Öğretme SanatıÖğretim İlke ve Yöntemleri

Özcan DEMİREL

19. BASKI

Prof. Dr. Özcan Demirel

Öğretim İlke ve YöntemleriÖĞRETME SANATI

ISBN: 978-975-6802-06-9

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© 2012, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

Genişletilmiş 14. Baskı: 199719. Baskı: Eylül 2012

Dizgi-Grafik Tasarım: Tuba AvcuKapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Öz Baran Ofset(Ankara-0312-394 45 60)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13264

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: pegem@pegem.net

Prof. Dr. Özcan DEMİREL

Özcan DEMİREL, 26 Mayıs 1943 yılında Adapazarı-Sapanca’da doğ-muş, 1960’da Arifiye İlköğretmen okulundan mezun olmuş ve bir öğretim yılı Anadolu’nun bir köyünde ilkokul öğretmenliği yapmıştır. 1964 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü İngilizce bölümünü bitirmiş ve 1964-1966 yılları arasında Malatya Ticaret Lisesinde, 1968-1970 yılları arasında Tekirdağ Ticaret Lisesin-de, 1971-1974 yılları arasında da Ankara Ticaret Lisesinde İngilizce öğretmeni ve müdür yardımcısı olarak çalışmıştır. 1974 yılında Hacettepe Üniversitesi’ne İngilizce öğretim görevlisi olarak girmiş ve aynı üniversitenin Mezuniyet Son-rası Eğitimi Fakültesi’nde eğitim alanında lisans çalışması yapmış, 1975 yılında Bilim Uzmanlığı, 1979’da da Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesinden Dokto-ra derecesi almıştır.

Hacettepe Üniversitesi’nde 1983’de doçentlik, 1989’da da profesörlük ün-vanını alan Özcan Demirel, 2010 yılında emekli olmuştur.

İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yabancı dil öğretimi ve prog-ram geliştirme konularında bilimsel çalışma ve incelemeler yapan Özcan Demirel’in yayınlanmış 150’ye yakın makale ve bildirisi ile 30 kitabı bulun-maktadır. Şu ana kadar 53 yüksek lisans, 51 doktora olmak üzere toplam 104 tezin danışmanlığını yapmıştır.

1992-1997 yılları arasında YÖK Dünya Bankası öğretmen yetiştirme Pro-jesinde yönetim kurulu üyesi; 1996-1997 yılları arasında Milli Eğitim Bakan-lığı Dünya Bankası projesinde program geliştirme uzmanı, 2000-2002 yılları arasında MEDA Temel Eğitime Destek projesinde proje eşbaşkanı olarak ça-lışmıştır. 1995-2007 yılları arasında da Milli Eğitim Bakanlığı adına Avrupa Konseyi Dil Politikaları Bölümünde Türkiye delegesi olarak görev almıştır. Şu anda BASOPED - Balkan Ülkeleri Eğitimciler Derneğinin dönem başkanlığını ve EPO-DER, Eğitim Programları ve Öğretim Derneğinin Genel Başkanlığını yürütmektedir.

ÖN SÖZ

Bu çalışma, öğretmenlik meslek bilgisini kazandırmada çağdaş öğretme yön-temlerini ve tekniklerini tanıtmak amacıyla hazırlanmıştır.

Öğretmen adaylarının, sınıf içi uygulamalara geçmeden önce öğretme yön-tem ve tekniklerini tanıması, bunları kendi özel alanlarına uygulaması, bunun yanı sıra teknolojik araç ve gereçlerin eğitim ortamında kullanılması konusunda bilgi edinmeleri büyük önem taşımaktadır.

“Öğretme Sanatı” yayına hazırlanırken öğretmen adaylarının meslek bilgisi gereksinmeleri dikkate alınmıştır. Üç modül üzerine temellendirilen bu yapıtta; I. Modülde öğretim etkinliklerinin planlanması, yıllık, ünite, günlük ve ders plan-larının hazırlanması üzerinde durulmuştur. II. Modülde uygulamanın nasıl ya-pılacağı, öğretme sanatını uygularken öğretme stratejisi, yöntem ve tekniklerden nasıl yararlanılacağı üzerinde durulmuştur. III. Modülde de ölçme değerlendirme tekniklerine yer verilmiştir. Ekler bölümünde günlük ders planlarına örnekler ve-rilmiş, ayrıca son yıllarda gündeme gelen düşünme becerilerinin öğretimi ve çok boyutlu zekâ kuramına dayalı ders planlarından örnekler sunulmuştur.

