Second World War & Lt.Col. aGU dI

Mänç Mënggâng Mvzân NñngLt. Col VGÍ DÓ

WW II & Lieut.- Colonel AGu Di

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓ

Rank\Position:

Lieut.-ColonelAGuDi (Ex. Lt. Col. Vgí Dó) Assistant Deputy General Inspector of Union of Burma Frontier (Police Forces and Police Forces of Northern Burma; Under Burma Frontier Force Battalion)

UnitofMedals: Línyângâ we dvgîng xvring gönpaqrè:

1. MC-Military Cross 2. BGM-Burma Gallentry Medal 3. MGSM-Military Good Services Medal

TheOriginalRecorded: By AGu Di (Agu Di, Ex. Lt. Col.) Shitapur, Myitkyina, Kachin State Burma( Myanmar)

Typingby: Copyright © by Du Khawnglang Phung

Du,KhawnglangPhung Former School Teacher, 1935-1940; Former Intelligence Officer, Under British; Ex. Magistrate, Mayping, Eastern Shan States, 1962-65; Former Chairman of Rawang Literacy and Culture Committee, 1970-85, Now working with NGO. April 23, 2004

WithPermission: Translated Into Rawang by SamuelMani May 26, 2004

�

Second World War & Lt.Col. aGU dI

Contents

AbbreviationsKâpung

XamîngrènñngAsianrèVyadang

MvzânGvsvtyângètvrâ

Mvzânbônwemvtí

MêngVwálxèwe

Mâxámvdaqwemvzânrè

JapannñngMänçMënggângMvzân

Kukikånçbíngèwe

UnionofBurmaFront

LedokånçNamyungsñng

MuqhómMånMêng

ThakinThanTun&ThakinSoe

NyaunglebinMvzân

(KNDO)NawngSengMvzân

Pictures

Map

4 5

7

9

10

11

11

22

29

39

43

47

51

58

60

12

28

�

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓ

Abbreviations

AAG : Assistant Adjutant General, a Lt.-Colonel in AAdm : AdminstrationAFPFL : Anti-Fascist People’s Freedom League, the political Grouping headed by Aung SanAQMG : Assistant Quarter Master GeneralBDA : Burma Defence ArmyBIA : Burma Independence ArmyBNA : Burma National ArmyBOR : British Other BRA : Brigadier Royal ArtilleryBrig Adm : Brigadeir in charge of AdministrationBTC : British Transit CampBn : BattalionCAS(B) : Civil Affairs Service (Burma)C-in-C : Commander-in-ChiefCO : Commanding OfficerColn. : ColumnCRA : Commander Royal ArtilleryG2 : A Grade 2 Staff Officer (Major) in the General StaffGHQ : General HeadquartersGOC-in-C : General Officer Commander-in-ChiefINA : Indian National ArmyIOR : Indian Other RankJSP : Japanese Surrender PersonelOC : Officer CommanderOTS : Officer’s Training SchoolPBF : Patriotic Burmese ForcesRHQ : Regimental HeadquartersS and T : Supply and Transport2 i\c : Second –in-commandJap : JapanCapt : CaptainCol : Colonel

�

Second World War & Lt.Col. aGU dI

Kâpung

Rvmåtè Nñmlömppa Vgí Rvwá kånç, på, Vgí Dó (Lt. Col. Agu Di) nö Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) nñng dvbong ângpñnpñn kadöwa gvsvtyângâ tvrâ mvti mvni xônëe. Ângç vhómyângâ we mvzân nö kadðngte dvxâ mvhönt nô mâdu pñn ç we gö xônëe. Dvxâ mvhöntlëng wa mvtaq, sèlwângyðng ângë rñmnvngrè kadöwa xè we gö âng neçni yñngyângâ. Âng vdå gö xèlðm mvka kånç kadöwa Gvrayç mvmebaq xvlutnë tvrâ xónxèe. Wervt Sèldupå ângç Gvraykaq vtvngxaq xvringë nô dvgîng zçëe. Kadðngte sèl nënggwôn, vsñng nënggwôn, sèldvrå dvm ângpñn nënggwôn, lðng lðm nñng ðm aq lðm luqnè gö, Sínxè we Gvray mâbáxaq nö, tiq ni môçni, tiq ni sóm lðm wa çe, wa Sèldugvbâpå Lt. Col. Vgí Dó xvkse kðmxèe. Wervt sèldap pñn vrñmtaq åñlnông we vdå pñn sèldu, sèldu gvbâ, sèlsårè lesson luxè lðm dvpvt låga yabok nö gvzâ vjí vlle. Sèldu, môçni, vya tiqpñnpñnså ålínbóë ke, nôç tåruxè nô, tvrâ, nñmdöng rvgaqö vyan nô, vhíl lðm tvle nö, nâcôm môçni, nâë barrack, nâ goktaq, paqká tiqgwèn, tiqgokså åaqë taqsêrç, låga yabok åröxè. Kadöwa ngñnxâpåsñng gvsvtlðm paqzç åxálíngëe. Månânáni. Kagó, karè, kapñn dvpvt kalëngsñng tvnu nô, môçni, karvwá, kamvrèng dvpvt sèldu, sèlså åwáxè we gö dådvmxè.

Yaboktaq jôngjóng Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) dvgvp kadö bônyângè tvrâ nñng kagómaq nö kadö bñnlè wâyângè tvrâ vbáe. British, Indian, Gurkha, American, African, vdå pñn sèldu, sèlsårè nñng Wunpawng sèldu, sèlsårèç Japanrèsñng kadöwa gvsvtyângâ tvrâ çe. Wervt sources tiqmaq gö yayðng dvbáxèe. Sèldu gvbâpåë mvxól kånç xånñng rvmxèlëng nö [.......] yadö vkwvngxaq çe. Âng gvsvtyângè we rvgaq sômla (map) gö dvbáxèe. Werè vbá kvtwa, kayðng, kapå, kadöwa gvsvtyângè tvrâ xá línxèe. Kagóç gvsvt vjönë nô, kagómaq gvsvt nô Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) dðngyângâ tvrâ xá línxèe.

Vrá, Mänç Mënggâng Mvzân dðngbóâ måpvng, Mån mêng vdëngö, kagó, karè, kapñn gvzðmxè poxí, vtîxí, dvbong wáxè tvrâ gö xônëe. Vdåç gobóë dvrásñng vdåni satxí wáxèrè gö dvbáëe. Wedángç, Mêng mvsa paqzç mvxarè, sèldu kånç lángxè nô mêng ömp bñnlètaq vbamxè dang gö Sèldu gvbâpåç yðng línë tvrâ xâmwa dvbáëe.

