1

Njohuri tNjohuri tëë tanishme ptanishme pëër prekshmr prekshmëërinrinëë e sektorit e sektorit energjetik tenergjetik tëë ShqipShqipëërisrisëë (k(këërkesa dhe oferta) nga rkesa dhe oferta) nga

rreziqet klimaterikerreziqet klimaterike

Dr Besim IslamiInxhinier Planifikimit Energjetik

Drejtues i Ekipit për Inventarin e Gazrave SerrëEkspert Energjetik në Ekipin e Zbutjes së Rreziqeve dhe Pasojave

2

PërmbajtjaHyrje

MetodikaZona ujëmbledhëse e Lumit MatKlima e tanishmeEfekti i klimës nëburimet ujoreNdryshimet e pritura

Sektori energjetikEfektet e tanishme klimaterike nësektorin energjetikEfektet e pritura klimaterike nësektorin energjetik

3

MetodikaPërzgjedhja e zonës ujëmbledhëse të Lumit Mat (ZULM) si shembull i një zone prioritare, vjen nga hartimi i skenarit alternativ për sektorin energjetik shqiptar (nga këndvështrimi i kërkesës dhe i ofertës së energjisëelektrike. Ekipi SNC po punon për përgatitjen e prekshmërisësë zonës ujëmbledhëse të Lumit DrinIdentifikohen prirjet e tanishme të temperaturës, reshjeve dhe prurjeve duke llogaritur anomalitë stinore dhe vjetore nga mesataret afatgjata (1961-2000)Për të vlerësuar pasojat e ndryshimeve të mundshme tëklimës, në lidhje me rritjen e temperaturave (kërkesa për energji elektrike), është përdorur modeli i prurjeve (oferta e energjisë elektrike)

4

MetodikaProgrami LEAP për hartimin e situatës fillestare dhe

skenarëve alternativë për sektorin energjetik tëShqipërisëSkenari i situatës fillestare – masat e Qeverisë nëkuadër të Dokumentit të Politikave për Sektorin Energjetik për periudhën afatshkurtër (deri në 2010) nuk zbatohen rigorozisht Ky skenar nuk merr nëkonsideratë efektin e ndryshimit të klimës për sektorin energjetik të Shqipërisë.Skenarët alternativë nënkuptojnë qëndrueshmërinë e zhvillimit të sektorit energjetik, në përgjithësi, dhe tësektorit të energjisë elektrike, në veçanti, duke zbatuar me rigorozitet dokumentin e politikave të sektorit energjetik deri në vitin 2010.Skenari alternativ përshkruan masat e tjera shtesëbrenda vitit 2010 dhe për një periudhë më afatgjatë: 2010-2030. Skenari jep një përshkrim sasior të masave të përshtatjes.

5

Pasojat për konsumin e energjisë

Skenari në situatën fillestare:Skenar që nuk merr në konsideratë pasojat e

ndryshimit të klimës 1990 – 2025;Ana e kërkesës – kërkesa për energji ngrohjeje për

hapësiratNumri i shkallëve të ngrohjes – ditë

Zone No. No. of heating degree-days Shkodra 1692 Lezha 1451 Puka 2896 Kukes 2462 Tropoja 2594

6

Konsumi i energjisë nga familjarëtZhvillimi familjar energjia për ngrohje të hapësirave

(MWh/vit)

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

55000

60000

65000

70000

75000

Shkoder_Rural_HouseholdsShkoder_Urban_Households

0

30000

60000

90000

120000

150000

180000

210000

240000

270000

300000

330000

Shkoder_Rural_HouseholdsShkoder_Urban_Households

7

Konsumi i energjisë nga familjarëtZhvillimi familjar energjia për ftohje të hapësirave

(MWh/vit)

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

55000

60000

65000

70000

75000

Shkoder_Rural_HouseholdsShkoder_Urban_Households

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

11000

12000

13000

14000

Shkoder_Rural_HouseholdsShkoder_Urban_Households

8

Pasojat për konsumin e energjisëSkenari alternativ:Skenar që merr në konsideratë pasojat e ndryshimit të klimës;Ana e kërkesës – kërkesa për energji ngrohjeje për hapësiratAna e kërkesës – kërkesa për energji ftohjeje për hapësiratNumri i shkallëve të ngrohjes – ditë

1999 2025 Shkodra 1692 1802Lezha 1451 1546Puka 2896 3047Kukes 2462 2601Tropoja 2594 2746