Bu yapıt, 1960 yılında ilköğretmen okulundan mezun olup, ilk kez öğretmen-liğe başladığım günden bu zamana kadar geçen sürenin bir ürünüdür. 40 yılı aşkın meslek yaşamımda etkileşim içinde olduğum tüm öğretmenlerimin, öğrencileri-min ve meslektaşlarımın izlerini satır aralarına yerleştirmeye çalıştım. Bu yapıtın ortaya çıkmasında etkileşim içinde olduğum herkese, yaratıcı drama bölümünü yazan anabilim dalımız öğretim elemanlarından Dr. Tülay Üstündağ’a, ayrıca, ölçme değerlendirme bölümüne katkı getiren Ar. Gör. Zekeriya Nartgün’e, Kenan Demir’e ve Duygu Anıl’a, kitabı baştan sona kadar okuyup katkı getiren Prof. Dr. Zeki Kaya’ya, Ar. Gör. Eda Erdem’e, Bünyamin Yurdakul’a; yayın aşamasının her anında özverili ve titiz çalışmalar sergileyen Pegem Akademi Takımına teşekkür etmek isterim.

Bu çalışmanın az da olsa öğretme sanatını uygulayacak olan ve uygulayan tüm eğitimcilere katkı getirmesi, yazarı mutlu kılacaktır.

Prof. Dr. Özcan DEMİREL

Ankara, 2004

19. BASKIYA ÖN SÖZ

Günümüzdeki hızlı değişim ve teknolojik gelişmeler, eğitim dünyasında olu-şan pek çok yenilik ve yönelimleri ortaya çıkarmakta, öğrenme - öğretme sürecini etkilemekte ve öğretmeden çok öğrenmenin daha önemli olduğu gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. Bu anlayış, sadece eğitim uygulamalarını değil, eğitim politikaları-nı ve program geliştirme çalışmalarını da etkilemektedir.

Türk Millî Eğitim sistemi, eğitim dünyasındaki bu gelişme ve yönelimler doğ-rultusunda kendini yenileme çalışmalarına uyum sağlamaya başlamış ve öncelik ilköğretim kademesindeki programların değiştirilmesine verilmiştir. Yapılandır-macı yaklaşımı temele alan bir görüşle hazırlanan yeni öğretim programları, çok boyutlu zekâ kuramı uygulamalarıyla etkinlik zenginliğine kavuşturulmak isten-miştir.

Tüm bu değişmelerin sistemi olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir. An-cak, değişmeyecek olan öğretmenin mesleğini yerine getirmedeki sanat anlayışı, öğretme tarzı ve öğretme üslubu olacaktır. Bu bir bakıma mesleği “icra etme” aşa-masındaki sanat anlayışıdır. Bu, yaşandıkça kazanılacak bir özelliktir. İşte öğretme sanatı, bu deneyimlerin yaşanmasına katkı getiren bir çalışma olarak varlığını de-vam ettirecektir. Bu nedenle, her baskıda yeni yaklaşımlara örnekler getirilirken eski örneklerin bir kenara atılmasından çok onlara çağdaş yorumlar getirilmesinin daha yararlı olacağı düşünülmektedir.

Bu belirlemeler doğrultusunda öğretme sanatının tüm öğretmen adaylarına ve öğretmenlere katkı getirmesi en çok yazarı mutlu edecektir.

Prof. Dr. Özcan DEMİREL

Ankara, 2012

İÇİNDEKİLER

Ön Söz ...............................................................................................................................................v19. Baskıya Ön Söz ........................................................................................................................viİçindekiler .........................................................................................................................................viiÇizelgeler Listesi ............................................................................................................................xivŞekiller Listesi ..................................................................................................................................xiv

M O D Ü L -I-

P L A N L A M A

(Öğretim Öncesi Etkinlikler)

(ss. 1 – 63)

1. Bölüm

ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİNİ PLANLAMA

(ss. 6 – 24)

Giriş ......................................................................................................................................................6Eğitimle İlgili Temel Kavramlar ..................................................................................................6

Eğitim ...........................................................................................................................................6İnsan .............................................................................................................................................6Yaşantı .........................................................................................................................................7Kültür ...........................................................................................................................................7Kültürleme .................................................................................................................................8Kültürlenme ...............................................................................................................................9Davranış ......................................................................................................................................10Öğretme ......................................................................................................................................10Öğrenme .................................................................................................................................... 10Eğitim Bilimi .............................................................................................................................. 10Eğitim Programı ...................................................................................................................... 11

Eğitimde Planlama ........................................................................................................................ 13Öğretim Etkinliklerinde Planlı Çalışmanın Yararları .................................................... 14

Plan Çeşitleri, Yıllık ve Ders Planlarının Yapılışı .................................................................... 15Ünitelendirilmiş yıllık plan ................................................................................................... 15Ders Planı ....................................................................................................................................21

Özet .....................................................................................................................................................22Tartışma Soruları .............................................................................................................................24

viii Öğretme Sanatı

2. Bölüm

ÖĞRETİM PROGRAMLARINI İNCELEME

(ss. 26 – 38)

