UNIVERZITET U SARAJEVU

EKONOMSKI FAKULTET SARAJEVO

PRISTUPRNI RAD

REGULACIJA ISLAMSKIH FINANSIJSKIH INSTITUCIJA

Sarajevo, decembar 2013.

SADRŽAJ

UVOD......................................................................................................................................................3

ŠERIJATSKO-PRAVNI OKVIR....................................................................................................................4

Osnovna razlika između konvncionalnog i islamskog pristupa ekonomiji..........................................6

ISLAMSKI FINANSIJSKI SISTEM................................................................................................................8

Model za implementiranje islamskih finansija....................................................................................9

INSTITUCIJE ZA PODRŠKU I PROMOVISANJE ISLAMSKIH......................................................................10

Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institution...........................................10

Internactional Shari'ah Research Academy for Islamic Finance (ISRA).............................................11

Islamic Financial Services Bord (IFSB)...............................................................................................11

Internacional Islamic Financial Market (IIFM)..................................................................................12

General Council for Islamic Banks and Financial Institutions (CIBAFI)..............................................12

Islamic Internacional Rating Agency (IIRA).......................................................................................12

International Islamic Liqudity Management Corporation (IILM)......................................................13

REGULACIONI OKVIR ZEMALJA LIDERA U ISLAMSKIM FINANSIJAMA...................................................13

Velika Britanija.................................................................................................................................14

Malezija............................................................................................................................................15

Saudijska Arabija..............................................................................................................................16

ZAKLJUČAK...........................................................................................................................................18

LITERATURA..........................................................................................................................................19

2

UVOD

Tematika ovog rada je regulacija islamskih finansijskih institucija. Da bi se razumjela

regulacija islamskih institucija potrebno je prvo nešto reći o osnovnim postulatima islamske

ekonomija njenim temljima i izvorima na kojima počiva. S toga prvi dio ovog rada se odnosi

na šerijatsko-pravni okvir i govori se o izvorima šerijata i također predstavit ćemo

najznačajnije razlike između konvencionalnog i islamskog ekonomskog sitema. Drugi dio

ovog rada odnosi se na institucije na međunarodnom nivou koje daju značajan doprinos

unapređenju i regulaciji islamskih finansijskih institucija. Predstavit ćemo i tri zemlje koje

imaju značajna iskustva sa islamskim finannsijama to su: Saudiska Arabija, Velika Britanija i

Malezija. Ove zemlje prednjače u svom okruženju po nivou razvoja islamske ekonomije i

prikazat ćemo njihov sistem regulacije islamskih finansijskih institucija. Regulacija islamskih

finansijskih institucija kao i cjelokupna islamska ekonomija je još uvjek u razvoju i nije dala

odgovre na sva pitanja koja se danas nameću. Ono što je primjetno da je dinamika razvoja

islamske ekonomije posljednjih godina vrlo značajna s toga u skorijoj budućnosti možemo i

očekivati bolji sistem regulacije finansijskih institucija koje posluju po ovom principu. Za

detaljno istraživanje ove teme bilo bi potrebno znatno više prostora od onog koji nudi ovaj

rad, ovdje smo samo ukratko prikazali cjeline za koje smo smatrali da su od značaja za ovu

temu.

3

ŠERIJATSKO-PRAVNI OKVIR

Osnove islamske ekonomije proizašle su iz temeljnih načela Islama. „Šerijat, kao skup nromi i

pravila ponašanja koje treba slijediti svaki musliman na ovom svijetu, predstavlja mnogo više

od zakona u konvencionalnom smislu te riječi. Šerijat predstavlja sveobuhvatan i koherentan

skup pravnih normi, izvedenih iz Božije dž.š. Objave, kojima se kroz sistem zabrana i naredbi

uređuju odnosi u svim sferama ljudskog djelovanja. Obzirom da su nastale kao rezultat Božije

dž.š. Objave, one su nepromjenljive i obavezne u primjeni za sve vjernike muslimane. Samo

za one oblasti za koje u Kur'an-u nije data jasna odrednica, čovjek može donositi zakone, ali

po strogo propisanim uslovima i procedurama po kojima novo-doneseni zakoni ni na koji

način ne smiju protivuriječiti, podrivati ili opovrgavati prethodne Božije dž.š. zapovijedi“1.

Zakon u konvenicionalnom smislu riječi je proizašo iz inicijativa pojedinaca ili grupe ljudi,

dok su izvori šeriata jasno određeni i uglavnom nisu podložni promjenama. Izvori šerijata su:

- Kur'an (Božija objava)

- Sunnet i Hadis (praksa i govor Božijeg poslanika)

- Idžmaa' (konsenzus uleme)

- Kijas (analogija)

- Kur'an

Kur'an predstavlja Božiju dž.š. objavu i osnovni je izvor šerijata. Kur'an definiše sve oblasti

ljudskog života i jasno prikazuje propise kojih se čovjek treba pridržavati. Sa stajališta

ekonomije na više mijesta se u Kur'anu mogu naći ajeti obajve koji se odnose na

komercijalne transakcije (mu'amelat), poput trgovine, prodaje, duga, partnerstva, odnosi

između bogatih i siromašnih, prava radnika. Sam Kur'an kaže da su ajeti koji su sadržani u

njemu neki jasni, a neki manje jasni. Sunnet, praksa i govor Poslanika s.a.v.s. pojašnjavaju

upute iz Kur'ana do detalja.

