razvitak zavnoh a

8/6/2019 Razvitak ZAVNOH A

1/43

H I S T O R I J S K I

Z B O R N I KGoJma II ZagreL 1949 Br oj 14

R A Z V I T A K Z A V N O H - A

F e r d o ullnovic

J P r e m d a se u D e k l a r a c i j i A V N O J - a i O d l u c i o i z g r a d n j i J u g o s l a v i j e

n a f e d e r a t i v n o m p r i n c i p u (2 9. X I . 1943.) p r v i p u t u J u g o s l a v i j i u z a k o n i l on a e l o f e d e r a c i je , i p a k n i j e j u g o s l a v e n s k a f e d e r a c i ja p o e l a i s t om s D r u g i mz a s j e d a n j e m A V N O J - a . 1

V e j e u u v o d u s p o m e n u t e O d l u k e i s t a k n u t a d o t a d a n j a 2 i z g r a d n j af e d e r a c i j e n a o s l o b o e n o m p o d r u j u n a e z e m l j e . O s i m t o ga j e i n i z p r e t -

1 Na drugom zasjedanju A V N O J - a (Antifaistikog vijea narodnog osloboenjaJugoslavije) u Jajcu 29. i 30. XI. 1943. stvorena je nova jugoslavenska drava; obrazovan

je vrhovni organ dravne v l a s t i ( AVNOJ ) i dravne upr ave (NK OJ ) i doneseni su p r v iosnovni dravni zakoni (Odluke). Te su Odluke po osloboenju cijele zemlje posebnosankcionirane potvrdom Privremene narodne skuptine D F J , a naroito Odl ukom U s t a votvorne skuptine F N R J od 1. XI I . 1945. i odred bom l. 136 Us t a va F N R J .

U spomenutoj Deklaraciji i Odluci o izgra dn j i J ugoslavi je na federa t ivnomprincipu udareni su p r v i pravni temel j i jugoslavenskoj federaci j i . I Odluka o A V N O J - ukao vrhovnom organu dravne v l a s t i (br. 1 od 30. XI. 1943) legalizuje princip ravnoprav

nosti naroda Jugoslavi je i federat ivnu izgradnju nove drave (l. 1 i 2),N a osnovi ovih Odluka Drugog zasjedanja A V N O J - a pojedine jugoslavenske zemlje jo u toku oslobodilakog r a t a obrazovale su svoje drave kao ravnopravne jedinice usklopu savezne drave Jugoslavi je .

2 U Odluci o izgradnji... izriito se u to. 2 naglaava, da se Jugoslavija i z g r a uje i izgradit e se na federativnom principu, dok se u l . 3 Od lu ke naglaava dotadanji ra zvi ta k jugoslavenske federacije osniva njem .pojedinih vrh ovnih zema ljskih r u kovodstava za jugoslavenske zemlje.

U skladu sa takvom federat ivnom izgradnjom Jugoslavi je kae se u to. 3 oveO dluke koja se t emel j i na na jpuni j im demokra t sk im pravima, jeste injenica da vesada u vr i jeme narodno-oslobodilakog r a t a osnovne organe narodne v l a s t i kod pojedinihnaroda Jugoslavi je predstavl jaju narodno-oslobodilaki odbori i zemaljska antifaistikavijea narodnog osloboenja.

7


2/43

F e r d o ul inovi

h o d n i h a k a t a 3 k a o i v i e z n a a j n i h d o g a a j a u d o t a d a n j o j i z g r a d n j i n o v ed r a v e 4 j a s n o p o k a z i v a o , d a s e o s l o b o e n a , p o s l i j e r a t n a J u g o s l a v i j a n e ev r a t i t i k p r e d r a t n o m s i s t e m u h e g e m o n i je i c e n t r a l i z m a , n e g o d a e s e i z g r a

d i t i , i d a s e v e t a d a n a r o d n a v l a s t i z g r a i v a l a , n a p r i n c i p u r a v n o p r a v n o s t i

n a r o d a .T o s e os i m u N O O - i m a i z r a z i l o n a p r . n a V o j n o m s a v j e t o v a n j u 26 .

I X . 1 9 4 1 . 5 u S t o l i c a m a (S r b i j a ) , k a d s u z a p o j e d i n e j u g o s l a v e n s k e z e m l j e p o r e d z a j e d n i k o g a V r h o v n o g t a b a P O J i D V J 6 o s n o v a n a i n j i h o v a

p o s e b n a v o j n a r u k o v o d s t v a . 7 I s t o v r e m e n o j e V r h o v n i t a b s v o j o m O k r u n i c om i s t a k a o p o t r e b u o s n i v a n j a N O O - a , p o z i v a j u i se p r i t o m n a p r i n c i pn a r o d n e s u v e r e n o s t i i n a e l o r a v n o p r a v n o s t i n a r o d a .

O s n u t a k A V N O J - a , u B i h a u 2 6. X I . 1 94 2., p r e d s t a v l j a o je i z r a zt e n j e z a n a r o d n o m d r a v o m f e d e r a t i v n o g u r e e n j a . R e z o l u c i j a i P r o

g l a s A V N O J - a o d 2 7 . X I . 1 9 42 . i s t i u i z m e u o s t a l o g i z n a a j n a e l ar a v n o p r a v n o s t i n a r o d a u b o r b i z a s l o b od u i b r a t s k u z a j e d n i c u S r b i j e ,

C r n e G o r e , H r v a t s k e , S l o v e n i j e , B o s n e i H e r c e g o v i n e i M a k e d o n i j e . 8

T a s e m i s a o j o j a s n i j e i z r a z i l a o s n i v a n j e m p o j e d i n i h z e m a l j s k i h

v r h o v n i h p o l i t i k i h r u k o v o d s t a v a , k o j a s u v e i d o D r u g o g z a s j e d a n j a

A V N O J - a v r i l a z n a t a n d i o p o s l ov a v r h o v n o g o r g a n a d r a v n e v l a s t i n a

s v o m p o d r u j u , p r e m d a t o f or m a l n o jo n i s u b i l a . 9

S l o v e n i j a j e j e d v a d e s e t d a n a n a k o n n e p r i j a t e l j s k e o k u p a c i je 27 . I V .1941. d o b i l a t a k a v v r h o v n i r u k o v o d n i o r g a n O s v o b o d i l n u f r o n t u S l o v e n i j e . Z n a a j n o j e , d a s e o n a p r v a u J u g o s l a v i j i n a j v i e t a d a r a z v i l a k a o

3 Ovamo spadaju Proglas A V N O J - a s 'njegova p r vog zasjed a n ja (27. XI . 1942),Izjava Vrhovnog taba N O V i P O J i Izvrnog odbora A V N O J - a (8. II. 1943.), ProglasInic i ja t ivnog odbora Z A V N O H - a (2. III. 1943.), Objava prvog Zbora odposlancev Slovenskoga naroda (7. X. 1943.), Sklep istog Zbora (3. X. 1943.), njegova Rezolucija istogd a n a . Rezolucija Z A V N O B I H - a s njegova prvog zasjedanja 26. XI. 1943, RezolucijaZ A V N O C R N E G O R E i B O K E iz Kolaina 16. XI. 1943., Rezolucija Drugog zasjedanjaZ A V N O H - a 14. X. 1943. i dr.

4 Ta ko na p r . o s nu t a k NOO- a z a C r n u Goru i Boku 8. II. 1942., i Z A V N O H - a 13.VI . 1943., Koevski zbor u Sloveniji 1.3. X. 1943., osnutak Z A V N O B I H - a 26. XI. 1943.,osnutak Z A V N O SANDAKA 20. XI. 1943., Prvo zasjedanje Z A V N O C R N E G O R E uKolainu 15.16. XI t 1943. i dr.

5 V i d i referat marala T i t a n a V . K on g r es u K P J , i z d . Kulture 1948, str. 7779.6

V r h o v n i tab ie do osnutka A V N O J - a sam rukovodio i organizaci jom narodnevlas t i . Od osnutka A V N O J - a (26. XI. 1942.) (preuzima on samo vojne poslove. D. V. J . jen toku N O B - a uobiajena kra t i ca za t . zv . Dobrovoljaku vojsku Jugoslavi je , kako su seprvobi tno n a z i v a l i n e k a d a n j i etniki odredi, koji su 1941. pod vodstvom popa VladeZeevia preli pod vrhovnu komandu marala T i t a .

7 Za H r v a t s k u je tada osnovan G l a v n i tab Hrvatske (GH).8 L . Gerkovi, D o k u m e n t i o r a z v o j u n a r o d n e v l a s t i , Beograd 1946, str. 78.8 Ova zemaljska rukovodstva nisu ima la zakonodavne funk cije , a l i je u Sloveni j i

i H rva ts koj ve do Dru gog zasjedan ja A V N O J - a bilo u tom pogledu izvjesnog odstupanja,uko l iko se u slovenskim Odlukama i Z A V N O H - o v i m Uputstvima (do Treeg zasjed a n j a Z A V N O H - a ) moe govori t i o zakonodavnom radu t ih t i j e la , koja formalno jo n i s ub i l a vr hovn i o r ga n i dravne vlas t i .

8


3/43

R a z v i t a k Z A V N O H - a

v r h o v n i n a r e d b o d a v n i o r g a n (z a S l o v e n i j u ) , 1 0 p r e m d a j e t o b i l a f r o n t o v s k ao r g a n i z a c i j a . O n a j e v e u p r v o j p o l o v i n i 1 9 4 2 . i z d a l a n i z v a n i h O d l u k a ,v r e i n a d z o r n a d n j e n i m t e r e n s k i m o d b o r i m a , o r g a n i m a v l a s t i n a o s l o b o e n o m p o d r u j u S l o v e n i j e .

U S r b i j i j e n o v e m b r a 1 94 1. os n o v a n G l a v n i n a r o d n o - os l o b o d i l a c k io d b o r z a S r b i j u ( sa s j e d i t e m u U z i c u ) . 1 to j e b i l o u g l a v n o m n a j vi e p o l i t i k o r u k o v o d s t v o N O P - a z a S r b i j u , a l i j e o n o vr i l o i p o s l o v e v r h o v n o g an a d z o r n o g o r g a n a n a d N O O - i m a n a o s l ob o e n o m p o d r u j u S r b i j e . J e d n a k o je i za C r n u G o r u o s n o v a n 8. I I . 1 94 2 . s l i a n o r g a n , k o j i s e 1 5 . X I . 1 9 4 3.p r e t v a r a u Z A V N O C r n e G o r e i B o k e .

U H r v a t s k o j j e t a k v o r u k o v o d s t v o o s n o v a n o n e t o k a s n i j e . 1 1 N a k o nP r v o g z a s j e d a n j a A V N O J - a s t v o r e n j e 2 . I I I . 1 9 43 . I n i c i j a t i v n i o d b o rZ A V N O H - a , a 1 3 . V I . 1 94 3. Z e m a l j s k o a n t i f a i s t i k o v i j e e n a r o d n o g o s l o b o e n j a H r v a t s k e ( Z A V N O H ) . Z A V N O H j e o d 13 . V I . 1943 . d o 8 . V . 1944 .b i o n a j v i e p o l i t i k o r u k o v o d s t v o N O P - a z a H r v a t s k u , n o o n j e v e i t a d av r i o m n o g e p o s l o v e o r g a n a v l a s t i z a H r v a t s k u . 1 2 N a s v o m T r e e m z a s j e d a n j u on se 8 . V. 1944. k o n s t i t u i r a k a o j e d i n i p r a v i d r a v n i s a b o r ; v r h o v n i

j e o r g a n d r a v n e v l a s t i , v r h o v n o z a k o n o d a v n o i iz vr n o n a r o d n o p r e d s t a v n i k o t i j e l o H r v a t s k e k a o r a v n o p r a v n e j e d i n i ce D e m o k r a t s k e J u g o s l a v i j e . 1 5

O v a j r a z v i t a k Z A V N O H - a i d r u g i h s li n i h o r g a n a p o k a z u j e u p r v o mr e d u s p e ci fi a n n a i n i z g r a d n j e j u g o s l a v e n s k e f e d e r a c i j e , p r i em j e D r u g oz a s j e d a n j e A V N O J - a p r e k r e t n i c a . N o o v a j p r o ce s o t k r i v a i n a r o i t e o s o b i t o s t i u r a z v i t k u d r a v e t i p a n a r o d n e d e m o k r a c i j e , u p r a v o s ob z i r o m n a u v j e t e

p o s t a n k a i i z g r a d n j e v r h o v n o g o r g a n a d r a v n e v l a s t i . T e o s o b i t o s t i u r a z v i t k u Z A V N O H - a ( k a o i d r u g i h s l i n i h o r g a n a v l a s t i u n o v o j J u g o s l a v i j i )o t v a r a j u z a i s t a n o v e v i d i k e n a p o d r u j u n a u k e o d r a v i . 1 4

Z A V N O H - o v a h i s t o r i j a n a i m e p o k a z u j e , k a k o se z a D r u g o g s v j e t s k o gr a t a p o d u v j e t i m a O s l ob od i l a k e b or b e i p o d r u k o v o d s t v o m K o m u n i s t i k ep a r t i j e u J u g o s l a v i j i k r o z N a r o d n u r e v o l u c i j u s t v a r a l o n o v o d r a v n o u r e e n j e , d a n a k r a j u . . . i z r a t a i z a e i z g r a e n a d r a v a s o ci j a l i s t i k a p ok a r a k t e r u v l a s t i i p r a v c u r a z v i t k a , a n a r o d n o - d e m o k r a t s k a p o f or m i . 1 5

U r a z v o j u Z A V N O H - a , d a k l e , v i d i m o , k a k o se i u H r v a t s k o j k r o z N a r o d n o -

1 0

To je j ed in i sluaj da je u toku r a t a organizaci ja F ron te neposredno vrila ifunkcije vlas t i sve do osnutka S N O S - a (19. II. 1944.).

