rdch uq,h m%;sm;a;sh iy rdch uq,h lghq;= r · cfha wd∞hu wfmalais; m%udkhg jvd wvq ùu iy rcfha...
TRANSCRIPT
rdcH uQ,H m%;sm;a;sh iy rdcH uQ,H lghq;=
6r cfha wd∞hu wfmalaIs; m%udKhg jvd wvq ùu iy rcfha úhou by< hEu fya;=fjka rdcH uQ,H
ldr®hidOkh 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° miqnEulg ,la jQ w;r" whjeh ys`.h mq`M,aùu" m%d:ñl fYaIh h<s ysÛhla njg m;aùu iy fkdmshjQ rdcH Kh m%udKfhys by< hEula fuu
ld,h ;=< ° is≥ úh' n≥ iy n≥ fkdjk wd∞hï kdñl jYfhka iy o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i wvq ùfuka rcfha wd∞hï /ia ls¯u jir ;=< ° my< .sfhah' 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° rcfha wd∞hu weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i" 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s ishhg 7'5 isg ishhg 6'7 olajd wvq úh' 2017 wxl 24 ork foaYSh wdodhï mk; M,odhS f,i ls%hd;aul ls¯u fya;=fjka wdodhï n≥ u.ska ,o wd∞hu ie,lsh hq;= f,i by< .sh o" fm!oa.,sl jdyk wdkhk by< hEu wju ls¯u i|yd mkjkq ,enQ m%;sm;a;s l%shdudr®." mdial= b˙∞ m%ydrj,ska miq wdr®:ßl l%shdldrlïj, is≥ jQ my< hEu iy 2019 whjeh u.ska m%ldYhg m;a lrk ,o we;eï wd∞hï fhdackd l%shd;aul ls¯fï ° is≥ jQ m%udoh hkd†h wd∞hï ldr®hidOkh ≥r®j, ùu i|yd m%Odk jYfhka fya;= úh' fï w;r" m%Odk jYfhka rcfha mqkrdjr®;k úhou by< hEu fya;=fjka" 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° rcfha úhoï iy Y=oaO Kh°ï weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i miq.sh jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s ishhg 10'7 isg ishhg 11'1 olajd jeä úh' fmd,S f.ùïj, ie,lsh hq;= jeäùu iy iykdOdr yd mejereï i|yd jeä ms˙jehla ±¯u fya;=fjka weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i mqkrdjr®;k úhou jeä úh' fuys m%;sM,hla f,i" rcfha ksr®-b;=reï ms<sìUq flfrñka" rcfha wd∞hu yd jr®;k úhou w;r mr;rh oelafjk jr®;k .sKqfï ysÛh" i,ld n,k ld,m˙Éf√oh ;=< ° weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s ishhg 1'0 isg ishhg 2'0 olajd jeä úh' rcfha wd∞hu wvq ùu iy rcfha mqkrdjr®;k úhou jeäùu;a iu`." rdcH whjeh ls%hdld˙;ajfha jr®;udk ;;a;ajh fmkakqï lrk wd∞hu yd fmd,S fkdjk úhoï w;r mr;rh tkï m%d:ñl fYaIh" weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °" miq.sh jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha jdr®;d l< ishhg 0'3 l w;s˙la;hg idfmalaIj ishhg 0'8 l ysÛhla jdr®;d lrk ,°' fï w;r" m%d.aOk úhou iy Y=oaO Kh °ï weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° ishhg 2'4 olajd iqΩ jYfhka jeä úh' 2019 jifr® m<uq udi y; ;=<° whjeh fYaIh weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s ishhg 3'2 isg ishhg 4'4 olajd jeä úh' whjeh ys`.h mq`M,a ùu by< Kh .ekSï i|yd fya;= jQ w;r" tys m%;sM,hla f,i" fkdmshjQ rdcH Kh 2018 jifr® wjidkhg meje;s remsh,a ì,shk 11"978 isg 2019 cQ,s wjidkh jk úg remsh,a ì,shk 12"646 olajd jeä úh' jifr® m<uq udi y; ;=< ° meje;s ukao.dó rdcH uQ,H ldr®hidOkh fya;=fldg f.k m%Odk rdcH uQ,H fYaIhka 2019 jifr® ° wfmalaIs; b,lal fj; <`.d ùu ;rula wiSre jkq we;' tfia jqjo" uQ,sl weia;fïka;=j,g idfmalaIj 2019 jifr® ° iqΩ m%udKhl m%d:ñl w;s˙la;hla <`.d lr .ekSug rch wfmalaId lrk w;r" whjeh ys`.h iy jr®;k .sKqfï fYaIh wfmalaIs; weia;fïka;=j,ska ;rula wm.ukh jkq we;' fuu miqìu ;=<" b,lal.; rdcH uQ,H tald.%;dj <`.d lr.ekSu i|yd n≥ cd,h mq`M,a ls¯u" n≥ wkql+,;dj by< kexùu iy n≥ m˙md,kh jeä†hqKq ls¯u wruqKq lr.;a m%;sixialrK ld,Skj l%shd;aul ls¯u jeo.;a jkq we;' tneúka" b†˙fha ° meje;aùug kshñ; ue;sjrK yuqfõ rdcH uQ,H úkh mj;ajd f.k hEu i|yd wfmalaIs; rdcH uQ,H
b,lal i|yd wkq.; ùug rch olajk lemùu b;d jeo.;a fõ'
6
82
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2019 iqúfYaI is≥ùï iy 2020 wfmalaIdjka
uqo,a i|yd Y%S ,xldfjka msg; hï ;eke;af;l=g
f.jkq ,nk Kh fmd,sh wd∞hï noafoka ksoyia
lrkq ,nk w;r" wfkajdisl iud.ula úiska ish
md,l fyda md,s; iud.ula fj; ,nd fok Kh
uqo,a i|yd fuu n≥ ksoyia ls¯u w∞< fkdfõ'
fuhg wu;rj" ´kEu fkajdisl mqoa.,fhl=g
f.jkq ,nk uilg remsh,a 50"000 fkdblaujk
rdcHNd. f.ùï iy l=,S f.ùï" ;lafiare jr®Ihla
i|yd remsh,a 500"000 l Wm˙uhlg hg;aj r|jd
.ekSfï noafoka ksoyia flfrkq we;'
÷ uqo,a mk; i|yd 2019 whjeh u`.ska fhdackd l<
ixfYdaOk 2019 Tlaf;danr® udifha ° mdr®,sfïka;=j
úiska wkqu; lrk ,°' rdcH wd∞hu by< kexùu
fukau by< hk wdkhk úhou iSud ls¯u wruqKq
lrf.k" tka‚ka Od˙;djh ms<sn|j fkdi,lñka"
fudagr® jdykfha jákdlu muKla wod< jk m˙†
iqfLdamfNda.S noao ixfYdaOkh lrk ,°' fuys °
wdkhksl fudagr® jdyk i|yd ms˙jeh" rlaIK yd
m%jdyk l=<sh u; .Kkh lrkq ,nk jákdlu
iy foaYShj tl,ia lrk ,o fudagr® jdyk i|yd
ksIamdok ñ, Ndú;d lrkq ,nhs' ;jo" 2019
foieïnr® 01 jk †k isg n,meje;afjk m˙†
ldnka noao bj;a flfrkq we;' fuhg wu;rj"
úoHq;a uqo,a yqjudre ldâm;a Ndú;d lr NdKav yd
fiajd ñ, ° .ekSu i|yd úfoaYhkag lrkq ,nk
f.ùï u; ishhg 3'5 l úfoaY jd◊c .kqfokq
u; wh noaola mkjk ,°' úfoaY jd◊c .kqfokq
u; wh noao ls%hd;aul jk †kh uqo,a wud;Hjrhd
úiska .eiÜ ksfõokhla u.ska m%ldY lrkq we;'
÷ jir ;=< °" ksIamdok n≥j,g w∞< ixfYdaOk
lsysmhla is≥ lrk ,o w;r" wêl f,i by< hñka
meje;s fudagr® jdyk wdkhkh iSud ls¯u ;=<ska
f.jqï fYaIh u; jk mSvkh wju lr .ekSu iy
fi!LHuh fya;+ka u; me◊ rildrl mdk jr®.
yd ≥ïjeá Ndú;h wffOr®hj;a ls¯u ta i|yd
m%Odk jYfhka fya;= úh' 2019 whjehg wkqj"
tka‚ka Od˙;djh >k fikaàógr® 2"000 g wvq
fudagr® jdyk u; jk ksIamdok noao 2019 udr®;=
06 †k isg n,meje;afjk m˙† by< kxjk ,°'
flfia fj;;a" md˙i˙l jYfhka ys;lr m%jdyk
ud†,s m%jr®Okh ls¯u i|yd úoHq;a r:jdyk
u; jk ksIamdok noao wvq lrk ,°' fï w;r"
ksIamdokfhys wvx.= iSks m%udKh u; mokïj"
rdcH uQ,H m%;sm;a;s ls%hdudr®.
÷ 2019 jifr® ° rdcH uQ,H m%;sm;a;sh" wd∞hï tla/
ia ls¯fï wfmalaIs; by< hEu ;=<ska whjeh
ys`.h iy fkdmshjQ rdcH Kh m%udKh ;sridr
f,i wvq ls¯u flfrys fhduq úh' 2019 jir
i|yd whjeh ys`.h iy rdcH Kh m%udKh
ms<sfj<ska o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i ishhg
4'4 la iy ishhg 82'6 la f,i weia;fïka;=
lr we;' 2019 whjeh u`.ska fhdackd l< m˙†
jifr® m<uq udi y; ;=<° fudagr® jdyk yd
mdk jr®. u; jk ksIamdok n≥ ixfYdaOkh
ls¯u iy .dia;= yd wh ls¯ï by< kexùu we;=`M
m%;sm;a;s l%shdudr®. lsysmhla l%shd;aul lrk ,°'
flfia jqj;a" foaYSh wd∞hï mk;g ixfYdaOk
is≥ l< hq;= we;eï fhdackd b†˙fha ° l%shd;aul
l< hq;=j we;' úhoï wxYh ie,lSfï °"
m%d.aOk úhoïj,ska fldgila b;s˙lss¯ï f,i
y∫kd .ekSu;a" úfYaIfhkau ú≥,sh" ≥rl:k
fiajd" c, iemhqu" bkaOk m˙fNdackh"
,smsøjH hkd° úhoï ;dr®lSlrKh ls¯u ;=<ska
mqkrdjr®;k úhoï wvq lr .ekSu i|yd úhoï
ork rdcH wdh;kj,g udr®f.damfoaY ksl=;a ls¯u
u.ska rcfha úhou wvq lr .ekSug l%shdudr®.
