republic of namibia ministry of education, arts and … · 2020. 4. 5. · republic of namibia...

63
Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016 OSHINDONGA FIRST LANGUAGE SYLLABUS GRADES 4 7

Upload: others

Post on 18-Mar-2021

55 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

Republic of Namibia

MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE

SENIOR PRIMARY PHASE

To be implemented in 2016

OSHINDONGA FIRST LANGUAGE SYLLABUS

GRADES 4 – 7

Page 2: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

Ministry of Education, Arts and Culture National Institute for Educational Development (NIED) Private Bag 2034 Okahandja Namibia © Copyright NIED, Ministry of Education, Arts and Culture 2014 Generic First Language Syllabus Grades 4 - 7 ISBN: 978-99945-2-146-3 Printed by NIED Website: http://www.nied.edu.na Publication date: 2015

Page 3: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

OSHIKALIMO

1 Efalomo…………………………………………………………………………… 1

2 Omakankameno…………………………………………………………………… 1

3 Omalalakano……………………………………………………………………… 1

4 Ekwatelemolongo ………………………………………………………………… 1

5 Ekwatathano niilongwa iikwawo niikambakani yilwe …………………………... 3

6 Omukalo gwokulonga nokwiilonga ……………………………………………… 6

7 Omapyokoko gopehulilo lyonkatu ………………………………………………. 7

8 Engongo lyoshikalimo sheilongo ……………………………………………….. 9

9 Oshikalimo sheilongo ……………………………………………………………. 11

9.1 Okupopya nokupulakena …………………………………………………………. 11

9.2 Okulesha nokunyola ……………………………………………………………... 20

9.3 Elongitho lyelaka nuuyambiitya ..........………………………………………..…. 31

10 Etalontseyo…………………………………………………………………..…… 40

10.1 Etalontseyo lya tsikilathana.... …………………………………………….......... 40

10.2 Etalontseyo lyomokati komumvo nolyopehulilo lyomumvo …………………..... 40

10.3 Omikalo dha shewa naandho inaadhi shewa……………………………………... 40

10.4 Etalongushu.....................................……………………………………………… 41

10.5 Eyelekanitho lyeyokomeho lyiilonga yomulongwa pauhandimwe ..……………. 41

10.6 Efatululo lyoondondondjele …………….…………………………………........... 41

10.7 Okundhindhilika nokutula momishangwa iitsa yetalontseyo…………………….. 42

10.8 Omalalakano getalontseyo...................................................................................................42

10.9 Etalontseyo lya tsikilathana: Omilandu dha ndjandjukununwa...............................

10.10 Ekonakono lyahugunina lyokomumvo: Omilandu dha ndjandjukununwa..............

43

10.11 Iitsa yepito................................................................................................................

46

10.12 Okakololo kokutalitha …………………………………………………………..... 49

10.13 Omikalo dhokugandja iitsa yetalontseyo ……………………………………….... 49

Oshigwedhela A: Efatululo lyiitya iidhigu/ inayi ha unene…………………...….. 50

Oshigwedhela A: Efatululo lyiitya iidhigu/ inayi ha unene…………..................... 50

Oshigwedhela: C Ofooloma yetalontseyo: Elaka lyotango oondondo 4-7…….. 53

Page 4: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

1

1 Efalomo Omusindalongo nguka otagu holola nokufatulula omalalakano geilongo netalontseyo melaka lyotango mOoprima dhopombanda, ondondo 4-7. Onga oshilongwa, elaka lyotango olya pambathana nomalaka galwe pamusindalandu montseyo yokwiilonga okulesha nokunyola. Ashike oli na ekwatathano niilongwa yilwe.

2 Omakankameno Epyokoko melaka lyotango oshinima sha simana meputudho nomeilongo lyomulongwa. Osha simana okweeta po iitya noku yi kwatakanitha naashoka tashi ilongwa to shi ningi melaka nomomuthigululwakalo gwoye mwene shi vulithe to shi ningi melaka lilwe. Uuna elaka lyotango itaali longwa moosikola otashi gandja ethano ewinayi kutya elaka lyotango oli vulike esimano kwaandyoka etiyali nenge ekwiilongo. Okwiilonga nokuhumitha komeho elaka lyotango osha simana nokweeta po efano ewanawa lyetu yene, okusimaneka omuthigululwakalo gwetu noguuyuni. Okutseya elaka nokuninga omakwatathano melaka lyotango, osha talika ko oshinima sha simana mokuputudha aantu, notashi kaleke po eilongo tali kalelele. Onkene elaka lyotango oli na okugandjwa onga oshilongwa sigo okondondo 12, opo ku hwepopalekwe eilongo noku li nkondopaleka moosikola adhihe moshilongo.

3 Omalalakano Elalakano enene lyokulonga elaka lyotango olyo okugandja uunongo neilongo tali kalelele kaalongwa ya vule woo okuninga omakwatathano ge li nawa moshigwana shi na omalaka ogendji nomithigululwakalo dha yooloka.

Omalalakano okulonga elaka lyotango ogo:

okukwatha aalongwa opo ya kale ye na ontseyo yomuule yomutungilo nelongitho lyelaka opo yaa ha ninge omapuko mokulongitha elaka mokupopya nokunyola.

Okukwatha aalongwa ya kale neinekelomwene neuvoko li li nawa lyuuyuni moka ye li.

Okugandja uuyelele owindji kombinga yuundjolowele, aantu, uudemokoli nuuthemba waantu, o-HIV no-AIDS, omudhingoloko niinakugwanithwa yaantu kiinima mbika, oompango nelongitho lyoondjila nokukwatha aalongwa ya vule okupopya nokupulakena, okulesha nokunyola sha kuyo.

Okupendula po omapyokoko nelalakano lyoku ga longitha meilongo nomonkalo yesiku kehe.

4 Ekwatelomolongo Ekwatelomolongo, olyo uuthemba womulongwa kehe notali humitha komeho ekuthombinga melongo, osho wo okuhedhitha uuyelele wi ihwa po woopolohalama dhelongo nomakwatho agehe, taga ziilile momusindalandu gwelongo noku ga eta momukalo omwaanawa, gwa taambiwa ko moosikola. Natango olya kankamekelwa kondunge yokuyambidhidha nokuuva ko omaukwatya ga yooloka gaanasikola noshowo okukutha po omaunkundi agehe, ga pamba okwiilonga. Omulongi gwelaka lyoondondo dhopombanda dhOoprima na kwatele mo omulongwa gwoompumbwe dha yooloka, mokuzula nokuukililitha omusindalongo, opo gu

Page 5: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

2

opalele oompumbwe dhomulongwa ngoka, mokulongitha iikwathitholongo nomikalo dha yooloka tadhi opalele omulongwa ngoka. Omilandu dhokukonakona aalongwa yoompumbwe dhi ikalekelwa, otadhi vulu okumonika momusindalandu 2012 gwaalongwa yoompumbwe dhi ikalekelwa (DNEA). Omilandu tadhi adhika membo lya tumbulwa kadhi shi ashike dhomakonakono omanene gopondje ihe odha kwatela mo woo naalongwa yomondondo 1 sigo 12. Aalongwa mbono ye na omaunkundi omanene, itaya vulu okumona ekwatho tali zilile mootundi dhaayehe, otaya kwathelwa shi ikolelela koompumbwe dhawo okuzililila komandiki ngono ge li po sigo taya vulu okuya melongo lyaayehe ngele otashi vulika. Oshikalimo shomusindalongo sheilongo,lyelaka lyotango nashi gandje ompito kaalongwa ayehe aamati naakadhona ya kuthe ombinga shi thike pamwe. Omusindalongo gwoondondo ndhino nagu kale noonkundathana dha pamba uukashikekookantu shono tashi pendula ontseyo yegamombinga lyuukashikekookantu. Aalongi otaa ka tseya nokuuva ko nkene ye na okukala nokukwathela aalongwa shi thike pamwe niikwathitholongo tayi yambidhidha shi thike pamwe kuukashikekookantu, pamukalo gwomondjila. 5 Ekwatathano niiilongwa yimwe niikambakani Epyokoko mokulongitha elaka ohali adhika ashike uuna aalongwa ye na ontseyo ya mbwalangandja nuuna ya pewa iinyangadhalwa yelongitho lyelaka lya gwana. Osha simana, opo oowino dhelaka dhi longelwe mumwe, opo ku kokithwe nokuyambula po eyokomeho lyelaka, ngaashi tashi vulika. Elaka lyotango otali nkondopalekwa kOmusindalandu: omahokololo ngono taga leshwa nokupulakenwa kaalongwa, iipalanyolo mbyono tayi kwandjangelwa nayo, iinyangadhalwa yopakuninga ya pamba omudhingoloko, uukalinawa, uuthemba waantu, uuthemba wuunona, omaihumbato, uuyuuki wopashigwana, uudemokoli negameno lyomoondjila. Otaye ki ilonga noku uva ko, nkene ye na okukala nokumona esimano lyiikambakani, mbyono ya lesha, ya popya, ya uva nenge ye yi shanga. Iikambakani mbino oye etwa mo momusindalandu, opo yi ungaungwe nayo miilongwa nomoondondo adhihe, shaashi kehe shimwe shomuyo oshi na uupyakadhi nomashongo moshigwana shetu shaNamibia nomolwasho aalongwa yetu ayehe oya pumbwa iinima tayi landula:

okuuva ko oonkalo dhomaupyakadhi nomashongo agehe;

okutseya nkene omashongo ga guma oshigwana nongushu yonkalamwenyo yoshigwana shetu monena nomonakuyiwa;

okuuva ko, nkene omaupyakadhi nomashongo ngono taga vulu okukeelelwa moshilongo nomuuyuni awuhe;

okuuva ko nkene omulongwa kehe ta vulu okudhana onkandangala ya simana okukeelela omaupyakadhi nomashongo mosikola nomomudhingoloko gwe.

Omaupyakadhi nomashongo ga ndhindhilikwa oga tothwa mo ngaashi taga landula:

okwaahakwata nokwaahasila nawa oshimpwiyu oonzo dhopaushitwe;

omashongo ge etithwa ko HIV/AIDS;

ekakeko lyonkalo yombepo, iiyekelwahi yoonyata nomakakeko gomudhingoloko;

okwaahena uuyuuki nelelo inaali simaneka uuthemba waantu niinakugwanithwa taku yono uudemokoli nombili yoshilongo;

okwaaiyutha koompango nomalandulathano gomoondjila.

omashongo nomikundu otadhi etwa keyunipaleko. Omathaneko taga landula mokampungu ke li pevi oga nuninwa oku ulukila aalongi mokulongela mumwe iikambakani mokulonga kwawo kwesiku kehe. Aalongi otaa vulu

Page 6: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

3

okugwedha po iipalanyolo yawo niinyangadhalwa yimwe, nenge ye yi taambe ko, shi ikwatelela komuthika gwaalongwa naashoka ye hole.

OKAMPUNGU MONO TAMU VULU OKULONGELWA IIKAMBAKANI

IIKAMBAKANI

OSHIPALANYO

LO

IINYANGADHALWA MUUMPUNGU AWUHE

OKUPULAKENA OKUPOPYA OKULESHA OKUNYOLA

Elongo lyomudhingoloko

omudhingoloko gwetu ogwa thikama moshike?

omahala go matalelopo nogomainyanyudho

egameno lyuuntshitwe

esiku lyokutsika omiti

okupulakena kokaleshwa nokutula uuyelele melandulathano pambapila.

okupulapula omunawino nomutonateli guushitwe

okulongekidha oonkundathana, oshipopiwa nenge oompata, ngaashi nkene omeya/olusheno ge na/ lu na okukwatwa nawa

okuyanda ekakeko nenyateko lyomudhingoloko

okulesha oshinyolwa ngaashi okutsika omiti momudhingoloko gwosikola

okutsitha kumwe iitya nomaityo gomondjila pethimbo lyokulesha

etsithoko lyomatumbulo muA naB

okunyolela omukuluntu gwelelo lyondoolopa/Kamusela ombilive yolupandu sho a li a kutha ombinga metsiko lyomiti posikola yeni

Elongo lyuuwindji waakwashiigwana

omwaalu gwAanamibia noongundu dhopamithigululwakalo ondjokonona yopetameko yaNamibia

onkalo momikunda/moNamibia

okupulakena ko sheetwapo shonkalo moNamibia nokugandja ongombe nenge oshitsa keyamukulo lyomondjila.

okupulakena kuuyelele u na sha neindjipalo lyaakwashigwana monkalamwenyo ndjono ya tengenekelwa aakalimo

okukundathana: ondjokonona yopetameko yaNamibia: mbono ya ninga sha mondjokonona yaNamibia

okukundathana: ondjokonona yopetameko yaNamibia: mbono ya ninga sha mondjokonona yaNamibia

oompata: Eindjipalo lyAanamibia pethimbo ndino otatu li vuleni tuu?

okukutha uuyelele woongundu dhopamithigululwa-kalo dhaNamibia e tadhi tulwa mokampungu

okulesha uuyelele womokaalita wu na sha nonkalamwenyo (tala membo lyoSocial Studies 4 -7)

okweeta po ekalata: omihoko dha yooloka ndhono dha thikameka po uuwindji wAanamibia

okukutha uuyelele mokaalita e tawu etwa mokampungu

Page 7: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

4

OKAMPUNGU KIIKAMBAKANI (taka tsikile)

Iikambakani (tayi tsikile)

Oshipalanyo-lo

Iinyangadhalwa muunkulungu kehe

Okupulakena Okupopya Okulesha Okushanga

Uuyelele nomakwatathano gopate-kinolohi

Okuhumitha komeho uuyelele womakwatathano nowopautekinolohi

Omikalo dhokukwata-thana kombinga yaatoti niitotomwa

okupulakena komafatululo oIT e taku udhithwa omathano ngaashi iitopolwa yokompiuta

okupulakena komahokololo gaantu ye shiwike nawa moshigwana pateknologi mboka tashi vulika ya kale aalongwa yoyene nokuli

okupopya ooprograma dhokoradio/ TV mongulu yosikola:

enwethemo lo-IT meilongo ngaashi ointaneta, o-TV noradio

okupulakena komahokololo aantu ye shiwike nawa moshigwana pateknologi mboka tashi vulika ya kale aalongwa yoyene nokuli

okulesha nelalakano lyokukonga uuyelele wo-IT e taku udhithwa okampungu kutya o-TV oya etwa uunake

okulesha nokuyamu- kula kuuhokololo kombinga yaayetipo

okupulakena komahokololo gaantu ye shiwike nawa moshigwana patekinolohi mboka tashi vulika ya kale aalongwa yoyene nokuli

okuthaneka ografika taku ulikwa uuwundji waalongwa mbo ye na ooTV/ooradio/ oongodhi dhopeke/ ookompiuta, nsh.t.

okulesha nelalakano lyokukonga uuyelele wo-IT e taku udhithwa okampungu kutya o-TV oya etwa uunake

okulesha nokuyamu- kula kuuhokololo kombinga yaayetipo

okulesha nokuyamu- kula kuuhokololo kombinga yaayetipo

Page 8: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

5

OKAMPUNGU KIIKAMBAMI (taka tsikile)

IIKAMBAKANI

OSHIPALANYOLO

OKAMPUNGU MONO TAMU VULU OKULONGELWA IIKAMBAKANI

OKUPULAKENA OKUPOPYA OKULESHA OKUNYOLA

Uuthemba womuntu nuudemokoli

okuyambula po ombili

okuuva ko omithigululwakalo nomayooloko gadho

omauthemba niinakugwanithwa

esiku lyokanona kaAfrika

okupulakena kuuhokololo wuuthemba niinakugwanithwa e taku udhithwa iinyangadhalwa ya yooloka ngaashi Osho/Hasho,

Okuyelekanitha omayamukulo omafupi, nosho tuu

okupopya omithigululwakalo dha yooloka ngaashi elaka, iizalomwa, iikulya nosho tuu okupopya uuthemba niinakugwanithwa (ekotampango)

okukundathana omulandu gwelongo 2001, oshitopolwa ix -

okuya koskola taku dhengele

okulesha iinyolwa ya yooloka, e taku tothwa mo iiholelwa yomamonitho giihuna, kukehe oshinyolwa

okulesha iinyolwa tayi pe aalongwa omaukwatya gawo omawanawa nokulonga iilongadhalwa yawo ya yooloka ngaashi Osho nenge Hasho

okunyola iitsa nkene wu na okukala omunambili

okunyola ombilive kombinga yetyapulo lyontumba

okunyola kombinga yoye mwene

okunyola kombinga yesimaneko lyaantu aakweni (omithigululwakalo/omaitaalo)

HIV/AIDS

okukala nawa nando owuna ombuto yoHIV/AIDS

nkene to ikeelele waa kwatwe kombuto yoHIV/AIDS

uuthemba waa mboka ya kwatwa nenge ya gumwa kuyo

okupulakena ko kahokololo, e taku yamukulwa komapulo ga osho/hasho

okupulakena kuuyelele wa kuthwa movideo nenge kehokololo kombinga yaantu ye na oHIV/AIDS, ndele e taa tula omatumbulo ga vundakana melandulathano lyomondjila

okupulapula omuniilonga guundjolowele kombinga yo HIV/AIDS, taku gongelwa uuyelele (oshilongadhalwa mongundu)

oompata: oshiwanawa nenge oshiwinayi ngaa okutseya mpono wa thikama nombuto yoHIV/AIDS?

okulesha oshinyolwa shi na sha nomikalo dhokwiigamena

okuudhitha mo okaalita komwaalu gwaakwashigwana onkalamwenyo ya tengenekwa miitopolwa yoshilongo yi ili noyi ili yaNamibia

ndhindhilika uuyelele wa gongelwa miinyangadhalwa yokupopya mokampungu/okatabela

omakalata ge na uuyelele wokwiigamena

okuyamukula omapulo koshipopiwa shokoradio/CD, ndele taku shangwa etotwahokololo ekwiitsa

Page 9: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

6

Egameno lyoomondjila

oshinakugwanithwa shokuninga ehogololo(iikolitha, iingangamithi, omiti)

okuninga aahingi aawanawa

okweetitha iiponga yomoondjila

iikonga yegameno lyomoondjila

okupulakena komatseyitho/kuunyolwa uufupi wu na sha negameno lyomoondjila nokuyamukula omapulo

okupulakena kuunyolwa uufupi wu na sha naantu, iiyenditho noondjiila nkene tayi vulu okweetiha iiponga

okupulakena komapeko gaapolisi yomondjila

okupopopya nkene iikolitha, iingangamithi nomiti tayi vulu okweeta iiponga ngele oya longithwa komulongithi gwondjila

okupopya nkene elongitho lyongodhi yopeke lya nika oshiponga

okupopya omikalo dhegameno lyomoondjila kaayendi yokolupadhi, aahingimbasikela naafalelwa

okulesha oolopota dhomiyalu dhiiponga yomoondjila yeetithwa komapuko gopantu

okulesha uuleshwa wu na sha nomaihumbato nomikalo omiwanawa dhomuhingi naalongithi yondjila

okunyolela komulongekidhi gwoshifo shi na nomaupyakadhi gelongitho lyondjila moshitopolwa sheni

okukopnga omauyelele kointernet giiyetithi yiiponga yomoondjila nokunyola oartikle yi na sha negameno lyomoondjila moshitopolwa sheni

okunyola oshinyandwa ongokangundu noku shi dhanena aanangundu yeni ongoshitopolwa shoshikonga shegameno lyomoondjila

6 Omukalo gwokulonga nokwiilonga Omukalo gwokulonga nokwiilonga ogwomulongwa ta dhana onkandangala melongo. Omukalo nguka otagu shilipaleke ongushu yeilongo ngele tashi ya mokutula omilandu tadhi landula miilonga.

