re vista 2011

REPUBLIKA E SHQIPËRISËMINISTRIA E SHENDETESISE INSTITUTI I SHENDETIT PUBLIK

RM28 VJET REVISTA MJEKESORE

Nr. 1 - 2011

Botimi i parë viti 1983

9 770255 679009

ISSN 0255-6790

REVISTAMJEKËSOREREVISTAMJEKËSORE

2 REVISTA MJEKESORE 1-2011 - INSTITUTI I SHENDETIT PUBLIK

REVISTA MJEKESORE

nr. 1 -2011

REVISTA

MJEKESORE

Zef SIMAHektor ÇOÇOLI

EDUARD KAKARRIQIGentian VYSHKA

Redaktorë:Besa BUDO, Kleopatra SAVA;

Përgatitja për botim:Genc MUSA.

(anëtarë kolegjiumi);

kryeredaktor Gjergji MINGA

3REVISTA MJEKESORE 1-2011 - INSTITUTI I SHENDETIT PUBLIK

REVISTA MJEKESORE

HIGJIENË -EPIDEMIOLOGJI

Liljana RAMASAÇO e bp:

Organizimi i shërbimit të vaksinimit dhe mbulesa vaksinale në rrethin e Tiranëspër vitet 2005-2009 .......................................................................................................... ........... 7

ARTIKUJ STUDIMOR

Fatmir ISMAILI e bp: Të dhëna epidemiologjike për faktorët rrezikuesnë kancerin e mushkërive. ..................................................................................................... .......... 19

Alma BARBULLUSHI e bp: Vlerësimi laboratorik i anemisë së sëmundjevekronike ....................................................................................................................... .................. 33

Kujtime DURAKU e bp: Erizipela dhe karakteri recidivues i saj................................................. 43

PEDIATRI

Marina NDRIO e bp:

Prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara dhe eksperiencat me të cilat ata përballen gjatëprocesit të rritjes dhe socializimit të fëmijëve të tyre. ..................................................................... .....51

FARMACI

Laerta Kakariqi e bp.

Përdorimi i barnave antidepresivë në Shërbimin Shëndetësor Parësor në Shqipëri, 2006-2008 .............. 63

Josif RISTO:

Antioksidantët ............................................................................................................... ............... 71

STOMATOLOGJI

Emin KUZUMI e bp:

Mosha dhe dimensioned e 13/23, femra, si tregues për thellësinë e preparimit në protetikën fikse. ........ 77

KAZUISTIKË

Edmond PUCA e bp:

Ethja hemorragjike me sindromë renale nga Dobrova virus e ndërlikuar me likidabdominal orkitis. ............................................................................................................ .............. 91

Besim BOÇI:

Tumore të rralla të hapësirës parafaringeale (SCHWANOMAT) ...................................................... 99

PERMBAJTJA

1-2011


REVISTA MJEKESORE

TRAJTESË

Vuksan KOLA:

Të dhëna të përgjithshme mbi vetëvrasjet. ..................................................................................... ..................107


REVISTA MJEKESORE

H I G J I E N E -

E P I D E M I O L O G J I

H I G J I E N E -

E P I D E M I O L O G J I


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

ORGANIZIMI I SHËRBIMIT TË VAKSINIMIT DHE MBULESAVAKSINALE NË RRETHIN E TIRANËS PËR VITET 2005-2009

Dr. Liljana RAMASAÇO, Dr. Luiza KOLASI, Dr. Aurora XHIXHA. A.SH.R. Tiranë , D.SH.P Tiranë

THE ORGANIZATION OF THE SERVICE OF IMMU-

NIZATION AND VACCINATION COVERAGE IN

TIRANA FOR THE YEARS 2005-2009

Tirana country has 700000 inhabitants. Age group 0-14 years undergoing to the national

vaccination programme is 139809 children. That age group in urban zones is 83469 chil-

dren and in rural zones 56340 children. Health care workers involved in vaccination pro-

gramme are well qualified, knowing very well the vaccination guideline and technical details

implementation. Statistical analysis of the data of vaccination proccess for the years 2008-

2009 concludes that the level of vaccination coverage for all types of Ag, in Tirana coun-

try, is over 95%.Vaccination coverage over 98% was in rural zones. For urbane zones

health care workers must be aware to achieve 100% coverage. That needs more collabora-

tion between ob-gyn hospitals, family physicians, municipality institutions, mass media. Not

only vaccination coverage must go under estimation. It is important to estimate the technical

conditions of vaccine application regarding to the cold chain, the technical conditions of vaccine

application regarding to the cold chain.

SUMMARY


REVISTA MJEKESORE

ORGANISATION DE SERVICE VACCINATION ET

LA COUVERTURE VACCINALE POUR TIRANA EN

ANNEES 2005-2009

Pays Tirana a 700000 habitants. Groupe d’âge 0-14 ans en cours au programme na-

tional de vaccination est 139809 enfants. Ce groupe d’âge dans les zones urbaines est

83469 enfants et dans les zones rurales 56340 enfants. Les agents de santé impliqués

dans le programme de vaccination sont bien qualifiés, sachant très bien la ligne directrice

de vaccination et de mise en œuvre technique de détails. L’analyse statistique des données

de processus de vaccination pour les années 2008-2009 conclut que le niveau de couverture

vaccinale pour tous les types de Ag, dans le pays Tirana, est plus de 95%. La couverture

vaccinale de plus de 98% a été dans les zones rurales. Pour les zones urbaine travailleurs

de la santé doivent être conscients pour atteindre une couverture de 100%. Ce besoin de

plus de collaboration entre les hôpitaux gynécologie-obstétrique, les médecins de famille,

les institutions municipalité, les médias de masse. Non seulement la couverture vaccinale

doit aller de sous-estimation. Il est important d’évaluer les conditions techniques

d’application en ce qui concerne le vaccin de la chaîne du froid, les conditions techniques

d’application en ce qui concerne le vaccin de la chaîne du froid.

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

HYRJE

Në zbatim të ligjit 7761 datë 19.10.1993 “ Për

parandalimin dhe luftimin e sëmundjeve ngjitëse”

dhe “ Udhëzuesit mbi vaksinimin” të vitit 1997,

Shërbimet e Epidemiologjisë në rrethe, organi-

zojnë, planifikojnë dhe kontrollojnë vaksinimin e

detyrueshëm të popullatës (1,2).

Aplikimi i vaksinave kryhet rregullisht në

Qendrat Shëndetësore të rrethit (konsultoret e

fëmijës dhe ambulancat ) si dhe në shërbimin

shëndetësor privat të licensuar nga Ministria e

Shëndetësisë.

Në rrethin e Tiranës kryejnë vaksinimin e

popullatës 178 njësi vaksinimi, nga të cilat në

qytet 19 njësi dhe në fshat 159.

Në strukturën organizative të Qendrave

Shëndetësore, kryejnë funksionin e mirëfilltë të

konsultoreve të fëmijës (mjek konsultori +

personel i mesëm) 23 njësi vaksinimi, nga të

cilat në qytet 18 dhe ne fshat 5 (3,4).

Punonjësit shëndetësorë që merren me

aplikimin e vaksinave janë punonjës të kualifikuar

dhe që njohin udhëzuesit për vaksinimin si dhe

përvetësimin e zbatimit të tij në praktikë.Ata

sigurojnë ruajtjen dhe trasportimin e vaksinave,

në kushtet e funksionimit normal të aparaturave

të zinxhirit të ftohtë, nga qendra deri te personi

që do të vaksinohet si dhe zbatojnë me

përpikmëri të gjitha rregullat për aplikimin e

vaksinave (5,6).

Punonjës shëndetësorë me arsim të lartë që

punojnë në konsultoret e femijës janë 49,

ndërsa punonjës shëndetësorë me arsim të mesëm

që punojnë në konsultore dhe ambulancat e

fshatrave, ku administrohet dhe aplikohet vaksina,

janë 106. Personeli kryevaksinator që menaxhon

vaksinimin për gjithe rrethin ështe 34.

Dokumentacioni bazë që duhet të mbahet në

konsultoret e fëmijëve apo në njësitë vaksi-

nale : Ligji Nr. 7761 dt. 19. 10. 1993 “ Për

parandalimin dhe luftimin e sëmundjeve ngjitëse”

dhe “Udhëzues mbi vaksinimin”viti 1987. Urdhëra

dhe udhëzues të tjerë të Ministrisë së Shëndetësisë

(7,8).

Regjistër tip për vaksinimin. Regjistri i lindje-

ve.Regjistri i fëmijëve të ardhur dhe të lar-

guar.Regjistër për hyrje - daljet e vaksinave.Regjistër

për k/indikacionet vaksinore dhe refuzimet.

Regjistër për reaksionet vaksinore .Regjistër për

shpimet aksidentale.

Kartelë personale për vaksinat .Fletë - përcjellëse

për vaksinimet e fëmijëve që lëvizin nga një rreth

në tjetrin apo brenda përbrenda rrethit.Raportimi

mujor, 3 - mujor, 6 - mujor, vjetor, progresiv

(statistikat), skedat e reaksioneve postvaksinale,

skeda termometrimi.

Informacione, proces - verbale.Analiza pune.

Popullata 0 -14 vjeç që i nënshtrohet vaksinimit të detyrueshëm është paraqitur në Pasqyrën 1.

Viti Shërbimi rural Shërbimi urban Total1995 4070 5790 98641996 4013 6004 100171997 4000 6135 101351998 4012 5746 97581999 4021 5549 95702000 4158 5872 100302001 4006 5842 98482002 3511 4568 80792003 3841 5366 92072004 3691 5100 87912005 3483 5117 86002006 3418 5539 89572007 3388 5575 89632008 3363 5573 89362009 3361 5693 9054Total 56340 83469 139809


REVISTA MJEKESORE

Siç shihet nga pasqyra 1, në total janë 139 809

fëmijë që i nënshtrohen skemës ose kalendarit

të detyrueshëm të vaksinimit. Për të penguar

përhapjen e sëmundjeve ngjitëse, me urdhër të

Ministrisë së Shëndetësisë, aplikohen vaksinime

edhe për qëllime të udhëtimit ndërkombetar si

dhe në situata të veçanta epidemiologjike,

kryhen fushata vaksinimi edhe në grup - mosha

të tjera të caktuara të popullatës (siç ishte për

vitin 2009 dhe në vazhdim vaksinimi i

adoleshenteve të vitlindjeve 1992, 1993, 1994

deri në maj me vaksinën e hepatitit b ).

Qendra Shëndetësore / konsultore fëmijësh,

me numur të lartë të fëmijëve, për qytetin janë

: konsultori i fëmijes i Qendrës Shëndetësore

nr. 10,6,1, dhe 7, proporcionalisht me 10234,-

9004,8585, dhe 8206 fëmijë (9,10).

Në fshat janë Qendra Shëndetësore / konsul-

toret e Kamzës, Paskuqanit, Bathores dhe

Kasharit, proporcionalisht me 11406,9109,6955

dhe 5380 fëmijë.

D.R.S.K.SH ; ASHR; si dhe drejtoritë e

Qendrave Shëndetësore duhet të kenë parasysh

edhe një shpërndarje më të mirë të personelit

shëndetësor që punon në këto konsultore, për

një patronazhim të mirë të kontigjentit të

fëmijëve.

Në mjaft qendra shëndetësore, ambulanca me

numur të konsiderueshëm fëmijeësh, (Sauk,

Dajt, Shkoze, Kamez, Selite etj) personeli mjek

i konsultorit ose mungon ose është mjaft i

reduktuar, gjithashtu edhe personeli i mesëm

( infermierët e patronazhit).

Mbulesa vaksinale në vite për rrethin e Tiranës

është në shifra mjaft të larta . Kjo duket në

Pasqyrën 2.

Nr Lloji i vaksin Ë s

Mbulesavaksinalene % 2005





1 DTP doza l 98 98 96 99 97

DTP doza ll 98 98 99 99 99

DTP doza lll 98 98 99 99 99

DTP rivaksinim l 98 98 99 99 99

DT rivaksinim ll 98 98 99 99 97

Dt rivaksinim lll 97 97 98 99 96

2 Poliomielit doza l 98 98 98 99 99

Poliomielit doza ll 98 98 99 99 99

Poliomielit doza lll 99 98 99 99 99

Poliomielit Riv 1 98 98 99 99 99

Poliomielit Riv 1l 98 98 99 99 97

3 Hepatit B doza l 97 97 100 95 99

Hepatit B doza ll 98 98 98 98 97

Hepatit B doza lll 98 98 99 99 99

4 BCG 97 97 99 95 99

5 Fruth R.P.bazale 97 93 98 99 98

Fruth R.P.rivaksin. 97 93 99 98 99

6 An Tetanike doza l 96 97 76 76 77

An Tetanike doza ll 96 97 77 76 76


REVISTA MJEKESORE

Mbulesa vaksinale e QendraveShëndetësore.

Për arritjen e një gjendjeje imunitare të lartë,

personeli shëndetësor i konsultoreve ka bërë

një punë me përgjegjësi, të organizuar e korrekte

të gjithë stafit, por në veçanti të personelit të

patronazhit, i cili ka vënë në dukje fëmijët dhe

në veçanti popullatat e vështira si romet dhe

popullatën e lëvizshme të rrethit. Kjo situatë ka

bërë që për vite me rradhë, sëmundjet që

mbulohen nga vaksinat të jenë në shifra 0.

Megjithatë duhet:

- Bashkëpunim me konsultorin e gruas. Nënat

e reja duhet të njihen me personelin qe nesër

do t’u ndjekë fëmijët, një lidhje që është shumë

pak e dukshme, për të mos thënë qe nuk

ekziston.

- Bashkëpunim me mjekun e familjes për

raportimin e familjeve të reja.

- Bashkëpunim me dy Spitalet Obstetriko-

Gjinekologjike për lindjet, ecuritë e saj,

vaksinimin dhe indekse të tjera të fëmijës. Ky

bashkëpunim do të bëjë që në muajin e pare

fëmijët t’u nënshtrohen kontrolleve 10- ditore

të mjekut të konsultorit .Më poshtë po japim

grafikët e mbulesës vaksinale :

Grafiku I

Mbulesa vaksinale bazale, urban - 2008

80

82

84

86

88

90

92

94

96

98

100

Q.S

h.

Nr.

1

Q.S

h.

Nr.

2

Q.S

h.N

r.3

Q.S

h.

Nr.

4

Q.S

h.

Nr.

5

Q.S

h.N

r.6

Q.S

h.

Nr.

7

Q.S

h.

Nr.

8

Q.S

h.

Nr.

9

Q.S

h.N

r.1

0

Sh

ko

ze

Ko

de

r-K

am

ez

Bre

g-L

um

i

Sa

uk

Se

lite

Hep B

DTP 3

OPV 3

FRP 1

Mbulesa vaksinale bazale, rural - 2008

80

82

84

86

88

90

92

94

96

98

100

Ka

mez

Vo

re

Ka

sha

r

Pre

ze

Ber

xull

Pa

skuq

an

Ba

thor

e

Za

ll-H

err

Za

ll-B

ast

ar

Sh

eng

jerg

j

Da

jt

Fa

rke

Pet

rele

Be

rzhi

te

Krr

ab

e

Vaq

arr

Pez

e

Nd

roq

Bal

dus

hk

Hep B

DTP 3

OPV 3

FRP 1

Grafiku II


REVISTA MJEKESORE

Grafiku III

Grafiku III


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

Në pasqyrën 3 kemi paraqitur një gjurmim në lidhje me këtë bashkëpunim.

Nr Institucioni Lindjen ë t ë dy

mater.

Të evidkonsul.muajiparë.

Të paevident.

Të rap. muajin edyte.

1 Q. SH Nr 1 55 29 26 402 “ “ 2 30 18 12 273 “ “ 3 23 12 11 284 “ “ 4 32 28 3 405 “ “ 5 36 22 14 406 “ “ 6 10 5 5 97 “ “ 7 46 24 22 478 “ “ 8 30 19 11 219 “ “ 9 43 31 12 4110 “ “ 10 23 12 11 29

Totali 328 200 128 322

Siç shihet, vetëm 61 % e fëmijëve kanë ardhur

pranë konsultoreve që në muajin e parë të

lindjes. Kjo shkon në 98 % në fund të muajit

të dyte, por po ta shikojmë ka një lëvizje të

fëmijëve nëpër konsultore, sepse shumë nëna

nuk japin adresat e sakta (atë të prindërve, të

shtepive me qira etj).

Lidhja me institucione të tjera shëndetësore

brenda dhe jashtë vendit, me gjithë përmirë-

simet, përsëri ka mangësi. ISHP po imple-

menton një mënyrë të re dokumentimi onlain,

me të cilin çdo punonjës vaksinimi do të ketë

mundësi të marrë çdo informacion për çdo

fëmijë.

Bashkëpunim me institucione shëndetësore

private të licensuara për aplikimin e vaksinave,

të cilët duhet të deklarojnë kontigjentin e

fëmijëve të vaksinuar pranë qendrës së banimit

dhe Shërbimit të Epidemiologjisë

- Bashkëpunim me Njësitë Bashkiake/sektorin

e gjendjes civile për regjistrimin e lindjeve dhe

fëmijëve të ardhur nga rrethe të tjera.

REKOMANDIME

Konsultori i fëmijës duhet:

Të vlerësojë mbulesën vaksinale për të gjitha

vaksinat e përdorura dhe për çdo indeks të tyre.

Të identifikojë arsyet e mosvaksinimit të

fëmijëve të vaksinuar pjesërisht, apo të

pavaksinuar.

Të vlerësojë regjistrimin e vaksinave në

rregjistër/ kompjuter si dhe në kartelën

personale të fëmijës.

Të vlerësojë kushtet teknike të aplikimit të

vaksinave.

Të vlerësojë sistemin e xinxhirit të ftohtë,

sistem potent që shërben për të çuar vaksinën

nga prodhuesi tek individi që do ta aplikojë, në

kushte të tilla që të japë mbrojtjen e nevojshme.

Tirane prill 2010


REVISTA MJEKESORE

BIBLIOGRAFIA

1. KADARE. I, NELAJ E, UDHËZUES MBI FORMAT E RAPORTIMIT DHE MENAXHIMIT TË VAKSINAVE,

2007.

2. M.KANN AND W .H.GERLICH. – HEPATITIS B – IN: MIKROBIOLOGY AND MIKROBIAL INFEKSIONS,

NINTH EDITION, VOL. 1, VIROLOGY: 745 -79.

3. UDHËZUES MBI VAKSINIMIN1997.

4. MEASLES RUBELLA MASS IMMUNIZATION CAMPAIGN IN ALBANIA , NOVEMBER 2000,

SILVIA BINO, EDUARD KAKARRIQI, MIRIAM XIBINAKU, NICOLAE ION-NEDELCU, MARIANA BUKLI,

NEDRET EMIROGLU, AND AMRA UZICANIN THE JOURNAL OF INFECTIOUS DISEASES . VOLUME

187, ISSUE S1: S223–S29.

5. LEMESHOW S, ROBINSON D (1985): SURVEYS TO MEASURE PROGRAMME COVERAGE AND

IMPACT : A REVIEW OF THE METHODOLOGY USED BY THE EXPANDED PROGRAMME ON

IMMUNIZATION. WORLD HEALTH STATISTICS QUARTERLY 38(1):65–75.

6. EXPANDED PROGRAMME ON IMMUNIZATION (1991): THE EPI COVERAGE SURVEY:

TRAINING FOR M ID LEVEL MANAGERS. DOCUMENT WHO/EPI/MLM/91.10. GENEVA:

WORLD HEALTH ORGANIZATION .

7. HENDERSON RH, SUNDARESAN T (1982): CLUSTER SAMPLING TO ASSESS IMMUNIZATION

COVERAGE: A REVIEW OF EXPERIENCE WITH A SIMPLIFIED SAMPLING METHOD. BULLETIN OF THE

WORLD HEALTH ORGANIZATION 60(2):253–60.

8. MILLER MA, MCCANN L (2000): POLICY ANALYSIS OF THE USE OF HEPATITIS B,

HAEMOPHILUS INFLUENZAE TYPE B-, STREPTOCOCCUS PNEUMONIAE-CONJUGATE, AND ROTAVIRUS

VACCINES, IN NATIONAL IMMUNIZATION SCHEDULES . HEALTH ECONOMICS 9:19–35.

9. HUTIN YJF, CHEN RT. INJECTION SAFETY: A GLOBAL CHALLENGE. BULLETIN OF THE WORLD

HEALTH ORGANIZATION, 1999, 77: 787-88.

10. CENTERS FOR DISEASE CONTROL AND PREVENTION. GENERAL RECOMMENDATIONS

ON IMMUNIZATION: RECOMMENDATIONS OF THE ADVISORY COMMITTEE ON

IMMUNIZATION PRACTICES (ACIP). MORBIDITY AND MORTALITY WEEKLY REPORT ,1994,

43(NO. RR-1): 14-5.


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

A R T I K U J

S T U D I M O R E

A R T I K U J

S T U D I M O R E


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

TË DHËNA EPIDEMIOLOGJIKE PËR FAKTORËT RREZIKUESNË KANCERIN E MUSHKËRIVE

Fatmir ISMAILI* Tome STEFANOSKI*, Hasan HAFIZI**

*Klinika Universitare, Tetovë. ** Spitali Universitar i Sëmundjeve të Mushkërive, Tiranë.

EPIDEMIOLOGICAL DATA ABOUT THE RISK FACTORS OF

LUNG CANCER

Introduction: Lung cancer is the most common cause of cancer mortality worldwide for both men

and women. A number of environmental and life-style factors have been associated with the subsequent

development of lung cancer, of which cigarette smoking is the most important.

Aim: To assess the association of lung cancer with sex, age, profession, life-style, family history, resi-

dence and histological type.

Method: we conducted a case control study in 167 patients with histological confirmed lung cancer

and control group with 167 other patients. The study was carried out in respiratory department and

reumatological department at Clinical Centre in Skopje.

Results: male sex is significantly more affected by lung cancer than female; their proportion is 5, 4:1.

The most affected age group for male is 55-69 years old, whereas female has a large distribution from

45 to 74 years old. Residence, profession and family history constitute other risk factors for lung cancer

but the primary risk factor for developing lung cancer is cigarette smoking, which is estimated to ac-

count for approximately 90% percent of all lung cancers. The risk of developing lung cancer for a

current smoker of one pack per day for 40 years is approximately 20 times that of someone who has

never smoked. 67 percent of lung cancer is current smoker and if we add the former smoker and

passive smoking we have 90 percent of patients associated with smoking. Squamous cell carcinoma

remained the predominant histological type in men and female, its incidence is respectively 53, 2 and 41

percent.

Conclusion: smoking remain the first risk factor for developing lung cancer but the incidence in-

creased when is associated with other risk factor like age, sex, residence, profession and family history.

Key word: lung cancer, risk factor, smoking, epidemiology.

SUMMARY


REVISTA MJEKESORE

LES DONNÉES ÉPIDÉMIOLOGIQUES SUR LES FACTEURS DE

RISQUE DE CANCER DU POUMON

Introduction: Le cancer du poumon est la cause la plus fréquente de mortalité par can-

cer dans le monde entier pour les hommes et les femmes. Un certain nombre de facteurs

environnementaux et le style de vie ont été associés avec le développement de cancer du

poumon, dont le tabagisme est le plus important.

Objectif: évaluer l’association de cancer du poumon avec le sexe, âge, profession, style de

vie, les antécédents familiaux, la résidence et le type histologique.

Méthode: Nous avons mené une étude case control chez 167 patients avec un cancer du

poumon histologiquement confirmé et le groupe témoin de 167 autres patients. L’étude a

été réalisée dans le département de la maladie respiratoire et le département de rhumatologie

au Centre clinique de Skopje.

Résultats: le sexe masculin est plus touchées par le cancer du poumon que les femmes,

leur proportion est de 5, 4:1. Le groupe d’âge le plus touchés pour les hommes est de 55 à

69 ans, alors que les femelles ont une large distribution de 45 à 74 ans. Résidence, pro-

fession et les antécédents familiaux constituent des facteurs de risque de cancer du poumon,

mais le principal facteur de risque de développer un cancer du poumon est le tabagisme, qui

est évalué à environ 90 pour cent de tous les cancers du poumon. Le risque de développer

un cancer du poumon pour un fumeur d’un paquet par jour pendant 40 ans est d’environ

20 fois celle de quelqu’un qui n’a jamais fumé. 67 pour cent des cancers du poumon sont

fumeurs actuels et si l’on ajoute l’ex-fumeur et le tabagisme passif, nous avons 90 pour

cent des patients associés au tabagisme. Le carcinome épidermoïde est resté le type prédominant

histologique chez les hommes et les femmes, son incidence est respectivement de 53, 2 et 41

pour cent.

Conclusion: le tabac reste le premier facteur de risque de développer un cancer du poumon,

mais l’incidence accrue quand est associée à d’autres facteurs de risque comme l’âge, le sexe,

résidence, profession et les antécédents familiaux.

Mots clés: cancer du poumon, facteur de risque, le tabagisme, l’épidémiologie.

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

HYRJE

Me paraqitjen e saj të shpeshtë dhe vdeksh-

mërinë e lartë, si dhe nga disa panjohuri

etiologjike, sëmundjet malinje janë një sfidë për

epidemiologjinë bashkëkohore. Çdo vit në

botë, nga kjo sëmundje diagnostikohen rreth

10,9 milion raste të reja dhe nëse trendi i

tanishëm vazhdon, deri në vitin 2050, për-

llogaritet që ky numër të arrije 24 milion raste

të reja në vit (1). Ndërmjet këtyre formave,

kanceri i mushkërive (KM) është forma më e

shpeshtë që shkakton rreth 1.2 milion vdekje

në vit (2). Shpeshtësia e kësaj sëmundjeje është

rritur në mënyrë dramatike, si në vlerë absolute

dhe relative, gjatë dekadave të fundit. Kështu, në

Shtetet e Bashkuara të Amerikës, kanceri i

mushkërive u bë shkaku kryesor i vdekjeve nga

sëmundjet malinje, si te burrat ashtu edhe te

gratë, respektivisht që në vitet 1953 dhe 1985 (3).

Hulumtime të realizuara në kafshë eksperi-

mentale si dhe numri i madh i studimeve

epidemiologjike të realizuara, akoma nuk kanë

mundur t’i japin përgjigje pyetjes se cili është

shkaku i drejtpërdrejtë për zhvillimin e kancerit.

Një numër faktorësh rrezikues, që përfshijnë

faktorë ambiental dhe të mënyrës së jetesës,

janë parë të jenë të shoqëruara me zhvillimin e

kancerit të mushkërive, ku ndërmjet tyre pirja

duhanit është më e rëndësishmja. Kjo e fundit

supozohet të shkaktojë rreth 90 përqind të

kancerit të mushkërive te burrat dhe 83 përqind

te gratë (4). Rreziku i zhvillimit të kancerit varet

nga sasia, kohëzgjatja dhe mosha e fillimit të

pirjes së duhanit (5). Studime të shumta kanë

treguar se edhe ekspozimi ndaj pirjes së duhanit

apo pirja pasive rrit rrezikun për të zhvilluar

kancer të mushkërive (6).

Radoni konsiderohet si shkaku i dytë më i

rëndësishëm për zhvillimin e kancerit të

mushkërive. (7) Gjithashtu ekspozimi ndaj disa

substancave industriale shton rrezikun për

zhvillimin e kancerit të mushkërive si p.sh.

ekspozimi ndaj arsenikut, hidrokarbureve

policiklike, metaleve joferoze, bojatisjes (8,9)

siliciumit apo asbestit (10,11).

Ndotja e ajrit është tjetër faktor rrezikues për

zhvillimin e kancerit të mushkërive, ku

kancerogjenet kryesore mendohet të jenë oksidi

i nitrogjenit, veçanërisht tymrat në trafik, (12)

po kështu edhe përdorimi i produkteve të

naftës për ngrohje apo gatim (13).

Trashëgimia mund të luaj rol në zhvillimin e

kancerit të mushkërive. Një anamnezë për

kancer të mushkërive në familje shoqërohet me

një rrezik dyfish më të madh edhe te jo

duhanpirësit (14). Gjithashtu, mënyra e

ushqyerjes dhe pirja e alkoolit mund të luajnë

rol në zhvillimin e kancerit të mushkërive. Një

dietë e pasur me zarzavate dhe fruta mund të

ulë rrezikun për zhvillimin e kancerit, (15)

sikurse edhe aktiviteti fizik (16). Bashkë-

shoqërimi i fortë i duhanpirjes me marrjen e

alkoolit është një faktor konfondues në studimet

për faktorët rrezikues të kancerit, por një lidhje

e fortë nuk është gjetur akoma (17).

Faktorë të tjerë, për rrezik të shtuar për

zhvillimin e kancerit të mushkërive, janë

raportuar te njerëzit me HIV dhe AIDS (18).

Sëmundjet të tjera të mushkërive, veçanërisht

fibrozat pulmonare dhe fibrozat post-tuber-

kulare janë parë të kenë frekuencë më të madhe

të kancerit të mushkërive, por ky rrezik duket

se është i pavarur nga pirja e duhanit (19). Në

përfundim, por jo e fundit, terapia rrezatuese

mund të rrisë rrezikun për kancer të mushkë-

rive, te pacientet që janë trajtuar për sëmundje

të tjera malinje (20).

Rrëfimi për shfaqjen e shpeshtë të kancerit të

mushkërive në Maqedoni

Sëmundjet malinje në Republikën e Maqedonisë

zënë vendin e dytë si shkak i vdekjeve,

menjëherë pas sëmundjeve kardiovaskulare. Të

dhënat, e paraqitura në regjistrin për kancerin,

tregojnë se në periudhën 1998-2005, numri

mesatar i rasteve të reja, kapte shifrën 5668

raste në vit (21). Kjo vë në dukje rritjen


REVISTA MJEKESORE

alarmante të sëmundjeve të lartpërmendura në

vendin tonë. Të dhënat janë marrë nga enti për

mbrojtje të shëndetësisë së Republikës së

Maqedonisë, regjistri për kancerin (22). Për

hulumtimin tonë është interesi i madh për

kancerin e mushkërive. Te burrat, gjendja me

kancerin e mushkërive (shifra C34sipas

MKB10), është si edhe në shumicën e vendeve

evropiane. Ai gjendet në vendin e parë midis

dhjetë kancereve parësore.

Kanceri i mushkërive te gratë gjendet në vendin

e pestë me një mesatare prej 126 rastesh të reja

në vit. Numri më i madh i të sëmurëve gjatë

periudhës së hulumtuar është shënuar në vitin

2005 dhe incidenca ka qenë 16,5/100 000

banorë (22).

Qëllimet e hulumtimit1) Të bëhet ndarja e të sëmurëve me kancer

të mushkërive sipas: gjinisë, moshës, profesionit,

vendbanimit si dhe sipas lokalizimit dhe tipit

histologjik të kancerit.

2) Të përcaktohet përqindja e pirjes se duhanit,

alkoolit, ekspozimit profesional e ambiental si

dhe trashëgimisë, në paraqitjen e kancerit të

mushkërive.

3) Të kontrollohet lidhja ndërmjet faktorëve

rrezikues të përbashkët dhe paraqitjes së

kancerit të mushkërive.

Materiali dhe metoda

Hulumtimi paraqet studim analitik të tipit case

control study. Në të janë të inkuadruara dy

grupe të testuesve: të sëmurë nga kanceri i

mushkërive (Grupi i testuar-GT = 167), dhe

Grupi i kontrollit GK=167, të realizuara në

Klinikën për pulmologji dhe alergologji, në

kliniken e reumatologjisë dhe në Institutin e

radioterapisë dhe onkologjisë pranë Qendrës

Klinike në Shkup. Në studim janë përfshirë

vetëm pacientët të verifikuar me kancer të

mushkërive. Tipizimi i pacienteve është bërë

sipas lokalizimit dhe histologjisë. Përfaqësuesit

e dy grupeve të përfshira në kërkim, janë

anketuar në periudhën 01.08.2006 deri më

01.11.2008. Të gjithë janë banorë të Republikës

së Maqedonisë.

Që të mund të vlerësohet rreziku epide-

miologjik që përmbajnë faktorët e rrezikut, të

cilët ishin qëllim i studimit tonë, është përcaktuar

edhe grupi i kontrollit të individëve, të cilët nuk

janë të sëmurë me kancer të mushkërive.

Grupin e kontrollit e përbëjnë të sëmurë që janë

të hospitalizuar në klinikën për reumatologji.

Zgjedhja e anëtarëve te grupit të kontrollit është

bërë me metodën e bashkërendimit (matching).

Të gjitha grupet janë identike ose maksimalisht

të ngjashme, përsa i përket disa shenjave të

caktuara si gjinia dhe mosha (±5 vjet).

Të dhënat nga studimi janë marrë me ndihmën

e një pyetësori anketues të përgatitur për këtë

qëllim.

Kriteret për përcaktimin e historisë së duhan-

pirësve dhe konsumimit të alkoolit, janë bazuar

në pyetësorin e modifikuar për përdorim të

cigareve, i rekomanduar nga Tobacco or Healh

Programme, Organizata Botërore e Shënde-

tësisë (23).

Analiza statistikoreAnaliza statistikore është e punuar me prog-

ramet statistikore STATISTIKA 7.1, SPSS

13.0, Epi Info 6. Në përmbledhjen e të

dhënave janë përdorur metodat statistikore që

vijojnë: analiza me karaktere serike atributive

dhe e kryer nëpërmjet koeficienteve të

marrëdhënieve, proporcioneve dhe normave.

Seritë numerike janë analizuar me masat e

tendencës qëndrore (mesatare, medijana dhe

modus) si dhe masat e disperzionit (devijimit

standard dhe gabimeve standarte).

Verifikimi i rëndësisë së dallimit, i analizuar në

mes serive statistikore, është testuar me :

Pearson x2 testin, Fisherov ekzakt test dhe

Kolgomorow-Smirnov test për një dhe dy

ekzemplarë. Për seritë atributive statistikore: me

koeficientin e Pearsonit, koeficienti i korre


REVISTA MJEKESORE

lacionit është i hetuar me raportin mes serive

statistike numerike.

Nëpërmjet llogaritjes së rreziqeve me shkallë

përparësie (Odds ratio OR) janë cilësuar

faktorët e rrezikut, të cilët luajnë rol në

paraqitjen e sëmundjes, me intervalet e besimit

është definuar rëndësia statistike për nivel të

gabimit më të vogël se 0,05 (p)

Analiza shumëvariantësh logjistik regresion është

e përdorur për përcaktimin e ndikimit të

pavarur, në parametrat e caktuara të paraqitjes

së kancerit të mushkërive të bardha.

RezultatetShpërndarja e të sëmurëve nga kanceri i

mushkërive dhe anëtarët e grupit të kontrollit

sipas variabëlve përkatës.

Gjinia. Studimi i realizuar (case-control) ka

gjetur mbizotërimin e gjinisë mashkullore në të

sëmurët me KM. Kështu, nga 167 të sëmurë,

156 ose 84.3% janë meshkuj, ndërsa 26 ose

15.7% janë femra. Raporti meshkuj/ femra,

të regjistruara në studim është 5,4:1.

Mosha.Në lidhje me moshën kemi konstatuar se

përqindja më e madhe e meshkujve me KM

janë në dekadën e gjashtë dhe të shtatë të jetës

(55-59 vjeç - 22.4%; 65-69 vjeç – 24,4%),

ndërsa te femrat sëmundja është njëllo je

pranishme në katër kategori nga 17,2% (45-49

vjeë; 55-59 vjeç; 60-64 vjeç;70-74 vjeç), që do

të thotë se tek ato nuk ekziston mbizotërim në

grupmosha të caktuara.

Rasti më i ri i regjistruar, në mes të 141 meshkujve

të sëmurë, është në moshë 34 vjeçare, ndërsa më

i moshuari ka 80 vjet. Te femrat intervali i

moshës është në kufi prej 44-81 vjet.

Mosha mesatare e meshkujve përfaqësues të

KM është 60,09 ± 9,76 vjet, ndërsa te femrat

vlera e saj është 58,96 ± 11 vjet.

Vendbanimi.Sipas studimit tonë, qyteti mbizotëron si

vendbanim te përfaqësuesit e të dy grupeve, i

përfaqësuar me 72,0% (GT-1), gjegjësisht

67,0% (GK). Rezultatet e bëra nga studimi

treguan se të jetuarit në qytet përmban rrezik

më të madh për paraqitjen e KM.

