republika e kosovËs qeveria e kosovËs -...

PlaniHapsinorMonumentiiNatyrsmerndsitveantUjvarateMirushs

InstitutiPrPlanifikimHapsinor

REPUBLIKAEKOSOVS

QEVERIAEKOSOVS

MINISTRIAEMJEDISITDHEPLANIFIKIMITHAPSINOR

AGJENCIAPRMBROJTJENEMJEDISITTKOSOVS

INSTITUTIPRPLANIFIKIMHAPSINOR

Draft

PlaniHapsinor

MonumentiiNatyrsmerndsitveantUjvarateMirushs

Prishtin,2012



Draft

PLANIHAPSINOR

MonumentiiNatyrsmeRndsitVeantUjvarateMirushs

DokumentihartuarngaInstitutiprPlanifikimHapsinornbashkpunimmestrukturatrelevantetsektorvetQeverissKosovs,qeverivekomunaledhestrukturavedhenivelevetndryshmet

shoqriskosovare.

Vrejtje:

Versionikompetentidokumentitshtversioningjuhnshqipe.

Prishtin,

Dhjetor,2012



PRMBAJTJA

1.0. HYRJE1.1. Gjendjaekzistueseeparkut1.2. Rolidhenatyraeplanit1.3. Procesi,fazat,fushattematikedheburimiit

dhnave1.4. Bazajuridikedheqllimetthemelore1.5. Funksionetthemeloretplanit

2.0. PROFILIIZHVILLIMITHAPSINOR

2.1. Pozitagjeografike2.2. Veoritklimatike

2.2.1. Karakteristikathidrologjike2.2.2. Karakteristikathidrogjeologjike2.2.3. Hidromorfologjia2.2.4. Karakteristikatgjeologjike2.2.5. Zonaterrezikuarangaerozioni

2.3. Mjedisi2.3.1. Ndotjadhedegradimi2.3.2. Vegjetacioni2.3.3. Flora2.3.4. Fauna

2.4. Trashgimianatyroredhekulturore2.4.1. Veoritpeisazhore

2.5. Shfrytzimiitoks2.6. Gjendjaekonomike

2.6.1. Veoritturistike2.7. Infrastrukturafizike2.8. AnalizaegjendjesSOT

2.8.1. shtjeteadresuara2.8.2. Sfidatezhvillimithapsinor

3.0. VIZIONI,PARIMETDHECAQET

4.0. KORNIZAEZHVILLIMITHAPSINOR

5.0. STRATEGJIAEZHVILLIMITHAPSINOR

5.1. Dispozitatprzbatim5.2. Shtojcat

LITERATURA



5

1.0. Hyrje

Zonaekanionit t lumitMirushakarakterizohetmevleratveantanatyrore,tcilatparashumviteshkan qen pik karakteristike pr shfrytzimin turistikrekreativ t tij, pr popullatn lokale dhekomunitetinnprgjithsi.

MeformimineEntittKosovsprMbrojtjeneNatyrs,nvitin1974,mbrojtjaeUjvaravetMirushsulistuasinjrandrprioritetetekohs,ndrsanvitin1975komunaeRahovecitdheKlins,sjellinvendim(KK Rahovec,Vendimi nr. 01 290 1/75 dhe KK Klin,Vendimi nr. 01 325 14/75) pr vnien nmbrojtje t kanionit t lumitMirusha si rezervat special natyrorme siprfaqe prej 190.21.55 ha (KKRahovecsiprfaqjaprej128,26hadheKKKlinasiprfaqjaprej61,85,55ha).

KystatusimbrojturikanionittlumitMirushakaqenjoadekuatnkrahasimmevleratdheorientimetebashksissathershmeshoqrorepolitikedukepasurparasyshsekjosiprfaqekaqenshumevoglnkonceptin zhvillimor t zons,gjqkishtevnnpikpyetjembijetesnevlerave t rndsishmenatyroretzonsprshkaktcilaveishtevnnnmbrojtje.

Nvitin1982,Entiprmbrojtjenenatyrs,npajtimme LigjinprMbrojtjeneNatyrs tKSAK (FletaZyrtare44/16dhendryshimetdheplotsimet15/81)prgatitiarsyeshemrindheinicionprocedurnprzgjeriminekufijve,ndrriminestatusittmbrojtjessKanionitt lumitMirushadukevnnnmbrojtjeedheprurjetdheburimeterrjedhsslumitMirusha.

KuvendetkomunaletKlinsdheRahovecit,sjellinvendimin(KKKlinaFletaZyrtareKSAKnr.31/82dheKKRahovecFletaZyrtareKSAKnr.8/83)prvniennmbrojtjeParkRajonalNatyrorpjesneKanionittlumitMirushadegnemajttDrinittBardh.

Nvitin1983EntiprmbrojtjenenatyrstKSAKnpajtimmKKKlindheRahovecmarrinvendimprhartiminePlanithapsinortParkutRajonalNatyrortKanionittLumitMirusha,kubartsprhartimineplanithapsinorzgjedhinInstitutinprUrbanizmtRStKroacis,nvitin1987.

Nperiudhne lartprmendurparkukishtekarakter regjionaldhe si i tillmenaxhohejnga trikomuna:Malisheva,KlinadheRahoveci,ndrsanvitin2003shtarriturmemorandummirkuptimiprmbrojtjendhe menaxhimin e kanionit t Mirushs, ndrmjet Ministris s Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor,KuvenditKomunaltKlinsdheMalishevs.

Ndrkaq,medat23.05.2012,mevendimtQeverissR.Kosovsmenr.06/75,nmbshtetjetnenit92paragrafi4.Dhe93paragrafi(4)tKushtetutssRepublikssKosovs,neni19tLigjitNr.03/L233prMbrojtjeneNatyrs,dukeubazuarnnenin4 t rregulloresnr.02/2011pr fushateprgjegjsisadministrative t zyrs s Kryeministrit dhe ministrive e ndryshuar dhe plotsuar me rregulloren nr.07/2011dhenenit19tRregulloressPunssQeverissRepublikssKosovsnr.09/2011,QeveriaeRepubliks s Kosovs, n mbledhjen e mbajtur m 23 maj 2012, mori: VENDIM PER SHPALLJEN EMONUMENTITTNATYRSMERNDESITVEANTUJVARATEMIRUSHS(tashetutjeMonumentiiNatyrs)mesiprfaqe598,4ha.NdryshimettekemrtimiiMonumentit(tashetutjeParku)kanardhurprshkaksekyparkprveujvaraveqposedontcilatjanshumatraktivedheinteresante,gjithashtuposedonedhevlerattjeratveantatcilaterrisinvlerndherndsineparkutnprgjithsidheebjnedhematraktiv.Mehyrjenn fuqi tvendimit tqeverispr shpalljenmonumentnatyrormerndsi t veant Ujvarat e Mirushs dhe me hartimin e planit hapsinor, kompetencat mbimenaxhiminikalojnqeverisqendrore.

Planihapsinor iparkut kaprqllimq t trajtojparkunnatmnyre cila siguronprmbushjenekritereve t prcaktuarame rregullativa ligjore dhe njkohsisht prmbush plotsimin e krkesave tcaktuara sipas rregullavendrkombtare. Si i till, kaprqllim tmbroj, ruajdhe zhvilloj vleratq ka



6

parkudhegjithnjtbjatqtjetmikrkuarprvizitordhestudiuesvendordhethuaj.

Nmnyrqparkutjetsamjoshsprvizitor,krkohetqtgjithazhvillimetbrendadhejasht(nafrsi)parkuttjentplanifikuara,kontrolluaradhemenaxhuarabazuarnzhvillimineqndrueshmtparkut.

1.1. Gjendjaekzistueseeparkut

MonumentiiNatyrsmeRndsitVeantUjvarateMirushsshtparkqparaqetnjfenomentrrallnatyrormerndsitveanetnatyrore,shkencore,kulturoredheturistike.SipasIUCN,zonaiprketkategorisPeizazhimbrojtur,kurserrjedhaelumitMirushaiprketkategorisMonumentnatyror.

Nktpark,lumiMirushanpjesnefundittrrjedhsstijkalonnprnjgrykecilanjihetsiKanjonii lumitMirushadhe ktu ai krijon 12ujvaradhe 16 liqeneqparaqesinnj fenomen t rrallmorfohidrologjikdhepeizazhshumtbukureatraktivprvizitor.Prveujvaraveeliqeneve,bukuritrrallparkut tMirushs i jep edhe flora e pasurme shum lloje bimore. Parku sht i pasur edheme llojebimoreendemikeepoashtukaedhebimstenoendemike.Pikattjeraatraktiveprvizitortparaqesinedhedisashpellaqndodhennshkmbinjtekanjonittlumit.

Pasuritenatyrsktuqkrijojnnjpeizazhtbukurdhetrheqsprvizitor,paraqesinnjpotencialtkonsiderueshmprzhvillimineturizmit.Momentalishtparakushtetenevojshmeprzhvillimineturizmitenradhtpar infrastrukturafizike,nuk jantplotsuara.Qasjameautomjetemundsohetprmesrrugve t paasfaltuara dhe jo t prshtatshme pr do lloj automjeti.N parkmungojn shtigjet prkmbsor,kshtuqedheprta,prvetek liqenidheujvaraefundit,qasjaderitek liqenet,ujvaratdhepikattjeraatraktivetparkutshtshumevshtir,gatiepamundur.NjprparsiprparkunshtserruganacionaleM9.1kalonnprvijnekufirittzons,nperndimtsajeparalelmerrugnshtrihethekurudha.Derimsotnukkapasurinvestime,prandajedhenukkandrtimeqdotishinnfunksiontnj zhvillimi t qndrueshm t turizmit n park. Brenda parkut, prve dy kafeneve t vogla timprovizuara,nukkaobjekte tjerashrbyesehoteliereapoobjekte tjeranshrbim t turizmit.Prreth,ndodhendisaobjektehoteliere.Njhotelndodhetnudhkryqin KlinPrishtin, 6 km largnga kufiri iparkut,kursenrrugnnacionaleM9.1jantremotele.

Fatmirsishtgjendjaemjedisitnpark,meprjashtimetvogla,shtemir,pramjedisishtiruajtur.Prvenjndotjerelativishttvogltujitqpondodhprshkaktndrtimevetkohvetfunditnafrsitlumit,ndotjetajritdhettoksnukka.Saiprketdegradimit,atopakndrtesaqkanfilluartngritnpa lejeafr lumitkohve t fundit,epoashtunjgrryerjee livadhitafr lumitkumeheqjeneshtresssiprfaqsoret livadhitshtshkatrruarbimsiakarakteristikepratvend,paraqesinvetmnismnedegradimittmjedisitnpark.Pranukkandonjdegradimtmjedisit,kyvetmsakafilluartndodh.

Fakteteparaqiturmlartqflasinprnjparktruajtur,menjmjedistpastrdhemenjpotencialtkonsiderueshm pr zhvillimin e turizmit, krijojn rrethana apo nj gjendje t favorshme, nj shans qautoritetetkompetentetveprojnmenjherdhenvazhdimsinmnyrqtarrihendysynimetrndsishmeqkyparktvazhdojtruhetporntnjjtnkohedhetzhvillohetdukekrijuarkshturrethanaprzhvilliminturizmit.



7

1.2. Rolidhenatyraeplanit

Planit hapsinor i Monumentit me Rndsi t Veant Natyrore Ujvarat e Mirushs ka pr bazrregullativnligjorenfuqitprbrnga:

a) LigjiprPlanifikimHapsinor2003/14dhe Ligjiprndryshimin e ligjitprplanifikimhapsinorNr.03/L106/2008.

b) LigjiprmbrojtjeneNatyrs,Nr.03/L233.

c) LigjiprTurizmdheShrbimetTuristike,Nr.03/L168.

d) LigjiprToknBujqsore.

e) LigjiprBanimdheNdrtim.

f) LigjiprMbrojtjeneMjedisit.

g) LigjiprUjrat,etj.

Parimetdheudhzimeteplanit:

Plani hapsinor i Ujvarave t Mirushs sht dokument i cili duhet t promovoj interesat eprbashktatbanorvetKosovs,prnjzhvillimmtshpejtekonomik,meqllimtprmirsimittkualitetittjets,pornjkohsishtedhetmbrojresurset,trashgiminnatyroredhekulturore.

Plani:

UdhzonsektortdheagjenciteQeverisnhartimindhe implementiminepolitikavedhevendimeveprshfrytziminsamtdrejttksajpasurienatyrore;

Bn kategorizimin e lokacioneve (zonave) t cilat: do ti nnshtrohen mbrojtjes nga do zhvillim,lokacionetme shkall t caktuar t zhvillimit, lokacionet pr zhvillim si dhe lokacionetme regjim tcaktuartshfrytzimit.

1.3. Procesi,fazat,fushattematikedheburimiitdhnave

Sipaskornizsligjoreprplanifikimhapsinor,procesitiplanitHapsinorprUjvarateMirushs,duhettkaloj5fazagjattcilaveprgatitendokumentetsimposht:

Profiliizhvillimithapsinordheanalizaegjendjes;

Vizioni,parimetdhecaqet;

Kornizaezhvillimithapsinortmonumentit;

Strategjitdheveprimetprzbatimdhe

Dispozitatprzbatimin.

Fazaeparshthartimiiprofilit(gjendjaekzistuese)eparkut.Ntprshkruhetgjendjaezhvillimevenhapsir,e vshtruarn katr fusha tematike:demografiadhe zhvillimi social,mjedisidhe shfrytzimi itoks,zhvillimiekonomikdheinfrastruktura.Shihskemnorganizative;



8

I. PROFILI I ZHVILLIMIT HAPSINOR DHE ANALIZA

E GJENDJES AKTUALE

II. VIZIONI DHE QLLIMET (SYNIMET) STRATEGJIKE

Sfidat Zhvillimoren Kosov

III. KORNIZA E ZHVILLIMIT HAPSINOR

IV. STRATEGJIT PR ZBATIM

V. DISPOZITAT PR ZBATIM T PLANIT Strategjia e Zhvillimit t

Qndrueshm pr Kosovn

OrientimetFillestare

Vendimet e para

Planet e Veprimit

Verifikimi / HarmonizimiMon

itori

mi/

Eva

luim

i/ R

idef

inim

i

Proc

esii

Har

tim

itt

Plan

itH

aps

inor

prZ

.M.&

I.V

MMPH / propozon QEVERIA / Vendos dhe obligon MMPH IPH / Plani Hapsinor pr Zona tMbrojtura dhe Interes t Veant

PuntPrgatitore

Plani Hapsinori Kosovs

Subjects:

MMPH

QEVERIA

KUVENDI

Skemanr.1:ProcesiiHartimitPlanitHapsinorprUjvarateMirushs.

