ÖĞRETİM İLKE veYÖNTEMLERİ

EditörGürbüz Ocak

Ahmet ÇobanSoner Mehmet Özdemir

H. Ömer BeydoğanRamazan Özbek

Abdurrahman ŞahinGürbüz Ocak

Bilal Duman

9. Baskı

Editör: Doç. Dr. Gürbüz OCAK

ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

ISBN 978-605-318-988-6DOI 10.14527/9786053189886

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2017, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye ait-tir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Eylül 2008, Ankara9. Baskı: Temmuz 2017, Ankara

Yayın-Proje: Ümit DilaverDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZÖğretmenlerde bulunması gereken roller çeşitli sınıflamalara tabii tutulsa da,

en önemlisi; mesleki profesyonelliktir. Öğretmenin mesleki profesyonelliği öğretme gücüyle ölçülür. Öğretmenin öğretme gücünün sıradan insanların öğretme gücün-den farklı olması gerekir. Bütün bireyler bildiklerini karşısındakine aktarabilir ancak profesyonel bir öğretmen karşısındaki bireye ihtiyacı olanı bilgiyi, en kısa sürede ve en kalıcı yoldan aktarır. Öğretmenin bunu yapabilmesi karşısındakinin (öğrencinin) iletişim kanallarının açıklığına, öğretmenin bu iletişim kanallarını kullanma yeterli-liğine bağlıdır. Bir öğretmenin, öğretim faaliyetlerini yerine getirebilmesi sadece alan bilgisine bağlı değildir. Bu bilgileri en verimli şekilde öğrencilere aktarabilmesi için profesyonel bir öğretmenin öğretebilmeyi öğrenmesi gerekir.

Hizmet öncesi eğitim faaliyetlerinde öğretmenlerin “öğretebilmeyi” öğrenebil-mesi için aldığı derslerden biri de “Öğretim İlke ve Yöntemleri” dersidir. Bu derste öğretmen adayı “alanı bilgim yeterli, öyleyse öğretebilirim” anlayışından kurtularak, daha iyi öğretebilmenin yollarını, öğrenciye bilgiyi en kolay ve kalıcı olarak aktarabil-menin yollarını öğrenirler.

Bu kitap değişen eğitim anlayışıyla birlikte gerek hizmet öncesi öğretmen eğiti-mi öğrencilerine, gerekse kendilerini geliştirmek isteyen öğretmenlere “öğretebilme rehberi” olarak hazırlanmıştır. 2006-2007 öğretim yılında değiştirilen Eğitim Fakül-teleri programlarında belirtilen kur tanımına uygun olarak hazırlanan bu kitap sekiz bölümden oluşmaktadır.

Temel Kavramlar adlı birinci bölümde, eğitim ile ilgili kavramlar açıklanmış; ikinci bölümde genel olarak program geliştirme sürecinden bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde öğretim etkinliklerinin planlamasının nasıl yapılması gerektiği üzerinde durulurken, dördüncü bölümde öğrenme öğretme süreci açıklanmıştır. Öğrenme-Öğretme Stratejileri bölümü olan beşinci bölümde eğitimciler tarafından en çok kul-lanılan stratejilere yer verilirken; altıncı bölümde öğretim yöntem ve teknikleri ve uygulama örnekleri açıklanmıştır. Kitabın yedinci bölümünde; ülkemizde 2005 yılı itibariyle uygulamaya konulan yapılandırmacı eğitim anlayışı; çağdaş yaklaşımlardan beyin temelli öğrenme, yaratıcılık ve düşünme becerileri, problem çözme ve problem çözme terminolojisi yer alırken; son bölümde Yüksek Öğretim Kurumu kur tanımına uygun olarak Öğretmenlik mesleğinin sorumlulukları ve yeterlilikleri açıklanmıştır.

Öğretim İlke ve Yöntemleriiv

Bu kitabın basım aşamasına kadar şüphesiz bir çok kişinin katkısı olmuştur. Baş-ta kitapta bölüm yazarı olarak emeği geçen meslektaşlarımdan, Sayın Yard.Doç.Dr. H.Ömer BEYDOĞAN’a Sayın Yard.Doç.Dr. Ahmet ÇOBAN’a, Sayın Doç.Dr. Soner ÖZDEMİR’e, Yard. Doç. Dr. Ramazan ÖZBEK’e, Sayın Yard.Doç.Dr. Abdurrahman ŞAHİN’e, Sayın Doç.Dr. Bilal DUMAN’a sonsuz teşekkürler. Ayrıca kitabın düşünce aşamasından basım aşamasına kadar her türlü desteği sağlayan Sayın Servet SARIKA-YA nezdinde tüm PEGEM AKADEMİ çalışanlarına teşekkür ederim.

Bu kitapta yer alan tüm bölümlerde verilen bilgiler bölüm yazarlarının sorumlu-ğundadır. Bu kitabın gerek uygulamadaki öğretmenlere gerekse eğitim fakültesi öğ-rencilerine “öğretebilme rehberi” olması dileğiyle….

