiënt y le setur sozial vëgnes realisé, p.ej. la depuraziun dles eghes pazes y n bun sorvisc sanitar.


Le svilup economich mostra la mudaziun re-ala dl PIB da n ann al ater, chël ô dì chëra che tëgn cunt dla chersciüda di prisc. Do che le svilup economich dl 2009 s’à astagné, s’àl indô remetü dl 2010. Por le 2011 él preodü na chersciüda danter le 0,5 y le 1,5%.

Le PIB mostra la produziun totala dl’economia publica. Tl Südtirol é le PIB de 34.600 euro a porsona y é insciö sura le valur mesan di paîsc dl’UE fora. Chësc valur tan alt vëgn dantadöt dala ocupaziun alta. Por ći che reverda le PIB pro porsona che laôra o la produtivité, arjunj le Südtirol le valur mesan di paîsc dl’UE. Mo le PIB a porsona mëss, canche an fej confrunć, gnì metü en relaziun cun i cosć dla vita: n PIB bas a porsona devënta re-latif, sce i prisc por le cuartier, le mangé, l’energia y i.i. é do la rata basc.


4. Les impreses

Le fin dles impreses é chël de mëte sön le marćé produć y sorvisc aplican i faturs tera, laûr y capital, a na moda da ademplì la domanda di consumadus.

Tla Talia mëss dötes les ativitês dles im-preses gnì scrites ite tl register dl comerz dla Ćiamena dl comerz. Tl register dl com-erz dla Ćiamena dl comerz de Balsan él indöt 57.300 impreses, 17.000 de chëstes laôra tl setur dl’agricoltöra. Dl 2010 él gnü straiché fora dal register dl comerz 2.656 impreses y al é gnü scrit ite 3.315 impreses (chilò él inće gnü cumpedè laprò les fon-daziuns y les sozesciuns de impreses, Movimprese, 2010). Le saldo depënn das-sënn dal clima economich general. Al sco-menciamënt di agn 90 êl de plü straicades co iscriziuns nöies, porvia de na situaziun economica nia vantajosa. Alalungia ne s’aspéton nia na gran chersciüda dles im-preses.

Aladô dla forma legala é la gran pert (64%) dles impreses dl Südtirol impreses sin-goles. Le 21% alda pro les assoziaziuns de porsones y le 12% pro les sozietês de capital. Chësta spartiziun mostra bele na strotöra dles impreses dl Südtirol carateri-sada da de pices aziëndes. Mesanamënter laôra cater porsones te n’impresa.

Dlungia les 57.300 impreses dl Südtirol él ćiamò i profescionisć lëdi, che ne vëgn nia scrić ite tl register dl comerz, sciöche por ejëmpl i architëć, i avocać, i comerzialisć y i.i..


Tl Südtirol ti vëgn la majera pert di credić dada ales impreses. I credić privać fej fora le 22% tl Südtirol. Dl 2010 ê le volum de credit de 17 miliarg de euro tl Südtirol. Sce an fej n confrunt cun l’ann passè é le volum de credit chersciü dl 1% (Barometer econo-mich, aurì 2011).

Sce an ti ćiara ales porsones che laôra é l’economia dl Südtirol caraterisada da na strotöra dër ecuilibrada. I dać se referësc a unitês de laûr a tëmp plëgn; döes porsones che laôra a mez tëmp (50%) vëgn calco-lades sciöche öna na unité a tëmp plëgn. Inće les ores suraprò alza le numer dles unitês a tëmp plëgn. Por chësta rajun é le valur dla hotelaria alt.

Le 30% de dötes les impreses laôra tl setur dl’agricoltöra. Le 18% toca pro le setur di sorvisc y le 16% pro chël dl comerz.


I sorvisc privać tol ite na gran pert de döt le valur ajuntè. Te chësc caje é l’agricoltöra de mëndra importanza, ajache la produziun é sot le livel mesan.