Numri i shkallëve të ftohjes – ditë

District 2000 2025 Shkodra 1692 1605Lezha 1451 1376Puka 2896 2780Kukes 2462 2349Tropoja 2594 2483

9

Pasojat për kërkesën për energji për ngrohje dhe ftohje të ambienteve

Skenari alternativ:

0100002000030000400005000060000700008000090000

100000110000120000130000140000150000160000170000180000190000200000210000220000

Shkoder_Urban_Households with CC EffectShkoder_Rural_Households with CC EffectShkoder_Urban_HouseholdsShkoder_Rural_Households

0500

10001500

2000250030003500400045005000550060006500700075008000850090009500

10000105001100011500

12000

Shkoder_Urban_Households with CC EffectShkoder_Rural_Households with CC EffectShkoder_Urban_HouseholdsShkoder_Rural_Households

10

Pasojat për kërkesën për energji për ngrohje dhe ftohje të ambienteve

Skenari alternativ:

-52000

-48000

-44000

-40000

-36000

-32000

-28000

-24000

-20000

-16000

-12000

-8000

-4000

0

4000

Shkoder Region_reduct ion of SpaceHeat ing Energy Demand (M Wh/year)

Shkoder Region_increase of SpaceCooling Energy Demand (M Wh/year)

11

j(ZULM)

12

Ndryshimet e pritura klimaterikeNgrohja e sistemit klimaterik është e pashmangshme, siçdel qartë nga vrojtimet e rritjes së temperaturave globale mesatare të ajrit dhe oqeanit, shkrirja e borës dhe akullit dhe rritja e nivelit të ujit të detit (IPCC, 2007).Temperatura mesatare botërore e sipërfaqes së tokës është rritur me rreth 0,74°C gjatë 100 viteve të fundit (1906-2005). Kjo shifër është më e lartë se vlerësimi i bërë në vitin 2001 (0,6°C) për shkak të viteve të fundit qëkanë qenë tejet të ngrohtë, ku 11 nga 12 vitet e fundit renditen në 12 vitet më të nxehta qysh prej kohës kur ka filluar mbajtja shënim e të dhënave klimaterike në kohët moderne, rreth vitit 1850.Parashikohet një ngrohje me rreth 0,2°C për secilën prej dy dekadave në vijim (IPCC, 2007).

13

Ndryshimet e pritura klimaterikeAnnual changes in temperature

0

1

2

3

4

5

6

1990 2025 2050 2100year

chan

ge (°

C)

annual changes in precipitation

-20

-15

-10

-5

01990 2025 2050 2100

year

chan

ge (%

)

Changes in temperature, summer

012345678

1990 2025 2050 2100year

chan

ge (°

C)Changes in precipitation, summer

-60

-50

-40

-30

-20

-10

01990 2025 2050 2100

year

chan

ge (%

)

!!!! Rritje e temperaturës dhe pakësim i reshjeve !!!!

Rritja vjetore e temperaturës: 1, 2 dhe 4,1°C, përkatësisht, deri në 2025, 2050 dhe 2100

!!!! mund të priten: dimra më të butë, pranvera më të ngrohta, vera dhe vjeshta më të nxehta dhe më të thata.

Rënia e reshjeve vjetore: deri në 3%, 6,1% dhe 12,4%, përkatësisht, deri në 2025, 2050 dhe 2100

14

Sistemi energjetik i ShqipSistemi energjetik i Shqipëërisrisëë ((GWhGWh))

0250500750

100012501500175020002250250027503000325035003750400042504500475050005250550057506000625065006750

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

ImportSmall HPPThermal Pow er Plants Hydro Pow er Plants

2006

Hydro Pow er Plants

83.15%

Import15.00%

Thermal Pow er Plants 1.32%

Small HPP0.53%

15

Sistemi energjetik i ShqipSistemi energjetik i Shqipëërisrisëë (GWh)(GWh)

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

5500

6000

6500

7000

2003 2004 2005 2006

ImportNew TPP_CCGTFier TPPBistrica Riv er Cascade Drini Riv er CascadeNew HPPSHPPMati Riv er Cascade