Giriş .....................................................................................................................................................26Eğitimde Program Geliştirme Süreci ......................................................................................26

Eğitim Programının Ögeleri ................................................................................................29Hedef ve Davranışlar .............................................................................................................30Hedefl erin Aşamalı Sınıfl aması ..........................................................................................31Kazanım .....................................................................................................................................33İçerik ............................................................................................................................................34İçerik Seçimi ve Organizasyonu .........................................................................................34Öğretme-Öğrenme Süreci ...................................................................................................35Ölçme-Değerlendirme Süreci ............................................................................................36

Özet ....................................................................................................................................................36Tartışma Soruları ............................................................................................................................38

3. Bölüm

DERS KİTAPLARINI SEÇME

(ss. 40 – 49)

Giriş ..................................................................................................................................................... 40Biçimsel Görünüm ......................................................................................................................... 41Bilimsel İçerik .................................................................................................................................. 41Dil ve Anlatım ................................................................................................................................. 42Açıklayıcı Bilgiler ............................................................................................................................ 46Özet .................................................................................................................................................... 48Tartışma Soruları ............................................................................................................................ 49

ixİçinndekiler

4. Bölüm

ÖĞRETİM MATERYALLERİNİ HAZIRLAMA

(ss. 52 – 63)

Giriş ......................................................................................................................................................52Görsel Araçlar ............................................................................................................................54İşitsel Araçlar .............................................................................................................................55Görsel-İşitsel Araçlar ...............................................................................................................55Teknoloji Destekli Araçlar .....................................................................................................55Öğretim Materyallerinin Hazırlanması ve Seçimi .........................................................57Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri ................................................................................58

Özet .....................................................................................................................................................60Tartışma Soruları .............................................................................................................................61

Modül I’de Yararlanılan Kaynaklar.............................................................................................62

M O D Ü L -II-

U Y G U L A M A

(Öğretim Anındaki Etkinlikler)

(ss. 65 – 218)

1. Bölüm

ÖĞRETME ETKİNLİĞİNİ UYGULAMA

(ss. 70 – 130)Giriş ...................................................................................................................................................70Öğrenme ve Öğretim İlkeleri ...................................................................................................70Genel Öğretim İlkeleri ................................................................................................................73Öğretme Stratejileri ....................................................................................................................74

Giriş ............................................................................................................................................74Öğretme Yöntemleri ...................................................................................................................77

Anlatma Yöntemi ..................................................................................................................78Tartışma Yöntemi ..................................................................................................................79Örnek Olay Yöntemi .............................................................................................................81Gösterip Yaptırma Yöntemi ...............................................................................................82Problem Çözme Yöntemi ...................................................................................................83Yaratıcı Drama Yöntemi ......................................................................................................85Bireysel Çalışma Yöntemi ...................................................................................................102

Öğretme Teknikleri .....................................................................................................................103 Grupla Öğretim Teknikleri ...................................................................................................104

x Öğretme Sanatı

Beyin Fırtınası .....................................................................................................................105Gösteri...................................................................................................................................106Soru-Cevap ..........................................................................................................................108Benzetim ..............................................................................................................................110İkili ve Grup Çalışmaları ..................................................................................................112Mikro Öğretim ....................................................................................................................116Eğitsel Oyunlar ...................................................................................................................118Altı Şapkalı Düşünme Tekniği .......................................................................................119

Bireysel Öğretim Teknikleri ................................................................................................121 Bireyselleştirilmiş Öğretim ............................................................................................121 Programlı Öğretim ...........................................................................................................124 Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri ..............................................................................................126 Gezi........................................................................................................................................126 Gözlem .................................................................................................................................127 Görüşme ..............................................................................................................................127 Sergi ......................................................................................................................................127 Proje ......................................................................................................................................127 Ödev .....................................................................................................................................128Özet .................................................................................................................................................128Tartışma Soruları .........................................................................................................................130

2. Bölüm

ÖĞRENME YAŞANTILARI SAĞLAMA

(ss. 132 – 178)Giriş .................................................................................................................................................. 132Öğrenme Modelleri ................................................................................................................... 132 Tam Öğrenme ......................................................................................................................... 132

Pekiştireç .............................................................................................................................. 135İpucu...................................................................................................................................... 135Dönüt/Düzeltme ............................................................................................................... 135Katılım ................................................................................................................................... 136

İşbirliğine Dayalı Öğrenme .............................................................................................. 137Çok Boyutlu Zekâ Kuramı ................................................................................................. 142

Çok Boyutlu Zekâ ve Bireysel Gelişim ........................................................................ 144Çok Boyutlu Zekânın Geliştirilmesi ve Öğretme Süreci İçinde Kullanımı ..... 145

Çok Boyutlu Zekâ ile Ders Planlama ............................................................................. 146Çok Boyutlu Zekâ Kuramında Ölçme ve Değerlendirme ................................... 153