Gürbüz OCAKAfyonkarahisar-Temmuz 2017

Öğretim İlke ve Yöntemleri

Bölümler ve Yazarları

1. Bölüm: Temel Kavramlar Doç. Dr. Ahmet Çoban, Dicle Üniversitesi,

2. Bölüm: Eğitimde Program Gelistirme Ve Program Gelistirme Süreçlerinin Unsurları Doç. Dr. Soner Mehmet Özdemir, Mersin Üniversitesi,

3. Bölüm: Öğrenme Etkinliklerinin Plânlanması Yrd. Doç. Dr. H. Ömer BEYDOĞAN, Ahi Evran Üniversitesi,

4. Bölüm: Öğrenme – Öğretme Süreci Yrd. Doç. Dr. Ramazan Özbek, İnönü Üniversitesi,

5. Bölüm: Temel Öğretme – Öğrenme Yaklaşımları (Stratejileri) Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Şahin, Pamukkale Üniversitesi,

6. Bölüm: Yöntem ve Teknikler Doç. Dr. Gürbüz Ocak, Kocatepe Üniversitesi,

7. Bölüm: Eğitimde Çağdaş Yaklaşımlar Doç. Dr. Bilal Duman, Muğla Üniversitesi,

8. Bölüm: Öğretim Hizmetinin Niteliğini Arttırmada Öğretmenin Rolü Doç. Dr. Gürbüz Ocak, Kocatepe Üniversitesi,

İ Ç İ N D E K İ L E R

1. BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAREğitim (Education, Training) ............................................................................................................... 3Süreç (Process) ......................................................................................................................................... 7Sistem Olarak Eğitim ............................................................................................................................. 7Eğitim Türleri ............................................................................................................................................ 9

Formal ve İnformal Eğitim ............................................................................................................... 9Örgün ve Yaygın Eğitim (Organized and Extended Education) ......................................11

Öğretim (Instruction) ..........................................................................................................................12Öğrenme (Learning) ............................................................................................................................13Öğretme (Teaching) ............................................................................................................................15Öğrenim ...................................................................................................................................................16Eğitim - Öğretim - Öğrenme - Öğretme İlişkisi ..........................................................................16Öğrenme - Öğretme - Öğretim İlişkisi ...........................................................................................17Hedef - Amaç (Goal, Objective, Target, Aim, Purpose) ..........................................................17Davranış (Behavior, Behaviour) .......................................................................................................20Yaşantı (Experience) ............................................................................................................................21İçerik (Content) ......................................................................................................................................22Eğitim Durumu (Learning Situation) .............................................................................................23Sınama Durumları (Testing Situations) .........................................................................................24Hedef - Davranış - İçerik - Eğitim Durumu - Değerlendirme İlişkisi ....................................25Belirtke Tablosu (Table of Specifications) ....................................................................................25Programlar ..............................................................................................................................................26Eğitim Programı (Curriculum) ..........................................................................................................27Eğitim Programı ve Öğretim .............................................................................................................29Öğretim Programı ................................................................................................................................29Ders Programı (Syllabus) ....................................................................................................................30Örtük Program (Hidden Curriculum, İmplicit Curriculum) ....................................................31Müfredat Programı ...............................................................................................................................32Resmî Programı .....................................................................................................................................32İşevuruk/İşlevsel Programı ................................................................................................................33Öğretisiz/ İhmal Edilen Program (Null curriculum) ..................................................................33Ekstra / Destekleyici Program ..........................................................................................................33Kübik Program (Cubic Curriculum) ................................................................................................33Eğitim Programı, Öğretim Programı ve Ders Programı İlişkisi ..............................................34Eğitim Programı Tasarımı (Curriculum Design) ..........................................................................34Programın Hazırlanması .....................................................................................................................35

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekilerviii

Programın Denenmesi (Uygulanması) ........................................................................................36Program Geliştirme (Currculum Development) ........................................................................36Program Düzenleme (Curriculum Design) ..................................................................................37Program Geliştirme ve Program Düzenleme İlişkisi .................................................................37Eğitim Programlarının Hazırlanması ve Geliştirilmesi .............................................................39Program Değerlendirme (Curriculum Evaluation) ...................................................................39Plân ............................................................................................................................................................40İlke (Principle) ........................................................................................................................................41Strateji (Strategy) ..................................................................................................................................42Teknik (Technique) ...............................................................................................................................42Yöntem - Metot (Method) .................................................................................................................43Teknik - Yöntem İlişkisi ........................................................................................................................44Özet ...........................................................................................................................................................44Değerlendirme Soruları .....................................................................................................................46Kaynakça..................................................................................................................................................54

2. BÖLÜMEĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME VE PROGRAM GELİŞTİRME

SÜREÇLERİNİN UNSURLARI

Eğitimde Program Geliştirme ile İlgili Temel Kavramlar .........................................................61Eğitim Programı Nedir? .............................................................................................................61

Örtük Program (Hidden Curriculum).........................................................................................62Program Geliştirme ..........................................................................................................................62

Eğitim Programı ve Program Geliştirmenin Öğeleri ................................................................63I. Eğitim Programının Hedef Öğesi .............................................................................................63Hedef Belirleyiciler ...........................................................................................................................65Hedef Belirlemede Süzgeçler .......................................................................................................67

A. Eğitim Felsefesi .......................................................................................................................67B. Öğrenme Psikolojisi ...............................................................................................................70C. Eğitim Ekonomisi ...................................................................................................................70D. Eğitim Sosyolojisi ...................................................................................................................71

