renacemento e humanismo

Unidade 2 :RENACEMENTO E HUMANISMO.

AS NOVAS CORRENTES RELIXIOSAS

http://timerime.com/es/linea_de_tiempo/1913772/RENACEMENTO/

o Renacemento supón un cambio radical na concepción do home respecto da Idade Media

LIÑA DE TEMPO DE RENACEMENTO E HUMANISMO.-

1378-Cisma de Occidente

1440(década)-Imprenta

1483-Nacemento de Lutero

1515-Bula papal de León X

1521-Dieta de Worms

1545-Concilio de Trento

1555-Paz de Augsburgo

http://timerime.com/es/linea_de_tiempo/1913772/RENACEMENTO/

Nesta unidade imos estudar unha das épocas máis destacadas da historia de Europa: o Renacemento. Este termo ten dúas definicións: unha ampla ou extensa, que atende ao estudo de todo tipo de fenómenos económicos, sociais, políticos… que se producen no vello continente durante os séculos XV e XVI, e outra reducida, que se centra basicamente nos feitos culturais. Optamos por centrarnos nesta última, estudando os principais cambios na maneira de ver o mundo e ao home (entendido no senso literal home non muller) e nas principais apartacións na esfera do coñecemento que se producen nesta época de intensa vitalidade creadora.






1521-Dieta de Worms



Ver esta liña de tempo: http://timerime.com/es/linea_de_tiempo/1913772/RENACEMENTO/

A Reforma é sen dúbida outro polo de interese do século XVI. Este movemento relixioso que tiña como obxectivo a reforma da Igrexa Católica conducirá á ruptura da unidade relixiosa europea e á institución das Igrexas protestante- Luteranismo, Calvinismo, Anglicanismo- aínda vixentes hoxe en día.






1521-Dieta de Worms



1.- O RENACEMENTO

Leonardo da Vince representa no debuxo as proporcións entre os membros de corpo humano para conseguir a maior beleza e harmonía entra as partes






1521-Dieta de Worms



Podemos definir o Renacemento como a primeira época da Idade Moderna, séculos XV e XVI, que inicia unha nova etapa na historia de Europa Occidental caracterizada pola aparición dunha serie de fenómenos políticos (aparecen os Estados Modernos), económicos (é a época dos descubrimentos e do xurdimento do capitalismo mercantil), relixiosos (etapa de crise que prepara a reforma plena), e científicos (danse os primeiros pasos do racionalismo e do método experimental). De todos estes aspectos, debemos considerar como fundamentais os feitos culturais. O Renacemento é pois un movemento cultural que se manifesta nunhas creacións literarias e plásticas específicas e que ten o seu principal centro en Italia, aínda que despregará a






1521-Dieta de Worms



súa influencia por toda Europa Occidental. As súas características principais son:

*A súa admiración e interese polo legado cultural do mundo clásico (Grecia e Roma) que se fai patente en diversos eidos:

- Lingüístico: intentan recuperar o latín clásico e o grego- Literario: coa recuperación de manuscritos da Idade Antiga- Filosóficos: admiran a filósofos como Platon e Aristóteles- Artístico: redescobren as grandes obras arquitectónicas e

escultóricas do mundo antigo.






1521-Dieta de Worms



*Exaltación do home (non da muller) como centro do universo- antropocentrismo-:

- O “home” é esencialmente libre, é dicir, pode escoller entre un número de posibilidades infinitas e coa súa intelixencia e as súas mans transformar o mundo no que vive. Temos que lembrar que na época medieval tiñan a imaxe do home como unha criatura débil e dependente






1521-Dieta de Worms



de Deus. Xurde agora, unha nova concepción do home, un humanismo novo.

- Unha das alternativas que ten o “novo home” é o pracer que leva á felicidade. Por contraposición, na Idade Media o mundo era un val de bagoas.

- A nova valoración do “home” está relacionada coa virtude ou desenvolvemento da personalidade, que permite que “os homes”, grazas ao seu esforzo, podan chegar a destacar no campo de batalla ou en actividades políticas, artísticas e literarias.






1521-Dieta de Worms



*O Renacemento non esquece o contorno do “home” e propicia un descubrimento da natureza que aparece en todas as obras artísticas e literarias.

*Estamos ante unha cultura urbana, burguesa e con cartos

*Secularización da cultura:






1521-Dieta de Worms



- En canto ao seu obxectivo, xa que a teoloxía é substituída polas letras profanas

- Os novos mecenas van ser príncipes ou grandes señores que impulsan novas institucións culturais como a Academia.

*Novas directrices estéticas como a valoración do espido, a utilización da perspectiva, etc.






1521-Dieta de Worms








1521-Dieta de Worms



Italia, berce do Renacemento, estaba dividida en diferentes estados

2.- O HUMANISMO.

Erasmo de Roterdam.






1521-Dieta de Worms



Os axentes do Renacemento van ser os humanistas, aqueles estudosos dos clásicos formados en disciplinas como a gramática, a retórica, a filosofía... que atenden ao mellor desenvolvemento do home.

Os primeiros humanistas xorden en Florencia no século XV, cidade que se veu favorecida polo mecenado continuado da familia Médicis. Desde a Toscana o humanismo extenúese a toda Italia e a finais do século XV o centro pasa a Roma e a finais de século expórtase a toda Europa Occidental






1521-Dieta de Worms



É un labor complexo explicar que temas van ser obxecto de estudo para os humanistas, porque o humanismo é un saber aberto ante todo, pero podemos sinalar as correntes máis destacadas:

*Corrente literaria e filolóxica. Céntrase no estudo dos textos clásicos. Podemos destacar a figura de Lorenzo Valla. Os principais centros serán Florencia, Venecia, París e Lyon.