.kakd ,°'
÷ 2019 whjeh u`.ska fhdackd l< n≥ ksoyia ls¯ï
,nd °u i|yd foaYSh wd∞hï mk;g is≥ l< hq;=
ixfYdaOk läkñka l%shd;aul ls¯ug wfmalaIs;h'
Y%S ,xld ixjr®Ok ne∫ïlr o we;=<;aj úfoaYSh
jHjydr uqo,ska ksl=;a lrk ,o iaffj¯;aj
ne∫ïlr u; hï fkajdisl ;eke;af;l= úiska
Wmhkq ,nk fmd,S wd∞hu iy uQ,H wdh;khl
mj;ajdf.k hkq ,nk ;ekam;= .sKqï u; jhi
wjqre≥ 18 g wvq <uqka úiska Wmhkq ,nk fmd,S
wd∞hu uilg remsh,a 5"000 l Wm˙uhlg hg;aj
wd∞hï noafoka ksoyia flfrkq we;' ;jo"
wfkajdisl úfoaYSh jHjydr .sKqï fyda fkajdisl
úfoaYSh jHjydr .sKqï u; ´kEu mqoa.,fhl=
úiska Wmhkq ,nk fmd,S wd∞hu jir myl
ld,hla i|yd o" foaYSh fyda úfoaYSh jHjydr
uqo,ska ksl=;a lrk ,o iaffj¯;aj ne∫ïlr u;
hï wfkajdisl mqoa.,fhl= úiska Wmhk wd∞huo
wd∞hï noafoka ksoyia flfrkq we;' ;jo"
Y%S ,xldfõ hï ;eke;af;l=g imhk ,o Kh
6
83
rdcH uQ,H m%;sm;a;sh iy rdcH uQ,H lghq;=
mdk jr®. i|yd jk ksIAmdok noao by< kxjk
,°' ;jo" 2019 udr®;= 06 jk †k isg n,meje;afjk
m˙† ≥ïjeá iy foaYShj ksIamdokh lrkq ,nk
u;ameka i|yd jk ksIamdok n≥ by< kxjk ,°'
jdr®Isl WoaOukh iy rfÜ o< foaYSh ksIamd†;fha
jr®Okh ie,ls,a,g f.k" or®Ylhla u; mokïj
w∞< ksIamdok n≥j, wju jdr®Isl jeä ùu
;SrKh lrkq ,nhs' óg wu;rj" 2019 udr®;= ui
isg n,meje;afjk m˙†" wdkhksl wrlal= u;
jk ksIamdok noao by< kxjk ,°'
÷ wka;r®cd;sl ñ, .Kkaj, úp,khkag iu.dój
wdkhk n≥ jHqyfhys fjkialï is≥ l< w;r
foaYSh ksIamdolhska wdrlaId ls¯u i|yd úfYaI
fj<| NdKav noao j˙ka jr ixfYdaOkh lrk
,°' 2019 cQks udifha ° fmg%,a ^92 TlafÜka&
wdkhk u; jQ wdkhk ;Sre n≥ iykh ,Sgrhg
remsh,a 19 isg ,Sgrhg remsh,a 18 olajd wvq l<
w;r 2019 iema;eïnr® udifha ° th ;j≥rg;a
,Sgrhg remsh,a 17 olajd wvq lrk ,°' 2019 cQks
udifha ° iqms˙ ãi,a wdkhk u; jQ wdkhk
n≥ ,Sgrhg remsh,a 10'55 isg ,Sgrhg remsh,a
15 olajd jeä l< w;r ,Sgrhg remsh,la jQ
;Sren≥ iykh 2019 cQ,s udifha ° bj;a lrk
,°' fï w;r" 2019 cQ,s ui w. jk úg fmg%,a
^95 TlafÜka& iy iq≥ ^Tfgda& ãi,a i|yd jk
wdkhk n≥" ms<sfj<ska" ,Sgrhg remsh,a 35 la
iy ,Sgrhg remsh,a 5'85 la úh' fï wkqj" 2019
iema;eïnr® ui w. jk úg" iq≥ ãi,a" iqms˙ ãi,a"
fmg%,a ^92 TlafÜka& iy fmg%,a ^95 TlafÜka&
wdkhkh i|yd jk wdkhk n≥" ms<sfj<ska"
,Sgrhg remsh,a 2'85 la" ,Sgrhg remsh,a 15 la"
,Sgrhg remsh,a 18 la iy ,Sgrhg remsh,a 35 la
úh' fuhg wu;rj" wxl 2113$2 ork w;súfYaI
.eiÜ ksfõokh hgf;a" mdkSh fkdjk t;fkda,a
uOHidr iy ghr® áhqí i|yd jk wdkhk n≥
jeä l< w;r" f.da-ldr®Ü u; jk wdkhk
noao bj;a lrk ,°' ;jo" wdkhksl NdKav
261 la i|yd w∞< jk tall wdkhk noao ishhg
10 lsska by< kxjkq ,eîh' ;jo" foaYSh
ksIamdolhska wdrlaId ls¯u i|yd W∫" wr®;dm,a"
rg b¢ ^wÆ;a iy úh<s&" wÆ;a f∞vï" wÆ;a
wem,a iy t<jΩ f;,a wdkhkh i|yd wh l<
úfYaI fj<| NdKav noao jeä lrk ,°' foaYSh
fjf<|fmd< ;=< ñ, úp,k wvq ls¯u i|yd
fndïnhs `MEKq iy b˙`.= wdkhkh i|yd wh
l< úfYaI fjf<| NdKav noao wvq lrk ,°'
;jo" cd;Hka;r fjf<|du ,sys,alrKh i|yd
jk rcfha m%;sm;a;sh yd iu.dój" 2019 udr®;=
udifha ° NdKav jr®. 25 la i|yd jk fiia noao
bj;a l< w;r jrdh yd .=jkaf;dgqm< ixjr®Ok
noao wod< jk f;dard .;a wdkhksl NdKav
lsysmhla i|yd n≥ ksoyia ls¯ï yd iyk∞hS n≥
wkqmd;sl mkjkq ,eîh'
÷ wd∞hï W;amdokh by< kexùu i|yd 2019
whjeh u.ska fhda‚; m˙† .dia;= yd wh ls¯ï
ixfYdaOkh lrk ,°' ta wkqj" idudkH moku
u; úfoaY .uka n,m;% ieliqï .dia;=" y†is
moku u; úfoaY .uka n,m;% ieliqï .dia;=
iy fjkia ls¯ï .dia;=" ms<sfj<ska" remsh,a 500"
remsh,a 5"000 iy remsh,a 500 ne.ska remsh,a 3"500"
remsh,a 15"000 iy remsh,a 1"000 olajd jeä fl˙◊'
wxl 2116$62 ork w;súfYaI .eiÜ ksfõokh
u.ska 2019 udr®;= udifha ° wm.uk noao tla
u.sfhl= i|yd t'c'fvd,r® 60 olajd t'c'fvd,r®
10 lska jeä fl˙◊' flfia fj;;a" ixpdrl
fÈa;%hg wkq.%y ±laùfï wruq◊ka hq;=j" 2019
wf.daia;= udifha ° ksl=;a l< wxl 2134$5 ork
w;súfYaaI .eiÜ ksfõokh u.ska by< kexjQ
wm.uk noao n,d;aul jk †kh 2020 fmnrjd˙
01 f,i ixfYdaOkh lrk ,°' fuhg wu;rj"
re‚fkda (rudjino) yer wfkl=;a iQ≥ jHdmdr
mj;ajdf.k hEu fjkqfjka wh lrkq ,nk
jdr®Isl .dia;=j remsh,a ñ,shk 200 isg remsh,a
ñ,shk 400 olajd by< kexùug;a" re‚fkda iQ≥
jHdmdr mj;ajdf.k hEu fjkqfjka remsh,a
ñ,shkhl jdr®Isl .dia;=jla mekùug;a" leisfkda
i|yd jk we;+<;a ùfï .dia;=j tla mqoa.,fhl=g
t'c' fvd,r® 100 isg tla mqoa.,fhl=g t'c' fvd,r®
50 olajd wvq ls¯ug;a 2019 whjeh u.ska fhdackd
lrk ,°'
÷ n≥ moku mq`M,a ls¯u yd n≥ wkql+,;dj by<
kexùu ;=<ska wd∞hï tla/ia ls¯ï by< kxjd
.ekSu i|yd n≥ m˙md,kh Yla;su;a ls¯ug jir
;=<° wLKavj lghq;= lrk ,°' 2017 wxl 24 ork
foaYSh wd∞hï mkf;ys wka;r®.; úêúOdk we;=<;a
ls¯u i|yd" foaYSSh wd∞hï fomdr®;fïka;=j ;=<
ia:dms; lr we;s wd∞hï m˙md,k l<ukdlrK
6
84
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2019 iqúfYaI is≥ùï iy 2020 wfmalaIdjka
f;dr;=re moaO;sh jeä†hqKq lrk ,°' wd∞hï
m˙md,k l<ukdlrK f;dr;=re moaO;sh u.sska
wdr®:ßl fiajd .dia;=" uqoaor n≥ iy TÜgq yd iQ≥
n≥ yer wfkl=;a ishÆu n≥ jr®. wëlaIKh
lrkq ,nhs' jir ;=<°" uQ,H fiajd u; jk tl;=
l< w.h u; n≥ iy mqoa., wd∞hï n≥ i|yd
,shdm†xÑ ùï wd∞hï m˙md,k l<uKdlrK
f;dr;=re moaO;shg we;=<;a lrk ,°' fuu
moaO;sh iïnkaOfhka uyck ±kqïj;aNdjh
by< kexùu i|yd jevigyka lsysmhla l%shd;aul
lrk ,°' fuu moaO;sh mqΩ,aj ls%hd;aulùu
yd kj ,shdm†xÑ ùï fya;= fldgf.k 2019
ckjd˙ isg cQQ,s olajd ld,m˙Éf√oh ;=< °
foaYSh wd∞hï fomdr®;fïka;=fõ ,shdm†xÑ n≥
,smsf.dkq m%udKh 1"212"125 olajd ,smsf.dkq
30"569 lska by< .sfhah' ;jo" n≥ m˙md,kh
kùlrKh ls¯u i|yd foaYSh wd∞hï
fomdr®;fïka;=j wdh;ksl iy jHdmdr mámdá
m%;sixialrK l%shd;aul ls¯u wdrïN lrk ,°'
wdxYsl l%shdldrlïj,g w∞<j foaYSh wd∞hï
fomdr®;fïka;=j m%;sjHqy.; ls¯u" ie,iqï
ls¯fï iy wëlaIKh ls¯fï wxYhla msysgqùu"
n≥ f.jkakka iu`. lghq;= ls¯u fõ.j;a ls¯u
i|yd l<ukdlrK jHqyh jvd ldr®hlaIu ls¯u"
uyd m˙udK n≥ f.jkakkaf.a wxYh Yla;su;a
ls¯u" bf,lafg%dksl udOHfhka f.dkq.; ls¯u
(e-filling) wksjdr®h ls¯u iy n≥ f.jkakka
y∫kd .ekSfï wxl Ndú;h by< kexùu hkd†h
fuu m%;sixialrKj,g wh;a fõ' fï w;r"
wdkhklrejkag iy wmkhklrejkag myiqlï
ie,iSu i|yd Y%S ,xld fr®.=j úiska cd;sl ;ks
m%fõY moaO;shla (National Single Window) ia:dms; ls¯ug wod< lghq;= wdrïN lrk ,°'
÷ úhoï wxYh ie,lSfï°" rdcH úhou jvd fyd¢ka
l<ukdlrKh ls¯u iy;sl ls¯u i|yd l%shdudr®.
