rekabet hukuku & politikasırekabet hukuku ve politikası amaç değil araçtır. diğer hukuki...

Nedir? Ne Değildir?

Barış EKDİ

Soru I : Rekabet hukukuna neden gerek var?

Soru II : Rekabet hukukunun amacı nedir?

Soru III : Rekabet nedir?

Soru IV : Rekabet gerekli midir?

Soru V : Rekabet hukuku neyi korur?

Soru VI : Nasıl korur?

Soru VII : Rekabet politikasının farkı nedir?

www.barisekdi.name - 2009 2

“…Ben şu noktayı bir türlü anlamadım: Bizim

hukukumuzda - Türk Ticaret Kanunu md. 56 ve devamında- zaten önceden beri rekabete ilişkin hükümler vardı. Bugüne kadar güzel güzel de işliyordu. Üstelik TTK da Avrupa’dan alınma. Dolayısıyla, böyle yeni bir kanuna, yeni bir kuruma, tüm bunlara neden ihtiyaç vardı?”

Emekli Yargıtay Daire Başkanı


a) Küçük işletmelerin korunması b) Tüketicilerin korunması c) Dampingin önlenmesi d) Markanın korunması e) Piyasaların entegrasyonu f) Her koşulda rekabetin korunması g) Hepsi h) Hiçbiri


Mil

ya

r $

Otomotiv İhracatı

1990 2009

gümrük birliği süreci ile 1996 sonrasında piyasadaki rekabet yoğunlaştı. Teslimat süresi : 6 ay 3 GÜN Ödeme : teslimat öncesi taksitli /kredili satış Üretim yeri sayısı : 2 adet 7 adet


Rekabet… - Üreticileri daha ucuza mal ve hizmet sağlamaları için, daha

verimli olmaları için yarıştıran, - Tüketicinin daha iyiyi, daha kaliteliyi daha ucuza almasını

sağlayan, - Şirketlerin rakiplerine fark atmak için yenilik ve yeni teknolojiler

peşinde koşmasını sağlayan, - Girişimcilerin yeni pazarlara yelken açabilmesini teminat altına

alan dinamik bir süreçtir.

Rekabet, piyasa ekonomisinin topluma hizmet etmesini sağlamak için vazgeçilmez koşuldur.


“Bir zanaattan kimseler, güle eğlene

zaman geçirmek için bile olsa, bir

araya toplandılar mı, söz döner

dolaşır; gelir, halk aleyhine kötü bir

kasta ya da fiyatları yükseltmenin bir

yolunu bulmaya dayanır.”

Adam Smith, Ulusların Zenginliği, 1776

Rekabet olmadığında tekeller ve karteller toplumun refahından çalar…


Artan maliyetler ve azalan satışlar neticesinde mobilya üreticileri bazı çalışanlarını işten çıkarmak bazı yatırımlarını ertelemek, ürün çeşitliliğini azaltmak durumunda kalacaktır. Yeniliğe yatırım yapmak zorlaşacaktır.

Uluslar arası alanda da mobilya sektörünün rekabet gücü azalmaya başlayacaktır.

Bu durum, bu ürünleri kullanan mobilya üreticilerinin maliyetlerinin,

dolayısıyla mobilya fiyatlarının artmasına neden olacaktır.

Mobilya satışları ve üretim hacmi düşmeye başlayacak; hem üreticiler hem de tüketiciler bundan zarar görecektir.

Yonga levha (sunta) üreticilerinin aralarında anlaşarak fiyatı yükselttiklerini/ üretim miktarını düşürdüklerini varsayalım…

Do

ğru

da

n E

tki


Bir sektördeki kartel/ tekel çok alakasız görünen bir sektörü rahatlıkla etkileyebilir.

Tüketicinin bütçesini belirli ürünler arasında paylaştırdığı gerçeği dikkate alındığında örneğin gıda fiyatlarındaki artış nedeniyle tüketiciler tekstil ürünleri harcamalarını kısmak durumunda kalacaklardır.

Dolayısıyla gıda karteli tekstil sektöründeki satışların azalmasına da neden olacaktır.

Bu ay maaşımla ne alabilirim?

temel gıda (birim)

tek

stil

ü

rün

leri

(b

irim

)

50 --

20 --

| 30

| 50

Gıda fiyatları 30 birimden 50 birime çıktığında, tüketici tekstil talebini 50 birimden 20 birime düşürmek durumunda kalabilir!