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

550

600

650

700

750

2003 2004 2005 2006

Mati Riv er Cascade

16

y = -0.218x + 539.98R2 = 0.0141

0

10

2030

4050

60

70

80

90100

110

120130

140

150160

170

1964

1966

1968

1970

1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

y = -0.5234x + 1127.3R2 = 0.1087

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

1964

1966

1968

1970

1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

y = -0.7414x + 1667.3R2 = 0.0488

0102030405060708090

100110120130140150160170180190200210220230240250260270280290

1964

1966

1968

1970

1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

y = -0.1376x + 302.66R2 = 0.0512

0

3

6

9

12

15

18

21

24

27

30

33

36

39

42

45

1964

1966

1968

1970

1972

1974

1976

1978

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

Prodhimi në HEC-in e Ulzës, [GWh/vit]Prodhimi në HEC-in e Shkopetit, [GWh/vit]

Prodhimi në HEC-et e Ulzës dhe Shkopetit, [GWh/vit] Prurja e Lumit Mat për

HEC-et e Ulzës dhe Shkopetit, [m3/sec.]

17

Electricity generation in MRC

0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

140.00

160.00

180.00

1966

1969

1972

1975

1978

1981

1984

1987

1990

1993

1996

1999

2002

2005

years

gene

ratio

n (G

Wh)

Ulza

Shkopet

Electricity generation & water flow

y = 4.3028x + 68.662R2 = 0.608

0

50

100

150

200

250

300

0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0

water flow (m3/s)

Elec

tric

ityge

nera

tion

(GW

h)

nergjisë elektrike në HEC-et e Ulzës dhnë raport me prurjen e ujit, [GWh/vit]

18

Skenari i situatës fillestare për sektorin energjetik konsiston në një skenar sipas të cilit masat e Qeverisë në kuadër të Dokumentit të Politikave për Sektorin Energjetik për periudhën afatshkurtër (deri në 2010) nuk zbatohen rigorozisht sipas planit.

2. Skenari hartohet në kuadër të StrategjisëKombëtare Energjetike të Shqipërisë.

3. Periudha kohore e skenarit shkon deri në 2030.

Skenari në situatën fillestare

19

0500

100015002000250030003500400045005000550060006500700075008000850090009500

100001050011000115001200012500130001350014000 Import

New TPP_CCGTFier TPPBistrica River Cascade Drini River CascadeNew HPPSHPPMati River Cascade

Skenari në situatën fillestare që përdor LEAP (GWh)

20

0500

100015002000250030003500400045005000550060006500700075008000850090009500

100001050011000115001200012500130001350014000

All Thermal Power Plants

All Hydro Power Plants

0%5%

10%15%

20%25%30%35%40%45%50%55%60%65%70%75%80%85%90%95%

100%

All Thermal Power Plants

All Hydro Power Plants

Skenari në situatën fillestare që përdor LEAP; (GWh)

21

Skenari alternativ – Përzgjedhja e centraleve në bazë të analizës me shumë kritere

Efektet klimaterike të ardhshme në konsumin energjetik për:

• Ngrohjen e ambienteve,• Ajrin e kondicionuar,• Ngrohjen e ujit,• Pajisjet frigoriferike, dheEfektet klimaterike të ardhshme në konsumin energjetik

për:• Prodhimin në HEC-et e mëdhenj ekzistues• Prodhimin në HEC-et e vegjël ekzistues• Prodhimin në HEC-et e mëdhenj të rinj• Prodhimin në HEC-et e vegjël të rinj• Prodhimin në TEC-et ekzistues• Prodhimin në TEC-et e rinj• Prodhimin në centralet e reja me burime të tjera të

rinovueshme

22

Skenari alternativ (GWh/vit)

Është kryer një proces vlerësimi (analizë me shumë kritere) sipas një pakete me kritere, që përfshijnë

• Sigurinë e ofertës energjetike për të gjithëkonsumatorët e ndryshëm

• Koncepti i kostos më të vogël• Përfitimet për zhvillimin (Objektivat e Zhvillimit të

Mijëvjeçarit)• Ulja e dëmit ndaj mjedisit (efektet jo-klimaterike)• Pranueshmëria sociale dhe qëndrueshmëria për kushtet

e vendit• Potenciali i tregut• Kontributi në ndryshimin e klimës

23

Skenari alternativ (GWh/vit)Rezultatet e procesit të vlerësimit (analiza me shumë

kritere)

66.33 65.0061.00 59.33

53.17 50.50 48.8345.17

42.33 40.00

29.8325.5

05

1015202530354045505560657075

Drini R

iver C

asca

de

Mati Rive

r Casc

ade

Bistric

a Rive

r Casc

ade

Existin

g SHPPs

New SHPPs

New TPPsNew B

ig HPPs

Import

Fieri TPP

Wind Energ

y PVDies

el_Gene

rators

24

Skenari alternativ (GWh/vit)