Agricoltöra

Tl Südtirol à l’agricoltöra na tradiziun de centenas y ara à ćiamò al dedaincö en proporziun na gran impor-tanza. Inće sce al é tres demanco porsones che laôra tl setur dl’agricoltöra, é chësc setur deventè stabil ti ultimi tëmps, inće por mirit dla politica dl sostëgn. Tl Südtirol à l’agricoltöra inće n gran valur por d’atri seturs economics. Dui terzi di paurs ne laôra nia ma le lüch da paur, mo ai laôra inće te d’atri seturs eco-nomics. Implü é l’agricoltöra dër importanta por le turism, porvia de süa funziun de sconanza dla contrada y sciöche fornidù de produć regionai tipics.

Le Südtirol à indöt 17.200 aziëndes agricoles. I paurs de valada laôra sovënz tl setur dla viticoltöra o dla fruticoltöra, deperpo che i paurs da munt se conzentrëia sön le setur dl lat.

Tl Südtirol él 267.000 etars (le 36% de döta la spersa dl Südtirol) de spersa da coltivé. Ara é metüda adöm dantadöt da raiuns vërć (pra, pastöra; le 90%), sperses por la fruticoltöra (7%) y por la viticoltöra (2%).


Mo la majera pert dla produziun tl’agricoltöra arjunj i paurs de ordöra.La produziun de ordöra (dantadöt poms) à na gran importanza: le Südtirol prodüj feter le mez de düć i poms dla Talia y le 10% de düć i poms dl’Europa. Indöt se tràtera de 1.157.500 tonelades de poms. Na bona pert dl’ordöra vëgn esportada, le rest vëgn venü plü co ater sön le marćé nazional. Dles passa 20 sorts de poms che crësc tl Südtirol é la Golden Delicious, la Gala y la Red Delicious chëres che vëgn venüdes deplü. Dlungia i poms vëgnel inće venü na picia pert de përs. Tl Südtirol vëgnel inće coltivé, sambëgn te scialdi na mëndra mosöra bosores (dantadöt pirieres y müies) y marili.

Le secundo pilaster dl’agricoltöra dl Südtirol é l’economia dl lat. Tl Südtirol él 140.000 armënć. N pü’ deplü co le mez é vaćes da alt. Le lat vëgn laurè feter ma dai consorc dal lat (366 mil. de litri de lat tl 2009).

L’economia dal vin tl Südtirol prodüj tla maiù pert di caji vins de cualité (le 94% dla spersa coltivabla vëgn adorada por la produziun de vins de cualité). La spersa coltivabla por la produziun de vin cöce y feter tan grana co chëra por la produziun de vin blanch (356.000 etolitri). Feter le mez di vins vëgn venüs tl Südtirol, le 19% tl rest dla Talia. Le rest vëgn dantadöt menè ti Paîsc Todësc, tla Svizera, ti Usa y tl’Austria.

Pro la verzöra vëgnel dantadöt sentè soni, capüc y res cöci.

Industria de lauraziun

L’industria de lauraziun tol ite la produziun de bëgns naturai. Ara se trata de trasformè materies primares te n produt nü tres l’adoranza de energia, forza de laûr y d’atri mesi de produziun. Les materies primares por la produziun de bëgns naturai po gnì dal’agricoltöra, dal sfrutamënt dles mineores o dal’industria de lauraziun. Le resultat dla produziun po ester sides n produt rové, che un mezrové.

Pro l’industria de lauraziun âldel sides les ativitês artejanales che les aziëndes orga-nisades sciöche industries. Deperpo che l’artejanat à na tradiziun lungia tl Südtirol, é l’industria dër jona tl Südtirol. Ćina ti agn 60 ê le raiun industrial de Balsan le su te döta la provinzia. Impormò daldô él gnü docà d’atri raiuns industriai, che se conzentrëia tles valades incër les citês ia. Intratan él te feter vigni comun dlungia la trassa prinzipa-la tl Venost, tl Burggrafenamt, tl Unterland, tla Val d’Isarch, tl Wipptal y te Puster zëntri industriai.


Indöt laôra feter 37.000 porsones y 4.600 impreses pro l’industria de lauraziun.

Le terac che manćia, la manćianza de esperć, les competënzes de gestiun (gestiun dl personal, contabili-té) sciöche inće l’inrescida y le svilup alda pro les majeres sfidades dles impreses tl’industria de lauraziun.

Frabiché

Le frabiché tol ite la planificaziun y la realisaziun de costruziuns sura tera y sot tera, strades y intervënć dla contrada. Mo inće i laûrs fać daìte (istaladù, platinist y i.i.) alda pro chësc setur.