.Kkdjla y∫kajd fok ,°' 2019 whjeh u.ska
m%ldYs; m˙†" 2019 jir i|yd jk m%d.aOk úhoï
ishhg 15 lskaa wvq lrk f,ig 2019 wfm%a,a
udifha° uqo,a wud;HdxYh úiska ishÆu wud;HdxY
iy fomdr®;fïka;=j,g Wmfoia ,nd fok ,°'
fuhg wu;rj" m%uqL fkdjk jHdmD;s" kj
jHdmD;s iy w;HjYH fkdjk NdKav ñ,° .ekSï
l,a ±óu u.ska m%d.aOk úhoïj,ska ;j;a ishhg
10 la wvq lrk f,i 2019 iema;eïnr® udifha
° uqo,a wud;HdxYh úiska ishÆu wud;HdxY iy
fomdr®;fïka;=j,g Wmfoia fok ,°' ;jo" cd;sl
whjeh pl%f,aL wxl 04$2019 wkqj" úplaIKYS,S
úhoï md,k l%u l%shd;aul ls¯ug;a" úfYaIfhka
u ú≥,sh" ≥rl:k fiajd" c, iemhqu" bkaOk
m˙fNdackh yd ,smsøjH u; jk mqkrdjr®;k
úhoï ;dr®lSlrKh ls¯ug;a Wmfoia ,nd fok
,°' b†˙fha ° meje;aùug kshñ; ckdêm;sjrKh
ie,ls,a,g .ksñka" 2020 jifr® uq,a udi y;r
i|yd jk w;=re iïu; .sKqu 2019 Tlaf;danr®
udifha ° mdr®,sfïka;=j úiska wkqu; lrk ,°'
÷ 2019 cQQ,s ui 01 jk †k isg n,meje;afjk m˙†
rdcH wxYfha jegqma jeä ls¯u;a" úY%du jegqmaj,
mj;akd úIu;d ksje/† ls¯u;a is≥ lrk ,o
w;r iajhxl%ShlrKh ls¯fï l%shdj,sh ;=<ska
úY%du jegqma f.ùï iïnkaO fiajd iemhSfï
ldr®hlaIu;dj by< kxjd .ekSug lghq;=
lrk ,°' w;s.re ckdêm;s;=ud úiska m;a lrk
,o úfYaI jegqma fldñIka iNdfõ ksr®foaY
l%shd;aul lrk f;la" 2019 whjeh u.ska fhdacs;
f,i" 2019 cQ,s ui 01 jk †k isg l%shd;aul
jk f,i rcfha fiajlhskag remsh,a 2"500 l
udisl wka;r®ld,Sk °ukdjla f.jkq ,nhs'
;jo" rdcH wxYfha jegqma úIu;d ksje/† ls¯u
i|yd 2020 ckjd˙ ui isg n,meje;afjk m˙†
ishÆu rdcH fiajlhskaf.a udisl jegqm" wjuh
remsh,a 3"000 lska o" Wm˙uh remsh,a 24"000
lska o by< kexùug 2019 Tlaf;danr® udifha°
wud;H uKav,fha wkque;sh ,nd fok ,°' 2016
ckjd˙ 01 †kg fmr úY%du .sh úY%dñlhkaf.a
úY%du jegqmaj, úIu;djhla meje;Su fya;=fjka
tu úY%du jegqma úIu;d ksje/† ls¯u i|yd 2019
whjeh u.ska fhda‚; f,i l%shdudr®. .kakd
,°' ta wkqj" 2019 cQ,s 01 †k isg n,meje;afjk
f,i úY%du hk wjia:dfõ ° úY%dñlhd ,nd .;a
uQ,sl jegqmg 03$2016 rdcH m˙md,k pl%f,aLfha
i|yka uq,a w†hr fol we;=<;a jk f,i úY%du
jegqma f.ùï ixfYdaOkh lrk ,°' úY%du jegqma
pl%f,aL wxl 03$2015 ^ixfYdaOk ˚˚˚& wkqj"
úY%du jegqma f.ùfï ls%hdmámdá iajhxl%ShlrKh
ls¯fï l%shdj,sh ;j≥rg;a Yla;su;a ls¯u ;=<ska
fmd≥ fiajd iemhSfï ldr®hlaIu;dj yd ;;a;ajh
by< kexùug;a mshjr .ekq◊' rdcH m˙md,k
pl%f,aL wxl 02$2019 wkqj" ñh.sh úY%dñlhska
6
85
rdcH uQ,H m%;sm;a;sh iy rdcH uQ,H lghq;=
i|yd jxpksl f,i úY%du jegqma ,nd .ekSu
je<elaùu i|yd wjYH Wmfoia ksl=;a lrk ,°'
ta wkqj" f;dr;=re ksis m˙† hdj;ald,Sk fkdùu
fya;=fjka rdcH uqo,a fjk;a mdr®Yaj úiska
jxpksl f,i ,nd .ekSfï wjia:d jdr®;d jk
neúka" úY%dñlfhl=f.a urKhla fyda m†xÑh yer
hk wjia:djla fyda úfoaY.; jk wjia:djla
jdr®;d jQ ú.iu úY%du jegqma ,nkakkaf.a f,aLkh
hdj;ald,Sk lrk f,ig m%dfoaYSh f,alïjreka
fj; Wmfoia ,nd fok ,°'
÷ há;, myiqlï ixjr®Okh i|yd wjYH rdcH
uQ,H wjldYh iSñ; neúka rdcH-fm!oa.,sl
yjq,ald¯;ajhka m%jr®Okh ls¯ug rch úiska
l%shdudr®. .kakd ,°' ta wkqj" fm!oa.,sl
wxYhg m%Odk há;, myiqlï jHdmD;s i|yd
uQ,Hkh ls¯ug wjYH myiqlï ie,iSu ;=<ska
rdcH-fm!oa.,sl yjq,ald¯;ajhka i|yd fhda.H
m˙irhla ieliSug mshjr .ekq◊' ;jo"
rdcH-fm!oa.,sl iyfhda.S;dj i|yd jk cd;sl
ksfhda‚;dh;kh úiska uqo,a wud;HdxYfha
Wmfoia hgf;a rdcH-fm!oa.,sl yjq,ald¯;ajh
i|yd wjYH udr®f.damfoaY iudf,dapkh ls¯fï
yd tajd ilia lr wjika ls¯fï lghq;=j, ksr;
jQ w;r" tu udr®f.damfoaY ;j≥rg;a jeä†hqKq
ls¯u i|yd 2019 wfm%a,a udifha° cd;sl m%iïmdok
fldñIka iNdj fj; b†˙m;a lrk ,°' ;jo"
rdcH-fm!oa.,sl iyfhda.S;dj i|yd jk
ksfhda‚;dh;kh úiska fr®Çh wud;HdxYj,g
rdcH-fm!oa.,sl yjq,ald¯;ajh hgf;a y∫kd.;a
jHdmD;s ls%hd;aul ls¯u i|yd wjYH iydh o
,nd fok ,°'
÷ iqNidOk m%;s,dN jevigykaj, úksúoNdjh
jeä†hqKq ls¯u i|yd l%shdudr®. .kakd ,°' ta
wkqj" Y%S ,xldfõ ishÆu iqNidOk jevigyka
i|yd iq≥iq kS;suh rduqjla iemhSug;a"
úksúoNdjfhka hq;= f;a¯ï l%shdj,shla ilia
ls¯u i|yd;a ia:dms; lrk ,o iqNidOk m%;s,dN
uKav,h úiska m%Odk iqNidOk jevigyka
y;r1 i|yd wvq wd∞hï,dNS mjq,a y∫kd .ekSug
f;dard .ekSfï l%ufõohla m%ldYhg m;a l<
w;r" tu f;dard .ekSfï l%ufõoh wkque;sh
1 iuDoaê jevigyk" jhi wjqre≥ 70 g jeä mqoa.,hka i|yd uQ,Huh wdOdr ,nd °u" wvq wd∞hï,dNS wdndê; mqoa.,hka i|yd wdOdr ,nd °u iy jl=.vq frda.Ska i|yd uQ,Huh wdOdr ,nd °u'
i|yd mdr®,sfïka;=j fj; b†˙m;a lrk ,°'
fuhg wu;rj" iqNidOk m%;s,dNSka f;dard
.ekSu iy f.ùï is≥ ls¯u i|yd úúO iqNidOk
jevigykaj,g wh;a m%;s,dNSkaf.a o;a; .nvd
lrkq ,nk úoHq;a o;a; .nvdjla jk taldnoaO
iudc wdrlaIK f;dr;=re cd,h msysgqùu i|yd
wjYH l%shdudr®. wkq.ukh flfrñka mj;S'
;jo" 2019 whjeh u.ska m%ldYs; m˙†" wdr®:ßl
jYfhka Yla;su;a fkdjk wjOdkh ,eìh hq;=
lKavdhïj, „jk ;;a;ajh by< kexùu wruqKq
lrf.k iuDoaê m%;s,dNSka ixLHdj 600"000 lska
by< kexùug wjYH l%shdudr®. .ksñka mj;S'
÷ uOHu rcfha whjeh u; jk mSvkh wju lr
.ekSfï wruq◊ka hq;=j rch i;= m%Odk jd◊c
jHjidhhkays uQ,Huh YlH;dj jeä†hqKq ls¯u
i|yd l%shdudr®. lsysmhla wkq.ukh lrk
,°' 2017 udr®;= udifha ° wdh;ksl wNsm%dh
m%ldY w;aika l< rch i;= jd◊c jHjidh
my i|yd 2018 jifr® m<uq Nd.h i|yd jk
ldr®hidOk jdr®;d 2019 cq,s udifha ° wud;H
uKav,h fj; b†˙m;a lrk ,°' ;jo" fufyhqï
ldr®hlaIu;dj by< kxjd .ekSu i|yd rch
i;= jd◊c jHjidhhka wgla tkï" Y%S ,xld
rdcH jeú,s ixia:dj" ,xld if;di wdh;kh"
uOHu bx‚fkare WmfoaYl ldr®hdxYh" rdcH ±j
ixia:dj" rdcH T!IO kS;s.; ixia:dj" ñ,aflda
iud.u" cd;sl mY= iïm;a ixjr®Ok uKav,h
iy N+ úoHd iólaIK yd m;,a le”ï ldr®hdxYh
iu`. 2019 cqks udifha ° wdh;ksl wNsm%dh m%ldY
w;aika lrk ,°' ;jo" foaYSh ls˙ lr®udka;h
wdrlaId lrk w;ru cd;Hka;r ls˙msá ñ, iy
úksuh wkqmd;slfha mj;akd úp,k yd iu.dój
wdkhksl ls˙msá i|yd ñ, hdka;%Khla l%shd;aul
ls¯ug 2019 udr®;= udifha° wud;H uKav,fha
wkque;sh ,nd fok ,°' ta wkqj" 2019 udr®;= 15
jk †k isg n,meje;afjk m˙† ñ, hdka;%Kh
u; mokïj ñ, .e,mqï is≥ lrkq ,efí' fuhg
wu;rj" t,a'mS' .Eia i|yd o ñ, hdka;%Khla
2019 Tlaf;danr® 04 isg ls%hd;aul úh' ;jo" ,xld
ú≥,sn, uKav,fha uQ,H ldr®hidOkh by<
kxjd .ekSu i|yd 2020 jifr®° ú≥,sn,h i|yd
iajhxl%Sh ñ, hdka;%Khla l%shd;aul ls¯u wjYH
fõ'
6
86
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2019 iqúfYaI is≥ùï iy 2020 wfmalaIdjka
÷ rcfha iq/l=ïm;a fjf<|fmdf<ys úksúoNdjh iy
ldr®hlaIu;dj jeä†hqKq ls¯u i|yd uy nexl=j
úiska 2019 jir ;=< ° l%shdudr®. lsysmhla .kakd
,°' ksr®f,aLk rcfha iq/l=ïm;aj,g w∞< tla
tla yr iy ner jdr®;d ms<sn| f;dr;=re uOHu
;ekam;= moaO;sfha ,shdm†xÑ md˙fNda.slhkag
wf,úldr Rcq iyNd.slrejka ^n,m;%,dNS
jd◊c nexl= yd m%d:ñl wf,úlrejka& úiska
;;ald,Skj ±kqï °u ms◊i ,xldfilHq moaO;sh
hdj;ald,Sk lrk ,°' fuu jevigyk i|yd
myiqlï ie,iSug 2019 fmnrjd˙ udifha isg
n,meje;afjk m˙† ,xldfiÜ,a moaO;sfha ¯;s
o ixfYdaOkh lrk ,°' ;jo" fjf<|fmd< ñ,
y∫kd .ekSu i|yd ;j≥rg;a myiqlï ie,iSug