1521-Dieta de Worms



*Esfera filosófica. Pretenden fusionar filosofía e relixión. É o caso de Marsilio Ficino que intenta unir platonismo e cristianismo. Destaca a cidade de Florencia

*Corrente de carácter científico que traballa no estudo da física, matemáticas e da natureza. Destacan Vasalio en Padua e Copérnico en Nüremberg.

*Corrente relixiosa. Seus seguidores intentan recuperar os textos sagrados na súa orixinalidade, facendo traducións que acheguen o






1521-Dieta de Worms



coñecemento das Sagradas Escrituras ao pobo. Destaca Erasmo de Roterdam, que defende unha nova relixión máis pura, interiorizada e espiritual baseada na volta as fontes bíblicas e a imitación da vida de Cristo. Aínda que crítico coa Igrexa non racha con ela.

*Corrente xurídica, que pon o énfase en textos de dereito, sobre todo de dereito romano.

*Corrente cívica. Destaca Maquiavelo que analiza cales deben ser as virtudes que debe ter o príncipe moderno: prudencia, xustiza, fortaleza,






1521-Dieta de Worms



fidelidade...O príncipe non debe gañarse a fama de perverso, aínda que en ocasións teña que comportarse como tal para gobernar con éxito.

A outra gran figura desta corrente é o inglés Tomás Moro autor de “Utopía” (1516),obra na que fala dunha sociedade ideal onde non hai propiedade privada, criticando os abusos da nobreza e o despotismo dos príncipes renacentistas.






1521-Dieta de Worms



Tomas Moro

O principal medio de difusión do humanismo vai ser a Imprenta- técnica perfeccionada por Gutenberg na decenio de 1440- que fai posible a revolución do libro. Outro medio de expansión vai ser o desprazamento de humanistas italianos a diversas partes de Europa para ensinar latín, grego, retórica... Cando acontece isto, os estudosos europeos solicitan a súa admisión nas universidades italianas e á volta desde as súas cátedras, difunden o humanismo.






1521-Dieta de Worms



3.- A CRISE ESPIRITUAL EUROPEA: UN NOVO MAPA RELIXIOSO.

3.1 As causas da Reforma.

Poucos fenómenos históricos suscitaron unha bibliografía tan ampla e extensa como a Reforma. Toda unha serie de autores aportaron diversas






1521-Dieta de Worms



opinións sobre as posibles causas, que podemos resumir nas seguintes interpretacións:

Sacro Imperio Romano Xermánico, continuación do antigo Imperio Romano. Cada estado estaba gobernado por un principe.






1521-Dieta de Worms



*Causas de tipo moral:

- Os protestantes cren que o inicio da Reforma débese á situación de descomposición interna que vivía o corpo eclesiástico. Así, o papado vivira momentos críticos durante o século XIV como o Desterro de Avignon (1309-1377) e o Cisma de Occidente (1378). O alto clero desenvolvera, debido a súa orixe aristocrática, un xeito de vida nobiliario que o afastaba do seu labor pastoral. Esta situación era compartida polo baixo clero que se caracterizaba pola súa ignorancia e falta de formación.






1521-Dieta de Worms



-Os católicos, pola contra, elaboran a súa propia interpretación e ven a Lutero, un dos primeiros reformadores, coma un home corrupto e desequilibrado.

*Causas de tipo político: o territorio alemán, berce da reforma luterana, estaba neses momentos composto por uns trescentos estados entre principados laicos e eclesiásticos, cidades libres, etc. era o Sacro Imperio Romano Xermánico ou o que o mesmo o Imperio Alemán. Unha serie de autor@s cren que algúns príncipes alemáns uniríanse ao movemento






1521-Dieta de Worms



reformista co único obxectivo de apoderarse das terras da Igrexa Católica e engrandecer así o seu poderío económico e territorial.

*Causas sociais: algúns estudos opinan que a Reforma xurde debido á aparición dun novo grupo social burgués, que obtén a súa riqueza do comercio e que busca uns valores relixiosos distintos ós da nobreza feudal.

*Causas de tipo económico: outros estudos defenden que a Reforma xurde debido ao novo tipo de economía imperante: urbana, capitalista






1521-Dieta de Worms



(vinculada ao comercio) e burguesa. Mentres, a Igrexa Romana seguía vinculada a unha economía feudal baseada na terra.

*Causa de tipo relixioso: para a maior parte d@s historiador@s, un fenómeno relixioso como a Reforma, ten que ter unha orixe relixiosa. Así, a medida que a Igrexa aumentara a seu poder político e a súa riqueza, un sector do laicado convencese de que a Igrexa afastárase do que debera ser unha institución relixiosa con fins espirituais e se converte nunha organización preocupada por asuntos terreais. Estes grupos de laicos que procuran unha Igrexa máis espiritual serán os que potencian a Reforma.






1521-Dieta de Worms



3.2 A Reforma Luterana

Martín Lutero (1483-1546) naceu en Eisleben, nunha familia de mineiros que ascendera socialmente e tiña unha situación económica desafogada. O seu pai quería que fose avogado, pero en 1505 entrou no convento dos agostiños de Erfurt. Parece que se converteu en frade polo pánico que lle inspiraba a idea do castigo divino despois da morte. En 1509, foi






1521-Dieta de Worms



trasladado ao mosteiro agostiño de Wittenberg, onde vaia a exercer de doutor en Teoloxía na súa universidade.

En 1515 o papa León X decretou unha bula especial de xubíleo para recadar cartos para a construción da Basílica de San Pedro, en Roma. A compra de bula liberaba tanto a mort@s como viv@s dos castigos do purgatorio. Lutero decidiu protestar contra a venda de bulas en Alemaña, e en 1517 fixo públicas as súas noventa e cinco teses contra as indulxencias.

O monxe Dominico Juan Tetzel encargado de vender as bulas en Alemaña.