Kavram Haritaları ................................................................................................................. 156Yapılandırmacılık ................................................................................................................. 161

Özet ................................................................................................................................................. 175Tartışma Soruları ......................................................................................................................... 178

xiİçinndekiler

3. Bölüm

TEKNOLOJİ DESTEKLİ ORTAMLARDA ÖĞRETME-ÖĞRENME

(ss. 180 – 188)Giriş ................................................................................................................................................... 180Bilgisayar Destekli Öğretim...................................................................................................... 180

Bilgisayar Destekli Öğretimin Yararları .......................................................................... 185Bilgisayar Destekli Öğretimin Sınırlılıkları .................................................................... 186

Özet .................................................................................................................................................. 187Tartışma Soruları .......................................................................................................................... 188

4. Bölüm

SINIF İÇİNDE İLETİŞİM KURMA

(ss. 190 – 200)

Giriş ................................................................................................................................................... 190İletişim ............................................................................................................................................. 190

Etkileşim ................................................................................................................................... 194Özet .................................................................................................................................................. 198Tartışma Soruları .......................................................................................................................... 200

5. Bölüm

SINIFTA ÖĞRETMENİN ROLÜ VE SINIF YÖNETİMİ

(ss. 202 – 218)Giriş ...................................................................................................................................................202Sınıfta Öğretmenin Rolü ...........................................................................................................202Sınıf Yönetimi ................................................................................................................................205Öğretmen Nitelikleri ...................................................................................................................206Özet ..................................................................................................................................................210Tartışma Soruları ..........................................................................................................................212Modül II’de Yararlanılan Kaynaklar ........................................................................................213

xii Öğretme Sanatı

M O D Ü L -III-

D E Ğ E R L E N D İ R M E

(Öğretim Sonrası Etkinlikler)

(ss. 219 – 312)

1. Bölüm

EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

(ss. 226 – 294)

Giriş .................................................................................................................................................. 226Ölçme ve Değerlendirme ile İlgili Temel Kavramlar ....................................................... 226Ölçmede Sıfır ................................................................................................................................ 227

Ölçmede İzomorfl uk ve Homomorfl uk ........................................................................ 229Ölçmede Hata ....................................................................................................................... 233Hata Türleri ............................................................................................................................. 234Ölçme Araçlarında Bulunması Gereken Nitelikler ................................................... 234Güvenirliği Etkileyen Faktörler ........................................................................................ 238

Geçerlik ................................................................................................................................. 240Kullanışlılık ........................................................................................................................... 243

Ölçmelerin Standart Hatası ..................................................................................................... 243Standart Puanlar ......................................................................................................................... 244Eğitimde Kullanılan Ölçme Araç ve Yöntemleri ............................................................... 245

Test Geliştirme ...................................................................................................................... 259Ölçme Sonuçları Üzerinde İstatistiksel İşlemler ............................................................... 272

Ölçme Sonuçlarının (Puanlarının) Düzenlenmesi ................................................. 272Frekans Tablosunun Hazırlanması .............................................................................. 273Merkezî Eğilim Ölçüleri ................................................................................................... 276Dağılım Ölçüleri ................................................................................................................. 278

Değerlendirme ve Not Verme ................................................................................................ 280Değerlendirme .................................................................................................................. 280Değerlendirmenin Eğitim Sistemi İçindeki İşlevleri ............................................. 280Değerlendirme Teknikleri .............................................................................................. 282Not Verme ............................................................................................................................ 285Alternatif Değerlendirme Teknikleri........................................................................... 286

Özet ................................................................................................................................................. 293Tartışma Soruları ......................................................................................................................... 294

xiiiİçinndekiler

2. Bölüm

DÖNÜT VE DÜZELTME İŞLEMLERİ

(ss. 296 – 312)

Giriş ................................................................................................................................................... 296Dönüt ve Düzeltme .............................................................................................................. 296Dönüt ve Düzeltme İşlemlerinin Ölçme Sonuçlarına

Dayalı Olarak Yapılması ....................................................................................................... 297Duyuşsal Alandaki Davranışların Ölçülmesi ................................................................ 299Dönüt-Düzeltme İşleminden Sonra Ölçme Araçlarının Geliştirilmesi ............... 302Hedef Davranışa Dayalı Çoktan Seçmeli Test Maddesi Yazma ............................. 307Bilgisayar Destekli Ölçme ve Değerlendirme ............................................................. 309

Özet .................................................................................................................................................. 311Tartışma Soruları .......................................................................................................................... 311Modül III’te Yararlanılan Kaynaklar ........................................................................................ 312

E K L E R

(ss. 314 – 369)