iy fjf<|fmd< ldr®hlaIu;dj jeä ls¯u ms◊i
NdKavd.dr ne∫ïlrj, m%d:ñl ksl=;=j,g w∞<
hï hï úOdk 2019 cQ,s ui isg n,meje;afjk
m˙† n,d;aul lrk ,°'
÷ YS% ,xldfõ iaffj¯;aj Kh fYa%◊.; ls¯ïj,g
w∞<j" µsÉ (Fitch) Kh fY%a◊.; ls¯fï wdh;kh
±kg mj;akd iaffj¯;aj Kh fYa%◊.; ls¯u
2019 jifr® ;=kajk ldr®;=fõ ° h<s ;yjqre l<
w;r" wfkl=;a cd;Hka;r Kh fYa%◊.; ls¯fï
wdh;k Tjqkaf.a Kh fYa%◊.; ls¯ïj,g w∞<j
is≥l< iudf,dapk jir ;=< ° wjika lrk ,°'
µsÉ Kh fYa%◊.; ls¯fï wdh;kh 2019 jifr®
iema;eïnr® udifha ° YS% ,xldfõ †.=ld,Sk úfoaY
úksuh Kh ksl=;a ls¯ug w∞< Kh fYa%◊.;
ls¯u “B” iy b†˙ ±lau “ia:djr” f,i ;yjqre
lrk ,°' uQãia (Moody’s) yd iagEkavr®â iy
mqjr®ia (Standard and Poor’s) Kh fY%a◊.;
ls¯fï wdh;kj, jr®;udk Kh fYa%◊.; ls¯u
ms<sfj<ska “B2” (ia:djr) iy “B” (ia:djr) uÜgfï mj;ajdf.k hhs'
÷ uE;l° kS;s.; lrk ,o 2018 wxl 8 ork il%Sh
j.lSï l<ukdlrK mk; Wmfhda.S lr .ekSu
i|yd mshjr .kq ,enQ w;r" 2019-2023 ld,hg w∞<
uOH ld,Sk Kh l<ukdlrK Wmdhudr®.h o 2019
° m%ldYhg m;a lrk ,°' j.lSï l<ukdlrK
wruqKq fjkqfjka remsh,a ì,shk 480 l uqo,la
/ia ls¯ug w∞< fhdackdjla 2019 cqks udifha°
mdr®,sfïka;=j u.ska iïu; lr .kakd ,°' rch
iy uy nexl=j úiska b;sydifha m%:u j;djg
cmdkfha ne∫ïlr fj<|fmdf<ka iuqrdhs
ne∫ïlr (Samurai bond) u.ska wruqo,a /ia ls¯u
i|yd lghq;= wdrïN lr we;s w;r" tlS wruqo,a
j.lSï l<ukdlrK wruqKq i|yd fhd∞ .kq
we;' ue†ld,Sk Kh l<ukdlrK Wmdhudr®.h
(Medium-Term Debt Management Strategy) u.ska uQ,sl jYfhka wjOdkh fhduq lrkafka
rcfha whjeh wjYH;d wju ms˙jehlska uQ,Hkh
ls¯u iy Kh l<fò wj∞ku úplaIKYS,S
uÜgul l<ukdlrKh lr .ekSu iy;sl
ls¯u i|yd fhda.H Kh WmlrK ixhq;shla
f.dvke.Su flfrysh' ta wkqj" uOH ld,Sk
Kh l<ukdlrK Wmdh udr®.fha m%Odk wruqKq
jkafka" úfoaY úksuh u.ska ,nd.;a rcfha Kh
m%;sY;h 2018 wjidkfha° mej;s uÜgfï mj;ajd
.ekSu" úfoaYSh Kh l<fUys Kh m˙K; ùfï
idudkH ld,h °r®> ls¯u iy fláld,Sk Kh
m˙K; ùfï m%;sY;h jr®;udk uÜgug jvd wvq
lr .ekSuhs' rcfha jdr®Isl Kh ,nd .ekSfï
ie,eiau" b†˙ jir lsysmh ;=< ° uOHld,Sk Kh
l<ukdlrK Wmdh udr®.fha wfmalaIs; m%;sM,
iu`. wkql+, jk m˙† ilia ls¯u b;d jeo.;a
jkq we;'
rcfha whjeh lghq;=
m%Odk rdcH uQ,H fYaI
÷ wd∞hï /ials¯u wvq uÜgul meje;Su yd
idfmalaIj by< úhoïj, n,mEu ms<sìUq
flfrñka 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° m%Odk
rdcH uQ,H fYaIj, ms˙ySula olakg ,enq◊' 2019
jifr® m<uq udi y; ;=< °" weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i iuia; whjeh ys`.h"
fmr jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s ishhg
3'2 ^remsh,a ì,shk 461'7& isg ishhg 4'4 ^remsh,a
ì,shk 684'1& olajd jeä úh' weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i" m%d:ñl fYaIh
i,ld n,k ld,h ;=< °" 2018 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha ° jdr®;d l< ishhg 0'3 ^remsh,a
ì,shk 47'1& l w;s˙la;hg idfmalaIj ishhg 0'8
^remsh,a ì,shk 122'5& l ys`.hla jdr®;d lrk ,°'
rcfha ksr®-b;=reï ms<sìUq flfrk jr®;k .sKqfï
6
87
rdcH uQ,H m%;sm;a;sh iy rdcH uQ,H lghq;=
ys`.h" weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla
f,i 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° 2018 jifr®
wkqrEm ld,m˙Éf√ofha ° meje;s ishhg 1'0 isg
ishhg 2'0 olajd jeä úh
rcfha wdodhu iy m%odk
wdodhu
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °" n≥ yd n≥
fkdjk wd∞hu wvq ùu fya;=fjka rcfha wd∞hu
weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i
2018 wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s ishhg 7'5
isg ishhg 6'7 olajd wvq úh' kdñl jYfhka"
rcfha uqΩ wd∞hu 2019 jifr® m<uq udi y; ;=<
° miq.sh jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha jdr®;d jQ
remsh,a ì,shk 1"079'9 isg remsh,a ì,shk 1"031'9
olajd ishhg 4'4 lska wvq úh' fudagr® jdyk"
Lksc f;,a ksIamdok iy ≥ïfld< yd ≥ïjeá u;
jk ksIamdok n≥ fuka u úfYaI fjf<| NdKav
n≥" fiia n≥ iy tl;= l< w.h u; n≥j,ska
,o wd∞hu my< hEu fï i|yd m%Odk jYfhka
fya;= úh' flfia jqjo" kdñl jYfhka" wd∞hï
n≥" Kh wdmiq f.ùfï wh noao" cd;sh f.dv
ke.Sfï noao" wdkhk n≥ iy jrdh yd .=jka
f;dgqm< ixjr®Ok noao u.ska ,o wd∞hu fuu
ld,h ;=<° jeä úh' uy nexl=fõ fnod y˙k
,o ,dN mejereï fkdue;s ùu iy rch i;=
jd◊c jHjidhhkaf.a ,dN yd ,dNdxY mejereï
wvq ùu fya;=fjka i,ld n,k ld,m˙Éf√oh
;=< ° n≥ fkdjk wd∞hu wvq úh' iuia;hla
f,i" remsh,a ì,shk 2"344'0 la jQ rcfha jdr®Isl
wd∞hï weia;fïka;=fõ m%;sY;hla f,i fuu
ld,m˙Éf√ofha uq`M wd∞hu" 2018 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha jdr®;d jQ ishhg 48'7 yd iei£fï
° ishhg 44'0 la úh'
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=<°" wd∞hï n≥ u.ska
,o wd∞hu kdñl jYfhka remsh,a ì,shk 184'9
olajd ishhg 17'0 lska ie,lsh hq;= f,i jeä
jQ w;r 2017 wxl 24 ork foaYSh wd∞hï mk;
M,∞hS f,i l%shd;aul ls¯u fï i|yd fya;=
úh' weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla
f,i wd∞hï n≥ u.ska ,o wd∞hu 2018 wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha jdr®;d jQ ishhg 1'1 isg ishhg
1'2 olajd iq`M jYfhka by< .sfhah' kdñl
jYfhka" ixia:dms; yd ixia:dms; fkdjk
wd∞hï n≥ u.ska ,o wd∞hu 2019 m<uq udi y;
;=<° remsh,a ì,shk 85'7 olajd ishhg 24'4 lska
by< .sh w;r" 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °"
Wmhk úg f.ùfï n≥ u.ska ,o wd∞hu o fmr
jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s remsh,a
ì,shk 24'5 isg remsh,a ì,shk 29'7 olajd by<
.sfhah' ;jo" i,ld n,k ld,m˙Éf√oh ;=< °
r|jd .ekSfï n≥ iy wdr®:ßl fiajd .dia;= u.ska
,o wd∞hu ms<sfj<ska remsh,a ì,shk 29'4 iy
remsh,a ì,shk 40'1 olajd ishhg 8'6 lska iy
ishhg 6'8 lska jeä úh'
uQ,h( uqo,a wud;HdxYh
6'1 rEm igyk
m%Odk rdcH uQ,H or®Yl
o'foa'k
s' ] f
,i
^;djld,sl&
jr®;k .sKqfïfYaIh
m%d:ñl fYaIh iuia; fYaIh
weia;-fïka;=
ck'- cQ,s ^;djld,sl&
ck'- cQ,s ^;djld,sl&
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
2016 2017 2018 2019 2018 2019
^w& ;djld,sl uQ,h( uqo,a wud;HdxYh
re' ì,shk
whs;uh 2017 2018^w&
2019wkqu;
weia;fïka;=
2018ck-cQQ,s
^w&
2019ck-cQQ,s
^w&
n≥ wd∞hu 1,670.2 1,712.3 2,077.0 983.3 944.4wd∞hï n≥ 274.6 310.4 385.0 158.0 184.9tl;=l< w.h u; n≥ 443.8 461.7 529.0 269.0 265.6ksIamdok n≥ 469.5 484.3 593.0 299.1 225.8wdkhk u; n≥ 136.5 97.0 140.0 54.2 55.2jrdh yd .=jka f;dgqm< ixjr®Ok noao 102.4 113.9 115.0 64.2 64.5cd;sh f.dvke.Sfï noao 69.0 71.4 91.0 41.5 42.2úfYaI fj<| NdKav noao 71.4 75.8 90.0 43.9 42.2fiia noao 59.6 53.4 54.0 29.3 28.3wfkl=;a 43.5 44.4 80.0 24.0 35.7
n≥ fkdjk wd∞hu 161.4 207.7 267.0 96.7 87.5uqΩ wd∞hu 1,831.5 1,920.0 2,344.0 1,079.9 1,031.9
6'1 ixLHd igyk
wdr®:ßl jr®.SlrKh wkqj rdcH wdodhu
6
88
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2019 iqúfYaI is≥ùï iy 2020 wfmalaIdjka
÷ mdial= bre †k is≥ jQ m%ydrfhka miqj wdr®:ßl
lghq;=j,g we;s jQ n,mEu iy 2018 jifr® w.