Tl Südtirol él te chësc setur economich 6.800 impreses y 23.000 porsones che laôra. Le numer dles aziëndes y dles porsones che laôra tl setur dl frabiché é chersciü dassënn ti ultimi agn (danter l’ater tres la legislaziun privilegiada). Les impreses tl setur dl frabi-ché laôra dantadöt sön le marćé local. La sfidada de chësc setur é porchël dantadöt de vëne i sorvisc, inće sce l’oferta crësc y le marćé é plëgn, chël ô dì de investì te produć nüs (p.ej. ressanamënć, ćiasa cli-ma) y de laurè deplü sura i confins fora.

Comerz

Por mirit de süa posiziun geografica y dl’importanza dla strada dl Prener s’à Balsan svilupé bele adora te n zënter comerzial important. Bele dl 1202 êl i „marćià anuai“. Sciöche cité dla fiera à Balsan arjunt süa floridöra tl 16ejim y 17ejim secul.

Le comerz alingrossa tol ćiamò incö ite n rode important sciöche post de barat de marćianzia danter i marćià a süd y a nord dl Südtirol. N fatur de competivité fondamental por chësta funziun da punt é la conescënza dl marćé todësch, austriach y talian, y inće de sü lingac. Le rode de mediaziun dl comerz alingrossa é indere asimetrich; le trasferimënt de marćianzia dal marćé mitteleuropeich a chël nazional é trö’ plü important co chël de produć talians dl ater vers. Le 46% dla marćianzia dl comerz alingrossa dl Südtirol vëgn da foradecà, le 39% dal rest dla Talia y ma le 15% da süa produziun. Al contrar vëgn le 43% dla marćianzia portada tl Südtirol, le 49% tl rest dla Talia y ma le 8% foradecà.


Le comerz al menü surantol tl Südtirol la funziun de destribuziun y fornidöra fonda-mentala. Chësta funziun é tl Südtirol tan importanta ajache la popolaziun y inće le turism é destenüs fora dassënn a livel geo-grafich. Ćiamò vëgnel garantì le refornimënt local te düć i comuns dl Südtirol, ajache al é te vigni comun altamo na botëga de ali-mentars. Sovënz se tràtera de de pices botëghes, che suravir por mirit dl turism. Sce an fej n confrunt él tl Südtirol de plü aziëndes singoles a porsona co tl’Austria o ti Paîsc Todësc; a livel nazional arjunj le

Südtirol n valur mesan.Porimpò àl inće tl Südtirol metü man le prozès de conzentraziun tl comerz al menü: al vëgn fat tres de majeres strotöres de cumpra ti majeri comuns dlungia la linia de trasport prinzipala.

Hotelaria

Le turism à metü man da se svilupé tl Südtirol incër le 1830 sot forma de vacanza por palsè. Naôta él gnü fat le zënter de cura a Maran, spo chël a Gries a Balsan, chël a Porsenù y chël a Sanćiana. Plü tert él spo gnü le turism alpinistich. Les döes veres mondiales à portè de ri tëmps por le turism y impormò ti agn 70 à chësc setur albü indô n boom y à fat a na moda da fà crësce le bëgnester tl Südtirol.

Le Südtirol à 4.300 eserzizi d’alberch (hotels, ponsiuns) y 6.000 eserzizi nia d’alberch (afitadus de ćiamenes, campings) cun indöt 219.000 leć.

Vigni ann vëgnel registré ti eserzizi reze-tifs dl post 28,5 miliuns de pernotamënć. Rodunt le 37% di ghesć é talians. I ghesć da foradecà vëgn dantadöt dai Paîsc Todësc. Le numer de pernotamënć ti eser-zizi d’alberch é tres chersciü ti ultimi agn y al momënt él dl 41%.

Le numer de forza de laûr da foradecà é dër alt te chësc setur economich, ajache la jënt dl post à plü ion orars de laûr regolà y n’ô nia laurè le fin dl’edema.


Le laûr sajonal y i raporć de laûr cörć é na merscia dl marćé dl laûr tl turism. Implü é i posć de laûr tl turism influenzà dala direziun dezentrala.