Elalakano okweeta po okwiilonga neuveko, oowino nomagamo mokuhumitha komeho oshigwana. Oshitsa shotango mokulonga nokwiilonga osho shoka kutya omulongwa ote ya nuuyamba owindji woontseyo noowino ndhoka a mono kegumbo nokoshigwana osho wo momudhingoloko. Okwiilonga mosikola oku na okukwatela mo okugwedha ko kwaashoka omulongwa e shi, nokushonga ontseyo noowino dhomulongwa ndhoka te ya nadho kosikola.

Aalongwa ohaya ilongo nawa uuna taya longithwa lela meilongo mokukutha ombinga, okutopolelathana uunongo nokweeta po sha. Nando ongawo omulongwa kehe okwa yooloka kumukwawo; oku na oompumbwe dhe, ethimbo lye lyokwiilonga, ontseyo noonkondopondoli dhe. Omulongi na vule okuholola oompumbwe dhaalongwa, uukwatya

Page 10: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

7

waashoka shi na okuningwa. Omikalo dhokulonga nadhi kale dha yooloka, ihe nadhi kale tadhi vulu okulunduluka palandulathano lyootundi lya ningwa nawa pamahuku ga kwatakanithwa miilongwa yilwe.

Omulongi na tokole uuna tashi opalele okugandja oshikalimo shu ukilila pakwatathano nomalalakano geilongo nomapyokoko ngoka ga adhika opo aalongwa ya konge uuyelele kuyo yene, nokumona kutya uunake ya pumbwa okulonga meukililo, uunake ya pumbwa ekwatho nenge engushupaleko lyeilongo, nuunake pu na elandulathano lyoowino nenge uuyelele mboka wa pumbwa okulandulwa; nenge uunake aalongwa taya pitikwa okwiilonga oshinima nenge oshikalimo kuyo yene.

Okulonga muungundu, momapando nenge koohandimwe, nenge ongundu ayihe nashi longekidhwe ngaashi tashi opalele oshilonga shoka shi li po. Eilongo palongelokumwe nali yambidhidhwe kehe mpoka tashi vulika. Miinima yoludhi nduka, iilongadhalwa nayi longekidhwe opo iilonga yepando nenge yopakangundu yi kale ya manwa, ngele hasho nena aalongwa itaa mono kutya oshike sha pumbiwa opo ya ninge oshilongadhalwa pamwe. Molwashoka aalongwa pamuthika nguka oya mona nale oowino dhomakwatathano paumwene nopankalathano, naa pewe iinakugwanithwa oyindji okukutha ombinga mokuninga omalongekidho, mokutalula iilonga mewiliko lyomulongi.

Aalongwa oyi ilonga nale oshindji kombinga yelaka lyotango moondondo dhoprima yopetameko noshilonga shokulonga elaka lyotango (elaka lyoomeme) moondondo dhoprima osho okugwedha ko nokukokeka ontseyo mokulongitha elaka nawa. Oshilongwa oshi na okugwedha ko kwaashoka aalongwa ya tseya nale notaya vulu okuninga, nokukwatha aalongwa ya opaleke nokulongitha omitungilo dhelaka lyayina tadhi opalele, nokweeta po oonkondopondoli dhawo yene mokulongitha elaka pamikalo dhomuule. Oshilonga oshinene shoshilongwa pamuthika nguka osho okugandja uuyambiitya owundji mboka aalongwa ye na noku ya uvitha ko muule.

Elongo lyelaka lyotango (elaka lyoomeme) oli na okulongwa mekwatathano nopalongelokumwe naanegumbo naakwashigwana. Pantseyolaka, elongo lyomalaka gOshiyafrika otali dhana onkandangala onene mokulongitha ontseyo yaantu yomomudhingoloko opo ya dhimbulukwe ongushu yomayeletumbulo nomaityo ngoka aantu yamwe taya tameke okudhimbwa. Egumbo naakwashigwana otaya vulu okulongithwa ongo onzo yokuya muule welaka lyaalongwa nokugwedha ko. Elongo lyomalaka gOshiyafrika oli na wo okukala tali endele pamwe nomalunduluko gopethimbo ndika ngaashi tashi ningwa kelaka kehe. Miitopolwa yomoondolopa moka mu na aapopi yomalaka ga yooloka, unene aagundjuka ohaa toto po omayeletumbulo gawo ngoka ookakukutu kelaka nenge yomalaka ye ga tala ko ga “penga” nenge ga “puka”. Elongo lyelaka lyotango (elaka lyoomeme) nali kwatele mo uuyelele wu na sha nomukalo gwelaka lyopamuthika ndyoka tali longithwa mokunyola nomokupopya pambelewa. Ohatu longitha wo elaka lya dhoga nelaka lyombili miipopiwa yaashi yopambelewa nosho wo elaka lyookume nolyomihapo.

Ongulu yosikola nayi kale ehala eyamba nokwiilongela elaka, kashi shi ashike mokulongitha elaka pakupopya ihe eyamba wo pakunyola elaka. Ongulu yosikola kehe nayi kale yi na okakololo moka mwa tulwa uumbo wokulesha, omahokololo gopomudhingoloko, uutewo oprosa ndjoka ya nyolwa pamwe naakwashigwana, shoka aalongwa ya nyola yo yene, omapulakata naashoka sha ningwa kaalongwa yo yene. Iilongitho yelongo ya yooloka otayi vulu okulongithwa mokweeta po oonkundathana, okudhana iinyandwa, okunyola iinima ya yooloka, okutuma mombepo momalaka gomoshilongo mooradio, okutuma omafano pwaa na iitya yasha, iipambele ya yooloka yiinima yi holike monkalamwenyo nokaanona ngaashi: muukungungu, muukukula, mepiitho lyokanona, moshidhano shoongombe, moohango, iidhano yaanona, okatewotangumuno nenge okatewohokololo.

Page 11: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

8

Nonando oosikola oonshona owala dhi na ookompiuta tadhi vulu okulongithwa kaalongwa, aalongi oye na okugandja uuyelele wu na sha nelongitho lyongashingeyi lyomashina gopautekinolohi kaalongwa yoprima. Uuyelele wu na sha nuutekinolohi otawu vulu okunkondopalekwa pakukundathana naalongwa mboka haya mono ookompiuta pomidhingoloko dhawo naashoka hadhi longithwa nokulesha omahokololo nenge okukundathana omafano guutekinolohi, hol. Okwe eta omathano gaantu pamwe nenge okudhima mo ngandi methano (photo), mo tamu kala ngadi. Aalongwa mboka ye na ookompiuta poosikola, komagumbo nenge yi ilonga pamwe pwi ili, naa tsuwe omukumo opo yi ilonge sha nayo, yo taa ya ya topolelathane ontseyo yawo nooyakwawo mongulu yosikola. Mboka taya vulu okulongitha ookompiuta naya tsuwe omukumo ye dhi longithe nokutopolelathana oowino.

Elaka lyotango olyo naanaa oshinima shotango hashi ulike omuntu kutya oye lye nolya kankamekelwa kaanegumbo nokomudhingoloko mono mu na omupopi gwelaka ndyoka. Elongo lyelaka lyotango nali kale li na omidhi miikwamithigululwakalo yomomudhingoloko, niipalanyolo nayi kale ya pamba omudhingoloko gwomulongwa ngaashi tashi vulika. Aalongwa mbono kaaye shi aapopi yelaka lyotango hali longithwa poskola mpono, nena oye na okulongitha elaka lyotango ndyono taya adha tali longithwa poskola mpono ongelaka lyotango.

Aalongwa mbono haa uvile etumba noye shi ongushu yomalaka nomithigululwakalo dhawo ohaa vulu okutaamba nawa elaka ndyono tali longithwa ongelaka lyotango. Esimano lyelaka tali longele kumwe nomudhingoloko mokulonga nomokwiilonga elaka lyotango kashi shi oshinima shi na okutalika shanathangwa.

7 Omapyokoko gopehulilo lyonkatu Omulongwa opo a ye konkatu ya landula yoPrima yopombanda oku na tango okukala a adha omapyokoko gomonkatu yoPrima yopombanda.

MoPrima yopombanda aalongwa otaa nkondopalekwa nokutamununa mo oowino ndhoka yi ilongo moPrima yopevi, yo otayi ilongo wo oowino noontseyo oompe nkene elaka hali longithwa. Momusindalongo gwoprima yopombanda osha simana opo omulongi a longe shi ikwatelela meyokomeho lyomapyokoko gaalongwa. Moondondo dha landula ko aalongwa otaa kokeke omapyokoko gawo pankatu yomuule.

Yamwe yomaalongwa otaya vulu ashike okwaadha omapyokoko gamwe po, onkene oya pumbwa ekwatho lyomulongi mokulongitha omikalolongo dha yooloka, iikwathitholongo nekwathelo lyaalongwa ooyakwawo. Opu na wo aalongwa yomwaalu omushona ye na omaupyakadhi meilongo noya pumbwa ekwatholongo lyowina lyopaumwene lya gwedhwa po miikwathitholongo nomomatalontseyo. Aalongwa yamwe oye na omaulema ngoka itagi imbi okudhiladhila nokuhumitha eilongo lyawo komeho, hol. aanuulema womeho, naamboka ye na omaulema gokomalutu. Mokumana onkatu yOprima yopombanda melaka lyotango, aalongwa oya tegelelwa, opo ya kale ya pyokoka mwaambi tayi landula:

Shi na sha nokupulakena, okumona nokupopya aalongwa naya kale taya vulu:

Okupulakena nawa nokumona omaludhi giinyangadhalwa yopakana ya yooloka, opo ya holole omaiyuvo nokuulika omikalo nomaihumbato gawo uuna taya pulakene. Aalongwa naya longithe oowino dhawo nomikalo dhomuule okufatulula nokutalulula uuleshwa wopakana nokuyamukula taya ulike euvoko.

Page 12: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

9

Okukwatathana nuukeka noneitulemo kiipopiwa ya yoolokathana nomalalakano gomakwatathano.Ya poye iitya mondjila, opo ya ulike euvoko ewanawa melongitho lyelaka.

Okuholola okunongela uuyelele, oondunge nomadhiladhilo gomuule, opo ya ete po osheetwa po oshiwanawa ya ulike ontseyo mokupopya, owino nomukalo tagu opalele aapulakeni

Ya kuthe ombinga miikundathanwa yoondondo dha yooloka, ya ulike oowino tadhi opalele momakwatathano nomaihumbato omawanawa moshigwana.

Shi na sha nokulesha nokunyola nokupopya aalongwa naya kale taya vulu

Okulesha nawa uuleshwa tawu shongo omadhiladhilo gawo u li pamuthika gwondondo meimweneneno, muule nonuukeka taya ulike euvoko.

Okulesha neuvoko iileshwa ya nyanyangidhwa, inaayi nyanyangidhwa naambyoka yopautekinolohi yopandondo dhawo.

Okundjandjukununa uuleshwa womauyelele, omadhiladhilo gomuule nokutotha mo omutungilo guuleshwa wopamuthika, taa tula uuleshwa melandulathano, okuhokolola uunyakwa womunyoli nokufatulula eityo lyokaleshwa niitya iidhigu mbyoka ya longithwa mokaleshwa.

Okunyola nawa nokulongitha uuyambiitya mondjila nuunkulungu mokweeta po iinyolwa yuule wepandja limwe. Iinyolwa yawo tayi ulike owino yelongitho lyelaka.

Okweeta po iinyolwa iifupi ya yooloka noyuunkulungu niilongadhalwa yilwe mokulongitha omutungilo gu li mondjila notagu opalele.

Shi na sha nelongitho lyelaka nuuyambitya, aalongwa otaya vulu:

Okulongitha omikalo omiwanawa dhoompango nelongitho lyelaka uuna taya nyola nenge taya popi.

Okulongitha oompango dhelaka mondjila.

Okulongitha omayeletumbulo,iipopiwamayele nomipopyofano uuna taa popi nenge taa nyola.

Okulongitha nawa nonuukeka oowino dha gwana dhiitya nomatumbulo mokulesha, okunyola, okupopya nokupulakena moSekundo yopetameko.

Okulongitha nawa nonuukeka oowino dha gwana dhiitya nomatumbulo mokulesha, okunyola, okupopya nokupulakena moSekundo yopetameko.

Okulongitha esipelo nokutumbula iitya mondjila kiipambele yakwalukehe ya pamba elongo.

Page 13: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

10

8 Engongo lyoshikalimo sheilongo

Omusindalongo gwelaka lyotango gwoondondo 4 – 7 ogwa kwatela mo iitopolwa mbi:

Okupopya nokupulakena

Elalakano lyokupulakena uuleshwa wopakana okukokeka nokudhimbulukwa omutono gwiitya nokunkondopaleka uuyambiitya nokukwathela etungo po lyomatumbulo ge li mondjila, ontseyo yopauyuni, omithigululwakalo nelongitho lyelaka miileshwa yi ili noyi ili. Onkene oshikalimo shokupulakena otashi pe omulongwa ompito opo a dhimbulule aapopi ya yoolokathana taa longitha uuyambiitya wa kitakana netungopo lyomatumbulo taa longitha omikalo dhi ili nodhi ili dha longithwa momupopyo. Mpoka tashi vulika, omatseyitho paradio, paTv nago otaga vulu okulongithwa.

Omapyokoko gokupopya oga kwatela mo mbika tayi landula: Okutopolelathana omadhiladhilo gakwalukehe, oowino melongitho lyokugandja omauyelele neyo moonkundathana dhopamakwatathano.

Okulesha nokunyola

Oshikalimo shokulesha inashi kwatela mo owala oowino dhokulesha meimweneneno noowino dhokulesha mokule, ihe okwiilonga wo uunamambo niinyolwa yomauyelele yakwalukehe. Aalongwa naa leshe uuleshwa wa yoolokathana womainyanyudho nowomauyelele, opo ya mone ontseyo neuveko lyopauyuni nomithigululwakalo dha yoolokathana okugwedhela ko kontseyo yawo mokulesha neuveko nokunkondopaleka uuyambiitya wawo netungopo lyomatumbulo mondjila.

Omahokololo goshili naanga gaa na uushili, naga kale gopamuthika gwopombanda, naga kale taga hokitha, notaga hili eitulomo lyaalongwa opo ya wape okundjandjukununa elaka pamutungilo nokugandja omaiyuvo gawo. Omulongi na kwashilipaleke kutya aalongwa yomonkatu ndjoka, oyi ilonga uuleshwa wa yoolokathana, tawu hogololwa okuza moshilongo (Namibia), muAfrika, omahokololo gopauyuni, uutewo, iinyandwa naayihe yopamithigululwakalo.

Oshikalimo shokunyola otashi gandja ompito kaalongwa opo ya tale elaka ongoshilongitho mokuulika omadhiladhilo nomaiyuvo gawo, noshi na okukala oshilongadhalwa oshinyanyudhi kaalongwa. Oshilongadhalwa shopakunyola nashi kale shopamuthika noshi li muule, nomukalo gwokunyola nagu tsuwe omuthindo, okwiitala paungundu nenge ooyaali nokwiitala wo pauhandimwe. Aalongwa naya uvithwe ko kutya elalakano lyokunyola iinyolwa haku tala owala iikalimo ihe okutala wo omutungilo nomuthika gwelongitho lyelaka. Osha simana wo opo aalongwa yu uvithwe ko eyooloko pokati kepopiwalaka nenyolwalaka. Shi na sha nomatotwahokololo, mOprima yopombanda omuthindo nagu kale mokudheula aalongwa okunyola omatotwahokololo ga dhiladhilwa nawa notaga hokitha, taku longithwa iipalanyolo yi ili noyi ili tayi opalele.

Oompango dhelaka nuuyambiitya

Elalakano lyoshikalimo shoompango dhelaka nuuyambiitya otashi koleke nokunkondopaleka moompango dhelaka dhopetameko dhi tulwe miilonga mokunyola nomokupopya, okunkondopaleka ontseyo yaalongwa yakwalukehe nuuyambiitya miipalanyolo yo odhekwa mondondo nondondo. Ayihe mbika oya simana unene mokulongekidha aalongwa mwaashoka ya tegelela momisindalongo dhonkatu yopasekundo. Aalongwa oye na okutseya nokulongitha iitya yoompango dhelaka ngaashi: hol. Iityadhina, iityalonga, iikwatakanithiningi nosho wo iitetekeli niihugunini yoompango dhelaka tayi longwa mondondo yawo. Oowino ndhino odha topolwa nelalakano oku dhi fatulula muule, ashike inadhi longwa dha topoka. Moku dhi longa, inadhi longwa metopoko, ihe odhi na okulongelwa mumwe nomomulandu omwaanawa.