Do

lay

lı E

tki


Tekeller ve karteller neden kötüdür?

Cevabınız “fiyatların yükselmesine neden oldukları için…” ise; bu doğru ama eksik bir cevaptır!

“… Yüksek fiyatlar acemilerin tekel konusundaki endişelerinin odak noktasıdır ki bu da iktisadi önseziler ile ekonomik analiz arasındaki keskin farka örnektir. . .”

Posner (ABD Temyiz Mhk. Yargıcı),

Antitrust Law, s.13.


Rekabetin etkin olduğu bir piyasada 50 TL birim fiyatla 75 ton “A” ürünü üretilmekte iken, piyasanın kartelleşmesi durumunda üreticiler örneğin ürün fiyatını 60 TL’ye çıkarmak için suni kıtlık yaratarak üretimi 40 tona düşürebilir. Bu durumun iki sonucu olacaktır:

Sorun: Tekelin ya da kartelin fiyatı arttırmak için üretimi kısmasında! Bu durumda yalnızca tüketiciler değil, tüm toplum kaybeder:

(1) Fiyat artışı nedeniyle tüketiciden /müşteri firmadan çalınıp üreticinin kasasına giren kâr.

(2) Üretilen miktardaki azalma nedeniyle toplumun menfaatinden çalınan ve “kimseye yâr olmayan” kayıp...

ka

rte

l

Üretim | Talep Miktarı

R

K 60 TL

Fiyat

40 ton 75 ton

50 TL

kartel

rekabet

rek

ab

et

Toplumdan çalınan

Müşteriden (tüketici veya diğer

firmadan) çalınan


Özetle;

- Bir piyasada “rekabet” firmalar tarafından kısıtlandığında bu rekabeti kısıtlayan firmalar açısından kârlı görünebilir; ancak söz konusu kâr aslen tüketiciden/ diğer firmalardan/ sektörlerden çalınan bedelden oluşmaktadır.

- Rekabetin kısıtlanması sonucunda suni kıtlık yaratıldığından rekabetçi piyasaya oranla daha az mal veya hizmet sağlandığından ekonominin potansiyelinin altında üretim ve istihdam gerçekleşmekte; toplumun refahından çalınmaktadır.

- Bu nedenle ABD, İngiltere gibi ülkelerde kartel vb. rekabet kısıtlamaları ceza hukukunun konusunu oluşturmakta ve hapis cezası ile cezalandırılmaktadır.


Rekabet, kamu menfaatinin bir parçasıdır.

Rekabetin korunmasından yalnızca bazı şirketler değil tüm toplum fayda sağlar.

Bu nedenle de rekabet hukuku ile amaçlanan piyasalardaki “rekabetin korunması”dır.

Tüketicinin veya küçük şirketlerin korunması rekabet hukukunun “AMACI” DEĞİL, rekabetin korunmasının dolaylı bir “SONUCU”dur.


(3) Birleşme – Devralmaların

Kontrolü

Bir rekabet hukuku sistemi temel unsuru içerir:

(2) Hakim Durumu Kötüye

Kullanmanın Engellenmesi

(1) Rekabeti Sınırlayıcı

Anlaşmaların Yasaklanması

(+1) Muafiyet

Hakim duruma gelişin kontrolü

Kartelleşmenin Engellenmesi


1 - Rekabeti sınırlayıcı anlaşmaların yasaklanması:

Madde 4 - Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar

Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar*, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve yasaktır.

Bu haller, özellikle şunlardır:

.....

Anlaşma, yazılı vs. olmak durumunda değil. İki tarafın telefonda belirli bir konuda uzlaşmış olması da ihlalin oluşması için yeterli.


Temel Rekabet Kanunu İhlalleri:

Centilmenlik Anlaşmaları (Fiyat / miktar/ satış koşullarının tespiti)

“Gel anlaşalım, bu ürünü 500 YTL’den daha az

fiyata satmayalım.” “Gel anlaşalım, bu ürünü 500 YTL’den daha yüksek

fiyata satmayalım.”

“Bu yıl boyunca, sen X ton, ben Y ton üretim yapayım, böylelikle fiyat istikrarını sağlayalım, piyasayı bozmayalım.”