- Sunnet i Hadis

Sunnet i Hadis odnosno praksa i govor posljednjeg Božijeg Poslanika Muhammeda s.a.v.s.

predstavljaju drugi izvor šerijata poslije Kur'ana. Sunnet zajdno sa svojim oblicima

1 Fikret Hadžić, Islamsko bankarstvo i ekonomski razvoj, str. 31., EFSA, Sarajvo 2005 godina

4

upotpunjuje ulogu Kur'ana u donošenju šerijatskih propisa. Za razliku od Kur'ana koji je u

potpunosti sačuvan u svom izvornom obliku sunnet nije u potpunosti sačuvan, barem ne način

na koji je Kur'an. Zapisivanje hadisa je počelo mnogo nakon smrti Poslanika s.a.v.s.

- Idžma

Nakon Kur'ana i sunneta, na trećem mjestu za izvore šeriata dolazi idžma'. Idžma je

jednoglasno rješenje (konsenzus) nekog šerijatskog pitanja od strane cjelokupne uleme jednog

vremena. Za razliku od šerijata Idžma ne predstavlja izvor šeriata sam po sebi već se oslanja

na prethodna dva izvora. Konsenzus uleme oko jednog pitanja nije nepromjenjiv, nego neka

druga ulema u drugom vremenu može doći do drugačijeg riješenja.

- Kijas

Kijas se smatra četvrtim izvorom šerijata. Kijas, prema općeprihvaćenom mišljenju uleme je

donošenje neke šerijatske odredbe na temlju analognog rješenja donesenog prije o nekom

drugom pitanju koje ima nešto zajedničko i slično s pitanjem o kojem se donosi novo

rješenje.2 Kao i idžma' kijas nije izvor šerijata sam po sebi nego se nadovezuje na Kur'an i

sunnet,

Ova četiri šerijatska izvora predstavljaju primarne izvore šerijata. Pored ovih postoje još i

sekundarni izvori kao što su: Fetve, Običaji...

Značajan sekundarni izvor šerijata su Fetve. Fetva je pravna odluka odnosno zakonska izjava

u islamu koju izdaje pravnik, specijalist za određen slučaj. Fetva se obično izdaje na zahtjev

osobe ili suca kako bi se razriješilo pitanje gdje je fikh, islamsko pravo, nejasno. Fetva se

može odnositi samo na pitanja koja nisu izričito precizirane u Kur'anu.

Riječ šerijat u islamskoj ekonomiji se pretežno koristi da bi se naglasilo da li su određeni

finansijski prozivodi u skladu sa šerijatskim načelima. Termini „šerijatski saglani“ i

„šerijatski komaptibilni“ su se uglavnom korisitili za proizvode koji su nastali u

konvenvionalnim finansijskim institucijama kako bi se naglasiolo da su u skladu sa islamskim

propisima odnosno šerijatom. Stav islamskih učenjaka je da se proizvodi koje bi nudilie

islamske finansijske institucije razvijaju tako da će biti „šerijatski utemeljeni“ ili „bazirani na

šerijatu“3.

2 Edib Smolo, Uvod u islamsku ekonomiju i finansije, str. 159, Sarajevo.3 Edib Smolo, Uvod u islamsku ekonomiju i finansije, str. 150.

5

Početak islamske ekonomije se veže za sam početak Islama, pa se s toga može reći da je

islamlska ekonomija starako koliko i sam Islam. Međutim ekonomksa pitanja koja su se

rješavala u vrijeme nastanka Islama se ugalvnom vežu za konkretne situacije koje su tada bile

aktuelne, a manje na izučavanje neke konkretne torije i zakonitosti. S toga izučavanje

islamske nauke u naučnom i teorijskom smislu počinje u ne tako davnoj prošlosti, glavni cilj

jeste da se konvencionalni ekonomski pristup prilagodi temljnim vrijednostima Islama.

Definicija islamske ekonomije bi bila da je to poseban naučno teorijski pristup, u okviru

ekonomske nauke, kojim se na drugačiji način nastoje obijasniti ekonomske pojave i

zakonitosti, te definisati koherentan ekonomski sistem koji će za podlogu imati osnovne

vrijednosti i norme Islama. Ove definicija jasno ukazuje na to da pojam islamska ekonomija

nije zasebna nauka, nego da je to samo dio ekonomseke nauke koji nastoji da uskladi

ekonomsku teoriju na islamski prihvatljiv način. Dosadašnja ekonomska dostignuća u

konvencionalnoj ekonomiji u velikoj mjeri se koriste i u islamskoj, što je logično da se

prihvate stvari koje odgovaraju islamskim principima i uvrste se u islamski ekonmski sistem.