1521-Dieta de Worms



En 1520, León X acelerou o proceso contra as doutrinas de Lutero na bula Exurge Domine. Nese mesmo ano Lutero escribiu tres panfletos que hoxe son considerados os documentos máis importantes da Reforma: “ Á Nobreza cristiá da nación alamana”, “ Sobre o cativerios babilónico da Igrexa” e “ Respecto á liberdade cristián”. A partir dos seus escritos, podemos sintetizar a doutrina luterana nos seguintes puntos:

- Xustificación pola fe: do estudo da Carta de San Paulo ós romanos saca a conclusión de que os homes por natureza tenden ao pecado, pero se de






1521-Dieta de Worms



verdade teñen fe en Deus, o Señor daríalles a salvación. Os cristiáns deben facer boas obras non para gañar o ceo, senón como agradecemento á piedade divina.

- Sacerdocio Universal: todos os cristiáns son iguais e bispos e sacerdotes non son superiores ao resto dos crentes. Elimina as diferenzas entre laicos e eclesiásticos.

- Interpretación libre da Biblia: o papa non ten ningún dereito a decidir o significado da Biblia, pois calquera créente pode interpretala.






1521-Dieta de Worms



- Os Sacramentos quedan reducidos a dous: Bautismo e Eucaristía, xa que fora o medio utilizado por Roma para someter a vida dos cristiáns.

- Debían permitir o matrimonio dos sacerdotes. Lutero casouse cunha ex- monxa.

- Debe empregarse no culto a lingua propia xa que o latín resulta incomprensible para a maioría dos fieis.






1521-Dieta de Worms



-Suprime toda ostentación e luxo nos templos.

Martín Lutero

Roma excomungou a Lutero en 1521 e quería que o emperador Carlos I engadise a súa condena. Na Dieta de Worms ( 1521) negouse a retractarse e foi declarado proscrito dentro do Imperio alemán. Na Dieta de Spira (1529) os príncipes luteranos protestaron contra a decisión da maioría católica que lles






1521-Dieta de Worms



impedía ser a cada un responsable da fe relixiosa no seu propio estado. De aquí deriva o nome de protestantes. O Emperador convocou de novo a Dieta en Augsburgo (1530) coa intención de resolver o problema. Alí os protestantes presentaron a Confesión de Augsburgo expoñendo a súas crenzas,pero a Dieta non logrou solucionar os seus problemas. Polo tanto, os príncipes protestantes uníronse na liga de Esmalkalda, apoiada por Francia, Inglaterra e Holanda, que foi derrotada en Mühlberg polo emperador en 1547. Posteriormente en 1552, os príncipes o baten en Insbruck.






1521-Dieta de Worms



O punto final chegou coa Paz de Augsburgo en 1555, na cal se recoñecía que cada príncipe de cada estado podía decidir si quería ser católico ou protestante e que os seus súbditos terían que seguir a súa decisión , e se non emigrar a outro estado. O luteranismo conseguía o carácter de confesión cristián plenamente establecida e vai a estenderse por Alemaña, Centro- Europa e Países Nórdicos.






1521-Dieta de Worms



3.3. O Calvinismo






1521-Dieta de Worms








1521-Dieta de Worms



Juan Calvino

Juan Calvino naceu en Noyon, ao norte de París en 1509 nunha familia acomodada, o que lle permitiu unha boa educación pasando posteriormente a






1521-Dieta de Worms



estudar leis en Bourges e París. Comprometido nas loitas relixiosas en favor das ideas luteranas tivo que abandonar París e refuxiarse en Basilea, onde publicou en 1536 “ A Institución da relixión cristián”.

Posteriormente marcha a Xenebra onde se pon á fronte da reforma desta cidade (1536-1538). A súa intransixencia e rixidez fixo que impuxera unha estrica disciplina moral, o que lle supuxo a oposición de certos sectores contrarios chamados por Calvino “ libertinos”. É expulsado da cidade e entre 1538-1541 vive en Estrasburgo. De novo volta a Xenebra en 1541 onde leva un programa reformador ata a súa morte en 1564.






1521-Dieta de Worms



As innovacións da Reforma Calvinista respecto á doutrina luterana son as seguintes:

- A Predestinación. Deus é omnipresente e coñece desde o seu nacemento o destino dos homes, é dicir, sabe de antemán si se salva ou condena.

- Calvino propón un novo modelo organizativo da Igrexa, aspecto que Lutero desatendera. O Estado estaba sometido á Igrexa, e era un estado






1521-Dieta de Worms



teocrático, educador e destinado ao servizo de Deus. Nas comunidades calvinistas é importante a orde e a disciplina e así crea distintos colexios e organismos dos cales o Consistorio formado por seis pastores e doce anciáns e presidido por Calvino era o órgano supremo.

A doutrina calvinista vai a estenderse desde Xenebra a Francia, Países Baixos, Alemaña, Polonia, Hungría, Inglaterra e Escocia.






1521-Dieta de Worms



3.4. O Cisma Inglés: o Anglicanismo.

A Reforma inglesa ofrece o exemplo dunha reforma querida e dirixida polo príncipe. A Henrique VIII lle preocupaba enormemente e excesiva influencia que tiña Roma sobre o clero do seu país e sobre todo envexaba os seus medios económicos. O rei que casara coa súa cuñada Catarina de Aragón, e ante a imposibilidade de ter fillos varóns, inicia os contactos co Papa






1521-Dieta de Worms



para lograr o divorcio. A negativa de Roma leva á ruptura da Igrexa inglesa con Roma.