Ti ultimi agn à la vacanza sön le lüch da paur albü n boom tl turism. Tres de plü ghesć chir na vacanza calma tla natöra y n’aziënda agricola.

Sce an ti ćiara ai pernotamënć, spo é le turism da d’isté plü important co chël da d’invern.

Sorvisc

Le Südtirol s’à svilupé ti ultimi dejenas te na sozieté de sorvisc. Deperpo che dl 1950 laurâ feter le 30% di ocupà tl setur di sorvisc, nen él incö feter le 70% (cun la-prò l’aministraziun publica, le comerz y la hotelaria). Cun chësc ti va le Südtirol do al trend internazional, ajache inće te d’atri paîsc europeics é chësc setur chersciü dassënn cun le passè di agn.

Sce an lascia demez i seturs de sorvisc tadizionai sciöche le comerz, la hotelaria y le setur publich, romàgnel tröpes ativitês. Chëstes va dai sorvisc dl trasport (p.ej. spediziuns) ala mediaziun de finanzes y imobii (p.ej. banches, ciancers) ćina ai sorvisc por la porsona (p.ej. estetisć, umes dl dè) y por les im-preses (p.ej. comerzialisć). Tl setur di sorvisc dl Südtirol (stlüt fora le comerz, la hotelaria y le setur publich) laôrel al momënt 9.900 impreses y 42.100 porsones (che ti corespogn al 16% de düć chi che à n laûr). Chisc laôra dantadöt sön le marćé local.

.


Escurs artejanat

Na impresa artejanala é na impresa olache al vëgn eserzité na ativité che é tla lista dles ativitês arteja-nales (ćiara Ordinamënt dl artejanat), y che ademplësc altamo trëi de chisc recuisić:

„a)laproduziundemarćianziaylaprestaziundesorviscnevëgnniaeserzitadadantadötenseria;b)l‘organisaziunaziendalanen’éniapartidasötenaunitéprodutivaynaunitéaministrativayalneesist

porchëlnianadireziundespartidadlesdöesunitêsydicolaboradusydlescolaboradësseschealdalaprò;

c)laproduziundemarćianziaylaprestaziundesorviscnevëgnniaeserzitadesdantadöttresnadivijiunsistematicadllaûr;

d)ilaûrsnevëgnnormalmënterniadàinantdeplëgnad’atresimpreses;e)laproduziundemarćianziaylaprestaziundesorviscvëgneserzitadesdantadötsöninćiaria.“(Fontana: Ordinamënt dl artejanat, lege provinziala di 25 de forà dl 2008, n. 1)

L’artejanat dl Südtirol à 13.075 impreses y 43.747 ocupà.La varieté di seturs d’ativité artejanala é dër grana tl Südtirol: al momënt vëgnel eserzité 428 ativitês artejanales desvalies, mo pro trëi cherć de chëstes él manco co 10 azi-ëndes, pro n terzo nen él ćinamai ma öna. Dal’atra pert él püć laûrs olache tröpes azi-ëndes o tröc ocupà se conzentrëia.Vigni terzo artejan é o n muradù, o n frisêr, o n eletrotecnich, o n tistler, o n moler/n de-penjadù o n trasportadù d’auti.

Sce an ti ćiara ai ocupà é i muradus, i tistleri, i ciafers, i eletrotecnics, i istaladus, i peć, i moleri y i depen-jadus, i frisers, „d’atri che laôra tl setur dles costruziuns“ y i tecnics de auti plü co le mez de düć chi che laôra tl artejanat dl Südtirol.

La maiù pert dles impreses artejanales de picia dimenjiun y desvalies ti dà al’economia dl Südtirol na gran stabilité y pîta tröc posć de laûr, dantadöt inće tla periferia. L’artejanat é insciö un di pilastri plü importanć dl’economia dl Südtirol.

La maiù pert (le 82,7%) dl volum dl 2009 é gnü arjunt cun cliënć dl Südtirol. Ma le 2,5% dles impreses artejanales dl Südtirol laôra regolarmënter cun le trasport de marćianzia sura i confins fora por na soma de 103,3 mil. euro. Dal 2004 incà é i imporć y i esporć chersciüs costantemënter.