Page 14: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

11

9 Oshikalimo sheilongo Nonando omalalakano gokondandalunde otaga vulu okukala ga faathana miitoplwa yimwe mondondo kehe, owino nontseyo oyi na okulongwa muule nopamuthika gwondondo. Uuleshwa niinyangadhalwa nayi hogololwe shi ikolelela komuthika gwontseyo yaalongwa (1 +) aluhe nayi kale kashona pombanda yontseyo nowino waalongwa opo ya shongwe owala shoka inayi dhigupala unene, omapulo niinyangadhalwa nayi lelepekwe nuudhigu wayo nawu ende tawu londo sho aalongwa taa humu komeho paondondo. 9.1 Okupopya nokupulakena

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa : Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontitano aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu :

1. Pulakene neitulomo kiinyangadhalwa yopakuifethitha nokupulakena komauyelele gi ili nogi ili taga zi miileshwa nomiipopiwa

Muutewo, muuleshwa nomomahokololo, miinyandwa, momahokololo giinamwenyo nomomaimbilo:

okuhokololulula omahokololo

okudhimbulukwa iitya ya tothwa mo nenge uuntokotumbulo

okudhimbulukwa elandulathano lyiiningwanima

okufatulula omatumwalaka

Muutewo, muuleshwa nomomahokololo, miinyandwa, momahokololo giinamwenyo nomomaimbilo:

okudhimbulukwa mo omanenedhiladhilo

okufatulula etumwalaka,ehuku,eityo, nelalakano

okutotha mo uupyakadhi nekandulepo lyawo

okutotha mo ooelemente dha simana mehokololo,aanyandi nomundhingoloko

Muutewo, muuleshwa nomomahokololo, iinyandwa, momahokololo giinamwenyo nomomaimbilo:

okunongela aaleshi, elalakano nehuku

okutotha mo, nokukundathana ooelemente ndho tadhi popi aanyandi nelandulathano lyehokololo

okufatulula nokukundathana eiuvo negamo lyomushangi

Muutewo, muuleshwa nomomahokololo, miinyandwa, momahokololo giinamwenyo nomomaimbilo:

okunongela aaleshi, ehuku netumwalaka

okufatulula omaityo ga futama naangoka ge li kondandalunde

okutotha mo, nokukundathana eelemente ndhoka tadhi popi

Page 15: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

12

9.1 Okupopya nokupulakena (tashi tsikile)

OMALALAKANO GEILONGO OMAPYOKOKO

Aalongwa naa : Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu :

1. Pulakene neitulomo kiinyangadhalwa yopakwiifethitha nokupulakena komauyelele gi ili nogi ili taga zi miileshwa nomiipopiwa

okutotha mo aanyandi nomudhingoloko gwaampoka pwa dhanenwa ehokololo

okutotha osheetithi noshilanduli

okutotha mo omaiuvo

okugandja omaiuvo gopaumwene noku ga popila.

okutotha mo nokutoloka esimano lyaasho u uvite naashoka wu wete opo wu hwahwameke nokutaamba ko iinima mbyoka hayi vulu okuuvika nokutalika miiyetwapo

okutotha mo aanyandi nomudingoloko gwaampoka pwa dhanenwa ehokololo

okugandja omaiuvo gopaumwene noku ga popila.

okutotha mo nokutoloka esimano lyaasho u uvite naashoka u wete opo u hwahwameke nokutaamba ko iinima mbyoka hayi vulu okuuvika nokutalika miiyetwapo

okutotha mo iitya, elaka lyomainyengo golutu,omutono gwelaka, opo ya ulike omaiuvo,elalakano negamo lyomupopi muuleshwa ngaashi: miinyandwa nomomahokololo

okugandja omaiuvo gopaumwene noku ga popila nomatompelo omawanawa

okugandja omaiuvo gopaumwene noku ga yambidhidha nomatompelo ga yela

ya tothe mo nokutya ko sha kiitya, kelaka lyopamainyengo golutu nokomutono gwewi opo ya ulike nokuholola omaiuvo, elalakano negamo lyomupopi muuleshwa ngaashi: miinyandwa nomomahokololo

ya yamukule yo ya tale ongushu yelongitho yelaka nokuninga omatokolo nokugandja omadhiladhilo taga yambidhidhwa komatompelo ga yela

Page 16: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

13

9.1 Okupopya nokupulakena (tashi tsikile)

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa : Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

1. Pulakene neitulomo kiinyangadhalwa yopakuifethitha nokupulakena komauyelele gi ili nogi ili taga zi miileshwa nomiipopiwa

okudhimbulukwa omaukwatya gamwe gomahokololo gopakana

okundhindhilika uuyelele wa mbwalangandja nowokondadalunde

okutotha mo iitsa ya simana

okutotha mo iiyethi niilanduli

okutya ko sha komatumwalaka taga itaalitha, nokumona mo omikalo dha longithwa mokwi itaalitha

okutotha mo nokukundathana oshilonga nesimano lyiiyimbo miiyetwapo naasho ta li vulu okweeta

okudhimbulukwa nokuulika omaukwatya gamwe ga simana gomahokololo gopakana

okudhimbulukwa nokuulika omaukwatya gamwe ga simana gomahokololo gopakana.

okundhidhilika uuyelele wa mbwalangandja nowokondadalunde

okugandja omaiuvo gopaumwene noku ga yambidhidha nomatompelo ga yela

okugandja omaiuvo gopaumwene noku ga popila nomatompelo omawanawa

okutotha mo nokutoloka esimano lyaasho u uvite naashoka e wete opo a hwahwameke nokutaamba ko iinima mbyoka hayi vulu okuuvika nokutalika miiyetwapo

okutotha mo nokutoloka esimano lyaashoka u uvite naashoka u wete opo a hwahwameke nokutaamba ko iinima mbyoka hayi vulu okuuvika nokutalika miiyetwapo

okutotha mo nokuvongokonona omikalo dha longithwa mosheetwapo nenge iiyetwapo yi ili noyi ili opo ku adhike omalalakano ga yooloka

okundhindhilika uuyelele wambwalangandja nowokondadalunde

okungonga nokuyelelakanitha nenge okuyoolola omauyelele nokweeta po melandulathano lya yela

Page 17: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

14

9.1 Okupopya nokupulakena (tashi tsikile)

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa : Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontitano aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu :

1. Pulakene neitulomo kiinyangadhalwa yopakuifethitha nokupulakena komauyelele gi ili nogi ili taga zi miileshwa nomiipopiwa

okwiiyutha komalombwelo ganathangwa noku landula omalombwelo omahupi noga yela

okunyola ondeshela yomatumbulo gane sigo gaheyali ganathangwa, ga tulwa mumwe nomatumbulo ga kitakana

okudhimbulukwa elandulathano lyiiningwanima

okufatulula omatumwalaka

okudhimbulukwa mo omanenedhiladhilo

okutula moondondo nenge okushanga omanenedhiladhilo okatendo.hol. okugandja uumbangi nuuyelele wontumba kondandalunde okutotha mo uupyakadhi nekandulepo

okutya ko sha muule komatumwalaka taga nwetha mo notagi itaalitha gomiifokundaneki

okutotha mo uupyakadhi nekandulepo lyawo

okutotha mo nokukundathana oshilonga nesimano lyiiyimbo miiyetwapo

okunongela aaleshi, elalakano nehuku

okudhimbulukwa nokuulika omaukwatya gamwe ga simana gomahokololo gopakana

okundhidhilika uuyelele wa mbwalangandja nowokondadalunde

okunongela aaleshi, ehuku netumwalaka

okufatulula omaityo ga futama naangoka ge li kondandalunde

okutotha mo, nokukundathana eelemente ndhoka tadhi popi

Page 18: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

15

9.1 Okupopya nokupulakena

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa : Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontitano aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu :

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu :

1. Pulakene neitulomo kiinyangadhalwa yopakuifethitha nokupulakena komauyelele gi ili nogi ili taga zi miileshwa nomiipopiwa

okumona mo ongushu momatumwalaka nenge momupopi niinima ya guma omatalululo gomatseyitho gu ukilila aanona aashona

ya ndhindhilike iitopolwa yelaka ya longithwa momalalakano gokondandalunde

okunyola ondeshela yomatumbulo 7-10 ganathangwa ge li mumwe nomatumbulo ga kitakana.

ya ndhindhilike omayooloko pokati kepopiwalaka nenyolwalaka

okulandula omalombwelo kashona ga ya muule noku gandja omaulikilo

okuyoolola pokati kuushili nomadhiladhilo nokutotha iitsa ya simana noku yi koleka

okumona uushili momatumwalaka nenge maapopi nokutotha iinima mbyoka ya guma omaindilo nomatseyitho

okuhokolola uukwatya muuleshwa wa pambathana wopakana

okutotha mo omayooloko pokati kepopiwa nenyolwalaka

okwiiyutha komalombwelo gomuule

okunyola ondeshela yomatumbulo ge li 10-15

okufatulula omaukwatya gomahokololo gopakana nomauyelele gopauleshwa ngaashi: uukwatya wonkalo yombepo noonkundana

okutotha mo nokutya ko sha kiitsa, kelaka lyomainyengo golutu nokomutono gwewi, ngoka tagu ulike omaiuvo nenge egamo lyomupopi ngaashi miipopiwa

okudhimbulukwa nokutya ko sha komikalo dhoku itaalitha nuuyelele tawu pukitha momatumwalaka

okwiiyutha nawa nokomalombwelo omadhigu.

okushanga ondeshela yomatumbulo ge li 15-20

Page 19: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

16

9.1 9.1 Okupopya nokupulakena (tsikile)

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule Ondondo 4 Ondondo 5 Ondond 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontitano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Okupopya 2. Popye nawa neinekelomwene taa longitha omushangwalaka nepopiwalaka taya ulike ontseyo yopombanda yelaka

okupopya taa yelitha iinima palandulathano, taa longitha elaka tali opalele pakulongitha ewi nomingengulilo dhomondjila

okupopya taa yelitha iinima palandulathano taa longitha elaka tali opalele pakulongitha ewi nomingengulilo dhomondjila.

okupopya nokuyelitha iinima yi li popepi nenge kokule nomidhingoloko dhawo palandulathano, taa popi neinekelomwene pakulongitha ewi nomingengulilo dhomondjila.

okupopya nokuyelitha nawa nokuulika epyokoko nomukumo neineekelomwene moonkalo dhomashongo pakulongitha ewi nomingengulilo dhomondjila.

okulongitha elaka li li mondjila mokukwatathana, okuhokolola, okufatulula, okugandja ombili, okupandula nokupulathana omakwatho nokungonga omahulitho.

okulongitha elaka lyomondjila nokwiinyanyudha, okupula, okundjandjukununa, okuulika, okulandulathanitha, okulombwela nokuyoolola

okulongitha elaka lyomondjila mokufatulula, okuyelitha, okutala ongushu, okutengeneka, okumbwalangandjeka, okutoloka, okungonga, okuyelekanitha nokuyoolola.

okulongitha elaka lyomondjila mokundjandjukununa, okungundupika, okupataneka nolopota.

Page 20: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

17

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontitano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo 7 aalongwa naa kale taa vulu:

Okupopya 2. Popye nawa neinekelomwene taa longitha omushangwalaka nepopiwalaka taya ulike ontseyo yopombanda yelaka

okulongitha nawa uuyambiitya, etungopo lyomatumbulo, opo ya kwathathane nokweeta omadhiladhilo ga yela nontseyo ya yela.

okulongitha omayeletumbulo niipopiwomayele nomaityo giitya

okulongitha nawa uuyambiitya, etungopo lyomatumbulo, nokuyeleka omadhiladhilo gontseyo nomaiuvo ga yela.

okulongitha omayeletumbulo niipopiwomayele nomaityo giitya

okulongitha uuyambiitya, oompango dhelaka, etungopo lyomatumbulo nokuyeleka omadhiladhilo gontseyo nomaiuvo ga yela.

okulongitha omipopyofano, omayeletumbulo niipopiwamayele nomaityo giitya.

okulongitha uuyambiitya, oompango dhelaka, etungopo lyomatumbulo, okugandja omadhiladhilo gomuule, ontseyo nomaiuvo ga yela

okulongitha omipopyofano, omayeletumbulo niipopiwamayele nomaityo giitya mondjila ga yela

okupula nokugandja uuyelele

okupula nokugandja uuyelele meukililo

okupula nokugandja uuyelele omapukululo nomalombwelo ga yela

okupula nokugandja uuyelele, omapukululo nomalombwelo nokuholola omadhiladhilo

Page 21: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

18

9.1 Okupopya nokupulakena (tashi tsikile)

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aallongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondodndo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

3. . Okugandja omauyelele, omaiuvo, okuyeleka omadhiladhilo, okungonga omadhiladhilo ga yela nogeli melandulathano taga opalele aapulakeni

okweeta po sha miinima ya yooloka ya za momidhingoloko dhawo

okuhogolola oshikalimo tashi opalele aapulakeni nomalalakano gokweeta po sha meukililo

okuunganeka oshikalimo momufango omwaanawa mu na efalomo nehulitho ewanawa

okulongekidha nokweeta po iiyetwapo ta longitha iitya nomainyengo, ga hile aapulakeni

okweeta po sha miinima ya yooloka ya za momidhingoloko dhawo

okuhogolola elaka, oshikalimo tashi hili aapulakeni nomalalakano gokweeta po sha meukililo

okuunganeka oshikalimo momufango gwa yela, mu na efalamo nehulitho lya yela

okulongekidha nokweeta po iiyetwapo ta longitha iitya nomainyengo opo ga hile aapulakeni

okweeta po sha miinima ya yooloka ya za momidhingoloko dhawo mbyoka yi shiwike naambyoka yaa shiwike

okuhogolola elaka, oshikalimo niilongitho tayi opalele aapulakeni nelalakano lyokweeta po sha meukililo

okuunganeka oshikalimo momufango gwa yela, efalomo tali hokitha, okugandja uuyelele tawu opalele nokukoleka omanenedhiladhilo nokugandja ehulitho lya yela nawa

okulongekidha nokweeta po sha meukililo nosha kwatathana nokulongitha iitya nomainyengo okwaadha esindano opo a hile aapulakeni

okweeta po sha miinima ya yooloka notayi opalele aapulakeni

okuhogolola elaka, oshikalimo niilongitho tayi opalele aapulakeni nelalakano lyokweeta po sha meukililo

okuunganeka oshikalimo she nelalakano a tula aapulakeni komutima, mu na efalomo tali hokitha, okwoodheka iitsa niiholelwa nehulitho lya yela nawa

okulongekidha nokweeta po sha mokwoodheka iiyetwa po tayi opalele mokulongitha iitya nomainyengo ga ningikika okuhila aapulakeni

Page 22: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

19

9.1 Okupopya nokupulakena (tashi tsikile)

Omalalakano geilongo

Omapyokoko

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontitano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

4. Okukutha ombinga nomukalo omwaanawa miinima yi na melandulathano nelongelokumwe mokukundathana mokukundathana iiyetwa

Okuulika uunkulunguwu ukilila wokukalathana taa shi ningi moku:

- okuholola po

omikalo dhapamuthika / dha taambwa ko momakwatathano

- okukutha ombinga

moonkundathana - okutopolelathana

uuyelele - okutaamba

nokupikula mo omadhiladhilo gayalwe

- Okugandja omatompelo mokupatathana

okukundathana nesimaneko negamo ewanawa, e na uuge komauthemba nomaiyuvo gayalwe

okuholola po omikalo dhopamuthika / dha taambwa ko momakwatathano

- okukutha ombinga

moonkundathana - okugandja euvoko

lye lya yela - okutaamba

nokupikula mo omadhiladhilo gayalwe

- okweeta po omaiuvo gawo meukililo

- okutaamba ko omashongo

okukundathana nesimaneko nonegamo ewanawa, okuulika eitulomo, e na uuge komauthemba nomaiuvo nomaiuvo galwe

okuholola po omikalo dhopamuthika / dha taambwa ko momakwatathano

- okukutha ombinga

moonkundathana - okugandja euvoko lye lya

yela - okutompa, okukonakona

okugandja nokupikula omauyelele taye shi ningi memanguluko

- okutaamba ko omashongo

okukundathana nesimaneko ye ikolelela moonkalo dha yooloka dha taambiwa ko monkalathano, ya tula omayooloko gopamithigululwakalo komutima nokuulika eitulemo nuuhwenge komauthemba nomaiyuvo gayalwe

okuholola po omikalo dhopamuthika / dha taambwa komomakwatathano.