1 1 Z A V N O H - o v izvjesti tel j St a nko Opai i s t akao je na P rvom zas jedanju 13. VI.1943., da su nepri jatel jske ofenzive sprijeile r a n i j i osnutak Z A V N O H - a .

1 2 Ve je I n i c i j a t i v n i odbor Z A V N O H - a vrio zna tan dio poslova narodne vlas t i .1 3 l. 1 O d l u k e o Z A V N O H - u kao vrhovnom organu dravne vlas t i H r v a t s k e (9.

V. 1944.).1 4 Naroito s obzirom na postanak socijalis t ike drave t ipa nar odne demokra ci je

u toku oslobodilakog r a t a .1 5 M . P i j ade , O t r i d e s e t g o d i n j i c i K o m u n i s t i k e p a r t i j e J u g o s l a v i j e , Zagreb 1948.

s tr . 17.

9


4/43

F e r d o ul inovi

o s l o b o d i l a k u b o r b u . . . i s t o vr e m e n o v r i o i p r o c e s N a r o d n e r e v o l u c i je , k o j a je sve v i e d o b i v a l a soc i j a l i s t i k i k a r a k t e r . 1 6

O v e os ob i t os t i u r a z v i t k u Z A V N O H - a o p r a v d a v a j u p o t r e b u d a s ep r o u i n j e g o v h i s t o r i j a t . N o z a t o g o v o r i j o j e d n a o k o l n o s t . D o k s u u d r u g i m j u g o s l a v e n s k i m z e m l j a m a u t o k u p r o l o g r a t a n e p r i j a t e l j s k i u p a d i p o v r e m e n o p r e s i j ec a l i t o k r a z v i t k a n a r o d n e v l a s t i , d o t l e s e u H r v a t s k o j os l ob o e n o p o d r u j e L i k e , K o r d u n a i B a n i j e , s t v o r e n o jo p o t k r a j 1 941 ., u g l a v n o m o d r a l o d o k r a j a r a t a . T u je d a k l e n a r o d n a v la s t m o g l a g o t o v o n e p r e k i d n o d j e l o v a t i i j a e se r a z v i j a t i , p r e m d a je i t o p o d r u j e b i l o e s t o i s p r e s i j eca n o n e p r i j a t e l j s k i m k a n a l i m a i k r a i m p o v r e m e n i m p r e k i d i m a .

I z m e t o d o l o k i h r a z l og a p o d i j e l i l i s m o p r e g l e d r a z v i t k a Z A V N O H - an a t r i d i j e l a , k o j a s a i n j a v a j u j e d i n s t v e n u c j e l i n u :

1. P r v i i l i u v o d n i p e r i o d , u k o j e m s u se r a z v i j a l i u v j e t i z a o s n u t a kZ A V N O H - a . T o je r a z d o b l j e o d n a r o d n o g u s t a n k a d o o s n u t k a I n i c i j a t i v n o g

o d b o r a Z A V N O H - a . U t o j s e e t a p i o s n i v a j u i u v r u j u N O O - i k a o o r g a n iv l a s t i , a l i t a d a o n i jo n i s u s a s v i m p o v e z a n i u j e d i n s t v e n i s i s t e m d r a v n ev l a s t i . N j i h o v o d j e l ov a n j e k o o r d i n i r a V r h o v n i t a b , a od s a v j e t o v a n j a uS t o l i c a m a G l a v n i t a b H r v a t s k e . P o t r e b a z a c i v i l n i m r u k o v od s t v om n a dr a d o m N O O - a u H r v a t s k o j d o v e l a je 2. I I I . 1943. d o o s n u t k a I n i c i j a t i v n o go d b o r a Z A V N O H - a .

2. D r u g i p e r i o d j e r a z d o b l j e Z A V N O H - a k a o n a j v i e g a p o l i t i k o g

r u k o v o d s t v a N O P - a , a i s t o v r e m e n o i v r h o v n o g a n a r e d b o d a v n o g o r g a n av l a t i u H r v a t s k o j . U t o j e t a p i ( od 1 3 . V I . 1 9 43 . d o 8 . V . 19 44 ) Z A V N O H j on i j e v r h o v n i o r g a n d r a v n e v l a s t i , a l i j e v r i o m n o g e n j e g o v e f u n k c i j e . Ut o m p e r i o d u o n j e d a k l e b i o o i to z a m e t a k k a s n i j e g a v r h o v n o g o r g a n ad r a v n e v l a s t i z a H r v a t s k u .

3. T r e i p e r i o d j e r a z d o b l j e p o s l i je T r e e g z a s j e d a n j a Z A V N O H - aS . V . 144. d o n j e g o v a p r e s t a n k a n a k o n o s l o b o e n j a i t a v e z e m l j e , k a d as e 2 8. X I . 1946 . s a s t a j e U s t a v o t v o r n a s k u p t i n a H r v a t s k e .

L U V O D N I P E R I O D U R A Z V I T K U Z A V N O H - A

J e d v a e t i r i d a n a n a k o n f a i s t i k e i n v a z i j e u J u g o s l a v i j u p r o d r l i s u

u Z a g r e b n j e m a k i t e n k o v i , a 1 0 . I V . 1 9 4 1 . u s t a e s u p o d z a t i t o m o s v a j a e v ev o j n e s i le p r o g l a s i l i o s n u t a k t . z v . N e z a v i s n e D r a v e H r v a t s k e . O d m a h z a t i mb u r o a s k i p o l i t i k i v r h o v i H r v a t s k e s k a t o l i k i m v i s o k i m k l e r o m i z j a v l j u j us v o ju s p r e m n o s t n a s u r a d n j u s o k u p a t o r o m . 1 7 B u r o a s k a k l a s a k a o c j e l i n ao p r e d i j e l i l a se p r e m a s v oj e m k l a s n o m i n t e r e s u . O n a je u v a l a svo je s t a r e

1 6 E. Ka r de l j , Komun i s t i ka p a r t i j a J u g o s l a v i j e u b o r b i z a n o v u J u g o s l a v i j u , z an a r o d n u v l a s t i s o c i j a l i z a m , objavljeno u Zbor nik u Petog kongresa K P J , 1948, str . 344.

1 7 Poznata j e poruka dra VI . Maeka Hr va t s ko j r e pub l i ka ns ko j seljakoj s t ranc i ,da n jen i bivi lanovi podupru ustae i surauju s okupatorom.

1 0


5/43


p o z i c i j e u d r u t v u b e z o b z i r a n a p r o t i v n u v o l j u r a d n o g n a r o d a g r a d a i s e l a .P a v e l i e v i u s t a e i t . z v . k r i a r i 1 8 v e s u u t r a v n j u z a p o e l i s a s t r a h o v l a d o m , i p o e t k o m s v i b n j a b i j e s n i v e i z v r a v a n j e d u g o p r i p r e m a n o g p l a n az a i s t r e b l j e n j e n a r o d a J u g o s l a v i j e . T . z v . v l a d a N D H i z d a j e n i z t e r o r i

s t i k i h a k a t a , k o j i m a i n a u g u r i r a i n a s t o j i l e g a l i z o v a t i t e r o r p r o t i v n a r o d a is v e g a t o j e n a p r e d n o . 1 9 N a j a v n i m s k u p t i n a m a f a i s t i k i p r v a c i g o v o r ed o t j e r a n i m s l u a i m a o n a s i l j u , k o j e o t p o i n j e p r o t i v s v i h n e p r i j a t e l j a f a i z m a . U s v i b n j u 1 9 4 1 . r e d a j u s e n a j p r i j e p o j e d i n a n a , a z a t i m i m a s o v n a h a p e n j a , m u e n j a , u b i j s t v a , p l j a k a n j a , u n i t a v a n j a . G r u p i c e u s t a a i k r i a r ak r s t a r e p o s e l i m a H r v a t s k e , o s t a v l j a j u i z a s o b o m p u s t o i z g a r i t a . N a s t a j us t r a t i t a , o k o j i m a k o l a j u j e z o v i t e p r i e . F a i z a m k u l m i n i r a u i z m i l j a n j us a d i s t i k i h i s p a d a p r o t i v o v j e n o s t i ; k l a n j e s t o t i n a l j u d i p o c r k v a m a n i j ev e 1 9 4 1 . n i k a k v a r i j e t k o s t . 2 0 U z a t o se j a v l j a j u p o k u a j i h u k a n j a , u k o j i m as e n a r o i t o i s t i u t a l i j a n s k i fa i s t i i k a t o l i k i v i s o k i k l e r . A k c i j a p r i s i l n o g

p o k a t o l i a v a n j a b i j e u l i c e s l o b o d u s a v j e s t i , a u s t a e s e k o r i s t e o b e a n j i m a s i g u r n o s t i z a o v e p o v r a t n i k e , 2 1 i p o s l i j e u s t a k i h f r a t a r a d o l a z e u p o k r t e n o s e l o k o l j a i . 2 2 V i d j e l o s e, d a s u t i z l o in i s v a g d j e g ot o v o j e d n a k op r o v o e n i , s i s t i m m e t o d a m a i s r e d s t v i m a ; s v i s u k o n c i v o d i l i u Z a g r e b ,k o k u p a t o r u i n j e g o v i m s l u g a m a . F a i z a m j e os t v a r i v a o s v o j iv ot n i p r o s t o r .

V e s r e d i n o m s v i b n j a 1 9 4 1 . n a r o d i z s r p s k i h s e l a b j e a o j e u u m u ;s p a a v a o j e t a k o g o l i i v o t . J e d a n d i o s t a n ov n i t v a p r e d a v a o s e s u d b i n i ,

1 8

lanovi klerofaistike organizacije Velikog kriarskog bratstva i Velikogkriar skog sestrinstva. Ove je org a n iza cije osnovao kat oliki kler jo pri je 1941. God.1938. Veliko kriarsko bratstvo imalo je oko 540 drutava sa 30.000 lanova, a Velikokriarsko sestrinstvo 452 drutva sa 18.950 lanica. (Vidi D o k u m e n t i o p r o t u n a r o d n o mr a d u i z l o i n i m a j e d n o g d i j e l a k a t o l i k o g k l e r a , Zagreb 1946, str. 16 i d.).

1 9 O d m a h 10. IV. 1941. poeli su se ustae i g r a t i drave i donositi niz zakona izakonskih odredaba. To su na pr.: Zakonska odredba o p romjenama u Kaznenom za k o n i k u od 27. I. 1929. (br. LXIV-96 od 3. V. 1941.), Zakonska odredba o pr i jek im sudovima(broj LXXXIT-140 od 17. V. 1941.), Izvanredna zakonska odredba o kolekt ivnoj odgovornosti za irenje uznemirujuih vijesti (br. XCI-531 od 26. VI. 1941.), Zakonska odredba0 pokre tnom pri jekom sudu (br. CLXXIT-508 od 24. VI. 1941.) s mnogobrojnim kasni j imdopunama , Zakonska odredba o suzbi janju kanjivih ina prot iv dravi, pojedinim osoba m a i l i imovini (7. V I I I . 1941.), O d l u k a minis ta rs tva u n u t r . poslova o oduzimanju imovine (20. VIT. 1942.), Zakonska odredba o podravljenju imovine (9. X. 1941.) i to bezna kna de , bez albe, bez tube na redovni i l i upr avn i sud, Zakonska odredba o pravnom

poloaju voe njemake narodne skupine u N D H (30. X. 1941.), po k ojoj voa na rodn eskupine ima naredbodavno pravo u okv i ru zakona, Zakonska odredba o pos tupku k odkomunistikih na pa da j a , kad se poinitelj ne pronae (2. X. 1941.), po kojoj e ministarstvo unutr anjih poslova za sva ko ran jeno i l i poginu lo lice odredit i d e s e t o s o b a za s t r i

jeljanje iz redova r e d a r s t v e n o u s t a n o v l j e n i h k o m u n i s t a i t. d. i t. d.T a k o su okupa to r i , nastojei da svojim nas i l j ima dadu k a k v u t a k v u legalnu formu,

1 u ovim zakonima pokaziva l i svoje pravo lice.2 0 N a p r . u s rpn ju 1941. u srpsko-pravoslavnim c rkvam a n a Kor dunu , u Vel junu ,

K m j a k u , G l i n i i d r .21 S u e n j e L i s a k u , S t e p i n c u , a l i cu i d r u i n i , u s t a k o -k r i a r s k i m z l o i n c i m a i n j i

h o v i m p o m a g a i m a , Zagreb 1946, i D o k u m e n t i o p r o t u n a r o d n o m r a d u . ..2 2 V. D o k u m e n t e . . s t r . 54 i d.