5. I faturs de svilup: inovaziun, internazionalisaziun y cooperaziun

Inovaziun

La competivité de n paîsc vëgn inće mosorada aladô de sües ativitês d’inrescida y inovaziun tres chëres che les impreses po arjunje na majera produtivité.Tl Südtirol é i mesi, che les impreses mët a desposiziun por la inrescida y le svilup, sot le livel mesan:

le 0,6% dl PIB dl Südtirol vëgn adorè por ativitês de svilup; chësta cuota é cotan plü alta tl’UE. Scebëgn che les aziëndes dl Südtirol é inovatives, vëgnel ma dainré svi-lupé produć che é daldöt nüs. Tla maiù pert di caji se limitëia l’inovaziun al’imitaziun y ala cumpra de know how. N ater indicadù adorè por mosoré la ca-pazité d’inovaziun é le numer di patënć dà jö. Tl Südtirol vëgnel dè jö vigni ann 60-70 patenć. La registraziun de n patent é inće na chestiun de cosć, porchël vëgnel mesa-namënter registré manco sovënz patënć dales pices aziëndes tl Südtirol

Internazionalisaziun

Dl 2010 à le Südtirol esportè marćianzia por n valur de 3.322 miliuns de euro y importè marćianzia por n valur de 4.590 miliuns de euro. Chël ô dì che le Südtirol à n bilanz de marćianzia negatif, ajache i imporć é plü alć co i esporć.

Aladô dl PIB é l’ativité d’esport dl Südtirol dl 19% (2009); chësc valur é sot le livel me-san en confrunt a d’atres regiuns incër le Südtirol ia. Mo an se prô dassënn da alzè la cuota d’esport.


I produć d’esport plü importanć dl Südtirol é: i produć agricui, les mascinns, i tòć y i azessurs di auti. Le partner comerzial plü important, sides por ći che reverda l’esport che l’import, é i Paîsc Todësc, y spo l’Austria. Le Südtirol vënn le 74% de ći che al esportëia tl raiun dl’UE. Dl ater vers vëgn le 90% di imporć dai paîsc dl’Uniun Europeica.

I seturs economics cun la majera cuota d’esport é les assoziaziuns agricoles y l’industria. Inće le turism depënn dassënn dala capazité de cumpra da foradecà.

Por i raporć dl Südtirol cun le rest dla Talia ne n’él degügn dać, sön la basa de chi che ara jiss da mosoré avisa i flusc. Mo sön la basa de na inrescida dl IIE savunse che le raport cun la Talia é a livel cuantitatif plü im-portant co chël cun l’èster.

Cooperaziun

Dantadöt les pices impreses salta ti limi de süa capazité de prestaziun y ne po a chësta moda nia s’anuzé a na manira efiziënta de certes oportunitês dl marćé. I fins po sovënz gnì arjunć plü debota, a na manira plü efiziënta y cun n mënder prigo, sce döes o de plü impreses ti salta ite deboriada a n proiet, sciöche por ejëmpl a n proiet inovatif, a n’ativité d’esport o a na gran inćiaria. Mo nia ma cooperaziuns orizonta-les (colaboraziun cun aziëndes dl medemo setur) à n gran potenzial, mo inće cooperaziuns verticales é interessantes y importantes. N ejëmpl é rapresentè dal setur dl frabiché, olache i clienć s’aôda tres deplü soluziuns completes arjignades (chël ô dì colaboraziun danter aziëndes de de plü seturs).


6. La politica economica tl Südtirol

Le dovëi dla politica economica é de stabilì condiziuns generales te chëres che l’economia po se svilupé cun düć sü aturs desvalis.

Autonomia, cutes y sostëgn dl’economiaLa Provinzia de Balsan à a desposiziun n budget ampl, porvia dles tröpes competënzes tres l’Autonomia, che ara manajëia instëssa. Les Regiuns cun n statut normal à manco competënzes y ma n terzo dl budget a abitant.

En linia de prinzip vêl chësc: L’importaziun sciöche inće l’aministraziun dles cutes ti speta al stat. Le Statut d’Autonomia stabilësc dui prinzips importanć sön les finanzes: 1) la majera pert dles cutes scudides tl Südtirol (ca. le 90%) é dla Provinzia2) l’assegnaziun de scioldi ala Provinzia mëss gnì fata cun na regolarité periodica. Insciö à la

Provinzia n’autonomia totala pro les spëises.