Bông tiqmaq nö Rawang kâtaq mâvl rvt, English kâtaq direct tóxèe. Mådådáxèni, vdå kâç pónëyðng åyvngxè. Ângyðng kånç línxè we sômlarè gö dvbáxèe. Tvlçngxí

July,2006

�

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓ

KindsofRanks(Vya):

British bântaq British rank nñng Africanrè, Gurkhas, Indians, Asianrè rank nö mâbêng. Asian vsñng çnè gö gvzâ mvdaqpå wa tiq xvlátaq Rs. 60 tokngðm línyângâ. Asianrè nö Indian rank kuwa vya nö zçyângâ. Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) gvsvt lðm çlíngè dvgvp wa, (ranks) vya gö, (uniforms) gö lçngyângâ.Vrá, Mvzân dðngbóâ måpvng gö wedöni, (ranks) nñng Uniforms gö lçngyângâ.

Wedö Britishrèç gêng mñrxñm (ranks) vya, ângmaq nñng mâbêng dö vwálë dvgvp vdå vsñngpåla nö sèldu, sèldu gvbâ mvme gó ñlyângè. Mvdñm- yðng vruxè we nö Rvmåtèlappåla wa xê vruxèe. Dvgálapåla bông xini mâbá. Vdå vsñngpåla kånç Mån mêng ku, Sèldu gvbâpå nö Lt. Col.Vgí Dó çyângè. Yayðng British nñng Indian Ranksrè åyângë. US rank gö dvbáxèe. Pâwálðm wanè nö Wunpawng Sèldurè, sèlsårè nñng US sèdu, sèlsårè nö, 101 daptaq tiqdö vl nô Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) gvsvtyângè.

KindsofRanks

BritishRank IndianRank Second Lieutnant Subedar Major Regimental Sergeant Major Subedar Company Sergeant Major Jemadar Sergeant (Sgt.) Regimental Havildar Major Coporal Company Havildar Major Lance Coporal Havildar Soldier Naik Lance Naik Soldier TableofMilitaryRanks(theOnlyUS,Army)[Yayðng Royal Navy, Royal Marines, Marine Corps nñng Airforce mâbá, Longman Dictionary, p. 1300.] Army US Army Field Marshal General of the Army General General Lieuternant-General Lieuternant General

Major-General Major-General Brigadier Brigadier-General

BritishrèçÖpmëRvtô: [1914-1948]

Britishrèç öpmë dvgvp Rvmåtèlap kånç Sèldapsñng zðngxè we Nñmlat tiqmvdë nö 80 på çyângè (1918-1935). Yayðng tiqmaqë bông vruxèe. Sèldapsñng di dvgvp ângmaq xônyângè kâ: “Rvmåtèä,xvláwaä,tðntiqnivtðngráèlä!”[Vmvt Rvmåyðngö sèlse Parade dvtan we sômla; Col.Green: 1934, p. 189.] NñmlatTiqmvdë: 1. Svrä Pong 2. Sângdíng Kwin

1914-1935; Mätiq Mënggâng Mvzân (WW. I.) Mesopotamia (akvt Iraq) mvzân gvsvt nô, Abraham, Edin Kîlwâng vl rvgaqtaq xèyângè. Xënçpåë dvlömp nô dåni dåyaqhöq Mesopotamiyayðng vlle. Wunpawng sèldu, sèlså mvmepå gvsvtyângè. (Wunpawng Binsin Lågabok nñng British Military Museum)(1918-1935):(0065. Five Nung Recruits, Col. Green Sômla.Burma Frontier p. 91.)

3. Mvrân Lokë,Corporal (Nñnghó rvppå çe. Måpvng Township gö wáxèyângè. 4. Nñngrá Pong (Tëne Pong gö alëe. WO II.) 5. Sângdíng Tëgön (Svra Sângdíng Dózèë ângpå çe.) 6. Nñnghó Këtë (Sèdaptaq sèsvra çyângè.) 7. Nñnghó Tëwa 8. Vgí Dó (Lt. Col. AGu Di,BGM,MC, MGSM. Vgí Rvwá) 9. Kângsa Dó (Major, Khangsa Di,Col.Green nñng gvzâ vxá kepå, Pèzêr Rvwá) 10. Svrep Pong (Sharep Hpung, Subedar, BGM & MC.) 11. Sângdíng Kwin (Capt. Shangdawng Khen, BGM.) 12. Ponglèn Kwin (Sgt. Hpunglin Khin,Germany Mvzântaq gvsvtyângè 1917 OBE dvzökngç dvgîng xvringyângâ. OBE- 1st Class Order of British Empire.) 13. Sângdíng Pong (Lt. Shangdawng Hpung, BGM, MC, 1934 taq Jemadar) 14. Kong Sön (Lt. Hkawng Sin, MC.) 15. Gômring Pong, (Gumring Hpung, Naik, Kachin Levies, A Cony,Under Commander of Capt. Gosh. [Naik nö xvla vtvng bôngsñng wae.] 16. Svrä Pong (Subedar, Sare Hpung, BGM.)

�

Second World War & Lt.Col. aGU dI KindsofRanks(Vya):

British bântaq British rank nñng Africanrè, Gurkhas, Indians, Asianrè rank nö mâbêng. Asian vsñng çnè gö gvzâ mvdaqpå wa tiq xvlátaq Rs. 60 tokngðm línyângâ. Asianrè nö Indian rank kuwa vya nö zçyângâ. Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) gvsvt lðm çlíngè dvgvp wa, (ranks) vya gö, (uniforms) gö lçngyângâ.Vrá, Mvzân dðngbóâ måpvng gö wedöni, (ranks) nñng Uniforms gö lçngyângâ.

Wedö Britishrèç gêng mñrxñm (ranks) vya, ângmaq nñng mâbêng dö vwálë dvgvp vdå vsñngpåla nö sèldu, sèldu gvbâ mvme gó ñlyângè. Mvdñm- yðng vruxè we nö Rvmåtèlappåla wa xê vruxèe. Dvgálapåla bông xini mâbá. Vdå vsñngpåla kånç Mån mêng ku, Sèldu gvbâpå nö Lt. Col.Vgí Dó çyângè. Yayðng British nñng Indian Ranksrè åyângë. US rank gö dvbáxèe. Pâwálðm wanè nö Wunpawng Sèldurè, sèlsårè nñng US sèdu, sèlsårè nö, 101 daptaq tiqdö vl nô Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) gvsvtyângè.

