Region miejsko-wiejski Warszawy.

Alternatywna ścieżka rozwoju

Ewa Karolina Korcelli-OlejniczakInstytut Geografii i Przestrzennego

ZagospodarowaniaPAN

Diagnoza – założenia w dokumentach

strategicznych

• Strategie Rozwoju Województwa Mazowieckiego (2006, 2013), przyjmują, ze spójność terytorialna stanowi jeden z głównych celów polityki przestrzennej w regionie.

• Jednocześnie dokumenty te zwracają uwagę na dysparytety wewnątrz tego regionu, które stanowią barierę dla rozwoju społeczno-ekonomicznego.

• Dysparytetom tym będzie sprzyjało nieuniknione zjawisko depopulacji znacznych obszarów poza-metropolitalnych

• Przyjmuje się więc, że wzrost spójności terytorialnej i konkurencyjności może być osiągnięty poprzez pobudzenie gospodarcze peryferyjnych stref regionu, rozwoju ośrodków subregionalnych, a z drugiej strony stwarzanie warunków dla inwestycji sprzyjających rozszerzaniu się zasięgu przestrzennego rynku pracy w Warszawie.

Region metropolitalny Warszawy –

identyfikacja kierunków rozwoju

Typologia regionów metropolitalnych (Korcelli-Olejniczak 2012)

Region metropolitalny Warszawy –

kierunki rozwoju

Kierunek 1

W dokumentach strategicznych przyjmuje się

jako wskazany rozwój w kierunku regionu typu

mono-poly. Jego podstawą mają być silne

funkcjonalnie – innowacyjne ośrodki

subdominujące, powiązane ze swoim

zapleczem, między sobą i ośrodkiem

centralnym -Warszawą

o Kierunek mało realistyczny ze względu

na zbyt słabą pozycję ośrodków

regionalnych i powiązań między nimi

Region metropolitalny Warszawy –

kierunki rozwoju

Kierunek 2

W dyskusji naukowej często spotykanym kierunkiem rozwoju regionu Warszawy jest pewien typ regionu zwartego powstający poprzez powiększanie się obszaru metropolitalnego. Inwestycje w infrastrukturę zwiększającą mobilność mieszkańców strefy pośredniej regionu mają przyczynić się do rozszerzenia się strefy dojazdów do pracy.

o Kierunek korzystny głównie z punktu widzenia Warszawy, w przypadku strefy pośredniej przyczyni się do wymywania funkcji

Region metropolitalny Warszawy –

kierunki rozwoju Kierunek 3

Przy zachowaniu dotychczasowego trendu wynikającego z

naturalnych procesów rynkowych najbardziej

prawdopodobnym kierunkiem jest region spolaryzowany.

Cechuje się on koncentracją funkcji metropolitalnych w

rdzeniu regionu – metropolii i obszarze metropolitalnego.

Następuje osłabienie relacji między rdzeniem – strefą

pośrednią i dalszym zapleczem (wiejskim lub miejsko-

wiejskim)

o Kierunek niewskazany ze względu na pogłębianie się

dysproporcji między obszarami metropolitalnymi i

poza-metropolitalnymi. Jednocześnie metropolia nie

korzysta z funkcji zaplecza – brak synergii itp..

Region metropolitalny Warszawy –

kierunki rozwoju Kierunek 4

Region miejsko-wiejski

Koncepcja regionu, która została opracowana na

kanwie dyskusji stanowiącej podłoże Europejskiej

Perspektywy Rozwoju Przestrzennego (ESDP 1999)

dotyczącej partnerstwa miejsko-wiejskiego jako formy

wspierającej współpracę i komplementarność funkcji

między strefami w regionie. Kierunek ten prowadzi do

pogodzenia dwóch pozornie sprzecznych celów

polityki przestrzennej - konkurencyjności i spójności

(społecznej i terytorialnej).

Wagę relacji miejsko-wiejskich podkreślano także w

Agendzie Terytorialnej UE i strategii EUROPA 2020.

Polityka partnerstwa miejsko-wiejskiego realizowana

jest np. w wielu regionach metropolitalnych w

Niemczech

Konfrontacja i wyważenie celów i

warunków rozwoju

• W dyskusjach na temat partnerstwa miejsko-wiejskiego

i regionów miejsko-wiejskich zwraca się często uwagę

na sprzeczności celów i różnice warunków rozwoju

obszarów miejskich i wiejskich

• Jednak skracanie się dystansu cywilizacyjnego i

gospodarczego w skali kontinuum miejsko-wiejskiego

sprzyja pogodzeniu celów i zmniejsza różnice warunków

rozwoju

• Wskazują na to następujące zjawiska występujące w

Europie (także w Polsce)

Cechy współczesnego rozwoju przestrzennego w

Europie z punktu widzenia tworzenia regionów

miejsko-wiejskich

• Wzrost wagi migracji do obszarów peryferyjnych motywowanych walorami środowiskowymi;

• Nasilenie zjawiska migracji do obszarów wiejskich i małych ośrodków miejskich wraz z procesem starzenia się społeczeństwa;

• Rozwój wysokich technologii zwiększający udział działalności, dla których opór przestrzeni nie stanowi silnej bariery;

• Wzrost znaczenia działalności kreatywnych, które są szczególnie „wrażliwe” na jakość środowiska;

• Wzrost znaczenia funkcji ekosystemów (tzw. świadczeń ekosystemów) pełnionych przez strefy wiejskie regionów.

o W konsekwencji prowadzi to do wzmacniania się lokalnych elit, powstawania nowych przestrzeni konsumpcji i do wyspowej gentryfikacji obszarów wiejskich (por. K. Kunzmann)

Co to jest region miejsko-wiejski?