Hedef Alanları ve Aşamalı Sınıflandırılması (Hedeflerin Taksonomisi) ..........................71I. Bilişsel Alan (Cognitive Domain) ........................................................................................71II. Duyuşsal Alan (Affective Domain) ....................................................................................80III. Psiko-Motor/Devinsel Alan (Psychomotor Domain) .................................................81

II. Eğitim Programının İçerik Öğesi (Kapsam, Muhteva) .....................................................83Doğrusal Programlama Yaklaşımı ........................................................................................85Sarmal Programlama Yaklaşımı ..............................................................................................85Modüler Programlama Yaklaşımı ..........................................................................................86Piramitsel ve Çekirdek Programlama Yaklaşımı ...............................................................86

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekiler ix

Konu Ağı-Proje Merkezli Programlama Yaklaşımı ...........................................................86Sorgulama Merkezli Programlama Yaklaşımı ....................................................................86

III. Eğitim Programının Öğrenme-Öğretme Durumları Öğesi(Eğitim Durumları) ...........................................................................................................................86IV. Eğitim Programının Değerlendirme Öğesi (Sınama Durumları) ................................87

Program Geliştirme Tasarım Yaklaşımları .....................................................................................881. Konu Merkezli Tasarımlar ..........................................................................................................882. Birey (Öğrenci) Merkezli Tasarımlar .......................................................................................893. Sorun (Problem) Merkezli Tasarımlar ....................................................................................90

İhtiyaç Analizi ve İhtiyaç Analizi Teknikleri ..................................................................................92İhtiyaç Türleri......................................................................................................................................92İhtiyaç Analizinin Amacı.................................................................................................................93İhtiyaç Analizi Aşamaları ................................................................................................................95İhtiyaç Analizi Yaklaşımları ............................................................................................................96İhtiyaç Belirleme Teknikleri ...........................................................................................................97

Program Geliştirme Modelleri ....................................................................................................... 1011. Tyler’ın Program Geliştirme Modeli ................................................................................... 1012. Taba’nın Program Geliştirme Modeli .................................................................................. 1013. Taba-Tyler Program Geliştirme Modeli .............................................................................. 1034. Saylor, Alexander ve Lewis Modeli ..................................................................................... 1045. Wulf ve Schave Modeli ............................................................................................................ 1056. Hunkins’in Karar verme Modeli............................................................................................ 1067. Oliva Modeli ................................................................................................................................ 1078. Miller ve Seller Modeli ............................................................................................................. 1079. Hawes’in Süreç Modeli ............................................................................................................ 10810. Tanner ve Tanner Modeli...................................................................................................... 109

Eğitimde Program Değerlendirme .............................................................................................. 109Hedefe Dayalı Değerlendirme Modeli (Objectives Model) ............................................ 111Stufflebeam’in Çevre, Girdi, Süreç ve Ürün Modeli(Stufflebeam’s CIPP Model) ........................................................................................................ 112Provus’un Farklar Yaklaşımı Modeli (Provus’s Discrepancy Model) ............................. 112Metseffel ve Michael Modeli ..................................................................................................... 112Stake’in Uygunluk ve Olasılık Modeli (Congruence-Contingency Model) .................................................................................................................... 113Stake’in İhtiyaca Cevap Vermeye Dayalı Değerlendirme Modeli ................................. 113Saylor, Alexander ve Lewis Modeli .......................................................................................... 113Eisner’in Eğitsel Eleştiri Modeli (Educational Connoisseurship-Criticism Model) ............................................................................................................................. 114

Özet ........................................................................................................................................................ 114Değerlendirme Soruları .................................................................................................................. 117Kaynakça............................................................................................................................................... 122

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekilerx

3. BÖLÜM

ÖĞRENME ETKİNLİKLERİNİN PLÂNLANMASIGiriş ......................................................................................................................................................... 127Öğretim Etkinliklerini Planlama ................................................................................................... 130Öğretim Hedefleriyle Tutarlı Kazanımlar Yazma ..................................................................... 132

Öğrenme-Öğretme Etkinliklerinin Seçilmesi ve Düzenlenmesi ................................... 134Öğretimi Kolaylaştırıcı Yönlendirmeler Yapma ....................................................................... 135Süreçle Bütünleşen Ölçme ve Değerlendirmelere Yer verme ........................................... 138Öğretimde Planlı Çalışmanın Faydaları ...................................................................................... 138Planlamanın Boyutları...................................................................................................................... 140Planlama Sürecinde İşe Koşulan Öğretim İlkeleri .................................................................. 140Plan Türleri ........................................................................................................................................... 142Ünitelendirilmiş Yıllık Plan .............................................................................................................. 142Yıllık Plan .............................................................................................................................................. 143Yılık Planın Bölümleri ....................................................................................................................... 145Ünitelendirilmiş Yıllık Plan Hazırlığı ............................................................................................ 146Ünite Planı ............................................................................................................................................ 147İşleniş Kısmı ......................................................................................................................................... 150Öğrenme-Öğretme Sürecini Geliştirme .................................................................................... 151Ders Planı.............................................................................................................................................. 154Ders Planının Faydaları .................................................................................................................... 154Özet ........................................................................................................................................................ 155Değerlendirme Soruları .................................................................................................................. 157Kaynakça............................................................................................................................................... 160Ekler ........................................................................................................................................................ 161