KindsofRanks

BritishRank IndianRank Second Lieutnant Subedar Major Regimental Sergeant Major Subedar Company Sergeant Major Jemadar Sergeant (Sgt.) Regimental Havildar Major Coporal Company Havildar Major Lance Coporal Havildar Soldier Naik Lance Naik Soldier TableofMilitaryRanks(theOnlyUS,Army)[Yayðng Royal Navy, Royal Marines, Marine Corps nñng Airforce mâbá, Longman Dictionary, p. 1300.] Army US Army Field Marshal General of the Army General General Lieuternant-General Lieuternant General

Major-General Major-General Brigadier Brigadier-General

BritishrèçÖpmëRvtô: [1914-1948]

Britishrèç öpmë dvgvp Rvmåtèlap kånç Sèldapsñng zðngxè we Nñmlat tiqmvdë nö 80 på çyângè (1918-1935). Yayðng tiqmaqë bông vruxèe. Sèldapsñng di dvgvp ângmaq xônyângè kâ: “Rvmåtèä,xvláwaä,tðntiqnivtðngráèlä!”[Vmvt Rvmåyðngö sèlse Parade dvtan we sômla; Col.Green: 1934, p. 189.] NñmlatTiqmvdë: 1. Svrä Pong 2. Sângdíng Kwin

1914-1935; Mätiq Mënggâng Mvzân (WW. I.) Mesopotamia (akvt Iraq) mvzân gvsvt nô, Abraham, Edin Kîlwâng vl rvgaqtaq xèyângè. Xënçpåë dvlömp nô dåni dåyaqhöq Mesopotamiyayðng vlle. Wunpawng sèldu, sèlså mvmepå gvsvtyângè. (Wunpawng Binsin Lågabok nñng British Military Museum)(1918-1935):(0065. Five Nung Recruits, Col. Green Sômla.Burma Frontier p. 91.)

3. Mvrân Lokë,Corporal (Nñnghó rvppå çe. Måpvng Township gö wáxèyângè. 4. Nñngrá Pong (Tëne Pong gö alëe. WO II.) 5. Sângdíng Tëgön (Svra Sângdíng Dózèë ângpå çe.) 6. Nñnghó Këtë (Sèdaptaq sèsvra çyângè.) 7. Nñnghó Tëwa 8. Vgí Dó (Lt. Col. AGu Di,BGM,MC, MGSM. Vgí Rvwá) 9. Kângsa Dó (Major, Khangsa Di,Col.Green nñng gvzâ vxá kepå, Pèzêr Rvwá) 10. Svrep Pong (Sharep Hpung, Subedar, BGM & MC.) 11. Sângdíng Kwin (Capt. Shangdawng Khen, BGM.) 12. Ponglèn Kwin (Sgt. Hpunglin Khin,Germany Mvzântaq gvsvtyângè 1917 OBE dvzökngç dvgîng xvringyângâ. OBE- 1st Class Order of British Empire.) 13. Sângdíng Pong (Lt. Shangdawng Hpung, BGM, MC, 1934 taq Jemadar) 14. Kong Sön (Lt. Hkawng Sin, MC.) 15. Gômring Pong, (Gumring Hpung, Naik, Kachin Levies, A Cony,Under Commander of Capt. Gosh. [Naik nö xvla vtvng bôngsñng wae.] 16. Svrä Pong (Subedar, Sare Hpung, BGM.)

�

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓNo.2Group:Commander: Lieut-Colonel S.A. Cooke, the Lincolnshire Regiment, Attached the King’s Regiment.Adjutant: Capt. D. Hastings, The King’s Regiment.No. 5 Column: Major B.C. Fergusson, The Black Watch.No. 7 Column: Major K.D. Gilkes, The King’s Regiment.No. 8 Column:Major W.P. Scott, The King’s Regiment. 2nd Battalion The Burma Rifles:Commander: Lieut-Colonel I. G. Wheler, Burma Rifles.Adjutant: Capt. P.C. Buchanan, Burma Rifles.

TIQTUT

MVZÂNGVSVTYÂNGÂWEMVXÓL

SèldupåëKâpung:Sèl gvsvt we (sèlwâng, mvzânba- battle field) ângpñn vrongëpå ngâ nö låga

paqzç svnxèlðm zîng gö mvyñngyñngë. Låga paqzç zîngë gîngre tiqgánså gö mâzðlyñngë. Çwe, mvxól yarè vrongëlëng nö vsângç vru måzöngangyñngâlëng kånç tiqdvtñng gídñng vrongë we gö môç. Sèldap (Pendap) tokbóngâ måpvng, vta vbán, rvtôtaq mâpî mânân ângnari, ângminitsñng yer nô, English, Vpuq, Mån låga nñng Hindustan (Urdu) lågarè vtvngxaq dvzakxông nô svnxôngyângâ. Yapñn lågarè xá línbóngâyðng kånç, ngâë notes bok, dairy bokrètaq kupñn yapñn kârèç mvzöngyângrè, rö, dvtömp mvnnë nô, mvxól yarè nö Vpuq kâtaq vrongë we çe. Wervtôtaq [Every officer must learn 800 words of Urdu and 800 words of Gurkhali.] Wervt, tiqzângzâng vru vläxè we, tó vläxè we vlnè gö, årönôngrèç dvsömp lðm åwânông. Çe, åxônënè nö yadö çe: 1. Paqzç (education) dang åxônënè nö, zîng svra wáxèrèç vruëe, xáëe. 2. Xiqxânlðm (health) dang åxônënè nö, zè svrarè (doctors)nñng zè svramålaç (nurses) xáëe. 3. Kvtlðm ângpñn (agricultures) dang åxônënè nö, kvtlðm ângpñn paqzç xáërèç vruëe. 4. Pô pvga (economics, business) dang åxônënè nö, pvga warèç (business men) tä xáëe.

Colonel Colonel Lieutenant-Colonel Lieutenant-Colonel Major Major Captain Captain Lieutenant 1st Leiutenant 2nd Leiutenant 2nd Leiutenant Chief Warrant Officer Warrant Officer Warrant Officer 1st Class Warrant Officer 2nd Class Staff Sergeant Sergeant Major (Specialist 9) Sergeant 1st Sergeant Master Sergeant (Specialist 8) Sergeant 1st Class (Specialist 7) Staff Sergeant (Specialist 6) Sergeant (Specialist 5) Corporal Corporal (Specialist 4) Lance Corporal Private 1st Class Private Private OrderofBattle,WingateExpedition:1943 ( Beyond Chindwin, Appendix B. p. 246.)

Commander: Brigadier O.C.Wingate, D.S.O., Late Royal Artillery.Brigade Major: Major G.M. Anderson, Highland Light Infantry.Staff Captain: Capt. H.J. Lored, Border Regiment.