VendbanimiGrupi testues Grupi i kontrollit

Numri % Numri %

Qytet 117 72.0 112 67.0

Fshat 50 28.0 55 33.0

Gjithsej 167 100 167 100

Vendbanimi Grupi testues Grupi i kontrollitOR –

Odds ratio

Qytet 120 112 1.26

Fshat 47 55 1.00

Pasqyra 2. Përcaktimi i rrezikut nga sëmundja e KM sipas vendit ku jetojmë

X2=0,82 p>0,05

95% Confidence interval (0,81<OR<1,96)

Pasqyra 1. Struktura e të testuarve sipas vendit ku jetojnë


REVISTA MJEKESORE

janë me stazh pune mbi 20 vjet (GK potencial

72,4%; të dyshimtë 69%) (GT potencial 73,1%;

të dyshimtë 80,6%).

Të ndryshme janë profesionet te personat me

KM. Ekziston një shpeshtim i regjistruar për

punëtorët e ndërtimit (me 18,9% nga gjithë të

ekspozuarit profesional), bujq (17,3%),

punëtorët transportues (shoferë, traktoristë)

(15%), mekanik (8,7%). Tek ata është regjistruar

rreziku më i madh në paraqitjen e KM në

krahasim me ata të cilët janë më pak të

ekspozuar ndaj agjentëve profesionalë. Në rolin

e kancerogjeneve potencial numërohen: azbesti,

pesticidet, gazrat që çlirojnë automjetet etj..

Në lidhje me kohëzgjatjen e ekspozimit, në

katër grupet më të rrezikuara të profesioneve

të përfshira në studimin tonë, janë bujqit ndër

më të ekspozuarit, te të cilët kohëzgjatja e

ekspozimit është 36,33±9,04 vjet. Studimi i

realizuar tregon se te punëtorët e transportit bie

15% e të ekspozuarve. Gjatësia mesatare e

stazhit të punës tek ata arrin 28,74±8,70 vjet.

Ekspozimi në azbest ekziston edhe tek personat

të cilët punojnë në prodhimin dhe riparimin e

frenave të trenit. Studimi i realizuar tregoi se tek

automekanikët ka rënie 8,7 % nga të sëmurët,

pjesa më e madhe e tyre janë me stazh pune

prej rreth 30 vjet.

Faktori Trashëgues.Rezultatet e studimit tregojnë se pothuajse i

njëjtë është edhe numri i të testuarve te dy

grupet të cilët japin informacione për ekzis-

tencën e sëmundjeve malinje në familje (GT-

28,1 % ;GK -28,6 % ). Familjarë të afërm me

KM kanë patur 10 (5,9%) prej të sëmurëve dhe

7 (4,3%), nga anëtarët e GK. Bartës të

sëmundjes malinje në grupin e kontrollit më së

shpeshti është i ati, në 45.4% të rasteve. Në

mes anëtarëve të dy grupeve (GT dhe GK )

nuk ka dallim statistikor sinjifikativ përsa i përket

faktorit trashëgues.

Profesioni.Sipas klasifikimit të bërë më parë, për llojin e

profesionit dhe ekspozimit ndaj kancerogjeneve

të ndryshëm, anëtarët e të dy grupeve GT dhe

GK janë të ndarë në tri kategori. Në grupin e

KM, ekspozimi profesional është i pranishëm

tek 114 persona ose 68,6 % të pacientëve. Pjesa

më e madhe e tyre janë të ekspozuar ndaj

kancerogjeneve potencialë (98 ose 77,25),

ndërsa 26 të tjerë me kancerogjen të dyshimtë.

Përsa i përket ekspozimit ndaj kancerogjenit në

mjedisin e punës, me rëndësi të veçantë është

kohëzgjatja e saj, pra gjatësia e stazhit të punës.

Sipas të dhënave të marra nga anëtarët e të dy

grupeve, pjesa më e madhe e të ekspozuarve

Pasqyraa 3. Përcaktimi i rrezikut të sëmundjes nga kanceri i mushkërive në bazë të ekspozimitnë punë.

Var ijabli GT GK2 OR3 95% CI4

Ekspozimi profesionalTë paeksponuar 52 55 1.00Të eksponuarPunëtor ndërtimor 22 20 1,15 0,58-2,27Bujq 20 18 1,16 0,57-2,34PunëtorëtTransportues 17 7 2,50 1,01-6,15Mekanik 10 5 2,31 0,76-7,07

GT1-Grupi testues, GK2-Grupi i kontrollit të ndara sipas moshës me të sëmurët në raport 1:1OR3- Odds ratio CI4- Confidence Interval


REVISTA MJEKESORE

Sëmundje të menjëhershmetë mushkërive.Studimi tregoi se një pjesë e vogël e të

sëmurëve kanë vuajtur nga tuberkulozi (3 ose

1,6%). Te tri pacientë, tuberkulozi ishte

diagnostikuar para më shumë se 20 vitesh. Në

kërkimin tonë, bronkit kronik obstruktiv kanë

pasur 38,9% e anëtarëve nga grupi testues dhe

pjesa më e madhe e tyre (41,7%) vuanin nga

kjo sëmundje prej 20 vitesh.

Shprehia e pirjes së duhanit.Sipas rezultateve të studimit, duhanpirësit aktual

dhe ish-duhanpirësit së bashku, në raport me

ata që nuk pijnë duhan, kanë 20 herë më shumë

rrezik (95% CI 2,44-7,93) për t’u sëmurur nga

KM.

Kur bëhet fjalë për shpërndarjen e të testuarve

për nga gjinia, ajo tregon se te meshkujt me

KM, 71,2% janë duhanpirës aktual dhe vetëm

tri persona i takojnë grupit që nuk pinë duhan.

Te meshkujt që s’janë të sëmurë, përqindja është

dukshëm më e vogël 42,3%, ndërsa te femrat

e të dy grupeve, numri më i madh është i atyre

që nuk pinë duhan (GT- 48,3% : GK -51,8%).

Sipas hulumtimeve të bëra, përqindja më e

madhe e të sëmurëve kanë filluar të pinë

duhan nga mosha 15 vjeçare, ndërsa në GK,

pjesa më e madhe e të testuarve kanë filluar me

këtë shprehi diçka më vonë (10-20 vjeç –

38,7%). Mosha mesatare, në të cilën kane filluar

të pinë duhan të sëmurët është 16,77±5,41 vjeç,

ndërsa te anëtarët e GK mosha është 19,95

±6,57 vjeç.

Të testuarit, të cilët kanë filluar të pinë duhan

para moshës 20 vjeçare, kanë tri herë më shumë

rrezik të sëmuren nga KM (p<0,05) në

krahasim me ata të cilët kanë filluar më vonë

me këtë shprehi.

Gjysma e të sëmurëve, pinë nga një deri dy

kuti cigare në ditë, ndërsa numri më i madh i

atyre pa KM, pinë nga 11-20 cigare në ditë.

Kur flitet për kohëzgjatjen e duhanpirjes, është

interesante të përmendim se numri i të

sëmurëve është më i madh tek ata, të cilët

kohëzgjatjen e duhanpirjes e kanë më tepër se

45 vjet, me 26,6 %. Në GK ajo përqindje është

14,6%.

Sipas rezultateve të studimit duhanpirësit aktual,

stazhi i të cilëve është më tepër se 40 vjet, kanë

rrezik 4 herë më të madh për t’u sëmurë nga

KM në raport me ato të cilët pinë me pak se

40 vjet (95% CI, 1,23 12,64).

Kur merret parasysh numri i cigareve të pira

në ditë dhe kohëzgjatja e stazhit të duhanpirjes

së bashku, rreziku nga sëmundja është më i

madh te personat të cilët pinë duhan më gjatë

se 20 vjet, me më shume se një pako cigare në

ditë, në krahasim me ata të cilët në të njëjtën

periudhë kohore pinë më pak se 20 cigare në

dite. (OR=3,78,95% CI,2,04-7,01)

Është testuar edhe roli i moshës së të testuarve

dhe shprehia e pirjes së duhanit në paraqitjen e

KM. Analiza logjistiko regresive tregoi se me

plakjen, rritet rreziku nga paraqitja e KM, kështu

që te personat më të vjetër se 70 vjeç, ai është

dyfish më i madh se te kategoria referente, e

përfaqësuar nga persona më të rinj se 39 vjeç.

Me plakjen zmadhohet mundësia e paraqitjes

së KM, dhe ajo te duhanpirësit e mëparshëm

është 2,83, ndërsa tek ata aktual 6,44 herë, në

mënyrë të konsiderueshme më e madhe në

krahasim me joduhanpirësit, të cilët paraqesin

kategori referente.

Kohëzgjatja e pirjes së duhanit, si parametër i

rëndësishëm në paraqitjen e KM, tregon se më

shumë se gjysma e të sëmurëve nga duhanpirësit

e mëparshëm (54,5%) e kanë praktikuar këtë

shprehi 31-45 vjeç. Në grupin e kontrollit më

e madhe ishte përqindja e atyre që kishin pirë

16-30 vjeç dhe është 37,7. Prandaj është e

kuptueshme pse kohëzgjatja mesatare e stazhit

të duhanpirësve është më e madhe në mesin e

të sëmurëve.

Duhanpirja pasive.Ekspozimi në pirje pasive të duhanit është

regjistruar tek 82.4 % prej anëtarëve të grupit


REVISTA MJEKESORE

të testuar dhe 63.2% te grupi i kontrollit, ndërsa

42.8% nga të sëmurit kanë thithur tym nga

cigaret në vendin e punës dhe në shtëpi. Në

grupin e kontrollit, përqindja është më e madhe

tek ata që janë të ekspozuar në kushte shtëpiake

(52.8%). Ekspozimi në pirje pasive të duhanit

ka zgjatur më shumë se 16 vjet te pothuajse të

gjithë të sëmurit (92.9%) dhe te pjesa më e

madhe e jo të sëmurëve. Koha mesatare e

ekspozimit në tym të cigareve është më e gjatë

te të sëmurit e grupit testues në krahasim me

anëtarët e grupit të kontrolit (GT-25,50±5.71 vjet GK

20.25 ±9.39 vjet )

Rreziku nga paraqitja e KM është pothuajse tri herë

më i madh te të ekspozuarit në duhanpirje pasive, në

raport me të paekspozuarit. Duhanpirësit pasiv të

espozuar në tym duhani në vendin e punës dhe shtëpi

kanë 14 (95% CI 2.22-88.12 ) herë rrezik më të madh

të sëmuren në krahasim me ata që nuk janë të

ekspozuar.

Pasqyra 4. Përcaktimi i rrezikut nga sëmundja e

kancerit sipas të dhënës për ekspozim në pirje pasive

të duhanit.

Ekspozimi nëduhanpirje pasive

Grupi testues 1Grupi ikontrollit

OROdds ratio

Të ekspozuar 14 36 2.72

Të paekspozuar 3 21 1.00

X2 =1.41 p>0.05

95% Confidence interval (0.7<OR<10.59)

Diagnoza histopatologjike ekancerit-lloji

Meshkuj Femra Të gjithëNumri % Numri % Numri %

Jomikrocelular Ca planocellulare 75 53.2 11 41.4 86 51.4Adenokarcinomë 23 16.7 8 31.0 32 18.9Ca në qelizat emëdha(Large cell)

5 3.8 1 3.5 6 3.7

Mikrocelular Ca

anaplasticum(“Oat

- cell”)

35 25.0 6 24.1 41 24.9

Jo i klasifikuar 2 2 / / 2 2

Tek anëtarët e gjinisë mashkullore formë më e

shpeshtë histologjike është kanceri planocelular,

i pranishëm tek 75 njerëz, ose 53,2%. Mandej

vijon kanceri ose oat cell mikrocelular, i

pranishëm me 25%. Shprehia për pirjen e

cigareve është e pranishme tek 52,3% testues

me kancer planocelular, ose 28% të atyre me

oat cell. Dy llojet histologjike lidhen me

duhanpirjen, ç’ka vërteton gjerësinë e kësaj

shprehie të dëmshme te ne.

Në vendin e tretë është adenokarcinoma, në të

cilin përjashtohen 16,7%.

Te femrat, adenokarcinoma, e cila deri tani

mbizotëronte në një numër të madh të vendeve

Lokalizimi dhe histologjia e kancerit të

mushkrive të bardha. Rezultatet prej

hulumtimit tregojnë se gjinia mashkullore dhe

duhanpirja janë të shoqëruar me kancerin

planocelular, ndërsa gjinia femërore është e

shoqëruar me adenokarcinomë.

Pasqyra 5. Shpërndarësit e testuesve sipas diagnozës histopatologjike


REVISTA MJEKESORE

të Evropës, në këtë hulumtim, te ne gjendet në

vend të dytë për lajmërimin e shpeshtë, me

31%. Në vend të parë është forma plano-

celulare, e pranishme tek 41,4% testues. Me këtë

vërtetohet supozimi se te ne, si dhe në

shumicën e vendeve të Evropës lindore, në

epërsi është numri i femrave, të cilat pinë cigare.

Sipas të dhënave histologjike dhe shprehisë së

pirjes së cigareve, 38,4 prej femrave me kancer

planocelular janë duhanpirëse. Të njëjtit janë

njëlloj të pranishëm në mes të sëmurëve me

mikrocelular (oat cell) dhe adenokarcinomë

(me 30,8%).

Në vend të tretë gjendet kanceri anaplazik (oat

cell), i pranishëm tek 24,1% paciente të gjinisë

femërore.

DiskutimSiç tregon studimi ynë në Republikën e

Maqedonisë, KM prek më shumë meshkujt.

Kështu, nga gjithsej 167 të sëmurë, 156 ose

84.3% janë meshkuj, ndërsa 26 ose 15.7% janë

femra ose e thënë ndryshe raporti i meshkujve

dhe femrave të regjistruara në studim tonë

është 5,4:1.

Te meshkujt, prevalenca e shtuar lidhet me

pirjen më të madhe të duhanit si edhe

ekspozimit më të madh ndaj faktorëve

koncerogjenë. Shifra të ngjashme janë për-

shkruar dhe në studime të tjera. Kështu

Szczuka dhe Roszkowski-Sliz vlerësojnë

rezultatet për incidencën dhe vdekshmërinë nga

KM sipas gjinisë dhe moshës në Poloni, në

periudhën 1970-2004, dhe kanë gjetur një

raport meshkuj/femra 3,4:1 si edhe në vende

të tjera të ngjashme me vendin tonë, ku prija e

duhanit te meshkujt është në përqindje të

përafërt (24, 25).

Te gjinia femërore në Maqedoni është interesant

fakti se rreziku më i madh ekziston te disa

profesione të caktuara si te mjekët, stoma-

tologët, veterinerët(OR=2,54; 1,01-6,31). Ky

studim identifikon fusha të reja për analiza të

mëtejshme dhe sugjeron burime të reja të

ekspozimit, si dhe faktorë rrezikues për

paraqitjen e këtij lloj kanceri te femrat.

Raporti në mes gjinisë dhe KM ndryshon

shumë në vende të ndryshme të botës. Dallimet

kryesore, të cilat ekzistojnë në vende të

ndryshme, reflektojnë dallimet në pirjen e

duhanit (26).

Supozohet se gratë janë më të ndjeshme ndaj

efekteve të dëmshme të pirjes së duhanit në

krahasim me meshkujt. Shkaqe për këtë janë

dallimi biologjik mes dy gjinive, i cili mani-

festohet me ekspresion të zmadhuar CYP1A1

si dhe mundësia e zvogëluar e riparimit të

kapacitetit të DNK. Supozohet se edhe

estrogjenet luajnë rol në gjenezën e tumorit dhe

siç duket gratë janë shumë më të ndjeshme në

efektet e dëmshme nga pirja e duhanit në

krahasim me meshkujt (27).

Në lidhje me moshën, ajo më e prekura në

studimin tonë është mosha në dekadën e gjashtë

dhe të shtatë të jetës, ndërsa te femrat sëmundja

është njëlloj e pranishme në katër dekadat nga

40 deri 80. Pra, ndërsa te meshkujt ekzistonte

një grupmoshe më e prekur, ky nuk ishte rasti

te gratë. Është vërtetuar se rreziku nga paraqitja

e KM rritet me moshën, kështu që incidenca e

të sëmurëve ka vlerë më të madhe te grup-

mosha mbi 65 vjeç. Grupmoshat korres-

pondojnë me trendin e përhapjes së shprehisë

së duhanpirjes. Mosha mesatare e pacienteve të

gjinisë mashkullore është 60,4 vjeç, ndërsa te

femrat 53,7 vjeç. Tç dhënat e gjetura në lidhje

me grupmoshat përputhën me të dhënat e

literaturës për vende me strukturë moshe të

ngjashme, por është më e ulët se sa në vendet

e zhvilluara ku grup moshat më të prekura janë

grupmoshat 70-79 vjeç (28). Në studimin tonë,

të moshuar me KM mbi moshën 70 vjeç janë

31 pacientë (16.8%).

Vendbanimi paraqet një rol të rëndësishëm në zhvillimin

e KM në vendin tonë. Sipas studimit, qyteti mbizotëron

me 72,0% të rasteve. Ndikimi i ndotjes së ajrit në

paraqitjen e KM nuk është krejtësisht i qartë, por një

numër i madh studimesh tregojnë se ndotja e ambientit


REVISTA MJEKESORE

në qytete është një faktor rrezikues.

Nuk ka ndonjë ndryshim të rëndësishëm

statistikor në mes të GT dhe GK në drejtim

të profesioneve ndaj karcinogjeneve specifike.

Në grupin e të sëmurëve, ka gjithsej 112

duhanpirës aktual. Prej tyre, profesionalisht të

eksponuar janë 89 ose 71,8%. Pothuajse

përqindja është identike edhe tek GK, ku nga

68 duhanpirësve aktual profesionalisht të

eksponuar janë 50 ose 74,7%.

Rezultatet nga analiza e vetme mbi ekspozimin

ndaj kancerogjeneve të caktuara profesionale (si

rrezik-faktorë), dhe roli i tyre në paraqitjen e

KM, tregon se të ekspozuarit në koncerogjenë

potenciale kanë 1,12 (95% CI; 0,70<OR <1,75)

herë rrezik më të madh të sëmuren nga KM,

në raport me ata të cilët nuk janë të ekspozuar.

Pothuajse identik është dhe rreziku në raport me

kancerogjenët e dyshimtë (OR =1 1,13 95%

CI0,63<OR<2,01).

Studimi tregoi se numri më i madh i të

sëmurëve, sipas llojit të profesionit, janë

punëtorët e ndërtimit. (18,9%) Kohëzgjatja e

stazhit të punës tek ata është 27,88±8,89 vjet.

Rezultatet e fituara tregojnë incidencë më të

madhe të sëmundjes, lidhur me ekspozimin në

azbest (duke i përfshirë edhe KM) te persona

të cilët kanë punuar në prodhimin e çimentos.

Faktori trashëgues së bashku me shprehinë e

duhanpirjes, janë faktorë të rëndësishëm për

paraqitjen e KM në studimin tonë. Kështu që

duhanpirësit me faktor trashëgues, kanë

pothuajse katër herë gjasa më shumë të

sëmuren, në krahasim me duhanpirësit që nuk

kanë faktor trashëgues (OR=3,95 ;95% CI

1,78<OR<8.77). Rreziku është më i madh dhe

më i rëndësishëm atëherë kur të vijnë në raport

joduhanpirës me faktor trashëgues familjar të

pranishëm (OR = 8,76 ;95% CI, 1,80 <OR

<42,68)

Në lidhje me sëmundjet që karakterizohen nga

lezione fibrotike të mushkërive, studimi tregoi

se një pjesë e vogël e të sëmurëve kanë vuajtur

nga tuberkulozi (3 ose 1,6%) dhe nuk u pa

ndonjë lidhje statistike sinjifikative.

Hulumtimi tregoi se duhanpirësit aktual, të cilët

konsumojnë deri më 20 cigare në ditë, kanë 3

herë më shumë gjasa për të zhvilluar kancer

(95% CI ,1,54-5,93), ndërsa ata të cilët

konsumojnë më tepër se 20 cigare në ditë, kanë

gjasa deri 10,6 herë më shumë (95% CI ,5,24-

21,42), në krahasim me jo duhanpirësit. Po

kështu edhe duhanpirja pasive është një ndër

faktorët rrezikues të rëndësishëm për zhvillimit

e kancerit të mushkërive. Rreziku nga paraqitja

e KM është pothuajse tri herë më e madhe te

të ekspozuarit në duhanpirje pasive, në raport

me të paekspozuarit. Duhanpirësit pasiv, të

ekspozuar në tym të cigares në vendin e punës

dhe shtëpi kanë 14 (95% CI 2.22-88.12 ) herë

rrezik më të madh nga sëmundja, në krahasim

me ata që nuk janë të ekspozuar.

PËRFUNDIMESipas rezultateve të hulumtimit, burrat sëmuren

pesë herë më shpesh nga KM, në krahasim me

gratë dhe kjo lidhet me shprehinë e pirjes së

duhanit. Te meshkujt, sëmundja më shpesh

shfaqet në dekadën e gjashtë dhe të shtatë të

jetës, ndërsa te gratë, nuk ekziston mbizotërim

i një moshe të caktuar grupore. Sëmundja më

tepër paraqitet te popullata qytetare, në krahasim

me atë fshatare.

· Ekspozimi profesional luan rol

të rëndësishëm. Profesionet më të rrezikuara

janë: punonjësit e ndërtimit, bujqit, punëtorët

transportues, mekanikët dhe montuesit. Rreziku

për sëmundjen është më i madh tek ata, të cilët

njëkohësisht janë edhe duhanpirës.

· Çdo i sëmurë nga kanceri i mushkërive të

bardha ka anamnezë pozitive për faktor të

trashëguar. Bartësi i sëmundjes malinje në

grupin e hulumtuar më shpesh ka qenë babai.

· Mosha, në të cilën fillohet pirja e duhanit,

është shumë e rëndësishme për shfaqjen e kësaj

sëmundje, meqë sa më herët të fillohet me këtë

shprehi , aq më i madh është rreziku. Po kështu

është mjaft e rëndësishme edhe sasia e pirjes se


REVISTA MJEKESORE

duhanit. Ekspozimi i pirjes pasive është

regjistruar tek 82,4% anëtarë të grupit të

hulumtuar. Rreziku për shfaqjen e KB është gati

tri herë më i madh te të ekspozuarit e pirjes

pasive, në krahasim me ata të paekspozuar.

Pirësit pasiv, të ekspozuar në tymin e cigareve

në vendin e punës dhe në shtëpi, kanë 14 herë

rrezik më të madh nga sëmundja, krahasuar me

ata të paekspozuar.

Forma më e përfaqësuar histologjike tek anëtarët

e të dy gjinive është kanceri planocelular dhe lidhet

me pirjen e duhanit.

Në përfundim mund të themi se kanceri

mushkërive është një sëmundje multifaktoriale, ku

ndërmjet tyre duhanpirja është rreziku kryesor.


REVISTA MJEKESORE

BIBLIOGRAFIA.

1. JEMAL, A, SIEGEL, R, WARD, E, ET AL. CANCER STATISTICS, 2009. CA CANCER J CLIN 2009;

59:225.

2. PARKIN, DM, BRAY, F, FERLAY, J, PISANI, P. GLOBAL CANCER STATISTICS, 2002. CA CANCER

J CLIN 2005; 55:74.

3. JEMAL, A, THUN, MJ, RIES, LA, ET AL. ANNUAL REPORT TO THE NATION ON THE STATUS OF

CANCER, 1975-2005, FEATURING TRENDS IN LUNG CANCER, TOBACCO USE, AND TOBACCO CON-

TROL. J NATL CANCER INST 2008; 100:1672.

4. DOLL, R, PETO, R, BOREHAM, J, SUTHERLAND, I. MORTALITY IN RELATION TO SMOKING: 50 YEARS’

OBSERVATIONS ON MALE BRITISH DOCTORS. BMJ 2004; 328:1519.

5. PETO, R ET AL. MORTALITY FROM SMOKING IN DEVELOPED COUNTRIES 1950-2000, 2004.

6. TAYLOR , R., F. NAJAFI , AND A. DOBSON , META -ANALYSIS OF STUDIES OF PASSIVE SMOKING

AND LUNG CANCER: EFFECTS OF STUDY TYPE AND CONTINENT. INT J EPIDEMIOL , 2007.

7. FRUMKIN, H. AND J.M. SAMET, RADON . CA CANCER J CLIN, 2001. 51(6): 337-44, 322; QUIZ

345-48.

8. PURDUE, M.P., ET AL., OCCUPATIONAL EXPOSURE TO ORGANOCHLORINE INSECTICIDES AND CANCER

INCIDENCE IN THE AGRICULTURAL HEALTH STUDY. INT J CANCER, 2007. 120(3): 642-9.

9. ALAVANJA, M.C., ET AL., PESTICIDES AND LUNG CANCER RISK IN THE AGRICULTURAL HEALTH

STUDY COHORT . AM J EPIDEMIOL, 2004. 160(9): 876-85.

10. PELUCCHI, C., ET AL., OCCUPATIONAL SILICA EXPOSURE AND LUNG CANCER RISK: A REVIEW OF

EPIDEMIOLOGICAL STUDIES 1996-2005. ANN ONCOL, 2006. 17(7): 1039-50.

11. LEE, P.N.RELATION BETËEEN EXPOSURE TO ASBESTOS AND SMOKING JOINTLY AND THE RISK OF

LUNG CANCER . OCCUP ENVIRON MED , 2001. 58(3)145-53.

12. VINEIS , P., ET AL . , A IR POLLUTION AND RISK OF LUNG CANCER IN A PROSPECTIVE STUDY IN

EUROPE. INT J CANCER, 2006. 119(1): 169-74.

13. RAMANAKUMAR, A.V., M.E. PARENT, AND J. SIEMIATYCKI, RISK OF LUNG CANCER FROM RESI-

DENTIAL HEATING AND COOKING FUELS IN MONTREAL, CANADA. AM J EPIDEMIOL, 2007. 165(6):

634-42.

14. NITADORI , J., ET AL ., ASSOCIATION BETWEEN LUNG CANCER INCIDENCE AND FAMILY HISTORY

OF LUNG CANCER : DATA FROM A LARGE-SCALE POPULATION-BASED COHORT STUDY , THE JPHC

STUDY. CHEST, 2006. 130(4): 968-75.

15. GALEONE , C., ET AL ., DIETARY INTAKE OF FRUIT AND VEGETABLE AND LUNG CANCER RISK: A

CASE-CONTROL STUDY IN HARBIN, NORTHEAST CHINA. ANN ONCOL , 2007. 18(2): 388-92.

16. STEINDORF , K., ET AL . , PHYSICAL ACTIVITY AND LUNG CANCER RISK IN THE EUROPEAN PRO-

SPECTIVE INVESTIGATION INTO CANCER AND NUTRITION COHORT. INT J CANCER, 2006. 119(10):

2389-97.

17. FREUDENHEIM , J.L., ET AL . , ALCOHOL CONSUMPTION AND RISK OF LUNG CANCER : A POOLED

ANALYSIS OF COHORT STUDIES. AM J CLIN NUTR , 2005. 82(3): 657-67.

18. ENGELS, E.A., ET AL., ELEVATED INCIDENCE OF LUNG CANCER AMONG HIV-INFECTED INDI-

VIDUALS. J CLIN ONCOL, 2006. 24(9): 1383-88.

19. HUBBARD , R, VENN , A, LEËIS , S , BRITTON , J. LUNG CANCER AND CRYPTOGENIC FIBROSING

ALVEOLITIS. A POPULATION-BASED COHORT STUDY. AM J RESPIR CRIT CARE MED 2000; 161:5.

20. KAUFMAN, EL, JACOBSON, JS, HERSHMAN, DL, ET AL. EFFECT OF BREAST CANCER RADIOTHERAPY

AND CIGARETTE SMOKING ON RISK OF SECOND PRIMARY LUNG CANCER. J CLIN ONCOL 2008; 26:392.

21. REGISTER ZA RAK VO REPUBLIKA MAKEDONIJA 1994-2005. SKOPJE : REPUBLICKI ZAVOO ZA

ZDRAVSTVENA ZASTITA; 2005; 9-18.

22. REGISTER ZA RAK VO REPUBLIKA MAKEDONIJA 2006. SKOPJE: REPUBLICKI ZAVOD ZA ZDRAVSTVENA

ZASTITA; 2006; 12-20.


REVISTA MJEKESORE

23. WORLD HEALTH ORGANIZATION 2008. THE GLOBAL BURDEN OF DISEASE 2004 UPDATE. WORLD

HEALTH ORGANIZATION. ISBN 978-92-4-156371-0.

24. BUNAREVIC A. PATOLOGIJA. ZAGREB: JUGOSLAVENSKA MEDICINSKA NAKLADA 1989; 297-99.

25. PESUT D, BASARA HZ. C IGARETTE SMOKING AND LUNG CANCER TRENDS IN SERBIA - A YEAR

ANALYSIS . MED PREGL 2006 MAY-JUN;59(5-6):225-29.

26. THOMAS, L, DOYLE, LA, EDELMAN, MJ. LUNG CANCER IN WOMEN: EMERGING DIFFERENCES IN

EPIDEMIOLOGY, BIOLOGY, AND THERAPY . CHEST 2005; 128:370.

27. PAUK , N, KUBIK , A, ZATLOUKAL , P, KREPELA , E. LUNG CANCER IN WOMEN . LUNG CANCER

2005; 48:1.

28. YANCIK R. POPULATION AGING AND CANCER : A CROSS-NATIONAL CONCERN . CANCER J. 2005

NOV-DEC;


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

VLERËSIMI LABORATORIK I ANEMISË SË SËMUNDJEVEKRONIKE (ACD).

ALMA BARBULLUSHI1, ETLEVA REFATLLARI1, ANYLA BULO1,ANILA GODO2, GENTJANA QIRJAKO3, DORINA TOCI. 3

1 Departamenti i Laboratorëve Biokomik-Klinik, 2Departamenti i Pediatrisë, 3Instituti i

Shëndetit Publik, Qendra Spitalore Universitare “Nënë Tereza”, Tiranë.

LABORATORY EVALUATION OF ANEMIA OF CHRONIC DISEASE

(ACD). OUR EXPERIENCE

Objectives: Anemia of chronic disease (ACD) is a cytokinemediated anemia, most frequent anemiaamong hospitalized patients and characterized by hypoferremia with adequate reticuloendotelial ironstores, normal to elevated ferritin concentrations and it is a frequent complication of chronic inflamma-tory conditions.Methods: In our study were included 118 patients, 72 males and 46 females . Anemia was definedas hemoglobin below 12 g/dl in females and 13 g/dl in males . Anemic patients were further evaluatedfor the type of anemia with iron profile, peripheral blood smear, retikulocit count, prohepcidin and citokins(IL6, TNFá) levels. The laboratory measurements were performed in ABX, Olympus AU 640, andImmulite 1000. DRG ELISA kits were used for sTfR and prohepcidine determinations. Independ-ent Sample Test, Anova test, Chi-Square Tests was used for statistical analysis.Results: Anemia was observed in 57.6% anemic patients, 31.4% have ACD, 14.4.% IDA, 9.3%ACD+IDA, 2.5% talassemia minor and. Sideremia, ferritinemia, Tf, Tfs are significantly lower inIDA vs ACD vs IDA+ACD vs no anemic patients,(p=0,000, p=0,000, p=0.024,p=0.000), sTfR, sTfR/log ferritin, sTfR-F index is significantly higher in IDA vs IDA + ACD vs ACD vs noanemic patients, p=0,000. Hepcidin, IL6, TNFá are significantly higher in ACD vs IDA + ACDvsIDA vs no anemic patients(p=0,000, p=0.000, p=0.012)Conclusions: ACD is the most frequent anemia among hospitalized patients. Panel iron (especiallyferritina) together with hepcidin and cytokins are the best indicator to find ACD. sTfR,sTfR/logferritinand TfR-F index are good indicators to distinguishes from IDA especially in mixed type ACD+IDA.

SUMMARY


REVISTA MJEKESORE

ÉVALUATION EN LABORATOIRE DE L’ANEMIE DES MALADIES

CHRONIQUES (ACD). NOTRE EXPERIENCE

Objectifs: Anémie des maladies chroniques (ACD) est une anémie cytokine-médiate, l’anémie la plusfréquente chez les patients hospitalisés chez nous et se caractérise par hypo-ferromie avec les réserves defer suffisantes en réticulo-endothélial, d’un niveau normal à des concentrations élevés de ferritine élevée etil est une complication fréquente des maladies inflammatoires chroniques

Méthodologies: Dans notre étude ont été inclus 118 patients, 72 hommes et 46 femmes. L’anémiea été définie comme d’hémoglobine a des niveaux inférieurs à 12 g / dl chez les femmes et de 13 g /dl chez les hommes. Les patients anémiques ont été également évalués pour le type d’anémie au profil defer, signes de sang périphérique, comptés le réticulocyte, vu le niveau de prohepcidine et cytokines (IL6,TNFa). Les modérations du laboratoire ont été effectuées en ABX, Olympus AU 640 et Immulite1000. Matériaux DRG ELISA ont été utilisés pour sTfR et déterminations de prohepcidine.Indépendants Échantillons de Test, test Anova, Chi-Square Tests a été utilisé pour l’analyse statistique.Résultats: L’anémie a été observée chez 57,6% des patients anémiques, 31,4% ont ACD, 14,4.%IDA, 9,3% ACD + IDA, 2,5% thalassémie mineur et Sideremia, ferritinémie, Tf, TSF sontsignificativement plus faibles chez IDA vs ACD vs IDA+ACD vs non-anémiques patients, (p=0,000,p=0,000, p=0,024, p=0,000), sTfR, la ferritine sTfR, log, sTfR-Indice de est significativement plusélevée dans ACD vs IDA+ACD vs IDA vs patients non-anémiques, p = 0.000. L’hepcidine, IL6,TNFa sont significativement plus élevées dans ACD vs IDA+ACD vs IDA vs patients non-anémiques(p = 0,000, p = 0,000, p = 0,012)Conclusions: ACD est l’anémie la plus fréquente chez les patients hospitalisés. Le groupe du fer (enparticulier ferritina) en collaboration avec l’hepcidine et cytokines sont les meilleurs indicateurs pour trouverACD. sTfR, sTfR / logferritin et l’indice de TfR-F sont de bons indicateurs pour distinguer de l’IDAen particulier dans les type mixte ACD + IDA.

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

Anemia e inflamacionit (1,2,3,4,5), sot e quajtur

anemia e sëmundjeve kronike (ACD), është

forma më e shpeshtë e anemisë pas anemisë

ferrodeficitare (IDA), në pacientët me çrre-

gullime inflamatore akute (1,2,3,4,5).

Patologjitë që shoqërohen me ACD (6,7,8,9,-

10,11).

Inflamacioni joinfeksioz; Artriti Reumatoid,

Lupusi Eritematoz Sistemik, Koliti Ulçerozë,

Morbus Croh

Formacionet malinje; Carcinoma, Sarcoma,

Lymphoma (Hodgkin)

Insuficenca kongjestive kardiake .

Infeksionet inflamatore; Abseset pulmonare,

Tuberkulozi ,Osteomieliti.

Patogjeneza;ACD është një lojë imune, ku citokinat dhe

qelizat e sistemit retikuloendothelial shkaktojnë

ndryshime në :

· Homeostazën e hekurit

· Proliferimin e prekursoreve eritroide

· Prodhimin e eritropoetinës

· Jetëgjatësinë e qelizave të kuqe.

E gjithë kjo kontribuon në patogjenezën e

ACD. Në këtë ndërthurje të disa faktorëve

patogjenetike të ACD, është e qartë dhe e

pranuar se çrregullimet në homeostazën e Fe

përbëjne alterimin bazë e me më peshë . Në

këtë kinetike të çrregulluar të homeostazës së

Fe, dy janë elementet bazë :

Rritja e kapjes së hekuritnga makrofaget e aktivizuar.

Mbajtja ose burgosja e hekurit në brendësi të

qelizave të sistemit retikuloendotelial.

Kjo çon në një çorientim të tillë të kinetikës

së Fe, me devijim të Fe nga qarkullimi drejt

akumulimit të tij në sistemin retikuloendotelial,

pasuar kjo natyrshëm me uljen e vlefshmërisë

se hekurit për qelizat paraardhëse erytroide, dhe

për rrjedhojë erytropoese të kufizuar në

kushtet e një mungese të Fe. (10,11)

Mënyra e saktë me anë të së cilës qelizat kriptike

kuptojnë rezervat e hekurit të trupit, ka qenë

një mister, por rëndësia e këtij komunikimi është

nxjerrë në pah nga anemia e sëmundjes kronike

dhe situata reciproke e saj HH. Një çelës për

zgjidhjen e këtij misteri mund të gjendet në

proteinën e identifikuar së fundmi, hepcidina,

një proteinë e plazmës e prodhuar nga

hepatocytet si reagim ndaj inflamacionit.