- okutompa,okukonakona,

okupikula nokugandja omauyelele, okwiitaalitha taye shi ningi nomukalo omwaanawa memanguluko

- okugandja euvoko lya yela okutaamba ko omasimono nomashongo/omauvithonayi

- okuninga omakwatathano

okukundathana nesimaneko yi ikolelela moonkalo dha yooloka nodha taambiwa ko monkalathano yesiku kehe ya tula pmayooloko gopamuthigululwakalo komutima nokuulika eitulemo lyolela nuuhwenge kuuthemba nomaiuvo gayakwawo

Page 23: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

20

9.2 Okulesha nokunyola

Omala

lakano

geilongo

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa vule:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa vule:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa vule:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa vule:

1. Okulesha nawa mokule nokwaahakakatela nonemanguluko iikwaprosa niikwautewo

okulongitha omutono gwewi nomainyengo gomondjila,opo ya ulike euveko lyokaleshwa

okutumbula iitya mondjila

okuuva ko nawa iileshitho ya holoka mokaleshwa

okulongitha omutono gwewi nomainyengo gomondjila,opo yu ulike euveko lyokaleshwa.

okutumbula iitya mondjila.

okulesha newi tali opalele, nonkatundapo tayi opalele, nokufudha po mpa tashi pumbiwa

okulongitha omainyengo taga nyanyudha aapulakeni opo ya gandje eityo lyokaleshwa.

okutumbula iitya mondjila

okulongitha nomuthindo omingengulilo dha yooloka, omitono nokufudha po mokulesha nawa.

okulongitha omainyengo taga nyanyudha aapulakeni opo ya gandje eityo lyokaleshwa.

okutumbula iitya mondjila okulongitha nomuthindo omingengulilo dha yooloka, omitono, nokufudha po mokulesha

2.

okulesha nawa meimweneneno,nokuhakakatela noneuveko.

okulesha iitya i li lwopo 130 sigo 150 ethele nomilongo ntano muule womunute gumwe

okudhimbulukwa uuyambaiitya niitya pamuthika gwoondondo dhawo tashi iyeta shoshene.

okukwatela mo omikalo tadhi opalele dhokulesha neuveko ku hwahwamekwe euveko

okulesha iitya yi li lwopethele nomilongo ntano sigo ethele nomilongo hamano muule womunute gumwe

okudhimbulukwa uuyambaiitya niitya yopamuthika gwoondondo dhawo tashi iyeta shoshene.

okukwatela mo omikalo tadhi opalele dhokulesha neuveko opo ku hwahwamekwe euveko.

okulesha iitya yi li lwopethele nomilongo hamano sigo ethele nomilongo heyali nantano muule womunute gumwe

okuulika ontseyo mokulesha, mwa kwatelwa ontseyo yomawindanda omikalo dhokuyoolola iitya nuuyambiitya.

okukwatela mo omikalo tadhi opalele dhokulesha neuveko, opo ku hwahwamekwe euveko.(tala oshigwedhela B)

okulesha iitya yi li lwopethele nomilongo heyali nantano sigo ethele nomilongo hetatu nantano muule womunute gumwe.

okuulika ontseyo mokulesha, mwa kwatelwa ontseyo yomawindanda omikalo dhokuyoolola iitya nuuyambiitya.

okukwatela mo omikalo tadhi opalele dhokulesha neuveko opo ku hwahwamekwe euveko.(tala oshigwedhela B

Page 24: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

21

9.2 Okulesha nokunyola

Omalalakano geilongo

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondanda 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa vule:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa vule:

Pehulilo lyondondo ontihamo aalongwa naa vule:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa vule:

Okulesha 3. Okukutha ombinga muuleshwa womauyelele; wiipalanyolo,oshikalimo,nomalalakano ga yooloka,ga yeleka omuthika gwoondondo dhawo opo yu ulike ontseyo neuveko lyuuleshwa, omutungilo nuunkulungu womunyoli Uuleshwa womauyele omaludhi:

- uuleshwa womauyele

- uuleshwa tau hokolola

okufatulula iinyolwa ya yooloka ya kwatela mo iinima mbyoka hatu vulu okumona nokuuva.

okulongitha omikalo dhokulesha neuveko tadhi opalele opo yu uveko eityo lyoshileshwa

okutotha mo elalakano naamboka ya nuninwa omaludhi guuleshwa ga yooloka

okutotha mo omikalo dhi li kuuyelele nenwethe mo ndyoka dhi na miikwakutalika niikwaakuuvika

okufatulula nawa nokuyeleka omadhiladhilo giinyolwa yesiku kehe yosikola,iikwakumonika niikwakuuvika

miipalanyolo ya yooloka.

okulongitha omikalo dhokulesha neuveko tadhi opalele opo yu uveko eityo lyoshileshwa.

okutotha mo omikalo nenwethe mo ndyoka dhi na miikwakutalika niikwaakuuvika

okufatulula omakwakudhilongwa ga nathangwa momaludhi giinyolwa ga yooloka miikwakumonika niikwakuuvika miipalanyolo yi ili noyi ili.

okulongitha omikalo dhokulesha neuveko nomukalo gwokulandulathanitha ngaashi ehuku nuu hukugona opo yu uve ko

okutotha mo omitungilo dha yooloka, elongitho lyelaka, omalalakano naamboka ya nuninwa miinyolwa ya yooloka

okutotha mo omikalo dhi li kuuyelele nenwethemo ndyoka dhi na miikwakutalika niikwakuuvika

okufatulula omadhiladhilo ga kitakana miinyolwa yomuule osho wo miikwakuuvika niikwakumona.

okulongitha omikalo dhokulesha neuveko nomukalo gwokulandulathanitha ngaashi ehuku nuuhukwena opo yu uve ko

okufatulula elalakano, elaka lya longithwa, lya nuninwa aaleshi, noshikalimo shoshileshwa.

okufatulula omaukwatya nelandulathano lyiinyolwa yi ili noyi ili

okutotha mo nokutya ko sha kelongitho lyelaka, komipopyofano iikwagrafa niikwawo yimwe ya fa mbika, opo pu holoke ongushu miikwakuuvika nomiikwakumona nenge muuleshwa

Page 25: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

22

9.2 Okulesha nokunyola (tashi tsikile)

Omalalakano geilongo OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

3. Okukutha ombinga muuleshwa wu na omauyelele ga yooloka (tashi tsi

okufatulula omisindololo dhanathangwa (efano / okaalitaleyelithilo) nokweeta po uuyelele momukalo gwi ili

okutenteneke / tula puuyelele uuyelele ye wu lesha

okukutha mo uuyelele wakwalukehe nowokondandalunde wa fatuka naambono inaawu fatuka

okungonga paufupi / shonopeka omauyelele to ga kutha mokaleshwa nokupongolola omaukwatya agehe hol. Enenedhiladhilo nuudhiladhilogona

okufatulula uuyelele wa gandjwa wa kitakana wopamisindololo, wopaumpungu, wopaukaalita womayelithilo pamikalo dha yooloka

okukutha mo uuyelele wakwalukehe nowokondandalunde wa fatuka naambono inaawu fatuka

okukonakona neulumo e to tenteneke puuyelele shoka sha gandjwa

okundjandjukununa uuleshwa wa gandjwa melandulathano

okutotha nuukeka mokaleshwa, mokutongomona shoka okaleshwa taka ti noku ka ngonga

okufatulula nokundjandjukununa uuyelele wa gandjwa wa kitakana pamisindololo (pakaleshwa /paumpungu/ pakaalita / pamisinda nokweeta po uuyelele pamukalo gwa yooloka

okukutha mo uuyelele wakwalukehe nowokondandalunde wa fatuka naambono inaawu fatuka

okulesha nokweendelela nokukonakona omauyelele

okundjandjukununa omayooloko nomafaathano mokaleshwa

.

okufatulula nokundjandjukununa uuyelele wa gandjwa pamisindololo pauleshwa wa yoolokathana nokweeta po uuyelele pamukalo gwa yooloka

okukutha mo uuyelele wakwalukehe nowakondandalunde wa fatuka naambono inaawu fatuka

okundjandjukununa omayooloko gomitungilo nomuhingo nelalakano lyiinyolwa yi shiwike

okundjandjukununa nokuyelakanithomayooloko nomafaathano uuleshwa wu na oshipalanyolo shimwe nenge oshiningwanima sha faathana

okundjandjukununa iiyetithi niilanduli muuleshwa

Page 26: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

23

9.2 Okulesha nokunyola (tashi tsikile)

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

3. Okukutha ombinga muuleshwa wu na omauyelele ga yooloka (tashi tsikile)

okukwatakanitha iitiwomwa / omapopyo nuumbangi tawu yambidhidha iitiwomwa/ omapopyo

okuyoolola pokati kosheetithi noshilanduli

okutulula miilonga paufupi omalombwelo pamishangwa nomaulukilo

okulongitha omauyelele ga fatuka / ga yela okuza mokaleshwa nokweeta po paufupi iilongadhalwa yopakunyolwa meukililo hol. okutotha mo omauyelele gokondandalunde

okukankamekela komadhiladhilo gaali nenge ge vule po go mokaleshwa e to gandja omatompelo.

okushanga taa totha mo iitsa ya simana muutendo nenge moshitopolwa shontumba

okukutha mo omayooloko nomafaathano muuleshwa wa pambathana.

okuuva ko omalombweulikilo gomondjila

okulongitha uuyelele wa za mokaleshwa nokweeta po iinyolwa ya yooloka

okundjandjukununa omayooloko gomitungilo nomuhingo nelalakano lyiinyolwa yi shiwike

okundjandjukununa nokuyelekanitha uuleshwa uyali koshipalanyolo niiningwanima ya faathana

okutotha mo omikalo dhelaka lya longithwa okweeta po omaityo nohokwe nenwethamo muuleshwa

okukonakona ongushu yokaleshwa nokufatulula nkene ta ka nwetha mo aaleshi

okumangela kumwe nokuyeleka omanenedhiladhilo gokaleshwa

okukonakona ongushu yomuule nonkene sha sha guma omaiyuvo ganakulesha nokufatulula omaunkulungu gomunyoli mokweeta po osheetwa po she

okuningulula lokunyolulula omanenedhiladhilo gokaleshwa

okushoneka mo nokutala ongushu yoshinima shono te shit ala pamuthika gwa yeleka te shi gandjele omatompelo ga yeleka.

okundhindhilika omagamombinga koohandimwe nenge kongundu yontumba.

Page 27: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

24

9.2 Okulesha nokunyola (tashi tsikile)

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu

3. Okukutha ombinga muuleshwa wu na omauyelele ga yooloka (tashi tsikile)

Okungonga omanenedhiladhilo melandulathano.

Okukutha mo omanenedhiladhilo mokaleshwa nokungonga osheetwapo nokugandja omatompelo.

Okukutha mo omanenedhiladhila ganakushanga nokugandja omatompelo.

Okutala mo omanenedhiladhilo gehokololo nokuninga ehulitho ta mbwalangandjeke nomadhiladhilo ge.

Okukutha mo omauyelele ga pumbiwa muuleshwa awuhe nokutotela ko omauyelele ga yooloka taga opalele aaleshi naapulakeni.

Okukutha uuyelele mokaleshwa e to gandja uuyelele wa fatuka nawa itaawu thigile omuntu ofogo.

Okulandula omalombwelo ganathangwa.

Okukonakona nokungongela mumwe uuyelele wa fatuka naambu wa futama nokugandja uuyelele, tawu opalele aaleshi naapulakeni

Page 28: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

25

9.2 Okulesha nokunyola (tashi tsikile)

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Uunamambo 4. Okulesha, okuuva ko nokutalulula muule iinyolwa yuunamambo, okuulika ontseyo nomutugilo gwiinyolwa muunkulungu womunyoli

Okukutha mo ooelemente momahokololo: guushili naanga gaa shi guushili, omahokololo giinamwenyo.

Okukutha mo uukwatya wopetameko, mokatewo kanathangwa / okapu: omutungilo, uule womikweyo, eendululo, omiziminathano, omafaathano, omadhengo, nsht.

Okutotha mo oshipalanyolo, omunyoli, omuteyi, omunyanyangidhi nokungonga oshinyolwa shuunamambo.

Okukutha mo ooelemente mokahokololo, ehokololo lyomunyandi gumwe awike / omudhaninkandangala mehokololo, ehokololo olye ya po molwalye noshitopolwa shaa na uushili.

Okutotha mo uukwatya wontumba mokatewo okapu ngashi tau landula: omiziminathano dhopetameko dhanathangwa, eholelomawi, nomutono gwewi.

Okutotha mo oshipalanyolo, omushangi / omuteyi, nokungonga oshinyolwa.

Okuhokolola ooelemente muunovela, miinyandwa nomiitewo.

Okukutha mo nokufatulula elongitho lyelaka, nkene lya longithwa / lya nwetha mo (omufethelamo, emwenyeko, nelongitho lyiileshitho).

Okutotha mo omuhokololi, okuhokolola omitungilo, ehuku, etungopo lyokanovela, oshinyandwa, uufupihokololo mwa kwatelelwa onkalathano, ondjokonona niikwamithigululwakalo nokutungila ko kehokololo.

Okuhokolola iisimanitsa momahokololo ga yooloka nomiinyandwa.

Okutotha, okufatulula, okutala ongushu miinima tayi nyanyudha, tayi tukulutha omaiuvo/ tayi nyongota uuyambiitya nomipopyofano dha longithwa mokatewo.

Okutotha mo nokutungila ko mondjila kehuku, koplota, omakwatathano pokati kaanyandi, uukwatya waanyandi, oplota yokanovela, yoshinyandwa noyuuhokololo uufupi shi na sha nonkalathano, ondjokonona /

Page 29: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

26

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Uunamambo 4. Okulesha, okuuva ko nokutalulula mule iinyolwa yuunamambo, okuulika ontseyo…(tashi tsikile)

Okutotha mo omuhokololi, okuhokolola omutungilo, aanyandi, iisimanitsa mehokololo nokutungila ko omaukwatya gaanyandi.

Okuhokolola omaityo ga yela noga kitakana, ta gandja omatompelo niiholelwa ya kuthwa mehokololo

Okutotha mo omuhokololi, okuhokolola omutungilo, aanyandi (omudhaninkandangala nependa esindani), iisimanitsa mehokololo, okutungila ko omaukwatya gaanyandi, ta gongele uuyelele wa za miitopolwa ya yooloka.

Okuhokolola omaityo giiinima ya yela nenge ya kitakana, ye ta gandja uuyelele okuza mokahokololo taga koleke osheetwapo she.

Okuhokolola iinima ya yela, nenge ya kitakana ye ta gandja uuyelele okuza mokahokololo a koleke osheetwapo she.

iikwamithigululwakalo mokundjandjukununa nomokukwatela kumwe uuyelele wa za miileshwa ya yoolokathana.

Okuhokolola iinima ya yela nenge ya kitakana, ye ta gandja uuyelele okuza mokahokololo a koleke osheetwapo she.

Page 30: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

27

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Okunyola 5. Okweeta po uuleshwa wu li pamikalo nomitungilo dha yooloka tashi zi muunkulungu muunyakwa womunyoli pakutsakanitha omalalakano, mokulongitha omushangelo nomitono tadhi opalele.

Okuunganeka omadhiladhilo pautendo nokuhogolola elaka tali opalele omalalakano goshinyolwa.

Okuhogolola uuyelele tawu opalele wa za moonzo (dha gandjwa komulongi) okukutha mo omauyelele ga mbwindakanekwa nelalakano okuyanda okuyaka po omadhiladhilo gayalwe

Okuunganeka omadhiladhilo pautendo wu li melandulathano ewanawa nokuhogolola elaka tali opalele momakutsi gaapulakeni.

Okuhogolola uuyelele tawu opalele wa za moonzo mbali nenge dhi vule po moshilongadhalwa showina (mekwatho lyomulongi) okukutha mo omauyelele ga mbwindakanekwa nelalakano okuyanda okuyaka po omadhiladhilo gayalwe.

Okuunganeka omadhiladhilo pautendo ga kwatakanithwa kumwe kiikwatakanithityate- gameki nelalakano okuhogolola elaka tali opalele momakutsi gaapulakeni.

Okuhogolola uuyelele tawu opalele oshinyolwa showina wa za moonzo dha yooloka wa mbwindakanekwa nelalakano okuyanda okuyaka po omadhiladhilo gayalwe.

Okuunganeka omadhiladhilo pautendo wa tungika nowakwatakanithwa kumwe nawa nelalakano okuhogolola elaka lyomondjila tali opalele momakutsi gaapulakeni.

Okuhogolola uuyelele tawu opalele oshinyolwa showina wa za moonzo dha yooloka dhiinyolwa nodhopamafano ga mbwindakanekwa okudhiladhila ongushu yonzo kehe nokutaamba ko oonzo dhiinyolwa mbyoka opo ku yandwe okuyaka po omadhiladhilo gayalwe.

Page 31: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

28

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Okunyola 5. Okweeta po uuleshwa wu li pamikalo nomitungilo dha yooloka tashi zi muunkulungu muunyakwa womunyoli pakutsakanitha omalalakano, mokulongitha omushangelo nomitono tadhi opalele.

Okulongekidha, okuvuta, okweendulula nokunyolulula iinyolwa, nelalakano lyo odhekelwa elaka lyomondjila tali opalele ondondo ndjoka nokunyola iitya mondjila okweeta po oshinyolwa shahugunina sha yela noshoopala tashi vulu okuleshwa.

Okulongekidha, okuvuta okweendulula nokunyolulula iinyolwa, nelalalakano lyo odhekelwa elaka lyomondjila tali opalele ondondo ndjoka nokunyola uuyambiitya womondjila okweeta po oshinyolwa shahugunina sha yela noshoopala tashi vulu okuleshwa

Okulongekidha, okuvuta okweendulula nokunyola lula iinyolwa, nelalakano lyo odhekelwa elaka lyomondjila tali opalele ondondo ndjoka nokunyola uuyambiitya womondjila okweeta po oshinyolwa shahugunina sha yela noshoopala tashi vulu okuleshwa.

Okulongekidha, okuvuta okweendulula nokunyolula iinyolwa nelalakano lyokwaadha ondondo yopombanda mokulongitha elaka nawa nomokunyola iitya mondjila, okweeta po oshinyolwa shahugunina sha yela noshoopala tashi vulu okuleshwa

Page 32: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

29

9.2 Okulesha nokunyola (tashi tsikile)

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

5. Okweeta po uuleshwa wu li pamikalo nomitungilo dha yooloka.(tashi tsikile.)

Okulongitha omatumbulo ganathangwa nomakupikwatumbulo, omathimbo mondjila, iileshitho, uuyambiitya woodhekwa, omayeletumbulo nomipopyofano miinyolwa

Okweeta po omahokololo paunkulungu nelalakano lyokuhokololo nokundjandjukununa, ga kwatela mo omahokololo omafupi gakwalukeshe gopaumwene nohaga longithwa ethimbo kehe nomalalakano gopaumwene

nohaga longithwa ethimbo kehe nomalalakano gopaumwene noge shiwike kaapulakeni. - uukalata - omahiyo

Okulongitha omatumbulo ga nathangwa, omakupikwatumbulo, omathimbo mondjila, iileshitho, uuyambiitya womondjila, omayeletumbulo, omipopyofano nkene dha longithwa mokushanga.