No.1Group:Commander: Lieut.-Col. Alexander, 3/2nd Gurkha Rifles.Adjutant: Capt. Birtwhistle, 3/2nd Gurkha Rifles.No. 1 Column: Major G. Dunlop, MC. Royal ScotsNo. 2 Column: Major A. Emmett, 3/2nd Gurkha Rifles.No. 3 Column: Major J. M. Culvert, Royal Engineers.No. 4 Column: Major R.B.G. Bromhead, Royal Berkshire Regiment.

�

Second World War & Lt.Col. aGU dINo.2Group:Commander: Lieut-Colonel S.A. Cooke, the Lincolnshire Regiment, Attached the King’s Regiment.Adjutant: Capt. D. Hastings, The King’s Regiment.No. 5 Column: Major B.C. Fergusson, The Black Watch.No. 7 Column: Major K.D. Gilkes, The King’s Regiment.No. 8 Column:Major W.P. Scott, The King’s Regiment. 2nd Battalion The Burma Rifles:Commander: Lieut-Colonel I. G. Wheler, Burma Rifles.Adjutant: Capt. P.C. Buchanan, Burma Rifles.

TIQTUT

MVZÂNGVSVTYÂNGÂWEMVXÓL

SèldupåëKâpung:Sèl gvsvt we (sèlwâng, mvzânba- battle field) ângpñn vrongëpå ngâ nö låga

paqzç svnxèlðm zîng gö mvyñngyñngë. Låga paqzç zîngë gîngre tiqgánså gö mâzðlyñngë. Çwe, mvxól yarè vrongëlëng nö vsângç vru måzöngangyñngâlëng kånç tiqdvtñng gídñng vrongë we gö môç. Sèldap (Pendap) tokbóngâ måpvng, vta vbán, rvtôtaq mâpî mânân ângnari, ângminitsñng yer nô, English, Vpuq, Mån låga nñng Hindustan (Urdu) lågarè vtvngxaq dvzakxông nô svnxôngyângâ. Yapñn lågarè xá línbóngâyðng kånç, ngâë notes bok, dairy bokrètaq kupñn yapñn kârèç mvzöngyângrè, rö, dvtömp mvnnë nô, mvxól yarè nö Vpuq kâtaq vrongë we çe. Wervtôtaq [Every officer must learn 800 words of Urdu and 800 words of Gurkhali.] Wervt, tiqzângzâng vru vläxè we, tó vläxè we vlnè gö, årönôngrèç dvsömp lðm åwânông. Çe, åxônënè nö yadö çe: 1. Paqzç (education) dang åxônënè nö, zîng svra wáxèrèç vruëe, xáëe. 2. Xiqxânlðm (health) dang åxônënè nö, zè svrarè (doctors)nñng zè svramålaç (nurses) xáëe. 3. Kvtlðm ângpñn (agricultures) dang åxônënè nö, kvtlðm ângpñn paqzç xáërèç vruëe. 4. Pô pvga (economics, business) dang åxônënè nö, pvga warèç (business men) tä xáëe.

Colonel Colonel Lieutenant-Colonel Lieutenant-Colonel Major Major Captain Captain Lieutenant 1st Leiutenant 2nd Leiutenant 2nd Leiutenant Chief Warrant Officer Warrant Officer Warrant Officer 1st Class Warrant Officer 2nd Class Staff Sergeant Sergeant Major (Specialist 9) Sergeant 1st Sergeant Master Sergeant (Specialist 8) Sergeant 1st Class (Specialist 7) Staff Sergeant (Specialist 6) Sergeant (Specialist 5) Corporal Corporal (Specialist 4) Lance Corporal Private 1st Class Private Private OrderofBattle,WingateExpedition:1943 ( Beyond Chindwin, Appendix B. p. 246.)

Commander: Brigadier O.C.Wingate, D.S.O., Late Royal Artillery.Brigade Major: Major G.M. Anderson, Highland Light Infantry.Staff Captain: Capt. H.J. Lored, Border Regiment.

No.1Group:Commander: Lieut.-Col. Alexander, 3/2nd Gurkha Rifles.Adjutant: Capt. Birtwhistle, 3/2nd Gurkha Rifles.No. 1 Column: Major G. Dunlop, MC. Royal ScotsNo. 2 Column: Major A. Emmett, 3/2nd Gurkha Rifles.No. 3 Column: Major J. M. Culvert, Royal Engineers.No. 4 Column: Major R.B.G. Bromhead, Royal Berkshire Regiment.

�

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓMënggâng Mvzân welëng gö 1945 nóng August Xvlátaq, Japan

mêngdânyðng Jvkríng tä vtvngrè vl we Naga Saki nñng Hiroshima wamânçsñng Americanrèç Atomik bîm dvjáë nô vrômmatnâ. Mänç Mënggâng Mvzân nö 1945 December Xvlátaq wa zôlyângè.

MêngVwálxèWe

1. Americanpå nñng Russiapå gö Alaska xvnvng mêng vtölë nô tvnäså vxvt- yângè. Germany mêng gö, Nñmsvr nñng Nñmlömp vwálxè nô bagvmwáng gvbâ vrangë nô dvröntyângâ.

2. Korea mêng gö tèkótut Gömyunit mêng nñng tènitut Democracy Republic dvtçlëng lángë nô vwálxèyângè.

3. Mêngdân mâdá we Israel dvsè gö Israel mêng wa nô, Britishpåç zçë nô Israel mêngtaq West Bank wa vwálë nô ömp dvzðryângâ. 4. Vietnam mêng gö tèkótut Gömyunit, tènitut Democracy wa nö

vwályângâ.5. Darè dvgvp India mêng gö mêng tiqmêng wa ç we, Pakistan, Bang- aladesh

wa nö vwálxèyângè. Rvgaq dvrönt rvt gö, Noqngôm tvrâ rvt gö India nñng Pakistan nö dåni dåyaqhöq vxvt we çe. [Dåni dåyaqhöq

Kashmiryðng nö mvzânwa wâëe.] Rvgaq dvrönt wa mvtaq, bôn we mvtí nö Hindu Noqngôm vtêng nñng Islamic Noqngôm vtêng rvt gö tiqdvsèni ç we mêng, vwalxè râbóè we çe.

6. Akvt nöngmaq âlè we Mån mêng gö darè nö tiqmêng wa môçyñng. Men, Sam, Yakay, Kayin, Kaya, Kang, Vpuq, Rawang wa nô, vdå tut nö vdå tuttaq wa ñlyângè. Ngâ nö British vzíyaq bân kånç, Mån Xvnglut bân måpvnghöq sèldapmö bñnlè wñngyângâ. Månpå âng waç Xvnglut rötnë nô, mvzçlíngâ kvt, Rvzè mêngsårè xvngbe tiqdö ç lðm wa vraë nô, Xvnglut línbóâ måpvng wa (Union of Burma) Muqhóm Mån mêng bôn we çe.