Kërkimet në këto vitet e fundit kanë rritur

njohuritë rreth hepcidinës dhe rolit të saj në

absorbimin e hekurit si dhe lëvizjen e saj në

organizëm, një zbulim ky i cili ka siguruar një

tabllo të plotë e fuksionale të metabolizmit të

hekurit.

Këto kërkime kanë bërë një revolucion në të

kuptuarit e metabolizmit të hekurit dhe

kontrollit të tij.( Dr. Joshua Zaritsky ). Ndërsa

më parë në dinim vetëm se sa hekur kishte në

qarkullim, tani në njohim proceset më të

komplikuara që janë të përfshira në meta-

bolizmin e tij.

Zbulimi i hepcidinës në 2001 ndihmoi klinicistët

për të bërë një vlerësim më të mirë e funksional

të stausit të hekurit të pacientit, duke ndihmuar

kështu në një trajtim më efektiv dhe më eficient

të ACD. (12)

Hepcidina është hormoni kryesor i cili

rregullon hemostazën e hekurit (1).Ajo

bllokon aktivitetin fuksional të ferroportinës

duke e frenuar drejtpërdrejtë atë. Identifikimi i

hepcidines si një proteinë e fazës akute, ndihmoi

të hidhej dritë mbi marrëdhënien që ekziston

ndërmjet përgjigjes imune dhe homeostazës së

hekurit në ACD (13).


REVISTA MJEKESORE

Nëpërmjet këtyre efekteve “ Hepcidina

lejon trupin të kontrollojë në mënyrë të saktë

nivelin e hekurit në trup ashtu si termostati

kontrollon në mënyrë të saktë temperaturën e

shtëpisë” ( Dr. Zaritsky). Hepcidina është një

polipeptid i përbërë nga 25 aminoacide. Në

fillim ajo u identifikua në urinë dhe pastaj në

plazëm gjatë një kërkimi për peptidet

antimikrobiale. Analiza strukturore, me anë të

spektroskopit NMR të hepcidinës sintetike

humane, vlerësoi se hepcidina është një

molekulë kationike e cila përmban 8 cysteina

në 25 amino acide (12,13).Studimet e kryera te

këto peptide sintetike , raportojnë që të gjitha

mbetjet e cysteinave janë të angazhuara në katër

ura (struktura) disulfide (7). Aktorët e tjerë po

kaq të rëndësishëm sa hepcidina në meta-

bolizmin e hekurit janë citokinat.

Citokinat ,Interferon g, lipopolisaharidet dhe

TNFáShkaktojnë një rritje të aktivitetit të DMT1, i cili

shprehet nga një kapje e shtuar e hekurit nga

makrofaget e aktivizuar.

Po këto stimuj pro-inflamator shkaktojnë

mbajtjen e hekurit në brendësi të makrofageve,

të sistemit retikuloendotelial ,duke bllokuar

aktivitetin e ferroportinës dhe duke mos lejuar

kështu daljen e hekurit në qarkullim.

Frenimi i proliferimit të prekursoreve eritroide.

Frenimi i përgjigjes së erythropoietinës.

Fig. 1 Hepcidina dhe metabolizmi i hekurit


REVISTA MJEKESORE

Në këtë studim janë përfshirë 118 pacientë, të

shtruar dhe trajtuar në Qendrën Spitalore

Universitare «Nënë Tereza», Tiranë. Të gjithë

pacientët janë seleksionuar, sipas një protokolli

të aprovuar nga Departamenti i laboratorëve

Biokimik –Klinik në bashkëpunim me klinikat

përkatëse. Për secilin pacient është plotësuar

pranë klinikave një kartelë tip .

U klasifikuan me anemi pacientët me Hb <12

g/dl për gratë dhe Hb < 13g/dl për burrat.

Pacientët e përfshirë në studim në përputhje me

të dhënat e gjakut komplet, statusit të hekurit

dhe biomarkuesve të inflamacionit u klasikuan

në 3 grupe:

Grupi i parë me sideremi të ulët, ferritine më

të vogël 30 ng/ml u klasifikuan si IDA.

Grupi i dytë me sideremi të ulët, me ferritinë

>100 ng/ml , me raportin sTfR/log ferritin <1

u klasifikuan si ACD.

Grupi i tretë me sideremi të ulët, me ferritinë

nga 30 ng/ml – 100 ng/ml, me raportin sTfR/

log ferritinë >2 u klasifikuan si ACD me anemi

IDA shoqëruese .

Në studim nuk janë përfshirë pacientët të cilët

kanë patologji malinje hematologjike, anemi

hemolitike, referojnë praninë e hemorragjive

akute, hemoglobinopati.

Përpunimi i mostrave të gjakut .Gjaku

venoz është mbledhur në mëngjes, në gjendje

esëll ,në tuba 5ml me litium heparinë për

dozimet biokimike , në tuba me K3 EDTA

për vlerësimin e hemogramës dhe në tuba pa

antikoagulantë për dozimin e parametrave

specifikë të punimit. Përftimi i serumit është

realizuar pas centrifugimit të gjakut ,brenda një

periudhe më pak se dy orë nga grumbullimi,

për 15 min me 3000 rrotullime/minutë.

Menjëherë është realizuar ndarja e serumit nga

masa eritrocitare. Matja e gjakut komplet u bë

cellcounter ABX 80. Eksplorimi i sideremisë,

trasferrinës,dhe parametrave biokimik rutin

është realizuar në analizatorin automatik

OLYMPUS 640. Eksplorimi i interleukina 6,

TNFá , ferritinës është realizuar në sistemin e

automatizuar IMMULITE 1000. Dozimi i

sTfR dhe i prohepcidinës u me kitet e DRG .

Independent Sample Test, Anova test, Chi-

Square Testsu përdoren për analizën statistikore.

Qëllimi i studimit.

Të vlerësojë prevalencën e ACD dhe llojeve të

tjera të anemisë në pacientët e marrë në studim.

Të vlerësojë rolin e testeve laboratorike (MCV,

Ret,sid, ferr, Tf, Tfs, sTfR, sTfR/log ferr,

prohep, IL6, TNfá ) në diagnozën e ACD.

Të vlerësojë rolin e sTfR ne diagnozën

diferenciale midis ACD dhe IDA.

Rezultatet dhe diskutimi.Pacientët e marrë në studimin tonë, 72 males

dhe 46 females. Anemia u gjet në 57.6% të

pacientëve, nga të cilët 31.4% kanë ACD,

14.4.% kanë IDA, 9.3% kanë ACD+IDAdhe

2.5% talasemi minore.

Graf.I Shpërndarja e mostrave sipas llojit të anemisë

Materiali dhe metoda.


REVISTA MJEKESORE

Pasqyra 1: Shpërndarja e vlerave të mesatares ,devijacionit standart,

dhe P- së për sid, ferr ,Tf, Tfs, MCV sipas llojit të anemisë.

Sideremia, ferritinemia dhe Tfs kanë përqëndrime në serum më të ulët në IDA vs ACD vs

IDA+ACD vs të pacientevë joanemikë, (p=0,000, p=0,000, p=0.000).

Grafiku II-III : Shpërndarja e vleravë të Tfs dhe Tf sipas llojit të anemisë.

Në të dyja anemitë, si në aneminë e sëmundjeve

kronike ashtu dhe në atë ferrodeficitare, vihet

re një ulje e përqëndrimit të hekurit dhe

transferrinës së saturuar në serum , duke

reflektuar kështu mungesën absolute të hekurit

tek anemia e mungesës së hekurit dhe hypo-

sidereminë për shkak të përvetësimit të hekurit

nga sistemi reticuloendotelial tek anemia e


REVISTA MJEKESORE

sëmundjes kronike (2,3,4,5).Vlera e ferritinës 50-

60 ng shërben si kufiri ndarës ndërmjet ACD

e IDA. Për pacientët me anemi të sëmundjes

kronike, nivelet e ferritinës janë normale apo

të rritura, duke reflektuar akumulim të rritur

dhe ruajtje të hekurit në brendësi të sistemit

reticuloendotelial, më tej me nivele të rritura të

ferritinës për shkak te aktivizimit imun.

Statusi i hekurit ndihmon të vendosësh diagno-

zën e anemisë së sëmundjes kronike por

përqëndrimi në serum i prohepcidinës është

parametric i zgjedhur për të vendosur diag-

nozën e ACD dhe për të bërë diagnozën

diferenciale të saj me IDA.

Ne kalkuluam mesataren dhe devijacinin

standart të sTfR, sTfR/log ferritin, në IDA

(4.49±9.55 µg/mL),(3.92±0.82 µg/mL),-

(0.364±0.109 µg/mL)vs.ACD(1.2±0.75 µg/

mL),(0.59±0.64 µg/mL),(0.012±0.086 µg/

mL)vs.normal(0.66±0.55 µg/mL),(0.34±0.47

Graf. IV: Shpërndarja e vlerave

të prohepcidinës sipas llojit të anemisë

µg/mL),(0.009±0.63 µg/mL) vs ACD+IDA-

(4,12±1.5 µg/mL),(2.24±1.29 µg/mL),-

(0.06±0.172 µg/mL).

Kështu sTfR , sTfR/log ferritin, janë

sinjifikativisht më të larta në IDA vs IDA

+ ACD vs ACD vs të pacientëve joane-

mikë, p=0,000. Gjithashtu, meqenëse ferritina

reflekton nivelin e depove të hekurit ndërsa

sTfR nivelin e hekurit funksional ,indeksi i

llogaritur sTfR/ logferr është zgjedhur si

treguesi më i mirë për të vlerësuar depot e

hekurit.

Përqëndrimi në serum i pro-hepcidinës paraqet

një korrelacion të fuqishëm (pearson corre-

lacion) me përqëndrimin në serum të ferritinës

dhe IL6 (r= 0.226, p=0.041 r= 0.309 p=0.006

respectively) (14,15) dhe përqëndrimi në se-

rum i IL6 ka nje korrelacion të fortë me

përqëndrimin në serum të ferritis dhe TNFá

(r=0.215 p=0.031, r= 0.507 p=0.000 respek-

tivisht) (pasqyra 2).

Pasqyra 2: Korrelacioni Pearson ndërmjet

Sid. Ferr, IL6, TNF á dhe prohepcidin

Përfundime:

ACD është forma më e shpeshtë e anemive

ndërmjet pacientëve të (31.4%).

Statusi i hekurit (veçanërisht ferritina) së bashku

me nivelin e prohepcidin dhe cytokinës janë

indikatorët më të mirë në diagnostikimin e

ACD.


REVISTA MJEKESORE

sTfR, sTfR/logferritin janë parametrat e

zgjedhur për të bërë diagnozën diferenciale midis

ACD dhe IDA, veçanërisht në format mikse

ACD+IDA.

Të dhënat tona raportojnë se hepcidina, hormon

rregullator kryesor i metabolizmit të hekurit

ACD, dhe prodhimi i tij stimulohet nga citokina IL6.

Përqëndrimi në serum i prohepcidinës është

treguesi më i mirë në diagnozën e ACD.


REVISTA MJEKESORE

BIBLOGRAFI:

1.WEISS G, GOODNOUGH LT. ANEMIA OF CHRONIC DISEASE. N ENGL J MED 2005;352:1011-12

2.CARTWRIGHT GE. THE ANEMIA OF CHRONIC DISORDERS . SEMIN HEMATOL 1966;3:35, 75.

3. MATZNER Y, LEVY S , GROSSOWICZ N, IZAK G, HERSHKO C. PREVALENCE AND CAUSES OF

ANEMIA IN ELDERLY HOSPITALIZED PATIENTS. GERONTOLOGY 1979;25:113-19.

4.WEISS G. PATHOGENESIS AND TREATMENT OF ANAEMIA OF CHRONIC DISEASE . BLOO REV

2002;16:87-96.

5. MEANS RT JR. RECENT DEVELOPMENTS IN THE ANEMIA OF CHRONIC DISEASE. CURR HEMATOLREP

2003;2:116-21.

6. MAURY CP, L ILJESTROM M, LAIHO K, T I ITINEN S , KAARELA K, HURME M. TUMO NECROSIS

FACTOR ALPHA, ITS SOLUBLE RECEPTOR I, AND -308 GENE PROMOTE POLYMORPHISM IN PATIENTS

WITH RHEUMATOID ARTHRITIS WITH OR WITHOUT AMYLOIDOSIS: IMPLICATIONS FOR THE PATHOGENESIS

OF NEPHROPATHY AND ANEMIA OF CHRONIC DISEASE IN REACTIVE AMYLOIDOSIS. ARTHRITIS RHEUM

2003;48:3068-76.

7. DENZ H, HUBER P, LANDMANN R, ORTH B, WACHTER H, FUCHS D. ASSOCIATION BETWEEN

THE ACTIVATION OF MACROPHAGES, CHANGES OF IRON METABOLISM AND THE DEGREE OF ANAE-

MIA IN PATIENTS WITH MALIGNANT DISORDERS . EUR J HAEMATOL 1992;48:244-48.

8. GURALNIK JM, EISENSTAEDT RS, FERRUCCI L, KLEIN HG, WOODMAN RC. THE PREVALENCE

OF ANEMIA IN PERSONS AGE 65 AND OLDER IN THE UNITED STATES : EVIDENCE FOR A HIGH

RATE OF UNEXPLAINED ANEMIA. BLOOD 2004;104:2263-268.

9. SULLIVAN PS, HANSON DL, CHU SY, JONES JL, WARD JW. EPIDEMIOLOGY OF ANEMIA IN

HUMAN IMMUNODEFICIENCY VIRUS (HIV)-INFECTED PERSONS: RESULTS FROM THE MULTISTATE ADULT

AND ADOLESCENT SPECTRUM OF HIV DISEASE SURVEILLANCE PROJECT. BLOOD 1998;91:301-8.

10. YOUNG B, ZARITSKY J. HEPCIDIN FOR CLINICIANS. CLIN J AM SOC NEPHROL .

2009 JUN 25. LINK . .

11. NANCY C. ANDREWS , M.D., PH .D.. 12 UNDERSTANDING HEME TRANSPORT

N ENGL J MED 353;23 WWW .NEJM.ORG DECEMBER 8, 2005.

12. LOCKE , A, MAIN , ER, ROSBACH, DO. THE COPPER AND NON-HEMOGLOBINOUS IRON CONTENTS

OF THE BLOOD SERUM IN DISEASE . J. CLIN. INVEST. 1932. 11:527-42.

13. CARTWRIGHT, GE, WINTROBE, MM. THE ANEMIA OF INFECTION. XVII. A REVIEW . ADV. IN-

TERN. MED. 1952. 5:165-226.


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

ERIZIPELA DHE KARAKTERI RECIDIVUES I SAJ

*Kujtime DURAKU,** Dhimitër KRAJA.

*Klinika e Sëmundjeve Infektive, Spitali Ushtarak Qëndror Universitar, Tiranë

**Shërbimi Infektiv, Spitali Qëndror “Nënë Tereza” Tiranë

Erysipelas is a dermohypodermatitis caused by streptococci associated with deep toxicosis,

that can give serious complications and has recidivant caracter. Our purpose is to recognize

the clinical factors and the recidivity of the disease among the adults. We have followed

110 patients of the age 16-78 years old, recovered at the Infectious Diseases Clinic, dur-

ing the period 1991-2005.

We have analysed the two clinical syndromes of the disease: localized erysipelas and sindrome

of sistemic streptococci toxicosis. We have also evidented that the recidivity in our cases was

very high, 33 %. Erysipelas remains a problematical disease at the adults for its recidivity

, severity and complications.

Key words: erysipelas, clinical factors, complications, recidivity.

SUMMARY


REVISTA MJEKESORE

HyrjeErizipela është një patologji infektive sa e vjetër

aq edhe bashkëkohore. Ajo është një nga

sëmundjet e shkaktuara nga streptokoku beta-

hemolitik i grupit A. Në periudhën para

antibakterore ajo ishte më e shpeshtë dhe herë

herë paraqitej me shpërthime në repartet

kirurgjike apo shtëpitë e lindjes, duke shkaktuar

ndërlikime edhe vdekjeprurëse. Aktualisht ajo

vazhdon të jetë e pranishme duke u hasu r në

të gjithë vendet e botës , qofshin shumë të

zhvilluara apo jo. Nëse nga njera anë sot

erizipela nuk takohet në ato përmasa përhapjeje

, nga ana tjetër ajo po shtrin kthetrat e saj në

subjekte të rinj si për shembull tek ata që i

nënshtrohen ndërhyrjeve të thella diagnostike

apo kirurgjike, operacioneve plastike, vazale etj;

të kateterizuarit, personat nën radioterapi apo

mjekime imunosupresive etj. Erizipela është një

streptokoksi jo nekrotike e dermo-hipo-

dermës, e cila karakterizohet nga një toksikozë

e përgjithshme e rëndë dhe pllaka erizipeloze ,

me ecuri akute-recidivuese, që mund të

shkaktojë ndërlikime të rënda dhe vdekje-

prurëse, por e trajtueshme. Incidenca e

erizipelës luhatet nga 10 deri në 100 90 raste

për 100 000 banorë në vit (1,2,3). Erizipela

është një antroponozë dhe njeriu është i vetmi

rezervuar i infeksionit. Ai e bart streptokokun

zakonisht në nazofarinks.

Qëllimi i studimitStudimi ynë synon marrjen e një informacioni

sa më real në lidhje me erizipelën, që është një

bakteriozë serioze me karakterin recidivues te

saj.

MaterialiNë studim përfshihen 110 raste me erizipelë të

shtruar në Repartin Infektiv të SQU Tiranë dhe

Shërbimin e Sëmundjeve të QSU , Tiranë.

ERYSIPELE ET SON CARACTERE RECIDIVANTE.

Erysipele est un dermohypodermatitis cause‘ par le streptocoques, accompagne‘ par une con-

tamination profonde, laquelle peut donner des complications serieuses et elle a un caractere

recidivante. Notre intention est de connaitre les cotes‘ cliniques et recidivantes de la maladie

chez les adultes. Nous avons suirei de pres 110 cas de l’age 16-78 ans qui etaient a‘

l’hopital pendant les annees 1991-2005.

Nous avons analyse‘ les deux syndromes cliniques : la forme localisee‘ et la syndrome de la

contamination systemique du streptocoques. Nous avons mis en evidence aussi que la rechute

dans nos cas etait assez haute, 33 %.

Erysipele reste toujours une maladie problematique pour les adultes, en se qui conserne a‘

la rechute, gravite‘ et les complications.

Les mots cles : facteur clinique, les complications, rechute.

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

Periudha e studimit përfshin kohën mars 1991

deri nëntor 2005.

Metodika Karakteri i studimit tonë është i dyfishtë:

- Retrospektiv

- Rast- seri

Për realizimin e studimit ne morrëm në shqyrtim

të gjitha kartelat e të sëmurëve të diagnostikuar

me diagnozën Erizipelë, të trajtuar dhe të

ndjekur në të dy spitalet qëndrore të për-

menduara të Tiranës.

KlinikaKlinika e erizipelës është në vartësi të disa

faktorëve , ndër të cilët ne mendojmë se dy janë

më përcaktuesit:

- vendi i lokalizimit të streptokoksisë

- reaktiviteti i të sëmurit

Erizipela është një sëmundje sistemike e

organizmit, që përbëhet nga dy sindroma:

1- Sindroma e përgjithshme, apo

toksikoza si cilësohet sot statusi infektiv

2- Sindroma lokale, pllaka erizipeloze.

Në shumicën e rasteve, sëmundja fillon me

sindromën e përgjithshme në të cilën përfshihen

një sërë simptomash dhe shenjash si:

- Temperaturë e lartë 39-40 gradë C , e

shoqëruar shpesh me të dridhura.

- Dhimbje të forta të kokës

- Këputje e theksuar

- Diskonfort i përgjithshëm

- Anoreksi

- Marramendje

- Të përziera dhe të vjella

- Përgjumje që mund të rëndohet me sopor dhe

halucinacione

Si rregull, pas një kohe që mund të jetë më pak

ose më shumë orë e gjatë, fillon të shfaqet

sindroma lokale. Zakonisht kjo sindromë nis

pranë portës së hyrjes së streptokokut me një

njollë në ngjyrë të kuqe të ndezur, të nxehtë, të

shkëlqyeshme, të dhimbshme e të thatë, e cila

është e kufizuar mirë me lëkurën e shëndoshë

dhe për më tepër është më e ngritur se ajo.

Format klinike të erizipelës sipas topografisë së

shfaqjes:

1- Kokë (ballë, qepallë, hundë, veshë, mjekër)

2- Qafë

3- Thoraks (sidomos glandula mame)

4- Gjymtyrët e sipërme (krah, parakrah, dorë ,

gishta)

5- Gjymtyrët e poshtme (kruris, këmbë, gishta)

6- Grykë

7- Vulve, vaginë

8- Anus

9- Umbilikus (te të porsalindurit)

Erizipela mund të jetë e lëvizshme, dmth të fillojë

në një zonë të dhënë dhe pastaj të prekë zona të

tjera të lëkurës.

Format klinike të erizipelës sipas semiotikës

klinike

Sipas aspektit të sindromës lokale

Erizipela eritematoze

Erizipela fliktenore

Forma buloze

Erizipela hemoragjike

Forma flegmonoze

Forma gangrenoze

Erizipela migruese (gjarpëruese)

Diagnoza e Erizipelës

Diagnoza bazohet praktikisht në të dhënat klinike.

Për vërtetim të mëtejshëm të diagnozës bëhet

analiza e antisteptolizinave në erizipelë.

Ndërlikimet e Erizipelës

Erizipela mund te nderlikohet me (2,3,4,5,-

6,7,8,9) :

1- Limfangit

2- Limfore

3- Celulit

4- Fascit nekrotik


REVISTA MJEKESORE

5- Tromboflebit

6- Flebotromboze

7- Sepsis stafilokoksik

8- Encefalopati toksike

9- Prekje pulnomare

10- Elefantiazë

11- Mbi-infeksion të eritemës

12- IAM-tromboembolik

13- Hypotension

14- Streptokoksi respiratore

15- Infeksione streptokoksike osteoartikulare

16- Dekompensime në organe dhe sisteme

të ndryshme, të njohura apo të panjohura para

eventit streptokoksik

17- Vdekje

Recidiviteti i erizipelësNë studimin tonë, shihet qartë se një pjesë e

madhe e pacientëve paraqisnin formë

recidivuese të erizipelës. Në kontigjentin tonë

format recidivuese të kësaj streptokoksie

përbënin 33% të rasteve të studiuara. Kjo shifër

është mjaft e lartë dhe dëshmon se erizipela

është një sëmundje me mundësi shumë të larta

recidiviteti. Autorë të ndryshëm, kur flasin për

këtë aspekt të sëmundjes, raportojnë gjithashtu

shifra të konsiderueshme që luhaten nga 21-

67.3 % të rasteve (3,6).

Grafiku I. Prevalenca e recidivavenë subjektet e marra në studim.

Burimi i

infeksionit Jo Po Total

Dora 3 0 3

2.7% 0% 2.7%

Fyti 3 3 6

2.7% 2.7% 5.4%

Gishtat 6 2 8

5.4% 1.8% 7.2%

Gryk ë t 3 1 4

2.7% 9% 3.6%

Hunda 8 0 8

7.2% 0% 7.2%

Këmba 38 26 63

34.2% 23.4% 56.8%

1 0 1

Përfundime

1- Vumë në dukje 2 sindroma të sëmundjes: lokale dhe toksikozën e gjeneralizuar.

2- Dalluam 8 forma klinike të erizipelës.

3- Erizipela recidivuese u takua në 33% të rasteve.

4- Konstatuam 14 lloj ndërlikimesh të ndryshme.

5- Letaliteti rezultoi 0.9%.

Pasqyra 1. Lidhja midis burimit të infeksionit

dhe recidivave.


REVISTA MJEKESORE

BIBLIOGRAFI

1. BISNO AL, STEVENS DL. STREPTOCOCCAL INFECTIONS OF SKIN AND SOFT TISSUES.

N ENG J MED 1996;334: 240-45.

2. BRATTON RL, NESSE RE. ST ANTHYNY’S FIRE: DIAGNOSIS AND MAMAGEMENT OF ERYSIPELAS.

AM . FAM . PHYS . 1995;51: 401-4.

3. CARO FA, GOMES-FARPON A. CELULITIS Y ERISIPELA EN LA INFANZIA.

BOL PEDRIATR 2007; 47:125-32.

4. CONFRENCE DE CONSENSUS. ERYSIPELE ET FASCITE NECROSANTE: PRISE EN CHARGE.

MED MAL INFECT 2000; 30 SUPPL 4: 252-725

5. ESPOSITO R, ANTINORI S . ERISIPELA . IN MORONI . M, ESPOSITO R, DE LALLA F. MALATTIE

INFETTIVE, SIXTH ED MASSON ED, M ILANO 2003; 306.

6. F ICA CA. CELULITIS Y ERISIPELA: MANEJO EN ATENCION PRIMARIA

REV CHIL INFECT 2003;20 (2): 104-10.

7. GORBACH SH . L. ERYSIPELAS , IN GORBACH SH . L, BARTLETT J.G, BLACLOW N.R (EDS) IN-

FECTIOUS DISEASE,THIRD EDITION. LIPPINCOTT WILLIAMS AND WILKING, PHILADELPHIA 2004;

837.

8. HENRY F, SALOMON –NEIRA MD. COMMENT JE PREVIENS UNE ERYSIPELE, SES COMPLICATIONS

ET SES RECIDIVES REV MED L IEGE 2004; 59 (7-8): 423-25.

9. JORUP-RONSTROM C EPIDEMIOLOGICAL, CACTEROLOGICAL AND COMPLICATING FEATURES OF ERY-

SIPELAS SCAN J INFECT DIS 1986;18:519.


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

P E D I AT R I


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

PRINDËRIT E FËMIJËVE ME AFTËSI TË KUFIZUARA DHEEKSPERIENCAT ME TË CILAT ATA PËRBALLEN GJATË

PROCESIT TË RRITJES DHE SOCIALIZIMIT TË FËMIJËVE TËTYRE.

MA. Marina NDRIO, MA. Rudina RAMAQendra psiko-sociale “Ndihmoni jetën” Tiranë

SUMMARY

THE EXPERIENCES OF PARENTS WHO HAVE CHILDREN WITH

DISABILITIES DURING BIRTH , GROWTH, AND SOCIALIZATION

OF THEIR CHILDREN WILL BE DEALT WITH .

In this article experiences, dilemmas, and challenges of parents who have children with

disabilities during birth, growth, and socialization of their children will be dealt with.

The purpose of this study is to explore and analyze the dilemmas and experiences of parents

and other members of their families who care for a child with disabilities. The study in-

volved thirty parents and their families who have children with disabilities. They have fol-

lowed up and were treated at the center of psycho/ social “Help the Life” in the city of

Tirana.

The results of this study show that the birth and growth of a child with disabilities for

parents can be described as a process of loss and sorrow too great. Their families often

suffer from severe economic crisis, social, and emotional problems. Having a child with dis-

abilities often increases the stress on parents. The side effects after birth are many health

problems that are both physical and mental. In these circumstances, parents find it difficult

to pay attention to their other children, family members and relatives. These families, in

most cases, have highlighted the economic problems due to the financial cost of health serv-

ices for their children with disabilities. Despite all the obstacles, dilemmas and doubtful

feelings that these parents have, they remain committed and faithful to the process of rais-

ing and caring for their children with disabilities.


REVISTA MJEKESORE

RÉSUMÉ

LES EXPÉRIENCES DES PARENTS QUI ONT DES ENFANTS

HANDICAPÉS À LA NAISSANCE, LA CROISSANCE ET LA SOCIALISATION

DE LEURS ENFANTS

Dans cet article seront traités les expériences, les dilemmes et les défis des parents qui ont

des enfants handicapés à la naissance, la croissance et la socialisation de leurs enfants.

Le but de cette étude est d’explorer et d’analyser les dilemmes et les expériences des parents

et autres membres de leur famille qui prennent soin d’un enfant handicapé. Dans cette étude

se sont traité une trentaine de parents et de membres de la famille qui ont des enfants

handicapés, lesquels sont suivi et traité au centre psycho-social « Ndihmoni Jeten » (Aider

la Vie) à Tirana.

Les résultats de cette étude montrent que la naissance et la croissance d’un enfant handicapé

pour les parents peut être décrite comme un processus de perte et de grande tristesse. Leurs

familles souffrent souvent de grave crise économique, sociale et des problèmes affectifs. Avoir

un enfant handicapé augmente souvent le stress chez les parents et aussi se présentent des

problèmes à la fois physiques et mentales. Dans ces circonstances, les parents trouvent difficile

de prêter attention aux autres enfants. Ces familles, dans la plupart des cas, ont des problèmes

économiques en raison du coût financier des services de santé pour leurs enfants handicapés.

Malgré tous les obstacles, les dilemmes et les sentiments douteux que ces parents ont, ils

restent attachés et fidèles au processus de croissance et de bien-être de leurs enfants handicap


REVISTA MJEKESORE

HyrjaTë jesh prind i një fëmije me aftësi të kufizuara,

do të thotë të përballesh me

vështirësi, të cilat fillojnë nga rritja, edukimi,

arsimimi e deri te problemet e

adoleshencës apo të përkujdesjes për fëmijën

edhe në moshën e vonë.

Të jetosh me një fëmijë me aftësi të kufizuara

për prindërit dhe anëtarët e tjerë të familjes do

të thotë që jeta e tyrë të tronditet shpesh nga

kriza të forta (1), të cilat mund të kenë efekte

të thella në të gjithë kompleksitein e jetës

familjare për prindërit, vëllezërit e motrat si dhe

anëtarët e tjerë të familjes së zgjeruar. Kjo është

një eksperiencë unike, gati e përbashkët për të

gjitha familjet dhe pa dyshim që mund të

ndikojë në të gjitha aspektet e funksionimit të

dinamikave familjare (2). Procesi i rritjes së një

fëmije me aftësi të kufizuara është një proces i

gjatë dhe i vështirë për të gjithë familjen.

Lindja dhe rritja e një fëmije me aftësi të

kufizuara për familjen dhe prindërit, shpesh

shikohet nga dy këndvështrime. Nga njëra anë:

familjet që përkujdesen për një fëmijë me aftësi

të kufizuara janë më të ndërgjegjësuara e të

sensibilizuara rreth nevojave, karakteristikave e

zhvillimeve në këtë fushë. Ato kanë një nivel

më të lartë kohezioni, dallohen për forcën e

brendshme emocionale në përballimin

vështirësive të jetës, janë më të inkurajuara për

të vendosur lidhje e marrëdhënie me komuni-

tetin, grupet dhe institucionet fetare, por nga

ana tjetër: koha dhe përkushtimi që anëtarët e

familjes duhet të vënë në dispozicion të

nevojave fizike, shëndetësore, sociale e

emocionale për mirërritjen e një fëmije me

aftësi të kufizuara, rrisin kostot financiare,

konsumimin e të gjithë anëtarëve të familjes,

veçanërisht të nënave të këtyre fëmijëve

(2,3,4).Pesha e këtyre pasojave varet shumë nga

shkalla dhe niveli i aftësisë së kufizuar që fëmija

paraqet, si dhe nga mundësitë financiare dhe

kushtet psiko- sociale të familjes, pa harruar

dhe burimet e mundshme që familja ka në

dispozicion (4).

Të pasurit e një fëmije me aftësi të kufizuara

shpesh ndikon në rritjen e nivelit të stresit te

prindërit, kryesisht te nënat si dhe në lindjen e

shumë problemeve në shëndetin fizik e mendor

të tyre (4). Në këto kushte, prindërit e kanë të

vështirë t’u kushtojnë fëmijëve të tjerë të

familjes kujdesin dhe vëmëndjen e duhur.Ata

hasin shumë pengesa në marrjen e vendimeve

të duhura për çështje të rëndësishme që kanë

të bëjnë me arsimimin, punësimin e trajnimin

e anëtarëve të tjerë të familjes (5). Shpesh këta

prindër provojnë ndjenja të theksuara faji apo

shfaqin një vetërespekt të ulët.Kjo mund të çojë

në largimin e vëmendjes nga aspekte të tjera

të funksionimit të familjes (6,7). Kostoja e

shërbimeve shëndetësore dhe e shumë shërbi-

meve të tjera që kërkon fëmija me aftësi të

kufizuara ndikon në mundësitë e prindërve

për të pasur një jetë aktive, në cilësinë e

marrëdhënies mes tyre si dhe në jetën e

ardhshme të familjes dhe në gjithë strukturën

e saj (6). Të pasurit e një fëmije me aftësi të

kufizuara në familje mund të ndikojë edhe në

kufizimin e kohës dhe të burimeve finaciare të

nevojshme për fëmijët e tjerë të familjes, mund

të sjellë praktika jo të mira prindërimi ndaj tyre,

kufizimin e shërbimeve përkundrejt gjyshërve

të familjes, si dhe të ngushtojë marrëdhëniet e

prindërve me familjet e tyre të origjinës (4,5).

Pa dyshim që të gjitha këto efekte ndjehen

edhe në mirëqënien dhe shëndetin e fëmijëve

me aftësi të kufizuara.

Fëmijët e tjerë të familjes, shpesh ndjehen jashtë

kujdesit dhe vëmendjes prindërore për shkak

se rritja dhe përkujdesja ndaj fëmijëve me aftësi

të kufizuara kërkon gjithë kohën dhe për-

kushtimin e prindërve (3).

Pavarësisht të gjitha këtyre, këta fëmijë zhvillojnë

shumë cilësi të vyera njerëzore. Ata vlerësojnë

familjet dhe janë besnik ndaj tyre, janë të

ndjeshëm, humanë dhe me kalimin e viteve

bëhen njerëz pozitiv, të veçantë, shumë të pjekur

dhe pa ndihmën e askujt në jetë (5,6.7).


REVISTA MJEKESORE

Studimet e kryera në vende të tjera kanë treguar

se kur një fëmijë paraqet probleme serioze në

zhvillimin e tij, familja ka shumë pasoja. Mund

të ndodhë që prindërit të shkojnë dhe drejt

divorcit, nënat të mos punojnë kurrë jashtë

shtëpisë dhe baballarët të reduktojnë orët e tyre

të punës. Përfshirja sociale e prindërve mund

të jetë në nivele tepër të ulta, krahasuar me

prindërit e tjerë që nuk kanë fëmijë me aftësi

të kufizuara. Gjithashtu ata privohen nga

mundësia për të pasur një familje të madhe, me

shumë fëmijë (5,6).

Studime të karakterit psikologjik kanë treguar

se kushtet specifike që diktojnë shëndetin e

fëmijës me aftësi të kufizuara, lidhen edhe me

shfaqjen e shumë probleme të shëndetit mendor

te prindërit e këtyre fëmijëve, gjyshërit, vëllezërit

e motrat e tyre.

Një nga studimet më të fundit tregon se

rezultatet e vëllezërve dhe motrave të fëmijëve

që kanë sëmundje të rënda kronike, në fushën

shkollore apo dhe atë konjitive, si dhe në

aktivitetet e tjera, janë më të dobëta krahasuar

me fëmijët e tjerë (5).

Në Shqipëri, nuk është kryer ndonjë studim

i mirëfilltë në këtë fushë, për të parë në thellësi

efektet që ka lindja dhe rritja e një fëmije me

aftësi të kufizuara në jetën e të gjithë anëtarëve

të familjes..Në këtë kuadër, ky studim ka rëndësi

për të paraqitur disa nga efektet ekonomike

dhe psiko- sociale që ka mbi familjen lindja dhe

rritja e një fëmije me aftësi të kufizuara në

vendin tonë.