Ek 1. Ünitelendirilmiş Yıllık Plan Örneği ...............................................................................314Ek 2. Ders Planı Örnekleri ..........................................................................................................355Ek 3. Öğretmenlerde Bulunması Gereken Yeterlikler......................................................366Ek 4. Aday Öğretmen Değerlendirme Formu ....................................................................368

Ad Buldurusu ..............................................................................................................................370Konu Buldurusu .........................................................................................................................371Terimler Sözlüğü .......................................................................................................................373

xiv Öğretme Sanatı

Ç İ Z E L G E L E R

Çizelge 1. Ünitelendirilmiş Yıllık Ders Planı .................................................................19Çizelge 2. Ders Planı ............................................................................................................20Çizelge 3. Hedef - Strateji - Yöntem - Teknik İlişkisi ..................................................126Çizelge 4. Tam Öğrenme Stratejisi .................................................................................137Çizelge 5. Çok Boyutlu Zekâ Kuramında Değerlendirme Teknikleri ..................154Çizelge 6. Sözlü Sınavı Değerlendirme .........................................................................249Çizelge 7. Belirtke Tablosu ................................................................................................261Çizelge 8. Dil Dersi İçin Test Planı....................................................................................262Çizelge 9. Maddelere Üst ve Alt Grupta Yer Alan Öğrencilerin Vermiş Oldukları Cevaplar ...........................................................................................264Çizelge 10. Maddelere Üst ve Alt Grupta Yer Alan Öğrencilerin Vermiş Oldukları Cevaplar ...........................................................................................268Çizelge 11A. Madde Kartı Örneği (Ön Yüzü) ....................................................................271Çizelge 11B. Madde Kartı Örneği (Arka Yüzü) .................................................................271Çizelge 12. 60 Öğrencinin Sayısal Yetenek Puanları Sıralanmış Hâli .....................273Çizelge 13. 60 Öğrencinin Sayısal Yetenek Puanlarının Frekans Tablosu ............274Çizelge 14. Standart Kaymanın Hesaplanması İçin Çalışma Tablosu ...................279

Ş E K İ L L E R

Şekil 1. Program Geliştirme Sürecinde Yer Alan Ögeler .................................................27Şekil 2. Program Geliştirme Ögeleri ......................................................................................28Şekil 3. Program Geliştirme Süreci ........................................................................................29Şekil 4. Duyu Organlarına Göre Bilgilerin Kalıcılık Oranları ..........................................53Şekil 5.Tam Öğrenme Kuramı Modeli ...................................................................................132Şekil 6. Aşamalı Öğrenme Birimleri .......................................................................................134Şekil 7. Çok Boyutlu Zekâ Kuramında Planlama Sorunları ............................................148Şekil 8. İletişim Süreci .................................................................................................................191Şekil 9. Ortak Yaşantı Alanı .......................................................................................................192Şekil 10. Eğitimde İletişim Süreci ...........................................................................................193Şekil 11. Sınıf İçinde Öğretmen-Öğrenci Etkileşimi .........................................................195Şekil 12. Etkileşim Kategorileri İçin Analiz ..........................................................................196Şekil 13. Öğretme-Öğrenme Süreci, Öğretmen, Ölçme Aracı ve Davranış İlişkisi ............................................................................................................304Şekil 14. Bloom’un Sınıfl aması ve Soru Düzeyleri ............................................................305

MODÜL -I-

PLANLAMA(Öğretim Öncesi Etkinlikler)

1. BölümÖğretim Etkinliklerini Planlama

(ss. 5-23)

2. BölümÖğretim Programlarını İnceleme

(ss. 25-38)

3. BölümDers Kitaplarını Seçme

(ss. 39-49)

4. BölümÖğretim Materyallerini Hazırlama

(ss. 51-61)

Modül I’de Yararlanılan Kaynaklar (ss. 62-63)

2 Öğretme Sanatı

Bu yapıtın içerik tasarımı üç modül üzerine temellendiril-miştir. Bu modüller, plânlama, uygulama ve değerlendirmedir. Bir bakıma öğretim öncesi, öğretim anındaki ve öğretim sonra-sı etkinlikler olarak bu üç modül belirlenmiştir.

Birinci modül, plânlama dört bölümden oluşmaktadır. Öğ-retim öncesi etkinlikler olarak belirlenen ve öğretmenin derse girmeden önce yapması gereken çalışmalar analiz edilerek bu bölümler oluşmuştur.

Birinci modülün ilk bölümünde eğitimle ilgili temel kav-ramlar açıklandıktan sonra öğretim etkinliklerinin planlanma-sı üzerinde durulmuştur. Planlar, yıllık, ünite, günlük ve ders planları olmak üzere dört aşamada ele alınmıştır.

Birinci modülün ikinci bölümü planların temelini oluştu-ran öğretim programlarının incelenmesine ayrılmıştır. Prog-ram ögeleri olan hedef, içerik, süreç ve değerlendirme boyutları irdelenmiş ve mevcut programlardan plan hazırlanırken nasıl yararlanılacağı üzerinde durulmuştur.