Islamsko bankarstvo i finansije, u odnosu na na islamsku ekonomiju, su daleko više poznate

širima masam ljudi, za razliku od islamske ekonomije, jer je vremeneom pažnja sve više

usmjeravana prema njima. Islamska ekonomija temeljna je osnova islamskog bankarstva i

finansija. Danas je evidentno da je islamsko bankarstvo i finansije daleko više uznapredavalo

od islamske ekonomije.

Osnovna razlika između konvncionalnog i islamskog pristupa ekonomiji

„Islam ne negira tržišne snage niti tržišnu ekonomiju, čak je i motiv zarade prihvatljiv do

razumne granice. Privatno vlasništvo nije zabranjeno. Ipak, temljna razlika između

kapitalističke i islamske ekonomije jeste to što se u sekulatnom kapitalizmu motivu zarade ili

privatnom vlasništvu daje neograničena moć pri donošenju ekonomskih odluka. Njihovu

slobodu ne kotroliraju nikakva božanska naređenja. Ako i postoje neke restrikcije njih su

nametnula ljudska bića i stalni su predmet promjene kroz demokratsko zakonodavstvo. Takav

stav je omogućio određene vrste ponašanja koje su izazvale neravnotežu u društvu“ 4.

4 Muhammad Taqi Usmani, Uvod u islamske finansije, str.15.

6

Vrlo značajna razlika islamskgo od konvencionalnog ekonomskog pristupa jeste zabrana

kamate. U Kur'anu kao glavnom izvoru šerijata se na nekoliko mjesta spominje izraz riba' i

njegova eksplicitna zabrana. Stav islamskih učenjaka je taj da pojam riba' predstavlja kamatu i

kao takva je strogo zabranjena. Jasno je definisano da je kamata zabranjena u svim svojim

oblicima. Također izvori zabrane kamate u islamu se mogu naći i hadisima posljednjeg

Božijeg Poslanika s.a.v.s.

Na takvom temelju o zabrani kamate nije bilo nimalo jednostavno razviti jedan potpuno novi i

drugačiji model od postojećego u kojem kamata igra ključnu ulogu. Jasno je da islamska

ekonomija nije toliko uznapredavala da može jasno dati odgovore na sva pitanja koja

proizilaze iz njenog stava o zabrani kamate, ali posljednjih godina pa može se i reći decenija

razvoj islamske ekonomije je vrlo dinamičan i skorijoj budućnosti može se očekivati potpuno

ravnopravan sistem, odnosno alternativa već postojećem konvenicionalnom sistemu.

Također razlika između konvecionalnog i islamskog pristupa ekonomiji se oglade o

pstavljanju čovjeka prema resursima koje posjeduje. Ponašanje islamski usmjerenog čovjeka

se znatno razlikuje od onog koji ima drugačije ciljeve. Islam kao religija jasno defiše put

kojim čovjek treba da ide, jasno su difinasani svi segmenti ovozemlajskog života. „Tako, na

primjer, čovjek u savremenim uslovima nastoji da u što kraćem roku zaradi što je moguće

više novca i da time maksimalizira svoje zadovoljstvo. Novac postaje mjera svih vrijednosti, a

akumulirana potrošačka dobra svjedokom čovjekovog uspjeha. U tom nastojanju gomilanje

materijalnih dobara postavlja se kao primarni cilj. Robujući novcu i materijalnim dobrima,

zadivljen brzinom tuđeg materijalnog uspjeha, čovjek često prelazi granicu zakona u potrazi

za brzom i lahkom zaradom“5.

Čovjek koji nastoji da živi i radi u skladu s islamskim pravilima pred sebe jasno stavlja druge

ciljeve od gore pomenutih. Glavni cilj islamski usmjerenog čovjeka jeste maksimiziranje

Božijeg dž.š. zadovoljstva. S toga njegovo ekonomsko djelovanje će se bazirati na šerijatski

dozvoljen način, tj. neće nastaojati zaraditi nvoac na ndozovoljen način, baveći se stvarima

koji su u suprotnosti sa šerijatom.

ISLAMSKI FINANSIJSKI SISTEM

5 Fikret Hadžić, Islamsko bankarstvo i ekonomski razvoj, str. 40., EFSA, Sarajvo 2005 godina

7

Razvoj islamskog finansijskog sistema je bio vrlo značajan posljednjih decenija. U početku

smatran utopijom, danas, Islamski finansijski sistem predstavlja realnost zauzimajući svoje

mjesto u okviru svjetskog finansijskog sistema. U svojoj kratkoj istoriji Islamski

finansijski sistem bilježi stalna unapređenja. Temelji njegove izgradnje postavljeni su

početkom dvadesetog vijeka ozbiljnom kritikom kamate od strane ekonomista koji su

svoju ekonomsku naobrazbu sticali na vodećim zapadnim univerzitetima. 6

Slika 1. Razvoj islamskog finansijskog sistema

Snažan podsticaj razvoju islamskog finansijskog sistema dalo je osnivanje nekoliko instiucija

i komercijanih banka koje su pokušale prilagoditi svoje poslovanje islamskim principima.