Nd.fha ° fi!LH fiajd yd wdkhksl fr† jr®.
tl;= l< w.h u; noafoka ksoyia ls¯u fya;=fjka
2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° tl;= l< w.h u;
n≥ wd∞hu kdñl jYfhka fukau weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i o wvq úh' ta wkqj"
2019 jifr® m<uq udi y; ;=<° tl;= l< w.h
u; n≥ wd∞hu remsh,a ì,shk 265'6 olajd ishhg
1'3 lska kdñl jYfhka wvq jQ w;r" weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i tl;= l< w.h u;
n≥ wd∞hu 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha
meje;s ishhg 1'9 isg ishhg 1'7 olajd wvq úh'
2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °" foaYSh wdr®:ßl
lghq;= u; tl;= l< w.h u; n≥ wd∞hu
remsh,a ì,shk 165'6 olajd ishhg 2'3 lska wvq
úh' flfia jqjo" wdkhk wdY%s; lghq;= u; tl;=
l< w.h u; n≥ wd∞hu 2018 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha meje;s remsh,a ì,shk 99'5 isg
remsh,a ì,shk 100'0 olajd ishhg 0'5 lska iqΩ
jYfhka jeä úh' fï w;r" 2019 jifr® m<uq
udi y; ;=< °" tl;= l< w.h u; n≥ wd∞hu
uq`M n≥ wd∞hfuys m%;sY;hla f,i 2018 jifr®
wkqrEm ld,m˙Éf√ofha mej;s ishhg 27'4 isg
ishhg 28'1 olajd by< .sh w;r 2019 jifr® m<uq
udi y; ;=< °" tl;= l< w.h u; n≥ wd∞hu
uq`M wd∞hug olajk ∞hl;ajh ishhg 24'9 isg
ishhg 25'7 olajd by< .sfhah'
÷ fudagr® jdyk" Lksc f;,a ksIamdok iy ≥ïfld<
yd ≥ïjeá u; jk ksIamdok n≥ wd∞hu my< hEu
fya;=fjka ksIamdok n≥ wd∞hu kdñl jYfhka
fukau weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla
f,i o ie,lsh hq;= f,i wvq úh' kdñl jYfhka"
ksIamdok n≥ wd∞hu remsh,a ì,shk 225'8 olajd
ishhg 24'5 lska wvq jQ w;r" weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i" ksIamdok n≥ wd∞hu
2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha jdr®;d jQ
ishhg 2'1 isg ishhg 1'5 olajd wvq úh' 2019 jifr®
m<uq udi y; ;=< °" fudagr® jdyk u; ksIamdok
n≥ wd∞hu remsh,a ì,shk 71'0 olajd ishhg
47'1 lska ie,lsh hq;= f,i wvq jQ w;r" 2018
jifr® ° fudagr® jdyk wdkhk by< hEfï
m%jK;dj wvq ls¯u i|yd y∫kajd ≥ka m%;sm;a;s
l%shdudr®.hkays n,mEu fuu.ska m%Odk jYfhka
ksrEmKh fõ' fï w;r" 2019 jifr® m<uq udi
y; ;=< ° Lksc f;,a ksIamdok u; jQ ksIamdok
n≥ wd∞hu 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha
meje;s remsh,a ì,shk 39'2 isg remsh,a ì,shk
35'3 olajd wvq jQ w;r" 2018 fkdjeïnr® ui isg
n,meje;afjk m˙† iq≥ ãi,a wdkhk u; jQ
ksIamdok noao ,Sgrhg remsh,a 13 isg ,Sgrhg
remsh,a 6 olajd wvq ls¯u fuhg m%Odk jYfhka
fya;= úh' 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °"
≥ïjeá wf,úh wvq ùu fya;=fjka ≥ïfld< yd
≥ïjeá u; jk ksIamdok n≥ wd∞hu fmr jirg
idfmalaIj remsh,a ì,shk 51'0 olajd ishhg 7'0
lska wvq úh' flfia jqjo" u;ameka u; jk iqrd
n≥ wd∞hu 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha
meje;s remsh,a ì,shk 65'9 isg remsh,a ì,shk
66'2 olajd ishhg 0'4 lska iq`M jYfhka jeä úh'
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °" Kh wdmiq
f.ùfï wh noao" wdkhk n≥" cd;sh f.dvke.Sfï
noao iy jrdh yd .=jka f;dgqfmd< ixjr®Ok noao
u.ska ,o wd∞hu 2018 jifr® tu ld,m˙Éf√ohg
idfmalaIj kdñl jYfhka by< .sh w;r úfYaI
fjf<| NdKav noao iy fiia noao u.ska ,o
wd∞hu wvq úh' 2018 wxl 35 ork uqo,a mk;
u.ska y∫kajd fok ,o Kh wdmiq f.ùfï wh
noao u.ska 2019 cQ,s ui jk úg remsh,a ì,shk
9'6 l wd∞hula tla/ia úh' wdkhk n≥ wd∞hu
2018 jifr® m<uq udi y; ;=<° jdr®;d jQ remsh,a
ì,shk 54'2 isg remsh,a ì,shk 55'2 olajd
6'2 rEm igyk
rdcH wdodhfï ixhq;sh ^2019 ck' - cQ,s&
wfkl=;an≥
ksIamdokn≥
tl;= l<w.h u; n≥
n≥ fkdjk
wdodhïn≥
wdkhk ;Sren≥ n≥
uQ,h( uqo,a wud;HdxYh
8.5%
91.5%
25.7%
20.7%
21.9%
17.9%
5.3%
6
89
rdcH uQ,H m%;sm;a;sh iy rdcH uQ,H lghq;=
ishhg 1'9 lska jeä jQ w;r 2019 udr®;= 06 jk
†k isg n,meje;afjk m˙† f;dard .;a NdKav
261 laa i|yd w∞< jk wdkhk noao ishhg 10
lska by< kexùu;a" 2019 cqks 12 jk †k isg
n,meje;afjk m˙† fmg%,a ^92 TlafÜka& yd iqms˙
ãi,a i|yd w∞< jk wdkhk n≥ wkqmd;sl by<
±óu;a fï i|yd fya;= úh' ;jo" i,ld n,k
,o ld,m˙Éf√oh ;=<° cd;sh f.dvke.Sfï n≥
wd∞hu iy jrdh yd .=jka f;dgqm< ixjr®Ok
n≥ wd∞hu" ms<sfj,ska" remsh,a ì,shk 42'2 olajd
iy remsh,a ì,shk 64'5 olajd ishhg 1'8 lska iy
ishhg 0'4 lska jeä úh' flfia jqjo" fiia n≥
wd∞hu remsh,a ì,shk 29'3 isg remsh,a ì,shk
28'3 olajd wvq jQ w;r" 2019 udr®;= 06 jk †k isg
n,meje;afjk m˙† f;dard.;a md˙fNda.sl NdKav
lsysmhl fiia noao bj;a ls¯u fï i|yd lsishï
≥rlg fya;= jQ w;r i,ld n,k ld,m˙Éf√oh
;=< ° úfYaI fj<| NdKav u; n≥ wd∞hu o
remsh,a ì,shk 42'2 olajd ishhg 3'9 lska wvq úh'
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °" n≥ fkdjk
wd∞hu kdñl jYfhka fukau weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i o wvq úh' ta wkqj"
n≥ fkdjk wd∞hu" kdñl jYfhka remsh,a
ì,shk 87'5 olajd ishhg 9'5 lska wvq jQ w;r"
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i" n≥ fkdjk wd∞hu
2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s
ishhg 0'7 isg ishhg 0'6 olajd wvq úh' i,ld
n,k ld,m˙Éf√oh ;=< °" Y%S ,xld uy nexl=fõ
fnod y˙k ,o ,dN mejreï fkdue;s ùu iy
rch i;= jd◊c jHjidhhkaf.a ,dN yd ,dNdxY
mejereï remsh,a ì,shk 12'1 olajd ishhg
31'8 lska wvq ùu fï i|yd fya;= úh' flfia jqjo"
i,ld n,k ld,m˙Éf√oh ;=< °" .dia;= yd wh
ls¯ï u.ska ,o wd∞hu" kdñl jYfhka" remsh,a
ì,shk 46'4 olajd ishhg 14'0 lska jeä jQ w;r
wm.uk noao" wh ls¯ï iy ov uqo,a yd rdcika;l
ls¯ïj,ska ,o wd∞hu by< hEu fï i|yd m%Odk
jYfhka fya;= úh' ;jo" fmd,S wd∞hu remsh,a
ì,shk 4'4 isg remsh,a ì,shk 7'5 olajd jeä jQ
w;r iudc wdrlaIK ∞hl uqo,aj,ska ,o wd∞hu
remsh,a ì,shk 16'2 olajd ishhg 12'1 lska jeä
úh' fuhg wu;rj" l=,S wd∞hu o i,ld n,k
ld,m˙Éf√oh ;=<° remsh,a ì,shk 2'0 isg
remsh,a ì,shk 2'6 olajd jeä úh'
m%odk
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °" úfoaYSh m%∞k
m%udKh 2019 jir i|yd jk weia;fïka;=.;
w.hg jvd ie,lsh hq;= f,i my< uÜgul
meje;=◊' ta wkqj" 2019 jifr® m<uq udi y; ;=<
° ,enqKq úfoaYSh m%∞k m%udKh" remsh,a ì,shk
13'0 la jQ jdr®Isl weia;fïka;=jg iy 2018 jifr®
m<uq udi y; ;=< ° jdr®;d jQ remsh,a ì,shk