Üçüncü bölümde ders kitaplarının seçimi ve değerlendi-rilmesi irdelenmiştir. Program hedefl erine uygun ders kitabı seçmedeki ölçütler üzerinde durulmuş, böylece amaç-araç iliş-kisi vurgulanmıştır.

Dördüncü bölümde de öğretim materyallerinin nitelikleri, hazırlanması ve seçiminde dikkat edilecek hususlar vurgulan-mış, son teknolojik gelişmelerin eğitime yansıtılması için ne gibi hazırlıklar yapılması gerektiği üzerinde durulmuştur.

3Modül - 1 - Planlama

İYİ BİR DERS PLANI İYİ BİR DERS YILI DEMEKTİR

Öğretmenliğimin üçüncü yılındayım. Her eğitim öğretim yı-lının başında yeni bir heyecanla okuluma öğrencilerime koşuyo-rum. Fakat nedense bu yıl coşku yerine endişe var içimde. Yıllık plan hazırlama konusu. Genel olarak nasıl hazırlanacağımı tabii ki biliyorum; fakat, bölümler üzerinde kavrayamadığım kısımlar var bu nedenle benden daha tecrübeli bir öğretmenden yardım almayı düşünüyorum. Geçen yıl da öyle yapmıştım. Üniteleri za-manında bitiriyor, planımdaki tüm konuları eksiksiz işliyordum. Ne yazık ki verimli olamıyordum yine de. Değerlendirme aşama-sında öğrencilerimin başarısızlıkları beni üzüyor ve neden böyle oldu sorusunu sormama neden oluyordu.

Zamanla öğrencilerimin ilgi duydukları, başarılı oldukları alanların birbirinden farklı olduğunu gözlemledim. Acaba seçti-ğim yöntem ve tekniklerin de farklı mı olması gerekiyordu? Peki bu nasıl olacaktı, ayrıca nasıl teknikler kullanabilirdim ki? Araç gereç yetersizliği için de ne yapabilirdim? Okulumuzda bilgisa-yar, video yoktu. Başka ne gibi araçlar kullanabilirdim? Öğren-cilerimin konuya ilgisini çekemeden derse başladığım çok oldu. Ders sırasında disiplini bozmamaları, konuyu dağıtmamaları için onları özgür bırakamıyor, birbirleri ile konuşmalarını engel-liyordum.

Sınıft a konuyu ben anlatıyordum genelde. Onların derse ka-tılmaları için de o an aklıma gelen soruları soruyordum ama, bu da yetmiyordu, çoğunu ya saatine bakarken ya da pencereden dışarıyı seyrederken yakalıyordum. İsteseler ders kitabından ko-nuya çalışıp gelebilirlerdi ama not vereceğimi söylemezsem bunu hiç yapmıyorlardı. Yoksa kitap seçimim mi iyi değildi? Kitap se-çerken nelere dikkat edecektim; ben biçim yönünden iyi bulduk-larımı seçmiştim hep.

Her ders öncesi günlük planımı hazırlıyordum. Yıllık planda-kilerin aynısını tekrar deft ere geçiyordum; bu anlamsız geliyordu gerçi. Günlük planın çok önemli ve gerekli olduğu söyleniyordu, anlatacaklarım ders kitabında yazılıydı zaten. Öğreteceklerimi yazıp duruyordum dakikalarca. Derse ön hazırlık demek konu-nun başlığına bakmaktı benim için başka ne olabilirdi. Planlı ça-lışmanın yararı dersi zamanında sunmaktı.

4 Öğretme Sanatı

Yıllık plana kendimden ne katabilirdim ya da günlük plan-larıma yıllık planda yazanlardan başka ne ekleyebilirdim. Bazen işin içinden çıkamıyor ve çok çaresiz kalıyordum. Bu yıl kendimi ve öğrencilerimi daha farklı bir şekilde yeni ders yılına hazırla-malıyım, biliyorum. Yoksa sınıfa her girdiğimde öğrencilerimin isteksiz tutumları nedeniyle ben de mesleğimden soğuyacağım. İşe planlamadan başlamak gerekiyor sanırım.

Öğrenme Hedefleri

Bu bölümü çalıştıktan sonra;eğitimle ilgili temel kavramları tanıyabilecek, •eğitimle ilgili temel kavramları açıklayabilecek, •eğitimin değişik tanımlarını yapabilecek, •eğitimde planlamanın önemini kavrayabilecek, •öğretim etkinliklerinde planlı çalışmanın yararlarını açıklayabilecek, •yıllık plan, ünite planı, günlük plan ve ders planının kapsadığı özellikleri •açıklayabileceksiniz.