6 Fikret Hadžić, Islamsko bankarstvo i ekonomski razvoj, str. 155., EFSA, Sarajvo 2005 godina

8

Islamska banka za razvoj (IDB – Islamic Development Bank) čije je sjedište u Džedi jedna od

institucija sa značajnim doprinosom u razvoju islamske ekonomske teorije.

U Maleziji je prihvaćen koncept dvojnog bankarstva. Pored konvencionalnog puni legalitet

dat je i Islamskom bankarstvu. Devedesetih godina neke Zapadne konvencionalne banke

otvaraju tzv. «Islamic windows» posredstvom kojeg zainteresovanim klijentima nude

bankarske usluge usklađene sa principima šerijata. Stvaraju se uslovi za razvoj Islamskog

novčanog tržišta, ali i međunarodnog Islamskog tržišta vrijednosnih papira. Uspostavlja se

Islamic Dow Jones indeks, kao i Financial Times Islamic indeks, te omogućavaju transakcije

na berzama sukladno principima šerijata7.

Model za implementiranje islamskih finansija

Za primjenu islamskog finansijskog sistema vrlo važnu ulogu igraju vlade pojedinih zemalja.

Zemlje poput Malezije, Irana, Pakistana, Sudana su bilo od samog početka u kreiranju

drugačijeg ekonomskog pristupa od konvencionalnog. Postoji i veliki broj tržišta sa većinskim

muslimanskim stanovništvom i zemalja gdje su muslimani manjina koje su dale značajan

doprinos razvoju islamske ekonomske misli.

Neki od primjera zemalja sa manjinskim muslimanskim stanovništvom koje su pristupile

razvoju islamskih finansisa su: Velika Britanija, Luksemburg, Hong Kong, Singapur ....

Neke od muslimanskih zemalja opredjelile su se za uspostavu finansijkog sistema koji je u

potpunosti u skladu sa šerijatom, time dome dokidajući dominaciju konvencionalnih banaka i

kamatnog sistema. Primjeri ovkavog načina implementacije islamskih finansija su Iran i

Sudan.

Međutim većina muslimanskih zemlja se nije odlučila na ovakav radikalan potez, one su

počele postepenu implementaciju islamskih finansija, iz razloga nedostatka regulatornog i

pravnog okvira za uspješno funkcionisanje islamskih finansija i finansijskih institucija. Ove

zemlje su dozvolile osnivanje i funkcionisanje islamskih finansijskih institucija uporedo sa

konvencionalnim. Primjeri ovakvog pristupa su Malezija, Pakistan i Bahrejn između ostalih.8

7 Fikret Hadžić, Islamsko bankarstvo i ekonomski razvoj, str. 156., EFSA, Sarajvo 2005 godina8 Edib Smolo, Uvod u islamsku ekonomiju i finansije, str. 130, Sarajevo.

9

Danas u svijetu postoj dva modela implementacije islamskih finansija. Prvi podrazumjeva

sistemski pristup razvoju islamskih finansija kao što je slučaj s Malezijom i njenim

dvostrukim bankarskim modelom. Drugi model je poznat i kao ad hoc pristup gdje nit vlada

nit regulator priznaju potrebu za samostalnim islamskim bankarstvom i regulatornim

okvirom.9

U nastavku rada detaljnije ćemo predstaviti neke od zemlja i njihov sistem regulacije i

implementacij islamskog finansijskog sistema.

INSTITUCIJE ZA PODRŠKU I PROMOVISANJE

ISLAMSKIH FINANSIJA

Postoji nekoliko međunarodnih institucija koje su osnovane da bi pružile tehničku podršku

islamskim finansijskim institucijama, putem izdavanja standarda i pravnih akata koji pomažu

pri implementaciji i razvoju islamske financijske industrije. Neke od ovih institucija su:

Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institution (AAOIFI), Islamic

Financial Services Bord (IFSB), Internacianal Islamic Rating Agency (IIRA), International

Islamic Liquidity Management Corporation (IILM). Kratak opis ovih institucija slijedi.10

Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial

Institution (AAOIFI)

AAOIFI u prijevodu znači organizacija za računovostvo i reviziju islamskih finansijskih

institucija. Osnovana je od strane islamskih finansijskih institucija 26. februara 1990. Godine

u Alžiru. Kao institucija za izdavanje standarda razvija, priprema i izdaje finansijsko –

računovodstvene standarde i šerijatske standarde kroz sistem analize i izrade propisa uz

konsultaciju sa ekspertima unutar industrije. Pored računovodstvenih i šerijatskih standarda

također izdaje i standarde u vezi sa revizijom, upravljanjem i etikom koji čine sastavne

dijelove prethodna dva standarda.