Studimi synon të japë një tablo të qartë të

dilemave, përjetimeve, eksperiencave dhe

sfidave me të cilat përballen prindërit e

fëmijëve me aftësi të kufizuara, gjatë procesit

të rritjes dhe socializimit të fëmijëve të tyre

MetodologjiaQëllimi i këtij studimi është të eksplorojë dhe

analizojë eksperiencat dhe përjetimet e prindë-

rve dhe anëtarëve të tjerë të familijes, të cilët

përkujdesen për një fëmijë me aftësi të

kufizuara. Në studim janë përfshirë 30 prindër

të fëmijëve me aftësi të kufizuara, të cilët ndiqen

dhe trajtohen në qëndrën psiko – sociale “

Ndihmoni Jetën” në qytetin e Tiranës. Intervistat

janë realizuar në ambientet e kësaj qëndre,

përgjatë një periudhe tri mujore. Janë realizuar

gjithsej 30 intervista me prindër dhe vëllezër e

motra të fëmijëve me aftësi të kufizuara. Këta

prindër/vëllezër e motra të fëmijëve me aftësi

të kufizuara janë vëzhguar edhe në marrë-

dhëniet me njëri – tjetrin, me fëmijët dhe

anëtarët e tjerë të familjes si dhe me stafin e

qëndrës, gjatë kohës që fëmijët zhvillonin seanca

terapie apo merrnin shërbime të tjera të

nevojshme për ta.

Instrumenti i studimit ishte intervista gjysëm e

strukturuar. Nëpëmjet një pyetësori është marrë

informacioni i nevojshëm për situatat e

përjetuara nga prindërit në momentet e para

kur janë përballur me lindjen dhe ekzistencën

e një fëmije me aftësi të kufizuara, për reagimet

dhe mënyrat e përballimit të këtij problemi ndër

vite, marrëdhënien dhe funksionimin e jetës

së tyre në çift, raportet dhe lidhjen e tyre me

fëmijët dhe anëtarët e tjerë të familjes, situatën

social – ekonomike të familjes, statusin arsimor

dhe atë të punësimit të prindërve si dhe

qëndrimet e anëtarëve të familjes përballe

fëmijës me aftësi të kufizuara.

Reagimet dhe përjetimet e prindërve kur

ballafaqohen me lindjen dhe ekzistencën e një

fëmije me aftësi të kufizuara.

Kur një fëmijë vjen në jetë, prindërit dhe familja

përfshihen në role të reja. Ata përgatiten të

presin fëmijën, angazhohen të kryejnë më së

miri detyrat dhe përgjegjësitë familjare..

Prindërit përballen njëherazi me gëzimin për

ardhjen në jetë të fëmijës, por edhe me

shqetësimin se sa dhe si do të përbushin rolet

e reja dhe përgjegjësitë që do të marrin.Prindërit

e përfshirë në studim janë shprehur se përpara

se fëmija i tyre të vinte në jetë dhe ata sikurse

të gjithë prindërit e tjerë, i kanë drejtuar vetes


REVISTA MJEKESORE

shumë pyetje lidhur me fëmijën e tyre:

Si do të jetë fëmija ynë, do të jetë djalë apo vajzë, a do

të jetë një fëmijë i bukur, i zgjuar, ashtu sikurse ne e

kemi ëndërruar, a do t’i përmbushë shpresat dhe

pritshmëritë tona, do jetë dikushi neser? etj pyetje si

këto.

Dhe kur e gjithë kjo periudhe ankthi, shpresash

e përjetimesh ka përfunduar me lindjen e një

fëmijë me probleme zhvillimi, prindërit janë

zhgënjyer, janë zemëruar me fatin, kanë rënë

në pesimizëm. Reagimet e prindërve kur kanë

konstatuar se fëmija i tyre është një fëmijë me

aftësi të kufizuara kanë qënë të tmerrshme dhe

të paimagjinueshme. Veçanërisht nënat e këtyre

fëmijëve kanë shfaqur probleme me shëndetin

e tyre dhe e kanë pasur të vështirë të besojne

dhe pranojnë realitetin ...

Një nënë e cila ka lindur një fëmijë trizomik

tregon:

„Sapo e linda fëmijën tim të dëshiruar prej shumë

kohësh, kërkova të ma jepnin ndër duar ta shikoja,

ta prekja, ta puthja...

Por, reagimet e mjekëve dhe stafit tjetër

shëndetësor, më bënë që të shqetësohesha, më

dukej sikur ata diçka pëshpërisnin me njëri –

tjetrin, ua kërkova me forcë të më jepnin

fëmijën tim dhe sapo e pashë, i kuptova të

gjitha. Kisha lindur një djalë, i cili ndryshonte

nga bebet e tjera, kishte një kokë më të vogël,

fytyra e tij dukej shumë karakteristike, kishte një

hundë të sheshtë, paksa të shtypur, sytë si të

tërhequr, goja më dukej sikur ishte më e vogël

se e fëmijëve të tjerë, qafa më e shkurtër, duart

më të vogla, me gishta më të shkurtër se

gishtrinjtë e fëmijëve të tjerë.

I kërkova mjekut të më shpjegonte se ç’farë

kishte fëmija im. Ai më tha se kisha lindur një

fëmijë trizomik, kjo ishte diagnoza, ose ndryshe:

Fëmijë me Sindrom Daun, kisha lindur një

fëmijë me aftësi të kufizuara”.

Shumë nëna të tjera kanë treguar se bashkë-

shortët e tyre kanë filluar të jepen pas pijeve

alkoolike apo t’u drejtohen lojërave të fatit

menjëherë pas lindjes së fëmijëve të tyre me

aftësi të kufizuara, duke mos u përballur dot

me realitetin. Shumë prej pritshmërive të këtyre

prindërve nuk janë realizuar dhe ata janë

ballafaquar me një realitet për të cilin nuk kanë

qënë të përgatitur. Humbja që kanë përjetuar

prindërit shpesh përshkruhet prej tyre si një

proces helmimi dhe pikëllimi shumë i madh.-

Prindërit vazhdimisht kanë ëndërruar dhe

fantazuar sesi do ta rrisin fëmijën e tyre, sesi do

t’ia shprehin dashurinë atij dhe sa shumë

kënaqësi do t’u dhuronte ai fëmijë, që ata kishin

ëndërruar ta shihnin teksa rritej si një fëmijë i

bukur, i shëndetshëm, i zgjuar etj si këto.Por

zhgënjimi i tyre ka qënë i madh kur kanë

konstatuar se fëmija i tyre “ nuk do të ishte si

fëmijët e tjerë”.Prindërit dhe familja kanë

humbur ekulibrin familjar. Ata kanë qenë të

shqetësuar lidhur me mundësitë e tyre për të

përballuar rritjen e përkujdesjen e fëmijës së tyre.

Prindërit janë shqetësuar gjithashtu edhe për

faktin se shoqëria dhe komuniteti i ka

paragjykuar dhe stigmatizuar fëmijët e tyre.Ata

kanë humbur rehatinë dhe qetësinë e

mëparshme si dhe stabilitetin emocional në

jetën e tyre. Marrëdhëniet e tyre bashkëshortore

janë tronditur shpesh nga kriza të forta

familjare. Pesimizmi dhe demoralizimi janë

bërë bashkëudhëtarë të jetës së tyre

të përditshme..

Nëna e një fëmije autik shprehet se:

“Jam ndjerë shumë keq kur konstatova se diçka nukshkonte si duhet në zhvillimin e fëmijës tim, por jamndjerë edhe më keq, kur bashkëshorti im nuk e pranontekëtë fakt, por më fajësonte mua se nuk kisha punuaraq sa duhej me djalin. Përpiqesha ta kuptoja dhejustifikoja reagimin e tij. Ai e kishte ëndërruar mëshumë se çdo gjë tjetër këtë fëmijë, që i ngjante shumëatij dhe kjo gjë e bënte të lumtur. Por unë vuaja sepseai nuk e besonte të vërteten e hidhur, djali ynë nuk pofliste , ai sillej në mënyrë të çuditshme dhe bashkëshortinuk pranonte që ta ekzaminonim te mjeku apo ndonjë

specialistë tjetër”.


REVISTA MJEKESORE

Prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara

shprehen se shpesh provojnë ndjenja të

shumta e komplekse:

· Shqetësim për të ardhmen.

· Ndjenjë faji se janë ata shkaktarë për

gjëndjen e fëmijës së tyre.

· Probleme të theksuara ekonomike.

· Kanë kujdes të shtuar për fëmijen me aftësi

të kufizuar.

· Përjetojnë mosmarrëveshje midis tyre për

rritjen e fëmijës.

· Kanë mungesë interesi dhe nivel me të ulet

kujdesi për fëmijët e tjerë të familjes, pasi gjithë

vëmendja përqëndrohet te fëmija me aftësi të

kufizuara.

· Humbasin interesin për gjërat e bukura dhe

interesante të jetës.

· Shkëputen nga rrethi social i miqve dhe

shokëve.

· Ndjehen të paragjykuar e të stigmatizuar nga

komuniteti ku jetojnë.

· Humbasin besimin dhe bëhen pesimistë për

të ardhmen e tyre dhe të fëmijëve.

Pavarësisht gjithë këtyre përjetimeve, dilemave

e ndjenjave ambivalente që prindërit provojnë,

ata përkushtohen dhe angazhohen maksimalisht

në procesin e rritjes dhe përkujdesjes së fëmijëve

të tyre me aftësi të kufizuara.Ata bëjnë gjithçka

munden që këta fëmijë të rriten dhe edukohen

si të gjithë fëmijët e tjerë.Të gjithë prindërit që

shoqërojnë fëmijët në seancat e terapive në

ambientet e qëndrës, tregojnë se: pavarësisht

kushteve shëndetësore dhe nivelit të zhvillimit

që fëmijët e tyre paraqesin, ata përpiqen që çdo

ditë të jenë pranë tyre për t’u ofruar shërbimet

për të cilat ata kanë nevojë, duke shpresuar se

përmirësimi dhe rehabilitimi i tyre do të jetë i

afërt.

Përballja me realitetin dhe sfidat me të cilat

ndeshen prindërit

Shumica e prindërve ndihen të lodhur dhe të

pashpresë gjatë procesit të vështirë të rritjes së

fëmijëve së tyre me aftësi të kufizuara.

Ndryshimet, përmirësimet dhe progreset ne

zhvillimin e këtyre fëmijëve, kanë ndodhur

ngadale dhe shpesh kanë qenë të pakonsi-

derueshme. Prindërve iu është dashur të presin

gjatë për të marrë nje kënaqësi minimale, apo

një rezultat të vogël të punës së tyre disa mujore

dhe ndonjëherë disa vjeçare me fëmijët.e tyre.

Një nënë shprehet se:

“Provova për muaj me rradhë t’i mësoja djalit tim

sesi duhet të përdorte lugën, si të ushqehej vetë, të

përdorte gotën, por nuk ia dola. Ai e mësoi këtë shprehi

vetëshërbimi, vetëm pas dy vjetësh pune dhe përpjekjesh

të mëdha.”

Një tjetër nënë pohon se: “Iu deshën disa vite

dhe një punë shumë e madhe që vajza e saj të ecte pa

mbështetje dhe pa ndihmën e askujt, që të mund të

ngjiste e zbriste shkallët, në mënyrë të pavarur”.

Të tjera nëna apo të tjerë baballarë, shprehen

se kanë pritur gjatë dhe kanë punuar shumë me

fëmijët e tyre për t’i mësuar qoftë edhe një fjalë

të vetme, apo për t’i mësuar përdorimin e

lapsit, njohjen e një numri, apo mësimin e një

vjershe të shkurtër.

“Nëna e një fëmije shprehet se:

ndërsa përpiqej shumë për t’i mësuar djali të

saj 5 vjeçar me aftësi të kufizuara, një vjershë

të shkurtër, për festën e fundvitit në kopësht,

u habit kur vuri re se vajza tjetër e saj, e cila

ishte vetëm dy vjeç e recitoi vjershën shumë

bukur edhe pse ajo asnjëherë nuk kishte

provuar t’ia mësonte asaj.”

Disa nga prindërit u shprehën se kishte qenë

shumë e vështirë të përballeshin me zhgënjimet

e fëmijëve të tyre, të shikonin arritje shumë të

vogla e jashtëzakonisht të ngadalta, veçanërisht

të atyre fëmijëve që kishin aftësi të kufizuara

serioze.

Babai i një djali me aftësi të kufizuara shprehet


REVISTA MJEKESORE

se për shumë vite ai e kishte mohuar faktin se

djali i tij kishte probleme zhvillimi, por tashmë

nuk kishte zgjidhje tjetër. Fëmija i tij nuk mund

të shkontë në kopësht si të gjithë shokët, kjo

qëndër ishte kopshti dhe shkolla e tij.

Prindërit dhe fëmijët e tjerë në familje.

Shpesh prindërit e fëmijëvë me aftësi të

kufizuara, duke e përqëndruar të gjithë

vëmendjen te problemet e fëmijës që i ka ato,

“lënë disi në harresë kërkesat, nevojat dhe

dëshirat e fëmijëve të tjerë të familjes”. Në këtë

mënyrë padashur krijohet një lloj diferencimi

ndërmjet fëmijëve ne familje e që më pas në

vitet që vijnë, kur fëmijët e tjerë rriten, prindërit

ndjejnë dhe provojnë ndjenja faji, brerje

ndërgjegje, që nuk iu kushtuan sa duhet këtyre

fëmijëve, që nuk e lanë veten të lirë të merrnin

kënaqësitë që mund t’iu falnin ata.

Përjetimet e vëllezërve dhe motrave të fëmijëve

me aftësi të kufizuara

· Ata shpesh e perceptojnë veten ndyshe nga

bashkëmoshatarët e tyre.

· Ndjehen të pafuqishëm, për të ndryshuar

situatën e vëllait apo motrës së tyre me aftësi

të kufizuara.

· Marrin përgjegjësira të mëdha, në varësi të

moshës.

· Ndjehen përgjegjës dhe shpesh të turpëruar.

· Ndonjëherë, ata janë preh e frikës për faktin

se edhe ata mund të jenë me aftësi të kufizuara,

apo mund të bëhen në të ardhmen.

· Ndjehen të neglizhuar apo jashtë vëmendjes

së prindërve të tyre.

· Ndonjëherë, ata ndjehen të papërgatitur për

të bashkëvepruar dhe ndihmuar vëllezërit apo

motrat e tyre me aftësi të kufizuara.

· Shpesh, provojnë ndjenja ambivalente në

lidhje me motrat apo vëllezërit e tyre.

Motrat dhe vëllezërit e fëmijëve me aftësi të

kufizuara, shpesh nuk marrin informacionin e

duhur për ta. Ndonjëherë ata ndihen të izoluar,

fajtorë dhe u vjen keq për motrën apo vëllain

e tyre, por këto ndjenja janë të përkohshme.

Ata vihen nën presionin e vetëshkaktuar, si edhe

nën presionin e prindërve të tyre për t’u

kujdesur për motrën apo vëllain dhe shqetë-

sohen për të ardhmen e tyre.

Ja si shprehet motra e një vajze me aftësi të

kufizuara që frekuenton qendrën:

“Çdo mëngjes mami më kujton se nuk duhet

ta mërzis apo shqetësojë motrën e vogël, duhet

t’ia jap ato që ajo më kërkon, t’i plotësojë

dëshirat, të luajë me të gjithmonë, ta marrë me

vete sa herë dal, t’i tregoj shumë përralla dhe

lexoj shumë libra, si dhe të bëjë shumë gjëra si

këto.

Këto fjalë janë bërë refreni i jetës sime, pyes

veten a do të jetoj ndonjë ditë pa i dëgjuar të

gjitha këto. Dua të thërras me zë të fortë e t’u

them prindërve të mi se edhe unë kam dëshira

e ëndrra që dua t’i dëgjojnë e plotësojnë

prindërit e mi. Unë i dua shumë prindërit dhe

motrën time, por kam nevojë që të më

konsiderojnë edhe mua se kam shumë nevojë

për ta.

PËRFUNDIMEPrindërit duhet të marrin përgjegjësite e tyre

lidhur me rritjen, socializimin, arsimimin dhe

integrimin e fëmijës së tyre me aftësi të

kufizuara, duke mënjanuar stresin dhe ngarkesat

emocionale.

Ata duhet të përpiqen dhe të ndihmojnë në

procesin e edukimit, sensibilizimit dhe ndërgje-

gjësimit të fqinjëve, të afërmëve, motrave dhe

vëllezërve, si dhe komunitetit ku jetojnë per

zgjidhjen e problemeve të fëmijës së tyre

Ata duhet të kërkojnë mbështetje dhe

përkrahje nga strukturat përkatëse, nga të

afërmit dhe nga shoqëria.

Prindërit që rrisin një fëmijë me aftësi të

kufizuara, duhet të respektojne dhe konside-

rojnë njëlloj edhe fëmijët e tjerë të familjes. Ata


REVISTA MJEKESORE

duhet të përpiqen të kuptojnë çdo dëshirë të

tyre, të jenë të kujdesshëm për t’ju krijuar atyre

një ambient të ngrohtë dhe të këndshëm

familjar. Ambienti i familjes, duhet të përgatitet

për rritjen e fëmijës me aftësi të kufizuara.

Fëmijët e tjerë duhet të jenë të qartë se vëllai

apo motra e tyre kanë nevoja specifike, të cilat

kërkojnë më shumë përkushtim dhe vëmendje

nga prindërit dhe anëtarët e tjerë të familjes.

Prindërit duhet të përgatisin integrimin e fëmijës

së tyre pikësëpari brenda ambientit familjar, duke

ndërgjegjësuar fëmijët e tjerë për nevojat dhe

trajtimin e fëmijës me aftësi të kuifizuara, por edhe

duke respektuar privatësinë, dëshirat dhe jetën e

fëmijëve të tjerë.

Shoqëria duhet të mbështesë dhe inkurajojë

prindërit e fëmijëve me aftësi të kufizuara, duke

qenë më pranuese, më e hapur dhe më tolerante


REVISTA MJEKESORE

BIBLIOGRAFIA

1. STEIN , R. (2005) TRENDS IN DISABILITY IN EARLY LIFE . IN M. J. F IELDS , A. M. JERRE , & L.

MARIN (EDS .) , ËORKSHOP ON DISABILITY IN AMERICA : A NEË LOOK . ËASHINGTON, DC: THE

NATIONAL ACADEMIES PRESS .

2. CORMAN, H., & KAESTNER, R. THE EFFECTS OF CHILD HEALTH ON MARITAL STATUS AND FAMILY

STRUCTURE. DEMOGRAPHY, 1992; 29: 389–408.

3. MAULDON , J. CHILDREN’S RISKS OF EXPERIENCING DIVORCE AND REMARRIAGE : DO DISABLED

CHILDREN DESTABILIZE MARRIAGES? POPULATION STUDIES , 1992; 46: 349–62.

4. SËAMINATHAN, S ., ALEXANDER, G., BOULET, S. DELIVERING A VERY LOË BIRTH ËEIGHT INFANT

AND THE SUBSEQUENT RISK OF DIVORCE OR SEPARATION. MATERNAL AND CHILD HEALTH JOUR-

NAL , 2006;10: 473–79.

5. REICHMAN , N. E., CORMAN , H., & NOONAN , K. EFFECTS OF CHILD HEALTH ON PARENTS ’

RELATIONSHIP STATUS. DEMOGRAPHY, 2004; 41 569–84.

6. POËERS , E. T. CHILDREN ’S HEALTH AND MATERNAL ËORK ACTIVITY : STATIC AND DYNAMIC

ESTIMATES UNDER ALTERNATIVE DISABILITY DEFINITIONS. JOURNAL OF HUMAN RESOURCES, 2001;

38 522–56.

7. CORMAN , H., NOONAN , K., & REICHMAN , N. E. MOTHERS ’ LABOR SUPPLY IN FRAGILE FAMI -

LIES : THE ROLE OF CHILD HEALTH. EASTERN ECONOMIC JOURNAL, 2005; 31 601–16.


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

FA R M A K O L O G J I


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

SUMMARY

TRENDS IN UTILIZATION OF ANTIDEPRESSANT DRUGS

IN PRIMARY HEALTH CARE IN ALBANIA 2006-2008

Laerta Kakariqi*, Leonard Deda*, Edi Grabocka*, Gëzim Boçari*

*Department of Biomedical and Experimental Sciences, Section of Pharmacology, Faculty of Medicine, University of

Tirana

Depression constitutes a common and treatable condition. If not appropriately treated, depression andother psychiatric disorders can have significant consequences. Antidepressant medications benefit manypatients, but it is important that doctors and patients are aware of the benefits and risks.The aim of this study was to describe trends in out-of-hospital utilization and prescribing of antide-pressant drugs in Albania using the ATC/DDD methodology.The study was retrospective and we analyzed the prescription and consumption of these drug classes inprimary health care in Albania during 2006-2008.The data were obtained from the Institute of Health Care Insurance and the results are expressed inDDDs/1000habitants/day. The consumption of antidepressant were 7.43, 7.25, 8.09 DDD/1000inhabitants/day (respectively2006-2008).The most prescribed antidepressant drug was Amitriptilina 4.13-4.05 DDD/1000 inhabitants/day(2006-2008) showing a great difference to the other antidepressant drugs.The second drug of the list is Clomipramina 1.37, 1.26, 1.35 DDD/1000 inhabitants/day (2006-2008).The next comes Fluoksetina with values of 1.09, 1.37, 1.92 DDD/1000 inhabitants/day (2006-2008), which is the only drug with a slight consumption increase, but the values are marginal in com-parison with other countries.The last two drugs are Imipramina and Maprotilina with very low prescription values. Imipramina:0.35, 0.30, 0.29 DDD/1000 habitants/jour, 2006, 2007, 2008. Maprotilina: 0.49-0.48 DDD/1000 inhabitants/day, 2006-2008.Key words: Drug utilization, DDD, antidepressant drug

*Departamenti i Lëndëve Biomjekësore dhe Eksperimentale, Seksioni i Farmakologjisë,

Fakulteti i Mjekësisë, Universiteti i Tiranës

PËRDORIMI I BARNAVE ANTIDEPRESIVË NË SHËRBIMINSHËNDETËSOR PARËSOR NË SHQIPËRI, 2006-2008

Laerta KAKARIQI*, Leonard DEDA*, Edi GRABOCKA*, Gëzim BOÇARI*


REVISTA MJEKESORE

TENDANCES DANS L ’UTILISATION DES DROGUES

ANTIDÉPRESSEURS DANS LA SANTÉ PRIMAIRE EN ALBANIE

2006-2008

Laerta Kakariqi*, Leonard Deda*, Edi Grabocka*, Gëzim Boçari*

* Département des Sciences Biomédicales et Expérimentales, Section de la Pharmacologie, Faculté de Médecine, Université

de Tirana

La dépression constitue un état commun et traitable. Si pas convenablement traité, la dépression etd’autres désordres psychiatriques peuvent avoir des conséquences significatives. Les médicamentsantidépresseurs bénéficient beaucoup de patients, mais il est important que les médecins et les patients serendent compte des avantages et des risques. Le but de cette étude était de décrire des tendances dansl’utilisation au dehors-de-l’hôpital et la prescription des drogues antidépresseurs en Albanie en utilisantla méthodologie ATC/DDD. L’étude était rétrospective et nous avons analysé la prescription et laconsommation de ces classes de drogues dans la santé primaire en Albanie pendant le période 2006-2008.Les données ont été obtenues à partir de l’Institut de l’Assurance de Santé et les résultats sont exprimésen DDDs/1000habitants/jour La consommation de l’antidépresseur était 7,43, 7,25, 8,09 DDD/1000 habitants/jour (period 2006-2008). Le médicament le plus prescrit antidépresseur étaitAmitriptilina 4,13-4,05 DDD/1000 habitants/jour (2006-2008) montrant une grande différenceaux autres drogues antidépresseur. La deuxième drogue de la liste est DDD/1000 habitants/jour(2006-2008) de Clomipramina 1,37, 1,26,1,35.Le prochain etait Fluoksetina avec des valeurs de 1,09, 1,37, 1,92 DDD/1000 habitants/jour(2006-2008), qui est la seule drogue avec une légère augmentation de consommation, mais les valeurssont marginales en comparaison avec des autres pays. Les deux dernières drogues sont Imipramina etMaprotilina, avec des valeurs très basses de prescription. Imipramina: 0,35, 0,30, 0,29 DDD/1000habitants/jour, 2006, 2007, 2008. Maprotilina: 0,49-0,48 DDD/1000 habitants/jour, 2006-2008.

Mot-clés: utilisation des médicaments, DDD, médicaments antidépresseurs

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

ABSTRAKT

Depresioni përbën një sëmundje të shpeshtë dhe të trajtueshme. Në rast se nuk bëhet trajtimi

duhur medikamentoz, depresioni dhe çrregullime t e tjera të natyrës psikiatrike mund të

kenë pasoja të rënda mbi shëndetin e popullatës në tërësi. Përdorimi i barnave antidepresivë

sjell përmirësim të dukshëm klinik në shumë pacientë, por është e rëndësishme që mjekët

dhe pacientët të jenë të ndërgjegjshëm rreth përfitimeve dhe rreziqeve terapeutike nga përdorimi

i tyre.

Qëllimi i studimit është të përshkruajë trendet e përdorimit jo-spitalor dhe përshkrimit të

barnave antidepresivë në Shqipëri duke përdorur metodologjinë e sistemit ATC/DDD.

Studimi është retrospektiv: u analizuan përshkrimet dhe konsumi i këtyre grupeve të barnave

në Shërbimin Shëndetësor Parësor në Shqipëri gjatë periudhës 2006-2008. Të dhënat u

përftuan nga Instituti i Sigurimeve dhe Kujdesit Shëndetësor dhe rezultatet janë shprehur

në numër të DDD/1000 capita/ditë.

Konsumi i antidepresivëve ishte 7.43, 7.25, 8.09 DDD/1000 capita/ditë (përkatësisht

2006-2008).

Bari antidepresiv më shumë i përshkruar ishte amitriptilina 4.13-4.05 DDD/1000

capita/ditë(2006-2008) me diferencë të dukshme në krahasim me antidepresivët e tjerë.

Bar i dytë i përfshirë në listë

është Clomipramina me vlera 1.37-1.35 DDD/1000 capita/ditë(2006-2008).

Rritje e konsumit ndonëse në vlera shumë të ulta në krahasim me vendet e tjera vërehet për

Fluoksetinën 1.09, 1.37, 1.92 DDD/1000 capita/ditë përkatësisht në vitet 2006, 2007,

2008.

Në vijim bari i tretë i përshkruar është Maprotilina por në vlera më të ulta në krahasim

me barnat e mësipërm: 0.49-0.48 DDD/1000 capita/ditë (2006-2008).

Bari antidepresiv me vlerat më të vogla të konsumit rezulton Imipramina: 0.35-0.29

DDD/1000 capita/ditë ne prtiudhën 2006-2008.

Fjalët kyç: Përdorimi i barnave, DDD, barna

antidepresivë.


REVISTA MJEKESORE

HyrjeRaportimet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë

mbi sëmundshmëritë

e ndyshme dhe pasojat e tyre mbi shëndetin

global e vendosin Sëmundjen Depresive

Madhore në vendin e katërt ndërmjet diagno-

zave kryesore në vitin 1990, duke parashikuar

që do të kalojë në vend të dytë në vitin 2020(1). Njëkohësisht me rritjen e ndërgjegjësimit

mbi rëndësinë dhe impaktin që ushtron

depresioni mbi shëndetin në përgjithësi, në

dekadën e fundit është vërejtur një rritje në

mundësitë farmakoterapeutike për trajtimin e

depresionit me futjen në treg të barnave të rinj

antidepresivë.

Në rast se nuk bëhet trajtimi duhur medi-

kamentoz depresioni dhe çrregullimet e tjera të

natyrës psikiatrike mund të kenë pasoja të

rënda mbi shëndetin e popullatës në tërësi.

Përdorimi i barnave antidepresivë sjell për-

mirësim të dukshëm klinik në shumë pacientë,

por është e rëndësishme që mjekët dhe pacientët

të jenë të ndërgjegjshëm rrreth përfitimeve dhe

rreziqeve terapeutike nga përdorimi i tyre.

Përmirësimi i përdorimit të barnave anti-

depresivë mendohet se përbën një ndërhyrje të

rëndësishme në parandalimin e vetëvrasjeve

dhe përmirësimin e shëndetit mendor. Promo-

vimi i përdorimit efektiv dhe efikas të barnave

të duhura përbën një çështje me interes të

veçantë për politikat shëndetësore shtetërore,

sektorin shëndetësor, konsumatorët dhe

kompanitë farmaceutike(2).

Objektivi i studimit:Të vlerësohet përdorimi jo-spitalor (në

Shërbimin Shëndetësor Parësor) i barnave

antidepresivë në Shqipëri në periudhën 2006-

2008.

Materialet dhe Metodat

Të dhënat janë përftuar nga Instituti i Sigurimit

dhe Kujdesit Shëndetësor (ISKSH). Të dhënat

janë mbledhur dhe analizuar për periudhën

2006-2008.

Analiza përfshin numrin e përgjithshëm të

përshkrimeve dhe sasitë totale të çdo bari të

përshkruar.

Të dhënat mbi popullatën janë marrë nga

Instituti i Statistikave (INSTAT).

Të dhënat mbi konsumin e barnave janë

shprehur si numri i dozave mesatare ditore të

konsumuara (DDD)/1000 capita/ditë. DDD

është doza mesatare mbajtëse ditore e barit e

përdorur për indikimin kryesor të tij tek të

rriturit. Të dhënat mbi përshkrimin, të

shprehura si DDD/1000 capita/ditë sigurojnë

një vlerësim të përafërt mbi përqindjen e

popullatës në studim, që është trajtuar me barna

të caktuara si terapi mbajtëse.

Të gjithë barnat janë klasifikuar në grupe sipas

Klasifikimit Anatomik, Terapeutik, Kimik

(ATC). Në klasifikimin ATC barnat ndahen në

grupe të ndryshme në bazë të sistemeve dhe

organeve në të cilat përdoren dhe në bazë të

veçorive kimike, farmakologjike dhe tera-

peutike të tyre.

RezultatetTë dhënat janë shprehur si numri total i dozave

mesatare ditore të konsumuara për 1000 banorë

në ditë dhe si numri i përshkrimeve në total të

klasës së antidepresivëve në raport me të dhënat

e sëmundshmërisë depresive. Sëmundshmëria

depresive është shprehur si numër pacientësh

për 1000 banorë gjatë periudhës 2006-2008.

Ka vetëm katër barna antidepresivë të përfshirë

në listën e rimbursimit gjatë këtyre tre viteve

(2006, 2007, 2008). Konsumi i përgjithshëm

vjetor i barnave antidepresivë është 7.43, 7.25,

8.09 DDD/1000 capita/ditë, përkatësisht më

2006, 2007, 2008, konsum ky, që karakterizohet

nga një rritje e lehtë.

Bari më shumë i përshkruar rezulton

Amitriptilina 4.13, 3.83, 4.05 DDD/1000

capita/ditë, përkatësisht më 2006, 2007, 2008,

me një diferencë të dukshme në krahasim me

konsumet e antidepresivëve të tjerë.

Bari i dytë në listë është Clomipramina 1.37,


REVISTA MJEKESORE

1.26, 1.35 DDD/1000 banorë/ditë (2006-

2008).

Më pas vjen Fluoksetina me vlera 1.09, 1.37,

1.92 DDD/1000 capita/ditë (2006-2008), i cili

përbën barin e vetëm me rritje në konsum gjatë

këtyre viteve, por konsumi ne total është

megjithatë shumë i ulët në krahasim me vendet

e tjera.

Barnat e fundit të listës janë Imipramina dhe

Maprotilina me vlera shumë të ulta të për-

shkrimeve. Imipramina: 0.35, 0.30, 0.29 DDD/

1000 banorë/ditë (2006, 2007, 2008),

Maprotilina: 0.49-0.48 DDD/1000 banorë/

ditë (2006-2008).

Grafikët e mëposhtëme përfaqësojnë konsumin

e secilit bar antidepresiv i shprehur në (DDD/

1000capita/ditë. Çdo pikë përfaqëson vlerën

mesatare mujore për çdo gjashtë muaj për

periudhën 2006-2008.

Grafiku 1 Konsumi i antidepresivëve (DDD/1000capita/ditë)

Grafiku 2 Konsumi vjetor i përgjithshëm i barnave antiderpesivë (DDD/1000capita/ditë)

0.00

0.05

0.10

0.15

0.20

0.25

0.30

0.35

0.40

2006-I

2006-II

2007-I

2007-II

2008-I

2008-II

DD

D/1

000

cap

ita/d

ite

Amitriptyline Clomipramine Fluoxetine Hydrochloride Imipramine

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

3.00

3.50

4.00

4.50

2006 2007 2008

DD

D/1

000cap

ita/d

ite

Amitriptyline Clomipramine Fluoxetine Hydrochloride Imipramine Maprotiline


REVISTA MJEKESORE

Grafiku 3 Sëmundshmëria depresive /1000 banorë dhe konsumi i barnave antidepresivë

(DDD/ 1000banorë/ditë)

DiskutimQëllimi kryesor i analizës së përdorimit të

barnave është për të lehtësur përdorimin

racional të terapisë farmakologjike në praktikën

klinike. Këto analiza mundësojnë gjithashtu të

vlerësohet efikasiteti i përdorimit të barnave,

mundësojnë vlerësimin e masave dhe ndëryrjeve

të kryera në sistemin shëndetësor për për-

mirësimin e përdorimit të barnave.

Sipas OBSH, depresioni përbën shkakun

kryesor të Viteve të Humbura nga Paaftësia

(Years Lost due to Disability) në Europë (3).

Në të gjitha vendet europiane rritja e konsumit

të barnave antidepresivë dhe veçanërisht i

barnave frenues selektivë të rikapjes së

serotoninës (SSRI) ngre si probleme të sferës

ekonomike ashtu dhe probleme të shëndetit

publik (4). Fakti se SSRI karakterizohen nga një

shkallë më e mirë e tolerancës klinike prej

pacientëve, ka inkurajuar shumë mjekë t’i

përshkruajnë gjerësisht ato.

Studimi aktual tregon se përdorimi i barnave

antidepresivë në Shqipëri ka pësuar rritje të lehtë

gjatë periudhës 2006-2008. Bari i cili zë vendin

kryesor në konsum është Amitriptilina me

diferencë të dukshme në krahasim me tre të

tjerët, por karakterizohet nga një tendencë e

lehtë rënie (4.13-4.05 DDD/1000 capita/ditë

përkatësisht 2006-2008). Bari i vetëm që ka

pësur rritje të dukshme konsumi është

Fluoksetina, por përsëri konsumi mbetet i ulët

(1.09-1.92 DDD/1000 capita/ditë përkatësisht

2006-2008).

Raportimet mbi sëmundshmërinë depresive

tregojnë se vlerat e kësaj sëmundshmërie në këta

tre vjet nuk kanë pësur ndryshime të rëndë-

sishme: 1.77-1.81 sëmundshmëri/1000 banorë.

Megjithatë në krahasim me raportimet nga

vendet e tjera, konsumi i antidepresivëve në

Shqipëri është ende i ulët. Në Estoni konsumi

total i barnave antidepresivë në vitin 2006 ishte

13.17 DDD/1000 capita/ditë (12), nga të cilët

konsumi i amitriptilinës ishte vetëm 1.81

DDD/1000 capita/ditë, ndërsa konsumi i

barnave frenues të rikapjes së serotoninës 9.16

DDD/1000 capita/ditë (12).

Në Norvegji konsumi i barnave antidepresivë

ishte 52.74, 54.84, 55.15 DDD/1000 capita/

ditë përkatësisht në vitet 2006, 2007, 2008, nga

0.00

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00

6.00

7.00

8.00

9.00

2006 2007 2008

semundshmeria 1000 banore antidepresivet DDD/1000capita/dite


REVISTA MJEKESORE

të cilët konsumi i antidepresivëve triciklikë ishte

3.71-3.63 DDD/1000 capita/ditë (2006-2008),

ndërsa konsumi i frenuesve selektivë të rikapjes

së serotoninës 35.17-36.97 DDD/1000 capita/

ditë (2006-2008) (13).

Vlerat e ulta të konsumit të barnave anti-

depresive mund të shpjegohen me faktin se

antidepresivët janë përshkruar vetëm për

format e rënda të sëmundjes depresive

madhore. Kështu, mund të pohohet tendenca

se shumë çrregullime depresive janë nën-

diagnostikuar dhe për pasojë nëntrajtuar.

Në praktikën e përgjithshme klinike vetëm një

përqindje e vogël e pacientëve depresivë

diagnostikohet qartë, ndërkohë që shumë raste

të tjera humbasin pa vënie të diagnozës për

arsye të ndryshme (5).