Koncepcja regionu miejsko-wiejskiego (K. Nilsson i inni,

2013) akcentuje rolę strefy pery-miejskiej regionu, jako

wielofunkcjonalnego obszaru o wysokiej dynamice

zmian użytkowania ziemi, zagrożonego fragmentacją

osadnictwa i degradacją krajobrazu. Uwypukla ona

wzrastające znaczenie walorów ekologicznych jako

czynnika determinującego lokalizację zarówno miejsc

zamieszkania, jak i działalności gospodarczej. Obszarom

wiejskim regionu (interpretowanym szeroko, wraz z

siecią lokalnych ośrodków miejskich) przypisuje ona

tzw. funkcje ekosystemów (świadczenia ekosystemów),

określające jakość warunków życia w regionie, a przez

to także pozycję konkurencyjną jego ośrodków

miejskich w krajowych i międzynarodowych systemach

miast.

Projekt NCN „Kształtowanie się systemu miast

regionu metropolitalnego Warszawy w świetle

zmian struktury ludności i funkcji”

Ta koncepcja jest przyjęta jako kanwa teoretyczna dla badań

prowadzonych w powyższym projekcie badawczym. Pozwala ona

na traktowanie jako regionu Warszawy szerokiego zaplecza i nie

zamykanie badań w granicach administracyjnych.

Należy zaznaczyć, że strefy wiejskie

regionu są interpretowane

jako obejmujące małe, lokalne

ośrodki miejskie, także wyspowo

ośrodki subregionalne wraz z

otaczającymi je obszarami

funkcjonalnymi

Dlaczego region Warszawy jako region

miejsko-wiejski?1. Cechy współczesne

Ograniczony potencjał rozwojowy ośrodków subregionalnych, niepełna struktura funkcjonalna (niepełność bazy ekonomicznej), zapóźnienie w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej, w większości przypadków peryferyjne położenie w skali kraju, zubożenie kapitału ludzkiego w wyniku długotrwałych, intensywnych procesów migracyjnych (odpływ ludności)

2. Potencjał

• Unikalne walory środowiska przyrodniczego, przy założeniu określania zasięgu regionu jako obejmującego znaczną część Warmii i Mazur

• Liczne spośród mniejszych miast tego obszaru upatrują swoich szans rozwojowych nie tyle w związkach z najbliższym dużym ośrodkiem miejskim takim jak Olsztyn i Białystok, co ze swoim zapleczem wiejskim, powiązaniach z Warszawą, jak również wzrastającym udziałem w globalnym obrocie gospodarczym, w tym zwłaszcza w zakresie rekreacji i kultury

Region Warszawy jako region miejsko-

wiejski

22. Struktura przestrzenna i funkcjonalna

Wyniki analiz przytoczonego projektu NCN potwierdzają w

zasadzie występowanie trójdzielnego podziału zarysowanego

już wcześniej przez G. Gorzelaka i M. Smętkowskiego oraz M.

Tarkowskiego, w którym występuje rdzeń – ośrodek i obszar

metropolitalny, strefa pośrednia jako strefa cienia

dostarczająca intensywnych zjawisk wymywania funkcji i

potencjału ludnościowego oraz strefy dalszego zaplecza.

W koncepcji regionu miejsko-wiejskiego strefa ta nazywana jest

strefą wiejskiego zaplecza regionu. W strefie tej zjawiska

wymywania funkcji i potencjału ludnościowego przybierają

słabsze nasilenie przy jednoczesnych, mniej intensywnych

powiązaniach z trzonem regionu.

Podsumowanie i konkluzje

• W zarysowującej się przyszłości

demograficznej strefa

peryferyjna proponowanego

regionu miejsko-wiejskiego

(tzw. rural hinterland)

stanowiłaby obszar ożywienia

gospodarczego, opartego w

pewnym stopniu na funkcjach

kognitywno-kreatywnych;

• Taki obszar, który dzięki

pełnionym funkcjom

ekosystemów odpowiadałby z

jednej strony pojęciu gentrified

rural periphery Klausa

Kunzmanna, w sensie nowych

wiejskich przestrzeni

konsumpcji i przyciągałby

selektywny napływ migrantów,

w tym również z trzonu regionu

jako efekt m.in. intensywnych

inwestycji w strukturę

techniczną i rekreacyjną.

Z drugiej strony, stałby się

obszarem generującym nowe

funkcje endogeniczne związane w

dużej mierze z rekreacją i kulturą,

lecz opierające się na tradycyjnych

kwalifikacjach, zdolnościach i

specjalnościach mieszkańców.

• Sugerowany układ kształtujący się

w przyszłości w strukturze regionu

Warszawy – oparty nie na pełnej

dominacji ośrodka i obszaru

metropolitalnego, lecz na

komplementarności funkcjonalnej

między trzonem regionu a jego rural

hinterland pozwalałby w przyszłości

również na objęcie impulsami

rozwoju selektywnych miejsc strefy

pośredniej, co byłoby zgodne z

nadrzędnym celem polityki

spójności terytorialnej jako celem

polityki regionalnej.