11


6/43

F e r d o u l i n o v i

v j e r u j u i d a e g a m i m o i i k o l j a i , j e r s e o n i n i s u b a v i l i p o l i t i k o m . 2 3

i t a v a z e m l j a b i l a j e ve u k r v i i p l a m e n u . u m e L i k e , K o r d u n a , B a n i j e id r u g i h k r a j e v a b i l e s u p r e p u n e b je g u n a c a . N j i h o v o s t a n j e i r a s p o l o e n j es l i k o v i t o c r t a j e d a n a k t C e n t r a l n o g k o m i t e t a K o m p a r t i j e z a H r v a t s k u .

. . . I m a m o p o d a t k e p i e t i h d a n a J o s i p K r a , l a n C K K P H d a j ek a t k a d a i d v i j e h i l j a d e l j u d i u u m a m a i z a D r e n i ce u b i j e g u p r e d u s t a a m a . I m a j u o r u j a . . . 2 4

K o m u n i s t i k a p a r t i j a J u g o s l a v i j e p r i p r e m a l a s e z a v e l i k u o s l o b o d i l a k u z a d a u . J o z a k r a l j e v s k e J u g o s l a v i j e p o e l a j e p r i p r e m a t i o r g a n i z o v a no t p o r a g r e s o r i m a , d o k j e v l a d a C v e t k o v i - M a e k in i l a s v e d a p r i p r e m a n ua g r e s i j u t o v i e o l a k a . 2 5 K o m p a r t i j a j e jo 1940 . o r g a n i z ov a l a V o j n i k o m i t e t ,k o j i j e p o d i z a o d u h o t p o r a , a z a s l u a j o e k i v a n e v l a d i n e k a p i t u l a c i j e p r i p r e m a o s e z a r u k o v od s t v o v o j n i m a k c i j a m a p r o t i v z a v o j e v a a . T a k o s e

p o s t u p a l o i u H r v a t s k o j . N o d o k s u o v a k o r a d i l i l a n o v i P a r t i j e i m i s l i l ip r a v i r o d o l j u b i , g e n e r a l it e t p r e d r a t n e J u g o s la v i j e b i o j e d r u g o g m i l j e n j a .P o z n a t j e s l u a j s p u k o v n i k o m O r l o v i e m , k o j i j e z a p r i j e t i o h a p e n j e md e l e g a c i j i P a r t i j e , k a d j e a p r i l s k i h d a n a 1 9 4 1 . z a h t i j e v a l a o r u j e o d a r m i j eu Z a g r e b u , d a b i p r u i l a o t p o r n a p a d a u . 2 6

U H r v a t s k o j j e u l i p n j u 1 9 4 1 . o s n o v a n V o j n i k o m i t e t k a o o p e r a t i v n o ^r u k o v o d s t v o z a K o r d u n , B a n i j u , G o r s k i K o t a r , P o k u p l j e , u m b e r a k i g r a dK a r l o v a c . 2 7 U L i c i j e v e t a d a d j e l o v a o n a r o d n i h e r o j M a r k o O r e k o v i , a

d a l e k o s e p r o u o i g l a s o h e r o j s t v u S t a n i e O p s e n i c e i d r u g i h . U G o r s k o mK o t a r u i K o r d u n u o r g a n i z i r a o j e u s t a n a k J o s i p K r a , d o k j e R a d e K o n a r ,

s e k r e t a r C K K P H , r u k o v od i o u s t a n k o m u g o r n j o j H r v a t s k o j , a z a t i m uD a l m a c i j i . U S l a v o n i j i d j e l u j u d r . P a v l e G r e g o r i i K a r l o M r a z ov i . O n i s uo k o s e b e s a k u p i l i z n a t a n b r o j i s t a k n u t i h p r v o b or a c a , k o j i h r a d n i j e z a o s t a j a oz a r a d o m d r u g i h ; v e t i h d a n a o s je a s e r a d b o r a c a , k a o t o s u V a s i l j G a - e a , N i n a M a r a k o v i i m n o g i d r u g i .

2 3 V . D o k u m e n t e . . s t r . 55100.2 4 O d K u p e d o m o r a , Vjesnik 27. VI I . 1946.2 5 Buroaska k l a s a ka ko centralistikog t a ko i federalistikog bloka kral jevske J u

goslavije ivo se takmiila u jaanju svojih veza s imperijalistikim si lama. Beogradskaoligarhija s tupi la je u jae poslovne veze s faistikim kapi ta lom naroito poslije 1933.,.k ad H i t l e r dolazi n a vlast . E n t e n t i n i monopolisti postepeno gube pozicije, koje preuz imajusve vie osovinski k a p i t a l i s t i . Usporedo ide i politika profaistika djelatnost beogradskog dvora. Uvoenje rasistikih mjera , pokuaji formi ranja dravnih s t r a n a k a , sve jaeispoljavanje faistikih metoda otvorenog nas i l j a i t. d., sve to odgovara j profaistikojvanjskoj pol i t ic i ove vlade.

Stojadinovi razbi ja M a l u Ant a n t u , ko j a nestaje s konferencijom u S i n a j i 31. V I I L1937., pomae Anschluss Aust r i j e Rajnu , podupi re faistiki kur s . Vlada Cvetkovi-Maeknastavl ja profaistiku pol i t iku i 25. III. 1941. pr i s t upa An t i kom i n t e r ns kom pa k t u , n akoji narod Jugoslavi je odgovara svoj im revolucionarnim aktom 27. m a r t a 1941.

2 6 V i d i V . K o n g r e s K P J , str 62.2 7 Holjevac, F o r m i r a n j e p r v i h p a r t i z a n s k i h o d r e d a i p r v e a k c i j e n a K o r d u n u , Vjes

n ik br. 84, 27. VII. 1946.

1 2


7/43


M j e s t i m i n e b o r b e o t p o e l e s u u H r v a t s k o j j o u p r v o j p o l o v i c i 1 94 1.U s v i b n j u 1 9 4 1 . d o l o j e ve do v e e g s u k o b a k o d B o v i a , z a t i m k o d V e -l j u n a , P e r n e , u P e t r o v o j G o r i i d r . , n a d a l j e n a K o r d u n u , k o d K o r e n i c e uL i c i i d r u g d j e . T i s u o k r a j i i p a k b i l i s l a b o i l i n i k a k o m e u s o b n o p o v e z a n i ,

a j o s l a b i j e o r g a n i z o v a n i .

P o s l i j e f a i s t i k o g n a p a d a n a S S S R i z d a j e C K K P J s v o j p o z i v n a o p iu s t a n a k . 2 8 S l i a n p r o g la s o b j a v l j u j e i C K K P H . 2 9

U H r v a t s k o j j e o p i n a r o d n i u s t a n a k b u k n u o 27. s r p n j a 1941. T o g a s u

d a n a p a r t i z a n i o s lo bo d il i p r v o k o t a r s k o m j e s t o u H r v a t s k b j D o n j i L a p a ci o p i n s k o m j e s t o S r b u L i c i . Ve u p o e t k u a u g u s t a b i l i s u u s t a n k o mz a h v a e n i L i k a , K o r d u n , B a n i j a , G o r s k i K o t a r , S l a v o n i j a i d r u g i k r a j e v i .

U j e s e n i 1 94 1. s t v a r a s e n a p o d r u j u L i k e , K o r d u n a i B a n i j e je z gr a o s l o b o e n o g p o d r u j a . T a d a se j a v l j a i p o t r e b a z a o r g a n i z a c i jo m v l a s t i n a n j e m u .

S t a r a v l a s t k r a l j e v s k e J u g o s l a v i j e b i l a s e s r a s l a s o k u p a t o r o m , a n j e z i n r a n i j ip o s t u p a k o m r z n u o je t a j s i s t e m i k o d n a j i r i h m a s a . K o m p a r t i j a j e i o v d j en a l a p o d e s a n o b l i k v l a s t i , k o j i j e o d g o v a r a o p o t r e b a m a i c i l j e v i m aN O P - a , a n a r o d g a je b r z o p r i h v a t i o . 3 0

N a r o d n o - o s l o b o d i l a k i o d b or i n a s t a j u u H r v a t s k o j p r v i p u t u k o l o

v o z u 1 9 41 .; n a j p r i j e , in i se, u L i c i , z a t i m n a K o r d u n u , B a n i j i , t e u S l a v o n i j i ,

G o r s k o m K o t a r u , Z a g or j u i d r . P r v i N O O 3 1 o s n o v a n j e p o e t k o m k o l o v o z a

1 9 4 1 . u D i v o s e l u k r a j G o s p i a , z a t i m s u N O O - i u k o l o v o z u i r u j n u 1 94 1.f o r m i r a n i n a p o d r u j u k o t a r e v a K o r e n i c a , D o n j i L a p a c i U d b i n a . N a B a

n i j i s e u l i s t o p a d u i s t u d e n o m 1 94 1. o s n i v a j u N O O - i u k o t a r e v i m a D v o r ,

G l i n a i P e t r i n j a .3 2

N a K o r d u n u s l i j e d e N O O - i u k o t a r e v i m a V o j n i , V r g i n -m o s t i S l u n j . 3 3 U G o r s k o m K o t a r u s e u k o l o v o z u 1941. o s n i v a i le g a l n i N O Oz a D e l n i c e , z a t i m z a a b a r 3 4 i d r . U S l a v o n i j i s e p r v i N O O o s n i v a u s e l uB r u s n i k , k o t a r P a k r a c , a u b r z o z a n j i m i u k o t a r e v i m a S l a v o n s k i B r o d i

P o e g a . U D a l m a c i j i s e j e s e n i 19 41 . o s n i v a j u m j e s n i N O O - i u k o t a r e v i m a

2 8 U P r o gl a s u C K K P J kae se izmeu ostaloga: Borba Sovjetskog Saveza jeste ivaa borba, jer se on bori i protiv vaih neprijatel ja, pod ijim v i j a rm om s t en je t e . . .Ako ljubite svoju slobodu i nezavisnost, ako neete b i t i tui robovi, ako elite da seoslobodite faistikog ropstva, onda pomognite svim sredstvima pravednu borbu vel ikei mir oljubive zemlje s ocijalizm a Sovjetskog Sa vez a . . (Proglas C K K P J 22. VI . 1941.).

2 9

V i d i V. K o n g r e s K P J , str. 65.8 0 N O O - i n i su nas t a l i s t i h i j s k i , sluajno, spontano, nego svjesnim di rekt ivnim djelovanjem rukovodstva N O P - a , ru kovodstvom Kompa rt i je J ugoslavije, koja je ra zvijalate oblike vla st i kao najpodesnije za ouvanje r ezu l t a t a oslobodilake borbe.

3 1 P r e m a sadanjim podacima , p r oizlaz i , da su p r v i N O O - i u H rva t sko j nas t a l i uL i c i (Divoselo i t. d.), a brzo zatim i u drugim osloboenim kr ajevima . Ove podatket rebalo bi provjer i t i dal jn j im is traivanjem.

3 2 V. referat Duka Brkia, potpredsjednika vlade N R Hr vats ke , na Dru gom kongresuKompartije Hrvatske 20.25. XI. 1948. u Zagrebu.

3 3 V. Naprijed, br. 48, 26. XI. 1948.3 4 O radu ovog N O O - a sauvao se gotovo sav mater i ja l iz prvih godina borbe po

hranjen n zemunici kod abra. N a l a z i se u Muzeju Narodno-oslobodilake borbe n Zagrebu.

1 3


8/43

F e r d o u l i n o u i

M a k a r s k a , S p l i t , i b e n i k i K n i n , a u s a m o m s e S p l i t u f o r m i r a v i e i l e g a l n i ha k c i o n i h o d b or a . U H r v . Z a g o r j u j a v l j a j u s e u t o v r i j e m e m j e s n i N O O - i uk o t a r u Z l a t a r ( P o z n a n o v e c , B e d e k o v i n a i R a v n i c e ) . 3 5

V e k o n c e m p r v e g o d i n e k a e d r . V I . B a k a r i p o s t o j i r a z m j e r n ov e l i k i o s l o b o e n i t e r i t o r i j . O n o b u h v a a k o t a r e K o r e n i c a , D o n j i L a p a c , d i ok o t a r a G r a a c , B r i n j e , D r e n i c a , k o t a r V o j n i , d i o k o t a r a S l u n j i t . d . T a jt e r i t o r i j p o s t a j e v r s t o m b a z o m u s t a n i k a , t e o s t a j e u z s a s v i m m a l e p r e k i d eo s l o b o e n s v e d o k r a j a r a t a . 3 6

I d a n a s j o p o s t a v l j a j u n e k i p i t a n j e o k a r a k t e r u p r v i h N O O - a : j e s u l it o b i l a s a m o p o l i t i k a r u k o v o d s t v a N O P - a , i l i v e i o r g a n i v l a s t i ? N O O - is u i u H r v a t s k o j v e 1 9 4 1 . b i l i o r g a n i n a r o d n e v l a s t i . T o s e v i d i i z n j i h o v et a d a n j e n a d l e n o s t i . V e p r v i N O O - i , n a r o i t o u o s l o b o e n o j H r v a t s k o j ,v r i li s u n i z p o s l o v a , k o j i s v a k a k o s p a d a j u u k o m p e t e n c i ju o r g a n a d r a v n ev l a s t i . 3 7 N O O - i s u v e 1 9 4 1 . r u k o v o d i l i o r g a n i z a c i j om j a v n o g p o r e t k a i p r o

s v j e t n i m , z d r a v s t v e n i m i p r i v r e d n i m p i t a n j i m a n a o s l ob o e n o m p o d r u j u .O n i s u o i t o b i l i v e i p r i n u d n i o r g a n i : i z v r a v a l i s u p r e m a p o t r e b i i r e k v i z i c i j e z a v o j s k u , r a z l i i t e a k t e p r a v o s u a i t . d . 3 8 O i t o j e d a k l e , d a t a d av e n i s u b i l i s a m o p o l i t i k a r u k o v o d s t v a .