En 1534 pola Acta de Supremacía recoñecese ao monarca Henrique VIII como cabeza suprema da Igrexa Anglicana. Esta ruptura foi acompañada pola desamortización dos bens monásticos que foron redistribuídos entre a Coroa e outros beneficiarios como a burguesía. A nivel doutrinal o rei nun principio intentou manter a ortodoxia, aínda que logo achegouse ao luteranismo. Coa súa filla Isabel asentase definitivamente o Anglicanismo, cun credo basicamente católico, excepto na organización da Igrexa.






1521-Dieta de Worms



Enrigue VIII






1521-Dieta de Worms



3.5 A Contrarreforma Católica.

Mentres por todo o continente se sucedían movementos reformadores, nos países de Europa Meridional- Occidental cada vez tiña máis forza a idea dunha Reforma Católica. O Concilio de Trento (1545-1566) tomará importantes decisións no que se refira tanto na doutrina como na moral.

A nivel doutrinal:- Posibilidade de acadar a salvación do home a través das súas obras






1521-Dieta de Worms



- Interpretación das Escrituras a través dos concilios, da igrexa e dos teólogos

- Unidade dos setes sacramentos, por medio dos cales a graza de Deus chega ao home

-O latín será idioma de culto

- Culto a virxe e os santos, existe o purgatorio e o valor das indulxencias






1521-Dieta de Worms



En canto á moral intentan reformar os costumes do clero: melloran a selección e preparación de clérigos a través dos seminarios, incrementan as tarefas pastorais como predicación e a catequeses, manteñen o celibato eclesiástico e recomendan ós bispos visitar frecuentemente as súas dioceses.

Sesión do Concilio de Trento






1521-Dieta de Worms



A reforma impúxose non só a través do Concilio de Trento senón tamén con activos medios de propaganda, coma a Arte Barroca, as vidas de santos, as Ordes relixiosas- xesuítas, escolapios- e grazas tamén a un control dos crentes a nivel individual coa confesión e a nivel xeral coa Inquisición.






1521-Dieta de Worms



4.- A Arte do Renacemento

4.1 O Renacemento en Italia

Desde o punto de vista cronolóxico presenta dous momentos: O Quattrocento ou primeiro Renacemento, no século XV e con centro en Florencia. E o Quinquecento ou segundo Renacemento, no século XVI en






1521-Dieta de Worms



Roma. A crise do estilo aparece a mediados do século XVI, coincidindo coa Contrarreforma Católica, dando lugar ao movemento denominado Manierismo.

Neste período, a arte como actividade intelectual escapa da escasa consideración social da etapa medieval. Os artistas teñen agora os seus talleres e príncipes, nobres e burgueses farán que participen nas reunións dos seus pazos. Xorden os mecenas, aristócratas e familias enriquecidas que protexen e financian os labores artísticos. Algúns destes mecenas foron os Médicis, ricos comerciantes florentinos amigos de Donatello, Botticelli.






1521-Dieta de Worms



As principais características deste estilo son as seguintes:

- O Renacemento persegue como ideais a recuperación de temas e formas da Antiguedade grega e romana

- A idea de beleza conséguese grazas ao estudo da natureza e das súas leis, de aí o interese polas proporcións do corpo humano e seu movemento. Os artistas volven á medida humana como centro do seu traballo.






1521-Dieta de Worms



- O sistema de representación desenvolvido polos artistas consiste nun escenario no que os obxectos e figuras sitúanse en función da distancia a un punto de visión único. É a chamada pirámide visual. Deste xeito a perspectiva representa a natureza no espazo plano que aparenta o tridimensional.






1521-Dieta de Worms



4.1.1. A Arquitectura.

As ordes e sistemas construtivas tomadas da Antiguedade Clásica e a nova perspectiva darán lugar a edificios organizados segundo un modelo construtivo- o cubo- que se repite na planta.

Esta ordenación do espazo ten a súa máxima expresión no planeamento urbano das novas cidades. Algúns proxectos non chegaron a construírse, aínda que conservamos exemplos do urbanismo renacentista na cidade de Placenza,






1521-Dieta de Worms



con pazos e igrexas abertas ás vías principais de carácter rectilíneo e barrios proxectados en retícula.

A arquitectura relixiosa presenta como novidade o uso da cúpula.

Quatrocento. A Igrexa florentina de San Lourenzo, obra de Brunelleschi, aplica a pirámide visual ao espazo arquitectónico conseguindo que as liñas do chan, teito e entablamento queden fundidas nun único punto de fuga que conduce ao altar. Este arquitecto constrúe tamén a igrexa de Santa María das Flores en Florencia que ofrece o exemplo máis significativo das






1521-Dieta de Worms



cúpulas renacentistas cos seus 42 m de diámetro. A audacia do autor é notable ao introducir na súa constrición en 1418 un referente visual e simbólico da cidade

Cúpula da catedral de Florencia. Brunelleschi

Quinquecento. A capitalidade do arte pasa agora a Roma, onde a principios do século XVI os papas Sixto IV, Xulio II e León X serán os novos mecenas que convertan á cidade no centro artístico e cultural de Europa.






1521-Dieta de Worms



A arquitectura busca nesta centuria o equilibrio, a harmonía das proporcións e a visión do espazo desde calquera ángulo visual, por iso o interese pola planta circular ou central.

A obra máis representativa a realiza Donato Bramante en 1502 ao construír o Templete de San Pietro in Montorio, caracterizado pola alternancia de cheos e baleiros, o predominio de liñas curvas e rectas, a utilización da orde dórica e o emprego do círculo como elemento organizador do edificio.






1521-Dieta de Worms



San Pietro in Montorio. Bramante

Miguel Anxo retoma a idea de Bramante para rematar a gran obra de San Pedro do Vaticano, de planta de cruz grega e unha grande cúpula sobre tambor visible en toda a cidade.






1521-Dieta de Worms



4.1.2. A Escultura.

Usan como materiais a pedra, o armol, a madeira e os metais, sobre todo o bronce.