“Bu mal için müşteriye beş taksitten fazla yapmayalım, kredi kartına %2 komisyon alalım, eve teslimatı kaldıralım, müşteri nakliye masrafını çeksin”.


Temel Rekabet Kanunu İhlalleri:

Pazar paylaşımı: “Sen A ilçesine ben de B ilçesine satış yapayım,

birbirimizin bölgesine girmeyelim…”

Müşteri paylaşımı: “Sen doktorlara satış yap, ben avukatlara satış

yapayım, o da subaylara satış yapsın; birbirimizin müşterisini çalmayalım.”

İhale paylaşımı “ Bu ihalede ben yüksek teklif vereyim, ihale sana

kalsın; bir sonrakinde de sen beni görürsün, yüksek teklif atarsın, ihale bana kalır.”

Çeşitli boykotlar “X şirketine mal vermeyelim, Y şirketinden gelen

malları almayalım vs…”


Rekabeti Sınırlayıcı Teşebbüs Birliği Kararlarının Yasaklanması

Teşebbüs birliği nedir? Ticaret odası, sanayi odası, meslek birliği, baro, dernek,

teşebbüslerin herhangi bir tüzel kişiliği olmaksızın biraraya gelerek oluşturduğu gruplar…

Örnek ihlaller nelerdir?

Asgari ücret tarifeleri !!!

Üyelerin satış koşullarının (taksit sayıları, maksimum indirim oranları, komisyon oranları vb.) belirlenmesi.

Boykot vb. kararlar

Piyasaya girişin zorlaştırılması (yeni üye olacaklara çok ağır koşullar getirilmesi)


Bayilik vb. dikey anlaşmalardaki bazı hükümler…

Yeniden satış fiyatının belirlenmesi ihlaldir! Bayiler, ürünleri liste fiyatından satmak zorunda

değildir. Bayinizin liste fiyatının üstüne çıkmaması isteyebilirsiniz, ama daha düşük fiyatla satış yapmasını engelleyemezsiniz!

Bazı Münhasırlık anlaşmaları Bkz. Coca-Cola ve Bira Dosyaları


Hakim Durumun Kötüye Kullanılmasının Yasaklanması

Madde 6 - Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hâkim durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanması hukuka aykırı ve yasaktır. Kötüye kullanma halleri özellikle şunlardır: ….


Kötüye Kullanma Örnekleri… Rakiplerin piyasaya girmesini engellemek. Rakipleri piyasa dışına çıkarmaya

çalışmak.

Ayrımcılık yapmak.

Bir ürünün satışını başka ürünün satışına bağlamak.

Üretimi, pazarlama veya teknik gelişmeyi tüketici aleyhine sınırlamak

Bir piyasadaki hakim durumunu başka piyasada kötüye kullanmak


Birleşme, Devralma ve Ortak Girişimlerin Denetlenmesi Rekabet Kanunu, bir teşebbüsün hakim

duruma gelmesi sonucunu doğuracak birleşme ve devralmaları yasaklamaktadır.

İşlem sonrasında

Teşebbüslerden en az birinin kontrolünde değişiklik olacaksa ve

teşebbüslerin ilgili pazardaki payı %25’i geçecek ise veya toplam ciroları 25 milyon YTL’yi geçiyorsa

işlem için izin alınmalıdır.

Aynı teşebbüsün (firma, şirket veya holdingin) kontrol ettiği iki firmanın birleşmesi, ya da birinin diğerini devralması durumunda izne gerek yoktur.

(Örnek: Beko ile Arçelik’in birleşmesi…) www.barisekdi.name - 2009 24

Muafiyet Sistemi

Madde 5 - Muafiyet Kurul, aşağıda belirtilen şartların tamamının varlığı halinde

teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararlarının 4 üncü madde hükümlerinin uygulanmasından muaf tutulmasına karar verebilir: [Dolayısıyla anlaşma cezai yaptırım uygulanmaz.]

a) Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması,

b) Tüketicinin bundan yarar sağlaması,

c) İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması,

d) Rekabetin (a) ve (b) bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorunlu olandan fazla sınırlanmaması.