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekiler xi

4. BÖLÜM

ÖĞRENME – ÖĞRETME SÜRECİ

Giriş ......................................................................................................................................................... 172Eğitim Durumları İle İlgili Ölçütler ............................................................................................... 173Pekiştireçler ........................................................................................................................................ 177Pekiştirme Çeşitleri .......................................................................................................................... 178

A. Pekiştireçler (Ödül) ................................................................................................................... 178B. Cezalar ......................................................................................................................................... 179Pekiştirme Teknikleri .................................................................................................................... 180

Dönüt ..................................................................................................................................................... 182Motivasyon .......................................................................................................................................... 184İpucu ...................................................................................................................................................... 191Dersin Aşamaları ................................................................................................................................ 193

A.Dersin Hazırlık Aşaması ........................................................................................................... 194B. Dersin Sunum Aşaması ........................................................................................................... 195C. Dersin Değerlendirme Aşaması........................................................................................... 197

Özet ........................................................................................................................................................ 205Değerlendirme Soruları .................................................................................................................. 208Çıkmış KPSS Soruları ......................................................................................................................... 211Kaynakça............................................................................................................................................... 217

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekilerxii

5. BÖLÜM

TEMEL ÖĞRETME – ÖĞRENME YAKLAŞIMLARI (STRATEJİLERİ)1. Giriş .................................................................................................................................................... 2202. Yaklaşım (Strateji) .......................................................................................................................... 2223. Uygulayıcıların Tercihlerini Etkileyen Faktörler .................................................................. 2234. Yaklaşımlarla İlgili Bazı Esaslar .................................................................................................. 2255. Temel Öğretme Yaklaşımları ...................................................................................................... 226

5.1. Sunuş Yolu Ile Öğretim ........................................................................................................ 2275.1.1. Uygulanışı ....................................................................................................................... 2285.1.2. Avantajları ....................................................................................................................... 2295.1.3. Sınırlılıkları ...................................................................................................................... 2295.1.4. Olası Hatalar .................................................................................................................. 2305.1.5. Paulo Freire (Bankacı Eğitim Anlayışı) ................................................................... 2305.1.6. David Ausubel (Anlamlı Öğrenme) ........................................................................ 232

5.2. Buluş Yolu ile Öğretim ......................................................................................................... 2345.2.1. Uygulanışı ....................................................................................................................... 2355.2.2. Avantajları ....................................................................................................................... 2365.2.3. Sınırlılıkları ...................................................................................................................... 2375.2.4. Olası Hatalar ................................................................................................................... 2375.2.5. Jerome S. Bruner (Keşfederek Öğrenme) ............................................................. 237

5.3. Araştırma-İnceleme Yolu İle Öğretim ............................................................................. 2405.3.1. Uygulanışı ....................................................................................................................... 2415.3.2. Avantajları ....................................................................................................................... 2425.3.3. Sınırlılıkları ...................................................................................................................... 2425.3.4. Olası Hatalar ................................................................................................................... 2435.3.5. John Dewey .................................................................................................................... 2435.3.6. Paulo Freire (Problem Tanımlayıcı Öğretim) ....................................................... 244

5.4. Tam Öğrenme ......................................................................................................................... 2456. Temel Öğrenme Yaklaşımları..................................................................................................... 246

6.1. Tekrar Yaklaşımı ...................................................................................................................... 2476.2. Anlamlandırma Yaklaşımı ................................................................................................... 2486.3. Örgütleme Yaklaşımı ............................................................................................................ 248

7. Sonuç ................................................................................................................................................ 2498. Özet .................................................................................................................................................... 249Değerlendirme Soruları .................................................................................................................. 251Kaynakça............................................................................................................................................... 256

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekiler xiii

6. BÖLÜM

YÖNTEM VE TEKNİKLERGiriş ......................................................................................................................................................... 261Yöntem .................................................................................................................................................. 261Eğitim Durumlarında Yöntem Kazanım ve İçerik İlişkisi ...................................................... 262Öğretimde Yöntem Seçimini Etkileyen Durumlar.................................................................. 263Başlıca Öğretim Yöntemleri Teknikleri ve Etkinlikleri ............................................................ 2651.Anlatma (Takrir - Düzanlatım) Yöntemi .................................................................................. 2652.Soru - Cevap Yöntemi ................................................................................................................... 2673.Poblem (Sorun) Çözme Yöntemi .............................................................................................. 2694.Grupla (Kümeyle ) Çalışma Yöntemi ........................................................................................ 2735. Tartışma Yöntemi ........................................................................................................................... 275

5.1.Küçük/Büyük Grup Tartışması ............................................................................................ 2765.1.1.Büyük Grup Tartışması Tekniği .................................................................................. 2775.1.2.Küçük Grup Tartışması Tekniği .................................................................................. 277

5.2.Akvaryum .................................................................................................................................. 2785.3. Konuşma Halkası ................................................................................................................... 279

6. Laboratuar Yöntemi ..................................................................................................................... 2806.1. Gözlem ..................................................................................................................................... 2816.2. Deney ........................................................................................................................................ 2836.3. Gösteri (Demonstrasyon) .................................................................................................. 285