A volta á Antiguedade e os temas e modelos clásicos impoñen os criterios estéticos a seguir.

O denudo reaparece incluso para temas relixiosos.






1521-Dieta de Worms



A preocupación pola anatomía, a beleza e o individualismo conducen ao triunfo do retrato.

Quatrocento. Donatello inicia o cambio ao representar a psicoloxía e interesarse polo estudo da anatomía, o movemento corporal e as relacións espaciais da figura con seu contorno. O seu David (1440) de bronce marca o inicio das novas correntes ao representar ao rei bíblico como un mozo florentino que simboliza a vitoria cristiá sobre o pecado e a morte.






1521-Dieta de Worms



Quinquecento. Miguel Anxo protagoniza o clasicismo escultórico do século XVI. A obra coa que se consagra é o David (1502-1504), encargo realizado pola cidade de Florencia. Este denudo integral, síntese da beleza helenística, presenta un corpo humano en toda a súa percepción e beleza. Outra das súas obras máis importantes foi a figura do profeta Moisés.

Moisés . Miguel Anxo






1521-Dieta de Worms



4.1.3 A pintura

Os pintores renacentistas executan a súas obras sobre soportes fixos (muro) ou cabalete( táboa e lenzo). As técnicas preferidas sono fresco para o muro e o temple e o óleo para os portátiles.

Aplícase un novo sistema de proporcións onde a medida é a figura humana.






1521-Dieta de Worms



A perspectiva científica e a aérea teñen como finalidade facilitar ao pintor a representación do mundo tridimensional da realidade na superficie plana do cadro.

Quatrocento. A entrega das chaves a San Pedro, pintura ao fresco de Perugino na Capela Sixtina do Vaticano, crea un claro exemplo da aplicación da perspectiva lineal ao prolongar todas as liñas marcadas no cadro, tanto as do chan como as dos edificios, e unilas nun só punto de fuga que sería o vértice da pirámide visual.






1521-Dieta de Worms



Entraga das chaves a San Padro. Perugino

Boticelli, figura ponte entre a arte de século XV e XVI, crea co Nacemento de Venus un novo tipo de figura feminina espida, estilizada e sinuosa,inspirada nas estatuas da Antiguedade.

Nacemento de Venus. Boticelli






1521-Dieta de Worms



Quinquecento. Miguel Anxo comezou os grandes frescos da Capela Sixtina en 1508 coa Creación e o Pecado do home. O xuízo final do fondo completa o ciclo nunha perfecta síntese da arquitectura, escultura e pintura.

Leonardo da Vinci constituíu o arquetipo de home renacentista. Somete o debuxo a efectos de difuminado por medio de contrastes suaves de luces e sombras que proporcionan ás figuras volume e un certo aire melancólico.






1521-Dieta de Worms



Rafael formula o seu propio estilo como pintor baseado no debuxo e na síntese das ensinanzas de Leonardo con un acusado equilibrio , elegancia e serenidade.

4.2 O Renacemento en Europa.

A chegada a distintos países europeos de artistas, gravadores, escultores,... procedentes de Italia fará que se introduza neles a nova mentalidade artística.






1521-Dieta de Worms



Francia introduce a nova estética centrándoa na ornamentación dos castelos (Châteaux del Loira).

A Europa do Norte utilizará a pintura para exemplificar a Reforma Protestante. En oposición ao formalismo italiano xurde o gusto pola representación de animais fantásticos que expresan a natureza oculta do home como amosan as obras de El Bosco e Brueghel.






1521-Dieta de Worms



Xardín das Delicias. El Bosco

Vocabulario artístico:

Fresco: Técnica da pintura mural na que a cor mesturase con auga e cal para que penetre na parede que vai ser decorada






1521-Dieta de Worms



Temple: Técnica pictórica na que as cores dilúense en auga tépeda mesturada con cola (clara de ovo). Utilizado tanto en muro como sobre táboa.Óleo: Técnica pictórica pola que un artista disolve as cores ou pigmentos en aceite ou outras materias graxas

Alegoría: Personificación dunha virtude ou vicio en forma humana.






1521-Dieta de Worms



5: Cuestionario.

1.- “ Nel reside unha mente capaz de tanto consello, de tanta prudencia, tan fecunda que da a luz incribles partos. Invencións súas son as cidades, as casas, a utilización dos animais, das herbas, das pedras, dos metais; os nomes de todas as cousas, a comprensión en moi contadas letras de toda aquela inmensa variedade de sons da voz humana, coas cales escribíronse e divulgaron tantas disciplinas, o coñecemento...”






1521-Dieta de Worms



J.L. Vives, Fábula do Home,1518

-Que característica fundamental do Renacemento podes observar no texto?- Enumera todas as características e descubrimentos que se lle atribúe ao “home” este humanista.






1521-Dieta de Worms



2.- “ Volvendo ás boas características (...) non é moi necesario que o príncipe as teña todas, pero si o é que pareza telas (...). Debe comprenderse ben que non é posible para un príncipe novo, observar na súa conduta todo o que fai que os homes sexan reputados como xentes de ben, e que con frecuencia vese na obriga, para manter o Estado, a obrar contra a humanidade, contra a caridade, contra a relixión mesma. É menester, pois, que teña o espírito bastante flexible para xirar a todos os lados segundo veña o vento e o ordenen os accidentes da fortuna; é menester, que non se aparte, mentres poida, da vía do ben, pero no caso de necesidade saiba entrar na do mal”






1521-Dieta de Worms



Maquiavelo, El Príncipe, cap XVIII, 1513-1514

- Maquiavelo fala no texto de que o príncipe ten que ter a facultade do disimulo, da hipocrisía. Sinala unha frase que o indique.- Busca nun dicionario o significado da palabra maquiavélico e relaciónao coa pregunta anterior-- Segundo o texto, que debe ser máis importante para o príncipe as consideracións morais e relixiosas ou o Estado?