Okweeta po omahokololo paunkulungu nelalakano lyokuhokolola nokundjandjukununa, ga kwatela mo omahokololo omafupi gakwalukehe gopaumwene nohaga longithwa ethimbo kehe nomalalakano gopaumwene nogeshiwike kaapulakeni. - iikundaneki - engongo lyiisimanitsa - omatseyitho - omapeko giikundaneki

Okulongitha iitopolwa yelaka, iikupikitya nokumangela kumwe, iileshitho, uuyambiitya, omayeletumbulo nomipopyofano dha longithwa nawa mondjila.

Okweeta po uuleshwa wi ili nowi ili nuunywakwa nomuunkulungu nelalakano lyokuhokolola nokundjandjukununa mwa kwatelwa iinyolwa / omahokololo omafupi gopaumwene, ga nuninwa aapulakeni ye shiwike naambono yaahe shiwike posikola nopo- mudhingoloko. - etalululo lyembo - iikundaneki - ombilive

yomahekeleko - oonkundathana /

Okulongitha iitopolwa yelaka, iikupikitya nokumakumangela kumwe, iileshitho, uuyambiitya, omayeletumbululo nomipopyofano dha longithwa nawa mondjila.

Okweeta po uuleshwa wi ili nowi ili nuunyekwa nonuunkulungu nelalakano lyokuhokolola nunokundjandjukununa mwa kwatelwa iinyolwa, omahokololo omafupi gopaumwene nohaga longithwa ethimbo kehe mokulongitha omikalo dhomondjila nomushangelo tagu opalele iinyolwa mbyoka nosho wo aapulakeni

Page 33: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

30

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

5. Okweeta po uuleshwa wu li pamikalo nomitungilo dha yooloka.(tashi tsikile.)

- oofooloma dhomathigathano

- omafano / omaposta - iitelekithi / elongekidho

lyokuteleka - omafupipiko muutewo/

uutewo uufupi - ombilive yuukume

nomapandulo - endjandjukununo

lyuutendo mokulongitha uuyambiitya wa gandjwa komulongi

- etotwahokololo ekwakuhokololwa

- omalombwelo nomaudhikilo

- ombilive yuukuume yokugandja ombili

- uutendo wokundjandjukununa

- etotwahokololo ekwakuhokololwa

- oonkundathana - omushangwasiku - oshipopiwa - uukalata

- omapulapulo - omatseyitho omafupi - omalombwelo ga

kitakana - endjandjukununo

lyuutendo - etotwahokololo

ekwakuhokololwa - oonkundathana - omushangwasiku - oshipopiwa - uukalata

- omaindilo giilonga yo mefudho

- ombilive yopambelewa yomanyenyeto

- omaindilo gopambelewa

- ombilive yuukume tayi gandja omayele

- oombangi / olopota yuumbangi.

- omalombwelo gomuule ga katakana

- omufango - endjandjukununo

lyuutendo - etotwahokololo

ekwakuhokolola - oonkundathana - omushangwasiku - oshipopiwa - uukalata

Page 34: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

31

9.3 Oompango dhelaka nuuyambiitya

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Oompango dhelaka 1 okuulika ontseyo nompango nkene elaka hali longithwa mokunyola nenge mokupopya nokwiilonga iipambele yompango yelaka

Okulongitha iipambele yompango yelaka mondjila mokupopya omaludhi giitya ngaashi:

oshityadhina, oshityalupe, oshityalonga, oshityahololi, oshityapeha, oshikwatakanithitya, omathimbo: enanenathimbo, epitathimbo, etegwathimbo; Iitetekeli, iihugunini, iikwatakanithitya;

omayeletumbulo iipopiwamayele

Okulongitha oompango dhelaka tadhi landula mokupopya omathimbo mondjila ngaashi: enanethimbo, epitathimbo etegwathimbo, omaludhi giitya, oosinonime nomakondjithathano

Okulongitha oompango dhelaka tadhi landula: mokupopya omathimbo mondjila kombinga yelaka ngaashi: enanethimbo epitathimbo etegwathimbo, omaludhi giitya, oosinonime nomakondjithathano

Okulongitha wo iipambele yompango yelaka tayi landula mokupopya ngaashi: elandulathano lyiiningwanima pamathimbo, omupopyo guu ukilila nomupopyo gwaaukilile, oshihampi shomaludhi gomatumbulo, olupe lwokulonga nolupe lwokulongwa, iityalongakwathi

Page 35: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

32

9.3 Oompango dhelaka nuuyambiitya

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Oompango dhelaka 1 okuulika ontseyo nompango nkene elaka hali longithwa mokunyola nenge mokupopya nokwiilonga iipambele yompango yelaka

okulongitha oondanda oonene mondjila ngaashi: petameko lyomadhina ga lukwa giinamwenyo, gaantu, gomasiku, goshiwike, goomwedhi, , omasiku gomafudho gowina, omahala, omapandaanda, oondundu, omilonga, omannenevi, omafuta, omahangano, omadhina simaneko, oshitya shotango petameko lyetumbulo, omafupipiko gomadhina gaantu

okulongitha mondjila oondanda oonene ngaashi:

- omadhina goongundu niiningwanima ya simana hol: Elondo, Esiku lyOkanona kaAfrika, nosho tuu

- omafupipiko gi igililwa okunyola noondanda dhomomopyo guuikilila

okulongitha mondjila oondanda oonene ngaashi:

- oAkronomi nomafupipiko gi igililwa okunyolwa moondanda oonene

okulongitha oondanda oonene mondjila

Page 36: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

33

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule: Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Oompango dhelaka 1 okuulika ontseyo nompango nkene elaka hali longithwa mokunyola nenge mokupopya nokwiilonga iipambele yompango yelaka

Okulongitha mondjila iileshitho tayi landula :

- oshitsa - oshinkwanu - oshiigidhitho - oshipulitho - iilandulithitsa - okapingeninkwanu - okalyandanda

okudhimbulula mo nokulongitha iipambele yopampango yelaka mondjila ngaashi:

- iityadhina niityadhinalela

- olupe luuwindji nolupe luushimwe

okulongitha mondjila oshinkwanu moompito dha yoolola moka hashi longithwa ngaashi tashi tetekele iikwatakanithitya nenge tashi tetekelwa kezimono netindo, hol: eeno, aawe,

- okulongitha okapingeninkwanu/ okalyandanda

- oshitsa - oshinkwanu - oshiigidhitho - oshipulitho

okudhimbulula mo nokulongitha iipambele yopampango yelaka mondjila ngaashi:

- olupe luumwene

okulongitha mondjila oshinkwanu mokuyoolola omakwiininitumbulo nomakwiininwatumbulo nomomafatululitumbulo

- iilandulitsa tayi tetekele omusholondondo gwiinima

- okakokitho - iiyololinkwanu - okalyandanda -

/okapingenkwanu - oshitsa - oshinkwanu - oshiigidhitho - oshipulitho

okudhimbulula mo nokulongitha iipambele yopampango yelaka mondjila ngaashi iityalonga hayi longithwa ngaashi iityalupe hol: Selma oha li onkwankala

okulongitha wo iileshitho tayi landula mondjila:

- oshitsankwanu - okapingeninkwanu/

okalyandanda - okakokitho - oshitsa - oshinkwanu - oshiigidhitho - oshipulittho

okudhimbulula mo nokudhimbulukitha iipambele yompango yelaka mondjila ngaashi:

- iityalupe tayi longo ngiityadhina

eyooloko pokati kiityalupe niityahololi

Page 37: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

34

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Oompango dhelaka 1 okuulika ontseyo nompango nkene elaka hali longithwa mokunyola nenge mokupopya nokwiilonga iipambele yompango yelaka

- iityadhina yiinima tayi vulu okuyalulwa

- iityadhina kwangundu - iityadhinaukadhi

niityadhinaundume - efupipiko - iityalupe - oonkatu dheyelekanitho - omalupe giityalonga - iityalongapangeli - iityalongambuluki - iityalongakwathi - iityahololi - iitungithi yiityahololi yehala - iityapeha - omathimbo ganathangwa - iitetekeli niihugunini - okakwatakanithitya

omakondjithathano

- omalupe guuwindji wiityadhina ihaayi landula ompango yelaka hol: okana = omakana

- oonkatu dheyeleaknitho - omalupe giityalonga - oshityalonga - molupempango - iikwathityalonga - iityahololi yomukalo,

yethimbo, yehala - iityapehalela - uuntokotumbulo tau holola

ehala, hol: yekuma, meni lyongulu, kohi yomuti

- omathimbo ganathangwa - iitetekeli niihugunini - iikwatakanithitya - omakondjithathano

- iityapulo - iityapehauliko - Iityapeha yopersonauu - uutungithi wiityahololihala - omathimbo

ganaathangwa - omakupikwathimbo - iitetekeli niihugunini - iikwatakanithitya - omupopyo inaagu ukilila

- omakwiininitumbulo - omakwiininwatumbulo

pambathano - iityapeha yoopersona - omutungilo

gwomatumbulo - elandulathano

lyiityalonga pomathimbo

- iikwatakanithityakwiininiki, tegameki

Page 38: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

35

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

Oompango dhelaka 1. okuulika ontseyo nompango nkene elaka hali longithwa mokunyola nenge mokupopya nokwiilonga iipambele yompango yelaka

okuulika owino wokutunga omatumbulo pampango yelaka mokupopya nomokushanga

okutunga omapulo taga yamukula eeno nenge aawe nagamwe taga yamukulwa metindo mokulongithwa omathimbo ganathangwa

okutunga omapulotumbulo ta longitha iityapulo methimbo lyanathangwa

okuulika omuningi noshitomoni metumbulo lyanathangwa

okuulika owino wokutunga omatumbulo pampango yelaka mokupopya nomokushanga,

mokushanga omalombwelotumbulo, omaigidhotumbulo

nomapulotumbulo

okutunga omapulo taga yamukula eeno nenge aawe nagamwe taga yamukulwa metindo mokulongithwa omathimbo ganathangwa

okutunga omapulotumbulo ta longitha iityapulo methimbo lyanathangwa

okuulika omuningi oshitomoni noshiningwa shi li puuyelele momatumbulo nekwinininwatumbulo

okuulika owino wokutunga omatumbulo pampango yelaka mokupopya nomokushanga, mokutunga omatumbulo ga yoolokathana pamitungilo shi ikwatelela komaityo komufango notaga hokitha

okutunga omapulo taga yamukula eeno nenge aawe nagamwe taga yamukulwa metindo mokulongithwa omathimbo ganathangwa, nomakupikwathimbo

okutunga omapulotumbulo ta longitha iityapulo

okuulika omuningi oshiomoni noshiningwa shi li puuyelele momatumbulo nekwinininwatumbulo

okuulika owino wokutunga omatunga omatumbulo pampango yelaka mokupopya nomokushanga omatumbulo ga yoolokathana pamitungilo shi ikwatelela komaityo komufango notaga hokitha

okutunga omapulo taga yamukula eeno nenge aawe nagamwe taga yamukulwa metindo mokulongithwa omaludhi gomathimbo agehe mondjila

okutunga omapulotumbulo ta longitha iityapulo nomakupikwathimbo

okuulika iihaki momatumbulo, omuningi oshitomoni noshiningwa shi li puuyelele naashi sha holama momakwiininwa tumbulo.

Page 39: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

36

OMALALAKANO GEILONGO

OMAPYOKOKO

Aalongwa naa vule:

Ondondo 4 Ondondo 5 Ondondo 6 Ondondo 7

Pehulilo lyondondo ontine aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontintano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontihamano aalongwa naa kale taa vulu:

Pehulilo lyondondo ontiheyali aalongwa naa kale taa vulu:

okutunga omatumbulo ganathangwa nomakupikwatumbulo

okukupika kumwe omatumbulo taku longithwa iikwatakanithitya na, ihe molwashoka tayi kwatakanitha okuholola ethimbo nelandulathano paityamwaalulandulathano, hol: shotango, sha landulako (opo) nduno, manga, thimbo, nosho tuu

okulongitha oompango dhiikwatakanithingi

okulongitha iityapehawindji -shona –windji

- okulongitha mokupopya

nomokushanga opo a gwedhe ko

okutunga omatumbulo ga katakana nomakupikwatumbulo

okukupika kumwe omatumbulo taku longithwa iikwatakanithitya na, ihe molwashoka tayi kwatkanitha okuhola ethimbo nelandulathano paityamwaalulandulathano, hol: shotango, sha landulako (opo) nduno, manga, thimbo, nosho tuu.

okulongitha oompango dhiikwatakanithingi

okutunga omatumbulo momupyo gwaaukilile to longitho iileshitho yomondjila

okulongitha iityapehawindji -shona -windji mondjila

okuulika omuningi oshitomoni noshiningwa shi li puuyelele momatumbulo nekwinininwatumbulo

okukupika omatumbulo taku longithwa iityapeha yopersona niikwatyakanithitya tayi landula: - na, ihe nomolwa

shoka - Iikwatakanithitya tayi

holola omatompelo - Iikwatakanithi mbyoka

tayi ulike okugandja omatompelo niilanduli

(opo, nonando)

okulongitha oompango dhiikwatakanithingi

okukupika kumwe omatumbulo taku longithwa iikwatakanithitya mbyoka tayi ulike okwaatsa kumwe, okugwedha po iisimani iitsa, (nonando ongawo), okugwedha po iisimanitsa, point (onkene , andola kakele kaasho), nokuholola iilanduli (nomolwaasho)

okulongitha oompango dhiikwatakanithingi - okutunga omatumbulo

momathimbo ganathangwa ngaashi enanenathimbo nepitathimbo molupe lwokulonga nomolupe lwokulongwa

- okulongitha iityapehawindji -shona -windji mondjila

Page 40: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

37

kuuyambaiitya mo: - mokukonga omaityo

giitya - oshimbu shiitya - nomunyolelo mondjila

okuulika uunzapo mokulongitha uuyamba nuunongo wa likolwa muuyambiitya te shi ningi - mokuvongokonona - okwiilonga iitya iipe wi

ikwatelela koshikalimo shontumba

- okudhiginina omishangwa dhi na sha niitya iipe

okulongitha mokupopya nomokushanga opo a gwedhe ko kuuyambaiitya mo:

- mokukonga omaityo

giitya - oshimbu shiitya - nomunyolelo mondjila

okuulika uunzapo mokulongitha uuyamba nuunongo wa likolwa muuyambiitya te shi ningi

- mokuvongokonona - okwiilonga iitya iipe wi

ikwatelela koshikalimo shontumba

- okudhiginina omishangwa dhi na sha niitya iipe

okutula omatumbulo momupopyo gu ukilila nogwaaukilila - okulongitha

iityapehawindji -shona -windji mondjila

okulongitha mokupopya nomokushanga opo a gwedhe ko kuuyambaiitya mo:

okulongitha embwiitya mokukonga - omutumbulilo - omungengulilo

gwiitya - iitya ihaa yi landula

ompango yuuwindji

- okumona iitetekeli niihugunini yiityadhina

okuulika uunzapo mokulongitha uuyamba nuunongo wa likolwa muuyambiitya te shi ningi - mokuvongokonona - okwiilonga iitya iipe wi

ikwatelela koshikalimo shontumba

- okudhiginina omishangwa dhi na sha niitya iipe

okulongitha iityapehawindji -shona -windji mondjila

okulongitha mokupopya nomokushanga opo a gwedhe ko kuuyambaiitya mo: - okulongitha embwiitya

mokukonga - omafaathano

(oosinonime), omakondjithathano (antonyms)

- omaityo giipopiwamayele / paipopiwamayele

- okulongitha iikwathitungithi moshihampi shiityalonga, hol (Mokulesha)

- mokulesha kwe okwa likola mo uunongo owindji

okuulika uunzapo mokulongitha uuyamba nuunongo wa likolwa muuyambiitya te shi ningi - mokuvongokonona - okwiilonga iitya iipe wi

ikwatelela koshikalimo shontumba

- okudhiginina omishangwa dhi na sha niitya iipe

Page 41: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

38

Uuyambiitya 2. okutseya nokulongitha uunongo wakwaalukehe, pailonga naamboka wa nuninwa iitya niilyo yetumbulo kondandalunde mokulesha, mokushanga, mokupopya nomokupulakena pamuthika gwopevi, gwoondondo dhopombanda ya pyakudhukila esipelo nokutumbula iitya mondjila taa kokeke uuyambiitya wawo.

okukondopaleka nokutalulula uuyambiitya yi ilongwa ethimbo lya piti

okuulika owino mokulongithwa iikupikwatya nomidhi dhiitya nohayi longithwa unene osho wo mbyoka ihaayi longithwa unene

- iitumbula yomelaka ihayi lunduluka (eyelekanitho, iitya hayi longithwa niitya yontumba, hol: omvula oya sheka, ekondombolo ohali igi, nsht, iipopiwamayele, nomayeletumbulo)

- oshihampi shiityalonga, hol: kula u mone

- iikupikwatyadhina - ooakronime, hol: UNAM

nomafupipiko, tk. - Okuyelekanitha - omakondjithathano - oosinonime/omafaathano

iikwatakanithitya nuuntokotumbulo

- iityadhinakwangundu - iityadhina iikwakugumwa

niityadhina iikwaakugumwa

okukondopaleka nokutalululauuyambiitya yi ilongwa ethimbo lya piti

okuulika owino mokulongitha iikupikwatya nomidhi dhiitya nohayi longitha unene osho wo mbyoka ihaayi longithwa unene

- iitumbula yomelaka ihayi lunduluka (eyelekanitho, iitya hayi longithwa niitya yontumba, hol: omvula oya sheka, ekondombolo ohali igi, nsht, iipopiwamayele, nomayeletumbulo)

- oshihampi shiityalonga, hol: kula u mone

- iikupikwatyadhina - ooakronime, hol: UNAM

nomafupipiko, tk. - Okuyelekanitha - omakondjithathano - oosinonime/omafaathano

iikwatakanithitya nuuntokotumbulo

- iityadhinakwangundu - iityadhina iikwakugumwa

niityadhina iikwaakugumwa

okukondopaleka nokutalulula iiambiitya yi ilongwa ethimbo lya piti

okuulika owino mokulongitha iikupikwatya nomidhi dhiitya nohayi longitha unene osho wo mbyoka ihaayi longithwa unene

- iitumbula yomelaka ihayi lunduluka (eyelekanitho, iitya hayi longithwa niitya yontumba, hol: omvula oya sheka, ekondombolo ohali igi, nsht, iipopiwamayele, nomayeletumbulo)

- oshihampi shiityalonga, hol: kula u mone

- iikupikwatyadhina - ooakronime, hol: UNAM - nomafupipiko, tk. - Okuyelekanitha - omakondjithathano - oosinonime/omafaathano ,

iikwatakanithitya nuuntokotumbulo,

- ehoolelamawi/oshityathaneko/onomatopia

- iityadhinakwangundu - iityadhina iikwakugumwa

niityadhina iikwaakugumwa

okukondopaleka nokutalulula iiambiitya yi ilongwa ethimbo lya piti

okuulika owino mokulongitha iikupikwatya nomidhi dhiitya nohayi longitha unene osho wo mbyoka ihaayi longithwa unene

- iitumbula yomelaka ihayi lunduluka (eyelekanitho, iitya hayi longithwa niitya yontumba, hol: omvula oya sheka, ekondombolo ohali igi, nsht, iipopiwamayele, nomayeletumbulo)

- oshihampi shiityalonga, hol: kula u mone

- iikupikwatyadhina - ooakronime, hol: UNAM - nomafupipiko, tk. - Okuyelekanitha - omakondjithathano - oosinonime/omafaathano

, iikwatakanithitya nuuntokotumbulo,

- ehoolelamawi/oshityathaneko/onomatopia

- iityadhinakwangundu - iityadhina iikwakugumwa

niityadhina iikwaakugumwa

Page 42: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

39

2. Okutseya nokulongitha uunongo wakwaalukehe, pailongo naamboka wa nuninwa iitya niilyo yetumbulo kondandalunde mokulesha, mokushanga, mokupopya nomokupulakena pamuthika gwopevi gwoondondo dhopombanda ya pyakudhukilwa esipelo nokutumbula iitya mondjila

Okuspela iitya mondjila pamuthika gwondondo yawo mokulongitha omambwiitya nowino yelongomawi nokutseya oompango nomukalo gwokusipela mondjila iinima tayi landula:

- Iitya yesiku kehe yopondondo ndjoka

- Ewindanda nuuntoko - Eponondanda - Epingakanitho lyuuitumbuli

hol:eimbilo-oshiendjo - Iikwelengi yi na

engelengendjo naambyo kayi na engelengendjo

- Hol: omagege - oondanda - oondanda dhaa na

engelengendjo - uugwedhwa waa na

engelengendjo, unene moonkwamayulundanda, hol: m,n.