Momenti më i rëndësishëm për njohjen dhe

trajtimin adekuat të depresionit është që shenjat

dhe simptomat të mbahen nën kontroll në

mënyrë efikase. Pavarësisht kësaj, shumë

pacientë shpesh nuk njihen, nuk diagnostikohen

si të tillë dhe nuk trajtohen në mënyrën e duhur.

Nëndiagnostikimi dhe nëntrajtimi i sëmundjes

depresive mund të shpjegohet me faktorë që

lidhen me pacientët, mjekët e tyre, apo me

sistemin shëndetësor që siguron kujdesin ndaj

shëndetit (6).

Hedhja aktive në treg i SSRI-ve dhe barnave

të rinj antidepresivë përbën një faktor të

rëndësishëm që ndikon konsumin e tyre në

rritje. Arsye tjetër mund të jetë dhe profili i tyre

më i lartë i sigurisë apo numri më i ulët e

efekteve të padëshiruara të shkaktuara prej tyre.

Nga ana tjetër Amitriptilina përbën akoma

barin e zgjedhur në rastet kur nevojitet efikasitet

maksimal (7). Duke vlerësuar trajtimin e

depresionit, antidepresivët tricklikë mund të

kenë përparësi në krahasim me SSRI në rastet

e trajtimit të formave të rënda të depresionit(8),

ndërsa nga evidenca të tjera, antidepresivët

triciklikë mund të kenë superioritet ndaj SSRI

për trajtimin e melankolisë (9).

Nga ana tjetër SSRI dhe antidepresivët e rinj

kanë përparësi në krahasim me triciklikët lidhur

me profilin e efekteve të padëshiruara si dhe

lidhur me shkallën më të lartë të tolerancës ndaj

tyre nga pacientët depresivë (10, 11).

Megjithatë zgjedhja e barit antidepresiv duhet

të bëhet në mënyrë individuale, bazuar në

karakteristikat e pacientit, siç janë shkalla e tij e

e tolerancës, shkalla e rrezikut për të kryer

vetëvrasje si dhe përgjigjet e mëparëshme ndaj

trajtimit antidepresiv.

Lidhur me studimin tonë duhet të themi se të

dhënat mbi të cilat është kryer analiza janë nga

baza e të dhënave të ISKSH ç’ka do të thotë

se ato nuk reflektojnë të gjitha shitjet dhe

konsumin e barnave antidepresivë.

Jashtë analizës kanë mbetur gjithsesi pjesa e

barnave antidepresivë që qarkullojnë në treg

jashtë sistemit të rimbursimit.

Përfundime1. Konsumi i përgjithshëm i barnave anti-

depresivë ka pësuar rrritje në vlerën

8.91% në një periudhë tre-vjeçare (2006–2008),

duke arritur vlerën prej 8.09 DDDs/1000

capita/ditë.

2. Gjetjet tona sugjerojnë se pjesën më të

madhe të konsumit të barnave antidepresivë e

përbëjnë antidepresivët triciklikë, ndërsa

konsumi i frenuesve selektivë të rikapjes së

serotoninës dhe konsumi i antidepresivëve të

rinj është shumë më i ulët.

I vetmi bar që pëson rritje në konsum është

fluoksetina me rritje të konsumit në vlerën

76.15% në këta tre vjet.

3. Në krahasim me të dhënat nga studime të

ngjashme të këtij lloji në vende të tjera rezulton

se konsumi i barnave antidepresivë në Shqipëri

është shumë i ulët.


REVISTA MJEKESORE

BIBLIOGRAFIA

1. MURRAY CJ, LOPEZ AD. THE GLOBAL BURDEN OF DISEASE : SUMMARY . CAMBRIDGE , MASS :

HARVARD SCHOOL OF PUBLIC HEALTH, HARVARD UNIVERSITY PRESS (ON BEHALF OF THE WORLD

HEALTH ORGANIZATION AND THE WORLD BANK), 1996.

2. PATTERNS OF ANTIDEPRESSANT DRUG PRESCRIBING AND INTENTIONAL SELF-HARM OUTCOMES

IN NEW ZEALAND: AN ECOLOGICAL STUDY. WELLINGTON: MINISTRY OF HEALTH., 2007. ISBN

978-0-478-19117-2 (ONLINE).

3. MATHERS CD, STEIN C, MA FAT D ET AL . GLOBAL BURDEN OF DISEASE 2000: VERSION 2

METHODS AND RESULTS. WORLD HEALTH ORGANIZATION. GLOBAL PROGRAMME ON EVIDENCE

FOR HEALTH POLICY D ISCUSSION PAPER N°50, 2007.

4. GRANDFILS N, SERMET C. EVOLUTION 1998-2002 OF THE ANTIDEPRESSANT CONSUMPTION IN

FRANCE, GERMANY AND THE UNITED K INGDOM. IRDES, FEBRUARY 2009. ISSN:2102-6386.

5. MCMANUS P, MANT A, MITCHELL PB, MONTGOMERY WS, MARLEY J, AULAND ME. RECENT

TRENDS IN THE USE OF ANTIDEPRESSANT DRUGS IN AUSTRALIA, 1990–1998. MED J AUST 2000;

173(9):458-61.

6. DAVIDSON JR, MELTZER -BRODY SE. THE UNDERRECOGNITION ANDUNDERTREATMENT OF

DEPRESSION : WHAT IS THE BREADTH AND DEPTH OF THE PROBLEM? J CLIN PSYCHIATRY 1999;

60 SUPPL 7:4-9.

7. ANDERSON IM. SSRIS VERSUS TRICYCLIC ANTIDEPRESSANTS IN DEPRESSED INPATIENTS: A META-

ANALYSIS OF EFFICACY AND TOLERABILITY. DEPRESS ANXIETY 1998; 7 SUPPL 1:11-7.

8. ANDERSON IM, TOMENSON BM. THE EFFICACY OF SELECTIVE SEROTONIN RE-UPTAKE INHIBITORS

IN DEPRESSION : A META-ANALYSIS OF STUDIES AGAINST TRICYCLIC ANTIDEPRESSANTS .

J PSYCHOPHARMACOL 1994; 8:238-49.

9. NOBLER MS, ROOSE SP. DIFFERENTIAL RESPONSE TO ANTIDEPRESSANTS IN MELANCHOLIC AND

SEVERE DEPRESSION. PSYCHIATRIC ANNALS 1998; 28:84-8.

10. MARTIN RM, HILTON SR, KERRY SM, R ICHARDS NM. GENERAL PRACTITIONERS’ PERCEPTIONS

OF THE TOLERABILITY OF ANTIDEPRESSANT DRUGS : A COMPARISON OF SELECTIVE SEROTONIN

REUPTAKE INHIBITORS AND TRICYCLIC ANTIDEPRESSANTS . BMJ 1997; 314(7081):646-51.

11. FERGUSON JM. SSRI ANTIDEPRESSANT MEDICATIONS: ADVERSEEFFECTS AND TOLERABILITY. PRIM

CARE COMPANION J CLIN PSYCHIATRY 2001; 3(1):22-7.

12. ANONYM. ESTONIAN STATISTICS ON MEDICINES 2002-2006. RAVIMIAMET STATE AGENCY OF

MEDICINES COPYRIGHT: RAVIMIAMET 2007. ISSN 1406-0957.

13.WWW.WHOCC.NO: WHO COLLABORATING CENTRE FOR DRUG STATISTICS METHODOLOGY

NORWEGIAN INSTITUTE OF PUBLIC HEALTH; DRUG CONSUMPTION IN NORWAY.


REVISTA MJEKESORE

ANTIOKSIDANTËT

Josif RISTOFarmacist

Our body constantly faces (and circulating blood cells) with some very harmful sub-

stances called “free radicals”, which are inevitable, as in most, they are final products of

metabolism of nutrients , protein, fat or carbohydrates, etc. .. Currently is adding one other

risks even greater for our body, which deals with environmental pollution (water, air and

food), and this has been due to rapid industrial development and urban and our country.

In this article we want to you sensitize however-less, to protect against these dangers that

threaten us daily in our lives.

Notre corps fait face en permanence (des cellules et du sang circulant) avec des substances

très dangereuses appelées «radicaux libres», qui sont inévitables, comme dans la plupart,

ils sont les produits finaux du métabolisme des nutriments, protéines, matières grasses

ou hydrates de carbone, etc .. En train d’ajouter est un autre risques encore plus grands

pour notre corps, qui traite de pollution de l’environnement (eau, air et la nourriture), et

ce a été due au développement industriel rapide et urbaines et notre pays. Dans cet article,

nous voulons vous sensibiliser. toutefois, moins, pour se protéger contre ces dangers que nous

menacent tous les jours dans nos vies.

ANTIOXYDANTS

ANTIOXYDANTS

SUMMARY

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

Organizmi ynë përballet vazhdimisht ( në

gjakun qarkullues dhe në qeliza ) me disa lëndë

mjaft të dëmshme, të ashtuquajturat “radikale

të lira”, të cilat janë të pashmangshme pasi në

pjesën më të madhe ato janë produkte

përfundimtare të metabolizmit të lëndëve

ushqyese, proteinave, yndyrnave, karbo-

hidrateve etj.. Aktualisht është shtuar edhe një

rrezik tjetër edhe më i madh për organizmin

tonë, i cili ka të bëjë me ndotjen e mjedisit (

ujit, ajrit dhe ushqimit ), kjo si pasojë e zhvillimit

të vrullshëm industrial e urban edhe në vëndin

tonë. Në këtë shkrim duam t`ju sensibilizojmë

sado pak, për t’u mbrojtur nga këto rreziqe që

kërcënojnë çdo ditë jetën tonë.

Dihet se për kryerjen normalisht të aktivitetit

të përditshëm, organizmit të njeriut i nevojiten

lëndë të shumta natyrore, kryesisht karbo-

hidratet, proteinat, yndyrnat etj., të cilat i

shërbejnë atij për ripërtritjen e qelizave si edhe

për të siguruar energjinë e nevojshme për jetën.

Këto lëndë shpërbëhen në organizmin tonë

nëpërmjet reaksioneve biokimike, në lëndë më

të thjeshta që përthithen nga organizmi dhe janë

mëse të nevojshme përsa thamë edhe më lart.

Por jo të gjitha lëndët që përftohen nga

shpërbërja e tyre janë të nevojshme për qelizat

e organizmit tonë. Pjesët e panevojshme të

strukturës kimike të lëndëve ushqyese, janë

radikalet e lira. Ato janë produkte për-

fundimtare që dalin nga metabolizmi i lëndëve

ushqyese. Radikalet e lira janë mjaft të

dëmshme, e megjithatë përderisa ato janë në

qarkullimin e gjakut së bashku me lëndët e

nevojshme (glikogjenin, aminoacidet etj.)

shpërndahen në të gjithë organet, nga ku nuk

përjashtohet mundësia që të depërtojnë edhe në

brendësi të qelizave, duke shkaktuar dëmtime

serioze të tyre.

Pra, si produkte dytësore të metabolizmit

qelizor, në organizmin tonë krijohen radikalet

e lira. Këto lëndë dëmtojnë membranat

qelizore, shkatërrojnë molekulat e AND-së dhe

në këtë mënyrë ato janë shkaktaret kryesorë të

plakjes fiziologjike të qelizave e për pasojë edhe

të organizmit në tërësi [ 1].

Radikalet e lira, duke u përqëndruar në disa

organe jetësore, luajnë një rol të madh edhe në

shfaqjen e disa sëmundjeve serioze si në zemër,

mushkëri e mëlci.Gjithashtu ato janë edhe

shkaktaret kryesorë të kancerit [1,2].

Mbrojtja e organizmit nga radikalet e lira arrihet

nëpërmjet disa lëndëve që prodhohen nga vetë

organizmi, që njihen si antioksidantë. Gjithashtu

ato mund të merren edhe më anën e ushqimit

të përditshëm ose nëpërmjet suplementeve.

Antioksidantet kryesorë janë vitamina C,

vitamina E, beta-karoteni dhe seleni. Aftësi të

tilla kanë edhe disa lëndë të tjera si koenzima

Q10, zinku, acidi gama-linoleik, l-cistina dhe l-

glutina [1,3].

Në bazë të analizave shkencore që janë bërë,

antioksidantët kanë si funksion t’u kundërvihen

radikaleve të lira duke i neutralizuar ato [2].

Përballë këtyre agjentëve të rrezikshëm dhe të

pashmangëshëm, organizmi ynë ka luftuar e

lufton vetë, por kjo jo gjithmonë është e

mjaftueshme. Organizmi i shëndoshë prodhon

sasi të mjaftueshme antioksidantësh për

neutralizimin e veprimit shkatërrues të radi-

kaleve të lira, që çlirohen çdo ditë në organi-

zmin tonë. Por aftësia e qelizave për krijimin e

antioksidantëve varet nga: faktorët gjenetikë,

nga mosha dhe nga ushqimi. Organizmi i

njerëzve më të dobët dhe të moshuar, apo i

atyre që hanë ushqim të njëjtë dhe jo të

shëndetshëm, prodhon shumë pak antio-

ksidantë, kjo bën që t’u lihet hapësirë radikaleve

të lira për veprimin e tyre të dëmshëm, pra

shfaqjen e sëmundjeve.


REVISTA MJEKESORE

Një rrezik potencial prej radikaleve të lira

paraqesin moshat e vjetra, te të cilat mundësia

e prodhimit nga vetë organizmi i antio-

ksidantëve siç e thamë ulet ndjeshëm. Gjendja

është edhe më e rënde te të sëmurët kronikë,

të cilëve ju shtohen edhe radikalet e lira që

çlirohen nga shpërbërja e medikamenteve që

marrin për mjekim.

Faktorët e jashtëm, që lidhen me jetën

bashkëkohore, si ndotja e mjedisit ( tymi i

cigares, gazrat industriale dhe të makinave,

lëndët toksike që çlirohen prej tyre në ambient

e që hyjnë në organizëm nëpërmjet rrugëve të

frymëmarjes dhe lëkurës ), ushqimi dhe uji i

papastër nga ndotjet kimike, stresi, rrezatimi nga

kompjuteri dhe televizori etj., janë gjithashtu një

rrezik tjetër i madh, për shëndetin tonë.

Për shkak të të gjitha këtyre rreziqeve të

theksuara më sipër, lufta që bën vetë organizmi

nuk është e mjaftueshme, prandaj përdorimi i

antioksidantëve shtesë, do të jetë një ndihmesë

e madhe për organizmin tonë, në luften kundër

radikaleve të lire [4].

Antioksidantët që përmendëm më lart,

ndikojnë në përmirësimin e shëndetit tonë,

madje edhe nëse përdoren vetëm. Megjithatë

në bazë të hulumtimeve bashkëkohore, veprimi

i tyre zmadhohet mjaft, kur merren të gjitha

menjëherë ( sinergjizëm ) [2,4,5,6].

Vitamina C, veç të tjerash, e përforcon sistemin

imunitar dhe rrit rezistencën ndaj sëmundjeve

ngjitëse, shton prodhimin e interferonit dhe

përmirëson mbrojtjen kundër lëndëve

kancerogjene [3]. Kjo vitaminë mundëson

mbrojtjen kundër stresit dhe ndihmon në

absorbimin e hekurit, zvogëlon dhimbjen dhe

kontrollon gjakrrjedhjen si dhe simptomat e

shkaktuara nga niveli i ulët i kalciumit.

Për herë të parë vitamina C është zbuluar nga

shkencëtari Hungarez, Albert Sent Gjergji i cili

e ka ekstraktuar nga speci. Vitamina C haset

edhe në mjaft bimë të tjera si frutat e tharta.

Burimi më i madh i saj është kacja, meqënëse

acidi askorbinik në të gjëndet bashkë me

flavonoidet, kjo e shton edhe më shumë

ndikimin pozitiv të kësaj vitamine.

Vitamina E, rregullon oksidimin e vitaminës A,

të vitaminës C dhe të selenit, kështu që këto

veprojnë në organizëm për një kohë më të

gjatë. Hulumtimet e bëra në Kanada flasin se

shfaqja e kataraktit është 50% më e vogël te

personat që kanë marrë doza të konsi-

derueshme të vitaminës C dhe E [4].

Në bazë të hulumtimeve të bëra, vitamina E

ndikon në shtimin e aftësisë seksuale, përforcon

sistemin imunologjik dhe mbron membranat

qelizore nga dëmtimet e ndryshme. Vitamina

E është vazodilatator dhe antikoagulant i

mrekullueshëm si dhe mjet i mirë për uljen e

tensionit të lartë. Te pacientët që vuajnë nga

Parkinsoni ajo pakëson çfaqjen e dridhjeve,

lehtëson paralizën dhe humbjen e drejtpeshimit.

Nevojat ditore për vitaminë E arrijnë 10 – 30

mg në ditë, me qëllim që niveli plazmatik të

mbahet në kufijtë normalë [1,2].

Beta-karoteni është provitaminë e vitaminës A,

që do të thotë se nëpërmjet saj organizmi e

prodhon vitaminën A, sipas nevojave të tij në

mëlçi dhe në traktin gastrointestinal.

Në disa hulumtime të bëra në Amerikë, që

zgjaten mbi dhjetë vjet, ka rezultuar se në

grupet e kontrollit që vazhdimisht kanë marrë

beta-karoten, numri i meshkujve me sëmundje

të zemrës apo të prostatës, ka qënë shumë herë

më i vogël në krahasim me ata të grupit që nuk

kanë përdorur beta-karoten. Japonezët dhe

Norvegjezët, të cilët konsumojnë shumë

ushqime të pasura me beta-karoten, sëmuren

shumë rrallë nga kanceri në mushkëri, gji,


REVISTA MJEKESORE

BIBLIOGRAFIA1. MICHAEL T. MURRAY, N.D.: ENCYCLOPEDIA OF NURITIONAL SUPLEMENTS,

PRIMA PUBLISHING, ROCKLIN, 1996.

2. LOUISE TENNEY: ENCICLOPEDIA OF NATURAL REMEDIES , ËODLAND PUBLISHING INC . ,

PLEASANT GROVE, UTAH , 1995.

3. EARL MINDELL: V ITAMIN B IBLIA ËESTINVEST LTD, 1991.

4. ROBERT H. GARISON , JR ., M.A.., R.PH ., ELIZABETH SOMER , M.A.,R.D. THE NUTRITION

DESK REFERENCE, NEË CANAAN, CONNECTICUT , 1990.

5. DR . JAMES F. BALCH : PRESKRIPTION FOR NUTRITIONAL HEALING. AVERY PUBLISHING , GAR-

DEN CITY PARK , NEË YORK, 1990

6. DR . MICHAEL COLGAN: OPTIMUM SPORTS NUTRITION, ADVANCED RESEARCH PRESS,

NEË YORK , 1993.

prostatë, apo në zorren e trashë [5]. Vitamina

A ndikon në mjekimin e shumë sëmundjeve të

syrit dhe në infeksionet e rrugëve të frymë-

marrjes. Ajo është një mjet i mirë për një lëkurë,

flokë dhe dhëmbë të shëndetshëm.

Edhe seleni pengon apo ngadalëson plakjen e

qelizave. Në mënyrë të ngjashme me vitaminat

e mësipërme, edhe ai neutralizon radikalet e

lira. Të përdorura bashkë, ato kanë një efekt

shumë më të madh, ndaj edhe quhen kompo-

nentë sinergjikë. Seleni qetëson valët e ngrohta

dhe ndjenjën e rëndë te gratë, që shfaqen në

periudhën e menopauzës. Meshkujt kanë edhe

më shumë nevojë për selenium, sepse tek ata

ai koncentrohet kryesisht në teste, kështu që një

sasi e madhe e selenit del nga organizmi

nëpërmjet spermës.

Shumë sëmundje të zemrës që u konstatuan në

rajonin Kashen të Kinës, ishin të shkaktuara nga

mungesa e selenit. Prandaj kjo sëmundje u quajt

sëmundja Kashen. Toka e Zelandës së Re është

e varfër me selen, prandaj atje bagëtia e trashë

vuan nga dobësia e muskulit të zemrës. Kjo

mungesë, plotësohet duke importuar drithëra

nga Australia. Burimet natyrore të selenit janë,

bisqet e grurit, krundet, brokola, mishi i tonit

etj. Organizmi ynë ka nevojë për 20 – 200

mikrogram selen në ditë [1,2].

Nuk ka asnjë dyshim se përdorimi i antio-

ksidantëve, për njerëzit e moshuar dhe sidomos

për personat që përdorin mjekime mbajtëse

për sëmundje kronike dhe sidomos diabetikët,

është shumë i nevojshëm, sikurse është i

nevojshëm edhe për ata që jetojnë në qytet, si

edhe për sportistët, pasi ato ofrojnë mbrojtje

të shëndetit nga veprimet e dëmshme të

radikaleve të lira.


REVISTA MJEKESORE

S T O M AT O L O G J I


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

MOSHA DHE PËRMASAT E 13/23, FEMRA, SI TREGUES PËRTHELLËSINE E PREPARIMIT NË PROTETIKËN FIKSE

Msc. EMIN KUZUMI, RUDINA BERANI , Prof.Dr. ENVER ROSHI

KLINIKA STOMATOLOGJIKE UNIVERSITARE,

REPARTI I PROTETIKËS STOMATOLOGJIKE

QSU “Nënë Tereza”, Tiranë

SUMMARY

PATIENTS AGE AND TOOTH DIMENSIONS AS PREPARATIONS

DEPTH INDICATION FOR FIXED PROSTHODONTIC, IN TOOTH 13/

23, FEMALE POPULATION

The purpose of this study is to find possible correlations between

· Dentin deposition in enamel cement junction level and age

· Dentin deposition in mesial, distal, facial, lingual dentin walls in enamel-cement junc-

tion level

If any correlation would be present, than we would be able to predict dentin wall thick-

ness in enamel-cement junction level, in tooth 13/23 prior to crown preparation.

From a small sample of 22 upper canines, females we found

· Two medium significant correlations (p<0.05) between age and dentin deposition

· One strong significant correlation between dentin deposition in mesial-distal and facial-

lingual dentin walls. Regression analyze reveals an equation that covers 89% of the popu-

lation

We can exploit dentin deposition to determine dentin wall thickness in enamel-cement junc-

tion level prior to preparation for fixed prosthetic restorations.


REVISTA MJEKESORE

COMME UN INDICATEUR DE LA PROFONDEUR DE LA

PREPARATION EN PROTHESE AGE ET DIMENSIONS DES

DENTS 13/23, CHEZ LES FEMMES, FIXE

Le but de cette étude était d’analyser le processus du dépôt de la dentine secondaires sur les

murs pulpaires au niveau de la jonction émail-cément pour trouver l’épaisseur des murs

dentinaires autour de la pulpe avant de préparer les dents pour des prothèses fixes. On a

analyse 22 dents extraites, 13/23 par des femmes et on a eu ces résultats :

- deux corrélations significatives entre l’âge et le taux de dépôt de dentine secondaire

- une forte corrélation significative entre les taux de dépôt de dentine secondaire aux murs

proximales, vestibulaires et orales. L’analyse de régression sur les données nous donne une

équation qui explique 89% de la variation.

On peut utiliser les taux des dépôts de dentine secondaire sur les murs pulpaires, pour

déduire l’épaisseur des murs dentinaires avant la préparation des dents.

Mots-clés: diamètre bicervicale, mur médial dentinaire, mur vestibulaire dentinaire, mur

palatine dentinaire, dépôt de la dentine secondaire.

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

HYRJEPër të parandaluar dëmtimet e pulpës së

dhëmbëve gjatë procedurave klinike të

protetikës fikse, sidomos gjatë preparimit,

duhet treguar shumë kujdes (1). Kjo shtron si

kusht njohjen e shtrirjes së dhomës pulpare (1).

Madhësia e dhomës pulpare zvogëlohet me

kalimin e moshës (1), si rezultat i depozitimit të

dentinës (2,3,4). Edhe pse nuk është përcaktuar

ekzaktësisht nëse ritmet e këtij depozitimi varen

kryesisht nga mosha, kariese të pranishme apo

abrazioni, mbetet fakt që të dhëna si trashësia

e indeve të forta dentare në nivelin e lidhjes

zmalt-cement apo raportet midis gjerësisë së

pulpës dhe gjerësisë së rrënjës përkatëse, po

përdoren në arkeologjinë dhe në stomatologjinë

ligjore për përcaktimin e moshës (2,3,4,5).

Gjithashtu ka të dhëna për ndryshime dome-

thënëse midis gjinive në depozitimin e dentinës

(6) dhe përmasat e dhëmbëve (7).

Në protetikën fikse do të ishim të interesuar për

të kundërtën, do të donim të përcaktonim

trashësinë e indeve të forta dentare përpara

preparimit, duke përdorur përmasat e dhëmbit,

moshën dhe gjininë. Do të ishte e dobishme

të dinim përpara preparimit, trashësinë e murit

vestibular dhe palatinal të dentinës, në nivel të

lidhjes zmalt-cement te kaninët përpara

preparimit.

Pyetjet që ngrihen janë:

1. Në nivelin e lidhjes zmalt-cement në

dhëmbin 13/23 a ka ndonjë korrelacion midis:

a. raportit gjerësi e mureve aksiale të dentinës/

gjerësi e rrënjës (ritmi i depozitimit të dentinës)

dhe moshës në gjinitë përkatëse?

b. ritmeve të depozitimit të dentinës në

mure të ndryshme të pulpës në nivelin e lidhjes

zmalt-cement?

2. A janë këto lidhje të një fortësie të atillë sa

të na ofrojnë trashësinë e murit vestibular dhe

lingual të dentinës përpara preparimit?

QËLLIMI I STUDIMITQëllimi i këtij studimi ishte të gjente në

dhëmbët 13/23 femra, në nivelin e lidhjes

zmalt-cement (2,3,8,9,10,11) ndonjë korrelacion

të mundshëm midis:

· Raportit mur mezial i dentinës/diametri bi-

cervikal përkatës dhe Moshës

· Raportit muri distal i dentinës/diametri bi-

cervikal përkatës dhe Moshës

· Raportit muri palatinal i dentinës/ diametri

bi-cervikal përkatës dhe Moshës

· Raportit muri vestibular i dentines/diametri

bi-cervikal përkatës dhe Moshës

· Raportit muri mezial i dentines/ diametri

bi-cervikal përkatës dhe Raportit muri palatinal

i dentinës/ diametri bi-cervikal përkatës


cervikal përkatës dhe Raportit muri vestibu-

lar i dentinës/diametri bicervikal përkatës


cervikal përkatës dhe Raportit muri palatinal i

dentinës/diametri bi-cervikal përkatës

· Raportit muri mezial i dentinës/ diametri

bi-cervikal përkatës dhe Raportit muri

vestibular i dentinës/diametri bicervikal

përkatës

MATERIALI DHE METODA

Në nje studim radiologjik (2,3,4,5,6,8,9,-

10,11,12) u mblodhën 22 kaninë të hequr nga

pacientë të gjinisë femërore, me lidhje zmalt-

cement dhe me dhomë pulpare të padëmtuar.

Për secilën paciente u regjistrua mosha.

Dhëmbët nga pozicionet simetrike 13 ose 23

u grumbulluan së bashku dhe u ruajten në

solucion 10% formalinë. Secilit dhëmb iu bënë

dy grafi, një në projeksionin mezio-distal(PMD)

dhe një në projeksionin vestibulo-oral(PVL).

Dhëmbët u fiksuan te filmi i grafisë vetëm në

pjesen apikale duke e lënë të lirë pjesën midis

filmit të grafisë dhe lidhjes zmalt-cement. Në


REVISTA MJEKESORE

të dyja projeksionet, boshti gjatësor i dhëmbit

u pozicionua paralel me filmin e grafisë. Koni

i rrezeve u vendos në mënyrë të atillë që rrezja

qëndrore të ishte pingul mbi lidhjen zmalt-

cement dhe me filmin e grafisë.

Në secilën grafi të përftuar, më pas ne shënuam

shenjat dhe vijat anatomike të mëposhtme

SHENJAT ANATOMIKENË PROJEKSIONIN EZIODISTAL

(Fig.1)

• a lidhja zmalt-cement vestibular

• b lidhja zmalt-cement palatinal

• a’ pika ku diametri bicervikal

pret murin pulpar vestibular

• b’pika ku diametri bicervikal pret

murin pulpar palatinal

• ab diametri bi-cervikal

SHENJAT ANATOMIKENE PROJEKSIONIN VESTIBULO-ORAL (Fig.2)

• a lidhja zmalt-cement mezial

• b lidhja zmalt-cement distal

• a’ pika ku diametri bi-cervikal pret

murin pulpar mezialisht

• b’pika ku diametri bi-cervikal pret

murin pulpar distalisht

• ab diametri bi-cervikal

Fig.1. Shenja anatomike në grafi, projeksioni mezio-distal


REVISTA MJEKESORE

Më pas në secilin projeksion u kryen matjet dhe

raportet e mëposhtme (Pasqyra 1):

PROJEKSIONI MEZIO-DISTAL� MATJE

� ab -diametri bi-cervikal

� aa’-muri vestibular i dentinës

� bb’- muri palatinal i dentinës

� RAPORTE� FMD=aa’/ab

� GMD=bb’/ab

� PROJEKSIONI VESTIBULO-ORAL

� MATJE� ab-diametri bi-cervikal

� aa’-muri mezial i dentinës

� bb’- muri distal i dentinës

� RAPORTE

� FVL=aa’/ab

� GVL=bb’/ab

Fig.2 Shenja anatomike në grafi, projeksioni vestibulo-oral


REVISTA MJEKESORE

Pasqyra 1. Të dhënat 13/23, paciente femra

Nr Mosha Dhembi PVL PMD

ab Aa’ bb’ cc’ Cd FBL GBL ab aa’ bb’ cc’ cd FMD GMD

1 15 13/23 5,74 2,4 2,31 9 5,59 0,418118 0,402439 6,85 2,24 2,71 11,1 5,96 0,327007 0,39562

2 15 13/23 5,59 2,09 2,14 9,2 4,98 0,373882 0,382826 7,9 2,57 2,93 10,7 5,13 0,325316 0,370886

3 18 13/23 6,63 2,43 2,64 9,4 5,84 0,366516 0,39819 8,65 3,26 3,34 10,8 4,99 0,376879 0,386127

4 18 13/23 5,7 2,34 2,31 8,5 5,22 0,410526 0,405263 8,17 2,81 3,49 9,94 5,28 0,343941 0,427173

5 25 13/23 5,54 2,24 2,52 9,1 5,84 0,404332 0,454874 8,12 2,75 3,37 11 5,67 0,33867 0,415025

6 25 13/23 4,86 2,14 1,99 9,1 5,14 0,440329 0,409465 6,21 2,26 2,33 10,4 5,37 0,363929 0,375201

7 25 13/23 4,63 2,14 2,12 8,5 5,33 0,462203 0,457883 6,92 2,32 2,45 9,23 5,62 0,33526 0,354046

8 35 13/23 5,74 2,3 2,42 8,8 5,03 0,400697 0,421603 7,82 2,91 3,43 10,2 5,55 0,372123 0,438619

9 55 13/23 5,33 2,22 2,37 6,6 5,53 0,41651 0,444653 7,9 2,73 3,23 8,34 4,92 0,34557 0,408861

10 55 13/23 5,92 2,29 2,63 6,5 3,24 0,386824 0,444257 8,4 2,9 3,28 7,96 2,7 0,345238 0,390476

11 55 13/23 5,17 2,1 2,12 7,8 4,63 0,40619 0,410058 7,73 2,55 3,03 9,32 4,83 0,329884 0,391979

12 55 13/23 5,2 2,19 2,21 7,4 3,78 0,421154 0,425 8,05 2,91 2,98 10,1 5,1 0,361491 0,370186

13 55 13/23 6,24 2,79 2,5 6,8 3,22 0,447115 0,400641 8,57 3,1 3,19 7 2,67 0,361727 0,372229

14 55 13/23 4,45 2,04 2,15 5,1 5,06 0,458427 0,483146 5,69 2,06 2,53 7,96 6,11 0,362039 0,44464

15 55 13/23 5,48 2,31 2,68 6,5 4,95 0,421533 0,489051 8,21 2,75 3 7,73 5,27 0,334957 0,365408

16 55 13/23 5,29 2,51 2,52 9,3 4,15 0,47448 0,476371 7,97 3,09 2,46 10,2 5,01 0,387704 0,308657

17 55 13/23 5,03 1,6 2,33 7,1 4,52 0,318091 0,463221 6,84 3,33 3,36 7,51 3,85 0,486842 0,491228

18 58 13/23 5,97 2,78 3,45 3 3,02 0,465662 0,577889 8,5 2,9 2,48 5,33 3,17 0,341176 0,291765

19 63 13/23 5,31 2,18 2,53 7,4 4,85 0,410546 0,47646 7,85 3,21 3,38 9,74 4,95 0,408917 0,430573

20 65 13/23 5,1 2,08 2,25 5 2,54 0,407843 0,441176 7,8 2,76 2,77 7,03 2,58 0,353846 0,355128

21 70 13/23 5,71 2,55 2,35 2,4 1,63 0,446585 0,411559 7,53 3,16 2,78 3,75 1,81 0,419655 0,36919

22 75 13/23 5,7 2,85 2,85 6,3 10,49 0,5 0,5 7,27 3,635 3,64 7,74 11,22 0,5 0,5

Legjenda e pasqyrës 1

PVL-të dhënat e matura në projeksionin vestibulo-oral

PMD- të dhënat e matura në projeksionin mezio-distal

Si instrument matës u përdor një kalibër dixhital Mitutoyo (7) (Fig.3) me një saktësi prej 0.01mm.

Pacientët u ndanë sipas grup-moshave të mëposhtme me nga dhjetë vjet (2):

� 6-10 vjeç

� 11-20 vjeç

� 21-30 vjeç

� 31-40 vjec

� 41-50 vjeç

� 51-60 vjeç

� 61-70 vjeç

� 71-80 vjeç


REVISTA MJEKESORE

P Ë RMBLEDHJE E KORR ELACIONEVE

MOSHË-VLERËRAPORTESH

MOSHË MESATARE -VLERË MESATARERAPORTESH

1 MOSH Ë - FFL MOSHË-FFL2 MOSHË-FMD MOSHË-FMD3 MOSHË-GFL MOSHSË-GFL4 MOSHË-GMD MOSHË-GMD

MIDIS VLERAVE T ËRAPORTEVE

MIDIS VLERAVE MESATARE T Ë RAPORTEVEPËR GRUP-MOSHA TË NDRYSHME

5 FFL-GMD FFL-GMD6 FFL-FMD FFL-FMD7 GFL-GMD GFL-GMD8 GFL-FMD GFL-FMD

Fig. 3 Instrumenti matës

Analiza statistikore

Të gjitha matjet u regjistruan në kompjuter HP,

llogaritjet statistikore u kryen me paketën

statistikore të Ëindoës 2003, Microsoft Excel.

U kryen teste korrelacioni (Pasqyra 2) midis:

1. Moshës dhe raporteve

2. Moshës mesatare për secilin grup-moshë

dhe vlerës mesatare të raporteve për grup-

moshat përkatëse

3. Vlerave të raporteve në projeksionin mezio-

distal dhe vlerave të raporteve në projeksionin

vestibulo-oral

4. Vlerave mesatare të raporteve në projek-

sionin vestibulo-oral dhe vlerave mesatare të

raporteve në projeksionin mezio-distal

Pasqyra 2. Përmbledhje e korrelacioneve të kryera


REVISTA MJEKESORE

Më pas u krye analiza e regresionit vetëm midisvariablave, ku u gjetën korrelacione të mesme

ose të forta (p<0.05) duke përdorur për-katësisht:· Moshën si variabël i pavarur, për analizat e

regresionit midis moshës dhe vlerës së

PËRMBLEDHJE E REZULTATEVEMOSHË-VLERËRAPORTESH

13/23 MOSHË MESATARE -VLERËMESATARE RAPORTESH

1 MOSHË-FFL 0.3252, p>0.1 MOSHË-FFL 0.3786, p>0.12 MOSHË-FMD 0.4981,p<0.05 MOSHË-FMD 0.9412,

0.1>p>0.053 MOSHË-GFL 0.5089,p<0.05 MOSHË-GFL 0.8696, p>0.14 MOSHË-GMD 0.0327, p>0.1 MOSHË-GMD 0.5583, p>0.1MIDIS VLERAVETË RAPORTEVE

MIDIS VLERAVE MESATARE T ËRAPORTEVE PËR GRUP-MOSHA TËNDRYSHME

5 FFL-GMD 0.0262, p>0.1 FFL-GMD 0.2566, p>0.16 FFL-FMD -0.277, p>0.1 FFL-FMD 0.8109, p>0.17 GFL-GMD 0.2339, p>0.1 GFL-GMD 0.8156, p>0.18 GFL-FMD -0.1881, p>0.1 GFL-FMD 0.9998, p<0.01

raporteve

· Vlerat e raporteve të marra në projeksionin

vestibulo-oral si variabla të pavarur, në analizat

e regresionit midis vlerave të raporteve në

projeksione të ndryshme.