1521-Dieta de Worms



3.- “ Ten a illa ( Utopía) cincuenta e catro cidades, todas espazosas e magníficas: a lingua, os costumes, as institucións, as leis son absolutamente as mesmas”.

“No campo estratexicamente apostadas polas fincas, teñen casas equipadas con ferramentas de labranza. Son habitadas por cidadáns que van a establecerse alí por quendas”.

“Hai un só oficio común a todos, homes e mulleres: a agricultura, da que ninguén está exento (...). Ademais da agricultura, cada quen aprende un oficio






1521-Dieta de Worms



determinado que é polo común a elaboración do viño, ou o oficio de albaneis ou artesáns, ben ferreiros, ben carpinteiros”.

“A principal tarefa e case a única dos maxistrados ( elixidos polo pobo e os máis importantes escollidos entre os letrados) estriba en procurar e vixiar que ninguén este ocioso(...); nin que, pola contra, este agobiado por un traballo constante (...)”.

“Aquí, pola contra, onde todo é de todos, ningún dúbida de que a ninguén lle ha de faltar de nada (...). Pois nin é cicatería da distribución dos bens nin ninguén hai alí indixente ou mendigo; non tendo ninguén nada, son todos, sen embargo ricos”.






1521-Dieta de Worms



“Mentres comen e beben en vaixelas de terra ou de vidro, moi elegante certamente pero barata, co ouro e a prata fan orinais e toda sorte de recipientes asquerosisimos, distribuídos ao chou non só nas casa comúns senón tamén nas privadas”

Tomas Moro, Utopía, 1516

- Busca información nunha enciclopedia sobre a vida e obra de Tomás Moro

- Despois da lectura atenta dos textos, describe como é a sociedade ideal da illa Utopía.






1521-Dieta de Worms



- Que significa, xenericamente, hoxe a palabra Utopía?- A continuación dividirase a aula en dous grupos, un dos cales

defenderá a viabilidade de crear unha sociedade como a que propón Moro, mentas que o outro grupo defenderá a postura contraria. Lembra que nun debate hai que expoñer as ideas de xeito resumido e con claridade, falar por quendas e sobre todo escoitar e respectar as opinións contrarias.

4.-Confecciona un mapa de Europa cos principais centros culturais do Renacemento e Humanismo.






1521-Dieta de Worms



5.-Completa o seguinte cadro:IDADE MEDIA RENACEMENTO

Teocentrismo: Deus é o centro do mundoO “home” é débil e depende de DeusA vida é un val de bagoasCultura rural, feudal e eclesiásticaArte Románica e Gótica






1521-Dieta de Worms



6.-Despois de observar o mapa http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/videos/647.htm , as relixións de Europa a principios de século XVII, completa o seguinte cadro:

RELIXIÓN ÁREA DE EXTENSIÓNCATÓLICA ESPAÑA...LUTERANA






1521-Dieta de Worms



http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/videos/647.htm

7.-Define: Idade Media, Idade Moderna, Laico, Eclesiástico, Humanismo, Renacemento, Ortodoxia, Reforma, Contrarreforma, Pintura ao fresco.

8.-Relaciona os seguintes termos coa definición correspondente:






1521-Dieta de Worms



1 Protección dispensada por unha persoa a un escritor ou artista, patrocinando as súas producións e axudándolle economicamente

SECULARIZACIÓN

2 Doutrina que se opón as verdades propostas pola Igrexa Católica

COMPAÑÍA DE XESÚS

3 Institución política relixiosa creada para a defensa da pureza da fe católica, e que entende en asuntos de herexía ou desviacións da verdade

MECENADO






1521-Dieta de Worms



oficial da Igrexa Católica, castigando coa tortura e a morte aos que eran declarados culpables4 Quitarlle ao século as cousas relixiosas

HEREXÍA

5 Orde da Sociedade de Xesús fundada en 1540 por Ignacio de Loyola ao servizo dos Papas

INQUISICIÓN






1521-Dieta de Worms



9.-A continuación damos algunhas posibles causas da Reforma. Indica se son morais, políticas, sociais, económicas ou relixiosas:

- O catálogo de abusos do clero nesta época é abundante e entre eles están: falla de formación, o absentismo, a neglixencia

- Os príncipes alemáns uníronse á Reforma para aumentar o seu poderío económico, a súa riqueza territorial e potenciar a súa autoridade fronte ao Emperador

- A Reforma é a ideoloxía do capitalismo






1521-Dieta de Worms



- Un sector do laicado buscaba a volta a unha igrexa máis espiritual e verdadeira

- A Reforma é a manifestación dos intereses da nova clase burguesa

10.- Completa o seguinte cadro:

Doutrina Luterana Calvinista ContrarreformaSalvaciónEscrituras






1521-Dieta de Worms



SacramentosSacerdocioCulto

11.- Órdea cronoloxicamente os seguintes feitos: Paz de Ausgburgo, Acta de Supremacía, Concilio de Trento, Publicación das 95 teses luteranas, Desterro de Avignon






1521-Dieta de Worms



12.- No vocabulario artístico tes a explicación do que é unha alegoría; no cadro de Boticelli tes un exemplo, Venus, a deusa do amor, nace entre ondas de mar na Illa de Chipre, rodeada de Céfiros- ventos- e a primavera. Sinala cales son esas personaxes no cadro e que símbolos permiten recoñecelas.

13.- Realiza o seguinte cadro:

Feitos Descrición Valoración estética






1521-Dieta de Worms



Santa María das FloresDavid de Miguel AnxoCapela Sixtina

14.- Observa o vídeo sobre os conflitos relixiosos en Europa que podes atopar na seguinte páxina http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/videos/647.htm. e realiza un mapa das relixións na Europa do século XVI.