İçindekiler

Giriş •Eğitimle İlgili Temel Kavramlar •Eğitimde Planlama •Özet •Tartışma Soruları •

ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİNİ PLANLAMA

1. BÖLÜM

6 Öğretme Sanatı / Planlama

Eğitim, bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla istenilen davranış değişikli-ğini meydana getirme sürecidir.

İnsan, biyo-kül-türel ve sosyal bir varlıktır.

Giriş

Bu bölümde eğitim ve eğitimle ilgili temel kavramlar açık-lanmış, daha sonra öğretim etkinliklerini planlama üzerinde durulmuştur.

Eğitimle İlgili Temel Kavramlar

Eğitim

Eğitim genel anlamda bireyde davranış değiştirme süreci-dir. Diğer bir deyişle, eğitim sürecinden geçen kişinin davranış-larında bir değişme olması beklenmektedir. Varış (1981), eği-tim yoluyla kişinin amaçları, bilgileri, davranışları, tavırları ve ahlak ölçülerinin değiştiğini ifade etmektedir. Eğitim sürecine giren kişilerde bu değişmenin istenilen yönde olması beklenir. Bu anlamda Ertürk (1972), eğitimi, bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme, meydana

getirme süreci olarak ifade eder. Bu tanım-lardan yola çıkarak eğitim, bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürleme yoluyla iste-nilen davranış değişikliğini meydana getir-me sürecidir.

Bu tanımda anahtar sözcükler, birey, yaşantı, kültürleme, davranış ve süreç kav-ramlarıdır.

İnsan

Birey, diğer bir deyişle insan, biyo-kültürel ve sosyal bir varlıktır (Ertürk, 1972:3). Bu tanımda insanın üç boyutlu özel-liği ortaya konmuş ve birinci özellik olarak biyolojik boyutu, ikinci özellik olarak kültürel boyutu ve üçüncü özellik olarak da sosyal boyutu vurgulanmıştır.

İnsanın biyolojik boyutu insanın insan olabilmesi için te-mel ya da zorunlu neden olarak kabul edilmektedir. İnsanın 23 çift kromozomdan oluşan canlı bir varlık olduğu; ancak insanı biyolojik bir varlık olarak diğer canlılardan ayıran en önemli nedenin ise düşünebilme yeteneğine sahip olmasından kaynak-landığı vurgulanmaktadır.

EĞİTİM

Birey

Süreç

Kültürleme

Davranış

Yaşantı

7Öğreti m Etkinliklerini Planlama

Yaşantı, bireyin diğer bireylerle ve çevresiyle etkileşiminin bireyde bıraktığı izlenimdir.

Kültür, doğanın yarattıklarına karşılık insanoğ-lunun ortaya koyduğu maddi, manevi her şeydir.

İnsanın kültür boyutu da insanın insan olabilmesi için ye-ter neden olarak kabul edilmektedir. İnsan doğa ile etkileşerek kültür boyutunu geliştirmektedir.

İnsanın sosyal boyutu da insanın diğer insanlarla etkile-şimi sonucu toplumsallaşması süreciyle başlar. İnsanın sosyal boyutunun gelişebilmesi için mutlaka diğer bir insanla etkile-şim içinde olması gerekir. Birey kültürel ve toplumsal çevre-siyle etkileşim süreci içine girerek yeni davranışlar kazanır. Bi-rey açısından toplumsallaşma-kültürlenme, toplum açısından kültürleme olarak adlandırılan bu süreç aslında kapsamlı bir öğrenme ya da öğretme sürecidir (Tekin, 1980: 3). İnsanın sos-yal boyutu gelişirken kültürel boyutu da beraber gelişmiş olur. Bu anlamda toplumsallaşma ya da sosyalleşme bireyin toplum üyeliğine hazırlanma süreci olarak görülmektedir. Bu süreç be-şikten mezara kadar “yaşam boyu” devam eder.

Yaşantı

Eğitim tanımında yer alan yaşantı, bireyin diğer bireyler-le ve çevresiyle etkileşiminin bireyde bıraktığı izlenim olarak tanımlanır. Yaşantı, eğitim açısından kazanılmış ve yaşanıl-mış yaşantı olarak iki kategoride ele alınmaktadır. Yaşanılmış yaşantı, bireylerin birbirleriyle etkileşimi sonucunda yer alan etkinliklerin tümünü içermektedir. Kazanılmış yaşantı ise söz konusu etkileşim içinde yer alan etkinliklerden sadece bireyde kalıcı iz bırakan ve bireyin davranışında değişim oluşturan et-kinliklerdir (Ertürk, 1972).

Kültür

Kültürleme kavramına geçmeden önce bu kavram içinde yer alan kültür kavramı üzerinde durmakta yarar görülmekte-dir. Genel bir tanımla kültür, doğanın yarattıklarına karşılık insanoğlunun ortaya koyduğu maddi, manevi herşeydir. Bu ta-nım içinde örf, adet, gelenek ve göreneklerle, yemek yeme alış-kanlığı, giyinme diğer bir deyişle insanla ilgili herşey kültürü oluşturmaktadır.