Le budget dla Provinzia tol ite feter pas-sa 5.227 miliuns de euro. Na condizi-un generala por les impreses dl post é por ejëmpl la cuota dl bilanz provinzial, che vëgn metüda a desposiziun por les mosöres de sostëgn economich. Por le sostëgn economich tl Südtirol vëgnel ad-orè le 6,8% de döt le budget. I punć de forza dl sostëgn economich dl Südtirol é: • le svilup• l’inovaziun• l’ambiënt• le comerz de vijinanza.

Implü él alisiraziuns finanziares por les fondaziuns nöies, les cooperaziuns, la desponibilité devers la familia y i.i...

Ćiamena dl comerz

Inće la Ćiamena dl comerz, dl’industria, dl artejanat y dl’agricoltöra, en cört Ćiamena dl comerz, fissa mosöres concretes por sostignì le svilup dles impreses dl Südtirol.


La Ćiamena dl comerz é na istituziun metüda sö por lege, che tol ite düć i seturs economics. Da öna na pert mëssera dejoje i dovëis preodüs dala lege, sciöche por ejëmpl la tignida dl register dl comerz y la gestiun dla lista dles vignes. Mo dantadöt él na impresa moderna de sorvisc che se crüzia prinzi-palmënter de chëstes tematiches:

• informaziun y inrescida economica • formaziun • esport • svilup dl’impresa • regolaziun dl marćé • agricoltöra • ambiënt

I profescionisć lëdi ne n’é nia scrić ite tl register dl comerz, mo te registri profescionai aposta.

Assoziaziuns economichesLa Ćiamena dl comerz ne n’é nia la sóra rapresentanta di interesc economics dl Südtirol: i singui seturs economics vëgn rapresentà da süa lia.

Les lies ćiara a livel politich di interesc de sü sozi y ti pîta a sües impreses sorvisc, sciöche por ejëmpl la tignida dla contabilité di paiamënć, cursc d’ajornamënt, y i.i.. L’iscriziun ales lies é volontara. Chilò dessot ciafëise na suravijiun dles lies dl’economia dl Südtirol: • HGV-Lia di hoteliers y di ostis • Lia di imprenditurs dl Südtirol • LVH-Lia Provinziala dl Artejanat • Lia di paurs dl Südtirol • SHV - Lia provinziala di artejans y dles pices impreses • Südtiroler Wirtschaftsring • USEB – Unione Operatori Economici • HDS - Uniun dl comerz y di sorvisc dl Südtirol • Confesercënć dl Südtirol • Lia di profescionisć lëdi dl Südtirol.


7. Sostenibilité

Le svilup sostenibl liëia le svilup economich y le bëgnester general cun la segurëza de dorada lungia de nostes condiziuns de vita. A livel economich mësson tl dagnì s’orientè deplü a n svilup cualitatif y nia ma cuantitatif.

Le frabiché dl Südtirol à arjunt n rode de precursur tl setur dla ćiasa clima. Inće tl setur dla tecnica ambi-entala y dl’economia dl ciomënt fej le Südtirol na bela parüda.

Les sfidades reverda chilò dantadöt le trafich y la responsabilité soziala.

• Le trasport: al é important a na moda che n’economia basada sön la divijiun dl laûr pois funzionè. Porimpò mëss le volum de trafich gnì limité y dantadöt mëssel gnì smendrì tres l’inovaziun, o sce ara va gnì eliminé, i efeć colaterai ne-gatifs, sciöche le crabal, les codes d’auti y l’incuinamënt dl’aria.

• La responsabilité soziala: chilò é damanades les impreses, che mëss da öna na pert tignì cunt dl aspet familiar de sü dependënć (conziliabilité danter familia y laûr) y dal’atra pert dl aspet ambiental, por avëi dî alalungia suzès.


8. Le Südtirol tl confrunt

La popolaziun dl Südtirol rapresentëia le 0,8% de döta la popolaziun dla Talia. Le contribut al PIB nazional indere é sura la mesaria, incër le 1,1%.