9 Ibid, str. 13110 Edib Smolo – Uvod u islamsku ekonomiju i finansije, Sarajevo 2013. godina.

10

AAOIFI uzima u obzir mišljenja svih mezheba (pravnih škola) i više od 16 jurisdikcija slijedi

ove standarde koji nisu obavezni, osim bankama u Bahrejnu koje su dužne slijediti ih. 11

Internactional Shari'ah Research Academy for Islamic Finance (ISRA)

Internacionalna akademija za šrijatska istraživanja u islamskim finansijama (ISRA) je rezultat

kontinuirane i sistematske podrške koju Centralna banka Malezije zajedno sa vladom

Malezije pruža islamskoj financijskoj industriji ove zemlje pa i šire. Glavni cilj ove akademije

je promoviranje primjenjenih istraživanja u području šerijata i islamskih finansija.

ISRA također ima cilj da djeluje kao repozitor znanja za šerijatske stavove ili fetve i da

obavlja studije o savremenim pitanjima unutar islamske finansijske industrije. Isto tako ima za

cilj pridonijeti jačanju razvoja ljudskog kapitala u polju ljudskog kapitala u polju šerijata i

osigurati platformu za veći angažman među praktikantima, učenjacima, regulatornim

agencijama i akademicima putem istraživanja i dijaloga, kako na domaćem tako i na

međunarodnoj sceni.

Islamic Financial Services Bord (IFSB)

IFSB, što u prijevodu znači Odbor za islamske finansijske usluge, vrši regulaciju i nadzor

banaka i islamskih finansijskih institucija. IFSB je osnovana zajedničkim zalaganjem

Međunarodnog monetarnog fonda , Islamske banke za razvoj i nekoliko centralnih banaka

2002 godine u Kuala Lumpuru

IFSB je međunarodna organizacija za izdavanje standarda koji promovišu i poboljšavaju

zdravlje i stabilnost industrije islamskih finansijskih usluga tako što izdaje globalne bonitete,

standarde i načela za upravljanje industrijom, široko definisane kako bi obuhvatili sektor

bankarstva, tržišta kapitala i osiguranja. Od svog osnivanja izdao je 19 standarda i smjernica

vezanih, između ostalog, za adekvatnost kapitala, upravljanje rizicima, transparentnost,

korporativno upravljanje islamskih institucija, itd. Međutim kao i kod AAOIFI, ovi standardi

nisu obavezujući.

11 http://www.aaoifi.com/.

11

Internacional Islamic Financial Market (IIFM)

IIFM ili Međunarodno islamsko finansijsko tržište je globalno tijelo za uspostavljanje

standarda vezanih za islamsko tržište kapitala i novca. Njegov primarni fokus leži u

standardizaciji islamskih proizvoda, dokumentacije i relavantnih procesa. Među glavnim

ciljevima je da sudjeluje u osnivanju, razvoju i promovisanju islamskog tržišta kapitala i

novca.

Napravljen je iskorak u islamskoj financijskoj industriji izdavanjem prvog islamskog

hedžinga(zaštita od rizika) 2010 godine pod nazivom ISDA-IIFM Tahawwut

General Council for Islamic Banks and Financial Institutions (CIBAFI)

(CIBAFI) ili Generalno vijeće za islamske banke i finansijske institucije osnovana je kao

neprofitna organizacija u Bahrejnu. Pruža podršku islamskoj finansijskoj industriji kroz

pružanje informacija, medijskih pokrića, obavljanje istraživanja i razvoja finansijskih

proizvoda, konsalting usluga i razvoj ljudskih resursa. Pravo na članstvo ima svaka islamska

banka ili institucija koja obavlja svoje djelatnosti po šerijatu.

Islamic Internacional Rating Agency (IIRA)

Islamska međunarodna rejting agencija koja je osnovana 2005 godine, glavna misija ove

agencije je da olakša razvoj regionalnih i nacionalnih finansijskih tržišta prikazom relativnog

investicionog ili kreditnog rizika, pružajući procjenu rizičnog profila subjekata i instrumenata.

Kao jedina rejting agencija pomaže stjecanju prepozatnjivosti na lokalnom i međunarodnom

polju kao jedna jaka i sposobna finansijska industrija koja slijedi visoke standarde

informisanja i transparentnosti.

International Islamic Liqudity Management Corporation (IILM)

12

Islamske finansijske institucije suočene su sa velikim rizikom likvidnosti jer trenutno ne

postoji razvijeno sekundarno tržište za islamske finansijske instrumente. Islamske finansijske

institucije koje imaju višak kapitala nisu u stanju usmjeriti taj kapital u kratkoročne investicije

jer ne postoji dovoljan broj instrumenata koji su likvidni i u isto vrijeme sa kojima je

dozvoljeno trgovati. Institucije sa manjkom kapitala nisu u stanju doći do sredstava potrebnih

za efikasno poslovanje jer su tržišta kapitala i novca uglavnom nerazvijena u većini

muslimanskih zemalja u kojima ove institucije posluju.

Da bi se ovaj problem riješio osnovana je Međunarodna islamska korporacija za

uspostavljanje likvidnošću. IILM je međunarodna institucija osnovana radi stvaranja i

izdavanja kratkoročnih, šerijatski kompatibilnih, financijskih instrumenata kako bi olakšalo

efikasno upravljanje likvidnošću.