G o d i n a 1942 . b i l a j e v r l o z n a a j n a i z a r a z v o j v l a s t i u H r v a t s k o j . S as v e v e i m ja a n j e m o s l o b od i l a k e v o j s k e N O O - i s u s e u t v r d i l i k a o s t a l n io r g a n i n a r o d n e v l a s t i . O v e o r g a n e v l a s t i p r i h v a t i o j e v e t a d a n a r o d n e s a m os o s l o b o e n o g , n e g o z n a t n i m d i j e l o m i s n e o s l ob o e n o g p o d r u j a . U t o v r i

j e m e p a d a i o s n u t a k i l e g a l n o g N O O - a z a Z a g r e b . 3 9 D o k s u n e k i u S l a v o n i j ir a n i j e n a z i v a l i N O O - e o d b or i m a z a p o m o p a r t i z a n i m a , 4 0 p o e t k o m 1 9 4 2 .s u N O O - i i t a m o , k a o i s v u d a , v e o p e p r i z n a t i o r g a n i n a r o d n e v l a s t i . 4 1

G d j e s e n i s u m o g l i o s n i v a t i N O O - i , n a s t a j a l a s u t . z v . p o v j e r e n i t v a .

Za o r g a n i z a c i j u i r a d N O O - a i z t og a p r v o g p e r i o d a r a z v i t k a n a r o d n ev l a s t i v r l o j e z n a a j a n a k t V r h o v n o g t a b a k a o t a d a n j e g a n a j v i e g r u k o v o -

3 5 V. refera t D. Brkia na Drugom k o n g r e s u K P Hr va t ske .3 6 P r i l i k e u Hrv . Zagor ju n isu doputale neprekinuto djelovanje ovih N O O - a , je r su

nepri jatel jske akci je onemoguavale rad slian onom u osloboenim kra jev im a n a K o r d u n u , u Lic i i B a n i j i . I pa k su ovi i dr ug i N O O - i produavaii svoje djelovanje ak i poi legalnim uvjet ima.

3 7 V. vNaprijed br. 48, 26. XI. 1948.3 8 Jo 19. X. 1941. pie E. K a r d e l j u uikoj Borbi o N O O - i m a izmeu ostaloga:

. . .On i su danas s tvarno nosioci vlas t i , i s t ina pr iv remeni . . . Time se na ime misl i n afunkci je v l a s t i od s t rane N O O - a . To se vid i iz n iza zada taka t adan j ih N O O - a , koje K a r de l j u ovom direkt ivnom lanku navodi , kao : . . . da organizuju akt ivnost cijelog naroda ,t a k o da bi se na im borc ima na f rontu obezbijedilo sve to je potr ebno . . . da obezbijeder ed u pozadini , da ga odravaju uz pomo svojih narodn ih straa i da vode iborbu pro t ivrazbojnitva, spekulacije, akt ivnos t i ipete kolone. . .

3 9 Vid i F. ulinovi, R a z v i t a k n a r o d n e v l a s t i u J u g o s l a v i j i (kripta), iz. K l u b as tudena ta tehnike Niko Tomi, Zagreb 1946, str. 146.

4 0 Zdenko Has , S l a v o n i j a u b o r b i , Vjesnik br, 84 ; 27. VII. 1946.4 1 God. 1941. sma t r an i su jo za privremene, ali 1942. N O O - i se us t a l j u ju . V i d i se

to iz pisma marala T i t a Glavnom tabu H r v a t s k e u r u j n u 1942.: Taj smo s tad i j veos tav i l i za sobom. Zbog toga nema danas vie n ikakvog smisla i s t i ca t i p r i vr e m e n os t k a r ak t e r a N O O - a kao organa v l a s t i . . .

1 4


9/43


d i o c a N O P - a . I z m e u I I . i I I I . o fe n z i v e V r h o v n i t a b N O V i P O J o b j a v i o j e i z o s l o b o e n e F o e ( o d a t l e i n a z i v F o a n s k i p r o p i s i ) p r v e p r o p i s e oo r g a n i z a c i j i i r a d u N O O - a ( t . z v . O b j a n j e n j a i u p u t s t v a z a r a d n a r o d n o -o s l ob o d i l a k i h o d b o r a i Z a d a c i i u s t r o j s t v o n a r o d n o -o s l ob o d i l a k i h o d

b o r a ) . 4 2

N O O - i n i s u i n e s m i j u b i t i o r g a n i p o j e d i n i h p o l i t i k i h s t r a n a k a i o r g a n i z a c i j a . O n i s e b i r a j u d e m o k r a t s k i m p u t e m . U n j i h t r e b a d a u u , b e z o b z i r an a s v o j e p o l i t i k o u v j e r e n j e , v j e r u i n a r o d n o s t , s v i o n i e s t it i r o d o l j u b i , k o j is u p r i m j e r o m i d j e l o m d o k a z a l i d a s u d o b r i s i n o v i s v o g n a r o d a . . . 4 3 N ao s l o b o e n o m p o d r u j u N O O - i s u p r i v r e m e n i o r g a n i n a r o d n e v l a s t i b i r a n is l o b od n o i n e p o s r e d n o o d s a m o g n a r o d a . O n i s u p r i v r e m e n i z a t o , t o s u u k i n u t i s t a r i o r g a n i v l a s t i o p i n e , s r e s k e u p r a v e , p o l i c i j a , a n d a r m e r i j a , s u d o v i ,p o r e s k e , f i n a n s i j s k e i d r u g e . . . B u d u e t r a j n e o b l i k e i o r g a n e s v o j e v l a s t io d r e d i t e o s l o b o e n i n a r o d p o s l i j e i s t j e r i v a n j a o k u p a t o r a i z n a e z e m l j e i

u n i t e n j a n j i h o v i h s l u g u . . . N O O - i i m a j u m n o g o s t r u k e i r a z n o v r s n e d u n o s t i . O n i v r e s ve f u n k c i j e v l a s t i , o s i m o n i h k o j e p r i p a d a j u v o j n i m v l a s t i m a . . . O v a j j e d i r e k t i v n i a k t V r h o v n o g t a b a u r e d i o i n a in i z b o r a z aN O O - e . P r e d v i e n o j e n e p o s r e d n o , o p e , j e d n a k o a k t i v n o i p a s i v n o b i r a k op r a v o s j a v n i m g l a s o v a n j e m , i t o p r e m a m j e s t u s t a n o v a n j a . 4 4 N a d l e n o s tp r v i h N O O - a u r e e n a j e a k t o m o Z a d a c i m a i u s t r o j s t v u N O O - a 4 5

U r u j n u 1942 . V r h o v n i t a b o b j a v i o j e s v o j a d r u g a u p u t s t v a o N O O -i m a N a r e d b u o i z b o r i m a N a r o d n o - o s l o b o d i l a k i h o d b o r a . 4 6 T u j e d o n e k l e i z m i j e n j e n n a i n i z b o r a N O O - a , 4 7 a i n a e j e j a e n a g l a e n k a r a k t e rN O O - a k a o o r g a n a v l a s t i , k o j i v i e n i s u p r i v r e m e n i .

V i i N O O - i o s n i v a l i s u s e u n e k i m k r a j e v i m a H r v a t s k e v e i p o t k r a j1941. , a n a r o i t o t o k o m 19 42 . V e u p r v o j p o l o v i n i 1 9 42 . n a o s l o b o e n o mp o d r u j u H r v a t s k e p o r e d n a jn i ih i l i m j e s n i h ( s e o s k i h ) N O O - a p o s t o j e im n o g i v i i N O O - i , o p i n s k i , k o t a r s k i , p a i o k r u n i . V e p o e t k o m 1 94 2. p o s t o j i n a o s lo b o e n o m p o d r u ju m r e a N O O - a , i t o n a r o i t o u L i c i , n a K o r d u n u i B a n i j i , z a t i m u G o r s k o m K o t a r u , s j e v . H r v a t s k o j , n a o s l o b o e n o md i j e l u D a l m a c i j e (10 k o t a r s k i h s a 5 0 o p i n s k i h i p r e k o 5 0 0 m j e s n i h N O O - a )i H r v . P r i m o r j u (3 k o t a r s k a i v i e o p i n s k i h i m j e s n i h N O O - a ) , n a d a l j ei l e g a l n i N O O z a Z a g r e b . O d l i p n j a 1 9 4 2 . p o s t o j i n a p o d r u j u S l a v . B r o d a

4 2 V i d i Gerkovi, D o k u m e n t i o r a z v o j u n a r o d n e v l a s t i , 1946, str. 13.4 3 Ger kovi, st r . 19.4 4 Gerkovi, str. 1318.4 5 K a r a k t e r N O O - a vid i se naroito iz slijedee odredbe o nj ihovim dunostima:

. . . N O O - i poduzimaju sve to t reba da se oslobodilaka vojska snabd i jeva u redno h r a *nom, odjeom i svim drug im p o t r e b a m a . . . K a o organi reda i bezbjednosti N O O - i upo-t r eb l j ava t e par t i zanske i seoske strae, koje su potinjeine vojnim v l a s t i m a . . . N O O - ivode, borbu pro t iv krae, pljake, razhojnitva i nereda. Oni rjeavaju sve sporoveizmeu pojedinih graana .

4 6 Gerkovi, str. 5457. {4 7 U pogledu naina izbora opinskih N O O - a , koji su se otad b i r a l i na opem

zboru svih glasaa dotine opine .. .

1 5


10/43


9 0 m j e s n i h i o p i n s k i h N O O - a , o k o O s i j e k a j e d a n k o t a r s k i s a v i e m j e s n i hN O O - a , a u I s t r i p o v j e r e n i t v a o k o P a z i n a , P o r e a i P u l e . U s t u d e n o m1942. p o s t o j e m j e s n i N O O - i z a M o t o v u n , L a b i n , B u z e t i Z m i n ; o k o P o r e a

j e ve t a d a b i l o 4 0 s e o s k i h N O O - a , o k o P a z i n a 3 5 m j e s n i h , a u s a m o j P u l i

d j e l o v a o j e i l e g a l n i N O O , s a s t a v l j e n z n a t n i m d i j e l o m o d t a m o n j i h T a l i j a n a .O r a z v oj u N O O - a u H r v a t s k o j i z t o g d o b a d a o j e op i r a n i z v j e t a j

n a P r v o m z a s j e d a n j u Z A V N O H - a 1 3 . V I . 19 4 3 . p u k o v n i k S t a n k o O p a i - a n i ca . O n je t a d a k a z a o : P o d k o n a c 1 94 2. g o d . s p r o v a a n i s u i z b o r i n ao s l o b o e n o m p o d r u j u H r v a t s k e . P r v i s l o b o d n i i z b o r i z a s e o s k e , o p i n s k ei k o t a r s k e N O O - e ! V e t a d a j e b i l o s v e s p r e m n o d a s e s p r o v e d u i z b o r i i z ao k r u n e N O O - e , z a t i m d a s e f o r m i r a n a j v i e p o l i t i k o t i j e l o H r v a t s k e Z A V N O H . M e u t i m j e v e l i k a n e p r i j a t e l j s k a o fe n z i v a o d go d i l a t a d a os n i v a n j e Z A V N O H - a , a l i g a n i j e m o g l a p o t p u n o o m e s t i . N a k o n r a z b i j a n j an e p r i j a t e l j s k e o f e n z i v e p r i s t u p i l o se o d m a h o s n i v a n j u o k r u n i h N O O - a . 4 8

D o s k o r a s u o s n o v a n i s l i j e d e i O k r u n i N O O - i : z a K o r d u n , B a n i j u ,

L i k u , G o r s k i K o t a r , H r v . P r i m o r j e , u m b e r a k , z a t i m O b l a s n i N O O z a S l a

v o n i j u 4 9 s a e t i r i O k r u n a N O O - a i p o s e b n i O k r u n i z a S r i j e m . U H r v a t

s k o m Z a g o r j u , M o s l a v i n i , B j e l o v a r s k o - k r i e v a k o j o b l a s t i i P o d r a v i n i i m a m o j o s a m o k o t a r s k e N O O - e , a l i e s e d o s k o r a i t a m o p r i s t u p i t i f o r m i r a n j uo k r u n i h N O O - a . U D a l m a c i j i j e f o r m i r a n P o k r a j i n s k i N O O . 5 0

D a k l e j e ve u p r v o j p o l o v i n i 1942 . o r g a n i z a c i j a n a r o d n e v l a s t i p r e r a s l a u j e d i n s t v e n u c j e l i n u . U o s l o b o e n o j H r v a t s k o j p o s t o j a l a j e g u s t am r e a N O O - a , n i i h i v i i h , k o j i s u b i l i m e u s o b o m u r e e n i p o d j e l o m

f u n k c i j a n a os n o vi u z a j a m n i h p r a v a i d u n o s t i . N o t a d a o s i m G l a v n o g t a b a H r v a t s k e j o n i j e b i l o d r u g og a v r h o v n o g r u k o v o d s t v a n a r o d n e v l a s t iz a H r v a t s k u .