0500

100015002000250030003500400045005000550060006500700075008000850090009500

100001050011000115001200012500130001350014000

Mati River Cascade SHPPNew HPP Drini River CascadeBistrica River Cascade Fier TPPNew TPP_CCGT Import

25

Skenari alternativ (GWh/vit)

0500

10001500

200025003000350040004500500055006000650070007500800085009000

All Hydro Power PlantsAll Thermal Power Plants

0500

10001500

200025003000350040004500500055006000650070007500800085009000

All Hydro Power Plants

All Thermal Power Plants

26

Ulja e prodhimit të energjisëelektrike nga hidrocentralet

ekzistuese dhe të reja në Shqipëri

Rritja e prodhimit të energjisëelektrike nga termocentralet e

reja në Shqipëri

-810-780-750-720-690-660-630-600-570-540-510

-480-450-420-390-360-330-300-270-240-210-180-150-120-90-60-30

0

Difference in Production from SHPPsDifference in Production from New HPPsDifference in Production from Bistrica River CascaDifference in Production from Mati River CascadeDifference in Production from Drini River Cascade

0306090

120150180210240270300330360390420450480510540570600630660690720750 Increase in Production from CCGTs

270

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

Cost Increases (MEuro)

Rritja e kostos së ofertës për plotësimin e kërkesës si rezultat i pasojave që ka ndryshimi i klimës për

hidrocentralet

28

Vlerësimi i prioriteteve të masave të propozuara për përshtatjen

Identifikohet një paketë masash për përshtatje, tënevojshme për t’iu përgjigjur prekshmërisë sësektorit të HEC-eve nga ndryshimi i klimës.

1. nxitja e zhvillimit të qëndrueshëm, me këto objektiva:a) siguria e ofertës energjetike,b) mbrojtja e mjedisit,c) zhvillimi rajonal

2. ulja e prekshmërisë, me këto objektiva:a) minimizimi i rrezikut,b) minimizimi i humbjeve ekonomike,c) rritja e kundërpërgjigjes institucionale në rast tëshkarkimit të ujërave

29

Least cost supply

Uninterrupted supply

Reduction of GHG

Reduction of acid

rain gasses

Employment

Market penetratio

n

Population at risk

Frequency of events

Personal asset losses

Insured losses

Public asset losses

Warning time

Evacuation time

Increasing contribution of thermal power plants

60 100 30 30 80 100 100 100 100 100 100 90 100

Rehabilitation of Ulza and Shkopet HPPs considering CC

100 80 90 80 60 70 50 80 90 90 90 80 70

The construction of new medium and big hydro power plants

70 70 70 70 100 80 40 70 70 70 70 60 60

Construction of small hydro power plant

80 60 50 60 70 90 70 80 100 100 100 100 100

Establishment of capacities to monitor and respond to anticipated CC impacts at institutional and community levels

40 30 50 30 40 70 80 60 60 60 60 60 60

Regional development programmes, plans and policies and CC concerns in the Mat River Cascade integrated.

50 70 50 40 100 80 80 90 70 70 70 70 70

Goal B (50)(REDUCE VULNERABILITY)

Goal A (50)(SUSTAINABLE DEVELOPMENT)

Objective 2(Environmental

protection)

25

Objective 1Security of electricity

supply for all categories of consumers

55

(Minimize risk)

60

Objective 3(Regional economic

development)

20

Management measures

Objective 3(Increase institutional response in case of

the spill water)

20

Objective 2(Minimize economic losses)

20

Objective 1

30

Vlerësimi i prioriteteve të masave të propozuara për përshtatjen

0

200000

400000

600000

800000

1000000

1200000

1400000

1600000

1800000

2000000

Increasingcontribution ofthermal power

plants

Rehabilitation ofUlza and ShkopetHPPs considering

CC

Construction ofsmall hy dro power

plant

Regionaldev elopment

programmes, plansand policies and

CC concerns in theMat Riv er Cascade

integrated.

The construction ofnew medium andbig hy dro power

plants

Establishment ofcapacities tomonitor andrespond to

anticipated CCimpacts at

institutional andcommunity lev els

31

Rekomandime dhe pika të tjera për t’u mbajtur parasysh

Studimi ZULM – bazë për projektet e ardhshme nëpërgjigje të nevojës për të testuar masat për përshtatjen në sektorin energjetikkërkimi për donatorët e mundshëmpuna për këtë ide, me mbështetjen e UNDP-së

32