MâxáMvdaqWeMvzânrè

A. Darè Britishpå nñng Germanypå vxvt we mvzân (WW I.)taq, Wunpawng sèldurè sèlsårè gö gvsvttaq vbáyângè [Rawang kånç Svrä Pong nñng Sângdíng Kwinnç vbáyânngè. Mesopotamiya (akvt Iraq), Abrahammë rvgaq, Edin Kîlwâng vl mêngyðngö xënçpå xèyângè. Ângnçë dvlömp gö dåni dåyaqhöq Mesopotamiya mêngö vlle.]

1918 nóng November Xvlá 11 ni Nari 11 Minit 11 taq “Poppy Day Parade”alë we sèl gomo moxè nô Parade Play dvtan bêy wâyângâ. Wenitaq

5. Sèldap (Military) paqzç, gvsvtlðm (fightings) paqzç gö wedangtaq training luxè nô gvsvtyðngö, vdå gêngni dvbáxè nô gvsvtyângèrèç jôngjóng vhóm- yângârè vruë we çe.

Wervt mvxól yalëng vrongëpå ngâ gö sèldaptaq sèlså kånç sèlduså, sèlduså kånç sèldu gvbâ bônhöq dvzakxông nô, vyarè línbóngâ vzñng gö, måpvng gö, sèlwâng ângpñnpñntaq, ngâ vdåni xölxí wðngxông nô gvsvtyñngâ dvgvp, vhómyângârè wa vrongë we çe.

MvzânBônWeMvtí

1. Nñmlat tiqpñn nö paqzç ângpñn xálíngë dvgvp, dvgá mêngdânsñngtöl mvyó rvt bôn we vlle. Yadö vxvt nô mârðmlðmlëng bôn we nö Gvrayç vsñngkaq mðnbóè måpvng vsñng vläxèyðng kånç, Nñmlat dvgvp kånç mvzân yapñn nö bônyângè. Adam nñng Ewa kånç çdaqxârè kånç Israel dvsètaq gö mvzân wa gvsvt nô wa ñlyângè. Ângmaq nö sèldvrå ç we, xñm, mvngjöng, pñndvn lvng nö mðrhöm vxvt, vtuq, vyvp ke we wâyângè. Yadö vxvtyângè we tvrârè Kâgvp Ângli boktaq caqdvp vruyângâ we rö línxèe. Wervt mvzân vxvt we taq gö Gvrayni mâbá kvt kånç nö sóm lðm wa ç we xá línxèe. Baxârö 14:42; 21:1-3. Yoxuya nö Gvrayç dvkámë dö tiqdvcá, Ay wamâsñng gvsatnë ke jëryângè.Yoxuya 10:7-10 siqtaq vruxaq çe.Welëng wa mvtaq, Gadionç gö Midian vsñngrè, sèlpêngsñng ângmaq 300 gósåç wa gvsatnë nô dðngyângâ. Koqkðm Soluqç gö Amen vsñngrèsñng yîlyîlsåç gvsvtyângâ 1 Sam. 11:11. Gvray nñng tiqdö åç kvt kånç nö jêr dðngxè we tvrâ xá línxèe.

Kâgvp Ângxðr bântaq, Yesuç ângsðnxírèsñng nö Zanlín mvrîl xölbóâ. Weyðng ngangámè måpvng sèl vxvt lðm nö yâng mâdvt vl we sñng (Mati 24:6) siqtaq dvtáyângâ. Yalëng nö Hang dang nñng gêngxa xvletaq wedöni mvzân gvsvt we tiqpñnni vlle, wa xá línxèe.

2.1914 nóng August Xvlá 3 ni kånç Mätiq Mënggâng Mvzân (WW I.) nö bônyângè. Welëngsñng Germany Mvzân wa gö tóëe. Nñmbvt Tiq Mënggâng Mvzân yalëng nö 1918 nóng November Xvlá 11 ni, yaqdông Nari 11 taq zèmyângè we çe.

3. 1939 nóng September Xvlá kånç Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) nö bón pðngxèyângè we çe. Yalëng Mvzân gö Britishpå nñng Germanypå vxvt nô, lâng lðm dánë rvtôtaq, Americanpå nö mvzân mvwa. Çwe, American mêngtaq Nvmukdvra tä vtvngyðng gâlë we Sangpê nñng Sangpê koqrâ (Pearl Habour)sñng Nñmsvr lñngdôm mêngdân vlpå Japanpåç bîmrè laë nô vrômmatnâ. Wervt Mënggâng Mvzântaq lím mâmvyónè gö, American gö lím râámè. Wervt Mënggângtaq tä vtvng we Mvzân Vnç (WW II.) nö bônyângè we çe.

10

Second World War & Lt.Col. aGU dIMënggâng Mvzân welëng gö 1945 nóng August Xvlátaq, Japan

mêngdânyðng Jvkríng tä vtvngrè vl we Naga Saki nñng Hiroshima wamânçsñng Americanrèç Atomik bîm dvjáë nô vrômmatnâ. Mänç Mënggâng Mvzân nö 1945 December Xvlátaq wa zôlyângè.

MêngVwálxèWe

1. Americanpå nñng Russiapå gö Alaska xvnvng mêng vtölë nô tvnäså vxvt- yângè. Germany mêng gö, Nñmsvr nñng Nñmlömp vwálxè nô bagvmwáng gvbâ vrangë nô dvröntyângâ.

2. Korea mêng gö tèkótut Gömyunit mêng nñng tènitut Democracy Republic dvtçlëng lángë nô vwálxèyângè.

3. Mêngdân mâdá we Israel dvsè gö Israel mêng wa nô, Britishpåç zçë nô Israel mêngtaq West Bank wa vwálë nô ömp dvzðryângâ. 4. Vietnam mêng gö tèkótut Gömyunit, tènitut Democracy wa nö

vwályângâ.5. Darè dvgvp India mêng gö mêng tiqmêng wa ç we, Pakistan, Bang- aladesh

wa nö vwálxèyângè. Rvgaq dvrönt rvt gö, Noqngôm tvrâ rvt gö India nñng Pakistan nö dåni dåyaqhöq vxvt we çe. [Dåni dåyaqhöq

Kashmiryðng nö mvzânwa wâëe.] Rvgaq dvrönt wa mvtaq, bôn we mvtí nö Hindu Noqngôm vtêng nñng Islamic Noqngôm vtêng rvt gö tiqdvsèni ç we mêng, vwalxè râbóè we çe.