Le Südtirol se desfarenziëia dala mesaria nazionala dantadöt tres l’agricoltöra y la fruticoltöra. Implü él da nominé le turism: le 7% de düć i pernotamënć dla Talia reverda le Südtirol. La rata de dejocupaziun é binde-bò bassa en confrunt a chëra nazionala y le svilup economich é plü stabil. Le bilinguism porta para inće n vantaje de competivité, avisa sciöche inće le sistem de formaziun dual tl Südtirol, che é unich tla Talia. Inultima é le Südtirol n raiun da na cualité de vita dër alta: tl ranking dl „SOLE 24 ORE“ por ejëmpl é le Südtirol vigni ann dant.


PUNĆ DE FORZA

Posiziun geografica vantajosa danter le marćé to-dësch, austriach y talian, sciöche inće dlungia i coliamënć plü importanć tl’Europa.

La cualité de vita alta y la pêsc soziala carate-risëia le Südtirol.

Bilinguism dla popolaziun y conescënza dl marćé todësch, austriach y talian.

La contrada curada y l’ambiënt ćiamò intat ra-presentëia n’atraziun por le turism y garantësc la cualité de vita ala popolaziun.

La cualité caraterisëia i produć y i sorvisc dles impreses dl Südtirol.

Le comerz de vijinanza vëgn garantì te düć i co-muns.

SFIDADES

Le trafich che crësc pësa sön la porsona y sön l’economia. Le “rode de mediadù” dl Südtirol as-cogn ćiamò oportunitês, dantadöt tl setur di sor-visc.

Tl dagnì sarà la colaboraziun costrutiva danter düć i rapresentanć dla sozieté (economia, sozi-al y ambiënt) tres plü importanta: la ghiranza de capì i mecanisms dl’economia, l’integraziun dla popolaziun foresta, la responsabilité soziala dles impreses y la scombatüda cuntra le laûr fosch à n rode important te chësc contest.

I lingac foresti – dantadöt l’inglesc – y la dau-rida mentala costituësc la premissa por l’internazionalisaziun dles impreses dl post.

La natöra da munt dl Südtirol comporta na manćianza de raiuns industriai y, respetivamënter de prisc alć.Tl dagnì sarà la sostenibilité dl’ativité economica plü importanta co le svilup dla cuantité. Tl dagnì mësson inće ćiarè dla imaja positiva dl Südtirol.

La produtivité é mesana porvia dla picia dimenjiun dles aziëndes y dla cuota de impreses te seturs tradizionai.

Tendënzes de conzentraziun é da odëi tl comerz al menü y, dantadöt tl setur di alimënć.

9. Sfidades por le dagnì

Le fin é chël de stabilisé le bëgnester economich alt arjunt tl Südtirol, chël ô dì, de laurè fora inant les forzes y de laurè a na moda consecuënta ales sfidades:


Ti seturs dl’esportaziun y dl’inovaziun val debo-jëgn de miorè. Les aziëdes dl Südtirol po superè i problems lià ala picia dimenjiun tres la cooper-aziun.

Na cuota de dejocupaziun bassa porta pro pro les impreses dl Südtirol a de gran dificoltês tla chirida dl personal. Al va dassënn debojëgn de jënt spe-zialisada tl setur tecnich. Te n valgügn seturs é le marćé dl laûr caraterisé dal laûr sajonal.

Inće le cost dla vita é plü alt tl Südtirol.

Tl ćiamp dla formaziun profescionala, n setur che sarà tres plü important tl dagnì, val debojëgn da recuperè. Implü val debojëgn da renforzè la cola-boraziun danter scora y realtè economica.

Les poscibilitês de colié familia y laûr mëss gnì miorades.

La stabilité conjunturala se basëia sön na strotöra economica balanzada y basada sön de pices aziëndes.

La situaziun sön le marćé dl laûr dl Südtirol é bona.

Le davagn a porsona é majer co le davagn me-san nazional y europeich.

Le sistem formatif dual y la formaziun en general é caraterisà da n livel de cualité alt.

L’impëgn, la motivaziun y la lealté alda pro les ca-rateristiches prinzipales dl colaboradù dl Südtirol.

retrat economich dl südtirol - camcom.bz.it › sites › default › files › ... · retrat...

Documents