S p r o i r e n j e m v o j n i h a k c i j a G l a v n i t a b H r v a t s k e n i j e v i e m o g a or u k o v o d i t i p o s l o v i m a u n u t r a n j e u p r a v e . N a m e t a l a s e s v e v i e p o t r e b a z a

f o r m i r a n j e m p o s e b n o g r u k o v o d s t v a , i o n a s e n a r o i t o o s j e a l a n a k o n P r v o gz a s j e d a n j a A V N O J - a . U s v o j o j R e z o l u c i j i s t o g a z a s j e d a n j a A V N O J j e

k o n s t a t o v a o s n a a n r a z v o j N O O - a , k o j i s u v e t a d a n u n i m r a z v i t k o mp o s t a l i o r g a n i m a n a r o d n o - d e m o k r a t s k e v l a s t i . 5 1 A V N O J s t a v l j a v e t a d a

4 8 Rije je o etvrtoj neprijateljskoj ofenzivi, koja se i u Hr va t s ko j r a z v i j a l a od polovine j anuara do polovine marta 1943. god., te bi l a suzbi jena.

4 9 Od svog osnutka Oblasn i N O O za Slavoni ju bio je vr lo ak t ivan i odravao je jaku vezu sa Z A VN O H - o m . P r e m d a su pr i j e laz i p reko nepr i j a te l j sk ih kana la b i l i opasni ,Oblasn i N O O Slavonije nastojao je da odrava tu vezu.

5 0 NOO za i t avu Dalmaci ju mi jen jao je naziv tokom NOB-e, te se jedno vrijeme javlja k a o P o k r a j i n s k i , a kasni je k a o Obl a s n i N O O . Njegova je djelatnost bi l a j a ka n aprosvjetnom, zdravstvenom, socijalnom podruju i suds tvu . Dalmaci ja je pr va od naihzemalja (osim Vojvodine i Meumurja, gdje su oni ve prije postojali) poela pr i m j e n j i v a t i graanski br a k i matine knj ige.

5 1 V i d i Gerkovi, str. 71.

1 6


11/43


m e u s v o j e o s n o v n e z a d a t k e i t a j , d a p o r a d i n a r a z v i t k u i u v r e n j uN O O - a , n a o r g a n i z i r a n j u p o z a d i n e u o p e . 5 2

O s n u t a k A V N O J - a b i o j e i s t o v r e m e n o i j a k i p o d s t r e k z a f o r m i r a n j es l i n o g r u k o v o d s t v a i z a H r v a t s k u . T o j e z a h t i j e v a l o i s t a n j e n a o s l o b o e n om d i j e l u H r v a t s k e p o e t k o m 1 9 43 . U s i j e n j u 1 9 4 3. p o e l a j e I V . n e p r i

j a t e l j s k a o f e n z i v a . U n j o j j e p r o t i v N a r o d n o -o s l ob o d i l a k e v o j s k e d j e l o v a l o6 n j e m a k i h i 7 t a l i j a n s k i h d i v i z i j a , z a t i m s v e u s t a k o -d o m o br a n s k e f o r m a c i j e P a v e l i a i 1 8 . 0 0 0 e t n i k a D r a e M i h a j l o v i a . 5 3 T a j e o f e n z i v a z a h v a t i l ai o s l o b o e n i d i o H r v a t s k e . O k o 5 0.0 00 i z b j e g l i c a s K o r d u n a i B a n i j e m o r a l os e p o s n i j e g u i n e v r e m e n u p o v la i t i u B o s n u u z n e p r e k i d n o b o m b a r d o v a n j ef a i s t i k i h a v i o n a . N o t a o f e n z i v a i p a k n i j e s l o m i l a d u h o t p o r a n i t i l i k v i d i r a l a o s l o b o e n o p o d r u j e u H r v a t s k o j . P r o t i v n o p l a n o v i m a n a p a d a a t os e p o d r u j e p o v e a l o i j o v i e o j a a l o . 5 4 U s p r k o s b r o j n i m n a p a d i m a o s l o b o e n i j e t e r i t o r i j H r v a t s k e o s t a o i d a l j e k o m p a k t n a c j e l i n a . N a n j e m u se

r a z v i j a o i v o t , k o j i f a i s t i k e o f e n z i v e n i s u m o g l e s a s v i m z a u s t a v i t i . M n o g o b r o j n i m N O O - i m a t r e b a l o j e v i e r u k o v o d s t v o , k o j e e u j e d i n i t i r a d s v i j ut i h o r g a n a v l a s t i i k o j e e s v o j o m d j e l a t n o u j o v i e r a z v i t i r a d N a r o d n o -o s l o b o d i l a k o g p o k r e t a u H r v a t s k o j .

Z a t o s e 2 . o u j k a 1 9 4 3. u l i k o m s e l u P o n o r i o d r a o s a s t a n a k d e l e g a t aH r v a t s k e s P r v o g z a s j e d a n j a A V N O J - a , n a k o j e l n j e z a k l j u e n o o s n i v a n j ei z v . I n i c i j a t i v n o g o d b o r a Z A V N O I T a . N j e g o v j e o s n o v n i z a d a t a k b i o d ap r i p r e m i s v e z a f o r m i r a n j e v r h o v n o g r u k o v o d s t v a N O P - a H r v a t s k e . U P r o g l a s u I n i c i j a t i v n o g o d b o r a Z A V N O H - a i s t a k n u t o j e i z m e u o s t a l o g a : S t o j e i d o s l j e d n o n a s t a n o v i t u n a j v e i h d e m o k r a t s k i h s l ob o d a i p u n e n a c i o n a l n e r a v n o p r a v n o s t i , v i j e n i c i A V N O J - a i z H r v a t s k e u s p o r a z u m us I z v r n i m o d b o r o m A V N O J - a p r i s t u p i l i s u r a d o v i m a n a o s n i v a n j u n a r o d n o gp r e d s t a v n i t v a H r v a t s k e Z A V N O H - a . 5 5 K a o s v o j u z a d a u od b o r n a v o d i :>. 1. d a u t o k r a e v r i j e m e o b a v i s v e r a d o v e z a k o n s t i t u i s a n j e Z A V N O H - a ;2. d a j o v r e p o v e e o s l o b o e n e i n e o s l o b o e n e k r a j e v e H r v a t s k e i d am o b i l i z i r a s v e n a c i o n a l n e s n a g e b e z o b z i r a n a v j e r s k e , n a c i o n a l n e i s t r a n a k e r a z l i k e u b o r b u z a k o n a n o i s t j e r i v a n j e n j e m a k i h i t a l i j a n s k i hf a i s t i k i h o k u p a t o r a i z H r v a t s k e , z a u n i t e n j e n j i h o v i h p l a e n i k a P a v e -l i e v i h u s t a a i e t n i k a D r a e M i h a j l o v i a ; 3. d a p o j a a b o r b u p r o t i v o n i hp o d m u k l i h n a s t o j a n j a a g e n a t a i z d a j n i k e j u g o s l a v e n s k e v la d e u L o n d o n ui i z d a j n i k o g v o d s t v a H S S - a , k o j i u i n t e r e s u s t a r e p r o t u n a r o d n e ' r e a k c i o n a r n e v l a d a v i n e i v l a d a v i n e n a c i o n a l n o g u g n j e t a v a n j a n a s t o je u k o i t i r a z -

5 2 Osnovni je z a da t a k A V N O J - a . . . razvi janje jedinstvenost i napora svili narodaJugoslavi je za izvojevanje konanog osloboenja za sve n j i h i za s tvaranje uslova za p u n unj ihovu s lobodu i ra vnopra vnos t u os loboenoj br a t sk oj za jedn ic i . ..

5 3 O etvrtoj ofenzivi i d je lovanju okupatora u to vr i jeme u H r v a t s k o j v id i D o k u m e n t i o z l o i n i m a t a l i j a n s k o g o k u p a t o r a , iz d . Zema ljske komisije Hrvatske, ibenik 1945.

5 4 V i d i Tito, B o r b a z a o sl ob o e n je J u g o s l a v i j e 1 9 4 1 . d o 1 9 4 5 .5 5 Gerkovi, str. 109.

2 Historijski Zbornik 17


12/43

F e r d o u l i n o u i

v i t a k n a r o n o - o s l ob o d i l a k e b o r b e i r a z b i t i j e d i n s t v o n a i h n a r o d a ; 4 . d ap r e u z m e r u k o v o e n j e s v i m a p o s l o v i m a n a r o d n e v l a s t i u H r v a t s k o j . 5 6

D a k l e , I n i c i j a t i v n i o d b o r Z A V N O H - a i m a o j e p o r e d o r g a n i z o v a n j a

o s n u t k a Z A V N O H - a j o n a p o s e i z a d a u d a r u k o v o d i p o s l o v i m a n a r o d n e

v l a s t i u H r v a t s k o j . S a s v i m j e d a k l e o s n o v a n o , k a d a se i I n i c i j a t i v n i o d b o rZ A V N O H - a s m a t r a k l i c o m b u d u e g a v r h o v n o g r u k o v o d s t v a n a r o d n e v l a s t i .

I I . D R U G I P E R I O D U R A Z V I T K U Z A V N O H - A

N e u s p j e h f a i s t i k i h s i l a u e t v r t o j o f e n z i v i , i n i s e , d a j e j o v i ep o j a a o t e n ju n j e m a k e v r h o v n e k o m a n d e d a u n i t i i vu s n a g u j u g o s l a v e n s k e v o j s k e . J e d v a j e I V . o f e n z i v a b i l a s l o m l j e n a , g o t o v o i z n e n a d a j e

z a p o e l a n o v a . G l a v n i u d a r n i s m j e r n e p r i j a t e l j a b i l o j e p o d r u j e ju n eB o s n e i H e r c e g ov i n e , p a C r n a G o r a . T a j e o l e n z i v a z a h v a t i l a i o s l o b o e n op o d r u j e H r v a t s k e , k o j e j e i i n a e s t a j a l o e s t o n a u d a r u f a i s t i k i m s n a g a m a s a s j e v e r a i j u g o i s t o k a . N o i t u P e t u o f e n z i v u r a z b i l a j e N a r o d n o -o s l o b o d i l a k a v o j s k a . J u n a 1 9 4 3 . i z v r i o j e V r h o v n i t a b u s p j e l i p r o d o r k r o zn e p r i j a t e l j s k i o b r u ; o d l u k a j e p a l a k o d S u t j e k e , Z e l e n g o r e i M a g l i a .

O d m a h z a t i m V r h o v n i t a b n a r e u j e p r o t u o f e n z i v u . J a k i u d a r N O V - e

s u z b i o j e n e p r i j a t e l j a , k o j i j e p o e o u z m i c a l i ; r e z u l t a t j e b i l o o s l o b o e n j ev e l i k o g d i j e l a n a e z e m l j e . U B o s n i s u o s lo bo en i H a n P i j e s a k , V l a s e n i c a ,K l a d a n j , S r e b r e n i c a i Z v o r n i k s a i r o k i m z a l e e m . U H r v a t s k o j s e o s l o b o

e n o p o d r u j e n i j e z n a t n i j e p r o i r i l o , a l i s e o n o j a e u v r s t i l o , t o j e o l a k a v a l o r a d u p o z a d i n i , n a r o i t o o r g a n i z a c i j u n a r o d n e v l a s t i . V e l i k e p o b j e d eN a r o n o -o s l o b od i l a k e v o j s k e j o s u vi e p o s l i j e P e t e o f e n z i v e p o d i g l e

n j e z i n u g l e d u n a r o d u . U p o l o v i c i 1 94 3. g o d i n e k a e d r . V I . B a k a r i , p a d a t a k o e r n a g l o i r e n je u s t a n k a k o d h r v a t s k i h m a s a u s j e v e r n o jH r v a t s k o j . I t a m o s u p o e l i p r i l a z i t i m n o g i i m n o g i l o k a l n i r u k o v o d i o c i , p ai j o d r u g i z n a a j n i j i i u t j e c a j n i j i l j u d i i z H S S - a . T i m e j e p i t a n j e o d n o s a

h r v a t s k o g n a r o d a p r e m a u s t a n k u k o n a n o r i j e e n o , t e s e o n p o e o d a l j e

r a z v i j a t i n e s u z d r i v o m s n a g o m . 5 7

R a z u m l j i v o j e , d a s e n a o s l o b o e n o m p o d r u j u , u z t a k v e p r i l i k e , n a r o it o o s je a l a p o t r e b a z a v r h o v n i m p o l i t i k i m r u k o v o d s t v o m N O P - a i n a j

v i im n a r e d b o d a v n i m o r g a n o m n a r o d n e v l a s t i . G l a v n i t a b H r v a t s k e b i o j e

i s u v i e z a u z e t v o j n i k i m z a d a a m a , k o j e s u s r a z v i t k o m N a r o n o - o s l o b o

d i l a k e v o j s k e s v a k i m d a n o m r a s l e . V r h o v n i t a b N O V i P O J n a l a z i o s e u

p r v o j p o l o v i n i 1943. u B o s n i , a l i k a o v r h o v n i r u k o v o d i l a c v o j s k e n i j e m o g a o

8 6 Ger kovi, st r . 110.8 7 V i d i Naprijed, broj 48, od 26. XI. 1948.