REGULACIONI OKVIR ZEMALJA LIDERA U ISLAMSKIM FINANSIJAMA

Danas, od uspostavljanja prve islamske banke, u svijetu postoji više od 150 islamskih

finansijskih institucija. Države u kojima funkcionišu islamske finansijske institucije su:

Albanija, Alžir, Australija, Bahami, Bahrein, Bosna i Hercegovina, Britanska Djevičanska

Ostrva, Bruneji, Kanada, Kajmanska Ostrva, Sjeverni Kipar, Džibuti, Egipat, Francuska,

Gambija, Njemačka, Gvineja, Indija, Indonezija, Malezija, Irak, Iran, Italija, Jordan,

Kazahstan, Kuvajt, Liban, Luksemburg, Mauritanija, Maroko, Holandija, Niger, Nigerija,

Oman, Pakistan, Palestina, Filipini, Katar, Rusija, Saudijska Arabija, Senegal, Južna Afrika,

Šri Lanka, Sudan, Švicarska, Tunis, Turska, Trinidad i Tobago, Ujedinjeni Arapski Emirati,

Velika Britanija, Sjedinjene Američke Države i Jemen.

Posljednih nekoliko decenija obilježeno je dramatičnim i čestim promjenama strukture

finansijskog sistema, tržišta i institucija širom svijeta. Postoji više razloga za ovakva kretanja,

koja su nepovratno promijenila prirodu finansijskih odnosa i doprinijela razvoju „novog

finansijskog sistema“ kojeg karakteriše: mogućnost pozamljivanja većih iznosa finansiranja,

mogućnost investiranja putem velikog broja finansijskih instrumenata i mogućnost

diverzifikacije rizika kroz različite instrumente u svim segmentima ekonomije.12

Od gore navedenih zemalja smo izabrali tri zemlje koje predstavljaju centre islamske

ekonomije, Veliku Britaniju, Maleziju i Saudijsku Arabiju. Velika Britanija predstavlja

zemlju gdje muslimansko stanovništvo nije većinsko, te gdje šerijatski zakon nije uvršten u

12 Stakić, Budimir, Međunarodne finansijske institucije, Univerzitet Singidunum, Beograd 2012, str. 207

13

regulacioni okvir. U nastavku ćemo vidjeti kako su se islamske finansijske institucije uklopile

u regulacioni okvir Velike Britanije. Malezija predstavlja državu u kojoj je muslimansko

stanovništvo većinsko, ali gdje zakon nije zasnovan na šerijatskim principima. U Maleziji je

zastupljen sistem dualnog bankarstva, o kojem je ranije bilo riječi.Saudijska Arabija je država

je zakon zasnovan isključivo na šerijatskim principima.

Velika Britanija

Velika Britanija je jedna od prvih neislamskih zemalja koja uvidjela prednosti islamskog

finansijskog sistema i otvorila svoja vrata razvoju islamskih finansijskih institucija. Islamske

finansije su se u velikoj mjeri razvile u Velikoj Britaniji u posljednjem desetljeću. Značajno

je spomenuti da su se finansijske transakcije u skladu sa Šerijatom na londonskom tržištu

odvijale još 1980ih.

Glavno regulatorno tijelo finansijskog sistema u Velikoj Britaniji je Financial Services

Authority (FSA). FSA i Centralna banka Engleske u još od 1998 bile otvorene za razvoj

islamskih finansija u Velikoj Britaniji. Sir Howard Davies, predsjedavajući FSA, je na

konferneciji: Islamsko bankarstvo i finansije, 2003 godine u Bahreinu, izjavio da islamske

banke ispunjavaju regulatorne zahtjeve FSA i da Velika Britanija ima ekonomski interes da

osigura uslove za razvoj islamskog tržišta.

FSA je nastala 1997 kao rezultat potrebe za regulacijom finansijskih usluga. Nastala je

ujedinjavanjem 11 različitih regulatornih tijela, što je pojednostavilo regulaciju finansijskog

tržišta i dozvolilo FSA da kao cjelinu ocjeni islamske finansijske institucije i njihove

proizvode.

Sve institucije koje žele raditi u domenu pružanja finansijskih usluga u Velikoj Britaniji se

moraju prijaviti FSA za dobivanje dozvole pod IV sekcijom Financial Services and Markets

Act 2000 (FSMA), tj. zakonskog akta za finansijske usluge i tržišta. FSMA vrši regulaciju

finansijskih usluga u Velikoj Britaniji i predstavlja legislativu pod kojom je institucijama

dozvoljeno da se bavi onim finansijskim uslugama koje su podložne regulaciji. Aktivnosti

koje su podložne regulaciji su npr: prihvatanje depozita, izvršenje ugovora o osiguranju i

savjetovanje vezano za investicijske aktivnosti. Najviše je bilo predatih zahtjeva za osnivanje

islamskih banaka.