- okulundulula y mu i - oonkwambalindanda - iingwanganekitya/iilagalekity

a hol: ompa vs. opena, ndjoka vs ndyoka ndhindhilika vs dhimbulukwa

Okuspela iitya mondjila pamuthika gwondondo yawo mokulongitha omambwiitya nowino yelongomawi nokutseya oompango nomukalo gwokusipela mondjila iinima tayi landula:

- Iitya yesiku kehe yopondondo ndjoka

- Ewindanda nuuntoko - Eponondanda - Epingakanitho lyuuitumbuli

hol:eimbilo-oshiendjo - Iikwelengi yi na

engelengendjo naambyo kayi na engelengendjo

- Hol: omagege - oondanda - oondanda dhaa na

engelengendjo - uugwedhwa waa na

engelengendjo, unene moonkwamayulundanda, hol: m,n.

- okulundula y mu i - oonkwambalindanda hol: ndjoka-ndyoka

Okuspela iitya mondjila pamuthika gwondondo yawo mokulongitha omambwiitya nowino yelongomawi nokutseya oompango nomukalo gwokusipela mondjila iinima tayi landula:

- Iitya yesiku kehe yopondondo ndjoka

- Ewindanda nuuntoko - Eponondanda - Epingakanitho lyuuitumbuli

hol:eimbilo-oshiendjo - Iikwelengi yi na

engelengendjo naambyo kayi na engelengendjo

- Hol: omagege - oondanda - oondanda dhaa na

engelengendjo - uugwedhwa waa na

engelengendjo, unene moonkwamayulundanda, hol: m,n.

- okulundula y mu i - oonkwambalindanda - hol:

ndjoka-ndyoka

Okuspela iitya mondjila pamuthika gwondondo yawo mokulongitha omambwiitya nowino yelongomawi nokutseya oompango nomukalo gwokusipela iitya iipe mondjila niinima tayi landula: Iitya yesiku kehe yopondondo ndjoka

- Ewindanda nuuntoko - Eponondanda - Epingakanitho

lyuuitumbuli hol:eimbilo-oshiendjo

- Iikwelengi yi na engelengendjo naambyo kayi na engelengendjo

- Hol: omagege - oondanda - oondanda dhaa na

engelengendjo - uugwedhwa waa na

engelengendjo, unene moonkwamayulundanda, hol: m,n.

- okulundula y mu i - oonkwambalindanda - hol: ndjoka-ndyoka

Page 43: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

40 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

10. ETALONTSEYO Omusindalandu melongo lyomulongwa ta dhana onkandangala, ohali longithwa ontseyo noowino yi ikwatelela komudhingoloko. Omalalakano gokondandalunde mOmusindalongo otaga holola shoka omulongwa e na okukala a uva ko noowino ndhoka a pumbwa okuteya osho wo ndhoka tadhi ka konakonwa pehulilo lyoshileshwa kehe nomalalakano ngaka oge na okuningilwa etalontseyo. Omusindalongo otagu lalakanene okwiilonga, ihe haku lalakanena etalontseyo nekonakono.Etalantseyo nekonakono oli lile po owala okuyambidhidha eilongo lyomulongwa. 10.1 Etalonseyo lya tsikilathana Opo ku uviwe ko nawa omithika noondondo dhomapyokoko, omikalo dhokutala ontseyo dha yooloka odha pumbiwa, opo ku gandjwe ethano lyi ihwa po nkene omulongwa ta humu komeho miilongwa ayihe. Etalontseyo lya tsikilathana nali ningwe momukalo gwa yela, omupu, nogwanathangwa meilongo lyomulongwa moshilalakanenwa kehe. Uuyelele kehe wa gongelwa wu na sha nehumo komeho lyomulongwa nawu longithwe oku mu pa uuyelele mwaashoka a konakonwa, a lombwelwe mpoka a longa nawa musho, naashoka a longa nuunkundi nokugandja wo omatompelo kutya omolwashike nopeni nopamukalo guni po a longa nuudhiginini. Aavali naa tseyithilwe aluhe nkene aanona yawo taa humu komeho miilongwa ayihe, naya tsuwe wo omukumo ya pandule oyana mpoka ya ninga nawa, yo ya pewe omayele nkene ye na okuyambidhidha oyana meilongo lyawo.

Eyokomeho lyomulongwa moshilongwa nali tseyithilwe aavali monzapo yoskola.

10.2 Etalontseyo tali kuku melongo (ofolomative) nEtalontseyongongo lyomumvo (etalontseyongongo/osamative)

Omikalo mbali dhetalontseyo tadhi longithwa odho omukalo gwetalontseyo gwa tsikilathana nomukalo gwetalontseyongongo lyopehulilo lyomumvo. Omukalo gwetalontseyo tali kuku otagu ningwa momukokomoko gwomumvo okukwathela eilongo nokukwathela okuhwepopeka elongo neilongo momufango. Omukalo gwetalontseyo tali kuku ogu na oshilonga kaalongwa uuna: Tali longithwa okutsa aalongwa omukumo noku ya gwedhela ko kuunongo wawo okweete po oohedhi oombwanawa nokugandja omikalo omiwanawa dhokwiilonga. Etalontseyo lyiilonga yaalongwa otayi kwatha okupotokonona omikundu pamikalo omiwanawa okulongitha shoka yi ilonga. Omulongi ota longitha uuyelele a hwepopaleke omikalo dhokulonga niikwathitholongo yokwiilonga. Omukalo gwetalontseyongongo olyo etalontseyo hali ningwa pehulilo lyomumvo shi ikwatelela keyokomeho nuupondoli womulongwa naashoka omulongwa a adha momukokomoko gwomumvo moshilongwa, kwa gwedhwa uututsu nenge omakonakono gopehulilo lyomumvo. Oshizemo shetalontseyongongo ohashi longithwa okuyela omulongwa a ye kongundu ya landula ko. 10.3 Omikalo dha sheywa naandhoka inaadhi sheywa

Omulongi na konakone omulongwa kehe ngele okwa adha tuu iilalakanenwa mbyoka ya gandjwa momusindalongo kondandalunde, opo a kale e na ethano lya yela mehumokomeho lyomulongwa kehe. Shino otashi vulu ku ningwa pakukonakona nkene omulongwa kehe ta humukomeho moonkalo dha yooloka mekuthombinga lyakwalukehe okupitila mokukonakona, okusimonona nokundhindhilika mokutala eyokomeho kehe lyomulongwa meilongo nomiilonga manga taa konakona iinima iikwawo nokufatulula omauyelele osho wo okutula miilonga ontseyo nokuninga omakwatathano osho wo omayeleko ge li nawa mokukutha ombinga miinima yakwalukehe.

Uuna tashi pumbiwa opo ku longekidhwe omulandu gwetalontseyo lya longekidhwa owina, omulongi ota vulu okulongitha omikalo dha faathana meilongo nokutala oontseyo yoowino dhomulongwa.Elongitho lya longekidhwa owina nuukonakono wopakana otawu vulu ashike okutala

Page 44: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

41 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

ontseyo ya ngambekwa yoowino dhimwe po, onkene inashi pimbiwa ku longithwe ethimbo ele mwaashika. Uukonakono uufupi moshilongwa kehe nawu kale hawu longithwa ashike motundi nopaikando iifupi lela otayi vulu okulongithwa motundi ayihe.

10.4 Etalongushu

Uuyelele tawu zi metalontseyo lya tsikilathana inali longekidhwa owina naandjoka lya longekidhwa owina otawu longithwa komulongi a tseye kutya openi mpoka a pumbwa okulundulula momikalo dhe dhokulonga nomiikwathitholongo ye e shi talela meyokomeho nokoompumbwe dhomulongwa kehe. Pehulilo kehe lyoshitopolwa oshinene shoshilongwa shontumba nopehulilo lyoshikako kehe, omulongwa pamwe naalongwa oye na okutalulula ongushu yomukalo gwelongo paku shi talela miilongadhalwa mbyoka ya manwa, mekuthombinga lyaalongwa, shoka aalongwa yi iilonga naashoka shi na okuningwa opo ku hwepopalekwe onkalo yeilongo nomatsakanithopo giilonga mongundu. 10.5 Omikalo dhoku gandja oondondondjele pandjundo

Uuna taku gandjwa iitsa pamukalo gwetalontseyo lya tsikilathana, osha simana yi kale tayi ulike omuthika gwomulongwa kehe moshilalakanenwa kehe kondandalunde , ihe haku ulika nkene aalongwa yamwe ya adha iilalakanenwa nenge pu kale pu na edhiladhilo kutya iitsa mbino aluhe otayi tulwa pondondondjele A, B, C nosho tuu. Megandjo lyoondondondjele ondanda kehe nayi kale tayi fatulula shoka omulongwa ta vulu oku ulika opo a tulwe pondondo ndjoka. Iifatululi yOondondondjele nayi ningwe aluhe moshilongwa kehe komumvo. Osha simana kaalongi posikola kehe ya longele kumwe, opo ya kale ye na euvoko limwe lyondondondjele kehe nkene tayi ti nonkene taye yi longitha metalontseyo lya tsikilathana opo ku gandjwe iitsa yi li mondjila notayi tsu kumwe moshilongwa kehe. Komukalo nguno iitsa ya gandjwa otayi kala yi shi okwiinekelwa.

10.6 Efatululo lyoondondondjele

Etalontseyongongo lyaalongwa miilalakanenwa yokondandalunde pehulilo lyomumvo nali ulikwe noondondo A sigo E, mpoka A oye gwopombanda, omanga e li mondondo yopevi lela. Nuuna nee oondondo ndhino tadhi gandjwa osha simana dhi kale tadhi holola omuthika gwomulongwa mokwaadha omapyokoko. Ekwatathano pokati kondondondjele nomalalakano gokondandalunde ogu ulikwa mokampungu pevi. Mpoka tashi vulika oondanda otadhi ulikwa onga iitsa peha lyoopelesenda.

Page 45: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

42 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Ondondo % Omuthika (Gr 4 - 7)

Efatululo lyoondondondjele

A 80%+ A adha iilalakanenwa kondandalunde nawa unene pomuthika gwopombanda. Omulongwa a ninga nawa miitopolwa ayihe yomapyokoko gopehulilo lyonkatu.

B 70-79% A adha iilalakanenwa kondandalunde nawa lela. Omulongwa okwa adha omapyokoko gopehulilo lyonkantu konyala miitopolwa ayihe.

C 60-69% A adha iilalakanenwa kondandalunde nawa. Omulongwa okwa ndhindhilika iilalakanenwa yimwe nota vulu oku yi longitha moonkalo dha yooloka.

D 50-59% A adha iilalakanenwa hwepo. Omulongwa okwa adha omapyokoko pomuthika ashike gwopokati. Omulongwa otashi vulika a pumbwa ekwatho meilongo miitopolwa yimwe.

E 40-49% A adha iilalakanenwa iishona yowala. Omulongwa ina adha omapyokoko miilalakanenwa kondandalunde ashike omapyokoko gamwe otashi vulika a kale e ga adha pomuthika gwopevi lela. Omulongwa ota pumbwa ekwatho miitopolwa oyindji.

U 0-39% Ina adha nande oyo iilalakanenwa iishona. Omulongwa ina vula okwaadha omapyokoko pomuthika gwopevi miilalakanenwa kondandalunde, nokekwatho lyomulongi. Omulongwa ota pumbwa ekwatho lyomuule.

10.7 Okuninga etalontseyo nokunyolela mo iitsa

Etalontseyo lya tsikilathana olya pumbwa okulongekidhwa nokutulwa melandulathano lyiilonga petameko lyomumvo lyo nali ningwe nuupu ngaashi tashi vulika. Iitsa mbyoka tayi gandjwa kiilongadhalwa yaalongwa miilonga yomotundi, miilongadhalwa yopakuningwa, moopoloyeka, iipewalonga, niithigilwalonga nosho wo muukonakono uufupi otayi vulu okunyolelwa mofooloma yetalontseyo lya tsikilathana. 10.8 Omalalakano getalontseyo

Omalalakano getalontseyo melaka lyotango ogo:

10.8.1 Okupopya nokupulakena Aalongwa naa vule: 1. okupulakena nuukeka kuuleshwa wopakana notaa vulu okuyamukula komukalo omwaanawa yu ulike euveko lyomuule 2. okupopya neinekelomwene taa longitha enyolwalaka nepopiwalaka taa ulike ontseyo yopombanda melaka, nokukutha ombinga mokukundathana palongelokumwe nayakwawo 3. okugandja uuyelele, omadhiladhilo gawo melandulathano ngaashi naana sha tegelelwa komuntu ta popitha ongundu yaantu 10.8.2 Okulesha nokunyola Aalongwa naa vule: 1. Okulesha muule neithelo nondjungu noneuveko lyokaleshwa 2. taa ulike euveko lyomuule mokugandja uuyelele kwaashoka ya lesha mokaleshwa, omutungilo nowino yomunyoli 3. taa ulike omikalo dhokweeta po iinyolwa ya loolokathana nomalalakano gopawumwene noniilonga yawo pamitono, taa longitha iitya yawo yene nomikalo odhindji dhokutunga omatumbulo nuutendo wa nyolwa melandulathano ewanawa

Page 46: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

43 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

10.8.3 Oompango dhelaka nuuyambiitya Aalongwa naa vule: 1. okusipela iitya neithelo, okulongitha iileshitho noompango dhelaka 2. okulongitha uuyambiitya nomayeletumbulo 3. okulongitha omikalo dhi ili dhokupopya nomathimbo mondjila 4. okutunga omatumbulo gomaludhi gi ili nogi ili 10.9 Etalontseyo lya tsikilathana: omilandu dha ndjandjukununwa Napu kale pu na omwaalu gwiilongadhalwa yetalontseyo lya tsikilathana gwa hogololwa pashikako kehe tayi futwa iitsa noyi na okundhindhilikwa mofooloma yetalontseyo. Etalontseyo ndika nali kale lya longekidhwa nuukeka , iilongadhalwa nayi talwe shi ikolelela komemoranda nosho wo komilandu dhetalo lyiinyolwa. Ngele otaku longithwa omulandu gulwe gwetalo gwaaheshi ngoka gwuukonakono uufupi nagu kale gwa gandjwa tango kaalongwa manga inaya pewa iikononanwa yetalontseyo. Uumbangi mboka tawu ulike nkene iilonga yaalongwa ya longwa nawa,yi li hwepo nenge inayi ningika ngaashi iipewalonga, oombapila dhomayamukulo nadhi kale dha pungulwa poskola sigo opehulilo lyomumvo tagu landula . Aalongi otaa vulu okuhogolola iilonga mbyoka tayi gandjelwa iitsa naambyoka iitsa yayo yi na okundhindhilikwa mofooloma yetalontseyo uuna sha pumbiwa ngaashi sha uthwa ketalontseyo lya tsikilathana lya sheywa. Ondondo yetalontseyongongo otayi ki ikolelela owala kiilongadhalwakonakonwa mbyoka yu uthwa komusindalongo. 10.9.1 Okupopya nokupulakena

Oshilongadhalwa shokupulakena neuvoko oshi na okuningwa lumwe moshikako lwaampoka. Pashilongadhalwa shino omulongi na longekidhe okakonakono kokupulakena taka yamukulwa pakunyola. Iitsa nayi nyolelwe mokampungu kofooloma yetalontseyo, mokakololo hoka ka dhiladhililwa okupulakena neuvoko. Etalontseyo lyepyokoko lyaalongwa mokupopya nali ningwe lumwe moshikako. Iitsa nayi shangelwe mofooloma yetalontseyo, mokakololo hoka ka dhiladhililwa okupopya. 10.9.2 Okulesha nokunyola

Okulesha mokule Ontseyo yaalongwa yokulesha mokule nayi konakonwe lumwe moshikako. Nashi ningwe moka aalongwa taa lesha okaleshwa ye ki ilongekidha manga inaya konakonwa. Omulongi ota vulu okupula aalongwa omapulo omashona taga yamukulwa pakana, ihe naku ndhindhilikwe kutya etalontseyo lya sheywa lyokulesha nali ningwe pamadhewo guuleshewa mboka wa leshwa. Uunamambo Iilonga iihupi ya za muunamambo wu li melongitho nayi talwe moshikako kehe, iitsa e tayi nyolelwa moofooloma dhegandjo lyiitsa. Uunamambo owa topolwa miitopolwa itatu: omahokololo, iinyandwa nuutewo. Ayihe mbino oya pumbwa okukonakonwa momukalo gwashewa pakunyolwa.

i) Omahokololo (ehokololo ele nenge okahokololo okafupi) Oshikalimo shehokololo tashi ilongwa ngaashi aanyandi, elandulathano lyehokololo, omudhingoloko niilanduli. Omapulo taga shangwa naga kale gi ikolelela koshikalimo shehokololo. Aalongwa naa kale taa vulu okuyamukula omapulo kuyoyene taa longitha ehokololo ndyoka ya lesha. Nomoondondo dhoprima dhopombanda omahokololo naga konakonwe muule.