18


13/43


d a r u k o v o d i i p o s l o v i m a N O O - a . N a o s lo b o e n o m p o d r u ju H r v a t s k e p o s v u d a s u v e s r e d i n o m 1 9 4 3 . p o s t o j a l i N O O - i , k o j e j e t r e b a l o p o v e z a t i ir u k o v o d i t i n j i h o v i m r a d o m , k o o r d i n i r a t i n j i h o v u d je la t n o s t .

1 . Z A V N O H o d s v o g o s n u t k a d o d r u g o g z a s j e d a n j a

P o t o j e I n i c i j a t i v n i o d b o r Z A V N O H - a i z v r i o s v e p r i p r e m e , d o l o j e13. V I . 1 9 43 . d o p r v o g z a s j e d a n j a Z A V N O H - a n a P l i t v i k i m J e z e r i m a . T o mz g o d o m o s n o v a n j e Z A V N O H k a o n a j v i e p o l i t i k o r u k o v o d s t v o z a H r v a t s k u , s a z a d a o m , d a r u k o v o d i o s l o b o d i l a k i m p o k r e t o m u H r v a t s k o j i d as t i m u v e z i n a d z i r e s a v r a d N O O - a n a o s l o b o e n o m ( k a o i n e o s l ob o e n o m )p o d r u j u H r v a t s k e . S a t o g P r v o g z a s j e d a n j a Z A V N O H - a i z d a n a j e p o z n a t a P l i t v i k a r e z o l u c i j a i P r o g l a s Z A V N O H - a n a r o d i m a H r v a t s k e . 5 8

U R e z o l u c i j i Z A V N O H - a i s t i e s e , d a s u s e t o m p r i l i k o m s a s t a l i

p r e d s t a v n i c i h r v a t s k o g n a r o d a z a j e d n o s p r e d s t a v n i c i m a S r b a u H r v a t s k o j ,

t e p r e d s t a v n i c i m a n a c i o n a l n i h m a n j i n a H r v a t s k e , d a i z n e s u p r e d s v j e t s k u

i d o m a u j a v n o s t p r a v o s t a n j e u H r v a t s k o j i d a i z r a z e i s t i n s k o r a s p o l o e n j en j e z i n i h n a r o d a . 5 9 T u j e n a p o s e i s t a k n u t a t e n j a n a r o d a H r v a t s k e z a s a m o

s t a l n o u i k o n s t a t o v a n o , d a j e 1 9 1 8 . g o d i n e i z d a j om t a d a n j i h p r e d s t a v n i k aH r v a t s k e o n e m o g u e n o r j e e n j e n a c i o n a l n i h z a h t j e v a H r v a t s k e . R e z o l u c i j a

n a g l a a v a p o t r e b u o s l o b o e n j a H r v a t s k e , t e i s t i e , d a j e s t o g a h r v a t s k i i

s r p s k i n a r o d z a j e d n o s o s t a l i m j u g os l a v e n s k i m n a r o d i m a u s t a o s l o n o u

o r u a n u b o r b u , d o k j e b e og r a d s k a v l a d a i z d a l a v l a s t i t i n a r o d . U R e z o l u c i j i s e i s t i u i d o t a d a n j i r e z u l t a t i o s l o b o d i l a k e b o r b e .

D a n a s s e z a k l j u u j e R e z o l u c i j a p r e d h r v a t s k i m i s r p s k i m

n a r o d o m p o n o v n o o t v a r a j u m o g u n o s t i o s t v a r e n j a v j e k o v n i h t e n j i z a s l o b o d o m i s a m o s t a l n o u . Z a t o s e p o z i v a s a v n a r o d H r v a t s k e u o s l o b o d i l a k u

b o r b u , k o j a j e v e d o t l e u s p j e l a o s l o b o d i t i v e l i k i d i o p o d r u j a H r v a t s k e .* U s v i m a i o s l ob o e n i m i n e o s l o b o e n i m d i j e l o v i m a H r v a t s k e n i k l i s u

N O O - i k a o i z r a z t e n j e n a r o d a z a s v o j o m p r a v o m n a r o d n o m v l a u . . .

O g r o m n i u s p j e s i o s l o b o d i l a k e b o r b e u H r v a t s k o j , p r o s t r a n o s t o s l o b o e n o g

t e r i t o r i j a , i r o k e p e r s p e k t i v e d a l j n j i h u s p j e h a i p o b j e d a , t e s v e m n o g o b r o j -n i j i i s l o e n i j i z a d a c i , k o j i s e p o s t a v l ja j u p r e d N O O - i m a i N a r o d n o - o s l o b o d i l a k i m f r o n t o m i s t a k l i s u p o t r e b u o s n i v a n j a n a j v i e g p o l i t i k o g p r e d s t a v n i t v a o s l o b o d i l a k e b o r b e H r v a t s k e k a o j e d i n og i s t i n s k o g p r e d s t a v n i k aH r v a t s k e . 6 0

5 8 V i d i Osnovni zakoni Federa lne Hrvatske, br. 2. Zbirke zakona, uredaba i n a redaba Federat ivne Hrvatske, Zagreb 1945.

5 9 Uvod Plitvike Rezolucije.6 0 Toka 8. Plitvike rezolucije.

1 9


14/43


Z A V N O H se t a d a f o r m i r a o k a o n a j v i e p o l i t i k o t i j e l o n a r o n o -o s l o b o d i l a k e b o r b e u H r v a t s k o j . . . k a o i z r a z n e s a l o m i v e v o l j e h r v a t s k o gi s r p s k o g n a r o d a d a o s t v a r i s v o j e v j e k o v n e t e n j e z a s l o b o d o m i s a m o s t a l n o u , i z r a z b o r b e n o g j e d i n s t v a h r v a t s k o g i s r p s k o g n a r o d a . . . 6 1 O n d a k l e

jo n i j e b i o n a j v i i o r g a n d r a v n e v l a s t i . Z a t o j o n i s u p o s t o j a l i s v i u v j e t i ,n a r o i t o v a n j s k o p o l i t i k e p r i r o d e . I p a k j e Z A V N O H v e n a t o m P r v o mz a s j e d a n j u d o b i o i r o k e z a d a t k e , k o j i s u u k a z i v a l i n a n j e g o v o s o b i t i k a r a k t e r . V e t a d a n i j e b i o s a m o v r h o v n o p o l i t i k o r u k o v o d s t v o z a H r v a t s k u ,n e g o m n o g o v i e .

Z A V N O H j e , n a i m e , p r e m a s p o m e n u t o j R e z o l u c i j i (t o k a 1 1 . o d j e l j k aV I I ) i m a o ov e z a d a t k e :

1 . da r a z v i j a n a r o d n o - o s l o b o d i l a k i p o k r e t u H r v a t s k o j s a c i l j e mo s l o b o e n j a H r v a t s k e i s p od k r u t o g f a i s t i k o g r o p s t v a i s t v a r a n j a s l o b o d n eH r v a t s k e u b r a t s k o j z a j e d n i c i s a s l o b o d n o m S r b i j o m , s l o b o d n o m S l o v e n i j o m ,

s l o b o d n o m C r n o m G o r o m , s l o b o d n o m M a k e d o n i j o m i s l o b o d n o m B o s n o m iH e r c e g o v i n o m . . .;

2. d a j o v r e p o v e e o s l o b o e n i t e r i t o r i j s n e o s l o b o e n o m H r v a t s k o m ;

3 . d a i z vo ju j e p o v r a t a k ot e t i h k r a j e v a H r v a t s k e - I s t r e , R i j e k e , s v i h j a d r a n s k i h ot o k a , a n e k t i r a n o g t a d a d i j e l a D a l m a c i j e s a Z a d r o m , H r v . P r i m o r j a , G or s k o g K o t a r a , z a t i m M e u m u r j a ;

4 d a p o v e d e n a j o t r i j u b o r b u p r o t i v n a s t o j a n j a s v ih r e a k c i on a r n i hk l i k a , k o j e i d u z a p o v r a t k o m s t a r i h , p r o t u e m o k r a t s k i h i p r o t u n a r o d n i hr e i m a , a k o j e s u s v o j i z r a z n a l e u i z d a j n i k o j r a b o t i i z b j e g l i k e v l a d e u L o n d o n u i r e a k c i o n a r n o g v o d s t v a H S S - a s a d r . M a e k o m n a e l u ;

5 . d a o j a a n a r o n o - os l o b o d i l a k e o d b o r e , d a i h p o v e e u j e d i n s t v e n uc j e l i n u n a r o d n e v l a s t i i d a p r e k o n j i h o r g a n i z i r a s v e g r a n e p o l i t i k o g ,e k o n o m s k o g , s o c i j a l n o g , p r o s v j e t n o g i v j e r s k o g iv ot a u H r v a t s k o j . 6 2

R a d i i z v r e n j a o v i h z a d a t a k a P l e n u m j e o d m a h o s n o v a o i s v o j p o s e b a nu i o d b o r I z v r n i o d b o r , 6 3 k o j i j e p r e m a d i r e k t i v a m a Z A V N O H - o v aP l e n u m a i u s k l a d u s I z v r n i m o d b o r o m A V N O J - a r u k o v o d i o i p o l i t i k i mr a z v i t k o m N O P - a i k o o r d i n i r a o r a d s v i h N O O - a H r v a t s k e , r a d e i i n ao s n i v a n j u n o v i h N O O - a . 6 4

U P r o g l a s u n a r o d i m a H r v a t s k e Z A V N O H i s t i e o s n o v n e c i l j e y en a r o n o - o s l o b o d i l a k e b o r b e , t e p o z i v a s a v n a r o d H r v a t s k e , d a s e u j e d i n iu t o j b o r b i p r o t i v o k u p a t o r a i n j i h o v i h p o m a g a a , z a s v o j e n a c i o n a l n o is o c i j a l n o o s l o b o e n j e . S a m o t a k o , u z a j e d n i k o j b o r b i s o s t a l i m n a r o d i m aJ u g o s l a v i j e , m i e m o o s t v a r i t i d e m o k r a t s k u s l ob od n u H r v a t s k u u b r a t s k o j

6 1 Toka 10. spomenute Rezolucije.6 2 Toka 12 g) Rezolucije.6 3 Dakle delegiraini organ Plenuma, kome je Izvrni odbor odgovarao.6 4 Izvrni odbor Z A V N O H - a je prema tome zametak kasni je vlade Hrvatske.

2 0


15/43


i r a v n o p r a v n o j z a j e d n i c i s a s l o b o d n o m S r b i j o m i s l o b o d n o m S l o v e n i j o m ,s l o b o d n o m B o s n o m i H e r c e g o v i n o m , s l o b od n o m C r n o m G o r o m i s l ob o d n o mM a k e d o n i j o m , 6 5

O d a t l e s e j a s n o r a z a b i r a d v i j e in j e n i ce : a ) d a j e s o s n u t k o mZ A V N O H - a n a r o i t o i z r a e n a t e n j a n a r o d a H r v a t s k e z a f e d e r a t i v n o md e m o k r a t s k o m d r a v o m J u g o s l a v i j o m , u k o j o j e H r v a t s k a b i t i r a v n o p r a v a n l a n s d r u g i m j u g o s l a v e n s k i m z e m l j a m a , t e b ) d a j e Z A V N O Hp r e m a s p o m e n u t i m s v o j i m p o s l o v i m a v e t a d a b i o z a m e t a k b u d u e g v r h o v n og o r g a n a d r a v n e v l a s t i H r v a t s k e , k a s n i j e d r a v e - l a n i c e s a v e z n e d r a v eJ u g o s l a v i j e . Z A V N O H j e v e o d s v o g o s n u t k a i m a o i z v r n u f u n k c i j u v l a s t i

i b i o n a j v i i n a r e d b o d a v n i o r g a n n a r o d n e v l a s t i z a i t a v u o s l o b o e n uH r v a t s k u .

N a r o i t o j e b i o p l o d a n r a d Z A V N O H - a n a o s n i v a n j u n o v i h N O O - a .U t o m e m u j e m n o g o p o m o g a o v i s o k i u g l e d n a r o n o - o s l o b o d i l a k e v o j s k e , i j e s u n o v e p o b j e d e p r i d o n o s i l e j a a n j u n a r o n o - o s l o b o i k o g p o k r e t a p oc i j e l o j H r v a t s k o j . 6 6

O s n u t a k Z A V N O H - a s n a n o j e o d j e k n u o i r o m H r v a t s k e . N a t a d an e o s l o b o e n o m p o d r u j u z n a i o j e r j e i t i p o z i v u os l o b o d i l a k u b o r b u , ij is u p r e d s t a v n i c i b i l i V r h o v n i t a b , A V N O J i Z A V N O H . P o v o l j a n p o l i t i k io d j e k i m a o j e Z A V N O H n a r o i t o s t o g a , t o j e o n k a k o s e v i d i i z R e z o l u c i j e i P r o g l a s a i z r a a v a o t e n j e n a r o d a H r v a t s k e z a n a c i o n a l n o ms l o b o d o m i r a v n o p r a v n o u . N a r o d H r v a t s k e g l e d a o j e v e t a d a uZ A V N O H - u s v o g a j e d i n o g a p r a v o g p r e d s t a v n i k a .