7.Örnek Olay Yöntemi ...................................................................................................................... 2868.Gösterip Yaptırma Yöntemi ........................................................................................................ 2899. Proje Yöntemi ................................................................................................................................. 29010.Rol Oynama Yöntemi.................................................................................................................. 29311. Drama Yöntemi............................................................................................................................ 29412. Takım (Ekip) Öğretimi ................................................................................................................ 29613. Mikro Öğretim ............................................................................................................................. 29714. Programlı Öğretim ..................................................................................................................... 29815. Gezi ................................................................................................................................................. 29916. İstasyon Tekniği (Öğrenme İstasyonları) ............................................................................ 30017. Benzetim (Simülasyon) ............................................................................................................. 30818. Tarihsel Empati ............................................................................................................................ 31019.İşbirliğine Dayalı (Kooperatif-Kubaşık) Öğretim ............................................................... 31120.Metafor –Anoloji .......................................................................................................................... 31321.Beyin Fırtınası ................................................................................................................................ 31422.Akrostiş ............................................................................................................................................ 31623.Altı Şapkalı Düşünme ................................................................................................................. 31724.Kavram Haritaları ......................................................................................................................... 32125.Anlam Çözümleme Tabloları ................................................................................................... 322

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekilerxiv

26.Balık Kılçığı ..................................................................................................................................... 32327. Phillips 66 Tekniği ....................................................................................................................... 32428. Tutor Destekli Öğretim ............................................................................................................. 32629. Bilişsel Çıraklık ............................................................................................................................ 32730. Görüş Geliştirme Tekniği .......................................................................................................... 32931. Buz Kıran ........................................................................................................................................ 33032. Tersine Eğitim (Flıpped Educatıon Classroom) ................................................................ 330Yöntemlere Uygun Olarak Kullanılan Bazı Teknikler ............................................................ 333

1.Forum ............................................................................................................................................. 3332.Konferans ...................................................................................................................................... 3333.Workshop...................................................................................................................................... 3344.Diyalog........................................................................................................................................... 3345.Söylev ............................................................................................................................................. 3346.Sempozyum ................................................................................................................................. 3347.Münazara ...................................................................................................................................... 3358. Zıt Panel ....................................................................................................................................... 3359.Çember Tekniği ........................................................................................................................... 33510.Panel ............................................................................................................................................ 336

Özet ........................................................................................................................................................ 336Kpss’de Çıkmış Örnek Sorular........................................................................................................ 337Kaynakça............................................................................................................................................... 361

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekiler xv

7. BÖLÜM

EĞİTİMDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR

BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME

Giriş ......................................................................................................................................................... 367Beynin Anatomik Yapısının Görevleri ve Özellikleri .............................................................. 369

Beynin Anatomik Yapısı ............................................................................................................... 371Sinir Sistemi ..................................................................................................................................... 372

Merkezi Sinir Sistemi ............................................................................................................... 372Çevresel (Periferik) Sinir Sistemi ......................................................................................... 373Nöron ........................................................................................................................................... 374Dendritler ................................................................................................................................... 374Hücre gövdesi ........................................................................................................................... 375Axon.............................................................................................................................................. 375Sinaps ........................................................................................................................................... 375Nörotransmitter........................................................................................................................ 376Beynin Yarım Küreleri ve Fonksiyonları .......................................................................... 377

Beyin Temelli Öğrenme Nedir? ................................................................................................. 378Sınıf Ortamı Nasıl Olmalı? ........................................................................................................... 385Beyin Temelli Öğrenme-Öğretme Stratejileri ...................................................................... 385

YAPILANDIRMACILIKGiriş ......................................................................................................................................................... 388Yapılandırmacılık Nedir? ................................................................................................................. 388Yapılandırmacılıkta Bilgi .................................................................................................................. 389Yapılandırmacılığın Öğrenmeye İlişkin Rehber İlkleri ......................................................... 390Öğrenme Felsefesi Olarak Yapılandırmacılık ........................................................................... 391Yapılandırmacı Öğrenme Kuramının Bilgiye, Öğrenene ve Anlamaya Dair Temel İlkeleri .............................................................................................................................. 393Yapılandırmacılıkta Zihinsel Yapılar Nasıl Oluşur? ................................................................. 394Yapılandırmacılıkta Program Öğretim ve Değerlendirmeye Genel Bir Bakış ............... 395

Program ............................................................................................................................................ 395Öğretim ............................................................................................................................................ 395Değerlendirme ............................................................................................................................... 399

Yapılandırmacı Sınıf Ortamı Nasıldır ve Nasıl Oluşturulur?  ............................................... 399Yapılandırmacı Öğrenme Ortamının Tasarımına İlişkin Amaçlar ..................................... 400

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekilerxvi

Sınıf İçerisinde Yapılandırmacı Yaklaşımı Kullanırken Öğretmenler Neler Yapmalıdır? ............................................................................................................................... 401Yapılandırmacı Yaklaşımda Etkili Bir Öğrenme Süreci Nasıl İşler? .................................... 403Yapılandırmacı Öğrenme Ders Tasarımı .................................................................................... 403

Soru Türleri ....................................................................................................................................... 405Bilişselci Yapılandırmacılık ................................................................................................... 408Sosyokültürel Yapılandırmacılık .......................................................................................... 408Radikal Yapılandırmacılık ...................................................................................................... 409Yapılandırmacılığın Temel Öğrenme İlkeleri ................................................................. 409