REZULTATE

Pasqyra 3. Përmbledhje e rezultateve të gjetura nga testet e korrelacioneve

Grafiku I

MOSHE-FMD, 13/23; 22 DHEMBE, FEMRA y = 0.0012x + 0.3138

R2 = 0.2482

0.0000000

0.1000000

0.2000000

0.3000000

0.4000000

0.5000000

0.6000000

0 10 20 30 40 50 60 70 80

MOSHE

FMD

X-MOSHE Y-FMD Linear (X-MOISHE Y-FMD) Linear (X-MOSHE; Y-FMD)

Legjenda e pasqyrës 3

Numrat të cilët janë të nxirë paraqesin

korrelacione të mesme dhe të forta, të cilat

plotësonin kushtin e sinjifikancës.

Testet e korrelacioneve midis moshës dhe

raporteve përkatese dhanë vetëm dy korre-

lacione të mesme, të cilat plotësonin kushtin e

sinjifikancës (pasqyra 3). Nga analiza e

regresionit, vlera më e lartë (Grafiku I-II) e

gjetur e koeficientit te percaktimit ishte

r2=0.2591.


REVISTA MJEKESORE

Grafiku II

MOSHE-GFL;13/23; 22 DHEMBE, FEMRA y = 0.0012x + 0.3904

R2 = 0.2591

0.000000

0.100000

0.200000

0.300000

0.400000

0.500000

0.600000

0.700000

0 10 20 30 40 50 60 70 80MOSHE

GFL

X-MOSHE; Y-GFL Linear (X-MOSHE; Y-GFL)

Nga testimet statistikore midis raporteve dhe

vlerave mesatare të raporteve për grup-moshat

përkatëse (pasqyra 3) u gjet një korrelacion

DISKUTIMIKa autorë të cilët vërtetojnë se kemi të njëjtën

shkallë depozitimi të dentinës në dhëmbë në

pozicione simetrike (3), prandaj të dhënat e

mbledhura nga dhëmbë në pozicione simetrike

të së njëjtës nofull u grupuan në të njëjtën

kategori.

Meqë ka artikuj të cilët vërtetojnë depozitimin

Grafiku III

shumë i fortë midis GFL-së mesatare dhe

FMD-së mesatare, i cili plotësonte kushtin e

sinjifikancës.

MESATARE GFL-MESATARE FMD; DHEMB 13/23; FEMRA; 22 DHEMBEy = 0.0172x + 0.3192

R2

= 0.8972

0.3300000000

0.3400000000

0.3500000000

0.3600000000

0.3700000000

0.3800000000

0.3900000000

0.4000000000

0.0000

000000

0.5000

000000

1.0000

000000

1.5000

000000

2.0000

000000

2.5000

000000

3.0000

000000

3.5000

000000

4.0000

000000

4.5000

000000

GFL

FM

D

X-GFL;Y-FMD Linear (X-GFL;Y-FMD) Linear (X-GFL;Y-FMD)

e dentinës si një proces i pavarur nga lezione

te ndryshme si kariesi apo abrazioni (13), ritmet

e të cilit jane kryesisht nën ndikimin e moshës,

shkalla e abrazionit nuk u morr parasysh si

faktor studimor.

Midis kufizimeve të këtij studimi mund të

përmendim:

· Kishte vetëm një vëzhgues, i cili vendoste për


REVISTA MJEKESORE

tiparet morfologjike të dhëmbëve dhe mënyrën

e vendosjes së dhëmbëve në grafi

· Gabime të mundshme të grafisë

PËRFUNDIMENga testimet statistikore midis moshës nga njëra

anë dhe ritmit të depozitimit të dentinës nga

ana tjetër, ose e thënë ndryshe midis moshës

nga njera anë dhe raporteve të përmendura më

sipër nga ana tjetër, edhe në ato raste kur gjetëm

korrelacione të cilat plotësonin kushtin e

sinjifikancës, koeficienti i përcaktimit ishte në

vlera shumë të ulta.

Nga ana tjetër, u gjet një korrelacion i fortë

sinjifikant midis vlerave mesatare të raporteve

për grup-moshat përkatëse, në projeksione të

ndryshme. Analiza e regresionit tregon se

ekuacioni FMD=0.0172GVL+0.3192 për

kaninët e sipërm femra shpjegon 89,72% të

variacionit midis vlerave. Të dhënat statistikore

pohojnë se në 89,72% të rasteve mund të

gjejmë vlerën e raportit FMD, duke u nisur nga

vlera e raportit GFL. Më pas, duke përdorur

ekuacionin përkates; me vlerën e gjetur

tëraportit FMD dhe diametrin bi-cervikal

mezio-distal të matur në gojë të një kanini

çfarëdo në paciente femra, jemi në gjendje të

gjejmë trashësine e murit palatinal të dentinës

në nivelin e lidhjes zmalt-cement, para prepa-

rimit për kurora totale.


REVISTA MJEKESORE

B I B L I O G R A F I A

1. ROSENSTIL,S.F., LAND,M.F. AND FUJIMOTO, J. CONTEMPORARY FIXED PROSTHODONTIC, 4TH EDN.ST

LOUIS: C.V. MOSBY, 2006; 210-11.

2. PHILIPPAS G. INFLUENCE OF OCCLUSSAL ËEAR AND AGE ON FORMATION OF DENTIN AND SIZE

OF PULP CHAMBER, J. DENT. RES. 1961; 40; 1186-197.

3. KVAAL SIGRID I., KOLLTVEIT KRISTIN M., THOMSEN IB O. AND SOLHEIM, T. AGE ESTIMATION

OF ADULTS FROM DENTAL RADIOGRAPHS, FORENSIC SCIENCE INTERNATIONAL,1995; 74: 175-85.

4. STAVRIANOS, CH ., MASTAGAS, D., STAVRIANOU, I. AND KARAISKOU O. DENTAL AGE ESTIMA-

TION OF ADULTS: A REVIEË OF PRINCIPALS, RESEARCH JOURNAL OF MEDICAL SCIENCE, 2008:

2(5):258-68.

5. BRKIC H., M ILICEVIC, M. AND PETROVECKI, M. AGE ESTIMATION METHODS USING ANTHROPO-

LOGICAL PARAMETERS ON HUMAN TEETH , FORENSIC SCIENCE INTERNATIONAL, 2006; 162: 13–

6.

6. Z ILBERMAN U. AND SMITH P. SEX –AND AGE-RELATED D IFFERENCES IN PRIMARY AND SEC -

ONDARY DENTIN FORMATION , ADV. DENT. RES. 2001; 15: 42-5.

7. ASHITH, B., ACHARYA, M. AND SNEEDHA, M. SEX DISCRIMINATION POTENTIAL OF BUCCOLINGUAL

AND MESIODISTAL TOOTH DIMENSIONS , J. FORENSIC SCI ., 2008; 53: 790-92.

8. DEUTSCH, A. S. AND MUSIKANT, B. L. MORPHOLOGICAL MEASUREMENTS OF ANATOMIC LAND-

MARKS IN HUMAN MAXILLARY AND MANDIBULAR MOLAR PULP CHAMBERS , JOURNAL OF EN-

DODONTICS, 2004; 30: 388-90.

9. DEUTSCH, A. S., MUSIKANT, B. L., GU, S. AND ISIDRO , M., MORPHOLOGICAL MEASUREMENTS

OF ANATOMIC LANDMARKS IN PULP CHAMBERS OF HUMAN MAXILLARY FURCATED BICUSPIDS, 2005;35:

570-73.

10. VELMURUNGAN N., VENKATESHBABU N., ABARAJITHAN , M. AND KANDASËAMY, D. EVALUA-

TION OF THE PULP CHAMBER S IZE OF HUMAN MAXILLARY F IRST MOLARS : AN INSTITUTION

BASED IN V ITRO STUDY. INDIAN J DENT RES, 2008; 19: 92-4.

11. MYONG M. LEE , BRIAN J RASIMICK , AURA M. TURNER , ET AL . MORPHOLOGICAL MEASURE -

MENTS OF ANATOMIC LANDMARKS IN PULP CHAMBERS OF HUMAN ANTERIOR TEETH , JOURNAL

OF ENDODONTICS , 2007; 33:129-31.

12. SCOTI, R., VILLA,L. AND CAROSSA, S. A RADIOLOGIC METHOD FOR DETERMINING THE THICKNESS

OF THE HARD CROËN TISSUES, THE JOURNAL OF PROSTHETIC DENTISTRY, 1989; 62: 633-41.

13. BLACK, C. V. OPERATIVE DENTISTRY, 1:319-20. 7TH ED. CHICAGO: MEDICO-DENTAL PUBLISHING

CO., 1936.


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

K A Z U I S T I K E


REVISTA MJEKESORE

ETHJA HEMORRAGJIKE ME SINDROMË RENALE NGADOBRAVA VIRUS E NDËRLIKUAR ME LIKID ABDOMINAL DHE

ORKITIS

Edmond PUCA¹, Arben PILACA², Pëllumb PIPERO¹, Tritan KALO¹,Majlinda KOTE², Elton ROGOZi²,Entela PUCA³, Dhimitër KRAJA¹.

¹ Shërbimi i Sëmundjeve Infektive, QSUT “Nënë Tereza” Tiranë.

² Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë.

³ Klinika Neo-Style, Tiranë.

HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL SYNDROME BY DOBRAVA

VIRUS INFECTION COMPLICATED WITHORCHITIS: A CASE REPORT

AND SHORT REVIEW.

Hemorrhagic fever with renal syndrome (HFRS) is a disease caused by viruses of the fam-

ily Bunyaviridae, genus Hantavirus. HFRS from Dobrava virus (DOBV) is a seldom

reported disease in Albania. In Albania Apodemus flavicollis serve as reservoir for

Dobrava/Belgrade virus which is a predominant type in Balkan Peninsula. Clinically

HFRS is manifests as mild, moderate, or severe. Therefore, Hantavirus’ infection may be

underestimated, and should be included in the differential diagnosis of many acute infec-

tion, hematologic disease, acute abdominal disease and renal diseases complicated with acute

renal failure. Hantavirus infections are often diagnosed by serology. We report a serologi-

cally documented case of HFRS by Dobrava virus from Macukulli’s village, Burrel, Al-

bania, complicated with orchitis and acute abdomen.

Key worlds: Hemorrhagic fever with renal syndrome (HFRS), Dobrava virus, orchitis.

L’abstract :

SUMMARY


REVISTA MJEKESORE

LA FIÈVRE HÉMORRAGIQUE AVEC SYNDROME RÉNAL CAUSÉ

PAR LE VIRUS DOBRAVA ET COMPLIQUÉ DU LIQUIDE ABDOMINAL

ET ORCHITES.

La fièvre hémorragique avec syndrome rénale (FHSR), c’est une maladie causé aux virus

qui font parties de la famille Bynyaviridae, gens Hantanvirus. La FHSR causé du

Dobrava virus (DOBV), c’est une maladie rarement rapporté en Albanie. L’Apodemus

flavicollis sert en Albanie come le réservoir pour le virus Dobrava/Belgrade, le virus qui

prédomine dans le Balkan péninsule. Cliniquement le FHSR se manifeste avec le forme

douce, modéré ou sévère de c’elle ci. C’est pour ça que l’infection causé par Hantanvirus est

sous-estimé, est c’est pour ça que cette maladie doit être inclus dans le diagnostic différentielle

de beaucoup de maladies infectieuse, maladie hématologiques, maladies abdominal aigue

et le maladies rénale qui sont compliques avec une insuffisance rénale aigue. Les infections

causées du Hantanvirus se sont diagnostiqué fréquemment par la sérologie. Nous rapportons

un cas de FHSR au virus Dobrava bien documenté sérologuiquement, qui vient du village

de Macukull de la région de Burrel, Albanie est qui c’est compliqué d’une orchite et abdo-

men aigue.

Mots clés : Fièvre hémorragique avec syndrome rénale (FHSR), virus de Dobrava, orchite.

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

HyrjeEthja hemorragjike me sindromë renale

(EHSR) është një zoonozë, e cila ka një fillim

të shpejtë dhe që karakterizohet me: tem-

perature, mialgji, insuficience renale akute dhe

hemorragji. EHSR shkaktohet nga një sërë

virusesh si Hantaan virus (HTNV), Seoul Virus

(SEOV), Puumala virus (PUUV) Dobrava virus

(DOBV), Saaremaa virus (SAAV) dhe Amur

dhe Far East virus, ndërsa Sin Nombre virus

dhe viruse të tjerë të ngjashëm me të janë

agjentë shkaktarë të sindromës pulmonare nga

hantavirus (1, 2, 3).

EHSR më parë njiheshin me emra të tjerë ku

përfshiheshin Ethja Hemorragjike e Koresë apo

Ethet Epidemike Hemorragjike. Termi

“Nefropatia epidemike” është përdorur

kryesisht për format me klinikë të mesme të

EHSR, e cila më shpesh është e shkaktuar nga

Puumala virus ose Saaremaa virus (4).

Sëmundja e cila shkaktohet nga viruse të gjinisë

Hantanvirus, familja Bunyaviridae, vërehet në

dy patologji madhore:

a) Ethja hemorragjike me sindromë renale

(EHSR) e cila më së shumti gjendet në Evropë

e Azi, dhe

b) Ethja hemorragjike me sindromë pulmonare

në Amerikë.

Hantaviruset janë patogjene me origjinë nga

brejtësit, dhe normalisht i transmetohen

organizmave humane me anë të aerosoleve nga

pluhuri i feçeve të këtyre brejtësve, urina si dhe

saliva e brejtësve të infektuar (2).

Në Shqipëri gjashtë rastet e para me EHSR janë

konstatuar në vitin 1985. Që nga ai vit janë

raportuar edhe raste të tjera, por në 10 vjeçarin

e fundit raste të EHSR janë raportuar gjithnjë e

më rrallë (5,6,7). Infeksioni nga Dobrava virus

është endemik në Gadishullin Ballkanik (1,8,9).

Ne raportojmë një rast me EHSR nga

Dobrava virus i ndërlikuar me orkit dhe ab-

domen akut, i cili u paraqit me një fillim akut

të sëmundjes dhe klinikë jopatognomonike.

Dekursi i saj klinik evoluoi në simptomatologji

me: temperaturë, hypotension, oliguri të vijuar

më pas nga poliuria. Infeksioni nga Dobrava

virus u vërtetua serologjikisht në javën e dytë

të fillimit të sëmundjes. Pacient u trajtua me

terapi suportive dhe pati ecuri të mirë klinike.

Raportim rastiPacienti mashkull 25 vjeç me banim në

Macukull të Burrelit, punonte si druvar dhe

strehohej në një stan të asaj zone. Macukulli

karakterizohet nga një terren kodrinoro-malor

në brezin nga 608-1191 m lartësi mbi nivelin e

detit, me një sipërfaqe prej rreth 9 km2. Në

verilindje të Macukullit, rreth 2 km larg ndodhet

mali i Dejës me një lartësi 2245 m. Zona është

e veshur me bimësi tipike të klimës kontinentale

ku sipërfaqe më të madhe zenë lisi, ahu dhe

pisha.

Fillimi i sëmundjes ishte i menjëhershëm me

temperaturë, djersitje, dhimbje koke, të përziera

dhe të vjella, dhimbje abdominale dhe mialgji.

Pamvarësisht nga prania e simptomave të

mësipërme, pacienti paraqitet për ndihmë

mjekësore vetëm në ditën e pestë të fillimit të

sëmundjes, ku përveç ankesave të mësipërme,

vihet në dukje edhe prania e një enjtjeje të lehtë

të fytyrës, temperaturë 38.8-39.2°C, tendencë

per hypotension TA 80/50 mmHg, injektim i

konjuktivave si dhe dhimbje testikulare.

Në ekzaminimin e përgjithshëm pacienti ishte

me fytyrë të toksikuar, palpebrat edematoze si

dhe konjuktivat të injektuara. Ndërgjegja e qartë,

qafa e lirë dhe pa rigiditet. Zemra dhe pulmonet

pa zhurma patologjike, presioni arterial 80/50

mmHg, frekuenca kardiake 105/min, frekuenca

respiratore 24-25/min. Abdomeni i butë por


REVISTA MJEKESORE

sensibël në të gjitha kuadrantet sidomos në ato

inferiore. Lëkura pa fenomene hemorragjike.

Testi i djathte i zmadhuar, pothuajse sa dyfishi

i anës së majtë dhe i dhimbshëm në palpacion.

Gjithashtu u vu në dukje oliguria, por pa edemë

në ekstremitete. Nga të dhënat e hemogramës

vërehej: leukocitet 9200/mm³, eritrocitet

5.94x106/mm3, hemoglobina 16.4mg/dl,

sedimenti eritrocitar 30/h, formula leukocitare:

limfocitet 15.6%, granulocite 79.1%, monocitet

5.3%. Ekzaminimet laboratorike: kreatinemia

2.57 mg/dl (norma), azotemia 85 mg/dl

(norma), AST 163 UI/L (norma), ALT 111

UI/L (norma), bilirubina 1.1 mg/dl, natremia

129 mmol/L, kalemia 4.2 mmol/L, kloremia

93.7 mmol/L, albuminemia 2.8 g/l, dhe

oximetria 97%. Urina pas kateterizimit në

volum prej 250 ml, me prani të albuminurisë

6.6 gr, të leukociteve 2-3 për fushë si dhe të

eritrociteve me shumicë dhe të reja.

Rasti u ndoq në spital me trajtim empirik të tij

me Doxycykline 100 mg dy herë në ditë, për

mundësinë hipotetike, për leptospirozë,

riketcioze apo të patologjive të tjera infektive

me klinikë të ngjashme. Terapia suportive

konsistonte në likide, plazëm dhe elektrolitike.

Në ekzaminimet radiologjike nuk u vunë re

ndryshime të imazhit pulmonar radiologjik, por

u konstatua prania e likidit të lirë abdominal.

U monitorizua diureza e tij dhe pacienti u

konsultua me kirurgët dhe ekipin e radiologjise

për të sqaruar një abdomen akut si pasojë e

likidit abdominal të vërtetuar nga ekzaminimi

ekografik. Dy ditë pas shtrimit në spital pacienti

nuk ka temperaturë, normalizohet presioni ar-

terial, diureza fillon të rritet progresivisht edhe

nën stimulimin fillestar të diuretikëve. Gjatë

qëndrimit në spital pacienti u ndoq rregullisht

me hemogramë, ekzaminimet laboratorike dhe

diurezën Fig1, dhe Fig 2.

Fig. 1 Ecuria e diurezës dhe nivelit të kreatininës.

Fig 2. Ecuria e trombociteve

Ekzaminimet serologjike të pacientit u realizuan

në laboratorin e virologjisë pranë Institutit të

Shëndetit Publik, Tiranë. Mostrat u dërguan

duke respektuar rregullat e transportit të

substancave infektuese, ku iu nënshtruan

testimit serologjik me kitin Hanta Profile 1

(EUROLINE), për zbulimin e antitrupave të

klasës IgM dhe IgG kundrejt tri serotipeve të

ndryshme Hanta virus: Puumala (PUUV),

Dobrava (BOBV) dhe Hantaan (HTNV).

Mostra e parë e cila u morr në fazën akute të

sëmundjes rezultoi pozitive për Hanta virus

IgM, IgG serotipi Dobrava virus. Pacienti u

testua serologjikisht për leptospirozë dhe

brucelozë të cilat rezultuan negative. Gjithashtu

edhe mostra e dytë e cila u morr një javë pas

marrjes së të parës, përsëri rezultoi pozitive për

IgM dhe IgG, për Hanta virus serotipi

Dobrava. Pacienti rezultoi pozitiv edhe për


REVISTA MJEKESORE

Transmetimi i virusit ndikohet nga sezonaliteti,

ambienti rrethues, profesioni dhe nga rezervuari

i tij (18,19). Infeksioni i njeriut më së shumti

ndodh nëpërmjet inhalacionit të aerozoleve të

pështymës ose jashtëqitjeve të brejtësve në

terren, marrja e ushqimeve dhe ujit të ndotur,

si dhe nga kontakti i drejtëpërdrejtë me brejtësit

(2,3,11,12,14,18). Raste të transmetimit të

sëmundjes nga njeriu te njeriu nuk janë

përshkruar deri më tani (3).

Fig 4. Apodemus flavicollis

antigjenin HBs. Ai u testua edhe për patologji

të tjera infektive si: ethe hemorragjike e Kongo-

Krimes, leptospirozë, brucelozë dhe sëmundje

seksualisht të transmetueshme që mund të

spiegonin orkitin. Të gjitha këto ekzaminime

serologjike rezultuan negative. Pacienti nuk

kishte të dhëna klinike të një parotiti epidemik

dhe doli i stabilizuar nga spitali pa ndonjë terapi

simptomatike mbajtëse si dhe u ndoq

ambulatorisht evolucioni i parametrave kliniko-

biologjike të tij, edhe për 2.5 muaj pas daljes

nga spitali.

Diskutimi

Rasti i përshkruajtur më sipër në aspektin klinik

mundet të jetë i rrallë, por është një shembull i

mirë për të ilustruar domosdoshmërinë e bërjes

së diagnozës diferenciale me mjaft patologji të

ngjashme, sidomos në ato zona ku EHSR nuk

janë endemike dhe rastet janë sporadike. Raste

të infeksionit nga Dobrava virus janë raportuar

jo vetëm në rajonin e Ballkanit por edhe në

mjaft rajone te tjera të Evropës (1,2,4,7,8,9,10,-

11,12,13,14,15,16). Afërsisht 150000 deri

200000 raste me HFRS shtrohen në spital çdo

vit në bote, ku shumica e tyre ndodh në vendet

në zhvillim (17).

Historiku i EHSR në Shqipëri flet se rasti i parë

është diagnostikuar më 1985 në Veri të

Shqipërisë. Midis viteve 1985 -1987, janë

diagnostikuar 31 raste në të gjithë vendin. Njëzet

përqind e rasteve të vrojtuara kryesisht në Veri,

paraqisnin sindromë klinike me praninë e një

insufiçience të rënde renale me ndryshim të

funksioneve hepatike, përveç shenjave të rënda

hemorragjike. Rastet janë diagnostikuar në

periudhën Mars–Gusht në 6 rajone të vendit

në një lartësi mbi 700 m nga niveli i detit, në

Veri (Tropojë), në Jug dhe Jug-Lindje

(Librazhd, Gramsh, Kolonjë, Gjirokastër, Berat

dhe Gramsh). Në periudhen kohore 2003 -

2006 (Maj-Gusht) janë diagnostikuar tri raste të

tjera në lartësi të medha mbi nivelin e detit në

Veri të vendit (Tropojë dhe Mat) si dhe një

tjetër rast në lartësi të ulët në Jug-Lindje

(Lushnjë). Në vitet 2008 dhe 2009, janë

diagnostikuar edhe dy raste të tjera në Dhjetor,

respektivisht në zonat Kukës dhe Mat. Të gjitha

mostrat janë testuar serologjikisht (IFA dhe

ELISA) si dhe me metodat molekulare për

infeksion nga Hantavirus. Shfaqja e rasteve të

fundit në periudhën e dimrit ndoshta lidhet edhe

me ngrohjen globale.

Br ej te si t m e in fek sio n

kr o n ik

V ir u si e sh te p re ze n t n e

j as h te qi tj en e br e jt esv e

s ido m o s n e u r in e

Tr an sm e tim i h or i zon t al i

in f ek sio n it n ep e rm jet ko n ta kt it

te k sp ec jet e n j ejt a

Ko n ta kt i m e m e m b ra n at

m u ko z e, d em tim e t e

le k u re s g jit h as h tu d u h e t t e

ki h e n n e k on s id e ra te


REVISTA MJEKESORE

LEGEND

Scale 1 : 400.000Kilometre10 0 10 20 30 40 Hydrography

District BorderState BorderHuman Habitat

2600 m2000 m

50 m

1200 m800 m200 m

Harta. Numri i individeve pozitivë për Dobrava/Belgrade për vitin 2006

Individët e Apodemus flavicollis që kanë

rezultuar pozitivë për praninë e virusit Hantaan

(shtami Dobrava/Belgrade) janë kapur në

rrethin e Dibrës, Librazhdit, Vlorës

dhe Korçës (21).

Periudha e inkubacionit të sëmundjes pas

ekspozimeve të mësipërme, shkon nga 2 ditë

deri në 6 javë (11,14,16,18,22). Burim infeksioni

për njeriun si në Ballkan ashtu edhe në vendin

tonë është miu Apodemus flavicolis pjesëtar i

gjinisë Apodemus, rendi Rodentia.

HFRS ka klinikë të lehtë, të moderuar apo dhe

të rëndë në varësi të agjentit shkaktar. Vdek-

shmëria e HFRS varion nga 3-12%, ndërsa nga

infeksionet me Dobrava virus rastet fatale

shkojnë deri në 10% të rasteve. Zakonisht, pas

infeksionit me DOBV, është një periudhë 2-3

javore inkubacioni (17) e cila shoqërohet me një

evolucion klinik në 5 stade:

1. stadi febril, i cili zgjat nga 3-7 ditë dhe

shoqërohet me dhimbje koke, dhimbje


REVISTA MJEKESORE

abdominale dhe shpine si dhe në fund me

shfaqjen e proteinurise;

2. stadi hipotensiv, i cili zgjat nga pak orë në

disa ditë, dhe që mundet të evoluojë në shok

letal;

3. stadi oligurik, i cili zgjat nga 3-7 ditë dhe

shoqërohet me të përziera, të vjella dhe

insuficience renale;

4. stadi i poliurise, i cili zgjat nga disa ditë në

disa javë dhe është tregues i një prognoze të

mirë;

5.konvaleshenca, e cila zgjat deri në 2-3 muaj.

Në aspektin fispatologjik, në EHSR kemi një

disfunksion vaskular të manifestuar nga ulja e

tonusit dhe rritje e permeabilitetit vaskular

(5,12,17,22). Dëmtimi i endotelit dhe i qelizave

tubulare është me natyrë imunologjike, dëmtim

i cili është përgjegjës si për insuficiencen renale

po ashtu edhe për trombocitopeninë. Kom-

plekset imune gjenden të depozituara jo vetëm

në indin renal, por edhe në qelizat dhe indet e

tjera të organizmit si trombocitet, eritrocitet,

endotelin renal, vaskular etj duke shkaktuar

dëmtimin e trombociteve dhe të enëve të gjakut

(5). Vënia në dukje e insuficiencës renale shihet

në ditën e 5-6 të sëmundjes, ku është dhe piku

i saj, dhe me pas fillon rikuperimi, por në rastin

tonë pacienti erdhi me insuficience renale të

instaluar. Enzimat hepatike zakonisht janë të

rritura por nuk arrijnë nivele shumë të larta.

Ekzaminimet serologjike përjashuan mundësinë

e infeksioni nga virusi i hepatiti B, gjë që do të

spjegonte praninë e likidit abdominal. Prania e

orkitit ishte një manifestim tepër i rrallë i

sëmundjes i cili deri më tani nuk është

përshkruar në literaturë. Në rastet klasike,

trombocitopenia rëndohet në ditën e 9 të

fillimit të sëmundjes dhe më pas fillon të

rikuperohet, ndërsa për pacientin tonë ishte dita

e dytë e shtrimit apo dita e shtatë e fillimit të

sëmundjes me vlerat me të ulta të trombo-

citeve. Simptomat gastrointestinale me lemzë,

dhimbje abdominale, të perziera, të vjella, etj

janë gjithashtu të shpeshta. Duke u nisur nga

parametrat biokimike dhe aspektet klinike

mendojmë se kemi të bëjmë me shfaqje klinike

të rënduar përsa i përket aspektit klinik.

Aktualisht nuk ka ndonjë terapi specifike për

trajtimin e infeksionit nga Hanta viruset.

Megjithatë menaxhimi i pacientëve me terapi

suportive është mjaft i rëndësishëm dhe i

nevojshëm (17). Infeksioni nga DOBV duket

të ketë një prognozë jo shpesh të favorshme.

Rastet fatale nga raportimet në literaturë shkojnë

nga 12-20% (2,16,25).

Numri i rasteve të EHSR të raportuara nga

Instituti i Shëndetit Publik gjatë këtyre 10 viteve,

ka qenë relativisht i vogël. Faktorët e mund-

shëm që kontribuojnë në mosdiagnostikomin

e këtij infeksioni, ështe mungesa e rasteve me

klinike të rënduar, paraqitja atipike e sëmundjes,

mungesa ose pamundësia laboratorike për të

vërtetuar diagnosën (mungesa e kiteve

diagnostikuese në vazhdueshmeri), konfuzioni

kliniko-biologjik me sëmundjet e tjera si dhe

mungesa e bashkëpunimit midis mjekëve të

specialiteteve të ndryshme apo edhe të të njëjtit

specialitet. Në zonat joendemike, mjekët nuk

janë të familjarizuar me të dhënat klinike dhe

laboratorike të infeksionit nga hantan viruset,

për arsye se të dhënat klinike të sëmundjes nuk

janë patognomonike. Por nga ana tjeter,

infeksioni nga DOBV në format e lehta ose jo

të saj, mundet të ngatërrohet me patologji të

tjera si tifon, ethen dengue, leptospirozen apo

malarjen. Gjithashtu kjo sëmundje duhet

diferencuar me sëmundjet hematologjike,

sëmundjet renale dhe semundjet akute kirurgjike

(si dhe rasti yne), sepse ka patur raste që i janë

nënshtruar procedurave kirurgjike si abdomen

akut. Tashmë mund të themi se në diagnozën

diferenciale të orkitit duhet të përfshihet dhe

infeksioni nga Dobrava virus.

Diagnoza e infektimit nga Dobrava virus

bazohet në evidentimin serologjik të anti-

korpeve specifike të klasës IgM dhe IgG.

Serologjija mbetet zgjedhja e parë ne diagnosti-

kimin e infeksioneve nga Hantanviruset.


REVISTA MJEKESORE

Përfundime

Ne mendojmë se rasti i përshkruar me sipër është i pari ku HFRS ndërlikohet me likid abdominal

dhe orkit. Infeksioni nga hantan viruset duhet të dyshohet në pacientet të cilët paraqesin ethe, dhimbje

koke, mialgji të shoqëruar me proteinuri, trombocitopeni, alterim të funksionit renal, hepatik, me

tendencë hemorragjish, të cilet i janë ekspozuar mundësisë së infektimit nga hantaviruset në zonat

rurale malore. Gjithashtu mjekët e zonave kodrinoro-malore duhet të trajnohen herë pas here në

lidhje me patologji të tilla infektive.

B I B L I O G R A F I A:

1. ANNA P, KIRIL N, HEIKKI H, JUKKA N ET AL. ISOLATION OF DOBRAVA VIRUS FROM APODEMUS

FLAVICOLLIS IN GREECE. JOURNAL OF CLINICAL MICROBIOLOGY, JUNE 2001; 2291-293.

2. BORIS K, EVGENIY A. T, TAMARA K. D, YULIA V Y ET AL. HEMORAGJIC FEVER WITH RENAL

SYNDROME BY 2 LINEAGES OF DOBRAVA HANTAVIRUS, RUSSIA. EMERGINING INFECTIOUS DISEASES,

APRIL 2008; VOL .14, NO. 4.

3. DOMINC W, WERNER S, PETER A, STEPHAN B, HEINZ F. HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL

SYNDROME: DIAGNOSTIC PROBLEMS WITH A KNOUN DISEASE. JOURNAL OF CLINICAL MICROBIOLOGY,

SEPT. 2001; 3414-416.

4. SCHUTT M, GERKE P, MEISEL H, ULRICH R, KRUGER DH. CLINICAL CHARACTERIZATION OF

DOBRAVA HANTAVIRUS INFECTIONS IN GERMANY . CLIN NEPHROL. 2001; 55: 371–74.

5. ELTARI E, KRAJA DH . ETHET HEMORRAGJIKE VIRALE. SEMUNDJET INFEKTIVE: 2009; 273-2.

6. SILVA B, DHIMTER K, ARBEN N, EDMOND P, EUGENA T. HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL

SYNDROM IN ALBANIA. ABSTRACT BOOK OF VIII INTERNATIONAL CONFERENCE ON HFRS, HPS

& HANTAVIRUSES , 20-22 MAY 2010, ATHENS, GREECE .

7. S IBOLD C, ULRICH R, LABUDA M, LUNDKVIST A, MARTENS H, SCHUTT M, ET AL. DOBRAVA

HANTAVIRUS CAUSES HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL SYNDROME IN CENTRAL EUROPE AND IS

CARRIED BY TWO DIFFERENT APODEMUS MICE SPECIES. J MED V IROL. 2001; 63:158–67.

8. AKRITIDIS N, BOBOYIANNI C, PAPPAS G. REAPPEARANCE OF VIRAL HEMORRHAGIC FEVER WITH

RENAL SYNDROME IN NORTHWESTERN GREECE. J INFECT DIS. JAN 2010;14(1):13-5.

9. GLEDOVIC Z, JEKNIC A, GRGUREVIC A, RAKOCEVIC B, BOZOVIC B, MUGOSA B. HEMORAGJIC

FEVER WITH RENAL SYNDROME IN MONTENEGRO. J INFECT DIS. 2008; 61, 386-87,

10. ANA S, DARJA D, MISA K, TATJANA A. DOBRAVA VIRUS RNA LOAD IN PATIENS WHO HAVE

HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL SYNDROME. THE JOURNAL OF INFECTIOUS DISEASES 2008;

197: 681-85.

11. MATHIAS S, BORIS K, BRITA A, MARGRIT B, JONAS S . DOBRAVA-BELGADE V IRUS SPILLOVER

INFECTIONS, GERMANY. EMERGINING INFECTIOUS D ISEASES, DECEMBRE 2009; VOL . 15, NO.

12,

12. MICHAEL F, D IRK S , PETER K, JERROLD S . RENAL FAILURE AND HANTAVIRUS INFECTION IN

EUROPE. NEPHROLOGY D IALYSIS TRANSPLANTATION . VOL 15. NO 6: 751-53.

13. NEMIROV K, VAPALAHTI O, LUNDKVIST A, VASILENKO V, GOLOVLJOVA I, PLYUSNINA A,

N IEMIMAA J, LAAKKONEN J, HENTTONEN H, VAHERI A, PLYUSNIN A. ISOLATION AND

CHARACTERIZATION OF DOBRAVA HANTAVIRUS CARRIED BY THE STRIPED FIELD MOUSE (APODEMUS

AGRARIUS) IN ESTONIA. JOURNAL OF GENERAL VIROLOGY. 1999; 2: 371-79.


REVISTA MJEKESORE

14. GOLOVLJOVA I, VASILENKO V, PRUKK T, BRUS S. K, PLYUSNIM A, LUNKVIST A. PUUMALA AND

DOBRAVA HANTAVIRUSES CAUSING HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL SYNDROME IN ESTONIA.

EUROPIAN JOURNAL OF INFECTION DISEASES 2000;19: 968-69.

15. JOACHIM J, TANIA M, MARTIN Z, GHOLAMREZA D. HANTAVIRUS INFECTION-HEMORRHAGIC FE-

VER IN BALKANS POTENTIAL NEFROLOGICAL HAZARD IN THE KOSOVO WAR . NEPHROLOGY D I-

ALYSIS TRANSPLANTATION . VOL 14;8:1843-851.

16. HEYMAN P, COCHEZ C, DUCFFRE G, MAILLES A, ZELLER H, S IN A ET AL . HEMORRHAGIC

FEVER WITH RENAL SYNDROME: AN ANALYSIS OF OUTBREAKS IN BELKGIUM, FRANCE, GERMANY,

THE NETHERLANDS AND LUXEMBOURG IN 2005. EUROSURVEILLANCE 2007;12:167-74.

17. ZHENQIANG B, P IERRE B. F, CATHY E. R. HANTAVIRUS INFECTION : A REVIEW AND GLOBAL

UPDATE . J INFECT DEVELOPING COUNTRIES 2008;2:3-20.