Page 47: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

44 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

ii) Iinyandwa Oshinyandwa oshifupi nashi ilongwe. Oshikalimo shoshinyandwa ngaashi aanyandi, elandulathano lyehokololo niilanduli nayi ilongwe. Naku longekekidhwe omapulo ga za moshinyandwa taga yamukulwa pakushanga. Aalongwa naa kale taa vulu okuyamukula omapulo kuyoyene taa longitha oshinyandwa.

iii) Uutewo

Uutewo mboka wu wetike naamboka waa wetike otawu vulu okulongithwa metalontsey oshampa ashike omapulo taga kala ga za muutewo. Aalongwa inaa konakonwa ashike euveko lyoshikalimo shokatewo, ihe naku talike woo ngele otaa vulu okukwiitungila ko uugumbo kuutewo noshowo ooelemente dhimwe dhuunamambo ndhoka ya longwa mule woshikako.

Omwaalu gwokuleshwa gwa pitikwa mondondo kehe:

Ondondo 4: uutewo 3 NOshinyandwa 1 NEhokololo ele (okanovela) 1 NENGE uuhokololo uufupi 3 komumvo Ondondo 5: uutewo 4 NOshinyandwa 1 NEhokololo ele (okanovela) 1 NENGE uuhokololo uufupi 4 komumvo Ondondo 6: uutewo 5 NOshinyandwa 1 NEhokololo ele (okanovela) 1NENGE uuhokololo uufupi 5 komumvo Ondondo 7: uutewo 6 NOshinyandwa 1 NEhokololo ele (okanovela) 1 NENGE uuhokololo uufupi 6 komumvo

Okulesha nokunyola kwaashono sha leshwa Okulesha uuleshwa u na omapulo gomaludhi gi ili nogi ili owa pumbiwa opo ku konakonwe euvoko lyaalongwa lyomuule notaa pumbwa okukonakonwa momukokomoko gwoshikako. Moshikako kehe omulongi na nyole iitsa nelalakano lyetalontseyo lya tsikilathana lya longekidhwa tayi tulwa mofooloma yokunyolela mo iitsa yetalontseyo.

Naku longekidhwe iilonga tayi tala omuthika gwaalongwa moku eta po sha mokaleshwa kamwe nenge owindji ye u ninga nale noshowo iilonga ya za mwaashoka aalongwa ye wete nomeho nayo nayi konakonwe. Iiholelwa yokushanga sha sha za mwaashoka sha leshwa ongaashi mbyoka tayi kutha uuyelele wa fatululwa okuza mehokololo nenge efatululo Okunyolwa kwa tsikilathana Moshikako kehe namu nyolwe etotwahokololo limwe noshinyolwa oshifupi shimwe mbyoka ayihe yi na okutalwa moshikako yo iitsa tayi nyolelwa mofooloma yokunyolela iitsa. Aalongwa yomondondo 4 no 5 inaa thiminikwa unene ya nyole omwaalu gwiitya metotwahokololo ihe omuthindo nagu kale unene moku tyapula okunyola iinyolwa. Omatotwahokololo: Ondondo 4:15-20 Omatumbulo (Iitya 100-120) Ondondo 5: Iitya 120-150 Ondondo 6: Iitya 150-180 Ondondo 7: Iitya 180-200 Iinyolwa iifupi: Ondondo 4: 6-10 omatumbulo (Iitya 60-80) Ondondo 5: Iitya 80-100 Ondondo 6: Iitya 100-120 Ondondo 7: Iitya 120-150

Page 48: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

45 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

10.9.3 Oompango dhelaka nuuyambiitya Oompango dhelaka Enkankameno lya kola lyopetameko moompango dhelaka otali etitha aalongwa ya longithe elaka komukalo gwa yela, nawa nonepyokoko. Oompango dhelaka nadhi ningilwe etalontseyo taku longithwa omikalo dha yooloka (uukonakono uufupi, omapulo gokuhogolola nomafaathanitho giinima, nsht) ashike osha simana natango ontseyo yawo mokulongitha oompango ndhika muuleshwa yi konakonwe. Iitsa yoompango dhelaka moshikako kehe nayi nyolwe komulongi nelalakano lyetalontseyo lya shewa tali tsikile, nayi nyolelwe mofooloma lyiitsa yetalontseyo Ondeshela Omakonakono gondeshela otaga vulu okuningwa pamikalo odhindji, tayi vulu okuninga nomatumbulo nenge nokatendo taka leshelwa aalongwa, otayi vulu wo okukonakona ontseyo yaalongwa yelaka yokusipela. Osha simana opo aalongwa ya mone omadhewo gokunyola uukonakono wondeshela olwindji. Esipelo nondeshela oyi na okuningwa nelalakano lyokutula owino yaalongwa nuuyambiitya wawo, onkee otaku nkunkilwa kutya ku konakonwe unene uuyambiitya wa kala tawu nyenge aalongwa mule woshiwike/oshikako/omumvo ngo. Uutendo (nenge omatumbulo) naga kwatele mo iitya mbyoka ya mona noya longelwa owina moshiwike/moshikako/momumvo. Otayi vulu okutalwa kaalongwa yo yene nenge kaalongwa ooyakwawo. Ashike okakonakono kamwe kondeshela moshikako naka talike komulongi molwelalakano lyetalontseyo lyopambelewa yo iitsa tayi nyolwa mofooloma yokunyolela iitsa yetalontseyo.

10.9.4 Engongo lyiitsa yetalontseyo lya tsikilathana (CA) pashikako:

Oowino Marks Total

1 Okupopya nokupulakena

Ekonakono lyokupulakena 10

Oshilongadhalwa shokupopya 10

Kumwe 20

2. Okulesha nokunyola

Okulesha muule 10

Uunamambo 10

Okulesha nokunyola kwaashono sha leshwa

20

Etotwahokolo 10

Iilonga iifupi 10

Kumwe 60

3.Elaka nuuyambiitya

Elaka 10

Ondeshela 10

Kumwe 20

KUMWE 100

10.9.5 Iitsa yopehulilo lyoshikako yomonzapo

Iitsa yetalontseyo lya tsikilathana yoshikako shimwe ohayi gwedhwa kumwe sigo tayi ningi 100. Iitsa mbika oyi na okulongithwa monzapo pehulilo lyoshikako 1 no 2. Opo ku hokithwe aalongwa ya kale ye hole okunyolwa omatotwahokololo, oosikola nadhi ethe po

Page 49: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

46 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

omukalo gwokunyolitha aalongwa omatotwahokololo niinyolwa iifupi mesiku lyahugunina lyosikola shoka hashi ningwa nonkambadhala yokukaleka aanona posikola. 10.10 Ekonakonon lyahugunina lyomumvo: Omilandu dha ndjandjukununwa Omalaka agehe gotango moondondo otaga ka nyolwa omakonakono gahugunina gopehulilo lyomumvo, ekonakono lyoposikola/lyopendiki/lyoshikandjo. Ngaashi sha kala shito elalakano lyomakonakono ngaka okutala kutya aalongwa otaa ulike ngiini ontseyo yawo yoowino ndhoka dhi li momusindalongo omvula ndjoka. Okulongekidha nokunyolitha omakonakono ngaka inashi kutha ethimbo lya konda piiwike iyali okuya pehulilo lyomumvo

Ekonakono lyopehulilo lyomumvo oli na oombapila mbali

Ombapila Ondondo 4 Ethimbo Iitsa

Ombapila 1: Okulesha nokunyola

Ombapila 1 oya topolwa miitopolwa iyali. Omaludhi gomapulo oga kwatela mo omapulo taga hogololwa, omapulo gokutya osho/hasho, okuyelekanitha, omayamukulo nomapulo omale ge na sha nelongitho lyelaka. Oshitopolwa 1: Okulesha neuveko (Iitsa 20) Oku na okuningwa oshilongadhalwa shimwe nenge iyali yopakuhokolola nenge okaleshwa, nayi ikwatelela kiinyolwa nenge kiikwamathano ngaashi uufekelathano, omatseyitho gopaipindi

nomafano. Okaleshwa naka kale ke na uule wiitya 150-200.. Omapulo naga kale ge na omithika dha yooloka muudhigu. Oshitopolwa 2 Omapulo naga pulwe ga za mooompango dhelaka ndhoka dha longwa muule woshikako/womvula, hol: iileshitho, omathimbo, okutunga omatumbulo, nsht.

Owili 1

30

Ombapila 2: Okunyola kwa tsikilathana

Ombapila 2 moondondo ndhika (4-7) oyi na ashike oshitopolwa shimwe. Etotwahokololo (Iitsa 20) Aalongwa otaa nyola etotwahokololo ekwakuhokolola kushimwe shomiipalanyolo ine ya gandjwa. (omatumbulo 15-20) Napu kale pu na uupenduthimadhiladhilo ashike mpoka tau pumbiwa ashike nau kale wa ngambekwa.

45 min.

20

KUMWE 50

Page 50: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

47 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Ombapila Ondondo 5 Ethimbo Iitsa

Ombapila 1 Okulesha nokunyola

Ombapila 1 oya topolwa miitopolwa iyali. Omaludhi gomapulo oga kwatela mo omapulo taga hogololwa, omapulo gokutya osho/hasho, okuyelekanitha, omayamukulo nomapulo omale ge na sha nelongitho lyelaka. Oshitopolwa 1 Okulesha neuvoko (Iitsa 20) Miinima ayihe okulesha neuveko (10 iitsa) nokunyola (10 iitsa). Oshilongadhalwa shimwe nenge iyali oyi na okuningwa yi ikwatelela kiileshwa yomahokololo ge li palupe lwokuhokolola, okundjondjomona nokugandja omafano. Naku ningwe iilongadhalwa yi kwatelela kiikwamafano ngaashi uufekelafano, omatseyitho gopaipindi nomafano otamu vulu okukwatelwa okatewo. Omapulo naga kale ge li pamithika dha yooloka muudhigu. Uule wokaleshwa nau kale iitya200-250. Oshitopolwa 2 Oompango dhelaka (Iitsa 10) Oku na okuningwa iilongadhalwa ya za mwaashoka sha longwa moshikako /muule womvula ngaashi iileshitho, omathimbo, okutunga omamtumbulo nsht.

Owili 1 15min

30

Ombapila 2 Okunyola kwa tsikilathana

Oshitopolwa 1 Omatotwahokololo ( Iitsa 20) Aalongwa otaa nyola etotwahokololo ekwakuholola kushimwe shomiipalonyolo ine ya gandjwa. (Iitya 120-150)

Owili 1

20

KUMWE 50

Page 51: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

48 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Ombapila Ondondo 6 & 7

Ombapila 1 Okulesha nokunyola

Ombapila 1 oya topolwa miitopolwa itatu. Omaludhi gomapulo oga kwatela mo omapulo taga hogololwa, omapulo gokutya osho/hasho, okuyelekanitha, omayamukulo nomapulo omale ge na sha nelongitho lyelaka. Oshitopolwa 1 Okulesha neuvoko (Iitsa 50) Omapulo gomokaleshwa (iitsa 40) okunyola kwoodhekwa (iitsa 10) Iilongadhalwa iyali nenge itatu oyi na okuningwa yi ikwatelela kiileshwa yomahokololo ge li palupe lwokuhokolola, okundjondjomona nokugandja omafano. Naku ningwe iilongadhalwa yi kwatelela kiikwamafano ngaashi uufekelafano, omatseyitho gopaipindi nomafano. Uule wuuleshwa ondondo 6 nau kale (iitya 250-300) ondondo 7 nau kale (iitya 300-350). Inaku longithwa uuleshwa woludhi lumwe. Omapulo naga kale ge li pamithika dha yooloka muudhigu. Okunyola kwodhekwa okwa kwatela iinyolwa iifupi ngaashi: oombilive, nsh.t. Oshitopolwa 2 Uunamambo (Iitsa 10) Naga kale omapulo ga za mokahokololo ka leshwa moshikako oshititatu.Omapulo naga kale taga pula ontseyo yuunamambo ndyono yi na okukala ya adhika pehulilo lyiilalakanenwa. Oshitopolwa 3 Oompango dhelaka (Iitsa 20) Oku na okuningwa iilongadhalwa ya za mwaaashoka sha longwa moshikako /muule womvula ngaashi iileshitho, omathimbo, okutunga omatumbulo nsht.

Owili 1 min 45

80

Ombapila 2 Okunyola kwa tsikilathana

Oshitopolwa 1 Omatotwahokololo (Iitsa 20) Aalongwa otaa nyola etotwahokololo ekwakuhokolola kushimwe shomiipalonyolo ine ya gandjwa. (Ondondo 6: Iitya 150-180; Ondondo 7: iitya 180-200)

Owili 1

20

KUMWE

100÷ 2 = 50

Page 52: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

49 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

10.11 Iitsa yepito Etalontseyo lya tsikilathana otali gandja 50% kiitsa yahugunina komumvo noo 50% yekonakono lyahugunina ndyoka hali sitelwa posikola: [Iitsa 50 + iitsa 50 = 100] Ondjundo yoshitopolwa kehe shetalontseyo oyi li ngaashi tashi landula:

Ondondo 4 no5

OSHITOPOLWA EFATULULO IITSA ONDJUNDO

Etalontseyo lya tsikilathana

Oowino dhelaka dha yooloka

100 50%

Ekonakono lyopakunyola

Ombapila 1 30 30%

Ombapila 2 20 20%

Kumwe 100%

Ondondo 6 no 7

OSHITOPOLWA EFATULULO IITSA ONDJUNDO

Etalontseyo lya tsikilathana

Oowino dhelaka dha yooloka

100 50%

Ekonakono lyopakunyola

Ombapila 1 80 40%

Ombapila 2 20 10%

Kumwe 100%

10.12 Okakololo kokutalitha

Elalakano lyetalontseyo Etalontseyo

lya tsikilathana Ombapila

1 Ombapila

2

Okupulakena nokuyamukula 1 √

Okupulakena nokuyamukula 2 √

Okupulakena nokuyamukula 3 √

Okulesha nokunyola 1 √ √

Okulesha nokunyola 2 √ √

Okulesha nokunyola 3 √ √

Oompango dhelaka nuuyambiitya 1 √ √ √

Oompango dhelaka nuuyambiitya 2 √ √ √

Oompango dhelaka nuuyambiitya 3 √ √ √

Oompango dhelaka nuuyambiitya 4 √ √ √

Page 53: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

50 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Elandulathano lyiitya Oshigwedhela: A omukondjithi Omunyandi omunene mokambo, moshinyandwa nenge momuvi (antagonist) (movie)ngoka ta kondjitha ependa esindani niilonga ye nenge nomaihumbato ge. uunyakwa Elongitho lyomunyoli lyiitya, omaiuvo, omikalo dhokupopya, netungopo Womunyoli lyokaleshwa, nsht opo a holele shoka a hala okutya. (author’s craft) okatongotongo Okuhola nokuhokwa nenge okutonda nokwaahokwa sha pwaa na uuyuki, (bias) hol. Omulongikadhona ha gandja iitsa oyindji kaakadhona. (ondhipi, ombuunda) ekwatathano Ekwatathano pokati kiitya mbyoka hayi longithwa unene pamwe (collocation) hol:okugandja onkundana, okukwatwa kenkunku. okakwatakanithi Oshitya hashi kwatelekumwe omatumbulo niitya (connective) endhindhiliko Oshinima shoka u wete/uvite shono tashi penduthana (mokuuva omauivo gontumba momupulakeni nenge momuuvi nenge tashi ku pe nokumona) uuyelele wa gwedhwa ko. Hol: einyengo lyomakuthikuthi komamanya (cue auditory nelilo lyoondhila dhomefuta otayi hololele omuuvi a ndhindhilike kutya oku and visuala) li popepi nefuta. okukoleka Okugandja omaiuvo agehe ga yela, nopwaana omalimbililo edhiladhilo gaashoka sha dhiladhilwa meukililo (explicit) okaleshwa Okaleshwa komauyelele oka kwatela mo: komauyelele okugandja uuyelele, okugandja omafatululo, okuyelitha, okufaathanitha (informational nokuyoolola, ngaashi: omambo, iinyolwa yokiifo, iifo yopamathimbo text) (omagazine).

Iinyolwa yokwiitalitha nokunwetha mo aaleshi yi itaale moshinima shontumba. Iiholelwa = iipopiwa yopapolitika, omatotwahokololo, uunamambo- uuthemba womuntu, uuthemba woomeme, nsht., omatseyitho, ombilive komulongekidhi gwiishangwa.