Materiali imposhtmsht ibazuarntdhna tmarradrejtprdrejtngaterreniprkatsishtnga trikomunatqerrethojnparkundhesektorttjerrelevanttQeverissRepublikssKosovs.Disangadokumentet baz jan dokumentet ekzistues pr arsyeshmrin e shpalljes s parkut, dokumentet tagjencionvezhvillimorendrkombtareqkanpunuardhepunojnnshtje tndryshme lidhurmepyjet,zhvilliminrural,raportetendryshme,etj,poredhetdhnadheanalizaqdalinngaekipipunuesdhegrupetsektoritjoqeveritar.

1.4. Bazajuridikedheqllimetthemelore

Ligji pr Planifikim Hapsinor 2003/14, e prcaktonMinistrin eMjedisit dhe Planifikimit Hapsinor sisubjektbartsiprgjegjsisprhartiminePlanitHapsinortKosovsdhezonavetveanta.

Me03 tetor 2003nMMPH sht themeluar InstitutiprPlanifikimHapsinor IPH sinjsi e veantorganizativeprgjegjseprkryerjenepunveprofesionalenlmineplanifikimithapsinorprkatsishtprgatitjenedokumentevehapsinoreprQeverineKosovs,dukeprfshirPlaninHapsinortKosovsdheplanethapsinoreprzonatveantasishtMonumentiNatyrorUjvarateMirushes.



9

Niveli qendror Niveli lokal

Planet ZhvillimoreKomunale

Planet RregullueseUrbane

Planet ZhvillimoreUrbane

1

2

3 4

n

1

2

n

Sistemi i Planifikimit n KosovSipas Ligjit pr Planifikim Hapsinor

PlaniHapsinor i

Kosovs

Plani Hapsinorpr Zona t

Veanta

Skemanr.2.;SistemiiPlanifikimitnKosov.

NbaztLigjitprPlanifikimHapsinor,planifikimihapsinorzhvillohetndynivele:

PrterritorineKosovsqeveriaqendror:

1. PlaniHapsinoriKosovs;

2. Planethapsinoreprzonatveantadhe

Prterritorinekomunsqeverialokale:

1. Planizhvillimorikomuns;

2. Planizhvillimorurbandhe

3. Planetrregullueseurbane;

Planihapsinor iparkut,bazohetngjendjenekzistuesesociale,ekonomikedhemjedisore, icilihartohetgjatnjprocesigjithprfshirs,transparentdhemepjesmarrjepublikenproces.

Pjesmarrja publike nnkupton prfshirjen eministrive t Qeveris s Kosovs, autoritetet komunale,institucionetshkencoredhehulumtuese,shoqrincivile,agjenciteKBra,agjencitehuajazhvillimore,zyretndrlidhsenKosov, institucioneteBEs,shoqrincivile,etj.nprocesineprpilimit tplanithapsinor.Naspektin ligjor,vendiminprhartimineplanithapsinorenxjerrqeveria,ecila iadelegonpunn Ministris s Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor, e pastaj MMPHja e obligon Institutin prPlanifikimHapsinorprhartimineplanithapsinor, ku sipasudhzimeve jan tprcaktuara t gjithahollsitlidhurmehartimineplanit.

M posht sht dhn skema e mobilizimit institucional t pjesmarrjes n procesin e planifikimithapsinor:



10

Skema e pjesmarrjes - Kush sht i involvuar?

Grupet punuese S. 2

Institucionet ndrkombtare

Ks

hilli

pr

Pla

nifi

kim

Hap

sin

or

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor

Akt

ert

Vend

imm

arr

s

Grupet profesionale S. 2S. 1

- Shoqria Civile- Universiteti

- Institucionet Shkencore

Sektori Privat

Sektori Publik

Profesionistt e Pavarur

KOMUNAT:Malishev, Klin dheRahovec

S.1 S. n

S. n

Akt

ert

tjer

t

pr

fshi

r

Agjencit dhe Partnert Ndrkombtar

Qeveria e Kosovs

Skemanr.2:SkemaepjesmarrjesnhartiminePlanitHapsinor.

PlanihapsinorprparkunUjvarateMirushsbazohetn:

ParimeteprcaktuarameLigj,

Vizionindhecaqetstrategjike,

Raportetesektorvetrndsishm,

Strategjitzhvillimoretsektorvetndryshm,

Elementetjeratprcaktuarameakteteveant,

Plani prcakton parimet dhe qllimet afatgjate t planifikimit hapsinor pr periudhn 10 vjeare,prcaktonafatetkohorerealedheimplikimetbuxhetore.

Nshkurttvitit2011shtmarrvendimingaMMPHjaprthemelimineGrupitPunuesNdrministrorprhartimineplanithapsinorprUjvarateMirushs.

Planin hapsinor t parkut Ujvarat eMirushs e aprovon Kuvendi i Kosovs n baz t miratimitparaprakngaQeveria eKosovs. Si i tilldokumentihynn fuqidhebhetobligueshmpr t gjithsektorteqeverisdhekomunatqjanpjesezonsnfjal.

Procesiiplanifikimitshtivazhdueshm.Planiduhettinnshtrohetmonitorimit,vlersimitdhenbaztkrkesavetndryshohetplotsohet.



11

1.5. Funksionetthemeloretplanit

Me planin hapsinor Ujvarat eMirushs si dhe n baz t ligjit prmbrojtjen e natyrs duhet tsigurojm:

a)mbrojtjen, ruajtjen,prtritjendhe shfrytzimineqndrueshm t resursevenatyrore,ngjendje tbaraspeshsnatyrore;

b)prtritjenenatyrsnzonatedmtuaraosepjesvettyredhekompensimiprdmeteshkaktuara;

c)sistem pr planifikim, udhheqje, inventarizim, monitorim, informim dhe financim me qllim tmbrojtjessnatyrs;

d)pengimineshfrytzimittteprt,rrezikimittllojevetflorsdhefaunsesidomosiatyremerndsitveant,trralladhetrrezikuara,sidhevendbanimevettyre;

e)sigurimin e t drejts s publikut pr informim pr gjendjen e natyrs dhe pjesmarrje n vendimmarrjeprmbrojtjenenatyrs;

f) sigurimin e ushtrimit e t drejts s qytetarve pr jetes t shndosh, pushim dhe rekreacion nnatyr;

g)parandalimineveprimevetdmshmetpersonave juridikdhefiziknnatyrsipasojeaktiviteteveekonomike;

h)mirmbajtjenosesaniminnstatusinefavorshmtruajtjestvendbanimevenatyroredhellojevemeinteresprKomunitetin;

i) ruajtjenetgjitha llojevetzogjveteciltnatyrshm jetojnngjendjetegr(zogjt,veztetyre,erdhetdhevendbanimetetyre).

Sipasligjitprmbrojtjenenatyrs,parkushtterritornatyrormefunksionepr:

a) mbrojtjen e trsis ekologjike, t nj apo m shum ekosistemeve, pr brezat e sotm dhe tardhshm;

b) prjashtimineshfrytzimeveapouzurpimevemeqllimtndryshimitdhedmtimittnatyrs;

c) sigurimin e bazave pr qllime shpirtrore, shkencore, arsimore, rekreative, kulturore dhemundsivizitash,npajtimmeparimetembrojtjessmjedisit,prderisaaiduhettmenaxhohetmeqllimetcilatjan:

1. mbrojtjaeterritorevenatyroremerndsikombtaredhendrkombtareprqllimeshpirtrore,shkencore,arsimore,rekreativedheturistike;

2. ruajtjaegjendjesburimore,tshembujvereprezentativtzonavefiziografike,bashksivebiotike,resursevegjenetikedhellojeveprsiguriminebiodiverzitetitdhetstabilitetitekologjik;

3. sigurimiishfrytzimitnaspektininspirues,shkencor,arsimor,kulturordherekreativqtambajzonnngjendjennatyroreoseafrsishtnatyrore;

4. prjashtimi i shfrytzimeveose ivizitave tcilatmund t shkaktojnndryshimedhedmtime tnatyrs;

5. ruajtja e veorive ekologjike, gjeomorfologjike dhe estetike pr t cilat territori sht shpallur imbrojtur.

Funksionet e parkut prcaktohen n atmnyr q ato t sigurojn n radh t parmbrojtjen dhe



12

zhvilliminevleravethemeloretparkut,epastajrregullimindheshfrytziminektyrevlerave:

Ruajtja,mbrojtjadhezhvillimiivlerave,

Mbrojtjadheprparimiipeizazhittrajonitntrsi,

Ruajtjadhembrojtjaetrashgimiskulturohistorike,

Zhvillimidheprparimiivleravenatyroredhetkrijuara,sidhezhvillimiiaktiviteteveprezentedhetreja,

Ekonomizimidheprparimiivleravenatyroredheekonomike,

Shfrytzimi i vlerave t parkutme qllim t hulumtimeve shkencore, arsimore, edukative dhekulturore,

Shfrytzimiivleravetparkutprnevojateekonomis,parasgjithashprnevojateveprimtariveturistikerekreative, pastaj pr shfrytzimin e pyjeve, kullosavemalore, toks bujqsore dhe ttjera,

Ngritjaevetdijessqytetarveprvleratenatyrs.

Kyparkshtpjesosetrsiepjesvetpandryshuaratnatyrssgjallosetvdekuricilikavlerekologjike,shkencore,estetikeosekulturohistorikedhe/osevleraturistike.

Parku sht gjeologjik paleontologjik, mineralogjik, hidrologjik, struktur gjeologjike, sediment etj,gjeomorfologjik shpella, humnera,muret shkmbore, hidrologjik burime, uj rrjedh, ujvar, liqe,botanikekzemplartrrallosetrndsishmtbotsbimoreprnjlokalitet,lokalitetivoglbotanikosezoologjikirndsishmprvleratetijshkencore.



13

FazaeI:

PROFILIIZHVILLIMITHAPSINOR



14

2.1. Pozitagjeografike

ParkuUjvarateMirushs,shtnjndrzonatmtbukuradheminteresantetnatyrssKosovs,i cili shtrihet n pjesn qendrore t Kosovs, n territorin e komunave Klin,Malishev dhe Rahovec.Siprfaqja e territorit t parkut sht 598.4 ha.Gjendet nmes t koordinatave gjeografike 420 31 tgjersis gjeografike veriore dhe nmes 200 33 dhe 200 37 t gjatsis gjeografike lindore. Lartsiambidetare1eparkutsht340600m.

ParkugjendetnjugtmaleveGremnik,ntdyanterrjedhsslumitMirusha,qngafillimiikanjonitderiafrderdhjesstijnluminDriniiBardh.PrgjatterritorittparkutkalonlumiMirusha,iciligjatrrjedhss tijkrijon12ujvaradhe16 liqene, tcilatsbashkukrijojnnj fenomenmorfohidrologjik.LumiMirushashtnjndr lumenjtm tbukur tKosovs,kun rrjedhjeneposhtmekalonnprkanjoninelumitMirusha.

Npjesnperndimore tparkutkalon rruganacionaleM9.1 (KlinGjakov).Paralelishtmekt rrugshtrihet edhehekurudha PejPrizren. Largsianga kryeqendra e Kosovs Prishtina sht 65 km. Shihhartn;

Hartanr.1:Pozitagjeografikeeparkut.

1VleratetrashgimisnatyroretKosovs,MMPH,Prishtin,2005.



15

2.2. Veoritklimatike

Hapsiraeparkutnukkastacionmeteorologjikporjanprdorurtdhnatklimatiketstacioneveprrethtij,si:Rahovecit(14kmvijajrore),Gjakovs(20km)dhePejs(28km).

KlimaeRajonittMirushsshtebutkontinentaleendikuarngaklimamesdhetare.

Temperaturaeajrit

Temperaturamesatarevjetoreeajritsht11.20C.

Tabelanr.1:Temperaturamesataremujoredhevjetoreeajrit;

Muajt I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

C 1.2 2.5 5.7 11.1 15.9 19.3 21.4 21.2 17 11.6 7 3.4

Grafikoninr.1:Temperaturamesataremujoreeajrit.

Reshjet:

Regjimiheterogjenireshjeve;

Mesatarjavjetoreereshjevesht910mm.Reshjetmaksimalebiennmuajindhjetordhenntor,ndrsaminimalenkorrikdheqershor.Dalliminmestsasismtmadhedhesasismtvogltreshjevesht63mm.

Tabelanr.2:Sasiamesataremujoredhevjetoreereshjeve.

Muajt I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII vjetore

mm 90 70 80 59 79 54 51 55 57 92 109 114 910



16

Grafikoninr.2:Regjimiireshjeve(mm).

Lagshtia relativeeajritsht76%. Lagshtia relativememadheshtnmuajtdhjetor,nntordhejanar,ndrsamevoglnmuajtqershordhekorrik.Dalliminmestnivelittlagshtismtlartdhemtultsht19%.

Tabelanr.3:Lagshtiarelativeeajrit.

Muajt I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Vjetore

% 85 80 76 71 73 71 69 67 71 79 86 86 76

Grafikoninr.3:Lagshtiarelativeeajrit(%)



17

Insolacioni(rrezatimidiellor)

Rrezatimi vjetordiellor zgjat 1968or.Muajime diellosjem tmadhe sht gushtime 298ordhekorrikume289or,ndrsamuajimediellosjemtvoglshtdhjetorime58ordhejanarime63or.Mesatarjavjetoreerrezatimitdiellorsht5or.Periudhaevers(oseperiudhaevegjetacionitprejIVX)kamesatarisht1411ormediell.

Tabelanr.4:Mesatarjamujoredhevjetoreeinsolacionitdiellor

Muajt I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Vjetore

or63.3

94.2

138.2

173.4

198.1

232.3

289.3

298.3

220

135.8

67.3

57.9

1968.1

Grafikoninr.4:Mesatarjamujoreeinsolacionitdiellor

2.2.1. Karakteristikathidrologjike

Degt e LumitMirusha jan: Lumi i Biniqve, Lugu i Prrocks, Lugu iMalishevs, Stopanica, Prroi iBubavecitdhePrroiiKijevs.