N a o s l o b o e n o m p o d r u j u o s n u t a k Z A V N O H - a i m a o j e z a p o s l j e d i c u j a e p o v e z i v a n j e d o t a d a n j i h N O O - a u j e d i n s t v e n u c j e l i n u , k o j o m j e o t a dr u k o v o d i o Z A V N O H k a o n a j v i e p r e d s t a v n i k o t i j e l o o s l o b o e n e H r v a t s k e .

2. D r u g o z a s j e d a n j e Z A V N O H - a i n j e g o v a r e o r g a n i z a c i j a

G o d i n a 1943 . b i l a j e p r e k r e t n i c a u o s l o b o d i l a k o m r a t u . F e b r u a r s k ip o r a z f a i s t i k i h a r m i j a p r e d S t a l j i n g r a d o m p o k r e n u o j e n e s u z d r i vi t o ku n i t e n j a n a p a d a k e r a t n e m a i n e . U J u g o s l a v i j i j e 1 9 4 3 . o t p o e l a u z n a k u

I V . o f e n z i v e . S v i b n j a 1 9 4 3 . o t p o i n j e V . o f e n z i v a , a l i i on a z a v r a v a n e u s p j e h o m . N a r o d n o - o s l ob o d i l a k i p o k r e t p o s t a j e s v e s n a n i ji . P o d je s e n 1 9 43 .

d o l a z i d o k a p i t u l a c i j e f a i s t i k e I t a l i j e . I z b a c i v a n j e j a k o g p r o t i v n i k a i z

s t r o j a i p a d M u s s o l i n i j a i v o s u o d j e k n u l i . V r h o v n i t a b n a r e u j e p o k r e t , i

u b r z o n a a v o j s k a r a z o r u a v a u H r v a t s k o j d v a n a e s t t a l i j a n s k i h d i v i z i j a .

6 5 Ger kovi, st r . 126.6 6 O snanom poras tu N O P - a i jaem r a z v i t k u N O O - a govori opirno izvjetaj

Izvrnog odbora Z A V N O H - a , obja vljen u Vjesniku br oj 9 od 19. VI . 1943.

2 1


16/43


N j i h o v o m o d e r n o n a o r u a n j e o s ob i t o j e o ja a l o u d a r n u s n a g u b r o j n o v e v r l o z n a t n e n a r o n o -o s lo bo d i l a k e v o j s k e . 6 7

K a p i t u l a c i j a f a i s t i k e I t a l i j e jo j e j a s n i j u p e r s p e k t i v u o t v o r i l a p r e dn a i m n a r o d i m a u i s h o d r a t a . O n a je u v r s t i la p o u z d a n j e u s n a g e a n t i

f a i s t i k o g b l o k a , a n a r o i t o u m o n a e o s l o b o d i l a k e v o j s k e . U i s t o j e v r i j e m e s v e j a s n i j a b i l a k o l a b o r a c i o n i s t i k a a k c i j a e m i g r a n t s k e v l a d e i n j e n i ha g e n a t a u z e m l j i , d o k s e M a e k o v a p o l i t i k a e k a n j a n a j z a d p o t p u n o r a z o b l i i l a . 6 8 N a r o d n o - o s l o b o d i l a k o m p o k r e t u p r i a o j e s a v r a d n i n a r o d H r v a t s k e . N O O - i s u t a d a v e b i l i p o s v u d a p r i z n a t i o r g a n i v l a s t i , k o j a j e b i l a ur u k a m a r a d n o g n a r o d a . T o j e N O O - i m a d i z a l o u g l e d u m a s a m a . 6 9

S o s l o b o e n j e m n a j v e e g d i j e l a H r v a t s k e n a m e t a l a s e j o vi e p o t r e b az a r e o r g a n i z a c i j o m n a r o d n e v l a s t i , os ob i t o u v r h o v n o m r u k o v o d s t v u H r v a t s k e . M j e s t o m a l i h z a s e l a k a , g o r t a k i h m j e s t a n c a , n a s e l j a s d o s t a p r i m i t i v n i m i v o t o m , v e o d j e s e n i 1 9 4 3 . n a r o d n a v l a s t d j e l u j e n a p r o s t r a n o mp o d r u j u s n i z o m v e i h g r a d o v a i t r g o va k i h s r e d i t a . 7 0 N a s t a l e s u d a k l ep o t k r a j 1 9 4 3 . p o s v e n o v e p o t r e b e , t e j e i v l a s t t r e b a l o s n j i m a u s k l a d i t i .

V e n a s v o m P r v o m z a s j e d a n j u Z A V N O H j e i z v r i o n e k e r e o r g a n i -z a c i o n e m j e r e . N j e g o v i m P o s l o v n i k o m o r a d u n a r o d n o - o s l o b o d i l a k i h o d b o r a 7 1 z n a t n o j e d o p u n j e n a s t a r a N a r e d b a o i z b o r i m a N O O - a 7 2 i r a n i j i F o a n s k i p r o p i s i . 7 3

P r e m a p r v o m P o s l o v n i k u r e o r g a n i z i r a l i s u s e u H r v a t s k o j N O O - ip r e m a t a d a n j i m p o t r e b a m a . Z A V N O H j e t a d a 7 4 n o r m i r a o , d a N O O - i m o g ui m a t i i to s e o s k i o d 3 d o 5 , a op i n s k i o d 5 d o 7, a n a j m a n j e 5 , g r a d s k i

n a j m a n j e 7 l a n o v a , k o t a r s k i i o k r u n i m o g u i m a t i d o 3 0 l i c a . . , 7 5

O s i mt o g a t . z v . U i o d b o r 7 6 k o t a r s k o g N O O - a m o e i m a t i 3 do 5 l i c a , a n a j m a n j e 3 , d o i m o k r u n i 5 d o 9 , a n a j m a n j e 5 , v e p r e m a p o t r e b i i v e l i i n ip o s l a . 7 7 V e t a d a s u N O O - i s v o j e p o s l o v e o b a v l j a l i k o l e g i j a l n o . 7 8

6 7 V i d i poblie o tome Politiki izvjetaj marala T i t a n a V . Kongresu K P J ,objavl jen u Zborniku V. Kongresa K P J , 1949., str. 112 i d.

6 8 V i d i Refera t mara la T i t a n a Drugom zas jedanju A V N O J - a , objavl jen u Zborn i k u Borba za osloboenje Jugoslavije, 1944. (ir.), str. 159 i d.

6 9 V i d i Izvjetaj Z A V N O H - o v a izvjestioca S t a n k a Opaia-amice na Dr ugom zasj .Z A V N O H - a od 14. X. 1943.

7 0 Suak, C r i k v e n i c a , K r a l j e v i c a , Senj, Spl i t , ibenik, Benkovac, Otoac, S l u n j i d r .y i Gerkovi, str. 129135.7 2

N aredba Vrhovnog taba N O V i P O J od sep tembra 1942.7 3 Objanjenja i upu t s tva z a r a d N O O - a u osloboenim krajevima i Zadaci iust rojs tvo NOO-a, koje je V r h o v n i tab objavio izmeu II. i III . ofenzive februara 1942.iz osloboene Foe.

7 4 Dne 14. VI. 1943. na Plitvikim Jeze r ima .7 5 Time se utvrivao broj t . zv. P lenum a N O O - a , njegove Skuptine.7 6 l z P lenum a N O O - a obrazovao se Ui odbor r a d i otpreman ja onih poslova, koje

ne bi moglo neposredno vriti ire vijee N O O - a (sam P lenum ) .7 7 O v a j b r o j nije bio strogo odreen, te je veliina ueg odbora N O O - a v a r i r a l a

u t im granicama s obzirom na njegove lokalne potrebe .7 8 N i k a d a se u N O O - i m a nije doputalo iskljuivo i nd iv idua lno o tp rav l j an je po

slova. Pojedinci s u k a o rukovodi te l j i pojedinih ods jeka i l i odje la N O O - a vril i s ta novitegrane pos lova , a l i uvijek u z ru kovods tvo i n adzor od s t rane itavog ueg odbora N O O - a .

2 2


17/43


V e n a P r v o m z a s j e d a n j u Z A V N O H j e u r e d i o p r o v o e n j e n a d z o r a n a dr a d o m N O O - a t i m e , t o j e p r o p i s a o d u n o s t N O O - a , d a s v a k o g i . i 1 5.u m j e s e c u d o s t a v l j a j u i s c r p n e i z v je t a j e o r a d u v i i m r u k o v o - s t v i m a . 7 9 U zt o j e N O O - i m a p r e p o r u e n o , d a s e r a d i l a k e g o t p r a v l j a n j a p o s l o v a . . .

p o d i j e l e u s e k c i j e . 8 0 T a d a s u v e k o d m n o g i h N O O - a p o s t o j a l e s e k c i j e :a ) a d m i n i s t r a t i v n o - u p r a v n a , b ) p r o m e t n a , c) s o c i j a l n a , d ) g o s p o d a r s k a , e)p r o p a g a n d n a i f ) p r o s v j e t n a . 8 1 S e k c i j a m a j e u p r a v l j a o p o j e d a n l a n i z v r n og o d b o r a N O O - a , a s v i s u z a j e d n o s a in j a v a l i I z v r n i od b o r N O O - a i l in j e g o v u i o d b o r .

P o t o s e o s l o b o e n o p o d r u j e H r v a t s k e p r o i r i l o , t r e b a l o j e i Z A V N O Hr e o r g a n i z o v a t i , d a b i t a k o b o l j e o d g o v a r a o z a d a c i m a u n o v i m p r i l i k a m a . D ot o g a j e d o l o n a D r u g o m z a s j e d a n j u Z A V N O H - a u P l a k o m 1 4. X . 19 4 3.Z A V N O H j e t a d a d o n i o R e z o l u c i j u o r a z v i t k u N O P - a u H r v a t s k o j i n j e g o v i m c i l j e v i m a , t e P r a v i l n i k o u n u t r a n j o j o r g a n i z a c i j i i r a d uZ A V N O H - a . 8 2 P r e m a o v o m P r a v i l n i k u i z v r e n a j e r e o r g a n i z a c i j aZ A V N O H - a . N j e g o v I z v r n i o d b o r s a s t o ja o se ot a d o d p r e d s j e d n i k a , 3 p o t p r e d s j e d n i k a i 10 la n o va . O n i s u k o l e g i j a l n o u p r a v l j a l i p o s l o v i m aZ A V N O H - a . I z v r n i o d b o r Z A V N O H - a b i o j e d e l e g i r a n i o r g a n p l e n u m aZ A V N O H - a , s a s v i m n j e g o v i m p r a v i m a . 8 3

I z v r n i o d b o r Z A V N O H - a o d r e d i o j e i z s v o j e s r e d i n e T a j n i t v oZ A V N O H - a . O n o s e s a s t o j a l o o d t a j n i k a i p e t o r i c e la n o v a Z A V N O H - a ,a s t a j a l o j e p o d n a d z o r o m I z v r n o g o d b o r a . T a j n i t v o Z A V N O H - a b i l o j e u i o r g a n I z v r n o g o d b o r a Z A V N O H - a , a i m a l o j e z a d a u , d a u i m e

I z v r n o g o d b o r a i p l e n u m a Z A V N O H - a r u k o v o d i s v i m a p o s l o v i m aZ A V N O H - a . 8 4 R a d i l a k e g o t p r a v l j a n j a o v i h p o s l o v a o s n o v a n i s u t a d aO d j e l i Z A V N O H - a .

O d j e l i Z A V N O H - a b i l i s u z a p r a v o p o e c i k a s n i j i h m i n i s t a r s t a v a . T oj e d a k l e z a m e t a k k a s n i j e N a r o d n e v l a d e H r v a t s k e . V e o k t o b r a 1 9 4 3 . I z v r n io d b o r Z A V N O H - a o s n i v a O d j e l e : a ) s u d s k o - u p r a v n i , b ) g o s p o d a r s k i , c) p r o m e t n i , ) s o c i j a l n i , e) p r o p a g a n d n i i f) p r o s v j e t n i . K a s n i j e s u se s p o v e a n i m

7 9 O svom oradu duni su N O O - i podnosi t i pismene izvjetaje viim N O O - i m a i toseoski opinskom, opinski kotar skom s v a k i h sedam d a n a . K o t a r s k i izvjetava okrunis v a k i h deset d a n a . Okruni duni su izvjetavati Z A V N O H redovnim izvjetajima 1. i 15.

u mjesecu (Odjeljak IV. Z A V N O H - o v a Poslovnika o r a d u NOO-a od 14. VI. 1943.).8 0 Odje l j ak VI I . spomen ut og Poslovnika od 14. VI . 1943.8 1 U spomenutom Poslovniku Z A V N O H je tono odredio nadlenost svakog ovog

odsjeka i l i sek cije, k oje se kasni je (od Drugog zasjedanja) naz iva ju odjeli.8 2 Pravilnik o unutranjoj organizaci j i i r a d u ZAVNOH-a od 13. X. 1943. u t v r d i o

je organizacionu s t r u k t u r u Z A V N O H - a do njegova Treeg zasjedanja.8 3 P lenum se r a d i svoje brojnost i ni je mogao sas ta ja t i uvi jek, kada je trebalo do

n i j e t i k a k v u vanu od luku . U tadanjim p r i l i k a m a bio je podesni j i Izvrni odbor, koj i je bio malobrojni j i i stoga za poslove ekspedi t ivn i j i .