6. Akvt nöngmaq âlè we Mån mêng gö darè nö tiqmêng wa môçyñng. Men, Sam, Yakay, Kayin, Kaya, Kang, Vpuq, Rawang wa nô, vdå tut nö vdå tuttaq wa ñlyângè. Ngâ nö British vzíyaq bân kånç, Mån Xvnglut bân måpvnghöq sèldapmö bñnlè wñngyângâ. Månpå âng waç Xvnglut rötnë nô, mvzçlíngâ kvt, Rvzè mêngsårè xvngbe tiqdö ç lðm wa vraë nô, Xvnglut línbóâ måpvng wa (Union of Burma) Muqhóm Mån mêng bôn we çe.

MâxáMvdaqWeMvzânrè

A. Darè Britishpå nñng Germanypå vxvt we mvzân (WW I.)taq, Wunpawng sèldurè sèlsårè gö gvsvttaq vbáyângè [Rawang kånç Svrä Pong nñng Sângdíng Kwinnç vbáyânngè. Mesopotamiya (akvt Iraq), Abrahammë rvgaq, Edin Kîlwâng vl mêngyðngö xënçpå xèyângè. Ângnçë dvlömp gö dåni dåyaqhöq Mesopotamiya mêngö vlle.]

1918 nóng November Xvlá 11 ni Nari 11 Minit 11 taq “Poppy Day Parade”alë we sèl gomo moxè nô Parade Play dvtan bêy wâyângâ. Wenitaq

5. Sèldap (Military) paqzç, gvsvtlðm (fightings) paqzç gö wedangtaq training luxè nô gvsvtyðngö, vdå gêngni dvbáxè nô gvsvtyângèrèç jôngjóng vhóm- yângârè vruë we çe.

Wervt mvxól yalëng vrongëpå ngâ gö sèldaptaq sèlså kånç sèlduså, sèlduså kånç sèldu gvbâ bônhöq dvzakxông nô, vyarè línbóngâ vzñng gö, måpvng gö, sèlwâng ângpñnpñntaq, ngâ vdåni xölxí wðngxông nô gvsvtyñngâ dvgvp, vhómyângârè wa vrongë we çe.

MvzânBônWeMvtí

1. Nñmlat tiqpñn nö paqzç ângpñn xálíngë dvgvp, dvgá mêngdânsñngtöl mvyó rvt bôn we vlle. Yadö vxvt nô mârðmlðmlëng bôn we nö Gvrayç vsñngkaq mðnbóè måpvng vsñng vläxèyðng kånç, Nñmlat dvgvp kånç mvzân yapñn nö bônyângè. Adam nñng Ewa kånç çdaqxârè kånç Israel dvsètaq gö mvzân wa gvsvt nô wa ñlyângè. Ângmaq nö sèldvrå ç we, xñm, mvngjöng, pñndvn lvng nö mðrhöm vxvt, vtuq, vyvp ke we wâyângè. Yadö vxvtyângè we tvrârè Kâgvp Ângli boktaq caqdvp vruyângâ we rö línxèe. Wervt mvzân vxvt we taq gö Gvrayni mâbá kvt kånç nö sóm lðm wa ç we xá línxèe. Baxârö 14:42; 21:1-3. Yoxuya nö Gvrayç dvkámë dö tiqdvcá, Ay wamâsñng gvsatnë ke jëryângè.Yoxuya 10:7-10 siqtaq vruxaq çe.Welëng wa mvtaq, Gadionç gö Midian vsñngrè, sèlpêngsñng ângmaq 300 gósåç wa gvsatnë nô dðngyângâ. Koqkðm Soluqç gö Amen vsñngrèsñng yîlyîlsåç gvsvtyângâ 1 Sam. 11:11. Gvray nñng tiqdö åç kvt kånç nö jêr dðngxè we tvrâ xá línxèe.

Kâgvp Ângxðr bântaq, Yesuç ângsðnxírèsñng nö Zanlín mvrîl xölbóâ. Weyðng ngangámè måpvng sèl vxvt lðm nö yâng mâdvt vl we sñng (Mati 24:6) siqtaq dvtáyângâ. Yalëng nö Hang dang nñng gêngxa xvletaq wedöni mvzân gvsvt we tiqpñnni vlle, wa xá línxèe.

2.1914 nóng August Xvlá 3 ni kånç Mätiq Mënggâng Mvzân (WW I.) nö bônyângè. Welëngsñng Germany Mvzân wa gö tóëe. Nñmbvt Tiq Mënggâng Mvzân yalëng nö 1918 nóng November Xvlá 11 ni, yaqdông Nari 11 taq zèmyângè we çe.

3. 1939 nóng September Xvlá kånç Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) nö bón pðngxèyângè we çe. Yalëng Mvzân gö Britishpå nñng Germanypå vxvt nô, lâng lðm dánë rvtôtaq, Americanpå nö mvzân mvwa. Çwe, American mêngtaq Nvmukdvra tä vtvngyðng gâlë we Sangpê nñng Sangpê koqrâ (Pearl Habour)sñng Nñmsvr lñngdôm mêngdân vlpå Japanpåç bîmrè laë nô vrômmatnâ. Wervt Mënggâng Mvzântaq lím mâmvyónè gö, American gö lím râámè. Wervt Mënggângtaq tä vtvng we Mvzân Vnç (WW II.) nö bônyângè we çe.

11

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓmvsörè nö vxö dö dvzaqatnâ. Wedö gvsatnènè nö, ângmaq Japrè tä luq rvt, tèwânglëng läè nô måpvnglap tèngnutnèe.

Nöngmaq No. 4th Burma Rifles, Kachin Company kånç Platoon nñng ngâ Vgí Dósñng nö Jemadar, Commander ku åzvng nô, vzñnglap (Battle Field Front) kaq dåzárèe. Dvgárè nö mâtâlexaq, ângwâ dö gâlë nô, Gurkha Company nñng tiqdö gñlráâ.

Japrè xini mvtuq dvgvp 7 ni kånç, Myaqwadiyðng vkvp dvzðrrapmâ we, Kang dap (Chin Rifles) A Company kånç gö, Gurkha dap kånç company tiqlëng tvpwa gvsvtbóxâ. Wervtôtaq nöngmaq Platoonnë ðmpâ köntpå nö Lvbya Tu çe. Vzñng kånç ðmlðm dvrårè gö vwvnxaq, kamölrè gö vkoqxaq tvlí çe. Lvbya Tu wa we nö, “Dupåä, ðmpâ köntnënöng má? Laqmvköntnënông má? Yadö Rifles, Vmyawk, Motor nñng Machine gun xaqrè wa, muq dö gôm we nö!” wae. Kadö canè gö, vgáxaq xèènè gö xçdñng çe, åkötnë, wa vlbóngâ. Ângç ðmpâ köntdángë weê, Jap sèlsårèç xågörrvtxâ. Wervt tiqpñnså gö mâðm, mâtinxaq salângè nô, svrç nö baqbaq wa gvsvt dvzaqxâèe. Jôngjóng ðmpâ tiqmör ðmlðm rvtô gö mâvlhöq gvsatnèe.