Ngavendburimideringrykderdhjekalartsimbidetare795360m.

Siprfaqjapellgut 336.7km

GjeologjiaeshtratittlumitshtGlqerordheultrabazik

Gjatsiaerrjedhs:

a)Rendiipar:37km'b)Rendiidyt:35.64km'

Perimetriipellgut: 83km'Vendiiderdhjesnrecipient: lumiDriniiBardhMrasor



18

Prurjamesatare 1.2m/sMesatarjaenivelitteujit 0.65cmDrejtimiishtrirjesspellgut: LindoreDistancangaburimiilumit: 37km'Mesatarjaepjerrtsis: 1,7%Formaeshtratit: NatyraleMesatarjaetemperaturavetajrit: 12CTreshuratmesatare: 700mmDrejtimiiersdominuese: JugperndimoreShpejtsiamesatareeers: 1.6m/sec

BurimiilumitMirushagjendetnperndimtmalevetCaralevs.NpjesneeprmederinMalishevnjihetmeemrinLumiiBanjs,prmesfshatitBanj,prktedheekamarremrin.NbaztdhnavethulumtuaraderitanigjatsiaelumitMirushasht3237km,kydallimshtngasevartsengaciliburimujorshtmarrgjatsiaelumit,njashtujantrishnimetndryshmesaiprketujmbledhsittlumitMirushamesiprfaqe297,336dhe357km.Sipasshnimevezyrtareq janmarrngadepartamenti iujvarave siprfaqja eprgjithshme eujmbledhsitMirusha sht336.7 km.Rrjetihidrografik i lumitMirushanprgjithsishtasimetrikpaimarrparasyshrrjedhjeteshumtatprroskavedheprrenjventdjathttlumitMirusha,nraportmeatotmajta.

Shumicaeprrenjveedheatyreqkansiprfaqetmadheujmbledhseprdovitnstinnethattvititato thahennpjesteposhtme t territorit si jan:Prroi iKijevs,Prroi iBubavecitdhe lumi iDrenocit.

Nfundtkanjonit,pas liqenittfunditnannedjatht,afrshkmbinjveshtburimi iujitkarstiksidhe30mlargliqenittfunditshtedhenjburimujorqgjattrvititkauj.

Hartanr.2:Hartagjeografike.



19

Grafikoninr.5&6:TdhnathistoriketlumitMirusha.

2.2.2. Karakteristikathidrogjeologjike

Pjesamemadheeksajhapsirekuprfshihetzonaeparkutshtendrtuarngavendburimiishkmbitglqeror i takon formacioneve me porozitet ars, ku shkmbinjt jan me prurje t vogla t ujitnntoksor.Nukkarakterizohetmendonjrrjettrndsishmhidrografik,pornafrsitvendburimitrrjedhinprroskat(merrjedhjetprhershmedhetprkohshme)tcilatdrenohen dheshkarkohennpellgunujmbledhstlumitMirusha.

Ktoprroskaushqehenmeujkryesishtngatreshuratatmosferike(shiu,bora,etj),shumicangatonukkanujratrvitin,porzakonishtkanujgjatPranversdheVjeshtsepjesrishtedhegjatDimrit.

Ujrat nntoksor nuk jan takuar por supozohet t jen n thellsi t shkmbinjve glqeror dheshkmbinjveultrabazik,prandajmundtthemiseujratnntoksorejantlokalizuaradikumthellnshtresatetoksshkmbimetglqerordheultrabazik.

Nkt zonkadisaburimenatyrore tujit t cilatburojnnkontakt t shkmbinjveujlshuesdheatyrejoujlshues(glqerorvedherreshpevetPaleozoikut).

2.2.3. Hidromorfologjia

Gjjamkryesoredhem interesanteektijfenomeninatyrortMirushs, janujvaratdhe liqet.Ktodukurinatyrorejankrijuarnrrjedhnemesmedhefundoret lumitMirushamenjgjatsi650m.Nbaztformsdhemadhsisktaliqendahenntrigrupe:

1.Liqejteeprm18,

2.Liqejtemesm912dhe

3.Liqejteposhtm1316.



20

Liqeniifunditshtmimadhiprngadimensionidhekaqasjetlehtprdovizitor.Kadimensione55x45mmethellsimbi5mmesiprfaqe2250m.

Liqenimithellshtliqenii10tmethellsi9m.

Liqenimigjatshtliqenii8tmegjatsi56m,gjersi18.5mdhethellsi56m.

Ujvaramelartshtnmestliqenitt8tdhe9tmelartsi21m.

Pamjamebukureujvarsshtnmest liqenitt15tdhe16tme lartsi8mprshkakramjesdirektesidhesasissujitgjatrniesmepamjeimpozante.

Liqejteeprmzakonishtprngaformadhemadhsiajantvegjl,methellsitvoglnfillim13m,ndrsa n liqenin e 8t arrin deri n 6.5m. Uji i liqeneve lviz nga njri liqe n tjetrin nprmjetngushticave, pragjeve dhe thellimeve ku jan krijuar ujvara q kan lartsi t ndryshme. shtkarakteristikeliqeneveteprm,tendencaethellimeveprshkaktrniesslirtujitdheerozionitqeshkaktojnktornietujit.Gjersiaekanjonitnpjesneeprmeshtevoglngaliqeniiparkuujifillontkrijojujvaradheliqengjersitlumit0.501meciladerinliqeninefundit(itet)arringjersimaksimale3m.Karakteristikeveantshtzhurmaeujvaraveprshkakqkjopjesekanjonitshtshumengusht.

Liqejt emesm jan krijuar n nj koh t shkurtr gjeologjike edhe pr shkak t prbrjes s tyre,erozioni ka qen shum i fuqishm dhe ka krijuar forma t ndryshme e sidomos ato t quajturamureshpatore.Lartsiaabsoluteshtrreth100mnga liqeni i13tderi te liqeni i8t.Terenishtshum ipaprshtatshmprvizitprshkaktthellsivedheformavetthepisuranmest liqeneve.Thellsitnmesujvars9tdhe10t jan69mkurse lartsiaeujvarsnformmurinmest liqenit8tdhe9tsht21mdhenmestliqenit9te10tsht9m.

Liqejt e poshtm t kanjonit karakterizohenme gjersi t ndryshme 5060m nmes t dy brigjeve.Bukurit natyrore tpjess sposhtme t kanjonit tMirushs kan qasjem t lehtpr vizitor dhedallohenmemadhsidhethellsitliqenevesidhemeujvarapiktoreske.Liqejtmtmdhenjntrkanjoninjanliqenii13tdhei16t(ifundit)methellsi57m.Pasliqenitt13tujvarakalartsi3mmenjrnieshumtshpejtnformujvareqbienliqenine14tdukekrijuarnjujvar14mtlartndrejtimtliqenitt15tkungaliqenii15tmenjlartsitnjjtbienliqenine16tkuedheprfundonkanjoni iMirushs.Dimensionete liqenevenga iparideri te i16ti,ndryshojnvarsishtngasasiaeujitdhereshjeveqbiennujmbledhsineMirushs.

KarakteristikprkanjonineMirushsshtedheerozionilumorkugjatlvizjessujitprgjatkanjonit,varsishtngaprbrjaeshkmbinjvegrryen,tretdhebartmaterialineroziv.

Fotonr.1:Pamjeekanjonit.



21

2.2.4. Karakteristikatgjeologjike

Ndrtimin gjeologjik t kanjonitMirusha e prbejn kryesisht shkmbinjt glqeror tMezozoikut qparaqesinbukuriterralladheunikatemeramjendrejtimtrrjedhsujore.Shtrirjaektyreshkmbinjven drejtim veriperndim juglindje, si dhe me tendenc t rnies nga juglindja, paraqet shtrirjengjeologjiketshkmbinjve.

Formatekrijuarangaerozioniishkmbinjveglqerornkanjon,krijojnprizashnatyror.

Hartanr.3:PrbrjagjeologjikeeterrenitnparkunMirusha

KUATERNARI(Q);

Sedimentet e Kuaternarit prfaqsohen nga humusi, rrat humusore, argjilat humusore dhe alevrolitet.Tarracat lumoren luginneMirushsndrtohenkryesishtngacopzatrrumbullakosuratkuarciteve,rreshpevetpaleozoikut,glqerorvetKretakut,ranorve,serpentiniteve,diabazevedhegabrove.Ktotarracalumorejanmeorigjindiluviale.

Aluvionet(al)jantprhapurantdyantelumitMirusha.Nprgjithsimundtthemisenukkanprhapjetgjernktzon.

Deluvionet (d) jan t prhapura n pjesnm tmadhe t regjionit t gjer. Kto sedimente janformuarn kushtenatyroremeanne kalimit tmaterialit fundrrsor,ngagjendjae lvizshmeoseebartur n gjendje t palvizshme. Sedimentet e Kuaternarit jan n kontaktme glqeroret Kretakut tSiprm. Po ashtu, kto sedimente n pjesn lindore dhe perndimore jan n kontakt me brezin emetaranorve.Kuaternarinkthapsirprfaqsohetsedimentetliqenore,suargjila,zhavorre,rradhelymi.



22

Plioceni ( Pl ) Sedimentet e Pliocenit n pjesnm tmadhe jan n kontakt erozional shkmbinjtglqerortKretakuttSiprm.Kanshtrirjeedhebrendakufijvetzonssparkut.

Ktaglqerorjanmasivdheprmbajngjurmtshumtatgastropodive.ShtrihentransgerivishtnprglqerortekatitSenon.GjithashtunsedimentetePliocenitjanvrtetuardisaparaqitjetshtresavetthngjillit.

KretakuiPoshtm(K1)shtprfaqsuarmeglqerorpllakortngjyravetndryshme,prhapjenmtmadheekannpjesnperndimore.

Seria vullkanogjeno sedimentare ka prhapje n pjesn Jug Perndimore t rajonit. Sipas hartsgjeologjikedallohendyzona tprhapjes:zonaVerioredhezona Jugore.NzonnVeriore,prhapje tgjerkaformacioniflishor,ranorkonglomeratikdhemergelorndrsanzonnJugore,prhapenrreshpeargjilore,ranordhesilicor.

Mikroformat relevike; NkanjonineMirushs jankrijuar forma tveanta relievike: thellime,shpella,prerje shkmbore, depozitimemateriali, liqeje, etj. Forma karakteristike prve ujvarave dhe liqenevejanedheshpellatmeformadhemadhsitndryshme.

ShpellaeKishssmadhedhetvogl,shpellanliqeninedhjet,shpellanliqeninenntqndahetndykanaleattdjathtdhetmajt,shpellapasliqenittnnt,dheshpellaeDushitShpellaemadhe,shtrihet te liqeni i fundit n ann e djatht t rrjedhs lumore. Kjo shpell shtrihet n nj relievkarakteristikn formmuri.Shpellan tkaluarngjeologjikekaqenburim iujravenntoksore,kahyrjemegjersi4m,lartsi12mdhegjatsi40m.Nfundtshpellskapakstalaktitedhestalagmitesidheshtyllakarstike.

Shpellaekishssvogl kamadhsitvogl megjatsi4m.Hyrjanshpellkagjersi1.4m qngafundingushtohetedhemshum.Fundiishpellsshthorizontaldheimbushurmebalt.Ngahyrjanshpelln emadhe t Kishs, kanali shkon ka JL ku pas 4m paraqiten shkmbi glqeror n forma tndryshmedhemendrprerje,kuprmesatyrendrprerjevekamundsimepasqasjenshpellnekishssvogl.Kjoshpelln tkaluarnkashrbyepr fshehjenemurgjveortodoksnkoheneperandorisosmane.Nshpelljangjeturmbetjetfreskavendrsanshpellnemadhejangjeturgjurmtaltarittlutjeve.

Shpella te liqeni i dhjet shtrihet nn ujvarme gjersi 9m, gjatsi 16m dheme thellsi uji 3m,varsishtnganiveliiliqenitkjondryshon.Hyrjanshpellkagjersi5mmelartsi3m.ShpellakarstikeshtformuarngaforcaeroziveeujittlumitMirusha.

Shpella tek liqeni innt prbhetngady kanale: idjathtdhe imajt,hyrjankt shpellshtemundshmevetmnnujrate liqenit tnnt.Kanali imajtkanjhyrje formharkumegjersi3m,lartsi6mdhegjatsikanali43m.Kanaliidjathtkahyrjeharkoremegjersinhyrje6mdhelartsi7m.

ShpellakarstikentkaluarnehershmegjeologjikektoshpellakanqenburimenntoksoretujitnluminMirusha.

Shpellamemadheshtrihetprgjatliqenittnnt.DeriteshpellaarrihetvetmnnujngakanaliiMirushs.ShpellaendeshtnnndikiminerozivtlumitMirusha.Ntrgjatsineshpells(44m)nfundtsajshtembushurmeuj56m.Hyrjakagjersideri9m,ndrsalartsi5m.ShpellashtrihetkaJL.Shpellasht formuarn fund t lugins sFshatitDushecila shkonngaVeriun Jugndrejtim tkanjonit.DeriteshpellamundtarrihetnprmjetrrugsDushPonorcnafrsitFillimittkanjonit.

Shpella eDushit shtm interesante dheme vler natyrore n tr regjionin eMirushs.Gjatsia ekalueshmeeshpellssht180m.Duhetcekuredhedykanalesekondarenga40m,kshtuqgjatsiamekanalesekondaresht260m.



23

Hyrjanshpellshtmjaftimpozantemegjersiprej10mdhelartsi15m.Nbrendsitshpellsderitemetri 72, n drejtim verior shtrihet kanalime rreth 40m, ndrsa n drejtim juglindje shpella kakalueshmri nprmeandrin e kanalitderi 180m.Nmetrin e 180 kanali sekondar lidhetme kanalinkryesortshpellsedhenjkanalsekondarndrejtimtjugperndimit.Nktedheprfundonshpellan formt ,,Sdheshtepakalueshme.Nbrendsitshpells jan6 liqetvegjltkrijuaragjataktivitetiterozivsidheujvaratqkanlartsi25m.