1521-Dieta de Worms



http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/videos/647.htm

15.- Realiza unha breve biografía de Martín Lutero. Podes atopar información na seguinte páxina http://www.luther.de/

16.- Intenta facer un estudo sobre a importancia artística e da figura de Miguel Anxo, podes utilizar a información que tes en www.artehistoria.jcyl.es/genios/pintores/2750.htm






1521-Dieta de Worms



http://www.artehistoria.jcyl.es/genios/pintores/2750.htm

http://www.luther.de/

17.- Comenta o artigo sobre o ambiente da Italia do Renacemento que podes atopar na seguinte páxina http://www.elpais.com/articulo/elpepspor/20051002elpepspor






1521-Dieta de Worms



http://www.elpais.com/articulo/elpepspor/20051002elpepspor

6:TEMA DE AMPLIACIÓN: A APARICIÓN E DIFUSIÓN DA IMPRENTA

Da escritura manual á imprenta

A produción de “libros” ao longo da Idade Media estaba en mans dos monxes, eles copiaban pacientemente manuscritos nos “ scriptorium” monásticos. Ao longo do século XII, algúns libreiros laicos comezaron a remprazar a estes copistas monásticos. Aqueles libros que facian falla nas






1521-Dieta de Worms



facultades universitarias eran suministrados mediante o sistema de “ traballo a domicilio”. Os novos copistas xa non traballaban xuntos nunha sala, senon que se adicaban a copiar as distintas partes do texto ou libro que cada quen se repartia e cobraba do libreiro por cada peza.A aparición da imprenta cambiou esta situación e supuxo unha revolución cultural profunda. A imprenta contaba con importantes antecedentes en China e Corea, xa que o que logrou Gutemberg, en Maguncia, e outros coétaneos en Holanda e Francia, foi perfeccionar a técnica de impresión no decenio de 1470. Podemos resumir as consecuencias que tivo a súa aparición nos seguintes puntos:






1521-Dieta de Worms



Imprenta

- A imprenta multiplicou de xeito insospeitado os textos escritos

- Aumentou a comunicación intelectual que rebasou o marco medieval dos clérigos e escolas para dirixirse a toda a alta sociedade urbana primeiro e despois a sectores extensos do artesanado e incluso a algúns extractos do mundo rural polo menos na Europa Occidental






1521-Dieta de Worms



- Fevoceceu o ensino e a alfabetización- Contribuíu á difusión e fixación ortográfica das linguas

nacionais fronte o latín- Orixinou pronto unha industria activa e novas profesións.

Unha delas foi a de libreiro- impresor- editor, que acumulaban as funcións, actualmente diversificadas de empresario capitalista, director intelectual dunha editorial e comerciante de libros






1521-Dieta de Worms



A imprenta e a Reforma

A Reforma foi o primeiro movemento relixioso que contou coa axuda da imprenta e que explotou o seu potencial como medio de masas para a súa aberta política de propaganda e axitación contra unha institución establecida como a Igrexa Católica.

“ O Luteranismo foi desde o primeiro momento unha criatura do libro impreso, e por medio deste instrumento, Lutero conseguiu gravar na mente de






1521-Dieta de Worms



Europa unha pegada exacta, estandarizada e indeleble. Por primeira vez na historia humana, un gran público lector xulgou a validez da ideas revolucionarias a través dun medio de masas que recorría ao uso de linguas vulgares xunto a artigos de xornalistas e caricaturistas”

Edición da versión da Biblia de Lutero






1521-Dieta de Worms



Proba do dito anteriormente é o exemplo que nos proporciona un impresor establecido en Wittenberg chamado Hans Lufft que se enriqueceu coa impresión da obra de Lutero e chegou a ser burgomestre da cidade. Fixo a primeira edición (1534) da Biblia completa traducida ao alemán, da cal imprimiu en 40 anos 100.000 exemplares. O éxito da venta dos escritos de Lutero, entre os que abundan sermóns e opúsculos, foi tal que calculan que durante o século XVI se chegaron a vender editados en varias cidades, as veces sen autorización, uns dous millóns de exemplares.






1521-Dieta de Worms



O mesmo Lutero describiu a imprenta coma “ o máis supremo e grande acto de graza de Deus, de onde deriva o coñecemento do Evanxelio”

A imprenta e o Renacemento

A imprenta, sen dúbida, influíu decisivamente nos aspectos culturais do Renacemento. É evidente que o Renacemento apareceu en Italia antes que en Maguncia se desenvolvese a imprenta, e así o século XV ou Quatrocentto, primeira etapa do Renacemento, debe pouco a este descubrimento. Sen embargo, o florecemento completo da cultura do alto Renacemento na Italia do






1521-Dieta de Worms



Quiquecentto ou século XVI é en grande medida deudor da imprenta e sobre todo do traballo dos primeiros impresores.

Foi durante o século XVI cando os principais clásicos comezaron a converterse no que son. Xa existían algunhas edicións de textos antigos do século anterior, procedentes de talleres italianos, pero a partir de 1501 a demanda destes exemplares da civilización de Grecia e Roma foise estendendo a medida que o Renacemento pasaba de Italia a outros países. Pouco a pouco todas as obras esenciais dos autores latinos foron confiados á imprenta. Así se difunden as obras de Tácito, Terencio, Virxilio, Cátulo Tito






1521-Dieta de Worms



Livio, Salustio e César. Despois dos romanos tamén viñeron os gregos que tiveron unha extraordianria difusión

A imprenta colaborou tamén a difundir a fama das obras dos máis importantes artistas do Renacemento que lle deben a súa reputación a heroes da cultura.