Ngâ Vgí Dó nönttaq dvdvmmë we nö, “Sèl kadðngte luqnè gö, åtèmgó nñng nâkvpgó nö mâbêng. Nâkvpgó nö vwawa dö xvngbe nö xç mâdu. Åtèmgó lå tä xç vdue,” wa dvdvmbóngâ. Çwe, Jap sèlsårèç vgwäpâ, vbñngpa, vzñngkaq dvjaqrâ gö mâvl dö nâdaqè nô gåsatnèe. Kadðngte dvkðngxâè nô gvsatnènè gö, ângmaq nö vsñng luq rvt, kadö mvwâbóxâ. Jaqjaq vtvng räbóxâ. No 7th dap kånç Gurkha dupå gö dvkðngxè nö gvsvt dvzaqxè we, kadö wá mvngwötxè rvt, naqnaqså måpvnglapkaq tèngnutbóè. Ângmaq Gurkha daprè tèngnut rvt nöngmaq xvngbe gö nânîngkäbóxâ.

Gurkha sèlpåla mvme gó sómmámè. Xamîng du tiqpå gö xèbóè. Ðmpâ köntpå Lvbya Tuç köntbóâ ðmpâ tiqmörså gö tin mvlínbóxâ. Yömprâ, gênggwá bålaqrè gö lí mvlínbóxâ. Gêngsär kadöwa vtxè lðm wa dvdvmbóxâ. January xvlá nö rñngtíng ç rvt, vtvngxaq zông nô, vdå gêngtaq vbá hvnsåç wa nö gêng mvlôm.

Rvgaq dvröntyðng vkvp dvzðrrapmâ we Gurkha daprè tiqmaq nñng Punjabi daprè gö Moulmein dangdang nganglíngè. Vrá nöngmaqsñng nö Gurkha mvdôngrè wa åtóè nô, Kokariek, Jap nñmlat tuqlðmkaq ågñlbóxâ. Wenóng January xvlá 16 ni, yaqdông lapmç, rñmnvngrè nö Moulmienyðng tuqdárè. Nöngmaq nö ângmaq vzñng Mitá zínxâè nô, ngâë Platoon xvngbe nö vzñngzñng tuqðmxâ. Wedángç, gômrâng daprè nñng Hçdaprè nö hç ku dç dvzárëe. Nöngmaq nö Kokareik kånç bínglêngxâ weê, Japrè nö Dawnaq rvzèyðngyðng läxèlíngè nô Kokareik tvrâlëng bvt xöë nô nöngmaqsñng gåsatnèe. Wedö gåsatnè we xaqrè táë rvt, nöngmaq måpvng modotaq zínxèrè nö bvt vtðngámè. Ângmaq zunxè we modorè gö wárë nô zómwâng dangdang

sèlsårèç måsëç ganiwvt wâë nô, sèlsårè vgo vmotaq gö, dangpå mvkataq gö dvsaqë nô sèl dvtan we wâyângâ. Welëng ganiwvt nö Mvzânyðng sómbóèrè, xèbóèrèë dvlömprètaq kånç yêlíngè we gani ç rvt, ângmaqsñng dvdvm rón lðm dvpvt, sèldvtan bêy må wáaë we çe. Wegani nvmbvn nö sèlsårèsñng gö, zîngså- rèsñng gö zçyângâ. Britishpåë ríng xvngbetaq gö ganiwvtlëng dvsaqyângâ we çe.

B. Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) nö Germany mêngtaq Hittler, ângç wa Europe Mêngrè ömp lðm çe, wa gvsvt lðm wâë rvt Britishpåç gvsvtyângâ. Wervt Europe mêng täkaq nö Sèlwâng wa vpoyângè. Wervtôtaqni, Nñmsvr mêngrè kånç sðm vtvng ç we Japan mêng gö, Germany mêng dö mvzân gvsvt lðm dvpvt xangyângâ. Wervt Asia mêngdân täkaq nö Japanpåë wörsñng vjáyângè. Mån mêng nö sèlwâng gvbâ çyângè. Japanpåç American Sangpê dvrulëng vrômbóâ rvt, Americanpå gö Asia Mënggâng Mvzân Vnçtaq dvbáxè ráè we çe. Welëng Mänç Mënggâng Mvzân må (WW II.) nö 1939 nóng kånç 1945 nónghöq, 6 nóng dömp vxvtyângè we mvzân må çe. Yamvzân måtaq ngâ vdå kadöwa gvsvtyñngâ tvrârè vrungë we çe. MuqhómMånMêngyðngJapan nñng MänçMënggângMvzân [WW.II ] 1940 nóng dvgvp kånç Mån mêngyðng Jap sèlsårè gëngráè, wa tá línxèe. Wervt ângmaqsñng gvsvt lðm dvpvt tvlí dvgóxâèe. Sèldaptaq vl we vdåë cômmåla nñng sñmrärè xvngbe gö vdå mvrèng, rvwárèsñng xvloèe. Sèlsårèç línè we dvrårè xvngbe gö Maymyo Training Department (OTS)dap måyðng xá dåzárèe. Wedö wá dðngbóxâ weê, sèl gvsvtlðm zângrè nö lñngpvng ç dö, vwálëe.

(a) 1st Burma Rifles nö Taunggyiyðng, (b) 2nd Burma Rifles nö Tavoy Sônlongyðng, (c) 3rd Burma Rifles nö Tavoy Wamâyðng (d) 4th Burma Rifles nö Moulmeinyðng,

Kokariek nñng Tèpvngtut Thailand nñng Malay rvgaq dvröntyðnghöq vwál dðngbóâ måpvng, Japan (Jap) sèl nö kayðngyðng dira we mâxáxaq, “Xayitpåç xa dvcôë padö” vsîngèe.