2.2.5. Zonaterrezikuarangaerozioni

NluginnelumitMirushaerozionisidukurinatyroreshtprezentnsiprfaqe,nformadhendikimetndryshme.N prgjithsi erozioni i fort paraqitet n siprfaqe t prgjithshme t kanjonit n 236 hakryesishtnshpatitjetserpentinsidheshkmbitneogjendhe flish.Nbaz tdhnave produkt ibarturerozivn357 km t siprfaqes s kanjonitprnj vitsht rreth150000m/vitngae cila vetmngarrjedhaujoreprodukterozivllogariten40000m/vit.

Hartanr.4:Erozioni



24

Grafikoninr.5:Siprfaqjaerrezikuarngaerozioni.

2.3. Mjedisi

Mjedisiparaqettrsinekushtevetjashtmefizikedhebiologjikekujetojnorganizmategjall,eqnkontekstinsocialprfshinkonsideratatsociale,ekonomikedhekulturoretnjeriut.

Pjesterndsishmeemjedisittzons janpyjettcilat luajnnjroltrndsishmeprklimn ,ujin,diversitetinbiologjikdhembrojtjenngaerozioni.

Territori i parkut prfaqson fenomenin e rrall t natyrs, q n realitet e prbjn pjest t cilatprfshijnzonatembrojtjes,tcilatprcaktohennbaztkritereve,nradhtpardukeubazuarnvleratnatyrore,gjeomorfologjike,floristike,faunistike,fitocenologjike,peizazhoresidhekulturore.

2.3.1. Ndotjadhedegradimi

Begatit natyrore t Kosovs jan shfrytzuar me shekuj mirpo n shekullin q lam pas e vemasdecenievetfundit,biodiversitetidhepeisazhikanpsuarndryshimetmdha,posaqrishtekosistemetepyjevedhekullosaveprshkaktshfrytzimitttyrenmnyrtpakontrolluar.

Me ndryshimin e strukturs s vegjetacionit autokton zhduken ose krcnohen t zhduken shum llojebimoredheshtazoresidhekompleksetetratvegjetacionit.Ndikimetdmshmeprmjedisinnktpjesshkaktonpoashtuedhehedhjaembeturinavetndryshmebrendaparkut,sishtrastiihedhjessmbeturinaveshtpiakedheatyretndrtimevetfortanafrsitshpellsdhenbrenditsaj,sidhentdyanterrugsndrejtimturs,tcilatmundtshihennfotonnvazhdim.

Fotonr.2:Hudhjaembeturinaveilegalenpark



25

Nhyrjetparkut,pranrrugsndrejtimtujvaravejanndrtuardyobjekteqkanndikimnegativm s teprmi n bashksin jetsore t shelgut t bardh (ass.Salicetum albae), nga ana e djatht errjedhjesslumit.

Fotonr.3&4:Ndrtimetilegalenpark;

Nvazhdimjanparaqiturpamjetnfaznfillestaretndrtimittobjektevetreja,tbranpjesteksajzonekushtelokalizurkjobashksijetsore(fitocenoz).

Nktfitocenozjanprezentellojetdrunore:Shelgu(Salixalba),Frashri(Fraxinusangustifola),Plepiizi(Populus nigra), Thana (Cornusmas), Panja (Acer campestre) dhe Shkoza (Carpinus betulus), ndrsa nsiprfaqenegrryertlivadhitprgjatanssdjathttbreguttlumitjanmbjellllojetTuja(thujaspecies),siqshihennfototnvijim:

Fotonr.5:Tujaspecies(thuja)

Nfotonnvazhdimshtparaqiturpamjengaparaprgatitjaeterrenitprndrtimnvitin2007.Nktpjesshthequrshtresasiprfaqoreelivadhitnthellsi10deri40cm,merastshtshkatrruar,Ass.SalvioScorzoneretumvillosa,eciladeritanishtkonstatuarvetmnrrethinneVolljaksdheprgjatrrjedhsslumitMirush.

Fotonr.6:Ass.SalvioScorzoneretumvillosa

Ktondrhyrjenvegjetacionsidhendrhyrjetnshtratinelumit, jan probleme t evidentuara n kt zon dhe qdmtojnvleratnatyroredhebiodiversitetinezons.



26

2.3.2. Vegjetacioni

Kjo zon n pjesnm tmadhe sht embuluarme bashksin jetsore t shpardhitme qarr (Ass.Quercetum farnettocerrisscardicum),karakteristikektij rajonishtpraniaebashksive jetsore,sijan: Shelgu i bardh (Salicetum albae fragilis), Shelgu i kuq (Salicetum purpurea), Verri i zi (Alnetumglutinosae), Shpardhime qarr (Quercetum farnetto cerris scardicum), Bungbutime qarr (Quercetumpubescentiscerris), Dllinja (AsteroJuniperetum oxycedri), Polygala Genistetum hassertianae, HypericoEuphorbietum glabliflorae, PotentillaFumaretum bonopartei, SalvioScorsoneretum villosae, EchinarioConvolvuletumalthaeoides,OnosmoScabietosumfumaroides,ViticiTarmaricetumdalmaticae.

Fotonr.7:Shelguibardh(Ass.Salicetumalbae)Fotonr.8:Shelguikuq(Salicetumpurpurea)

Fotonr.9:Shpardhimeqarr(Quercetumfarnettocerrisscardicum)Fotonr.10:Verriizi(Alnetumglutinosae)



27

2.3.3. Flora

Territoriiparkutshtmjaftipasurmellojebimore,ntcilindallojm330llojetbimvevaskularedhe44llojetkrpudhavetlarta(makromicetet).

Veantieflorssparkutshtpraniaetribashksivebimoreendemike,ektojan:

1. Ass.PolygallaGenstahassertianae2. Ass.PolygallaForsythiaeurpaea3. Ass.PotentilloFumanetumbonapartei

Llojetebimveendemikeqjankonstatuarnpark,jan:PetrikuiGrojterit(Aristolochiamerxmuelleri),Ylli shqiptar (Aster albanicus), Kokoeli i Albertit (Centaurea albertii), Kokoeli i Koshaninit (Centaureakosaninii),Boshtraeuropiane(Forsythiaeuropaea),FumanaeBonopartit(Fumanabonopartei),Gjineshtrae Hasertit (Genista hassertiana), (Halaqi i SentneritHalacsya sendtneri), Knauciamaqedonase (Knautiamacedonica), Liri ihijshm (Linum elegans), Poligala eDoerflerit (Polygaladoerfleri), Zorrca eVisianit(Potentilla visianii), Lulekomishti shqiptar (Sanguisorba albanica), Bari i zgjebes (Scabisa fumaroides),Skutelaria lindore (Scutellaria orientalis), Rrushqyqja e serpentine (Sedum serpentini), Pendkaposhi iMajorit (Stipa mayeri), Veronica e Andrasovskit (Veronica andrasovskyi), (Armeria rumelica), (Malusflorentina), (Moltkia doerfleri). Prej tyre lloji (Aristolochia merxmuelleri) dhe (Stipa mayeri) jan llojestenoendemike.

Fotonr.11:PetrikuiGrojterit(Aristolochiamerxmuelleri).Fotonr.12:Boshtraeuropiane(Forsythiaeuropae).

2.3.4. Fauna

Naspektinfaunistikkyterritorshtshumipasurmellojetveantatshtazve,tcilatjantlidhuraprbiotopespecifikedhe iprkasin llojeveendemike.Npark janvrejturkto llojetshtazve:Ujku (Canislupus),Lepuri (Lepuseuropaeus),Derri iegr (Susscrofa),Vjedulla (Melesmeles),Ketri (Sciriusvulgaris),Macaeegr (Felixsilvestris),Sqarthi (Martesmartes),Miubizam (Ondatazibethica),Miu iverdhmalor(Apodemus flaviocollis), Iriqi (Erinaceusconcolor),Breshkae toks (Testudosp.),Gjarprihelmues igurit(Viperaamodytes),etj.



28

Foto.Nr.13:Ujku(Canislupus) Fotonr.14:Lepuri(Lepuseuropaeus)

Hartanr.4:Vleratenatyrs



29

2.4. TrashgimiaNatyroredhekulturore

TrashgimiaNatyrore2:

Rajoni iMirushsshtnjndrrajonetmtbukuradhem interesantetnatyrssKosovs.Ktedokumentojntdhnatprdiversitetinbiologjik.

LumiMirushashtnjndrlumenjtmtbukurtKosovs.AinpjesnprfundimtaretrrjedhsstijkalonnprnjgrykecilanjihetsiKanjoniilumitMirusha.MonumentiNatyroriMirushsgjendetntdy ante rrjedhs s lumitMirushaqnga fillimi i kanjonitderi gatinderdhjene tijn luminDrini iBardh.

Fotonr.15:PamjeeMonumentitnatyror.

Prgjatterritorittparkut,kalonlumiMirushaiciligjatrrjedhsstijkrijon12ujvaradhe16liqenetcilatsbashkukrijojnnjfenomentrrallmorfohodrologjikdheshumatraktivprvizitor.

Kat.Peizazhimbrojtur ParkuRegjionalMirusha

Komunat: Klin;Malishev;Rahovec.Siprfaqja: 555.80,70haVitiImbrojtjes: 19821983Kateg.IUCN VPrshkrimiivlers Kanjonimeujvaratenjpasnjshmedhepeisazhetspecifike,paraqetnj

fenomen t rrall natyror, q ka rndsi t jashtzakonshme natyrore,shkencore,kulturoredheturistike.

2VleratetrashgimisnatyroreMMPH/IKMN,Prishtin2005



30

Kat.MonumentnatyrorRrjedhaelumitMirusha

Komunatqprfshihen Malisheva;KlinaVitiImbrojtjes 1983Kateg.IUCN IIIPrshkrimiIvlers Rndsihidrologjikedhepeisazhore

Trashgimiakulturore3:

NvetkanjonineMirushsgjenden shpellat si:KishaeMadhe,KishaeVogldhe shpellanShpirtra.ShpellaKishaeMadhedheKishaeVoglgjendennshkmbinjtkanjonit,medimensionetvogladhetvarfraprngarregullimiibrendshmityre.Megjithat,atoparaqesinobjektemjaftinteresantesepseatysupozohetsejanstrehuarmurgjitortodoksnkohnepushtimitTurk,prktarsyektoshpellapopulliikaquajturKisha.

Shpella n Shpirtra sht veanrisht interesante dhe e rndsishme. Kjo shpell ka prmasa tjashtzakonshme dhe brendi interesante, e cila duhet n mnyr t veant t hulumtohet ngaspeleologt.

NgaLigjiprZonateVeantatMbrojtura,LigjiNR.03/L039,Neni7Klasifikimi iZonavetVeantatMbrojtura,shtedheKishaeHeremitveUljaricKlin,zonkjoecilaiprketkategorissZVMvetdefinuarqnfillimmehart.

Hartanr.5:ZVMUlarica

NbaztListssmonumenteve/objektevettrashgimiskulturoremestatustmbrojtjestKosovs,sht iemrtuar ShpellaULURIC (shek.XIV),nr.v.E.K.02231/61 (sipas ksaj liste kymonument i takonkomunssRahovecit).

3faqe60ngadokumentiPredeoizuzetnihodlikaMirushaZavodzazastituprirodeSrbije...Shembullekefusnotennr.1.Siteshkruajmfusnotatstandart



31

Hartanr.6.NdrtimetbrendaZVMUlarica,nkuadrtZV"UjvarateMirushs"

2.4.1. Veoritpeizazhore

ParkuMirusha,shtnjkompleksivoglnaspektinesiprfaqeshapsinorepormepeizazhtbukurqprfaqson nj ndr zonat m interesante t natyrs s Kosovs me forma impozante morfologjike.Peizazhineparkuteformojnnjgrupielementevegjeografikenatyrore:pyjet,livadhetdhesiprfaqetujoretcilatkrijojnnjartnatyrormebukuritveantamecilsiunikatedhevlerainspiruesesi:

1. Kanjoni i lumit Mirusha sht atraktiv, me pjerrtsi t madhe dhe pothuaj se i pa qasshm nsiprfaqenm tmadhe tsaj.Siprfaqetujoreprfaqsojnelementinm tvlefshm tpeizazhitdukekaluarngrykndhedukekrijuarkaskadnnjkanjonglqerordheshkmborprejnjritfytnfytintjetrmesiprfaqe,formadhelartsitndryshmekunmnyrshkallzoreradhitenujvaratmerrjedhatatraktivetnjpasnjshmetndarameliqenetcilatsbashkukrijojnpjesnmatraktivetkanjonit.Hapsiraerrjedhssposhtmekakaraktermthapurtlumitdhesbashkumekurornmaloreecilaerrethonkrijojnnjpasqyrtbukurisspeizazhitnatyror.

2. Bukurit e rralla natyrore gjeologjike dhe gjeomorfologjike, gjithashtu krijojn nj motiv turistik,sidomos forma specifikegjeologjikee terrenit, shpellat,arjet, fenomenete tjera shkmbore tcilatjan krijuar si rezultat i s kaluars gjeologjike,ngandikimeteerozionit,ujitdhe faktorve t tjerekzogjen.



32

3. Sirezultatiklimssbutkontinentalennndikiminasajmesdhetare,peizazhineMirushsepasuronflora dhe vegjetacionime llojeve t ndryshme t bimve, pemve, shkurreve, pemve t egra qkrijojn llojllojshmri ngjyrash gjat gjith vitit e sidomos n periudhn e pranvers dhe vjeshtsndrsa,siprfaqeveujoreujepbukuritveanta.

4. Llojllojshmriaebotsshtazore,nhapsirnengushtdheattgjersidheprezencaepeshqvenlumeprmbushinpeizazhinnatyrortparkut.

5. Karakteristika t veanta peizazhore n zonn embrojtur kan edhemonumentet e trashgimiskulturore,shpellatmestolidhefreskatcilatdatojnqngamesjeta.