Tyler, kültürün toplumun bir üyesi olarak, insanoğlunun öğrendiği (kazandığı) bilgi, sanat, gelenek-görenek ve benzeri

8 Öğretme Sanatı / Planlama

Kültürleme: Kültürel değerlerin bireye kazandırılması sürecidir.

yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütün olduğunu belirtmektedir. Tyler’ın bu tanımına fonksiyonlar ku-ramına göre anlamsal bir çeviri yapan Güvenç (1972) ise, kül-türü toplum, insanoğlu, eğitim süreci ve kültürel muhteva gibi değişkenlerin kapsamlı bir fonksiyonu olarak görmektedir. Ma-tematiksel ifadeyle bu K = f (T İ M Ö) yani kültür = fonksiyon (Toplum, İnsan, Muhteva, Öğrenme) olarak gösterilmektedir.

Kültür, doğumdan sonra kazanılmakta ve öğrenilmektedir. Öğrenilen bilgilerin ve kazanılan alışkanlıkların kendisinden sonra gelenlere aktarılması işini başarabilen tek varlığın insan olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenledir ki öğretmenler bu anlamda kültürel mirasın aktarıcıları olarak görülmektedir.

Kültürleme

Kültürleme ise, kültürel değerlerin bireye kazandırılması sürecidir. Kültürleme, eğitim kavramından da daha geniş kap-samlı görülmekte ve doğumdan ölüme kadar, bireyin toplumun istek ve beklentilerine uyacak şekilde etkilenmesi ve değişti-rilmesi olarak kabul edilmektedir (Güvenç, 1972:132). Ayrıca kültürleme kavramı, bilinçli ya da bilinç dışı, yaygın, kendili-ğinden, rastlantısal ve bireysel öğrenmeleri ve şartlanmaları da kapsar. Bu anlamda kültürleme üç ana alt başlık altında toplan-maktadır. Bunlar:

Zoraki Kültürleme:1. Kültürel değerlerin bireylere zorla kabul ettirilmesi sürecidir. Tek yönlü bir kültür-leme söz konusudur. Tek yönlü beyin yıkama, propa-ganda, zorla isim ya da din değiştirme, bir toplumun diğer topluma baskı yapması bu tür kültürlemeye bir örnektir.Gelişigüzel Kültürleme:2. Kültürel değerlerin bireyle-re gelişi güzel yollarla kabul ettirilmesi sürecidir. Dini bilgiler ile seks konularının gençlere gelişi güzel yol-larla öğretilmesi bu kültürlemeye bir örnek olabilir.Kasıtlı Kültürleme:3. Kültürel değerlerin planlı ve maksatlı bir şekilde bireylere aktarılması sürecidir. Okullarda yapılan her türlü eğitim kasıtlı kültürleme için birer örnektir.

9Öğreti m Etkinliklerini Planlama

Çocuklara ana dili öğretmek bir kültürleme sürecidir. Başka bir dili istem dışı zorla öğretmek zoraki kültürlemeye girer. Ço-cuğun ana dilini hiç okula gitmeden evde ve sokakta öğrenmesi ise gelişi güzel kültürlenme olayıdır. Ancak anadili okulda bilinç-li, maksatlı ve kasıtlı bir yolla öğrenirse bu kasıtlı kültürlemeye girer ve okulda yapılan “kasıtlı kültürlemeye de eğitim” denir.

Kültürlenme

Kültürlenme kavramı ise belli bir top-lumun alt-kültürlerinden, ya da farklı top-lumlardan kopup gelen birey ve grupların buluşması ve bir etkileşim süresi sonunda, asıl kültür ve alt-kültürlerde bulunmayan yepyeni bir senteze varılması ya da ulaşıl-masıdır (Güvenç, 1972:132).

SORU

Kültürlenmeye bir örnek vere-bilir misiniz?

Kültürleşme diğer bir anlatımla iki kültürün birbirini etkile-me sürecidir. Kültürleşme, kültürel yayılma süreciyle gelen mad-di ve manevi ögelerle, başka kültürlerden birey ve grupların, belli bir kültüre girmesi ve karşılıklı etkileşim sonucu her ikisinin de değişmesidir. Örneğin, Almanya’da yıllardır çalışan Türk işçileri-nin rakı içer gibi viski içerek akşam yemeği yemeleri.

SORU

Kültür, kültürleme, kürtülenme ve kültürleşme kavramları arasındaki benzerlik ve farklılıkları açıklayınız.

Kültür A Kültür B

KültürlenmeKültürleme

Zoraki

Gelişi Güzel

Kasıtlı

kültürleşme