5'0 g idfmalaIj remsh,a ì,shk 1'1 la úh'
úhou iy Y=oaO Kh °ï
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° uq`M úhou yd Y=oaO
Kh °ï weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla
f,i 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha meje;s
ishhg 10'7 isg ishhg 11'1 olajd jeä jQ w;r
mqkrdjr®;k úhoï fukau m%d.aOk úhoï o
jeä ùu fuhg fya;= úh' 2019 jifr® m<uq udi
y; ;=< °" rcfha úhou yd Y=oaO Kh °ï kdñl
jYfhka remsh,a ì,shk 1"717'1 olajd ishhg
11'0 lska jeä úh' 2019 jifr® m<uq udi y; ;=<
° uq`M úhou yd Y=oaO Kh °ï 2019 jir i|yd
jk jdr®Isl weia;fïka;=fjka ishhg 56'4 la úh'
÷ fmd,S f.ùï iy iykdOdr yd jr®;k mejreï
by< hEu fya;=fjka" 2019 jifr® m<uq udi y;
;=<° weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla
f,i mqkrdjr®;k úhou 2018 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha jdr®;d jQ ishhg 8'4 isg ishhg
8'7 olajd jeä úh' 2019 jifr® m<uq udi y; ;=<
^w& ;djld,sl uQ,h( uqo,a wud;HdxYh
re' ì,shk
whs;uh 2017 2018^w&
2019wkqu;
weia;fïka;=
2018ck-cQQ,s
^w&
2019ck-cQQ,s
^w&
mqkrdjr®;k úhoï 1,927.7 2,089.7 2,308.0 1,218.8 1,343.7thska jegqma yd fõ;k 588.5 626.0 690.0 371.0 388.2 fmd,S f.ùï 735.6 852.2 913.0 508.8 561.6 úfoaYSh 164.9 212.7 220.0 114.5 154.2 foaYSh 570.6 639.5 693.0 394.3 407.4 iuDoaê °ukd 39.7 39.2 50.0 23.0 22.7 úY%du jegqma 181.1 194.5 215.0 111.2 124.3 fmdfydr iykdOdr 30.4 26.9 35.0 11.8 25.3m%d.aOk úhou yd Y=oaO Kh °ï 645.4 603.5 734.0 327.8 373.4uqΩ úhou yd Y=oaO Kh °ï 2,573.1 2,693.2 3,042.0 1,546.6 1,717.1
6'2 ixLHd igyk
wdr®:ßl jr®.SlrKh wkqj úhou
6
90
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2019 iqúfYaI is≥ùï iy 2020 wfmalaIdjka
°" mqkrdjr®;k úhou kdñl jYfhka" 2018 jifr®
iudk ld,m˙Éf√oh yd iei£fï ° remsh,a
ì,shk 1"343'7 olajd ishhg 10'2 lska jeä úh'
2019 jifr® m<uq udi y; ;=< °" fmd,S f.ùï
i|yd jk úhou remsh,a ì,shk 561'6 olajd ishhg
10'4 lska kdñl jYfhka jeä jQ w;r i,ld
n,k ld,m˙Éf√oh ;=< °" weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i fmd,S f.ùï ishhg
3'5 isg ishhg 3'6 olajd jeä úh' úfoaYSh Kh
u; jk fmd,S f.ùï by< hEu fï i|yd m%Odk
jYfhka fya;= úh' fmd,S wkqmd;sl idfmalaIj
by< uÜgul meje;Su" cd;Hka;r iaffj¯;aj
ne∫ïlr jeks fkdmshjQ jd◊c Kh m%udKh by<
hEu iy miq.sh jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√oh yd
iei£fï ° 2019 cQQ,s ui wjidkh jk úg úksuh
wkqmd;slh wjm%udKh ùu fya;=fjka 2019 jifr®
m<uq udi y; ;=< ° úfoaYSh Kh u; jk fmd,S
f.ùï remsh,a ì,shk 154'2 olajd ishhg 34'7
lska jeä úh' foaYSh Kh fj<|fmdf<ys fmd,S
wkqmd;sl idfmalaIj by< uÜgul mej;Su iy
2019 cQ,s ui w. jk úg fkdmshjQ foaYSh Kh
m%udKh ishhg 7'2 lska by< hEfï m%;sM,hla
f,i" i,ld n,k ld,m˙Éf√oh ;=< ° foaYSh
Kh u; jk fmd,S f.ùï remsh,a ì,shk
407'4 olajd ishhg 3'3 lska jeä úh' fï w;r"
iykdOdr iy jr®;k mejreï i|yd jk úhou
remsh,a ì,shk 312'8 olajd ishhg 18'0 lska jeä
úh' i,ld n,k ld,m˙Éf√oh ;=< °" tu úhou
weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i
ishhg 1'8 isg ishhg 2'0 olajd jeä jQ w;r
fmdfydr iykdOdrh iy úY%du jegqma f.ùï u;
jk úhou by< hEu fï i|yd fya;= úh' ù yer
wfkl=;a fNda. i|yd lsf,da.%Eï 50 l fmdfydr
nE.hlg ,nd fok iykdOdrh remsh,a 500 lska
jeä ls¯u fmdfydr iykdOdrh u; jk úhou
by< hEug fya;= jQ w;r 2019 cQ,s 01 jk †k
isg n,meje;afjk m˙† is≥ l< úY%du jegqma
ixfYdaOkh iy úY%dñlhka ixLHdj by< hEu"
úY%du jegqma f.ùï by< hEug fya;= úh' flfia
fj;;a" jifr® m<uq udi y; ;=< °" iuDoaê f.ùï
i|yd jk úhou remsh,a ì,shk 22'7 olajd ishhg
1'1 lska iq`M jYfhka wvq úh' ;jo" i,ld n,k
ld,m˙Éf√oh ;=< °" jegqma yd fõ;k u; jk
úhou remsh,a ì,shk 388'2 olajd ishhg 4'6 lska
jeä úh'
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=<°" m%d.aOk
úhou yd Y=oaO Kh °ï kdñl jYfhka fukau
weia;fïka;=.; o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i o
jeä úh' ta wkqj" m%d.aOk úhou yd Y=oaO Kh
°ï" kdñl jYfhka remsh,a ì,shk 373'4 olajd
ishhg 13'9 lska jeä jQ w;r th weia;fïka;=.;
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i 2018 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha jdr®;d jQ ishhg 2'3 isg ishhg
2'4 olajd jeä úh' 2019 jifr® m<uq udi y;
;=< °" m%d.aOk úhou yd Y=oaO Kh °ï jdr®Isl
weia;fïka;=fjys m%;sY;hla f,i 2018 jifr®
wkqrEm ld,m˙Éf√ofha jdr®;d jQ ishhg 43'7 yd
iei£fï ° ishhg 50'9 la úh'
whjeh ys`.h uQ,Hkh ls¯u
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° whjeh ys`.h
m%Odk jYfhka foaYSh uQ,dY% u.ska uQ,Hkh lrk
,°' Y=oaO foaYSh uQ,Hkh 2019 jifr® i,ld n,kq
,nk ld,m˙Éf√oh ;=< °" 2018 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha ° jdr®;d jQ remsh,a ì,shk
187'6 g idfmalaIj remsh,a ì,shk 571'4 la úh'
Y=oaO úfoaYSh uQ,Hkh i,ld n,k ld,m˙Éf√oh
;=< °" 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙pf√ofha °
meje;s remsh,a ì,shk 274'1 isg remsh,a ì,shk
112'7 olajd wvq úh'
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° nexl= iy nexl=
fkdjk fowxYfhka u ,nd.;a Kh 2018 jifr®
6'3 rEm igyk
rdcH úhofï ixhq;sh ^2019 ck' - cQ,s&
m%d.aOk iy Y=oaO Kh °ï
mqkrdjr®;k
jegqma yd fõ;k
fjk;a
úY%du jegqma
iuDoaê
fmd,Sf.ùï
uQ,h( uqo,a wud;HdxYh
32.7%
22.6%
14.5%
7.2%
21.7%
78.3%
1.3%
6
91
rdcH uQ,H m%;sm;a;sh iy rdcH uQ,H lghq;=
wkqrEm ld,m˙Éf√ohg idfmalaIj by< hEu
foaYSh uQ,Hkh jeäùu i|yd fya;= úh' nexl=
fkdjk wxYfhka is≥ l< Y=oaO foaYSh uQ,Hkh
2019 jifr® i,ld n,k ld,m˙Éf√oh ;=< °"
2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha mej;s remsh,a
187'8 isg remsh,a ì,shk 400'5 olajd jeä jQ w;r"
th iuia; foaYSh uQ,Hk wjYH;djfhka ishhg
70'1 la úh' nexl= wxYfhka is≥ l< uQ,Hkh" 2019
jifr® m<uq udi y; ;=< ° remsh,a ì,shk 170'9
la jQ w;r" 2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha
° th remsh,a ì,shk 0'2 l Y=oaO Kh wdmiq
f.ùula f,i jdr®;d úh' NdKavd.dr ì,am;a yd
NdKavd.dr ne∫ïlr ;=<ska jd◊c nexl= úiska
is≥ l< uQ,Hkh ie,lsh hq;= jeä ùu fï i|yd
m%Odk jYfhka fya;= úh' flfia fj;;a" 2019