Bitno je spomenuti da su sve institucije podložne istim standardima i tretmanom od strane

FSA, bez obzira iz koje zemlje dolaze, u kojem sektoru rade i na kojim se religijskim

14

principima zasnivaju. Ovo predstavlja „nediskriminirajući režim“, koji stvara povoljnu klimu

za investiranje u finansijski sektor Velike Britanije.

FSA je definirao tri područja gdje se najčešće javljaju problemi kod aplikacije islamskih

finansijskih institucija za dozvolu, a to su: regulatorna definicija proizvoda, pravila šerijatskih

učenjaka i promocija finansijskih usluga. Kod regulatorne definicije proizvoda se javlja

problem što oni možda imaju iste ili slične ekonomske efekte kao konvencionalni proizvodi,

ali njihova struktura može biti značajno drugarčija. Ovo znači da regulatorna definicija ovih

proizvoda možda neće biti ista kao kod njihovih konvencionalnih ekvivalenata. Ovo ima dvije

bitne implikacije za one koji se prijavljuju za dobivanje dozvole. Prva je da kompanija mora

biti sigurna da se prijavljuje za pravu vrstu dozvole, s obzirom na aktivnsoti koje želi da

obavlja. Što bi značilo da firma mora da ocijeni da li se struktura islamskih proizvoda može

uklopiti u regulatorni okvir za postojeće proizvode. Drugo, regulatorna definicija je bitna u

određivanju okvira u kojem proizvodi mogu biti prodavani. Ako se proizvod ne uklapa u

regulatorni okvir FSA, onda mogu postojati ograničenja kome se isti može prodavati. Što se

drugog problema tiče, FSA mora uzeti u obzir ulogu Šerijatskog odbora. Šerijatski odbor ima

zadatak da ispita nove proizvode i transakcije i odobri ih ako su u skladu sa Šerijatom. FSA

nije tu da daje mišljenje o interpretaciji Šerijatskog odbora, već samo mora znati kakva je

tačno njegova uloga. FSA mora znati da li Šerijatski odbor učestvuje u upravljanju

kompanijom ili samo ima savjetodavnu ulogu. Treći problem je za FSA važan zbog prodaje,

jer sve reklame moraju biti jasne i ne mogu imati pogrešne navode. Ovo je bitno za korisnike

koji prvi put koriste islamske finansijske proizvode i usluge, jer se moraju upoznati sa

konceptom, koristima i rizicima koje oni nose.

Prva islamska banka koja je 2004 godine dobila dozvolu za poslovanje u Velikoj Britaniji je

Islamic Bank of Britain (IBB). 13

Malezija

Islamski finansijski sistem u Maleziji egzistira već 30 godina. U ovoj zemlji paralelno

egzistiraju dva finansijska sistema, islmaski i konvencionalni, pa se može reći da finansijski

sistem počiva na dualnom principu. Malezija je u junu 2013 predstavila novi legislativni okvir

za sektor konvencionalnih i islamskih finansijskih usluga. Malaysian Financial Services Act

2013 (FSA) i Islamic Financial Services Act 2013 (IFSA) sedam mjeseci nakon što su

odobreni od strane Parlamenta. Prema Centralnoj banci Maleziji (Bank Negara Malaysia),

13 Islamic Finance in the UK: Regulation and Challangese, Financial Services Agency, November 2007, str. 8-14

15

koja je i regulator finansijskog sistema, cilj ovoga je da malezijski finansijski sektor

osiguranja (tekaful), finansijska tržišta i platni sistem, te druge finansijske posrednike stavi na

jedinstvenu platformu prema odgovornom i progresivnom finansijskom sistemu.

FSA i IFSA konsolidovana pravila određuju ponašanje i superviziju finansijskih institucija u

Maleziji. Novi akti predstavljaju konsolidaciju Banking and Financial Institutions Act 1989,

Insurance Act 1996, Takaful Act 1984, Payment Systems Act 2003 i Exchange Control Act

1953.14

Islamske finansijske institucije u Maleziji su regulisane od strane Centralne banke Malezije.

Vrlo bitnu ulogu ima Šerijatski odbor (Shahriah Advisory Council – SAC) na nivou Centralne

banke, koji je utemeljen 1997 kao najveći organ vlasti kada su u pitanju islamske finansije.

SAC je dobio pravo da kreira islamske zakone u svrhu islamskog bankarskog poslovanja,

razvojnog islamskog finansijskog poslovanja, poslovanja tekafula ili bilo kojeg drugog

poslovanja koje je baziranio na šerijatskim principima i koje spada pod superviziju i

regulaciju Centralne banke Malezije. Kao referentno i savjetodavno tijelo Centralne banke

Malezije za šerijatska pitanja, SAC ja također odgovoran za odobravanje svih islamskih i

tekaful proizvoda da bi se osigurala njihova kompatibilnost sa šerijatksim principima.