YARATICILIK VE DÜŞÜNME BECERİLERİ

Giriş ........................................................................................................................................................ 413Yaratıcılık Nedir? ................................................................................................................................ 413Beyin ve Yaratıcılık ............................................................................................................................. 414

Yaratıcı Süreç ve Yaratıcı Düşünme ........................................................................................ 415Yaratıcı Sürecin Temel Öğeleri .................................................................................................. 415Yaratıcılığın Boyutları .................................................................................................................. 416Yaratıcı Düşüncenin Okulda Geliştirilmesi ........................................................................... 417

Yaratıcılığı Kolaylaştıran Öğretmen Özellikleri .............................................................. 418Yaratıcılığı Engelleyen Öğretmen Özellikleri .................................................................. 419Yaratıcılığı Öğretmede Temel İlkeler ................................................................................. 419Yaratıcılığın En Önemli Koşulları ......................................................................................... 419Çocukta Yaratıcılığı Geliştiren Etmenler ........................................................................... 420

PROBLEM ÇÖZME VE PROBLEM ÇÖZME TERMİNOLOJİSİGiriş ......................................................................................................................................................... 422Problem Çözme Nedir? .................................................................................................................... 422Problem Çözümü Nedir?  ................................................................................................................ 422Problem Çözmenin Yararları ......................................................................................................... 423Problem Çözme Dersinin Altı Aşamasına Giriş ....................................................................... 423

Problem Çözme Terminolojisi ................................................................................................... 424Problem Çözmede Düşünme Örnekleri ................................................................................ 426Problem Çözmede Yararlanılan Yargılama İçin Düşünme Örnekleri ........................... 426

Öğretim İlke ve Yöntemleri İçindekiler xvii

ÇOKLU ZEKÂ KURAMIGiriş ......................................................................................................................................................... 431Zekâ Nedir? ......................................................................................................................................... 433Zekânın Özellikleri Nelerdir? ......................................................................................................... 433

Çoklu Zekâ Alanlarının Gelişimini Etkileyen Faktörler ..................................................... 434Çoklu Zekâ Alanları ....................................................................................................................... 434Sözel-Dil Zekâ ................................................................................................................................. 435Mantıksal-Matematiksel Zekâ ................................................................................................... 436Görsel ve Mekânsal Zekâ ............................................................................................................ 437Bedensel-Kinestetik Zekâ ........................................................................................................... 438Müziksel-Ritmik Zekâ ................................................................................................................... 439Kişilerarası-Sosyal Zekâ ............................................................................................................... 440Kişisel - İçsel - Özedönük Zekâ .................................................................................................. 441Doğa Zekâsı ..................................................................................................................................... 442

ELEŞTİREL DÜŞÜNME

Giriş ......................................................................................................................................................... 443Düşünme ve Eleştirel Düşünme Becerisi .................................................................................. 444

Düşünme Nedir? ............................................................................................................................ 444Eleştirel Düşünme Nedir? .......................................................................................................... 445Eleştirel Düşünmenin Boyutları ................................................................................................ 446Eleştirel Düşünmenin Öğretilmesi .......................................................................................... 447Eleştirel Düşünme Stratejileri .................................................................................................... 448Eleştirel Okuryazarlık Stratejileri .............................................................................................. 448Bir Makalenin Eleştirel Değerlendirilmesi ............................................................................. 449Eleştirel Düşünme Standartları ................................................................................................. 450Eleştirel Düşünme Becerileri ..................................................................................................... 450Genellikle Eleştirel Düşünme Süreci Nasıl İşler? ................................................................. 451

Yaşam Boyu Öğrenme ..................................................................................................................... 452Yaşam Becerilerinin Öğrenilmesindeki Temel Gereksinler ........................................ 454Yaşam Boyu Öğrenmenin Temel Özellikleri.................................................................... 454

Özet ........................................................................................................................................................ 455Değerlendirme Soruları .................................................................................................................. 458Kaynakça............................................................................................................................................... 466

Öğretim İlke ve Yöntemlerixviii

8. BÖLÜM

ÖĞRETİM HİZMETİNİN NİTELİĞİNİ ARTTIRMADA ÖĞRETMENİN ROLÜ

Giriş ......................................................................................................................................................... 472

Etkin Öğrenme ................................................................................................................................... 472

Etkin Öğretmen .................................................................................................................................. 473

Etkili Öğretmenlik Profili ................................................................................................................. 474

Öğretmenlik Mesleğinin Yeterlilikleri ......................................................................................... 476

Öğretmen Eğitiminde Yeterlilikler ..................................................................................... 476

Yeterlilik ve Sorumluluk Alanları .................................................................................................. 479

1- Kişisel ve Mesleki Değerler - Meslekî Gelişim ........................................................... 480

2- Öğrenciyi Tanıma Yeterliliği-Sorumluluğu ................................................................. 483

3-Öğretme ve Öğrenme Süreci Yeterliliği-Sorumluluğu............................................ 486

4- Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme Yeterliliği-Sorumluluğu ........ 490

5- Okul, Aile ve Toplum İlişkileri Yeterliliği-Sorumluluğu ........................................... 492

6- Program ve İçerik Bilgisi Yeterliliği-Sorumluluğu .................................................... 494

Özet ........................................................................................................................................................ 496

Kaynaklar .............................................................................................................................................. 497