jifr® m<uq udi y; ;=< °" uy nexl=fjka is≥
l< uQ,Hkh" 2018 jifr® m<uq udi y; ;=< °
jdr®;d l< remsh,a ì,shk 31'6 l Y=oaO Kh ,nd
.ekSug idfmalaIj remsh,a ì,shk 126'4 l Y=oaO
Kh wdmiq f.ùula f,i jdr®;d úh' uy nexl=j
i;= jQ NdKavd.dr ì,am;a l,a ms¯u fï i|yd
fya;= úh'
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° NdKavd.dr ì,am;a
yd NdKavd.dr ne∫ïlr ;=<ska .;a Kh" foaYSh
uQ,Hkfha m%Odk uQ,dY% f,i wLKavj meje;s◊'
2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° NdKavd.dr
ì,am;a u.ska is≥ l< uQ,Hkh" fmr jifr® w∞<
ld,m˙Éf√ofha meje;s remsh,a ì,shk 81'3 isg
remsh,a ì,shk 149'9 olajd jeä úh' fï w;r" 2019
jifr® m<uq udi y; ;=< ° NdKavd.dr ne∫ïlr
udr®.fhka is≥l< uQ,Hkh" 2018 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ofha ° meje;s remsh,a ì,shk 124'9
isg remsh,a ì,shk 331'8 olajd jeä úh' i,ld
n,k ld,m˙Éf√oh ;=< °" YS% ,xld ixjr®Ok
ne∫ïlr u.ska is≥ l< uQ,Hkh" 2018 jifr® m<uq
udi y; ;=< meje;s remsh,a ì,shk 81'6 l Y=oaO
Kh wdmiq f.ùu yd ii|k l, remsh,a ì,shk
47'2 l Y=oaO Kh wdmiq f.ùula jdr®;d lf<ah'
÷ cd;Hka;r iaffj¯;aj ne∫ïlr l,a ms¯u
ms<sìUq flfrñka Y=oaO úfoaYSh uQ,Hkh 2019
jifr® m<uq udi y; ;=< ° wvq úh' i,ld
n,k ld,m˙Éf√ofha ° Y=oaO úfoaYSh uQ,Hkh"
2018 jifr® wkqrEm ld,m˙Éf√ofha ° mej;s
remsh,a ì,shk 274'1 g idfmalaIj remsh,a ì,shk
112'7 olajd wvq úh' Y=oaO úfoaYSh uQ,Hkh" remsh,a
ì,shk 219'7 l cd;Hka;r iaffj¯;aj ne∫ïlr
u.ska ,nd.;a Kh yd remsh,a ì,shk 0'2 l
NdKavd.dr ì,am;aj, is≥ l< úfoaYSh wdfhdack
iy remsh,a ì,shk 83'5 l úfoaY úksuh ld,Sk
uQ,H myiqlïj,g w∞< Y=oaO Kh wdmiq f.ùï"
remsh,a ì,shk 5'4 l Y=oaO úfoaY jHdmD;s
Kh wdmiq f.ùï yd remsh,a ì,shk 18'3 l
NdKavd.dr ne∫ïlrj, is≥ l< Y=oaO úfoaYSh
wdfhdack wdmiq f.ùïj,ska iukaú; úh'
÷ rch úiska t'c' fvd,r® ì,shk 4'4 l cd;Hka;r
iaffj¯;aj ne∫ïlr 2019 jifr® wjia:d foll °
ksl=;a lrk ,°' rch úiska oy;=kajeks cd;Hka;r
6'4 rEm igyk
whjeh ysÛh uQ,Hkh
foaYSh nexl= fkdjk Kh .ekSï
úfoaYSh Kh .ekSï foaYSh nexl= Kh .ekSï
uQ,hka( uqo,a wud;HdxYh Y%S ,xld uy nexl=j
o'foa'k
s' ] f
,i
^;djld,sl& weia;-fïka;=
ck'- cQ,s ^;djld,sl&
ck'- cQ,s ^;djld,sl&
-1
0
1
2
3
4
2016 2017 2018 2019 2018 2019
whs;uh 2017 2018^w&
2018ck-cQQ,s
^w&
2019ck-cQQ,s
^w&
foaYSh uQ,Hkh 294.3 437.2 187.6 571.4nexl= 187.7 109.5 -0.2 170.9nexl= fkdjk 106.5 327.8 187.8 400.5
úfoaYSh uQ,Hkh 439.2 323.5 274.1 112.7jHdmD;s Kh 0.8 7.7 -20.0 -5.4jd◊c Kh 381.2 456.9 321.9 136.2NdKavd.dr ne∫ïlrj, úfoaYSh wdfhdack 43.7 -126.4 -22.4 -18.3NdKavd.dr ì,am;aj, úfoaYSh wdfhdack 13.6 -14.6 -5.5 0.2
iuia; uQ,Hkh 733.5 760.8 461.7 684.1^w& ;djld,sl
re' ì,shk
6'3 ixLHd igyk
Kh ,nd.ekSfï uQ,dY%
uQ,hka( uqo,a wud;HdxYh Y%S ,xld uy nexl=j
6
92
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2019 iqúfYaI is≥ùï iy 2020 wfmalaIdjka
iaffj¯;aj ne∫ïlrh 2019 jifr® udr®;= udifha
° ksl=;a lrñka t'c' fvd,r® ì,shk 2'4 l uqo,la
/ialr .kakd ,°' fuu ne∫ïlr ksl=;=j" ishhg
6'85 l jdr®Isl M,∞ wkqmd;slhla hgf;a wjqre≥
5 l l,ams¯fï ld,hla iys;j t'c' fvd,r® ì,shk
1'0 la iy ishhg 7'85 l jdr®Isl M,∞ wkqmd;slhla
hgf;a wjqre≥ 10 l l,ams¯fï ld,hla iys;j
t'c' fvd,r® ì,shk 1'4 lska iukaú; úh' 2019
cqks udifha °" t'c' fvd,r® ì,shk 2'0 l ;j;a
cd;Hka;r iaffj¯;aj ne∫ïlrhla ksl=;a l<
w;r" th ishhg 6'35 l jdr®Isl M,∞ wkqmd;slhla
hgf;a wjqre≥ 5 l l,ams¯fï ld,hla iys;j
t'c' fvd,r® ñ,shk 500 la iy ishhg 7'55 l
jdr®Isl M,∞ wkqmd;slhla hgf;a wjqre≥ 10 l
l,ams¯fï ld,hla iys;j t'c' fvd,r® ì,shk
1'5 lska iukaú; úh'
rdcH Kh iy Kh fiajdlrK f.ùï
rdcH Kh
÷ 2019 cQ,s ui w. jk úg uOHu rcfha uqΩ Kh
m%udKh" 2018 jifr® wjidkhg mej;s remsh,a
ì,shk 11"977'5 isg remsh,a ì,shk 12"645'9 olajd
remsh,a ì,shk 668'4 lska jeä úh' foaYSh Kh
remsh,a ì,shk 6"453'1 olajd remsh,a ì,shk
435'1 lska jeä jQ w;r" úfoaYSh Kh remsh,a
ì,shk 6"192'8 olajd remsh,a ì,shk 233'2 lska
jeä úh' whjeh ys`.h mqΩ,a ùu fya;=fjka Y=oaO
uQ,Hkfhys is≥ jQ jeäùu" 2019 cQ,s ui wjidkh
jk úg Kh f;d.h ie,lsh hq;= f,i jeä ùug
fya;= úh' fï w;r" 2019 cQ,s ui wjidkh jk
úg úksuh wkqmd;slh w;sm%udKh ùu fkdmshjQ
Kh m%udKfha remsh,a w.h remsh,a ì,shk
190'9 lska wvq ùug ∞hl úh' flfia jqjo"
NdKavd.dr ì,am;a iy NdKavd.dr ne∫ïlr
ksl=;=j, fmd;a w.h iy uqyqK;a w.h w;r
fjki ±lafjk jÜgï idOlh fya;=fjka Kh
m%udKh remsh,a ì,shk 58'3 lska jeä úh'
÷ iuia; foaYSh Kh m%udKfhys m%;sY;hla f,i
fláld,Sk foaYSh Kh m%udKh 2019 cQQ,s ui
wjidkh jk úg jeä jQ w;r" ue† yd †.=ld,Sk
foaYSh Kh m%udKh wvq úh' foaYSh Khj,ska
fláld,Sk Kh m%udKh" 2018 jifr® wjidkhg
meje;s ishhg 18'9 idfmalaIj 2019 jifr® cQ,s
ui wjidkhg ishhg 19'8 olajd jeä úh' nexl=
wxYh i;= NdKavd.dr ì,am;aj, m%udKh jeäùu
fya;=fjka iuia; foaYSh Khj,ska NdKavd.dr
ì,am;a ;=<skaa ,nd.;a Kh m%udKh 2018 jir
wjidkhg meje;s ishhg 12'4 isg 2019 cQ,s
wjidkh jk úg ishhg 14'0 olajd jeä úh'
fï w;r" iuia; foaYSh Khj,ska ue† yd †.=ld,Sk
Kh m%udKh" 2018 jir wjidkhg meje;s ishhg
6'5 rEm igyk
uOHu rcfha fkdmshjQ Kh
o'foa'k
s' ] f
,i
úfoaYSh KhfoaYSh Kh
whs;uh 2017 2018^w&
2018cQQ,s
wjidkhg ^w&
2019cQQ,s
wjidkhg ^w&
foaYSh Kh ^wd& 5,594.4 6,018.0 5,737.7 6,453.1 l,ams¯u wkqj
fláld,Sk 1,031.2 1,134.6 1,100.9 1,277.1 ue† yd †.=ld,Sk 4,563.2 4,883.4 4,636.8 5,176.0 wdh;k wkqj
nexl= 2,328.5 2,315.3 2,385.2 2,702.1 nexl= fkdjk wxYh 3,265.9 3,702.7 3,352.5 3,751.0
úfoaYSh Kh ^we& 4,718.6 5,959.5 5,221.3 6,192.8 iyk∞hS 2,130.5 2,705.8 2,163.3 2,620.3 iyk∞hS fkdjk 2,588.1 3,253.7 3,058.0 3,572.5
rcfha uqΩ Kh 10,313.0 11,977.5 10,959.0 12,645.9
re' ì,shk
^w& ;djld,sl
^wd& (i) úfoaYSh wdfhdaclhskag ksl=;a lrk ,o NdKavd.dr ì,am;a yd ne∫ïlr we;=<;a fkdfõ'
(ii) rdcH wdh;k u.ska ,xld Lksc f;,a kS;s.; ixia:djg f.úh hq;= Kh msh ùu i|yd 2012 ° ksl=;a l< re' ñ,shk 78"447 l NdKavd.dr ne∫ïlr we;=<;a fkdfõ' 2017 ckjd˙ udifha ° tajdhska iuyr ne∫ïlr l,ams¯u ksid 2017 ckjd˙ isg fkdmsh jQ Kh m%udKh remsh,a ñ,shk 56"662 ls'