8 4 Tajnitvo Z A V N O H - a ni je imalo neke posebne kompetencije. Ono je bilo samoizvrni organ Z A V N O H - o v a Izvrnog odbora , pod ij im je r uk ovodst vom djelova lo ikome je za svoj r a d odgovar a lo .

2 3


18/43


d j e l o k r u g o m Z A V N O H - a m n o i l i i n j e g o v i O d j e l i . 8 5 S v a k i m O d j e l o mZ A V N O H - a u p r a v l j a o j e p o j e d a n la n I z v r n o g o d b o r a Z A V N O H - a , n os p o s l o v i m a s e u g l a v n o m r u k o v o d i l o k o l e g i j a l n o , i to od s t r a n e T a j n i t v aZ A V N O H - a i n j e g o v a I z v r n o g o d b o r a . 8 6

Z A V N O H s e d a k l e o d D r u g o g z a s j e d a n j a s a s t o ja o o d : a ) P l e n u m a ,k o j i s u s a i n j a v a l i p r e d s t a v n i ci c i j e l o g i j e d i n s t v e n o g n a r o d a s v i h p o l i t i k i h s t r a n a k a i g r u p a , k o j e u e s t v u j u a k t i v n o u n a r o n o - o s l o b o d i l a k o jb o r b i p r o t i v f a i s t i k i h o k u p a t o r a i n j i h o v i h d o m a i h i z d a j n i k i h s l u g u ip o m a g a a ; 8 7 b ) I z v r n o g o d b o r a Z A V N O H - a ; c ) T a j n i t v a Z A V N O H - ak a o p o s e b n o g o r g a n a I z v r n o g od b o r a i d ) O d j e l a Z A V N O H - a k a o u s t a n o v ap o d r e e n i h T a j n i t v u i I z v r n o m o d b o r u Z A V N O H - a .

R a d O d j e l a Z A V N O H - a b i o j e v r l o p l o d a n i m n o g o s t r u k . O n i s um n o g o p r i d o n i j e l i r a z v i t k u n a r o d n e v l a s t i u H r v a t s k o j j o z a v r i j e m e N a r o n o - o s l o b o d i l a k e b o r b e . O s o b i t o s u a k t i v n i b i l i O d j e l i s p r i v r e d n o g p o d r u j a , z a t i m o n i z a a d m i n i s t r a c i j u i s u d s t v o , z a p r o s v j e t u , z d r a v s t v o i s o c i

j a l n u p o l i t i k u . O d j e l i s u d j e l o v a l i p o n a j v i e n a s a m o m t e r e n u , t . j . k o dp o j e d i n i h N O O - a , i z a i l j u i t a m o s v o je d e l e g a t e . O n i s u n a l i c u m j e s t au p u i v a l i N O O - e , k a k o t r e b a r a d i t i . G d j e s e t o n i j e m o g l o i l i g d j e s e t a k on i j e p o t p u n o p o s t i z a v a o c i l j , o n a m o s u se u p u i v a l e i p i s m e n e u p u t e o o r g a n i z a c i j i i r a d u n a r o d n e v l a s t i . T i m s e a k t i m a t a d a N O O - i m a n i j e j o n a r e i v a l o , n e g o i h s e u p u i v a l o u p r a v i l a n r a d p r e m a o p i m z a d a c i m a i c i l j e v i m a N O P - a . T i s u a k t i n a z i v a n i U p u t s t v a .

Z n a a j n u j e d j e l a t n o s t r a z v i o p o t k r a j 1 9 4 3 . O d j e l z a s u d s t v o i u p r a v u .

O n j e u s k l a d i o r a d N O O - a n a os l ob o e n om p o d r u j u , o r g a n i z a c i on o i h i z d i g a o n a v i i s t e p e n , t e s u o n i u p o t p u n o s t i o d g o v a r a l i s v o j i m t a d a n j i m z a d a c i m a . Z n a t n e s u n j e go ve r e f o r m e n a p o d r u ju s u d s t v a . P o e t k o m k o l o v o z a1943 88 O d j e l j e o b j a v i o s v o j a p r v a 8 9 U p u t s t v a z a o r g a n i z a c i j u i r a d s u d o v aN O O - a 9 0 T i m e j e u s t v a r i u d a r e n t e m e l j n a r o d n o m s u d s t v u n o v e H r v a t s k e .

U p u t s t v a p r e d v i a j u s u e n j e u v i je u o d t r o j i ce s u d a c a , i t o l a n o v a I z v r n o g o d b o r a N O O - a . S u d s t v o i u p r a v a n i s u t a d a j o b i l i o d v o j e n i . 9 1 l a n o v e v i j e a od r e i v a o je I zv r n i N O O z a s v a k i s l u a j s p o r a p r e d

8 5 Ve poetkom 1944. (dok je Z A V N O H boravio u Slunju) razdi je l io se Gospod a r s k i odjek na nekol iko novih, je r su se pos lovi to l iko umnoili i poveali , da sam ovajO dje l nije vie bio dovoljan.

8 6 Zakljuci su donoeni u Izvrnom odboru, a Tajnitvo je davalo direkt ive pojed i n i m Odjel ima, koji s u i h provodi l i i razraivali .

8 7 lan 1. s t a v 2. Pravilnika od 14. X. 1943.8 8 Toan da t um ovih Uputstava ne moe se zasad u t v r d i t i , j e r na or ig ina lu

ni je bi lo datuma izdanja . N a s t a r i j i m prepis ima ima biljeka, po kojoj se moe zakljuiti,da je to bilo u t oku augus ta 1943.

8 9 P r i j e toga Z A V N O H nije izdavao posebne d i rek t ive za ureenje sudova, negouglavnom za itavu djelatnost N O O - a (za sudstvo i u p r a v u zajedno).

9 0 ulinovi, P r a v o s u e u J u g o s l a v i j i , Zagr eb 1946, s t r . 138141.9 1 Zato su ova vijea n a z i v a l i t ada sudovi NOO-a.

2 4


19/43


s u d o m . 9 2 T o j e d a k l e j o b i o p r i v r e m e n i n a r o d n i s u d , o d n o s n o p r i v r e

m e n o n a r o d n o s u d s k o v i je e . P o r e d v e s t a l n i h v o j n i h s u d o v a 9 3 f u n k c i j u

p r a v o s u a n a o s lo b o e n o m d i j e l u H r v a t s k e p r e u z i m a l a s u o v a v i j e a , i t o

p r e m a m j e s t u s t a n o v a n j a s t r a n a k a , i l i g d j e j e n a s t a o s p o r i l i d e l i k t , o k o j e m

s e s u d i l o . 9 4 S o v i m U p u t s t v i m a Z A V N O H j e n a r o d n e s u d o ve H r v a t s k es t a v i o p o d s v o j n a d z o r , n o t i m e n i j e d i r a o u n e z a v i s n o s t s u d o v a p r i i z r i

c a n j u p r a v d e . O t a d s u s v i s u d o v i ( m j e s n i , o p in s k i , k o t a r s k i , o d n o s n o g r a d

s k i , o k r u n i i o b l a s n i ) m o r a l i Z A V N O H i z v j e t a v a t i o s v o m e r a d u i d o s t a v

l j a t i m u n a u v i d s v o j e o d l u k e , i p r a v o m o n e i o n e s a a l b o m . P r e d v i e n j e

t r o s t e p e n i p o s t u p a k , a l i s e u p r a k s i a l b a m o g l a i z j a v l j i v a t i s v e d o

Z A V N O H - a . P r i n c i p j e b i o , d a f o r m a l n o s t p o s t u p k a n e m o e b i t i n a t e t u

m a t e r i j a l n e i s t i n e . A k o s e i n a k o n p r a v o m o n o s t i u s t a n o v i , d a j e r a n i j e

p o v r i j e e n k o j i o s n o v n i p r a v n i p r i n c i p , s u d s k a s e o d l u k a m o g l a p o n i t i t i . 9 5

P o s l j e d n j a i n s t a n c i j a b i o j e o d a u g u s t a 19 43 . d o 8*. m a j a 1944 . Z A V N O H - o vO d j e l z a s u d s t v o i u p r a v u . 9 6

S u d o v i s u b i l i o r g a n i z i r a n i p o p r i n c i p u d e m o k r a t s k o g c e n t r a l i z m a .

S u d i j e s u o d g o v a r a l i s v o j i m b i r a i m a , k o j i m a s u n a z b o r o v i m a p o l a g a l i

r a u n . 9 7 N a r o d j e m o g a o o p o z v a t i s u d i j e , a k o b i s e o g r i j e i l i o o s n o v n e p r i n

c i p e N O B - e . 9 8 V i i s u d m o g a o j e i z m i j e n i t i o d l u k u n i e g s u d a , a l i s a m o o n u ,

k o j a j e b i l a p r o t i v n a p r a v u 9 9 i l i n e p r a v i l n o d o n e s e n a . 1 0 0 N a d l e n o s t s u d a

p r o s t i r a l a s e n a d p o d r u j e m N O O - a , a s t v a r n o j e o b u h v a t a l a s v e g r a a n s k e

i k r i v i n e s t v a r i , z a k o j e n i s u b i l i n a d l e n i v o j n i s u d o v i , k o j i s u s u d i l i z a

s t v a r i n a r o d n e o b r a n e . 1 0 1 O d g r a a n s k i h s t v a r i e s t i s u b i l i s p o r o v i o v l a s -

9 2 u lin ovi, o. c, st r . 142144.9 3 U sp . Gerkovi, s tr . 56.9 4 Najee na javnom zboru naroda toga k r a j a .9 5 Nije se gleda lo n a form a ln ost, nego ma to, d a l i


20/43


n i t v u p o k r e t n i n a , 1 0 2 m n o g o r j e i o n e k r e t n i n a m a i t d . U b r a k o r a z v o d n i ms t v a r i m a j e O d j e l z a s u d s t v o z n a t n o p r i d o n i o , d a s e m n o g i s p o r o v i p r a v i l n o

u r e d e . 1 0 3 O d k r i v in i h s t v a r i n a j t e i s u b i l i i m o v i n s k i d e l i k t i , i t o k r a d ei z z e m u n i c e , t o s e s m a t r a l o o s o b i t o t e k i m n e d j e l o m . N a r o d j e n a t e d e l i k t e

v r l o o t r o r e a g i r a o i es t o t r a i o n a j o t r i j u k a z n u . 1 0 4

P o s t u p a k j e b i o s a s v i m n e f o r m a l a n , a l i s e v e t a d a p a z i l o , d a n e b u d ep o s t a r o j p o s l o v i c i t k o t e t u i k a d i j a , t k o t i s u d i k a d i j a . A k u z a t o r n ip r i n c i p b i o j e g o t o v o p r a v i l o m . 1 0 5 P o v o d o m t u b e n o g z a h t j e v a s u d o v i s un a j p r i j e p o k u a v a l i n a g o d b u . I s t o m k a d a p o r a v n a n j e n e b i u s p j e l o, s t v a rb i se i z n o s i l a p r e d v i j e e , i t o r e d o v n o p r e d j a v n i m s k u p o m . N o v e u p r i p r e m n o m p o s t u p k u r j e a v a o se n a j v e i d i o s t v a r i . N a j e e se p o s t u p a ks v r a v a o n a g o d b o m , g d j e g o d j e t o b i l o m o g u e . 1 0 6

1 0 2

T. zv. poznavanje stoke k a d a bi narono-oslobodilaka vojska, poraziviokupatorske pljakae, otela im stoku oduzetu narodu, j av l ja la su se tu i tamo p i t an ja0 vlasnitvu stoke, i t ada bi se to rjeavalo postupkom prepoznavanja. On bi se sastojaou i sp i t ivanju svjedoka o injenici vlasnitva, a sud bi odluio, kojoj e od s t r anaka p r i pas t i sporna s toka.

103 Krajem 1943. uestali su na pr. na Kor dunu i u Rici brakorazvodni sporovi , tese nameta lo pi tan je o suzbi janju ovog talasa razvoda brakova . Z A V N O H je uput io s u dove, da kod odluka o razvodu brakova dosuuju nevinoj eni sav i m u t a k mua, ako ontrai razvod, a nema osobitih i naroito opravdanih razloga, koj i b i govorili o k r i v n j isupruge, i l i ako je u tom b r a k u bilo djece, koju je na taj nain trebalo zati t i t i . Ova jemjera uspjela . Razvoda je bilo manje .

1 0 4 T a k o je , na pr. , povodom provale zemunice u Bar l e t ama kod Gospia p o t k r a j1943. traio smr tnu kaznu za optuenika I . . . L . . . , i on je od s t rane okrunog narodnogsuda za L i k u bio i osuen na sm r t . No njemu je uspjelo pobjei, i kazna n:je izvrena.

U jeku V I . nepri jatel jske ofenzive L . . . .-a su etnici pozival i k sebi, a l i je on tepozive odbija o. K a d se domogao oruja, ubivi iz zasjede jednoga ustau , otp oeo je d asam za se ratu

razvitak zavnoh a

Documents