Rekabeti Sınırlamaya Yönelik Eylemler Cezalandırılır Θ Teşebbüslere, bir önceki yılın

cirosunun %10’una kadar;

Θ Teşebbüs birliği ise birliğin ya da üyelerinin bir önceki yıla ait toplam cirolarının %10’una kadar

Θ Yöneticilere ve çalışanlara, teşebbüse

verilen cezanın %5’ine kadar para cezası

verilebilir. www.barisekdi.name - 2009 26

Cezadan kaçınmak mümkün…

Öncelikle kanun ihlal etmemek en iyi çözüm.

Ancak bir şekilde ihlale iştirak etmiş teşebbüslerden, Rekabet Kurumu incelemeye başlamadan ihlali bildirip işbirliğini kabul eden ilk teşebbüs cezadan kurtulur!

Diğerleri üzülmesin; Soruşturma başladıktan sonra gelenlerin

de cezası indirilebilir. Ancak bundan da sınırlı sayıda teşebbüs

yararlanabilir.


Rekabet Politikası = Antitröst

Kurallarının (Rekabet Hukukunun) Uygulanması

Rekabet Politikası = + Kamu Teşebbüslerine İlişkin Özel Hükümler + Devlet Yardımları

Rekabet Politikası= + Piyasalardaki rekabeti etkileyecek her türlü düzenleme, kamu tasarrufu ve bunlara ilişkin politikalar (piyasaların rekabetçi bir süreç içinde oluşması ve gelişmesi için gerekenler)


Rekabet Politikası – Hedef ve Araçlar

Rekabet Hukuku

Serbestleştirme

Özelleştirme

Düzenleme

İmtiyaz

Tek Hedef:

TOPLUMSAL REFAHIN MAKSİMİZASYONU

Birbirlerine alternatif olabilir ya da olmayabilirler. Ancak birbirlerini tamamlayıcı olarak kullanılmalıdırlar. Hepsi araçtır!


Diyelim ki; Devlet tekel konumumda olan bir telekomünikasyon şirketini özelleştiriyor ve üç seçenek sunuyor:

a) Şirketi tüm tekel hakları ile birlikte satmak. b) Şirketi tekel haklarıyla satmakla birlikte gerektiğinde bu piyasadaki fiyat

vb. parametrelere müdahale edecek bir düzenleyici otorite de kuruyor. c) Düzenleyici otorite kurmanın yanı sıra piyasayı rekabete açıyor.

Bir YATIRIMCI olarak söz konusu şirkete talipsiniz. Hangi alternatifi

seçersiniz? Hangi alternatif için daha çok para ödersiniz? NEDEN?

TÜKETİCİ /MÜŞTERİ olarak hangi alternatif sizin için daha iyi olur? NEDEN?


Uzun dönemde toplumun menfaati için…

İmtiyaz / Özelleştirme ile Şirketlere Verilen Haklar

Rekabetin Kısıtlanması

Öze

lle

ştir

me

/ S

atı

ş G

eli

ri

Kısa Dönem Perspektifi

Yüksek Gelir, Sıcak Para Hazine, Maliye, Özelleştirme

İdaresi, Politikacılar memnun. Uzun dönemde tekelin

cezasını tüketici çeker.

Uzun Dönem Perspektifi

Rekabetçi Piyasa Rekabet Kurumları Toplumun Kazancı: Düşük

fiyatlar, kaliteli ürün / hizmet, yeni teknolojiler…


Rekabet hukuku ve politikası amaç değil araçtır. Diğer hukuki ve iktisadi araçlarla eşgüdümlü bir şekilde uygulanmalıdır.

Amaç, toplumsal refahın korunmasıdır.

Tekeller ve karteller, daha az üretime, daha az istihdama, daha yüksek fiyatlara, daha düşük kaliteye ve daha düşük teknolojiye, kaynakların yanlış dağılmasına ve israfa neden olur; toplum açısından zararlıdır.

Rekabet hukuku ve politikası piyasa mekanizmasının güvencesidir.


Barış EKDİ www.barisekdi.name

Not: Sunumun bazı bölümlerinde Rekabet Kurumu Başkanı Prof. N. Kaldırımcı’nın Kayseri Ticaret Odası’nda yaptığı sunumdan alınan yansı ve görüntüler kullanılmıştır.

rekabet hukuku & politikasırekabet hukuku ve politikası amaç değil araçtır. diğer hukuki...

Documents