Fotonr.16:Peizazh Fotonr.17:Peizazh

2.5. Shfrytzimiitoks

Analizaprgjendjeneshfrytzimit t toksnparksipaskategorive,shtbrdukeprdorurSisteminInformativGjeografik (GIS),ndrsa sibaz rasterikekan shrbyerortofototevitit2009 tcilat jannprpjes1:6,000.Nbaztksajanalizeparkukarakterizohetme4(katr)kategori(lloje)tshfrytzimitttoks,tcilatkanedhennkategoritjeratshfrytzimit.Nktrast,kategoritkryesoremjedisoretshfrytzimitttoksjan:

1. Mjedisitoksor;2. Mjedisiujor;3. Mjedisiagrardhe4. Mjedisiindrtuar.

Grafikoninr.7:Kategoriteprgjithshmetshfrytzimitttoks

Mjedisi i ndrtuar kryesisht sht i prqendruar n pjesnperndimoreaponafrsitgrykderdhjess lumitMirusha.Gjithashtu,nktpjesmedisatrsishumtvoglashtiprqendruaredhemjedisiagrar, i cilipoashtumedisa trsipaksamtmdhashtishprndaredhenpjesnverioredhe at lindore t parkut. Ndrsa,mjedisi ujor shtrihet gatimesprmeshapsirssparkutdukeendaratndyshmenj struktur lineare n drejtimin lindjeperndim. Kurse, sishihet edhe n hartn em poshtme, prfundimishtmjedisiterresterialshtrihetntrhapsirneparkut.



33

Tabelanr.6:Kategoritdhennkategoritmjedisoretshfrytzimitttoks.

KategoriaeshfrytzueshmrisSiprfaqe(nha)

Ndjeshmriamjedisore

Gjendja

Mjedisitoksor 502.17 Elart Edmtuar

1 Pyjetelarta(dendura) 4.33 Emir2 Pyjeteulta(shkurret) 472.00 Edmtuar3 Vegjetacioni(drunjte)

prgjatlumenjve16.74

Emir,edmtuarnafrsitgrykderdhjesslumitMirusha

4 Gardhiqetnatyrore 0.13 Emir5 Hapsiratemundshme

erozive8.97

Natyrale

6 Biokoridoret0.00

Emir,edmtuarnafrsitgrykderdhjesslumitMirusha

Mjedisiujor 5.51 Shumlart Emir1 Liqenet 0.48 Emir2 Lumenjt(shtratiilumit)

5.03 Emir,edmtuarnafrsitgrykderdhjes

slumitMirushaMjedisiagrar 94.05 Elart Emir1 Arat 10.54 Emir2 Livadhet 70.17 Emir3 Djerrinat

13.34 Errezikuar,pjesadrmuesennrrezikt

prhershmterozionitMjedisiindrtuar 1.06 Mesatare Duhetkujdesishtuarmemjedisinrrethues.1 Bizneset 1.03 2 Rrugtdhehekurudha 0.03 Siprfaqjantrsi(ha) 604.91

Hartanr.6:Kategorizimidheshtrirjaeshfrytzimitttoks.



34

Kategorinkryesoretshfrytzimitttoksnterritorineparkuteprbnmjedisitoksor(pyjor)me83%tsiprfaqes(502ha).Hapsiraektijsektori,mbizotrohetkryesishtngatokapyjoremeshkurre(drunjtt ult),me rreth 94% dhe nga pjesa tjetrme rreth 6% nga toka pyjorememundsi erozive dhevegjetacionprgjatlumitsidhepyjetdendura(drunjttlart).SipasanalizavetbrameGIS,delse82%apo490.23haepronavetprgjithshmeshtpronpublike.

Pjesadrmueseemjedisitagrarshteprqendruarnpjesnperndimoretparkut,nnjsikompakte,ndrsanpjes t tjera tparkutshtdisperzdhennjsi t vogla (qprfshihenarat, livadhetdhedjerrinat)kumerrpjesme16%(ose94ha).Gjersa,mjedisiujorqznmpakse1%(ose5.5ha)dhemjedisi indrtuarme vetm rreth 0.2% (ose rreth 1ha), janme vleram tulta t shfrytzimit tterritorit.

Nprgjithsindjeshmriaekategorivedhennkategorivemjedisore t shfrytzimit t toksnparkunMirushashtelart.Gjithsesi,ndjeshmrinmtlartmjedisoreekankategoritemjedisitujordhetoksorose trresterial.Ndrsangannkategorit,ndjeshmrinm tmadheekan lumenjt, liqenetdhe vegjetacioniprgjat lumenjve, t cilat si trsi eprbashkt formojnnjbiokoridor t veant.Gjithashtu ndjeshmri t lart ka edhemjedisi agrar apo bujqsor, prderisamjedisi i ndrtuar nuk kandonjndjeshmritveant,prveimplikimitttijnmjedisinrrethuesnatyror.

2.6. Gjendjaekonomike

Brendakufirittparkutnukkaaktivitetetshquaratveprimtariveekonomikeprtcilatmundtflitet,prpos dy bareve t improvizuara tek liqeni i fundit pran ujvars t cilat jan aktive gjat sezonitpranververdhetcilatofrojnushqimtshpejtdhepijefreskueseprvizitort.Shihhartn:

Hartanr.7:Zhvillimiekonomik.



35

2.6.1. Veoritturistike

Parkusikuredheparqettjera,tmbrojturanacionalenBot,shrbennradhtparprvizitorqtshijojnbukuritnatyrore,hapsirkubashkohet interesipublikprmbrojtje, ruajtjedhe shfrytzim tresursevenatyroreprnevojaturistikedherekreativetshoqris,predukim,pushimdherekreim.

Nprcaktiminekritereveprvlersimineresursevendikojnktafaktor:

Faktortatraktiv;

Faktortkomunikues(qasshmrianzonsoselokalitet);

Faktortehapur(rregullimihapsirsoselokalitetit).

N vlersimin e resurseve natyrore t ndonj hapsire merren parasysh tri komponentt, prderisaintensiteti i secils komponent do t varetnga i) gjendja ekzistuese, ii) vlersimi real imundsiveprzhvillimdheelementevetjera,faktorktaqprcaktojnkushtetetregutnhapsirnrajonaledhemgjer4.

N vlersimin e gjendjes ekzistuesemerret parasysh edhe fakti i t qenit formalisht park,me kriteretspecifikestrikteprmbrojtje5.

PrvlersiminturistikthapsirssParkuttMirushs,mirret faktori iqasshmris icilimendohetnrrug, shtigjedhe transportbrendaparkut sidheqasjandajatraktiviteteve t kanjonit tMirushsdhegjithkompleksit.

Fotonr.18:Tabelainformuese(paUjvaraMirushes)Fotonr.19:KorridorihekurudhorPejPrizren.

QasjanktkompleksshtemundshmeprmesrrugsmagjistralePrishtinPejmedrejtimmajtasnudhkryqineKlins,dukeulidhuredhemerrugnprGjakov,prderisaparalelishtmektrrugkalondhehekurudhaPejPrizren.PrnburimineMirushesmundtshkohetdheprmesrrugsVollujakDush.

Parku Ujvarat e Mirushs, sht resurs turistik atraktiv me potenciale pr zhvillim t turizmit i cilimomentalisht nuk menaxhohet dhe prpos atraktivitetit natyror nuk ofrohen kurrfar kushtesh prturizm, prpos prparsis s rrugs e cila mundson ardhjen e vizitorve deri n afrsi t parkut.Mungesaemenaxhimitprkontrollinevazhdueshmdhembikqyrjene rregulltn tgjithaaspekteteshfrytzimittresursevenatyrorendikonndegradimindhehumbjenevleravetparkut.

4PlaniHapsinorParkuRegjionalMirusha/MaterialPune/UrbanistickiInstitutSRHrvatske,Zagreb,Listopad1986.5Sqarim:kjodo t thotqktusht indaluar doaktivitet i cilindikonndmtimine zons smbrojtur.Nbaz tkushtevepr zonnegjer tmbrojtjesgjithashtuduhettruhetnmnyraqtsigurojstabilitetekologjiktezons,pormundtshfrytzohetvetmprndrtiminekapaciteteveinfrastrukturoreturistikendobitparkutmekriterestrikte.



36

Kriteri iqasjes s lehtprderisaqasjaprnParkuneMirushsshte vshtir,nukmund t ketturizmmasiv. Bazuar n konfiguracionin e terrenit, zgjidhjet fizike pr qasje, krkojn zgjidhjem tkomplikuarateknike.

Kriteri i largsis s parkut nga vendbanimi imadh gjat vlersimit turistik t ksaj hapsire, sht irndsishmfaktiilargsissparkutngavendbanimimimadh,nktrastaiiKlins15kmdhefaktiqnafrsikashumpakobjektehoteliere(disamotelenrrugnKlinGjakov).

Kriteri ishfrytzimitturistik t lokalitetittMirushsshtshum ivogl,qnukdotthotsenukkavizitorpornumriityre,mnyraeardhjesdheqndriminktlokalitetshtindividualoseiorganizuarngrupetvogla.Vetfaktiqnukkamnyrtorganizuartvizitavenkt lokalitet,nukmundtdihetedhenumriivizitorve.Kyfaktvshtirsonparashikimetprtplanifikuarzhvillimineardhshmtparkut.

Kriteriiprezencssobjekteveshrbyesehotelierenkuadrtzonsnukekzistojnobjektehoteliere,prderisajashtzonskemidisa,tcilatmundtshrbejnprnevojaakomodimiprvizitorteparkut.

Kapacitetethoteliere(prej30dhomave/63shtretr)memundsitakomodimittnjnumrimtmadhtvizitorvegjenden6kmlargkufirittzons.

Fotonr.20&21:Pamjeehoteleve/restornvenafrsitzons

Prgjat rrugs Klin Gjakov, jan trimotele/restoranteme kapacitete t vogla 30 shtretr t cilatvizitohenkryesishtngaturisttransit,turisttorganizuarnekskursioneditoresidhengaafaristt.

Fotonr.22&23:Pamjeehoteleve/restornevenafrsitzons



37

Ndrsa n brendi t parkut tek liqeni i fundit jan 2 kafe/bare, t cilat nuk i prmbushin nevojat evizitorve,ndotinmjedisindheulinvlernatraktivetpeizazhitpranujvarave,sipasojemungesssmenaxhimit.

Fotonr.24&25:Kafeteriteimprovizuarapranujvars.

Vizitortpotencial Duke imarrparasyshvlersimeteanalizavetpotencialeveturistikedhevizitorvemetcilatdispononlokalitetiiMirushsdhekushtevettjeraprzhvillimineturizmit,mundtthemiseshfrytzuesitpotencialtktijlokalitetijan:

Ekskursionettcilatvijnngapopullatavendase.Kjokategorievizitorvepotencialparaqitetntriformasi:gjysmditor,ditordhevikendor.Kategoriaevizitorveqvizitojnparkunnformtekskursioneve,janvendasdhethuaj,ngazonatfqinjemtmdhaurbane.

TuristttransitshtkategoriaedytsipasradhitjessvizitorvenparkunnatyrortMirushs,tciltjan shfrytzuesite shrbimevehotelieredhe shrbimeve t tjeraprgjat rrugs,njpjese t cilveprezantojnnjinteresprtvizituarparkuneMirushs.

SegmentetetjerspecifiktvizitorvetMirushskjokategorievizitorveparaqitetgjatgjithvitit,nuk sht e koncentruar n sezone t caktuara dhe kryesisht sht e orientuar individualisht gjatqndrimit n lokalitet, fjala sht pr t pasionuarit ndaj bukurive natyrore, atyre q jan t orientuarprofesionalishtprdukuriteveantanatyroretktijlokaliteti.

Fotonr.26:Peshkatart. Fotonr.27:Ekskursionnxnsish.



38

2.7. Infrastrukturafizike

Kurflitetprinfrastrukturnfizike,zakonishtflitetprinfrastrukturnetransportit(infrastrukturarrugore,hekurudhore,aeroportetdhe limanet), infrastrukturneenergjetiks(tenergjiselektrike,asajtermale,etj), infrastrukturn ujore (hidroteknike), infrastrukturn e telekomunikacionit dhe infrastrukturn emenaxhimittmbeturinave.Zhvillimiaposigurimiiinfrastruktursfizikennkuptonmundsiminelvizjessnjerzvedhemallrave,furniziminmeenergjielektrike,furniziminmeujdhemenaxhimineujravetndotura,komunikiminmidisnjerzve,menaxhiminembeturinaveetj.Rndsiaektyrefunksionevequprmendn,pa t cilatnukmund tparamendohet jetan shekullin21, fletbindshmpr rndsinemadheqekazhvillimiiinfrastruktursfizike.NparkuneMirushs,kryesishtflitetprinfrastrukturnetransportit,sepsekomponentttjeratinfrastruktursfizikepothuajsenukekzistojnnpark.

Infrastrukturaetransportit RruganacionaleM9.1etangonparkunMirushanpjesnperndimorettij.Ajokalonnprvijnekufirittparkutnnjgjatsiprejrrethnjkilometr.Mektrruglidhetrrugalokaleecilanmetratepartsaj(rreth400metra)kalonmunprkufirinmidisKomunssRahovecitdheasajtMalishevs,epastajvetmnprterritorineKomunssMalishevs,shkonderinbrenditparkutnafrsitliqenittfunditngavarguiliqenevedheujvaravetlumitMirusha.Kjorrugprshkonnjdistancprejrreth2kilometra.Njrrugtjetrlokale,ecilabrendaparkutnpjesnjugperndimorettijlidhetmektrruglokaleeqpastajtshpiederitekinjjtivendnpark,vjenngafshatiLlabqevnKomunneMalishevs.Gjatsiaektij segmenti rrugornga Llabqevasht rreth3kilometra.Rrugalokaleq lidh fshatinVolljak tKomunssKlinsme fshatinPanorc tKomunssMalishevskalonnprpjesn lindore tparkutnnjgjatsiprej rreth1.5km.Kjo rrugnverilindjedelnga territori iparkutprthyrprsrinpjesnverioretparkut,nprvijnekufiritnnjgjatsiprejrreth370m.Tgjithaktorruglokalejantpaasfaltuaradheqarkulliminprtoshtivshtirprautomjetetqnukjantdedikuaraedheprrrugtkqija.

Hartanr.8:Infrastrukturaetransportit.



39

Transporti hekurudhor dhe vet hekurudha, n rastin e parkut t Mirushs sht vetm formal, ajoshtrihetparalelishtmerrugnM9.1,porprejkohshshtjashtfunksionit.