U aktu Centralne banke Malezije, donešenom 2009, uloga i funkcije SAC-a su dalje pojačane

tako što je imenovan isključivim mjerodavnim tijelom za šerijatska pitanja vezana za

islamsko bankarstvo, tekaful i islamske finansije. Što znači su sudovi i arbitri dužni da

presude prema odluci ovog tijela, te da je njegova odluka obavezujuća.15

Saudijska Arabija

Saudijska Arabija je jedna od od najrazvijenih islamskih zemalja, te zemlja gdje je zakon

zasnovan isključivo na šerijatskim principima. Za superviziju i regulaciju zadužena je

Centralna banka Kraljevine Saudijske Arabije (Saudi Arabian Monetary Agency – SAMA),

koja je nastala 1952. Njene najvažnije funkcije su:

bavljenje bankarskim poslovima Vlade

emisija i jačanje nacionalne valute

14http://www.bobsguide.com/guide/news/2013/Jul/4/malaysias-new-regulation-covers-both-islamic-finance-and- conventional-fs.html (zadnji put pristupljeno 17.12.2103)15http://www.bnm.gov.my/index.php?ch=en_about&pg=en_thebank&ac=802&tpt=bnm_2011&lang=en (zadnji put pristupljeno 17.12.2103)

16

upravljanje deviznim rezervama Kraljevine

upravljanje montarnom politikom u cilju održavanja stabilnosti cijena i deviznog kursa

supervizija komercijalnih banaka

supervizija uzajamnih osiguravajućih društava

supervizija finansijskih kompanija

supervizija kompanija koje daju informacije o finansijskim kompanijama.16

Veliku važnost u SAMA-i ima i interna revizija, koja predstavlja nezavisno tijelo. Njena

važnost se ogleda mjerenju i evaluaciji efektivnosti kontrole i procesa. Na slici ispod možemo

vidjeti organizacionu strukturu Centralne banke Kraljevine Saudijske Arabije.

Slika: Organizaciona struktura Centralne banke Kraljevine Saudijske Arabije

Izvor: http://www.sama.gov.sa/sites/samaen/AboutSAMA/Pages/OrganizationStructure.aspx

Vidljivo je da je na čelu banke Upravni odbor, u čijem je sastavu i guverner, koji je

predsjedavajući odbora te viceguverner, kao i tri člana iz privatnog sektora. Sadašnji guverner

je Dr. Fahad Almubarak.

16 http://www.sama.gov.sa/sites/samaen/AboutSAMA/Pages/SAMAFunction.aspx (zadnji put pristupljeno 17.12.2013)

17

ZAKLJUČAK

Razvoj cijelokupnog islamskog sistema u posljednjih nekoliko decenija nametnuo je i pitanje

regulacije islamskih finansijskih institucija. Osnovne vrijednosti na kojima ove institucije

zasnijvaju svoje poslovanje su jasno definisane u temlejnjim vrijednostima Islama kao

religije. Međutim odgovore na pitanja vezana za samo operativno djelovanje islamskih

finansijskih institucija treba da daju regulatori koji se po svojim stavovima i pristupu, kako

islamu kao religiji tako i islamskoj ekonomiji, razlikuju. Danas u svijetu postoji nekoliko

međunardodnih institucija, o kojima je bilo riječi i u ovom radu, koje imaju velikog utjecaja

na institucije koje posluju po islamskim principima. Način na koji će se pristupiti

implementaciji islamskih ekonomskih principa razlikuje se od države do države. U nekim

državama u cjelokupan ekonomski sistem su implemntirani principi islamske ekonomije i

upotpunosti su zamjenili do tada postojeće konvnecionalne sisteme. Ovakav način možemo

sresti samo u dvije zemlje u Saudijskoj Arabiji i Sudanu, većina zemalja se odlučila na nešto

drugačiji pristup, postepenog uvođenja islamsksih ekonomskih principa na svoje tržište i u

svoje legislative. Tako, veliki broj država posjeduje dualni sistem, to znači pored postojećeg

konvencionalnog sistema omogućile su potpuno ravnopravno funkcionisanje islamskih

finansijskih institucija. U ovom radu su predstavljene neke osnove regulacije koje važe za

islamske finansijske institucije, ipak svaka zemlja uređuje svoju legislativu i regulaciju na

način koji njoj najviše odgovara, ovdje smo pokušali predstaviti univerzalna pravila koja važe

za sve institucije ove vrste.

LITERATURA

18

- Fikret, Hadžić, Islamsko bankarstvo i ekonomski razvoj, EFSA, Sarajvo 2005. godina.

- Edib, Smolo, Uvod u islamsku ekonomiju i finansije, Sarajevo 2013. godina.

- Muhammad Taqi Usmani, Uvod u islamske finansije,

- Islamic Finance in the UK: Regulation and Challangese, Financial Services Agency, November 2007.

- Stakić, Budimir, Međunarodne finansijske institucije, Univerzitet Singidunum, Beograd 2012

- http://www.aaoifi.com

- http://www.sama.gov.sa/sites/samaen/AboutSAMA/Pages/OrganizationStructure.aspx

- http://www.bnm.gov.my/index.php?ch=en_about&pg=en_thebank&ac=802&tpt=bnm_2011&lang=en

19