Okaleshwa gwontumba (okugandja uuyelele komukalo gwepukululo, hol epukululo mokuthaneka, moprejeka, shoka e hole, muudhano nenge miikwatekinika)

Uuleshwa wopailongitho yi ili noyi ili (“owebsite”, uufo womauyelele, uutothwa miileshwa, uufo womauyelele, oolopota dhomapekapeko) niikalelipo pamathano ngaashi: omaukithoteleko, ethanekothimbo, omalandulathaneko, omathanoyelitho,omanyolelomo, uuyalita ombapilatseyitho nografiki (graphs)

Page 54: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

51 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

omuthaneki Omuntu ngoka ha gandja uuyelele nenge uuthano u li pamwe (illustrator) noshinyolwa sha shangwa, popiwa nenge iinyolwa yopautekenika. okukoleka Sha popiwa inaa shi yela, ashike shono tashi popiwa edhiladhilo oshu uvitike ko shaa li meukililo (implicit) omutono gwewi Okuya pombanda nenge pevi kwewi uuna omuntu ta tumbula oshitya (intonation) nenge okantoko iiyetwapo yiilongitho Okweeta po sha taku longithwa omikalo dhokukwatathana dha yi ili noyi ili tulwa mumwe, hol pakumona (omafano) nopakuuva (okwiimba, (multimodel oshipopiwa) presentation) okugandja paufupi Okugandja iisimanitsa moshileshwa (outlines) okuhokolulula Okutya sha shontumba to longitha iitya imwe, unene opo u shi pupaleke (paraphrase) eyakonyolo/ Iilonga yomuntu gulwe nenge omadhiladhilo gomuntu gulwe taga uufuthi wiinyolwa yakwa po pokugulwe te ga po kugulwe ili te ga nyola ga fa ge. (plagiarism) omutotolombo / Uuyelele wa puka , etata lyoshili, okwaana uushili nenge uuyelele opropahanda tawu pukitha tawu taandele, hol: ongundu yompilameno papolitika tayi (propaganda) gandja uuyelele wa puka womepangelo opo ya kaleke po uuwanawa wawo yene. ependa esindani Omunyandi a simana mehokololo, moshinyandwa nenge miinyolwa yilwe (Protagonist) yuunamambo ano ependa elaka Elaka tali opalele onkalo yontumba nenge hali longithwa kaantu lyomudhingoloko yontumba (register) omilandu Omukalo mono iinima yontumba hayi ningwa moshigwana shontumba dhonkalathano (social convention) ekuthoko Okutalela omuntu mefano lya puka nenge okutalela aantu yontumba lyomuntu nayi pevi muudhinwa nomadhiladhilo omawinayi nenge omuntu hasho e li shili, (stereotying) hol: aapolisi aantu ye na onyanya nenge aamati oye na oondunge ye vule aakadhona engongo/etothomo Engongo efupi lyelandulathano lyembo, oshinyandwa, ofilma/ “omovie” (synopsis) nenge lyoshuulukilwa kotv omutungilo Omukalo mono iitopolwa ya yooloka yelandulathano lyehokololo, ehuku gwoshinyolwa

Page 55: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

52 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

(text structure) nenge omadhiladhilo ga kwatakanithwa kumwe omutono gwelaka Omukalo mono omupopi ta popi tagu ulike omaiuvo, shoka ta dhiladhila, (tone) uukwatya tau ulike omaiuvo gomuntu Oshigwedhela B: Okulonga okulesha neuveko okutala manga Okwiilonga kombinga yokaleshwa manga ino ka lesha (previewing) okutengeneka Okutengeneka shoka to dhiladhila tashi ka ningwa sha landula ko (predicting) mokaleshwa. Longitha oshipalanyolo, okaleshwa, omafano opo ge ku kwathe okutunga uugumbo Okweeta po sha momadhiladhilo ngaashi uukwatya, ehala, (visualising) oshiningwanima okwiipula Okwiipula ngele okaleshwa oke na tuu osheetwa po sha sha. Leshulula (questioning) mo ngele owa pumbwa uuyelele natango. Longitha omikalo dha yooloka ngaashi okuleshulula, okulesha to yi komeho nokufatulula iitya membwiitya nenge okupula gulwe Okukwatakanitha Okudhiladhila shoka u shi nale nale kombinga yokaleshwa. Okukonga (connecting) omukalo okukwatakanitha okaleshwa nuuleshwa umwe noshowo nayilwe muuyuni ye ku kundukitha Okumanitha Inferring Longitha uuyelele nontseyo yoye mwene mokuudhitha oomwaka e to tokola ehulitho okuhokolulula Okudhimbulukwa nokuhokolola iiningwanima, okugandja uuyelele, (retelling) iisimanitsa opo mu topolelathane nayakweni okutothamo Okutotha mo omanenedhiladhilo nokugandja paufupi omanenedhiladhilo niitya yoye mwene nengongo outlining and summarising) Okutothamo Okutengeneka elalakano lyomunyoli, okukonga omanenedhiladhilo, (identifying) ehuku nomauyelele ga simana, elalakano naapulakeni yokaleshwa Etalongushu Dhiladhila okaleshwa akehe, e to eta po omadhiladhilo kombinga (evaluating) yaashoka wa lesha okunkalopaleka Okutula okaleshwa monkalo yopandjokonona, pamudhingoloko (contextualing) nopamuthigululwakalo Okudhiladhila muule Okukonakona omaiuvo gopaumwene omashongo kombinga yomaitaalo (reflecting) nongushu yoye mwene Etalongushu Okukonakona ondunge yokaleshwa mwa kwatelwa uukwashili wako (evaluating an nomaiuvo taka pendula momuleshi argument)

Page 56: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

53 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Okuyelekanitha Okukonakona omafaathano nomayoolokopokati kuuleshwa opo wu (Comparing and uve ko Contrasting) Okulesha Okukonga mo iitya ya simana nuuyelele miipalanyolo nokweendelela to nomiiipalanyologona, mofano noshotuu konakona/to konene sha (skimming and scanning)

Page 57: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

54 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

OSHIGWEDHELA C. OMULANDU GWOKUGANDJITHA IITSA YETALONTSEYO LYOKUPOPYA

Iitsa Okupopya mondjila Okupopya nemanguluko

Okupopya elaka tali opalele

Ondjele Onti-5 (Nawa unene) 9-10

uuyumbiitya uuwanawa

noonkondo wa longithwa

ngaashika

kapu na omapuko elaka

omadhiladhilo omawanawa, tage

eta po sha nota tumbula iitya

nawa

ota gandja omadhiladhilo a

manguluka, e na

einekelomwene

te eta po iinima iipe nota gandja

shoka u uvite nemanguluko

omadhiladhilo omapu nawa

noge li mondjila, ta holola

omaiuvo nota gandja uuyelele

ota popi elaka lyu ukila

koshipalanyolo nolya pamba

mboka ta lombwele moompito

odhindji

Ondjele Onti-4 (Nawa) 7-8

uuyambiitya uuwanawa

opu na omapuko omashona

omalupita

ta popi nawa noku na uupuko

uushona ngele ta tumbula iitya

oku na ngaa einekelomwene

mokupopya, nomuntu oto vulu u

kwate mo shoka a hala okutya

ota eta omadhiladhilo omape,

nomaiuvo ge

moompito odhindji ota longitha

uuyambiitya wa manguluka,

nowu na omutungilo omwaanawa

Ondjele 3 (Uupokati wontseyo) 5-6

uuyambiitya owu li hwepo

opu na ngaa uupuko welaka

ota tumbula iitya shu ukila ko,

oshipopiwa osha yela

konyala ota popi a mbandapala,

ashike oku uvitike shoka a hala

kutya

ote eta po sha oshipe omalupita

ota longitha elaka lya hokiwa,

mekwatathano lyesiku kehe.

Ondjele 2 (E li pevi lyuupokati wontseyo) 3-4

uuyambiitya wu na omainda nopu

udha omapuko gelaka

ita longitha elaka mondjila

ota vulu okuuvika, ihe ota pumbwa

eyambidhidho, moompito dhimwe

ku uvitike

okwa mbandapala, noku na

uudhigu nepyokoko lyelaka, opo

u uvike.

ota tampauka

ethimbo limwe ota longitha elaka

lyu ukila kwaashoka a pewa a

popye nokwaamboka ta popi

nayo nokwaamboka ta lombwele

Ondjele 1 (Ta nyengwa) 1-2

uuyambiitya ke wu na nande ota

pumbwa eyambidhidho okuza

komulongi

ita popi nande iinima ya yela, notu

uvika ko nuudhigu.

okwa pumbwa kwi idheula

okupopya

ota popi nuumbanda

ota longitha ashike nawa

moonkalo ndhoka dhi igililwa,

okwa pumbwa ekwatho

Page 58: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

55 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Oshigwedhela D

OMULANDU GWOKUGANDJITHA IITSA YETALONTSEYO LYOKULESHA MOKULE

Oonkatu Omutumbulilo gwiitya Epyokoko mokulesha Omutono nomungengulilo

Onkatu 5 9 – 10

Etumbulonawa lyiitya. A pyokoko nawa mokulesha nopwaahe na ekakadhalo lyasha.

Omutono nomungengulilo tagu ulike omayooloko.

Onkatu 4 7 – 8

Etumbulonawa lyiitya ihe opu na omapuko omashona.

A pyokoka noiha kakadhala nande. Omapuko omashona momutono gwewi, nomutumbulilo gwiitya yomatumbulo.

Onkatu 3 5 – 6

Etumbulo lyiitya oli li hwepo.

Kee na ekakadhalo nokwa pyokoka. Omutono nelondo lya yooloka hwepo notali kwatha hwepo elesho neitulemo.

Onkatu 2 3- 4

Etumbulo lyiitya kaa li li nawa nekakadhalo tali eta okwaahayela nawa mokulesha.

Epyokoko li li hwepo ashike olya pumbwa eitulemo lya gwedha po.

Omutono gu ukila ko ohagu holoka mo olupita.

Onkatu 1 1 - 2

Etumbulo lyiitya alihe kali li mondjila tali piyaganekwa kekakadhalo nokelesho kashona.

Elesho tali kakadhala nolya pumbwa eitulemo enene.

Eyooloko eshona nenge pwaahe na nandenande omutono gwasha.

Page 59: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

56 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

OSHIGWEDHELA E Okakololo kokutalitha etotwahokololo

Oshikalimo, nomutungilo gwetotwahokololo

EL

ON

GIT

HO

LY

EL

AK

A

Om

utu

ngilo

gw

ela

ka g

wa lo

ngithw

a m

ondjil

a

mo

ma

tum

bulo

. U

uyam

biit

ya w

a g

wana,

niit

ya y

a

topolw

a m

ondjil

a.

Om

ipoyofa

no n

iipopiw

am

ayele

mw

a k

wate

lwa iile

shifo,

oya lo

ngithw

a n

aw

a.

Uupuko u

ushona

Om

atu

mbulo

ga tungw

a n

aw

a k

onyala

uuyam

biit

ya

nom

ayele

tum

bulo

oga lo

ngithw

a n

aw

a.

A longitha

om

ukalo

gw

o k

unyola

eto

twahokolo

lo.

Uupuko

uushona. E

topolo

lyiit

ya o

li li

naw

a

Uutu

mb

ulo

wanath

angw

a w

a tungw

a n

aw

a n

ow

u u

kila

ko. O

ma

puko o

gendji

ita

ga im

bi om

ule

shi u u

ve k

o.

Eto

polo

lyiit

ya o

li li

hw

epo.

Elo

ngitho lyom

ayele

tum

bulo

nom

ipopyofa

no tali

eta

epiy

agano.

Uuyam

biit

ya o

wa n

gam

bekw

a n

oin

aw

u

yela

. O

ma

puko o

gendji

taga im

bi om

ule

shi au u

ve k

o

oshin

yolw

a. E

topolo

nespelo

lyiit

ya k

ali

li m

ondjil

a.

Kam

u n

a e

silo

shim

pw

iyu lyela

ka. O

ma

puko g

e li

kontu

ntu

lu.

Om

ule

shi ta

kondjit

hw

a a

fekele

shoka s

ha

shangw

a.

Oshin

yolw

a ita

shi vulu

okule

shw

a

1. Etotwahokololo tali nyanyudha kwaahe na we. Omutungilo tagu hokitha, nolya za momamoneno gomushangi mwene. Oshikalimo sha yela noshi ikwatelela koshipalanyolo. Olyo dhingi kwaahe we.

17-20 15-16 3-14 11-12 9-10

9-10

8

7

6

5

2. Etotwahokololo tali nyanyudha, li na omutingilo omuwanawa. Oshikalimo sha yela noshi ikwatelela koshipalanyolo. Omadhiladhilo nuutendo oga landulathana nawa.

15 – 16 13 – 14 11 – 12 9 – 10 7 - 8

8

7

6

5

4

3. Etotwahokololo li li hwepo, li na omutungilo gu li hwepo. Oshikalimo sha yela, shi ikwatelela koshipalanyolo. Omadhiladhilo ga kwatelwa kumwe etameko nehulitho.

13 – 14 11 – 12 9 – 10 7 – 8 5 – 6

7

6

5

4

3

4. Etotwahokololo tali sitha uunye, shaashi oshikalimo osha ngambekwa. Oshikalimo sha lyatathana nonande omanenedhiladhilo ge eta ko ngaa okandungu. Omadhiladhilo kage li melandulathano lyuutendo. Uufupi unene

11 – 12

9 – 10

7 – 8

5 – 6

3 - 4

6

5

4

3

2

5. Etotwahokololo li na euveko lyoshipalanyolo eshona. Omutungilo gwa nkundipala tagu vundakanitha omuleshi. Omadhiladhilo ganathangwa unene. Kape na ekwatathano pokati koshikalimo noshipalanyolo.

9 – 10

7 – 8

5 – 6

3 – 4

1- 2

5

4

3

2

1

Page 60: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

57 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Oshigwedhela F Okakololo kokutalitha iinyolwa iifupi

Oku na aaleshi komutima mokulongitha omuhingo nelaka li li mondjila. Okugwanitha po oshinyangadhalwa ekwatathano, nomutungilo gwoshikalimo

1. Okwa longitha omadhiladhilo ge mwene melaka nomomuhingo. Okwa gandja euveko ewanawa komuleshi. Omapuko omashonalela. Iileshitho oya longithwa mondjila nawa.

2. Okwa longitha elaka tali opalele, omuhingo tagu gandja euveko komuleshi. Omapuko omashona, iileshitho oya longithwa mondjila.

3. Elongitho lyelaka li na uupokati ashike otali opalele. Otali hokitha omuleshi kashona. Omapuko ogendji taga ngambeke euveko lyomuleshi. Iileshitho oya longithwa mondjila hwepo.

4. Okwa longitha elaka lyanathangwandyoka poompito dhimwe itali opalele noitali uvika ko komuleshi. Elaka lya longithwa papuko, omutungilo gwomatumbulo nomomayeletumbulo otaga eta evundakano.

5. Uunkundi melongitho lyelaka moshinyangadhalwa nonande poompito dhimwe oli uvitike ngaa. Omolwomapuko ogendji, omuleshi ota thininikwa a dhiladhile noonkondo, opo u uve ko eityo lyoshinyolwa. Inamu longithwa iileshitho nandenande.

1. Oshinakugwanithwa okwe shi adha nawa oshikalimo sha ndjandjukununwa mo nawa. Oshikalimo shi na omutungilo gwa yela tashi gandja euveko ewanawa. Moshinyolwa omwa longithwa uunkulungu welaka (ngele ontumwafo, oyi na ondjukithi, epopitho, olutu lu li muutendo nehulitho li li mondjila).

9 – 10

8

7

6

5

2. Oshinakugwanithwa osha adhika ngaa. Oshikalimo shi li hwepo, omutungilo gu li melandulathano tagu kwatha meuveko.

8

7

6

5

4

3. Euveko lyoshinyangadhalwa olyu ulikwa. Oshikalimo oshi li mondjila, ashike inashi ya muule. Omutungilo otagu ulike euveko eshona.

7

6

5

4

3

4. Euveko lyoshinyangadhalwa inali adhika. Yimwe yomoshikalimo oyu yukila ko ngaa. Omutungilo okonyala ngaa gu ete elalakano neuveko lyoshinyolwa.

6

5

4

3

2

5. Oshinyangadhalwa ke shi uvite ko. Okwa gandja oshikalimo shanathangwa, sho inashi gwana noshe etwa po nuunkundi lela.

5

4

3

2

1

Page 61: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

58 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Annexe C: Ofooloma yiitsa yetalontseyo: Oshindonga Elaka Lyotango Ondondo 4 - 7 ONDONDO: _______ ONGUNDU: _______________ OMUMVO: _____________________________________________ OSKOLA: ___________________________________________ OMULONGI: _________________________________________

Edhina lyomulongwa

OS

HIK

AK

0

Okupopya nukupulakena

Okulesha nokunyola Elaka nuuyambiitya

Iits

a y

os

hik

ak

o

KU

MW

E (

Iik

ak

o ita

tu)

IIT

SA

YO

SH

IKA

KO

(3

00

÷6

)

Iits

a y

ek

on

ak

on

o

IIT

SA

YO

KU

YE

LA

Ok

up

ula

ke

na

neu

veko

Osh

ilong

ad

ha

lwa

sh

oku

po

pya

KU

MW

E

Oku

lesha

muu

le

Uu

na

ma

mb

o

Osh

ilong

ad

ha

lwa

sh

oku

lesha

noku

nyo

la

Eto

twah

oko

lolo

Osh

inyolw

a

oshifu

pi

KU

MW

E

Ela

ka

On

de

she

la

KU

MW

E

10 10 20 10 10 20 10 10 60 10 10 20 100

300

50 50 100

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

Page 62: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

59 NIED Syllabus: Generic First Language Senior Primary Phase 2013

Page 63: Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND … · 2020. 4. 5. · Republic of Namibia MINISTRY OF EDUCATION, ARTS AND CULTURE SENIOR PRIMARY PHASE To be implemented in 2016

The National Institute for Educational Development Private Bag 2034 Okahandja NAMIBIA Telephone: +264 62 509000 Facsimile: +264 62 509073 Website: http://www.nied.edu.na ©NIED, 2014