18. TAI P, CHEN L, HUANG C. HANTA HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL SYNDROME: A CASE REPORT

AND REVIEW . J MICRO IMMUN INFECT. 2005;38:221-22.19. BI P, TONG S, DONALD K, PARTON

K, NI J. CLIMATIC, RESERVOIR AND OCCUPATIONAL VARIABLES AND TRANSMISSION OF HEMORRHAGIC

FEVER WITH RENAL SYNDROME IN CHINA. INTER JOURN OF EPIDEMIOL 2002:31:189-94.

20. COUROUBLE P, VANPEE D, DELGRANGE E, DONCKIER J, POCHET JM, GILLET JB. HANTAVIRUS

INFECTIONS: CLINICAL PRESENTATION IN THE EMERGENCY ROOM . EUR J EMERG MED.

2001;8:17-24.

21. BEGO F, KRYSTUFEK B, PASPALI G, ROGOZI E. SMALL TERRESTRIAL MAMMALS OF ALBANIA :

ANNOTATED LIST AND DISTRIBUTION. HYSTRIX: ITALIAN JOUR OF MAMMAL 2008;19:83-104.

22. KANERVA M, MUSTONEN J, VEHERI A. PATHOGENESIS OF PUUMALA AND OTHER HANTAVIRUS

INFECTIONS. REV MED VIROL 1998; 8:67-72.

23. FANG L, ZHAO W, VLAS S , ZHANG W, L IANG S ,. LOOMAN C, ET AL. SPATIOTEMPORAL DY-

NAMICS OF HEMORRHAGIC FEVER WITH RENAL SYNDROME , BEIJING , PEOPLE’S REPUBLIC OF

CHINA. EMERG INFECT D IS 2009;12:2043-53.

24. AVSIC-ZUPANC T, PETROVEC M, FURLAN P, KAPS R, ELGH F, LUNDKVIST A. HEMORRHAGIC

FEVER WITH RENAL SYNDROME IN THE DOLENJSKA REGION OF SLOVENIA-A 10-YEAR SURVEY .

CLIN INFECT DIS 1999:28:860-65.

25. ANNA P, ANTINIADIS A. HANTAVIRUS INFECTION IN GREECE-UPDATE. EUR J EPIDEMIOL. 2001;17:

189-95.


REVISTA MJEKESORE

TUMORE TË RRALLA TË HAPËSIRËS PARAFARINGEALE(SCHWANOMAT ).

DR.SH.M. Besim BOÇIShërbimi i Otorinolaringologjisë, QSUT

SCHWANOMAS

Schwanomas are rare tumors that are localized in the parapharingeal space that clinically

manifest in the neck and often are misinterpreted as cervical adenopathy .

Their accurate diagnosis is of great clinical importance because surgical interventions not

based in proper clinical examination and findings can cause vascular accidents, this in spite

of the close anatomical interrelation of the mass with the large vessels of the neck.

The best kind of treatment is the surgical extraction of the mass in healthy boundaries

SUMMARY

RÉSUMÉ

SCHWANOMAS

Schwanomas sont des tumeurs rares qui sont localisés dans l’espace parapharingeal qui se

manifeste cliniquement dans le cou et sont souvent interprétés à tort comme une adénopathie

cervicale.

Leur diagnostic précis est d’une grande importance clinique parce que les interventions

chirurgicales ne se fonde pas dans l’examen clinique appropriée et les résultats peuvent causer

des accidents vasculaires, ce en dépit de l’étroite corrélation anatomique de la masse avec les

gros vaisseaux du cou.

Le meilleur type de traitement est l’extraction chirurgicale de la masse dans des limites saines


REVISTA MJEKESORE

HYRJENë zonën e kokës dhe të qafës janë të shumta

patologjitë tumorale që shfaqen si masa

parësore ne qafë. Në këtë zonë tumoret më të

shpeshta janë paragangliomat e trupit karotid,

ato jugulo-timpanike dhe paragangliomat vagale

e glosofaringeale. Nëe këtë punim do të

paraqesim tumoret beninje që e marrin

origjinën nga qelizat nervore duke paraqitur

edhe një rast klinik të diagnostikuar dhe trajtuar

në shërbimin tonë.

Tumoret më të shpeshta beninje që e marrin

origjinën nga nervat periferike janë schëannomat

dhe neurofibromat (1,2). Schëannomat, të

quajtura ndryshe dhe neurilemomat, janë

tumore të mirëkapsuluara, që rriten ngadalë dhe

që e marrin origjinën nga qelizat Schëann të

nervave periferike (1,3). Këto tumore mund të

shfaqen në qafë si një masë e vetme ose si masa

multiple. Schëannomat mund ta marrin

origjinën nga nervat kraniale si n. statoakustik,

n. vag, n. glosofaring, zinxhiri simpatik, rrënjët

e nervave cervikale dhe pleksi brakial (4). Nga

ana klinike, schëannomat shfaqen në pjesën

laterale të qafës, si një masë jo e dhembshme

që rritet ngadale. Nga ana radiologjike këto

tumore paraqiten si masa të mirëkufizuara që

përforcojne kontrast. Nga ana histopatologjike

paraqiten në dy forma: një formë qelizore

karakteristike me zona të alternuara që

përmbajne qeliza boshtore kompakte të

quajtura Antoni tip A, dhe forma tjetër me

zona hipoqelizore të quajtura Antoni tip B.

Trajtimi përfshin heqjen kirurgjike.

Transformimi malinj është i rrallë (4,5,6).

RAPORTIMI I RASTITMeqenëse ky tumor është shumë i rrallë,

mendojme se paraqet interes klinik raportimi i

këtij rasti, nisur edhe nga pozicioni në të cilin

ishte vendosur tumori.

E sëmura M.V. 43 vjeç u paraqit në spital në

14.04.2010 me një masë shumë të madhe në

anën e majtë të qafës. Masa ishte e mirëkufizuar,

e lëvizshme dhe me nje madhësi sa një kokërr

protokalle. E sëmura ankohej për vështirësi në

gëlltitje, shqetësim i cili kishte filluar gati një vit

para se ajo të paraqitej në shërbimin tone. Për

shkak se masa rritej në madhësi dhe shtrihej drejt

murit anësor të faringut ( prapa tosilles palatine

të majtë ), vështiresia në gëlltitje sa vinte dhe

theksohej së bashku edhe me vështirësi në të

folur. Disa herë e sëmura ishte trajtuar në rreth

për tonsillit akut me antibiotikë por pa rezultat.

Fig. 1. Pamje e masës tumorale në sallën e operacionit gjatë ndërhyrjes.


REVISTA MJEKESORE

Vihet re arteria karotis majtas ( e kapur me

pincë ) e cila është e ngjitur me masën tumorale

dhe djathtas vihet re muskuli sternoklei-

domastoid.

Në ekzaminimin e qafës vihej re një masë e

lëvizshme, me kufij të rregullt që vendosej në

trikëndëshin lateral të anës së majtë të qafes. Në

orofaringoskopi vihej re masa e cila kishte

bllokuar pothuaj të gjithë hapësirën e isthmus

faucium, sa ndonjeherë të sëmurës i shkaktonte

edhe vështirësi në frymëmarrje.

Në CT-Scan rezultoi: formacion solid hipodens

parafaringeal i majtë që fillon nga vertebra

cervikale e I-VI. Deformim dhe spostim

djathtas i nazofaringut dhe spostim para dhe

lateralisht i arteries karotis.

Ndërkohë të sëmurës iu morr material për

biopsi e cila rezultoi schëannoma e hapësirës

parafaringeale.

Pas kryerjes së ekzaminimeve të domosdoshme,

e sëmura iu nënshtrua ndërhyrjes kirurgjike

nëpërmjet qafës. Gjatë ndërhyrjes u pa që masa

kishte rrethuar a. karotis interna por nuk e

infiltronte atë. Pas ekspozimit të arteries karotis,

u vendosen ligature të cilat u lanë gati për t’u

lidhur, me qëllim mënjanimin e ndonjë

hemoragjie të mundshme, që në këtë rast do

të ishte fatale për të sëmurën ( fig. 1 ). Masa u

disektua plotësisht duke e ndarë me kujdes nga

arteria karotis deri në hapësirën parafaringeale

pa u dëmtuar mukoza e faringut. Njëkohësisht

u ruajtën të gjitha strukturat nervore për rreth

masës dhe mbas ndërhyrjes e sëmura nuk pati

asnjë shenje paralize. Tumori u hoq në kufij të

shëndoshë në bllok pa demtuar asnjë strukture

nervore apo vaskulare. E ëemura është

paraqitur ëer kontroll dhe nuk ka asnjë shenjë

të rikthimit të sëmundjes.

DISKUTIMMasat në qafe përbëjnë një patologji jo shumë

të rrallë për mjekët ORL. Diferencimi i tyre

nëse kemi të bejmë me një formacion benij apo

malinj, shpesh herë është i vështirë, aq më tepër

kur këto tumore vendosen në zona të tilla si

në rastin tonë, kur masa lokalizohej në hapësirën

parafaringeale (1,2,6).. Shpesh këto masa, për

shkak të afërsisë që kanë me tonsillat palatine,

interpretohen si absese peritonsillare apo si

tonsillit akut. Ekzaminimi i kujdesshëm në

tumoret parafaringeale do të mënjanonte

shumë aksidente gjatë ndërhyrjes kirurgjike, siç

mund të jetë dëmtimi i arteries karotis, pasi në

disa raste, veçanërisht kur tentohet heqja

nëpërmjet gojës, kjo vazë e madhe mund të

hapet nëse nuk jemi të vëmendshëm dhe kur

vlerësimi preoperator ka qenë jokorrekt. Masat

në hapësirën parafaringeale kërkojne një

ekzaminim radiologjik me CT-Scan dhe

angioskaner për të parë raportin e këtyre

masave me enët e mëdha të qafës dhe shtrirjen

e masës. Megjithëse schëanomat janë forma-

cione beninje, ato mund të prekin indet fqinje

duke u shtrirë dhe ushtruar presion mbi to (4,5).

Ndërhyrja transcervikale në hapësirën para-

faringeale krijon një fushë kirurgjike të gjerë

duke bërë të mundur ekspozimin e enëve të

gjakut dhe mënjanimin e tyre nga formacioni

tumoral. Përcaktimi i origjinës se schëanomes,

nëse kjo e merr origjinën nga nervi vag. apo

glosofaring, mbështetur vetëm te shenjat klinike

është i vështirë (3,5,7). Mbizotërimi i simp-

tomave vagale si bradikardia, dobësia e

përgjithshme dhe hipotensioni mbështesin

origjinën vagale të schvanomes, ndërsa mungesa

e këtyre shenjave do ta vështirësonte këte fakt.

Pavarësisht këtyre fakteve MRI mund të

ndihmojë në zbulimin e origjinës së këtij tumori.

Kur këto tumore vendosen në trikëndëshin e

pasëm të qafës, prapa muskulit sternklei-

domastoid ka shumë mundësi që masa ta marri

origjinën nga pleksi cervical (8,9). Trajtimi i

zgjedhur për schëanomat ështe heqja kirurgjike

e tyre në kufijë të shëndoshë, dhe nëse realizohet

kjo recidivat ndodhin shumë rrallë. Për shkak

të natyrës së tyre beninje, këto tumore janë

radiorezistente.


REVISTA MJEKESORE

PËRFUNDIMEPrania e masave tumorale në qafë, pa tumor

primar në organet ORL, kërkon një ekzaminim

të kujdesshëm klinik, radiologjik dhe histo-

patologjik. Masat e rregullta të cilat në

ekzaminimet imazherike nuk përmbajne likid

në brendësi të tyre mund të sugjerojne për

schëanoma. CT-Scan dhe MRI ndihmojnë

shumë në vlerësimin para ndërhyrjes, për të

mënjanuar aksidentet me enët e mëdha të qafes.

Komprimimi i këtyre enëve pa u vënë re gjatë

ndërhyrjes kirurgjike nga kirurgu mund të

jetëme pasoja për të sëmurin.


REVISTA MJEKESORE

BIBLIOGRAFIA

1. EVANS DGR, MORAN A, KING A, SAEED S, RAMSDEN R. INCIDENCE OF NECK

SCHWANNOMA AND NEUROFIBROMATOSIS 2 IN NORTH WEST OF ENGLAND

OVER A 10 YEAR PERIOD. OTOLOGY AND NEUROOTOLOGY, 2005;26:93-7.

2. GARDNER WJ, FRAZIER CH. BILATERAL ACOUSTIC NEUROFIBROMAS: A

CLINICAL STUDY AND FIELD SURVEY OF A FAMILY OF FIVE GENERATIONS

WITH BILATERAL DEAFNESS IN THIRTY EIGHT MEMBERS. ARCHIVES OF

NEUROLOGY AND PSYCHIATRY. 1930; 23:266-302.

3. MC GAUGHRAN JM, HARRIS DI, DONNAI D, TEARE D, MC LEOD R,

WESTERBEEK R. A CLINICAL STUDY OF SCHWANNOMA IN NORTH WEST

ENGLAND. JOURNAL OF MEDICAL GENETICS.1999 ; 36: 197-203.

4. SOBEL RA, WANG Y. VESTIBULAR SCHVANNOMA: HISTOLOGICAL FEATURES

IN NEUROFIBROMATOSIS 2 AND IN UNILATERAL CASES. JOURNAL OF

NEUROPATHLOLOGY AND EXPERIMENTAL NEUROLOGY. 1993; 52:106-13.

5. EVANS DGR, HUSON SM, DONNAI D, NEARY W, BLAIR V. A CLINICAL STUDY

OF TYPE 2 NUROFIBROMATOSIS. QUARTERLY JOURNAL OF MEDICINE. 1992;

84:603-18.

6. SCHULZE KMM, HANEMANN CO, MULLER HW, HANEBERG H. TRANSDUCTION

OF WILD-TYPE MERLIN INTO HUMAN SCHWANNOMA CELLS DECREASES

SCHWANNOMA CELL GROURG AND INDUCES APOPTOSIS . HUMAN

MOLECULAR GENETICS, 2002; 11:69-76.

7. ANTINHEIMO J, SANKILA R, CARPEN O, PUKKALA E, SAINIO M. POPULATION-

BASED ANALYSIS OF SPORADIC NF3-ASSOCIATED MENINGEOMAS AND

SCHWANNOMAS. JOURNAL OF NEUROLOGY. 2000; 54:71-6.

8. KANTER WR, ELDRIGE R, FABRICANT R, ALLEN JC, KOPERBER T. CENTRAL

NEUROFIBROMATOSIS WITH BILATERAL ACOUSTIC NEUROMA. GENETIC,

CLINICAL AND BIOCHEMICAL DISTINCTIONS FROM PERIPHERAL

NEUROFIBROMATOSIS. NEUROLOGY.1980; 30:851-59.

9. WIS HART JH. CASE OF TUMORS IN THE SKULL, DURA MATER AND BRAIN.

EDINBURGH MEDICAL AND SURGICAL JOURNAL. 1822; 18:393-97.


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

T R A J T E S E


REVISTA MJEKESORE


REVISTA MJEKESORE

TË DHËNA TË PËRGJITHSHME MBI VETËVRASJET

Prof. Asc. Dr. Vuksan KOLA,

Fakulteti i Mjekësisë, Universiteti

i Tiranës, Shërbimi i Psikiatrisë, QSU “Nënë Tereza”, Tiranë

GENERAL DATA ON THE SUICIDES

Suicide has occurred since the beginning of recorded history. “Suicide” is derived from the

latin word for “eslf-murder”. If successful, it is a fatal act that represents the persons’s

wish to die. There is a range, however, between thinking about suicide and acting it out.

Some persons have ideas of suicide that they will never act upon; some plan for days, weeks,

or even years before acting; and others take their lives seemingly on impulse, without pre-

meditation.

Each year more than 1milion person die by suicide in the world. Internationally, suicide

rates range from highs of more than 25 per 100.000 persons in Scandinavia, Switzer-

land, Germany, Austria, the Eastern Europian countries (the so-called suicide belt), and

Japan, to fewer than 10 per 100.000 in Spain, Italy, Ireland, Egypt and the Nethetlands.

Men commit suicide more than four times as often as women, but they are four times more

likely to attempt suicide than men.

A state-by-state analysis of suicide in the last decade among persons between the ages of

15 and 44 revealed that New Jersey had the nation’s lowest suicide rates for both sexes.

Nevada and New Mexico had the highest rates for men, and Nevada and Wyoming had

the highest rates for women. The prime suicide site of the world is the Golden Gate Bridge

in San Francisco, with more than 800 suicides since bridge is opened in 1937.

In this article widely are described: definition and types of suicides, epidemiology, risk fac-

tors, etiology, prediction etc…

SUMMARY


REVISTA MJEKESORE

Suicidet janë ndeshur që në fillimet e historisë

së shkruar. Termi “suicid” rrjedh nga fjala latine

“suicidium” dhe ka kuptimin e kryerjes së

vetëvrasjes. Ndërprerja e qëllimshme e jetës nga

vetë personi, që përfundon me vdekjen e tij

quhet suicid ose vetëvrasje. Edwin Shneidman

(1897) e përcakton suicidin si vdekje të

qëllimshme, të vetëshkaktuar, në të cilën një

person bën përpjekje të qëllimshme, të

drejtpërdrejta dhe të vetëdijshme për t’i dhënë

fund jetës. Sipas tij suicidi lidhet me nevoja të

penguara ose të paplotësuara, me ndjenjat e

mungesës së shpresës dhe të ndihmës, me

konfliktet ambivalente midis stresit të të

mbijetuarit dhe të paaftësisë për të përballuar

jetën, me ngushtimin e opsioneve të të

perceptuarit të saj dhe të nevojës për shpëtim.

Ekziston një kufi midis të menduarit për suicid

INFORMATIONS GÉNÉRALES SUR LE SUICIDE

Le suicide est décrit depuis le début de l’histoire humaine. Le mot «suicide» vient du mot

latin «suicide». Si le suicide est réalisé, il est un geste fatal qui représente le désir d’une

personne à mourir. Il y a une limite entre la pensée et la mise en œuvre du suicide. Certaines

personnes ont des idées suicidées, qui ne s’applique jamais, des autres font des plans, des

jours, des semaines ou des années avant le suicide, et des autres font le suicide impulsivement,

sans préméditation.

Chaque année dans le monde meurent de suicide plus d’un million des personnes. Sur la

scène internationale taux de suicide varient de la plus haute avec plus de 25 pour 100.000

habitants en Scandinavie, Suisse, Allemagne, Autriche, pays d’Europe orientale (la zone

soi-disant suicide) et le Japon, moins de 10 pour 100.000 habitants en Espagne, l’Italie,

l’Irlande, l’Egypte et les Pays-Bas. Les hommes se suicident quatre fois plus que les femmes,

mais elles tentent le suicide quatre fois plus que les hommes.

L’analyse de la fréquence du suicide chez les différents Etats, pour la dernière décennie,

parmi les personnes de 15-44 ans, a révélé que New Jersey a taux national de suicide le

plus faible pour les deux sexes. Mais Nevada et Nouveau-Mexique ont le taux le plus

élevé pour les hommes. Nevada et le Wyoming ont le pourcentage le plus élevé de suicide

chez les femmes. C’est Golden Gate Bridge à San Francisco le place avec le plus grand

nombre de suicides au monde: 800 suicides de l’ouverture du pont en 1937.

L’article décrit des données très différentes sur le suicide en tant que: la définition et les

types de suicide, l’épidémiologie, les facteurs de risque, l’étiologie, la prévision etc…

RÉSUMÉ


REVISTA MJEKESORE

rreth 5-10 % e suicideve të arsyetuara,

rezultojnë me të vërtetë të tilla, mbasi jo të gjitha

të raportuarat nuk kanë të dhëna për praninë e

sëmundjeve mendore. Përgjithësisht, madje

edhe në sëmundjet somatike (p.sh., kaceri), në

bazë të vetëvrasjeve racionale mendohet se

qëndron depresioni, i cili ëshë shkaktari i

veprimit suicidal.

4) Suicidet e asistuara kanë të bëjnë me pacientë

që vuajnë nga sëmundje të rënda e të

pakurueshme, të cilët autorizojnë një “person-

kudestar “ për të marrë vendim për jetën e tyre,

kur ata vetë nuk janë në gjendje ta bëjnë një gjë

të tillë.

5) Pakt suicidal konsiderohet rënia dakord e dy

ose më shumë personave për të vdekur në të

njëjtën kohë, duke kryer suicid. Njerëz të tillë

kanë marrëdhënie të ngushta midis tyre ose i

bashkon i njëjti ideal (p.sh. dy të dashur, besimi

fetar i njëjtë).

6) Parasuicidi është një term, i cili përdoret për

të përshkruar pacientët që dëmtojnë veten e tyre,

por që zakonisht nuk dëshirojnë të vdesin. Një

veprim i tillë është quajtur vetëmutilim

(vetëgjymtim ose vetësakatim). Studimet

tregojnë se rreth 4 % e të gjithë pacientëve të

spitaleve psikiatrike dëmtojnë veten dhe raporti

femra-meshkuj është 3:1. Shpeshtësia e

vetëdëmtimit të pacientëve psikiatrikë është 50

herë më e madhe se e popullsisë së përgjith-

shme. Vetëdëmtim është gjetur në rreth 30 %

të të gjithë abuzuesve me substanca orale dhe

në 10 % të përdoruesve të tyre intravenoz të

shtruar në pavionet e abuzimit me substanca.

Shumica e tyre janë me çrregullime personaliteti

(personat e introvertuar, neurotikë dhe

armiqësorë) dhe me abuzim substancash.

Vetëdëmtimi është trajtuar si vetëdestruksion i

lokalizuar nga përdorimi i pakontrolluar i

impulseve agresive subkortikortkale.

dhe veprimit suicidal. Disa persona kanë

mendime për suicid, por kurrë nuk veprojnë;

disa bëjnë plane për suicid me ditë e javë ose

edhe me vite përpara kryerjes së veprimit; të

tjerët i japin fund jetës së tyre pa paramendim

Prandaj mund të dallohen disa kategori të

sjelljes suicidale (2,3,4,5):

1) Tentativat suicidale janë veprime për suicid

që nuk përfundojnë me vdekje. Shumica e tyre

bëhen në mënyrë impulsive, pra janë të

paplanifikuara mirë. Shpesh tentativat suicidale

janë shkarkime emocionale, prandaj mund të

shoqërohen me një ndjenjë lehtësimi. Tentativat

të tilla nganjëherë bëhen për të tërhequr

vëmendjen e të tjerëve, duke ngjallur keqardhje,

ose si formë presioni për përfitime të pameri-

tuara. Por përgjithësisht ato kanë karakter

recidivues dhe përbëjnë gjithnjë rrezik të madh

për jetën, mbasi 1-2 % e personave që bëjnë

tentativa suicidale, pas një viti përfundojnë me

vdekje nga suicidi.

2) Tentativat suicidale të dështuara konsiderohen

rastet kur një individ bën një tentativë për

suicid, por nuk e plotëson aktin e suicidit,

prandaj nuk pëson dëmtime. Në momentin e

fundit ndyshon mendje dhe heq dorë nga

vetëvrasja. P.sh., një person mbështet tyten e

revolverit në kokë me mendimin për të vrarë

veten, por menjëherë ndryshon mendim dhe e

ul armën. Tentativa suicidale e dështuar është

një kategori e re, që zë vend midis ideve

suicidale dhe tentativës suicidale.

3) Suicid i arsyetuar ose racional quhet

vetëvrasja e kryer nga një person i shëndetshëm

nga ana mendore. Pra ai nuk manifeston asnjë

lloj çrregullimi psikik, por vlerëson në mënyrë

reale se vdekja është më e preferuar se jeta,

mbasi ajo është bërë e padurueshme për shkak

të problemeve të papërballueshme ose të disa

sëmundjeve të pashërueshme, që i privojnë

autonominë dhe lirinë e tij. Mendohet se vetëm


REVISTA MJEKESORE

7) Pacientët suicidalë mund të kyejnë edhe

homocide, duke vrarë për mëshirë fëmijët ose

gruan, që t’i çlirojë nga “vuajtjet e padurue-

shme”, sepse janë të bindur se edhe ata vuajnë

si ata. Më pas vrasin edhe veten (suicidi i

ndërlikuar ose altruist). Më rrallë ndeshen rastet

kur i sëmuri vret një person tjetër, që ta dënojnë

me vdekje, mbasi i mungon guximi për të vrarë

veten (suicidet paradoksale).

Epidemiologjia e suicideveSuicidi është problem shëndetësor madhor në

të gjithë botën. Ai renditet në 10 shkaqet që

çojnë në vdekje. Është e vështirë të nxjerrësh

shifra të sakta mbi shpeshtësinë e suicideve,

sepse shumë “vdekje aksidentale” në të vertetë

janë vetëvrasje të qëllimshme por raportohen

më pak sesa ndodhin për shkak të përçmimit

social (stigmës). Nga ana tjetër vetë familjarët i

fshehin vetëvrasjet sepse kompanitë e siguri-

meve nuk paguajnë në të tilla raste. Në botë

vdesin nga suicidet 1 milion njerëz çdo vit,

mesatarisht 15/100,000 banorë. Shpeshtësia

ndërkombëtare e suicideve është prej më të

lartave, mbi 25/100,000 persona, në Skandi-

navi, Zvicer, Gjermani, Austri, në vendet e

Europës Lindore (të ashtuquajturat zona

suicidesh) dhe Japoni, deri në më pak se 10/

100,000 banorë në Spanjë, Itali, Irlandë, Egjypt

dhe Hollandë. Suicidet përgjithësisht janë më të

shpeshta se sa mesatarja kombëtare në shtetet

e perëndimit dhe më të ulta në shtetet e lindjes.

Mesatarja për Evropën është 27/100,000

banorë. Nga analiza e suicideve të dekadës së

fundit midis personave të moshave 15-44 vjeç

rezulton se Neë Jersey ka përqindjen më të ulët

të suicidve si popull për të dyja sekset, kurse

Nevada e New Mexico ka përqindjen më të

lartë për burrat dhe Nevada e Wyoming për

gratë. Vendi kryesor i suicideve në botë është

Golden Grate Bridge në San Francisco, me më

shumë se 800 suicide, që kur u hap ura në vitin

1937 (1,6,7).

Në SHBA ka më shumë përpjekje për suicid

se sa suicide të realizuara. Atje vdesin çdo vit

më shumë se 31,000 njerëz nga suicidi, ndërsa

numri i tentativave suicidale rezuton 650,000/

vit. Në këtë vend ndodhin 85 suicide në ditë,

pra rreth 1 suicid në çdo 20 minuta. Shpeshtësia

e suicideve në SHBA në shekullin e 20-të ka

qënë mesatarisht 12,5/100,000, por më a larta

është ndeshur gjatë vitit 1930 nga depresioni

madhor (17,4/100,0000). Prej 1983-1998

shpeshtësia e suicideve mbetet relativisht e

pandryshueshme, ndërsa për 15-24 vjeçarët

është rritur 2-3 herë. Suicidet radhiten tani në

shkakun e 8-të të vdekjeve në SHBA, pas

sëmundjeve të zemrës, kancerit, vdekjeve

cerebrovaskulare, sëmundjeve pulmonare

obstruktive kronike, aksidenteve, pneumonive

e gripit dhe dibetit melitus (8,9,10).

Etiologjia e suicideve

Dihet tashmë se 90 % e suicideve shkaktohen

nga çrregullmet mendore, por etiologjia dhe

mekanizmat patogjenetikë, që i çojnë njerëzit në

vetëvrasje, ende nuk janë sqaruar plotësisht.

Studimet e shumta në këtë fushë kanë arritur

të përcaktojnë faktorët e ndryshëm që ndikojnë

në kryerjen e suicideve (10,11,12,13,14,15). Ata

ndahen në: 1) faktorë sociologjikë, 2) faktorë

psikologjikë, 3) faktorë biologjikë dhe 4)

faktorë gjenetikë.

1) Faktorët sociologjikë.

Teoria Durkheim. Në fund të shek. 19 (1897,

në “Le Suicide”) sociologu francez Emile

Durkheim studioi gjërësisht ndikimin e

faktorëve social dhe kulturor mbi suicidin (1).

Në përpjekje për të shpjeguar modelet

statistikore të suicideve, Durkheim i ndau ato

në tri kategori sociale: egoistike, altruiste dhe

anomike. Suicidin egoistik e aplikonte për ata

persona, që nuk janë të integruar në ndonjë grup

social. Kështu me mungesën e integrimit në

familje, Durkheim shpjegonte se përse personat

e pamartuar janë më vulnerabël ndaj suicideve

se sa të martuarit dhe përse çiftet me fëmijë janë


REVISTA MJEKESORE

grupi më i mbrojtur prej tyre. Gjithashtu,

meqënëse personat në komunitetet rurale

(periferike) janë më të integruar në shoqëri se

sa ata në zonat urbane, rezultojnë me më pak

vetëvrasje. Sipas Durkheim, duke qenë se

protestianizmi është një fe me integrim më të

pakët se katolicizmi romak, në popullsinë

protestane ka një përqindje më të lartë suicidesh

se sa te katolikët. Ndërsa suicidin altruist

Durkheim e aplikonte për individët me

integrim të tepruar në një grup social, me të

cilin lidhet edhe prirja e tyre për suicid. Për

shëmbul, një ushtar duke qenë produkt i

integrimit të tepruar sakrifikon jetën e tij në

betejë. Kur integrimi në shoqëri është i

çrregulluar, njerëzit nuk mund të zbatojnë

normat e zakonshme të sjelljes dhe vetëvrasjet

e tyre Durkheim i konsideronte suicide

anomike. Me çrregullimin e integrimit social

spjegohet përse ndryshimet e vrullshme në

gjendjen ekonomike i bëjnë personat më të

ndjeshëm se më parë. Në teorinë Durkheim,

çrregullimi i integrimit gjithashtu shfaqet edhe

gjatë paqëndrueshmërisë sociale dhe rënieve të

përgjithshme të standardeve dhe vlerave të

shoqërisë.

2) Faktorët psikologjikë

Teoria e Frojdit. Zigmund Frojd propozoi

konceptimin e parë të rëndësishëm psikologjik

për suicidin. Ai përshkroi vetëm një pacient që

kishte bërë tentativë suicidale, por vizitoi shumë

pacientë të deprimuar. Në artikullin “Zia dhe

melankolia” Frojdi pohoi bindjen e tij se suicidi

përfaqëson një agresion të drejtuar nga brenda

kundër një objekti të dashur. Ai dyshonte në

ekzistencën e ndonjë suicidi pa një dëshirë të

mëparshme për të vrarë dikë tjetër, të represuar

në subkorteks. Sipas Frojdit njerëzit kanë

instiktin e vdekjes (“thanatos”), i cili funksionon

në kundërshtim me instiktin e jetës dhe ndërsa

shumica e njerëzve mësojnë ta drejtojnë instiktin

e vdekjes te të tjerët, personat suicidalë e

drejtojnë atë te vetja e tyre.

Teoria Meninnger.

Në punimin e tij “Burri kundër vetes” Karl

Meninger u mbështet në idetë e Frojdit. Ai e

konceptonte suicidin si homocid i invertuar, i

kryer për shkak të inatit të pacientit kundër një

personi tjetër. Kjo vrasje e invertuar drejtohet

nga vetëvetja. Meninger gjithashtu përshkroi

instinktin e vdekjes së vetëdrejtuar (koncepti i

vdekjes sipas Frojdit) dhe shtoi tri kompo-

nentët e armiqësisë në suicid: dëshirën për të

vrarë, dëshirën për t’u vrarë dhe dëshirën për

të vdekur.

Teoritë e kohëve të fundit. Sociologët e

sotëm nuk janë të bindur se suicidi lidhet me

strukturën e veçantë psikodinamike ose të

personalitetit. Ata mendojnë se mund të

mësohet shumë mbi psikodinamikën e pacien-

tëve suicidalë, nga fantazitë e tyre rreth asaj që

do të ndodhë dhe pasojave që rrjedhin nëse

kryhet suicidi. Fantazi të tilla shpesh përfshijnë

dëshirat për hakmarrje, fuqi, kontroll ose

ndëshkim; shlyerje faji, sakrificë ose dëm-

shpërblim; shpëtim ose vrasje; çlirim, rilindje,

lidhje me vdekjen ose me një jetë të re. Mundet

që pacientët suicidalë të nxjerrin në pah

fantazitë suicidale, pasi kanë humbur një objekt

të dashur ose të kenë pranuar dëmtim narcistik,

mund të përjetojnë ndjenja dërmuese zemërimi

dhe faji ose mund të identifikohen me viktimat

e suicidit.

Pacientët depresivë mund të bëjnë tentativë

suicidale vetëm se u duket sikur do të shërohen

nga depresioni. Një depresion i gjatë dhe i

maskuar mund të shkaktojë tentativë suicidale,

sidomos në qoftë se plotësohet nevoja e

pacientit për ndëshkim. Në mënyrë të njëjtë,

shumë persona suicidalë e përdorin preo-

kupimin me suicidin si mënyrë lufte kundër

depresionit të patolerueshëm dhe të qenies i

pashpresë. Në një studim të tij, Aaron Beck

tregoi se mungesa e shpresës është një prej

treguesëve më të saktë të rrezikut të gjatë për

suicid.


REVISTA MJEKESORE

3) Faktorët biologjikë.

Teoria biologjike që përpiqet të shpjegojë

mekanizmin e veprimeve suicidale është

hipoteza e uljes së nivelit të serotoninës në

SNQ. Një grup studiuesish të Institutit

Karolinska të Suedisë ishin të parët që zbuluan

se përqendrimi i ulur i metabolitit të serotoninës

(acidi 5-hidroksi-indolacetik ose 5-HIAA) në

likuorin cerebrospinal (LCS) lidhet me sjelljen

suicidale të njerëzve. Një përfundim i tillë u

arrit mbi bazën e studimeve neurokimike pas

vdekjes, të cilat zbuluan ulje të vogël të vetë

serotoninës në trungujt e trurit ose në korteksin

frontal të viktimave të suicidit. Ata ekzaiminuan

suicidet komplete te 92 pacientë depresivë, që

kishin tentuar për suicid dhe gjetën se 11 prej

tyre bënë suicid brenda 1 viti dhe nga këta 8

pacientë rezultuan me përqendrime nën

mesatare të 5-HIAA-s në LCS. Rreziku për

suicid në këtë nëngrup ishte 17 %, kurse në

nëngrupin me përqendrime mbi mesatrae të 5-

HIAA-s në LCS vetëm 7 %. Gjithashtu koha

e mbijetesës gjatë vitit të parë pas tentativës

suicidale ishte rëndësishëm më e ulur në

nëngrupin me përqendrime të ulura të 5-HIAA.

Grupi Karolinska arriti në përfundimin se

përqendrimet e ulura të 5-HIAA në LCS

parashikojnë rrezik për suicid në grupin e

pacientëve depresivë me rrezik të lartë, të cilët

kanë tentuar më parë për suicid. Përqendrime

të ulura të 5-HIAA në LCS u demonstruan

gjithashtu edhe në adolenshtët që kishin vrarë

veten.

Edhe studimet receptore pas vdekjes raportuan

ndryshime të rëndësishme në lidhjen e sero-

toninës presinaptike dhe postsinaptike te

viktimat e suicidit. Këto fakte të marra së

bashku (studimet e LCS, neurokimike dhe

receptore) mbështesin hipotezën se pakësimi i

serotoninës centrale lidhet me suicidin. Studimet

e kohëve të fundit japin të dhëna gjithashtu edhe

për ndryshime në sistemin noradrenergjik të

viktimave të suicidit.

4) Faktorët gjenetikë.

Kohët e fundit i është dhënë një rëndësi shumë

e madhe studimit të faktorëve gjenetikë që

mund të predispozojnë njerëzit për të manifes-

tuar sjellje suicidale, e cila ashtu si edhe

çrregullimet e tjera psikiatrike, priret të ketë një

shpeshtësi me të madhe brenda familjeve ose

të afërmëve të ndryshëm biologjikë. P.sh.,

suicidi i Margaux Hemingway-it në 1997 ishte

suicidi i pestë brenda katër gjeneratave të

familjes së Ernest Hemingway-it. Në pacientët

psikiatrikë, anamneza me të dhëna për suicid

në të kaluarën rrit rrezikun për tentativë

suicidale, madje suicidi komplet është grupi më

i diagnostikuar. Në mjekësi, të dhëna më

domethënëse për përfshirjen e faktorëve

gjenetikë në sëmundjet e ndryshme japin

studimet e binjakëve, të adoptuarëve dhe

studimet e gjenetikës molekulare.