Infrastrukturaeenergjiselektrike Pranujvarssfunditdhemtmadhesngavargu iujvaravetparkut, ilegalisht sht vendosur nj gjenerator shum i vogl, i cili duke shfrytzuar ujin n rnje tujvars,prodhonenergjielektrikeprdykafenet improvizuaraqndodhenpran liqenittkrijuarngakjoujvar.Prvektijgjeneratori,siobjekttjetriinfrastruktursselektricitetitshtedhelargpruesiicilikalonnprterritorineparkut.

Telekomunikacioni Sa i prket telekomunikacionit, ajo qmund t thuhet pr parkun sht se i trterritoriitijmbulohetngasignaliitelefonismobile,ngatdyoperatortmtmdhenjtksajtelefonienKosovValadheIpko.Nterritorineparkutshtevendosurnjantenetelefonismobile.

2.8. ANALIZAEGJENDJESSWOT

Prparsit

Pozittmirgjeografike; EshpallurMonumentiiNatyrsmerndsitveantUjvarateMirushs; Zonepasurmellojllojshmribimoredheshtazore; Zonmepotencialeprzhvillimtturizmit; Mjedisipastr; Vegjetacionipyjorishprndarnnjsiprfaqetgjer; Prezencaebimvevaskulare; Ekzistencaefenomenitgjeonatyror; Prezencaetrashgimiskulturoredhenatyrore; Lidhjetmirarrugoredhehekurudhore;

Dobsit

Mungesaeplanithapsinordheplanitmenaxhuestparkut; Mungesaeorganitmenaxhuesprzonn; Zvoglimiisasissujitgjatzezonssvers; Ndrtimettpaplanifikuaranpark; Qasjaevshtirsuarprvizitorbrendaparkut; Mungeseshrbimeveprvizitor; Shfrytzimjoracionaliresursevenatyrore(dheut,ujit,pyjeve,); Mungesemarketingutprparkun; Mungesaevetdijsimittpopullatsprzonn; Mungesaepikavekontrolluese; Mungesaetabelaveinformueseprnparkdhebrendanpark;



40

Mundsit

Planifikimidhendarjaeprgjegjsiveprmenaxhimineparkut; Hartimiiplanitrregullues; Shfrytzimiiprvojavengarajoniprmnyrnezhvillimittturizmit; Promovimiivleraveturistikekulturoredhenatyrore; Hulumtimetshkencore; Shfrytzimiracionalibimvemjekuese; Zhvillimiiturizmit; Prfshirjaeparkutnlistateparqevendrkombtare; Nnshkrimiikonventavendrkombtare; Investimetndrkombtare;

Rreziqet

Mosinvestimetnfushnetrashgimisnatyroredhekulturore; Mosfinancimininfrastrukturfizike; Mosnnshkrimiikonventavendrkombtare(Rio,Bernit); Mosinventarizimitibiodiveristetit; Moskontrolliizhvillimeve; TharjaeujvaravetlumitMirusha; Parkjokonkurrentmeparqetevendevefqinje;

2.8.1. shtjeteadresuara;

Hartimiiplanithapsinor,rregulluesdhemenaxhuestparkutdhezbatimiitij; Themelimiiinstitucionitprmenaxhimineparkut; Promovimiivleraveturistikedhehulumtuesetparkut;

2.8.2. Sfidateidentifikuaratzhvillimithapsinor;

S1:Administrimidhemenaxhimiiparkut;S2:Prkujdesndajvleravemjedisorenpark;S3:Zhvillimiiplanifikuariinfrastrukturs;S4:Zhvillimiiqndrueshmekonomikiparkut;



41

Sfida1:

Administrimidhemenaxhimiiparkut

Psedhekashtsfiduese?

Territori iParkutUjvarateMirushskavleranatyroretrndsishme prKosovn,prandajmbrojtjadheshfrytzimiiktyrevleravejanmeinterestgjershoqror,qnpajtimmespecifikateterritorittparkut, krkesat dhe interesin e subjekteve t shumta si shfrytzues t vlerave t parkut, ti epet njrndsieveantproblemittmenaxhimit.

TerritoriiparkutiprkettrikomunaveMalishev,RahovecdheKlin,tcilatnjheritkanqeniniciatorpr marrjen e vendimit mbi vnien nn mbrojtje t rrjedhs s lumit Mirusha, nuk sht arritur tthemelohetnjorganprmenaxhimineparkut.

Nvitin2003pasarritjessMemorandumittmirkuptimitprMbrojtjendheMenaxhimineKanionittMirushs ndrmjet Ministris s Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor, Kuvendit Komunal t Klins,MalishevsdheRahovecitshtthemeluarBordiMbikqyrsprmenaxhimineKanjonittlumitMirush,kukompetencatmbikqyrseitakojnInstitutitprMbrojtjeneNatyrsdheMjedisittKosovs(AMMK).KymemorandumvlenderineaproviminePHprZIVUjvarateMirushs,prderisanukekzistonorganiadministruesdhemenaxhuesprtrhapsirneZIVUjvarateMirushs.Mungesaenjsubjektittillkrijonmundsidhehapsirprveprimeqedegradojnparkun.

Organizimi imnyravetparashikueshmeteksploatimitturistiktktij lokalitetidot ishte ipamundurpanjtrupmenaxhuesicilidotprkujdesejprruajtjeneresursevenatyroredhezhvillimetnlokalitetineparkutMirusha.

ZgjidhjaeshtjessadministrimitdhemenaxhimittParkutMirushadelsinjsfideveantmetcilnduhettballafaqohemintardhmeneafrt.

Pyetjet sfiduese jan: Sa sht efikas menaxhimi i prkohshm i Parkut nga Bordi Mbikqyrs prmenaxhimin e Kanjonit t lumit Mirush; 2)Sa do t prfitohet nga numri i vizitorve n aspekt tadministrimit dhe sa prej buxhetit t akumuluar i dedikohet vet Parkut; 3) Sa do t vetmbahetfinanciarishtparkungathyratvetanakenkrahasimmemungesnebuxhetitngaqeveriaqendrore;4)Sado t jethisjaeprgjegjsive tkomunave tprfshiranparkdhe sido tkoordinohetveprimtariaetyre?5)Mungesaelegjislacionitprrregulliminemenaxhimittprhershmtzonavetveanta

Listaeshtjevetidentifikuara

- Mungesaelegjislacionitprrregulliminemenaxhimittprhershmtzonavetveanta;

- Mungesaeorganitekzekutuesmbikqyrstprhershmdheqndrueshmriaeveprimeve;

- Mungesaeburimittqndrueshmfinanciarprorganinembikqyrsdheinvestimetnpark;

- Mungesaezoonimittparkutsipasshkallssmbrojtjes.



42

Sfida2:

Prkujdesndajvleravemjedisorenpark


shtjaemjedisitshtnjndrsfidatkryesorenshoqrinton,dukemarrparasyshfaktinseshumicaeaktiviteteveindividualeapokolektive,qpondodhinnhapsire,jantpakontrolluaradhenukjannharmonimenormatdhestandardetmjedisoreevropiane.Kjo,sidukurimvete,qnmastmadhepondodhnvendinton,paraqitetprshkaktmungesssplanevehapsinoreerregulluesedhetplanevetmenaxhimitprzonatecaktuara,tnivelitqendrordhetatijlokal.

Territoriizonssveant,tMonumentitNatyrorUjvarateMirushs,prmbanpjestsiprfaqevetmbuluaramepyjedhekullosa, sidhemepeizazhe shum tbukura, t cilatme tmadhekanpsuarndryshime n pamje dhe struktur pr shkak t shfrytzimit t tyre pa kriter dhe n mnyr tpakontrolluar.Sfid tveant,paraqetvetprezencaektyrevleraveunikatenga trashgimianatyroredhekulturoretparaprirngaFenomeniNatyrorGjeomorfologjiknKosovKanjonittLumitMirushanprkujdesjendajtyre.Mevetfaktin,sekemitbjmmetrsinembrojtur,tvlerssfenomenitngrshetimmevlerattjeranatyroredhekulturohistorikenktzon,shtedhemsfidueseprzgjedhjaemundsisdhemnyrs s shfrytzimitdhepromovimit tktyrevlerave,meqllim tarritjes snjzhvillimitqndrueshmtturizmitetvenditnprgjithsidhetzonsnveanti.

Prshkaktprezencssktyrevleravespecifikedhetrrallanatyrore,nnjandherrezikimiityrengaana e fatkeqsive natyrore dhe faktorit njeri n ann tjetr, prnjher dalin parasysh pyetjet qparashtrohensinvazhdim:

A ekziston dhe far menaxhimi krkohet t organizohet pr zonn e monumentit natyrorUjvarateMirushes?

Cilat janveprimetdhemasat parandaluese,nprkujdesjendajvlerave tveantanatyroreekulturoredheprmbrojtjeneruajtjenevleravemjedisorengandotjadhedegradimi?

Akaqasjenzondhederinafrsitkanjonit,ujvaravedheliqeneve?

Prgjithsisht, trsia hapsinore e ksaj zone,me vlera specifike natyrore dhe kulturore, krkon njmenaxhimefikas,jovetmnmbrojtjen,ruajtjen,pornjkohsishtedhenshfrytzimindhepromoviminemtejshm t tyre.Menaxhimi i krkuar pr kt zon bhetme qllim t plotsimit t nevojave tndryshme,nmnyrqvizitorvetjumundsohetvizita,prjetimiiktyrevleravetbukuratnatyrs,qndriminto,sidherealizimiihulumtimevetndryshmeshkencore.

Larmia biologjike q shtmjaft e zhvilluar dhe e shprndar n zon, duhet ruajturme kujdes ngadmtimi,nmnyrqtndalohetrrezikimiityreesidomosillojeveendemikesidhellojevetrralladhetrrezikuara.

N kuadr t fatkeqsive natyrore, q mund t rrezikoj vlerat, natyrore dhe t krijuara, mund tprmendim erozionin, vrshimet dhe zjarret, nga t cilt duhet pasur kujdes, si nmbrojtjen e vleraveashtuedhenparandaliminetshkaktuarittktyredukurive.

Shikuarngaaspekti indotjes smjedisit,bazuarn faktin senktpjesnuk kemi zhvillim industrial,transport si shkaktarmmendikimnegativnmjedis,athermund t thuhet secilsiaeajritshtemir. Mirpo, aktivitetet tjera si pr shembull hedhja e mbeturinave, prerja e drunjte, grryerja esiprfaqeveprndrtimineobjekteve,shkarkimiiujravetzezanlumenj,shfrytzimipakriteriujittlumitprujitje,prmbytjaesiprfaqevebujqsore,etj,qjanprezentnzon,ndikojnnndotjendhedegradiminemjedisit.

Shfrytzimi i resurseve natyrore, sidomos t bimve dhe frytevemalore ashtu edhe t kullosave dhe



43

livadheve,mundtndikojnzhvilliminruraltzonsmengritjenekapacitetevetprodhimeveekologjikesi:bujqsoredheblegtorale,tmjaltit,bimveshruese,etj.

Ngritjadheqasjan infrastrukturdheshrbime teknikeprnevoja tvizitorve,duhetbrmekujdesdukemosdmtuarapodegraduarvleratnatyroredhekulturoretzons.

Nmnyrqkjozontjetnjmjedisfardshirohet,nevojitettndrmerrenveprimeprrealizimine masave, aktiviteteve dhe projekteve, t cilat mbrojn, ruajn dhe promovojn vlerat natyrore dhekulturoretzons.

Listaeshtjevetidentifikuara

Mungesaeprcaktimittzonavedhekategorizimiihapsirsstyreprngambrojtjadhelejimiizhvillimit;

Mungesaemenaxhimitdhekoordinimittmasavedheaktivitetevenzonneinteresit; Mungesaeinventarizimittllojevespecifikenatyroredhepublikimityre; Moskoordinimnhulumtimtresursevenatyroredhegjeografikemorfologjike; Pamjaftueshmrinprkujdesje, shfrytzimdhepromovim t vleravenatyrore,historikedhe t

kulturs,peizazhevesidheninetyre; Degradimiitrashgimisnatyroredhekulturorengafatkeqsitnatyroredhefaktorinjeri;

Qasjadhelvizjashumevshtirderinpikatmatraktive.

Fotonr.?Ujvarapauj!!!



44

Sfida3:

Zhvillimiiplanifikuariinfrastrukturs


Hapsirakundodhetmonumenti inatyrsme rndsi tveant UjvarateMirushskapotencial tmadhprzhvillimineturizmitprfaktinsektuparaqitetfenomeniirrallmorfohidrologjikqkrijonnjpeizazhshumtbukureatraktivprvizitor.Kanjoni i lumitMirusha,ku jankrijuar13ujvaradhe16liqene,kanjbukuritrrallnatyroredhesi itillduhettshfrytzohetprzhvillimineturizmitnkthapsir.Turizminukmundtzhvillohetpausiguruarparaprakishtinfrastrukturaenevojshmeecilashtbazprdollojzhvillimiekonomik.Taniprtani,nkthapsirnukekzistonnjinfrastruktureciladotmundsontezhvilliminedshiruartturizmit,prandajshtrohetnevojaqt investohetnzhvilliminesaj.Meqensekjozonku janujvaratdhe liqenetparaqetnjparknatyrormevlerat lartanatyrore,ruajtjaektyrevleravedelsinevojdheobjektivprtardhmen.Nmnyrqktovleratruhen,dozhvillimktu,praedheaiiinfrastruktursduhettbhetsipasplanit,sepsezhvillimetepabazuaranplandotidevalvoninvleratnatyrore.Zhvillimiiplanifikuariinfrastrukturs,nnkuptonq,meqllimtruajtjesspaprekshmrissnatyrs,rrugtdheshtigjetprkmbsortndrtohenvetmatykuthotplani,praatykukanevojnmnyrqvizitorttkenqasjetlehtntgjithaprmbajtjeteparkutqjanme interestvizitohene joatykutiteketdikujtpr interesapersonaledhekshtutdmtohetnatyra.Prveinfrastruktursrrugore,nktzonduhettinvestohetedhenzhvillimineinfrastruktursujore.Prashtenevojshmetndrtohetsistemi iujsjellsitprfurniziminmeujttgjithandrtesavenktzondheprrethsajqdotjennfunksiontturizmitdhesistemiikanalizimittujravetzezaq dalin nga kto ndrtesa. Pr kt qllim nukmund t shfrytzohet lumiMirusha, ndrkaq burimeteventualenntoksoreduhet tshfrytzohennmnyrnm racionale tmundshme.Prndrtesatnkt zon dhe pr ato jasht saj, por q jan n funksion t zhvillimit t turizmit n zon, duhet tsigurohetfurnizimiipandrprermeenergjielektrike.Prrrugtnzon,shtigjetprkmbsordheprujvaratduhettsigurohetndriimiartificialnmnyrqvizitorttiprjetojnbukuritekanjonitedhegjatnats.KomponenttjetreinfrastruktursqduhettsigurohetnzonneUjvaravetMirushs,shtinfrastrukturaetelekomunikacionit.Ntgjithaobjektetnzondhenatoprrethsajeqjannfunksion t zons,duhet tmundsohetq t ketqasje tpandrprern Internetdhe t ket rrjetiteleviziv ajror dhe kabllor. Po ashtu e tr zona duhet t jet embuluar nga rrjeti i telefonismobile.Menaxhimi imbeturinave t ngurta sht njra prej komponentve t rndsishme tmbrojtjes dheruajtjes s zons nga ndotja. Kjo do t bhet duke siguruar shporta t mjaftueshme pr hedhjen embeturinave dhe duke siguruar nj shrbim t rregullt t largimit t tyre. Zhvillimi i planifikuar iinfrastruktursinnkuptontgjithaktoquthanmlartdhenganjraankrkonprpjekjeseriozetautoriteteve prgjegjs q ti pengojn zhvillimet e paplanifikuara t ndodhin e nga ana tjetr krkoninvestimetkonsiderueshme.KurdihetsenKosov,nperiudhnpasvitit1999kapasurshumzhvillimehapsinoretpabazuaranplane,sepseautoritetetprgjegjsnukkanpasurmundsiporedhevullnetq ti ndalojn dhe kur Kosova sipas standardeve evropiane ende sht shtet i varfrmemundsi tkufizuaraprinvestime,athermundtkonstatohetsezhvillimiiplanifikuariinfrastruktursnzonneUjvaravetMirushsnukshtdikaqmundtarrihetshumlehteqdotthotsekjoparaqetnjsfidqnaprtprtaprballuarntardhmen.



45

Sfida4:

Zhvillimiiqndrueshmekonomiknpark


Sitngrittofertaturistikendobitzhvillimitekonomiktparkut?

Rregullimi dhe shfrytzimi i parkut, pr ofrimin e qarkullimit t vizitorve duke u bazuar n qllimet eplanifikimithapsinortparkutmeruajtjenevleravetparkut,shtsfidnvete.

Poashtushtsfiduesfaktiqparqetdotmundtjenpjeseindustristuristikemepotencialetetyre,sipjeskualitativeeofertsturistike,resursprzhvillimbrendanjshtetiapodhenivelilokal.

shtsfiduesfaktinsedotketofertturistikegjithprfshirsemetcilndotmundtprkraheshinzhvillimeteplanifikuaradukeediturse:

Parqetnatyrorejanikonatturizmitbrendadhejashtkufijveshtetror, Parkukrijonimazhinaposhenjnidentifikuesekombtare, Parkukrijonprfitimekonomik;

Sfiduesejanshtjetpraktikedhetekniketlidhurameshfrytzimineparkutsikurqjan:

Mnyradheorganizimiivizitavenparkdukembrojturvleratnatyroreprprfitimekonomikngavizitatnpark;koordinimeteinvestimevemessektorveprgjegjs;

Ngritja e njohurive t prgjithshme pr vlerat natyrore dhe kulturore t Parkut, mundsit eprfitimitekonomik;

Ngritja e punkteve hyrse /menaxhimi i t hyrave; Ngritja e qendrs s informimit; Ngritja einfrastruktursteknikeprprjetiminetgjithaprmbajtjevenatyrorenpark;

Prgatitja e programeve t prshtatshme pr grupet e ndryshme t vizitorve; Prgatitjet eprogramevepraktiviteterekreative,hulumtueseshkencore;

Njohjandrkombtareeparkut, radhitjan listneparqevemestatus tmbrojtur;Respektimi inormavedhestandardevendrkombtare;

Bashkpunimindrkomunal,ndrkufitardhendrkombtarlidhurmezhvillimineparqeve; Rritjaeinteresimitprinvestimeprivate; KonkurrimiiKosovsmeresursetevetanatyrorenturizmnrajondhemgjer.

Cilatjanmundsiteidentifikuara?

Konteksti ingushtParkumundt jet imbrojturdhe izhvilluarmethyravetanakepas investimevebazpr funksionim vital t saj.Parkumund t jet i vetqndrueshm financiarishtprderisa thyratmund t prdoren pr mbrojtje dhe zhvillim t tij. Komunat prreth parkut t cilat direktmund tprfitojnngambrojtjaprzhvillimtqndrueshmtparkut,dotmundt investojnbashkarishtprparkun.Meturizmdotmundtkontribuohejnrritjeekonomike,prderisasiresursrritpresionetndajnatyrs.

Konteksti i gjer Ndikimi ekonomik i Parkut n ekonomin e Kosovs, do t duhej t vlersohejmepjesmarrjennBPVtKosovssidhegjeneriminepunsimeve: i)direktnpark; ii)indirektnga parku6.Njohja ndrkombtare sht parakusht pr investime dhe prfitim t fondeve ndrkombtare prmbrojtjedhezhvillim.

6Parkuofronpunsimdirekttvoglmirpondikimiisajnpunsiminindirektbrendadhejashtkufijvettijshtimadh.Shembujspecifikjanprodhimetvendoreindustriaemikpritjesecilarritofertnturistike



46

FazaIIt

VIZIONI,PARIMETDHECAQET



47

3.0. VIZIONI,PARIMETDHECAQET

DeklarataeVizionit;

UjvarateMirushs,Parkmevleraunikettrashgimisnatyrorekombtaredhekulturore,imbrojtur,ruajturdheshfrytzuarnmnyrracionale.

Zhvillimiiturizmittqndrueshmndobitkomunitetitlokaldherajonal.ParkinjohurnTrashgiminNatyroreBotrore.

Parimeteprgjithshmeprzhvillimdhembrojtje

Parimeteprgjithshmebazohenndokumentettrndsishmeprplanifikimhapsinor:

LigjiprPlanifikimHapsinor2003/14dheLigjiL03/L106prNdryshimineLigjit prPlanifikimHapsinor; ParimetUdhzueseprZhvillimineQndrueshmHapsinortBEESDP7; ParimetezhvillimittqndrueshmAgjenda218; ParimeteqeverisjessmirurbaneAgjendaeUNHabitatit9.

Parimet bazmbi t cilat fokusohen zhvillimet e prgjithshme n raportme parimet ndrkombtarejan:

Promovimine interesave tprbashkta tkomunsdukembrojturdhe zhvilluar resursetnatyroredhedukembshteturzhvillimineqndrueshm;

Promovimin e procesit demokratik t pjesmarrjes dhe prfshirjes n formulimin e strategjivezhvillimoredheplanevefizike;

Promoviminetransparencssplotnplanifikimdheprocesinemarrjessvendimevedukeiulejuarpjesmarrsveqasjenntdhnadhehartatenevojshme;

Promoviminetdrejtavetbarabartaekonomikedheshoqroreprtgjithkomunitetin; PromoviminekualitetittprmirsuartjetsdheformatbalancuaratVendbanimeve; PromovimineharmonizimitmeparimetdheplanetevazhdueshmetzhvillimithapsinorEvropian.

Parimeteqeverisjessmir:

Qndrueshmria t ket qasje t integruar e cila prfshin elementet hapsinore t transportit,zhvillimitekonomik,shoqror,mjedisordhepolitikattjerastrategjikeprkomun.

Subsidiaritetimarrjaevendimevembibazathierarkisnganiveliqendrornatlokaldhezbatimisamefikas.

Baraziaplaniduhettmerrparasyshaspektetebarazis:minoritetet,femrat,fmijt,tmoshuarit,personatmeaftsitkufizuara(adresimiinevojavetgrupevettillaprmespjesmarrjespublike)tketnkonsiderataspektetendjeshmrisgjinore.

7DokumentiperspektivsEvropianeprzhvillimhapsinor,meparimetqshtetetantareduhetrregulluar:i)KohezioniEkonomikdheSocial;ii)Konservimiiresursevenatyroredhetrashgimiskulturoredheiii)KonkurrencaebalancuarnterritorineEvrops.8Definicionpr zhvillim tqndrueshm sipas OurCommon Future,1987UnitedNationsWorldCommissionon Environment andDevelopment: Zhvillim i cili iprmbushnevojatetsotmesdukemospamundsuaraftsitprgjeneratateardhshmeprarritjenenevojavettyre.9ParimeteAgjendssUNHabitatitmeqllimetdheparimet,zotimetdheplanineprgjithshmtveprimitprzhvillimtqndrueshm.



48

Efikasiteti tiprij zhvillimit strategjikn territorin e komunsdhe t trajtoj shtjet e rndsisstrategjikeprfushatprkatse.

Transparenca tgjithazhvillimet tcilatndodhinnhapsirduhet tkenarsyen,dhepersonatprgjegjsduhettjentransparentprzhvillimetnhapsir.

Pjesmarrja n kt rastplani zhvillimordhe urban sidyprojekte shum t rndsishmepr tardhmenekomunsduhettprfshijnpjesmarrjetgjermeqllimtprfaqsimittinteresavettgjithvepadallime.

Prgjegjshmriaprtgjithazhvillimettcilatndodhinnhapsirduhettjemitprgjegjshm.Ktduhettabjsisektoripublik,privatdhederiteqytetarimithjesht.

CaqetzhvillimoreafatgjateSynimetdheobjektivat

Synimi1:Administrimidhemenaxhimiiparkut

Objektivat:

S1O1. Rregullimi i legjislacionit pr menaxhimin, ekzekutimin e mbrojtjes dhe zhvillimit tprhershmtzonavetveanta;

S1O2. Sigurimiiburimittqndrueshmafatgjatfinanciarprparkun;

S1O3. Prmbushja e standardeve teknike pr ofrimin emundsive t shfrytzimit racional dhe tkujdesshmtparkut;

Synimi2:Mbrojtja,ruajtjadheshfrytzimiivleravemjedisore

Objektivat:

S2O1. Prcaktimiizonavesipasregjimittmbrojtjesdhezhvillimit;

S2O2. Menaxhimiivleravetzons(monumentitnatyror)dhepromovimiityre;

S2O3. Mbrojtjaemjedisitngafaktorinjeridhefatkeqsitnatyrore;

S2O4. Hulumtimiiresursevedhevleravetzonsnmnyrtkoordinuar;

Synimi3:Sigurimiiinfrastrukturssnevojshmenpark

Objektivat:

S3O1. Sigurimiiinfrastruktursqmundsonqasjenntgjithapikatnzonqjanmeinterestvizitohen;

S3O2. Sigurimiiinfrastruktursprfurnizimmeenergjielektriketndrtesaveqjannfunksiontzonsdhetpikaveqvizitohen;

S3O3. Sigurimi i infrastrukturspr furnizimmeuj tpijshmdhekanalizim tujrave tzezaqdalinngandrtesattcilatjannfunksiontzons;

S3O4. Sigurimi i infrastrukturs pr qasje n Internet, signalin televiziv, ajror e kabllor dhe prtelefoninfikseprndrtesattcilatjannfunksiontzons;

S3O5. Sigurimiiinfrastruktursprmenaxhiminembeturinavenzon.



49

Synimi4:Zhvillimiiturizmittqndrueshmdhengritjaekonomikeeparkut

Objektivat:

S4O1. NgritjaenjohuriveprvlerateParkutdhemundsiteprfitimitekonomikprbanortezons;

S4O2. Arsimimidhetrajnimiipersonaveprzhvillimineburimevenjerzorenindustrinturistike;

S4O3. Krijimiiimazhittparkutdhepromovimiiturizmit;

S4O4. Njohja ndrkombtare e parkut dhe lidhja e produktit turistik me rrjetet turistikendrkombtare.

Prioritetetstrategjike

Mbrojtjadheruajtjaetrashgimishistorikekulturoredhemjedisit;

Zhvillimiiekonomissqndrueshme;

Zhvillimiiinfrastruktursfizike.



50

FAZAeIIIt

KORNIZAEZHVILLIMITHAPSINOR



51

4.0. KORNIZAEZHVILLIMITHAPSINOR

Konceptiizhvillimittardhshmhapsinor;

Koncepti i zhvillimit t ardhshm hapsinor pr zonn MN Ujvarat e Mirushes, kryesisht sht indrlidhurmembrojtjendhepromoviminevleravetdshmuaranatyrore.

Hartanr.9:Konceptiiprgjithshmizhvillimittardhshmhapsinor;

Sipaskonceptit,pjesamemadhee territorit i takonzonsspardhe tdyt tmbrojtjes (bazuarnLigjetnfuqi),ntcilatprposaktivitetevembrojtsenukparashihenzhvillimetjera.Ndrsapjesatjetrq nuk shtm emadhe se 10% e territorit t prgjithshm i dedikohet zhvillimeve, t cilat pr ngaprmbajtja kryekput jan shrbimeq kanmunguar,dhe t cilatgjithashtunmnyr indirekte janparapartkenefektenmbrojtjenezonssitrsi.Efektshtesnmbrojtjenezonsdotketedhezonaekatrt,ecilaparaqetzonnevendbanimevem tafrta.shtplanifikuarqprmesgrandeveqeveritare t stimulohet zhvillimi i turizmit rural, q n mnyr direkte do t ndikoj n shtimin ekapaciteteve t bujtjeve dhe atraktivitetit t zons n prgjithsi. Koncepti i propozuar ka pr qllimshfrytzimin e kapaciteteve t zons pr zhvillimin e qndrueshm t turizmit. Synimi kryesor n ktdrejtim jankategoritendryshmetturistvevendordhethuaj,duke iprfshiratotekskursioneveditoretnxnsve,studentve,shkenctart,bjeshkatart,dashamirsitenatyrsdhekategoritjera.Zonmerndsinkuadrtzonssgjer,shtedhezonaeveantembrojturnkuadrttcilsjandyshpella,qparaqesinnjvlertshtuarnprmbajtjenezonsdhenjndikimdirektnngritjenenivelit



52

tmbrojtjesszonsnprgjithsi.