Os impresores






1521-Dieta de Worms



Entre os impresores máis famosos destes séculos podemos destacar ós irmáns Estienne en París, ao turinés Plantino instalado en Amberes e a Aldo Manuccio en Venecia.

Cristóbal Plantino

A comezos dos século XVI o máis ilustre entre os moitos impresores de Italia era Aldo Manuccio. O principal interese deste impresor estaba na edición






1521-Dieta de Worms



de clásicos gregos (Aristóteles), aínda que a súa reputación veuse aumentada pola edición dunha serie de “clásicos de peto”, que ían contra a tradición xa que naquela época os clásicos publicábanse polo xeral en grandes edicións en folio. Durante a súa vida activa como editor publicou unha colección de clásicos notable pola precisión dos seus textos, debido en grande parte ao incansable coidado que lle dedicaron o clero e un selecto equipo de editores que estaban entre os mellores eruditos do seu tempo.

Cristóbal Plantino foi o maior impresor individual de Europa. Establecido en Amberes asociouse con mercaderes ricos da cidade asentando o seu






1521-Dieta de Worms



negocio sobre unha sólida base financeira. Asegurouse unha indubidable vantaxe ao gañarse a protección do secretario do rei Felipe II de España, o que lle permitiu realizar unha magnifica Biblia Políglota en oito volumes.

Biblia políglota de Amberes






1521-Dieta de Worms



Actividades:

1- Busca nun dicionario o significado das palabras Amanuense e Incunable.

2- Compara a “Dieta literaria” dunha persoa lectora do século XI con outra do século XVI (non esquezas a importancia que tiña a cultura oral na Idade Media)






1521-Dieta de Worms



3- Que medios de difusión se empregarían para dar a coñecer unha herexía na Idade Media?

4- Explica a seguinte frase: “ Durante o século XVI os talleres tipográficos representaban o papel de “casas internacionais”, proporcionando ós estudosos errantes un lugar d reunión, un centro de información, un refuxio e un centro de cultura”.






1521-Dieta de Worms



7: BIBLIOGRAFÍA

Bennassar, Bartolomé e outros, Historia moderna, Madrid 1980






1521-Dieta de Worms



Corvisier, André, Historia moderna, Barcelona, Labor, 1977

Delumeau, Jean, La civilización del Renacimiento, Barcelona 1977

Domínguez Ortiz, Antonio, Historia universal III. Edad Moderna, Barcelona 1983






1521-Dieta de Worms



Dulmen, R. Van, Los inicios de la Europa moderna (1550-1648), Madrid, 1984

Egido, Teófanes, Las claves de la Refroma y de la Contrarreforma (1517-1648), Barcelona 1991

Elliot, J.H., La Europa dividida ( 1559-1598), Madrid 1973






1521-Dieta de Worms



Elton, G.R., La Europa de la Reforma ( 1517-1559), Madrid 1974

Gerhartd, D, La vieja Europa.Factores de continuidad en la historia europea (1000-1800), Madrid 1991

Hale, J.R., La Europa del Renacimiento, Madrid 1973

Hay, Denis, La época del Renacimiento, Bercelona 1972






1521-Dieta de Worms



Koenigsberg, H.G., El mundo moderno, Barcelona 1991

Koenigsberg, H., e Mosse, G.L., El siglo XVI, Madrid 1974

Lutz, H, La Reforma y Contrarreforma, Madrid 1992

Man, Golo, Historia Universal VII. De la Reforma a la Revolución, 2 vols, Madrid 1988






1521-Dieta de Worms



Mackenney, R, la Europa del siglo XVI.Expansión y conflicto, Madrid 1996

Maravall, José Antonio, Carlos V y el pensamiento político del Renacimiento, Madrid 1960

Margolin, Jean C., e outros, Los inicios de la Edad Moderna, Madrid 1992






1521-Dieta de Worms



Martínez Ruiz, Enrique, e outros, Introducción a la Historia Moderna, Madrid 1991

Molas Ribalta, Pere e outros, Manual de historia moderna, Barcelona 1993

Petrucci, A., Libros, editores y público en la Europa moderna, Valencia 1990






1521-Dieta de Worms



Tenenti, Alberto, La formación del mundo moderno ( siglos XIV- XVII), Barcelona 1985

8: OBRAS LITERARIAS

Calvo, J. La dama del dragón.

Fortes, S. Quattrocento.






1521-Dieta de Worms



García, D. El secreto de Monna Lissa.

Haase, H. La ciudad escarlata.

Lasala, M. El complot.

Morrison, B. El enigma de Gutenberg.

Mújica Lainez, M. Bomarzo.






1521-Dieta de Worms



Passuth, L. El músico del duque de Mantua.

Passuth, L. La rosa de oro.

Puzo, M. Los Borgia.

Stone, I. La agonía y el éxtasis.

Vázquez Montalbán, M. O César o nada.






1521-Dieta de Worms



9: FILMOGRAFÍA

Cavani, L. Galileo, 1968.






1521-Dieta de Worms



Ford, J. María Estuardo, 1936.

Hernández, A. Los Borgia, 2006.

Hussein, W. Enrique VIII y sus mujeres ,1972.

Kapur, S. Elizabeth, 1998.

Kapur, S. Elizabeth: la edad de oro, 2007.






1521-Dieta de Worms



Sidney, G. La reina virgen, 1953.

Till, E. Lutero. 2005.

Enciclopedia multimedia en CD-Room Hª universal da arte, Espasa-Calpe.

Enciclopedia dixital sobre a historia da arte universal de Dolmen.






1521-Dieta de Worms



DVS sobre os xenios da pintura de Dolmen.








1521-Dieta de Worms










1521-Dieta de Worms




1521-Dieta de Worms






1521-Dieta de Worms










1521-Dieta de Worms



renacemento e humanismo

Documents