^we& remsh,a jákdlulska hq;= NdKavd.dr ì,am;a iy NdKavd.dr ne∫ïlrj, is≥ l< úfoaY wdfhdackj, fkdmshjQ m%udKh we;=<;a fõ'
6'4 ixLHd igyk
uOHu rcfha fkdmshjQ Kh
uQ,hka( uqo,a wud;HdxYh Y%S ,xld uy nexl=j
uQ,hka( uqo,a wud;HdxYh Y%S ,xld uy nexl=j
45.3 44.5 41.7 41.6
82.6
32.4 33.7 35.2 41.2
77.7 78.3 76.9 82.9
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2015 2016 2017 2018 2019 ^;djld,sl& weia;-
fïka;=
6
93
rdcH uQ,H m%;sm;a;sh iy rdcH uQ,H lghq;=
81'1 idfmalaIj 2019 cQ,s ui wjidkh jk úg
ishhg 80'2 olajd wvq úh' foaYSh Kh l<U i|yd
jeäu ∞hl;ajh imhk NdKavd.dr ne∫ïlr
;=<ska ,nd.;a Kh m%udKh" 2018 jir wjidkhg
meje;s ishhg 68'8 isg 2019 cQ,s ui wjidkh
jk úg ishhg 69'0 olajd iqΩ jYfhka jeä úh'
flfia fj;;a" i,ld n,k ld,m˙Éf√oh ;=<"
YS% ,xld ixjr®Ok ne∫ïlr i|yd jQ Y=oaO Kh
wdmiq f.ùu iy t'c' fvd,rhg idfmalaIj
remsh, w;sm%udKh ùu fya;=fjka tu ne∫ïlr
;=<ska ,nd.;a Kh iuia; foaYSh Kh f;d.fha
m%;sY;hla f,i" 2018 jir wjidkhg meje;s
ishhg 10'2 isg 2019 cQ,s wjidkh jk úg ishhg
8'5 olajd wvq úh'
÷ úfoaY jHjydr uqo,ska jákdlu ;lafiare
l< fkdmsh jQ foaYSh Kh m%udKh 2018
jir wjidkfha mej;s remsh,a ì,shk 714'7
^t'c' fvd,r® ñ,shk 3"911'0& isg 2019 jifr®
cQ,s ui wjidkh jk úg remsh,a ì,shk 700'5
^t'c' fvd,r® ñ,shk 3"967'6& olajd iqΩ jYfhka
wvq úh' ta wkqj" 2019 jifr® cQ,s ui wjidkh
jk úg YS% ,xld ixjr®Ok ne∫ïlrj,ska ,nd .;a
Kh m%udKh remsh,a ì,shk 546'2 ^t'c' fvd,r®
ñ,shk 3"094'1& la jQ w;r" wla fjr< nexl=
tallj,ska ,nd .;a Kh m%udKh remsh,a ì,shk
154'2 ^t'c' fvd,r® ñ,shk 873'5& la úh' iuia;
foaYSh Kh m%udKfhka úfoaY jHjydr uqo,ska
jákdlu ;lafiare l< foaYSh Kh m%udKh"
2018 jir wjidkfha ° mej;s ishhg 11'9 isg
2019 jifr® cQ,s ui wjidkh jk úg ishhg 10'9
olajd wvq úh' fï w;r" remsh,aj,ska jákdlu
;lafiare l< foaYSh Kh m%udKh 2018 cQ,s ui
wjidkh jk úg remsh,a ì,shk 5"752'7 olajd
remsh,a ì,shk 449'4 lska jeä úh'
÷ iykodhS fkdjk Kh iuia; úfoaYSh Khj,g
olajk wkqmd;h 2018 jir wjidkfha ° meje;s
ishhg 54'6 isg 2019 jifr® cQ,s ui wjidkh
jk úg ishhg 57'7 olajd jeä úh' ta wkqj"
2019 jifr® cQ,s ui wjidkh jk úg iuia;
úfoaYSh Kh m%udKfhka iyk∞hS Khj,
wkqmd;h 2018 jifr® wjidkfha ° mej;s ishhg
45'4 isg ishhg 42'3 olajd wvq úh' m%Odk jYfhka"
2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° cd;Hka;r
iaffj¯;aj ne∫ïlr ksl=;a ls¯u fya;=fjka
6'6 rEm igyk
rdcH Kh fiajdlrK f.ùï iy rcfha wdodhï
o'foa'k
s' ] f
,i
^;djld,sl&
rdcH wdodhu fmd,S f.ùï Kh wdmiq f.ùï
weia;-fïka;=
ck'- cQ,s ^;djld,sl&
ck'- cQ,s ^;djld,sl&
uQ,hka( uqo,a wud;HdxYh Y%S ,xld uy nexl=j
5.1 5.5 5.9 5.9 3.5 3.6
6.2 6.5
8.6 8.3
5.9 5.6
0
2
4
6
8
10
12
14
16
2016 2017 2018 2019 2018 2019
iyk∞hS fkdjk Kh" remsh,a ì,shk 3"572'5
olajd ishhg 9'8 lska jeä úh'
Kh fiajdlrK f.ùï
÷ 2019 jifr® m<uq udi y; ;=< ° iuia;
Kh fiajdlrK f.ùï 2018 jifr® wkqrEm
ld,m˙Éf√ohg idfmalaIj remsh,a ì,shk 1"435'5
olajd ishhg 5'5 lska jeä úh' fuh remsh,a
ì,shk 873'9 ^ishhg 60'9& l Kh wdmiq f.ùï
yd remsh,a ì,shk 561'6 ^ishhg 39'1& l fmd,S
f.ùïj,ska iukaú; úh' ;jo" foaYSh yd úfoaYSh
Kh fiajdlrK f.ùï ms<sfj<ska remsh,a ì,shk
781'2 la yd remsh,a ì,shk 654'3 la úh' 2019
jifr® m<uq udi y; ;=< iuia; Kh fiajdlrK
f.ùï m%udKh jdr®Isl whjeh weia;fïka;=fjka
ishhg 61'2 la úh'
wfmalaIs; jr®Okhka
÷ uOHld,Skj rcfha wd∞hï by< kxjd .ekSu
u.ska whjeh ys`.h yd fkdmsh jQ rdcH Kh
;sridr uÜgulg wvqlr .ekSu flfrys rcfha
uOHld,Sk rdcH uQ,H Wmdh udr®.h u.ska
wjOdkh fhduq flfrkq we;' 2019 whjeh
l:djg wkqj" 2019 ° whjeh ys`.h o'foa'ks'fhys
m%;sY;hla f,i ishhg 4'4 la f,i weia;fïka;=
l< w;r" th 2020 jk úg yd bka b†˙hg
6
94
Y%S ,xld uy nexl=j uE;ld,Sk wdr®:ßl m%jK;d( 2019 iqúfYaI is≥ùï iy 2020 wfmalaIdjka
o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i 3'5 olajd wvqlr
.ekSug wfmalaIs;h' whjeh ys`.fhys tu wvqùug
iu.dój" rdcH Kh o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i
2022 jk úg ishhg 72 l muK uÜgula olajd
wvq lr .ekSug o wfmalaIs;h' ;jo" wd∞hu
jeä †hqKq lr .ekSu iy úhoï l<ukdlrKh
u.ska uOHld,Skj m%d:ñl fYaIh m%udKj;a
iy ;sridr uÜgul w;s˙la;hla olajd Yla;su;a
lr .ekSu o rcfha wruqK fõ' flfia fj;;a"
rdcH uQ,H fufyhqï lghq;= ;j≥rg;a Yla;su;a
ls¯ug wjYH mshjr fkd.;fyd;a 2019 jir yd
bka Tíng wfmalaIs; rdcH uQ,H b,lal <`.d lr
.ekSu wNsfhda.d;aul jkq we;' 2019 jir i|yd
rcfha wd∞hï /ials¯u uQ,sl weia;fïka;=j,g
jvd wvq jkq we;ehs wfmalaIs; w;r" úfYaIfhkau
fudagr® jdyk we;=Ω wdkhk wdY%s; n≥ wd∞hu
wvqùu iy mdial= b˙∞ m%ydr fya;=fjka wdr®:ßl
ls%hdld˙;ajh ukao.dó ùu fï i|yd m%Odk
jYfhka fya;= jkq we;' úhoï wxYh .;aúg"
wfmalaIs; by< mqkrdjr®;k úhoï fya;=fjka 2019
jifr® b†˙ ld,m˙Éf√ofha ° iy 2020 jifr® °
rdcH úhou u; w;sfr®l mSvkhla we;s jkq we;'
rcfha úhoï wvqlr .ekSu i|yd 2019 jifr® °
ls%hdudr®. y∫kajd fokq ,enqj o" jegqma jeäùï"
iykdOdr yd mejreï iy ue;sjrK wdY%s; úhoï
;=<ska mqkrdjr®;k úhoï by<hEug wfmalaIs;h'
whjeh ys`.h iy o'foa'ks'fhys m%;sY;hla f,i
rcfha Kh 2019 jifr® ° b,lal.; uÜgïj,ska
wm.ukh ùug bv we;' tneúka" b†˙fha ° wd∞hï
/ials¯fï m%h;ak Yla;su;a ls¯u i|yd jeä≥r
ls%hdudr®. .ekSu wjYH fõ' fï w;r" uOHld,Skj
wd∞hï /ials¯fï m%h;ak fukau rcfha úhoï
l<ukdlrKfha jeä†hqKq ls¯ï o wjYH fõ' ;jo"
iSñ; rdcH uQ,H wjldYh ie,ls,a,g .;a l,"
rfÜ há;, myiqlï wjYH;d imqrd,Sfï ° uOHu
rcfha whjeh u; is≥jk n,mEu wvq lr .ekSu
i|yd rdcH fm!oa.,sl yjq,ald¯;ajh m%jr®Okh
ls¯u w;HjYH fõ' tu ksid" uOHld,Sk jr®Ok
wfmalaId mj;ajd .ksñka iudc iy m%d.aOk úhoï
i|yd m%udKj;a bvlvla iemhSu i|yd iq≥iq
mshjr .;hq;=j we;' ;jo" b†˙ jirj,° úfoaYSh
jd◊c Kh úYd, jYfhka f.ùug ;sfnk
miqìula ;=< m%;suQ,HlrK ms˙jeh wju ls¯u
iy wj∞kï úplaIKYS,S f,i l<ukdlrKh
ls¯u i|yd" Kh l<fUys l,ams¯fï jHqyh iqug
ls¯u yd l,ams¯ug kshñ; Khj,g wod< f.ùï
is≥ ls¯ug wruqo,a l,a;shd iQ∞kï lr .ekSu
fjkqfjka j.lSï l<ukdlrK ls%hdldrlï
fhd∞ .ekSu w;HjYH jkq we;' uOHld,Skj
rcfha Kh wfmalaIs; uÜgu olajd my< fy<Su
myiq ls¯u i|yd m%udKj;a iy ;sridr uÜgul
m%d:ñl w;s˙la;hla iy;sl ls¯u ms◊i rcfha
rdcH uQ,H Wmdhudr®.h yev.eiaúh hq;=h'