N aspektin hapsinor gjeografik, zona ka nj shtrirje ideale, sht e vendosur afrsisht n qendrn eKosovs,nafrsijoshumtlargtrrethohetmevendbanimetnivelevetndryshme,metcilnmundt lidheshshum lehtgatinga tgjithaantehorizontit.Njpozite tillofronmundsi tndryshmezhvillimore,ngatcilatshtzgjedhurajoqijepprparsimbrojtjesdhetrajtimitadekuattmjedisitdhevleraveunikeqkaMNUjvarateMirushes.

Sipasskemskryesoretkonceptit(fig.?),nzonnegjermundthyhetnkatrpika,ngatcilatmkryesorjashthyrjae vendosurnperndim t zons.N kuadr t ksajpikeplanifikohet t jen tgjithashrbimetenevojshme,dukeprfshirzyrnprmenaxhiminezons;punktinprinformatatbazikepr zonn; objekte adekuate hoteliere; parkingje tmjaftueshme pr vetura dhe autobus; kiosqe tndryshmedhe shrbime tjera adekuate. Sipas konceptit kjopikshte lidhur gjithashtume zhvillimetaktualeqpondodhinnperndimtsaj.Njplanrregulluesurbanmeudhzimetqarta,dotdefinojndetajeprmbajtjeteksajpikedhezhvillimeveqpondodhinnafrsitsaj.Ngakjopik,lvizjaprnbrenditzonsdotbhetkryesishtnkmb,prmesshtigjevetndrtuaraqkalojnafrtgjithapikave trndsishme tzons,dukeprfshirshpellatdheecjenprgjatgrykss lumit, tdedikuaravetmprprofesionist.Kjoduhettjetevetmjamnyrprprjetiminezonsdhevleravetsaja,meprjashtimtekspeditavehulumtuesetcilatmesigurisedotkennevojprmjeteshtes.Njpjeseshtigjeveshtplanifikuartprdoretedhesirrug lokalenrastetemergjente,simundt jetrrezikungaprhapjae zjarreveaponevojaprbartjene t lnduarve t rastit.Prgjat shtigjevedo t jen tvendosurapikatepushimit,tcilatdotshrbejnprpushimineprkohshmtvizitorvedhestrehiminetyrengatreshuratatmosferike.Ktopikadotshrbejnedhesipikavrojtimiprvizitorterastit,poredheprmbikqyrjenesituatsnzonngarojetezons.Pjeserndsishmeektyreshtigjeveshturaededikuarvetmprkmbsor,ecilaparaqetlidhjenmatraktivetdyanvetlumitMirusha.Njobjektitilldotmundsojprjetiminngalarttpjessmtbukurtzonskanionitdheujvaravetlumit.

Nzonnegjerhyhetedheprmestrihyrjevesekondare(njnveridhedynjug)qdotshrbejnkryesishtprfurnizimtzonavetdedikuaraprzhvillim(zonaetret).Nprbrjetktyrezonaveshtplanifikuartketobjektetmjaftueshmehoteliere,objektetpushimitdherekreacionitdheprmbajtjetjeraadekuate,qdotndikojnnngritjenekualitetittshrbimevenprgjithsi.Prmbajtjetdetaletktyre zonave do t realizohen prmes nj plani rregullues urban t bazuar n udhzime t qarta qrrjedhinngakyplan.

Duke ipasurparasyshprmbajtjetemsiprme,ZonaeVeantMN UjvarateMirushs,me lehtsimundtshndrrohetnnjatraksionturistiktqndrueshm,mendikimnzhvilliminjovetmtzonsporedhetvendbanimeveprrethsaj.shtesigurtse,pasnjanalizetdetajuarnfaznestrategjisszhvillimittardhshmhapsinortzons,aktiviteteteparaparadotjengjenerueskryesorithyravetnevojshme prmirmbajtjen e zons n prgjithsi. Prandaj krkohet nj angazhim i shtuar i t gjithasubjektevedhe inivelevetvendimmarrjes,qnjmundsietilltshfrytzohetnmnyrqtruhetdhetpromovohetkjovlerunikeeKosovs.



53

FAZAeIVt

STRATEGJIAEZHVILLIMITHAPSINOR



54

5.0. STRATEGJIAEZHVILLIMITHAPSINOR20132023

Strategjia e zhvillimit hapsinor ka pr qllim kryesor zhvillimin e qndrueshm t parkut, prfshirmenaxhimin dhe promovimin e vlerave natyrore kulturore, peizazheve atraktive t Kanjonit t LumitMirushadheqasjenelehtdhesigurineplotprturistt.

Me an t ksaj strategjie, parashihen synimet t cilat duhet t arrihen n dhjetvjearin e ardhshm,masatdheaktivitetetqduhettrealizohenprmesfushavetematikesi:mjedisidheshfrytzimi itoks,zhvillimisocioekonomik,infrastrukturadheshrbimetpublike.

MJEDISI&SHFRYTZIMIITOKSSYNIMI2

MMBBRROOJJTTJJAA,,RRUUAAJJTTJJAADDHHEESSHHFFRRYYTTZZIIMMIIIIVVLLEERRAAVVEEMMJJEEDDIISSOORREE

Mesyniminepropozuarprmbrojtje,ruajtje,shfrytzimracional,promovimdhemonitorimtvleravetfenomenit natyrore dhe dukurive hidrogjeologjike e gjeomorfologjike t parkut, t larmis biologjike(biodiversitetit),tpeizazhitdhekushteveprzhvillimineekosistemevesidhettrashgimiskulturore,tentohettarrihetVizioniprzhvillimineardhshmhapsinortParkut(MonumentitNatyror)Mirusha.

Prandajedhendarjaektijsynimisipashierarkisnobjektivakryesore,shtsinvazhdim:

S2.O1. Ndarjaezonavesipasregjimittmbrojtjesdhezhvillimit

S2.O2. Menaxhimefikasmeresursetnatyrore

S2.O3. Ruajtjaevleravettrashgimisnatyroreekulturore

S2.O4. Parandalimiirrezikutngafatkeqsitnatyroredhefaktorinjeri

S2.O1. Ndarjaezonavesipasregjimittmbrojtjesdhezhvillimit;

Bazuar n pasurit e ndryshme natyrore q ka Parku Mirusha, jan prcaktuar tri shkall t zonavembrojtse, t cilatprve vleravedhe karakteristikaveq kan,dallohenedheprnga kriterimbrojts,funksionidhemnyraeshfrytzimitttyre.Mbrojtjadheshfrytzimiiktyrezonavedotrealizohetdukeirespektuarnormatdherregullatqdalinnga ligjetprmjedismethekstveantLigjinprMbrojtjeneNatyrs.

Objektividotarrihetmerealiziminektyreaktiviteteve:

S2.O1.A1.Prcaktimiizonavesipaskriterittmbrojtjesdheshfrytzimit

Zonaepar (I)embrojtjesaplikohetpr zonatmekritermrigoroze tmbrojtjes.Kjo zon,meveorinatyrore t jashtzakonshme, ngrthen n vete dukuri (apo fenomene) natyrore, lloje t rralla e trrezikuaratbimve,shtazvedhetipavethabitateve.NktshkalltmbrojtjesprfshihetkonservimiiintegruariKanjonittLumitMirusha,Kishs(shpell)sUlarics(mestatussipasLigjitprZVM),ShpellssDushit,tbashksissboshtrsetpoligalls(PolygaloForsythietum)sidhetdisaspecievebimoret cilat jandefinuar edhenhart.Vlerat e ksajpasuriedo tmbrohenmendalimin e veprimtarivenjerzore, t cilat jan shum t kufizuara prposn rastet ku parashihen zhvillimet e planifikuara prhulumtimeshkencoredhevizitaveshumtkontrolluara.

Zonaedyt(II)embrojtjesaplikohetpr zonaqkarakterizohenmeekosisteme,vleratpeizazhitdhe



55

vlerattjeratnatyrs,ntcilat lejohentushtrohetedhendrhyrjeapoveprimtaritjera,mirpoqnukjannkundrshtimmekarakterinembrojtjes.Zhvillimeteplanifikuaranktzonpoashtujantkontrolluara.

Zonaetret(III)embrojtjeskatbjmezonnecilalejonndrtimineobjekteveprcjellsetparkutqofrojn shrbime t ndryshme si: shrbimet informative, hotel, restorant, parkingje, bujtin, kamping,hapsiraprpiknik,shtigjetecjesetj.Kjozondotzhvillohetnmnyrtplanifikuardhetkontrolluarsidhedotimundsojdheplotsojnevojatprshfrytziminedyzonavetprmendurampar.

PrvektyretrizonavetParkutMirusha,nzhvillimineardhshmhapsinor,kemiedheZonnekatrt(IV),qshtzonbuferike,mirpoqmeritontrajtimprarsyetndikimittndrsjellqkameParkun.Kjo zon,q aplikohetpr vendbanimetm t afrtapr rreth Parkut, krijonmundsinpr arritjen ezhvillimittqndrueshmtZonssVeant,dukelejuarzhvillimineaktivitetevetjeratnevojshmeetcilatnuklejohenbrendasaj.

S2.O1.A2.Prcaktimiikufijvemeshtrirjetsaktprttrizonat

Prngashtrirjahapsinore,zonatendarasipasshkallssmbrojtjesdheparaqitjesskufijvenhartnestrategjis,prfshijnsiprfaqenterritorialesipastabelsnvijim;

S2.O1.A3. Hulumtimi, identifikimi dhe inventarizimin i vazhdueshm i llojeve bimore e shtazore dheprcaktimiilokacioneveprkonservim

Edhe prkundr t dhnave n dispozicion, aktivitetme rndsi do t jet hulumtimi i vazhdueshm ivleravespecifike,tllojevebimoredheshtazore.Identifikimi,inventarizimidhevlersimiityredotndikojnmnyrtdrejtprdrejtnngritjenevlersszonsnprgjithsidheprcaktimine lokacionevettyreprkonservim.

S2.O2. Menaxhimefikasmeresursetnatyrore

MenaxhimiefikasmeresursetnatyroreqrezultontjetndrobjektivatkryesoreprfunksionimtnjParkutmbrojtur,ngasegjendjamomentaletregonprdisandotjedhedegradime,sidomostprishjesscilsisstoksbujqsore,tkullosave,tpyjeve,t jetss larmisbiologjike,tujrave,ttharjesslumitngashfrytzimiipakontrolluarprnevojatujitjes,etj.Strategjiaezhvillimittardhshmhapsinor,prmesktijobjektivi,kaprqllim tarrijsiguriminektij lloji tmenaxhimit,meqllim tmbrojtjes,ruajtjes dhe zhvillimit t qndrueshm e shum funksional t zons s parkutMirusha dhe vlerave tburimeve ujore dhe rrjedhjeve t tyre, t dukurive natyrore, t pyjeve dhe kullosave, dhe t larmisbiologjike.

Objektividotarrihetmerealiziminektyreaktiviteteve:S2.O2.A1.Inventarizimiivazhdueshmipyjeve

Inventarizimi i vazhdueshm i pyjeve ndikon n sistematizimin dhe vlersimin e vegjetacionit pyjor nprgjithsidhentardhmenmundsonrralliminsanitarnzon.

Shkallaembrojtjes SiprfaqjankuadrtParkutMirusha(ha) Pjesmarrja

ZonaI 276.6 46%

ZonaII 297.9 50%

ZonaIII 24.3 4%



56

S2.O2.A2.Kontrolliivazhdueshmprsigurimineminimumitbiologjiknrrjedhatlumoregjatvers

N rrjedhne siprme t lumitMirusha, tejshfrytzohet sasiaeujitngaky lumprnevojateujitjes stokavebujqsore.Duhetmerrenmasatekontrollitprminimizimineksajdukurienga sepasojat jan:tharjaeshtratittlumitdheshkatrrimiilarmisbiologjikent.

S2.O2.A3.Rifunksionalizimiipikshidrologjikeprmonitorim

Sektoriimonitorimit,nkuadrtIHMK,duhettvnfunksionpiknmatseekzistueseMirushadhetketmonitorimtvazhdueshmtsasisdhecilsissujitnluminMirushabrendazonssveant.

S2.O2.A4.AplikimiprprfshirjenListnNdrkombtaretIUCNit

Bazuarnobjektivatemenaxhimit,kjozonduhettprfshihetnlistneIUCNspasiqshtdedikuarprmbrojtjenelarmisbiologjikedhetresursevekulturoreenatyrore.

S2.O3.Ruajtjaevleravettrashgimisnatyroreekulturore

Trashgimianatyroredhekulturorennkuptonvlerattveantame interesshkencor,edukativoarsimor,kulturor,mjedisordherekreative turistik.Prandaj territori iParkut tMirushs,sipaskarakteristikave tveta,shttrashgiminatyroredhekulturore,bazuarnkriterettcilatjanparaparmeligjetprkatse.

Meqllimtruajtjesszonavemevleranatyrore,historikedhekulturore,ndrmerrenmasadheaktiviteteprmestcilavedotmbrohendheruhenngazhvillimettcilatmundtdmtojnkontekstinemjedisitnatyror, historik dhe kulturor (si Kanjoni i Lumit Mirusha, Shpella e Dushit, ShpellaKisha e Ularics,bashksitbimoretBoshtrsetPoligalls,etj).

Objektividotarrihetmerealiziminektyreaktiviteteve:

S2.O3.A1.HulumtimiigjendjesnatyroretKanjonitMirusha

Mektaktivitetdo thulumtohenbotabimoree shtazoredhedukuritgjeomorfologjikemeqllim tngritjessnivelittnjohurivemeinteresshkencordheedukativearsimor.

S2.O3.A2.Hulumtimetemtejme,pastrimi iShpellssDushitdhemundsiaeshfrytzimit tsajprturizm

Me kt aktivitet prfshihet hulumtimi nga ekspertt e speleologjis si dhe pastrimi dhe rregullimi ikorridoreve t ecjes pr vizitor n shpelln e Dushit, ndrtimi i infrastrukturs prcjellse (Ujsjells,kanalizim,energji),parkingjetprvizitor,sidheobjektiprcjells.

S2.O3.A3.Hulumtimi imtutjeshm i vleravetSh

republika e kosovËs qeveria e kosovËs -...

Documents