1. BölümTEMEL KAVRAMLAR

Doç. Dr. Ahmet ÇobanDicle Üniversitesi

Öğrenme Hedefleri

Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımların edinilmiş olması beklenmektedir:1. Eğitim teriminin tarihi gelişimini ve tanımlarını kavrama2. Eğitim sürecinin anlaşılmasına temel oluşturan formal, informal, örgün, yaygın

eğitim terimlerini tanımlama3. Eğitim süreci ile ilgili olan öğretim, öğrenme, öğretme ve öğrenim kavramları

arsındaki farklılıkları kavrama ve bu kavramları yerinde ve doğru şekilde kullanma 4. Eğitim programı, öğretim programı, ders programı, örtük program ve müfredat

programını tanımlama ve farklılıkları bulma5. Eğitim sürecinin hedef, davranış, eğitim durumu ve sınama durumu aşamalarını

bilme ve bunların birbiriyle olan etkileşimlerini ifade etme 6. İlke, strateji, yöntem ve teknik kavramlarını tanımlama ve bu kavramları yerinde

ve doğru şekilde kullanma.

İçindekiler

• Temel Kavramlar• Eğitim • Süreç• Sistem Olarak Eğitim• Eğitim Türleri• Formal Ve İnformal Eğitim• Örgün Ve Yaygın Eğitim• Öğretim• Öğrenme• Öğretme• Öğrenim• Eğitim-Öğretim- Öğrenme-Öğretme İlişkisi• Öğrenme-Öğretme-Öğretim İlişkisi• Hedef-Amaç • Davranış • Yaşantı

Temel Kavramlar

• İçerik• Eğitim Durumu • Sınama Durumları• Hedef-Davranış-İçerik-Eğitim Durumu-Değerlendirme İlişkisi• Belirtke Tablosu • Programlar• Eğitim Programı• Eğitim Programı Ve Öğretim• Öğretim Programı• Ders Programı • Örtük Program• Müfredat Programı• Resmi Programı• İşevuruk/İşlevsel Programı• Öğretisiz/ İhmal Edilen Program• Ekstra / Destekleyici Program• Kübik Program• Eğitim Programı, Öğretim Programı Ve Ders Programı İlişkisi• Eğitim Programı Tasarımı• Programın Hazırlanması• Programın Denenmesi (Uygulanması) • Program Geliştirme• Program Düzenleme• Program Geliştirme Ve Program Düzenleme İlişkisi• Eğitim Programlarının Hazırlanması Ve Geliştirilmesi• Program Değerlendirme• Plân• İlke• Strateji• Teknik• Yöntem-Metot• Teknik-Yöntem İlişkisi• Özet• Kaynakça• Değerlendirme Soruları

Temel Kavramlar 3

Doç. Dr. Ahmet Çoban

Bir alanı anlayabilmek için, öncelikle o alanla ilgili temel kavramlarda ortak bir dil geliştirmek gerekmektedir. Bir konunun anlaşılabilmesi o alanla ilgili kavramların açıklığa kavuşturulmasına bağlıdır. “Eğer bir davranışı yeterli düzeyde kullanmıyor-sak, onu yeteri kadar bilmiyoruz demektir” (Clark ve Starr, 1968 akt. Bilen, 1990).

Eğitim (Education, Training)

Eğitim, batı dillerinde education olarak anılmakta ve iki ana özelliği bulunmakta-dır: 1.Educare: beslemek, yükseltmek ve desteklemek, 2.Educare: yükselmek ve düzey kazanmak (Varış, 1981; İşman, 2005). Bununla birlikte eğitim, insanlık tarihi boyunca bilim adamlarının tanımında anlaşamadıkları disiplin alanlarından biridir. Antik çağ Yunan döneminden günümüze kadar birçok eğitimci tarafından, aslında toplumsal bir olgu, insan ve topluma özgü bir süreç olarak düşünülmekle birlikte, farklı açılar-dan yaklaşan tanımlara bağlanmıştır. Bu tanımlardan birkaçına şu örnekler verilebi-lir: “Çocuğu insan haline getirme sanatı” (Çiçero), “Bedene ve ruha yetenekli olduğu güzelliği vermek” (Eflatun), “insanı doğasına göre yetiştirmek” (Rousseau), “Kişiyi önce kendisi, sonra da insanlık için mutluluk aracı yapmak” (James Mill), “insanı mükemmel bir hayat yaşamaya hazırlamak” (Herbert Spencer), “yetileri hep birden ve uyumlu olarak geliştirmek” (Stgin), “Yetişmiş nesiller tarafından, henüz sosyal hayat için olgun hale gelmemiş bulunan nesiller üzerinde yapılan her çeşit etki” (E. Durk-heim)dir (Küçükahmet ve Diğerleri, 2002).