Studimet e binjakëve. Një studim pilot në

vitin 1991 analizoi 176 çifte binjakësh (62

monozigotë; 114 dizigotë) në të cilët njëri nga

binjakët kishte kryer suicid. Në nëntë prej këtyre

çifteve binjakësh, kishin kryer suicid të dy

binjakët. Shtatë (11.5%) prej këtyre 9 çifteve

(konkordant për suicid) u gjetën midis 62

çifteve monozigotë, ndërsa vetëm dy çifte

(1.8%) (konkordant për suicid) u gjetën midis

114 çifteve binjakësh dizigotë. Kjo diferencë në

grupin e binjakëve për konkordancë për suicid

(11.3 kundër 1.8 %) rezultoi statitikisht e

rëndësishme (P< .01). Pra sucidet rezultojnë

më të shpeshtë në binjakët monozigotë, që kanë

material gjenetik të njëjtë. Gjatë një studimi tjetër

u grumbulluan 35 çifte binjakësh (26 mono-

zigotë, 9 dizigotë), 1/3 e të cilëve kishin kryer

suicid. Më pas u intervistuan binjakët që ishin

gjallë. Dhjetë prej 26 binjakëve monozogotë

gjallë rezultoi se kishin bërë tentativa për suicid,

kurse asnjë prej 9 binjakëve dizigotë gjallë nuk

kishtë bërë tentativë suicidale (P< .01).

Megjithëse binjakët monozigotë dhe dizigotë


REVISTA MJEKESORE

mund të kenë disa diferenca eksperiencash

gjatë zhvillimit, këto rezultate tregojnë se çiftet

e binjakëve monozigotë kanë konkordancë për

suicid dhe tentativë suicidale rëndësishëm më

të lartë, çfarë sugjeron se faktorët gjenetikë

mund të luajnë rol në sjelljen suicidale.

Studimet Amerikano-Daneze të

të adoptuarëve.

Të dhënat më domethënëse, që sugjerojnë

praninë e faktorëve gjenetikë në suicid vijnë prej

studimit të të adoptuarëve në Danimarkë.

Verifikimi i rregjistrave të shkaqeve të vdekjeve

zbuloi se 57 prej 5483 të adoptuarish në

Kopenhagë kryen suicid. Studimi i shkaqeve të

vdekjes zbuloi se 12 prej 269 kushërinjve

biologjikë të 57 të viktimave suicidale të

adoptuarëve kishin kryer vetë suicid, krahasuar

me vetëm me 2 prej 269 kushërinjve biologjikë

të 57 të adoptuarëve të kontrollit. Kjo është një

diferencë rëndësishëm e lartë për suicid midis

farefiseve të dy grupeve, që flet përsëri për rolin

e rëndësishëm të faktorëve gjenetikë në

shkaktimim e vetërasjeve.

Në një studim tjetër të 71 të adoptuarëve me

çrregullime humori, viktimat e suicidit të

adoptuarëve me krizë rrethanore ose me

përpjekje suicidale impulsive ose me të dyja,

patën më shumë të afërm biologjikë që kishin

kryer suicid sesa të grupit të kontrollit. Kjo çoi

te sugjerimi se faktorët gjenetikë, duke ulur

pragun për sjellje suicidale mund të çojnë te

paaftësi për të kontrolluar sjelljen impulsive.

Çrregullimet psikiatrike ose stresi mjedisor

mund të shërbejnë si “mekanizma fuqizimi, të

cilët ushqejnë ose nxitin sjelljen impulsive, duke

e drejtuar atë drejt përfundimit suicidal”.

Studimet gjenetike molekulare. Triptofan

hidroksilaza (TPH) është një enzimë, që

përfshihet në biosintezën e serotoninës. Është

identifikuar një polimorfizëm në gjenin e TPH

humane, i cili ka alelet U dhe L. Meqënëse

përqendrimet e ulura të 5-HIAA-s në LCS

lidhen me sjelljen suicidale, është hedhur

hipoteza se personat me sjellje të tillë mund të

kenë ndryshime në gjenet që kontrollojnë

sintezën dhe metabolizimin e serotoninës. Është

zbuluar se alkoolistët impulsivë, të cilët kanë

përqendrime të ulura të 5-HIAA-s në LCS,

kanë më shumë gjenotipe LL dhe UL.

Gjithashtu, anamneza me të dhëna për tentativa

suicidale lidhet rëndësishëm me gjenotipin e

TPH-së në të gjithë alkoolistët e dhunshëm, ku

34 prej 36 subjekteve të dhunshëm që u

përpoqën për suicid patën gjenotipe LL dhe

UL. Kështu u arrit në përfundimin se prania e

alelit L lidhet me rrezik të rritur për tentativa

suicidale.

Gjithashtu, të dhëna anamnestike për tentativa

të shumta suicidale janë ndeshur më shpesh në

subjektet me gjenotipin LL dhe më rrallë midis

atyre me gjenotip UL. Kjo çoi në sugjerimin

se aleli L lidhet me sjellje suicidale të përsëritura.

Prania e një aleli L te triptofan hidroxalaza

mund të shkaktojë kapacitet të ulur të saj për

të kaluar në 5-hidroksitriptofan gjatë procesit të

sintezës së serotoninës, pra sintetizim të

reduktuar, duke shkaktuar kështu qarkullim të

ulur qendror të serotoninës, për rrjedhim edhe

përqendrime të ulura të saj në LCS. Edhe këto

studime mbështesin hipotezën e uljes së niveleve

të serotoninës në personat suicidalë

Faktorët e rrezikut për suicid

Njohja dhe trajtimi me kompetencë profe-

sionale dhe me seriozitetin e duhur, i faktorëve

që mund të rrisin rrezikun për suicid te

personat e ndryshëm, përbën një nga detyrat

më të rëndësishme në praktikën klinike të

mjekut psikiatër si edhe të pjesës tjetër të stafit

psikiatrik. Rreziqet e kryerjes së një vetëvrasjeje

ose të një homocidi përbëjnë dy nga urgjencat

më madhore në psikiatri, mbasi ashtu si infarkti

akut i miokardit ose hemoragjia cerebrale apo

ndonjë patologji organike tjetër vdekjeprurëse,

marrin jetë njerëzish. Hapi i parë në para-

ndalimin e suicidit është njohja dhe identifikimi

i faktorëve të rrezikut, domethënë i atyre


REVISTA MJEKESORE

Pasqyra 1: Faktorët që rrisin rrezikun për suicid

Adoleshenca dhe mosha e vonë

Identiteti gjinor biseksual ose homoseksual

Sjellja kriminale

Miratimi kulturor i suicidit

Deluzionet

Gatishmëria për suicid e veçorive personale

Gjendjet martesore: i divorcuar, i ve ose beqar

Humbja ose ndarja e hershme prej prindërve

Anamneza familjare për suicid

Halucinacionet

Homocidi

Mungesa e shpresës

Hipkondria

Impulsiviteti

Axhitimi i rritur

Stresi i theksuar

Pagjumësia

Mungesa e planeve për të ardhmen

Mungesa e gjumit (për arësye të ndryshme jo

patologjike)

Letaliteti i tentativave të mëparshme

Të jetuarit vetëm

Vetëvlerësimi i ulur

Seksi mashkull

Sëmundjet dhe dëmtimi fizik

Statusi fetar protestan ose qenia pa besim fetar

Lindje fëmije kohët e fundit

Humbjet e kohëve të fundit (e të afërmëve, sociale,

profesion. ose financ.)

Fitimi sekondar nga suicidi

Patologjitë familjare të rënda

Sëmundjet psikiatrike të rënda (veçanarisht

depresionet)

Abuzimi seksual

Abuzimi me alkool ose substanca të tjera

Sinjale me qëllimim për të vdekur

Epidemitë lokale të suicideve

Papunësia

Rraca e bardhë

Pengesat për të marrë trajtim për shëndetin

mendor

Lehtësi për të siguruar mjete vdekjeprurëse

Hezitimi për të kërkuar ndihmë për shak të

stigmës

Seksi. Vlerësimi i suicideve në meshkujt dhe

femrat e të të gjitha moshave ka treguar se

burrat kryejnë vetëvrasje 4 herë më shpesh se

gratë, ndërsa gratë bëjnë 4 herë më shumë se

burrat tentativa suicidale. Një nga shpjegimet

për këtë ndryshim, lidhet me qenien më kurajozë

të burrave si edhe me mundësitë më të mëdha

fizike të tyre për të ndërtuar skemën e suicidit.

Mosha. Shpeshtësia e suicideve rritet me

kalimin e moshës. Piku i suicideve për burrat

është pas moshës 45 vjeç, kurse për gratë numri

më i madh i suicideve komplete ndeshet pas

moshës 55 vjeç. Të moshuarit kryejnë më pak

tentativa suicidale se më të rinjtë, por të rinjtë

janë më të suksesshëm në realizimin e suicideve.

Megjithëse të moshuarit përbëjnë vetëm 10%

të popullësisë totale, ata shpjegojnë 25 % të

suicideve. Përqindja e atyre mbi moshën 75

vjeç është 3 herë më e madhe se e të rinjve.

Është konstatuar se shpeshtësia e suicideve midis

të rinjve rritet shumë shpejt, veçanarisht në

meshkujt 15-24 vjeç, ndërsa te femrat e të

njëjtës grup-moshë rritet më ngadalë se sa te

meshkujt. Adoleshentët dhe adultët e rinj shpesh

përjetojnë strese, konfuzion dhe depresion për

shkak të rrethanave që ndeshen në familjet,

shkollat dhe në komunitetet e tyre. Ndjenja të

tilla mund t’i trondisin ata dhe t’i çojnë në

vlerësimin e suicidit si “zgjidhje”. Në dekadën

e fundit shpeshtësia e suicideve te burrat e

moshës 25-34 vjeç është rritur rreth 30 %.

Suicidi renditet në vendin e tretë të shkaqeve

të vdekjeve në grup-moshat 15-24 vjeç (pas

aksidenteve dhe homocideve) dhe numri i

tentativave suicidale në këtë grup-moshë shkon

1-2 milion në vit. Aktualisht më shumë suicide

ndeshen midis moshave 15-44 vjeçare.

Rraca. Një ndikim të veçantë në shpeshtësinë

e vetëvrasjeve ushtron edhe rraca njerëzore. Dy

prej tri suicideve kryhen nga meshkujt e bardhë.

Përqindja e suicideve midis të bardhëve ka qenë

rreth dy herë më e lartë se te të gjitha grupet e

faktorëve që rrisin mundësinë për të bërë

vetëvrasje, megjithëse nuk janë shkaqe të

domosdoshme. Më poshtë paraqitet lista e

faktorëve të rrezikut për suicid dhe një diskutim

mbi pjesën kryesore të tyre (15, 16, 17, 18, 19).


REVISTA MJEKESORE

tjera, por shpeshtësia e suicideve midis rracës

së zesë është në rritje e sipër

Feja. Shpeshtesia e suicideve ndryshon edhe

sipas besimeve fetare të ndryshme. Historikisht

përqindjet e suicideve midis popullsisë katolike

ka qenë më e ulët se midis protestanëve dhe

çifutëve. Bindjet kulturore ose fetare siç është,

p.sh., besimi se “suicidi është një zgjidhje e

mrekullueshme e dilemës personale”, ndikojnë

në rritjen e shpeshtësisë së vetëvrasjeve.

Statusi martesor. Martesat e fuqizuara nga

lindja e fëmijëve duket se pakësojnë rëndë-

sishëm rrezikun për suicid. Shpeshtësia e

suicideve te të martuarit është 11/100,000,

kurse për beqarët kjo shifër gadi dyfishohet, më

e madhe është në personat e ve (24/100,000),

kurse te të divorcuarit është 40/100,000. Burrat

e divorcuar (69/100,000) bëjnë shumë më

tepër suicide në krahasim me gratë e divorcuara

(18/100,000). Një variant i suicideve në familje

janë të ashtuquajtuarit suicidet përvjetor, kur

personat që kryejnë suicid e ralizojnë atë në ditën

kur kanë lindur.

Profesioni. Thuhet se përgjithësisht puna i

mbron njerëzit nga suicidi. Profesionistët,

veçanarisht mjekët, tradicionalisht konsiderohen

në rrezik më të lartë për suicid, por studimet e

fundit nuk zbuluan rrezik të rritur për suicid te

mjekët meshkuj mbi 25 vjeç në SHBA.

Shpeshtësia vjetore e suicideve të tyre rezulton

rreth 36/100.000. Ndërsa të dhëna të fundit

për Mbretërinë e Bashkuar dhe Skandinavinë

tregojnë se përqindja e suicideve për mjekët

meshkuj është 2-3 herë më e madhe se te

meshkujt e popullsisë së përgjithshme të së

njëjtës moshë. Edhe mjeket femra në SHBA

kanë rrezik më të lartë për suicid (41/100.000)

se gratë e tjera mbi 25 vjeç (12/100,000).

Studimet tregojnë se mjekët që kryejnë suicid

vuajnë nga një çrregullim mendor dhe më të

zakonshme janë çrregullimet depresive dhe

varësia nga substancat. Mjekët femra dhe

meshkuj e kryejnë më shpesh vetëvrasjen me

mbidozim substancash dhe më rrallë me armë

zjarri se sa popullsia e përgjithshme. Barnat që

i gjejnë me lehtësi, dhe njohuritë shkencore mbi

toksicitetin e tyre, janë faktorë të rëndësishëm

në realizimin e suicideve. Mjekët psikiatër

konsiderohen me rrezik më të lartë për suicid,

pasuar nga oftalmologët dhe anesteziologët.

Gjithashtu popullsi e veçantë në rrezik janë

muzikantët, dentistët, oficerët e zbatimit të

ligjeve, juristët dhe agjentët e sigurimeve. Në të

vërtetë vihet re prirja drejt një barazimi të

rrezikut për vetëvrasje midis të gjitha specia-

liteteve. Përqindja e suicideve rritet gjatë rënieve

ekonomike, kohëve me papunësi të lartë,

rënieve në nivelin e punësimit dhe gjatë luftrave.

Mënyrat. Shumica e burrave përdorin si

mënyrë vetëvrasjeje armët e zjarrit, varjen në

litar ose hedhjen nga lartësitë, kurse gratë marrin

më shpesh substanca psikoaktive me mbidozim

ose helme, por edhe përdorimi i armëve të

zjarrit është në rritje. Nga 24,672 vdekje nga

suicidi të burrave në vitin 2001, 60% ishin

realizuar me armë zjarri (Anderson and Smith

2003). Në shtetet me ligje të rrepta kontrolli të

armatimeve, përdorimi i armëve të zjarrit si

metodë suicidesh është ulur. Përgjithësisht

metoda më e zakonshme e kryerjes së suicideve

është varja.

Klima. Nuk është zbuluar ndonjë lidhje e

rëndësishme stinore me suicidet.

Sjellja suicidale e mëparshme. Tentativat

suicidale të kryera në të kaluarën janë ndoshta

treguesi më i mirë që pacienti është në rrezik

të rritur për suicid. Rreth 40 % e pacientëve

depresivë, që kryejnë suicid, kanë bërë më parë

tentativa suicidale. Rreziku për një tentativë të

dytë suicidale është më i lartë brenda tri muajve

nga përpjekja e parë. Depresioni është shkak

jo vetëm i suicideve, por edhe i përpjekjeve

serioze për suicid. Studimet tregojnë se sa më

serioze ose të rrezikshme të jenë tentativat për

vetëvrasje të të sëmurëve, aq më i madh është


REVISTA MJEKESORE

numri dhe rëndesa e simptomave depresive. Si

rrjedhojë rreziku për të kryer suicid është shumë

më i madh.

Mënyrat. Shëndeti fizik. Prania e një

sëmundje fizike te personat suicidalë ndikon

shumë në kryerjen e suicidit. Studimet pas

vdekjes tregojnë se sëmundjet fizike janë të

pranishme në 25-75 % të të gjitha viktimave të

suicidit dhe se janë faktorë kontribues të

rëndësishëm në 11-51 % të suicideve të kryera.

Kanceri i gjirit ose i organeve gjenitale u zbulua

në 70 % të grave që kryejnë suicid. Sëmundjet

e përgjithshme, që rrisin rrezikun për suicid janë

epilepsia, skleroza multiple, traumat e kokës,

sëmundjet kardiovaskulare, sëmundja Hunting-

ton, demenca dhe AIDS-i. Po kështu disa

patologji endokrine, ku futen sëmundja

Cushing, sindroma Klinefelter dhe porfiria,

lidhen me rrezik të rritur për suicid. Të gjitha

këto sëmundje lidhen me çrregullimet e

humorit. Dy sëmundje gastrointestinale, ulçera

peptike dhe ciroza hepatike, kanë rrezik të rritur

për suicid dhe të dyja ndeshen më shpesh midis

personave me varësi nga alkooli. Të njëjtin efekt

në këtë drejtim japin edhe hipertrofia e

prostatës, e trajtuar me prostatektomi dhe

insuficienca renale, e trajtuar me hemodializë.

Edhe te këto dy sëmundje mund të ndeshen

ndryshime humori.

Efektet e drejtpërdrejta të sëmundjeve orga-

nike, që kontribuojnë në shpeshtësinë e

suicideve dhe në tentativat suicidale, janë

mungesa lëvizshmërisë, veçanarisht kur aktiviteti

fizik është i rëndësishëm për profesionin ose

argëtimin; shëmtimi fizik, sidomos i grave, dhe

dhimbjet kronike të rënda. Përveç këtyre,

efektet sekondare, si ndërprerja e marrë-

dhënieve me të tjerët dhe humbja e statusit

profesional, janë faktorë prognostikë. Nga ana

tjetër, disa barna si rezerpina, kortikosteroidet,

antihipertensivët dhe disa antikancerozë që

përdoren për mjekimin e sëmundjeve të

tilla,mund të shkaktojnë depresion, i cili

nganjëherë ka mundësi të çojë deri në suicid.

Shëndeti mendor.

Pothuajse 95 % e personave që kryejnë suicid

ose bëjnë tentativa suicidale kanë një çrregullim

mendor të diagnostikuar. Rreziku për suicid i

pacientëve psikiatrikë është 3-12 herë më i lartë

se i njerëzve normalë. Faktorët psikiatrikë me

rëndësi të madhe për shkaktimin e suicideve

janë çrregullimet depresive, skizofrenia, abuzimi

me substanca dhe çrregullimet e tjera mendore.

Çrregullimet depresive përbëjnë 80 % të tyre,

skizofrenia mbi 10 % dhe demenca me

deliriumin 5 %. Rreth 25 % pacientëve me

çrregullime mendore janë gjithashtu me varësi

alkoolike, pra kanë diagnozë të dyfishtë.

Shkalla e rrezikut për vetëvrasje ndryshon në

varësi të moshës, seksit, diagnozës dhe të qenies

shtruar në spital ose në kushte ambulatore.

Pacientët psikiatrikë, femra dhe meshkuj, që

kanë qenë disa kohë shtruar në spital, kanë 5-

10 herë rrezik më të lartë për suicid se

popullsia e përgjithshme. Kjo reflekton faktin

se pacientët me çrregullime të rënda mendore

kanë prirje të hospitalizohen më shumë. Një

përqindje e vogël, por e rëndësishme e

pacientëve psikiatrikë e kryejnë suicidin ndërsa

janë të shtruar në spital. Midis pacientëve

psikiatrikë ambulatorë, periudha pas daljes është

koha kur rritet rreziku për suicid.

Ekzistojnë diferenca të rëndësishme në

shpeshtësinë e suicideve midis të rinjve dhe të

vjetërve me diagnoza psikiatrike dhe ngjarje

stresante të mëparshme. Një studim i kryer në

San Diego të Kalifornisë tregoi se abuzimit me

substanca dhe çrregullimi antisocial i persona-

litetit janë diagnozat më të shpeshta midis

personave që kryejnë suicid nën moshën 30

vjeç, kurse mbi moshën 30 vjeç janë çrregu-

llimet e humorit dhe çrregullimet kognitive.

Studimet gjithnjë e më shumë raportojnë se

pacientët psikiatrikë që kryejnë suicid priren të

jenë relativisht të rinj. Sipas një studimi mosha

mesatare e suicideve në meshkuj rezultoi 29.5

vjet dhe në gra 38.4 vjet. Kjo rënie relative

shpjegohet pjesërish me shpërthimin në moshë


REVISTA MJEKESORE

të re të skizofrenisë dhe të çrregullimit depresiv

madhor, të cilat shkaktojnë mbi gjysmën e

këtyre suicideve.

Çrregullimet depresive janë diagnozat më të

zakonshme që shoqërohen me suicide,

megjithëse përparimet psikofarmakologjike

gjatë 25 viteve të fundit mund të kenë reduktuar

rrezikun për suicid midis pacientëve depresivë.

Afërsisht 10-15 % e të sëmurëve me

depresione madhore vrasin veten gjatë jetës,

kurse 20-25 % e tyre bëjnë tentativa suicidale.

Shpeshtësia e suicideve e pacientëve me

çrregullime humori është 400/100,000 në

pacientët meshkuj dhe 180/100,000 në femrat.

Mendohet se 60 % e vetëvrasjeve kryhen nga

të sëmurë të tillë. Studimet tregojnë mbi 1/3 e

pacientëve depresivë që kryejnë suicid e

realizojnë atë brenda 6 muajve pas daljes nga

spitali, me sa duket në kushte recidive të

sëmundjes.

Rreziku për suicid është i lartë edhe midis

pacientëve me skizofreni. Mbi 10 % e tyre

vdesin nga suicidi. Në SHBA 4000 pacientë

skizofrenikë në vit kryejnë vetëvrasje. Shumica

e tyre e realizojnë atë gjatë 5 viteve të para të

sëmundjes, pra në moshë të re. Studimet e

bazuara në spitale tregojnë se simptomat

depresive, pasojë e humorit depresiv ose edhe

e depresionit postskizofrenik, janë të pranishme

në të paktën e 2/3 të pacientëve me skizofreni

që kryejnë suicid. Vetëm një përqindje e vogël

e suicideve kryhen për shkak të zërave

halucinatore ose për t’i shpëtuar deluzioneve të

persekutimit. Edhe ndërgjegjësimi i mirë i

sëmundjes, i kombinuar me ndjenat e humbjes

së shpresave e të aftësive të mëparshme dhe të

dhënat për funksionim të mirë premorbid,

rrisin rrezikun për vetëvrasje. Pas daljes nga

spitali skizofrenët mund të përjetojnë ndjenjë

fatkeqësie ose kthimin në vështirësitë e

vazhdueshme. Si rezultat ata bëhen të trishtuar,

kanë mungesën e shpresës për të ardhmen, bien

në gjendje mërzitjeje, prandaj i kryejnë më

shpesh suicidet.

Deri në 15 % e të gjithë personave me varësi

alkoolike kryejnë suicid dhe 40 % bëjnë

tentativa suicidale. Shpeshtësia e suicideve të

tyre mund të shkojë deri në 270/100,000 në

vit. Rreth 80 % e viktimave suicidale të varësisë

alkoolike janë meshkuj. Mendohet se 50-75 %

e këtyre pacientëve vuajnë nga depresioni

madhor, madje mund të ndeshen edhe

çrregullime ankthi, të personalitetit, etj. Grupi

më i madh i personave me varësi alkoolike janë

pacientët me çrregullim antisocial të

personalitetit. Studimet tregonë se pacientë të

tillë mund të kryejnë suicid, të abuzojnë me

substanca të ndryshme dhe të shfaqin sjellje

impulsive, agresive e kriminale.Rrezik i rritur për

suicid është zbuluar edhe midis abuzuesve me

substanca të tjera, sidomos me heroinë dhe

kokainë. Shpeshtësia e suicidit në persona me

varësi nga heroina është rreth 20 herë më e lartë

se e popullsisë së përgjithshme. Mundësia e

sigurimit të substancave, përdorimi intravenoz,

çrregullimi i antisocial i personalitetit shoqërues,

stili kaotik i jetës dhe impulsiviteti janë disa prej

faktorëve që i predispozojnë personat me

varësi nga substancat për sjellje suicidale,

sidomos kur ata janë disforikë, depresivë ose

të intoksikuar.

Afërsisht 3- 9 % e personave me çrregullime

personaliteti kryejnë vetëvrasje, domethënë 7

herë më shpesh se sa popullsia e përgjithshme.

Çrregullimet e personalitetit mund të ndikojnë

në shtimin e sjelljeve suicidale duke shërbyer si

faktor predispozues për çrregullime mendore

të rënda (çrregullime agresive ose varësi nga

alkooli), duke shkaktuar vështirësi

marrëdhëniesh dhe përshtatjeje sociale si dhe

precipituar ngjarje jetësore të padëshirueshme,

duke dëmtuar aftësinë për t’u përballur me

çrregullimet fizike e mendore si dhe krijuar

konflikte me personat që i rrethojnë (anëtarët

e familjes, mjekët, etj). Në vetëvrasje

përfundojnë më shpesh personat me

çrregullime personaliteti të tipit kufitar,

shmangës, antisocoial (5 %) dhe skizoid.


REVISTA MJEKESORE

Pasqyra 2: Vlerësimi i rrezikut për suicid

Variablet Rrezik i lartë Rrezik i ulur

Profili demografik e social

Mosha Mbi 45 vjeç Nën 45 vjeç

Seksi Mashkull Femër

Statusi martesor I divorcuar ose i ve I martuar

Punësimi I papunë I punësuar

Marrëdh. me njerëzit Konfliktuale Të qëndrueshme

Sfondi familjar Kaotik ose konfliktual I qëndrueshëm

Shendeti

Fizik Sëmundje kronike Shëndet i mirë

Hipokondriak Ndjehet i shëndetshëm

Marrje e tepërt e barnave Marrje e pakët e barnave

Mendor

Depresion i rëndë Depresion i butë

Psikozë Neurozë

Çrreg. i rëndë personal. Personalitet normal

Abuzim me substanca Përdorues i zakonshëm

I pashpresë Optimist

Aktiviteti suicidal

Ideacion suicidal I shpeshtë, intensiv, i zgjatur Jo i shpeshtë, intesitet i ulur,

kalimtar suicidale të shumta

Tentativa suicidale e parë

E planifikuar Impulsive

Shpëtimi i vështirë Shpëtimi i mundur

Tentativa suicidale të pasuksesshme bëhen

afërsisht nga 20 % e pacientëve me çrregullime

paniku ose fobi sociale. Kur pacientët të tillë

vuajnë njëkohësisht edhe nga depresioni rreziku

për të realizuar vetëvrasjen rritet.

Faktorët mbrojtës

Janë identifikuar disa faktorë mbrojtës të

njerëzve nga rreziku për suicid, të cilët janë:

1) kujdesi klinik efektiv për çrregullimet mendo-

re, fizike dhe për abuzimin me substanca.

2) lehtësia për të siguruar një sërë ndërhyrjesh

dhe mbështetjesh klinike të nevojshme.

3) mbështetja familjare dhe komunitare.

4) mbështetje të vazhdueshme nga kujdesi

shëndetësor dhe mendor.

5) aftësitë në zgjidhjen e problemeve, konflikte-

ve dhe reagimi jo i dhunshëm ndaj debateve.

6) bindjet kulturore dhe fetare që dekurajojnë

vetëvrasjet dhe mbështesin instinktin e vetë-

mbrojtjes (20,21).

Parashikimi i suicideve

Parashikimi sa të jetë e mundur i rrezikut për

të kryer vetëvrasje nga njerëz të ndryshëm ka

një rëndësi të veçantë, sepse mundësitë e

parandalimit janë më të mëdha. Në këtë mënyrë

stafi psikiatrik mund të ndodhet një hap

përpara veprimeve të personave suicidalë.

Klinicistët duhet të vlerësojnë rrezikun e

pacientëve për vetëvrasje mbi bazën e

ekzaminimit klinik. Faktorët që ndikojnë në

kryerjen e suicideve ndahen në faktorë me rrezik

të lartë dhe faktorë me rrezik të ulur. Me rrezik

të lartë janë mosha mbi 45 vjeç, seksi mashkull,

varësia alkoolike, sjellja e dhunshme, tentativa

suicidale e mëparshme dhe shtrimet në spitale

psikiatrike. Parashikuesit që lidhen me rrezikun

për suicid (22) paraqiten në pasqyrën e

mëposhtme.


REVISTA MJEKESORE

Sjellja parasuicidaleDisa persona, që janë duke planifikuar kryerjen

e vetëvrasjes, kanë një sjellje të veçantë, e cila

po të analizohet me kujdes mund të çojë në

zbulimin e disa tipareve që të bëjnë të dyshosh

për rrezikun e afërt të veprimeve suicidale. Një

sjellje e tillë konsiderohet presuicidale dhe ka

këto shënja: 1) të përmendurit e shpeshtë të

aktit të vetvrasjes; 2) përpjekjet e mëparëshme

për suicid; 3) ndryshimet e menjëhershme dhe

të theksuara të sjelljes; 4) të braktisurit pa shkak

i shkollës, i punës, i shokëve ose miqve, i

aktiviteteve dhe shpërndarja e pasurisë perso-

nale si dhe 5) lënia me shkrim e amaneteve ose

arësyeve të vetëvrasjes (1,4).

Qëndrimi ndaj vetëvrasjeveQëndrimi ndaj vetëvrasjeve, në varësi nga koha

dhe kulturat, varion nga dënimi deri në

tolerancë, madje deri në ligjërimin e tyre. Ka

rryma të ndryshme në botë që mbrojnë idenë

se suicidi është një “veprim i arsyeshëm”, një e

drejtë e njeriut për të vendosur se kur duhet të

vdesë. Kundërshtarët e të drejtës për të kryer

vetëvrasje, sidomos teologët kristianë e

argumentojnë qëndrimin e tyre me bindjen se

vetëvrasja është në kundërshtim me prirjen e

natyrshme të njerëzve për të jetuar, se një njeri

nuk ka të drejtë ta privojë shoqërinë nga prania

dhe veprimtaria e tij dhe se njeriu i përket Zotit,

prandaj vetëm ai mund të vendosë se kur është

koha për të vdekur. Akoma më e papranue-

shme është vetëvrasja për një pacient, të cilin e

shtyn sëmundja mendore drejt suicidit. Pra ai

nuk ka logjikën normale për të gjykuar mbi

jetën e tij. Me gjithë këto në vitin 1993, në 47

shtete të SHBA-së, u vu në zbatim ligji në

mbrojtje të dëshirës për të vdekur të personave

që vuajnë nga sëmundje të pakurueshme ose

duke autorizuar një person-kujdestar për të

marrë vendim për jetën e tyre, kur ata vetë nuk

janë në gjendje ta bëjnë (suicidet e asistuara).

Kurse në vitin 1998, në Hollandë u aprovua ligji

i eutanazisë (1,9,18).

Dëshirë e qartë për të vdekur Dëshirë kryesore për ndryshim

Komunikimi i brendshëm Komunikim i jashtëm

( vetëfajësim) (zemërim)

Metoda vdekjeprurëse dhe Metoda me letalitet të vogël

e mundshme dhe me mundësi të pakët

Rezervat personale Arritje të pakta Arritje të mira

Autoskopia e dobët Autoskopia e plotë

Afekti i kontrolluar keq Afekti i kontrolluar mirë

Marrëdhënie të varfra Marrëdhënie të mira

I izoluar socialisht Socialisht i integruar


REVISTA MJEKESORE

BIBLIOGRAFIA

1. KAPLAN & SADOCK ’S: SUICIDE . SYNOPSIS OF PSYCHIATRY: BEHAVIORAL SCIENCES , CLINICAL

PSYCHIATRY. 9-TH EDITION, © 2003, PHILADELPHIA , USA, 913-22.

2. HAWTON K. ET AL . : SUICIDE AND ATTEMPTED SUICIDE IN B IPOLAR D ISOREDR :A SYSTEMATIC

REVIEW OF RISK FACTORS.J. CLIN PSYCHIATRY 2005;66:693-704.

3. O’CARROLL ET AL.SUICIDE CONTAGION AND THE REPORTING OF SUICIDE :RECOMMENDATIONS FROM

A NATIONAL WORKSHOPP-MMWR RECOMM REP.1994;43 (RR-9):9-17.

4. SIMEONN D.: SELF-INJURIOUS BEHAVIOR-IN: CLINICAL MANUAL OF IMPULSE CONTROL DISORDERS

(HOLLANDER E., ET AL EDS ),2006;63-87.

5. SZANTO K. ERT AL.: INDIRECT SELF-DESTRUCTIVE BEHAVIOR AND OVERT SUICIDALITY IN PATIENTS

WITH COMPLICATED GRIEF. J. CLIN. PSYCHIATRY 2006-67:233-34.

6. MANN J.J.: A CURRENT PERSPECTIVE OF SUICIDE AND ATTEMPTED SUICIDE. ANN INTERN. MED.

2002; 136:302-11.

7. TONDO L., ET AL.: SUICIDE RATES IN RELATION TO HEALTH CARE ACCESS IN THE UNITED STATES;

AN ECOLOGICAL STUDY. J. CLIN PSYCHIATRY 2006;67:517-23.

8. BECK A.T. ET AL.: HOPELESSNESS AND EVENTUAL SUICIDE : A 10-YEAR PROSPECTIOVE STUDY OF

PATIENTS HOSPITALIZED WITH SUICIDAL IDEATION. AM. J. PSYCHIATRY 1985;142:559-63.

9. MILLER A. ET AL.: HOUSEHOLD FIREARM OWNERSHIP AND SUICIDE RATES IN THE UNITED STATES.

EPIDEMIOLOGY 2002;13:517-24.

10. BERTOLOTO J.M. ET AL . : SUICIDE AND MENTAL DISORDERS : DO WE KNOW ENOUGH? BR . J.

PSYCHIATRY 2003;183:382-83.

11. CHISTI ET AL . : SUICIDE MORTALITY IN THE EUROPEAN UNION . EUR . J. PUBLIC HEALTH

2003;13:108-114.

12. ROY A ET AL . : THE GENETICS OF SUICIDAL BEHAVIOR . IN : HAWTON K. ET AL . EDS . THE

INTERNATIONAL HANDBOOK OF SUICIDE AND ATTEMPTED SUICIDE . CHICHESTER , UK, WILEY ;

2000:209-21.

13. VALTONEN ET AL.SUICIDAL IDEATION AND ATTEMPTS IN BIPOLAR I AND II DISORDERS. J. CLIN.

PSYCHIATRY 2005;66:1456-462.

14. SLABY AE.: OUTPATIENT MANAGEMENT OF SUICIDAL PATIENTS IN THE ERA OF MANAGED CARE.

PRIM. PSYCHIATRY: 1995: APR . 43, WITH PERMISSION .

15. DALTON E.J. ET AL.: SUICIDE RISK IN BIPOLAR PATIENTS : THE ROLE OF COMORBID SUBSTANCE

USE DISORDERS. B IPOLAR DISORDER 2003;5:58-63.

16. DE HERT ET AL.: RISK FACTORS FOR SUICIDE IN YOUNG PEOPLE SUFFERING FROM SCHIZOPHRENIA:

A LONG-TERM FOLLOW UP STUDY. SCHIZOPHRENIA RES. 2001;47:127-34.

17. ISOMETSA E.T. ET AL.: SUICIDE AMONG SUBJECTS WITH PERSONALITY DISORDERS. AM. J. PSYCHIATRY

1996;153:667-73.

18. JAMISON K.R.: SUICIDE AND BEHAVIOR DISORDER . J. CLIN. PSYCHIATRY 2000; 61 (SUPPL 9):

47-51.

19. LEVERICH G.S. ET AL.: FACTORS ASSOCIATED WITH SUICIDE ATTEMPTS IN 648 PATIENTS WITH

BIPOLAR DISORDER IN THE STANLEY FOUNDATION BIPOLAR NETWORK. J. CLIN. PSYCHIATRY 2003;

64:506-15.

20-GOLDSMITH S .K. ET AL . : REDUCING SUICIDE : A NATIONALE IMPERATIVE. WASHINGTON DC:

NATIONAL ACADEMIES PRESS ; 2002.

21. MANN J.J. ET AL .: SUICIDE PREVENTION STRATEGIES. JAMA, 2005;294.N16.

22. ADAM K: ATEMPTED SUICIDE , PSYCHIATR . CLIN . NORTH . AM., 1985; 8:183.

re vista 2011

Documents

les antcdents familiaux

cancer du poumon

developing lung cancer

qendrave shndetsore

lung cancer

family history

mbulesa vaksinale

les femmes