Literatürde geçen belli başlı eğitim tanımları, farklılıkları ile birlikte terim olarak şu şekillerde ifade edilebilir (İşman, 2005; Fidan ve Erden, 1992; Aykaç ve Diğerle-ri, 2006): Tezcan’a (1996) göre eğitim, “bireyin toplumsal yeteneğinin ve en elverişli düzeyde kişisel gelişmesinin elde edilmesi için seçilmiş ve denetimli bir çevreyi içine alan toplumsal bir süreçtir”. Varış’a (1981) göre eğitim, “kişinin toplumsal yetenekle-rinin ve optimum kişisel gelişmesinin sağlanması için, seçkin ve kontrollü bir çevreyi ve okul etkinliklerini içine alan sosyal bir süreçtir”. Bu tanımda, daha çok bireysel ge-lişim ve eğitim-öğretim ortamlarının tasarımı ön plana çıkmaktadır. Binbaşıoğlu’na (1998) göre eğitim, “öğrenme ve öğretim sonucu, kişiyi, içinde yaşadığı toplumun de-ğer yargılarına uygun olan yetenek ve tutumlar ile olumlu nitelikte olan diğer davranış biçimlerini geliştirmesine yönelik süreçtir”. Bu tanımda ise, toplumsal yaşantı ve kül-türleme ön plana çıkmaktadır. Eğitim daha çok, içinde yaşanılan toplumun normla-rını kazanma olarak algılanmaktadır. Alkan’a (1997) göre eğitim, “davranış geliştirme bilgi-beceri ve tutum kazanma sürecidir”. Bu tanımda ise eğitim daha çok, öğrencinin yeni bir şeyler kazanması ve kendisini geliştirmesidir yargısı ön plana çıkmaktadır. Fidan ve Erden’e (1992) göre eğitim, “en genel anlamıyla insanları belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir”. Bu tanımda ise eğitimi daha çok, belli hedef ve davranışlara göre

Öğretim İlke ve Yöntemleri Temel Kavramlar4

bireylerin yetiştirilmesi olarak algılanmaktadır. Bu hedef ve davranışlar daha önceden belirlenmektedir. Bruner’e (1964) göre eğitim, “bir bireyin zihinsel gelişim sürecidir”. Bu tanım diğer tanımlara göre farklıdır. Burada, belli bir takım hedef ve davranışlar sadece öğrencinin zihinsel olarak gelişimini ifade etmektedir. Bu gelişim, sosyal, bi-reysel ya da kurumsal bazdan etkilenebilir. Smith, Stanley, Shores’e (1957) göre eğitim, “bireylerin toplumun standartlarını, inançlarını ve yaşama yollarını kazanmasında etkili olan tüm sosyal süreçlerdir”. Bu tanım da, diğer tanımlara göre farklıdır. Bura-da toplumsal yaşantı ve kültürleme ön plandadır. Bireyin, içinde yaşadığı toplumun genel özelliklerini ve yapısını öğrenmesi bir eğitim olarak algılanmaktadır (İşman, 2005). Good’a (1973) göre eğitim, “kişinin yaşadığı toplum içinde değeri olan, yete-nek, tutum ve diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçlerin tümüdür”. Yine Good’a (1973) göre eğitim, “seçilmiş ve kontrollü bir çevrenin (özellikle okulun) etkisi altında sosyal yeterlik ve optimum bireysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir”. Oğuzkan’a (1974) göre eğitim, “önceden saptanmış esaslara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler dizgesidir”. Bu tanımda eğitim, daha önce-den belirlenen hedef ve davranışların öğrencilere kazandırılması olarak algılanmak-tadır (Fidan ve Erden, 1992). Ertürk’e (1984) göre “eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir”. Bu tanımda, plan ve isteklilik ön plandadır. Öğrenci, yaşayarak öğrenmeli ve isteyerek kendisinde değişiklikler oluşturmalıdır. Burada, “İstendik” nitelemesi, eğitimin ön-ceden belirlenen amaçlar doğrultusunda yürütülen planlı bir süreç olduğunu, “kasıt” nitelemesi ise, elverdiğince rastlantı unsurlarının dışarıda bırakıldığı bilinçli bir yön-lendirme şekli olduğunu ortaya koymaktadır. “Kendi yaşantısı yoluyla” vurgusu ise, eğitimin yaşantıya dayalı olduğunu açıklamaktadır (Aykaç ve Diğerleri, 2006). Smith, Stanley, Shores’ın tanımları ve Good’un ilk tanımı, eğitimin geniş anlamına (formal ve formal olmayan süreçleri içeren biçimde), Good’un ikinci tanımı ile Oğuzkan ve Ertürk’ün tanımları ise eğitimin formal yönüne ağırlık vermektedir.

Dictionary of Education’da eğitim, bireyin yaşadığı toplumda, uygulama değeri olan yetenek, yöneliş ve diğer davranış örüntülerini kazandığı süreçler toplamı ola-rak tanımlamakta; ayrıca eğitimin bireyin toplumsallaşmasında ve bireysel gelişimin oluşmasında seçkin ve kontrollü bir çevreyi ve okul etkinliklerini içine alan toplumsal bir süreç olduğu vurgulanmaktadır (Demirel ve Ün, 1987).

Eğitim, her felsefi sisteme ve psikolojik yaklaşıma göre değişik şekillerde tanım-lanmıştır. Bu tanımların pek çoğu, eğitime bir amaç yüklemiştir (Sönmez, 1993): İde-alist anlayışa göre eğitim, özgür ve bilinçli insanoğlunun Allaha olan yükselici uyum çabalarının bitimsiz sürecidir. Realist anlayışa göre eğitim, yeni kuşaktaki bireylere kültürel mirası aktararak, onları yetişkinler toplumuna uyuma hazırlama sürecidir. Pragmatist anlayışa göre ise eğitim, bireyi yaşantılarını yeniden inşa yoluyla yetiştir-