1941 nóng November xvlá 11 nitaq, Aungsannë sèlsårè nö nñmlat tiq Tavoyyðng gëngámè. Kadðngte mâle ke, Japrè nö kakaq mâkaq kånç gëng ráè nô gvsvtnatnâ. Nñmlat 3rd Burma Riflesrèç línxè dðngte gvsatnë we, måpvnglap kånç dvbvng we mâvl rvt, måpvngkaq tèngnut nô, kagó mâgó nâjër ngâjër vtxèámè. 1942 nóng January xvlá 12 ni, vxáng nari 4 taq, Taunggyi (bôm gvbâ) tèwâng xvnvngö vkapmè ke, Rifles, Amyawk, Motor nñng machine gun

1�

Second World War & Lt.Col. aGU dImvsörè nö vxö dö dvzaqatnâ. Wedö gvsatnènè nö, ângmaq Japrè tä luq rvt, tèwânglëng läè nô måpvnglap tèngnutnèe.

Nöngmaq No. 4th Burma Rifles, Kachin Company kånç Platoon nñng ngâ Vgí Dósñng nö Jemadar, Commander ku åzvng nô, vzñnglap (Battle Field Front) kaq dåzárèe. Dvgárè nö mâtâlexaq, ângwâ dö gâlë nô, Gurkha Company nñng tiqdö gñlráâ.

Japrè xini mvtuq dvgvp 7 ni kånç, Myaqwadiyðng vkvp dvzðrrapmâ we, Kang dap (Chin Rifles) A Company kånç gö, Gurkha dap kånç company tiqlëng tvpwa gvsvtbóxâ. Wervtôtaq nöngmaq Platoonnë ðmpâ köntpå nö Lvbya Tu çe. Vzñng kånç ðmlðm dvrårè gö vwvnxaq, kamölrè gö vkoqxaq tvlí çe. Lvbya Tu wa we nö, “Dupåä, ðmpâ köntnënöng má? Laqmvköntnënông má? Yadö Rifles, Vmyawk, Motor nñng Machine gun xaqrè wa, muq dö gôm we nö!” wae. Kadö canè gö, vgáxaq xèènè gö xçdñng çe, åkötnë, wa vlbóngâ. Ângç ðmpâ köntdángë weê, Jap sèlsårèç xågörrvtxâ. Wervt tiqpñnså gö mâðm, mâtinxaq salângè nô, svrç nö baqbaq wa gvsvt dvzaqxâèe. Jôngjóng ðmpâ tiqmör ðmlðm rvtô gö mâvlhöq gvsatnèe.

Ngâ Vgí Dó nönttaq dvdvmmë we nö, “Sèl kadðngte luqnè gö, åtèmgó nñng nâkvpgó nö mâbêng. Nâkvpgó nö vwawa dö xvngbe nö xç mâdu. Åtèmgó lå tä xç vdue,” wa dvdvmbóngâ. Çwe, Jap sèlsårèç vgwäpâ, vbñngpa, vzñngkaq dvjaqrâ gö mâvl dö nâdaqè nô gåsatnèe. Kadðngte dvkðngxâè nô gvsatnènè gö, ângmaq nö vsñng luq rvt, kadö mvwâbóxâ. Jaqjaq vtvng räbóxâ. No 7th dap kånç Gurkha dupå gö dvkðngxè nö gvsvt dvzaqxè we, kadö wá mvngwötxè rvt, naqnaqså måpvnglapkaq tèngnutbóè. Ângmaq Gurkha daprè tèngnut rvt nöngmaq xvngbe gö nânîngkäbóxâ.

Gurkha sèlpåla mvme gó sómmámè. Xamîng du tiqpå gö xèbóè. Ðmpâ köntpå Lvbya Tuç köntbóâ ðmpâ tiqmörså gö tin mvlínbóxâ. Yömprâ, gênggwá bålaqrè gö lí mvlínbóxâ. Gêngsär kadöwa vtxè lðm wa dvdvmbóxâ. January xvlá nö rñngtíng ç rvt, vtvngxaq zông nô, vdå gêngtaq vbá hvnsåç wa nö gêng mvlôm.

Rvgaq dvröntyðng vkvp dvzðrrapmâ we Gurkha daprè tiqmaq nñng Punjabi daprè gö Moulmein dangdang nganglíngè. Vrá nöngmaqsñng nö Gurkha mvdôngrè wa åtóè nô, Kokariek, Jap nñmlat tuqlðmkaq ågñlbóxâ. Wenóng January xvlá 16 ni, yaqdông lapmç, rñmnvngrè nö Moulmienyðng tuqdárè. Nöngmaq nö ângmaq vzñng Mitá zínxâè nô, ngâë Platoon xvngbe nö vzñngzñng tuqðmxâ. Wedángç, gômrâng daprè nñng Hçdaprè nö hç ku dç dvzárëe. Nöngmaq nö Kokareik kånç bínglêngxâ weê, Japrè nö Dawnaq rvzèyðngyðng läxèlíngè nô Kokareik tvrâlëng bvt xöë nô nöngmaqsñng gåsatnèe. Wedö gåsatnè we xaqrè táë rvt, nöngmaq måpvng modotaq zínxèrè nö bvt vtðngámè. Ângmaq zunxè we modorè gö wárë nô zómwâng dangdang

sèlsårèç måsëç ganiwvt wâë nô, sèlsårè vgo vmotaq gö, dangpå mvkataq gö dvsaqë nô sèl dvtan we wâyângâ. Welëng ganiwvt nö Mvzânyðng sómbóèrè, xèbóèrèë dvlömprètaq kånç yêlíngè we gani ç rvt, ângmaqsñng dvdvm rón lðm dvpvt, sèldvtan bêy må wáaë we çe. Wegani nvmbvn nö sèlsårèsñng gö, zîngså- rèsñng gö zçyângâ. Britishpåë ríng xvngbetaq gö ganiwvtlëng dvsaqyângâ we çe.

B. Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) nö Germany mêngtaq Hittler, ângç wa Europe Mêngrè ömp lðm çe, wa gvsvt lðm wâë rvt Britishpåç gvsvtyângâ. Wervt Europe mêng täkaq nö Sèlwâng wa vpoyângè. Wervtôtaqni, Nñmsvr mêngrè kånç sðm vtvng ç we Japan mêng gö, Germany mêng dö mvzân gvsvt lðm dvpvt xangyângâ. Wervt Asia mêngdân täkaq nö Japanpåë wörsñng vjáyângè. Mån mêng nö sèlwâng gvbâ çyângè. Japanpåç American Sangpê dvrulëng vrômbóâ rvt, Americanpå gö Asia Mënggâng Mvzân Vnçtaq dvbáxè ráè we çe. Welëng Mänç Mënggâng Mvzân må (WW II.) nö 1939 nóng kånç 1945 nónghöq, 6 nóng dömp vxvtyângè we mvzân må çe. Yamvzân måtaq ngâ vdå kadöwa gvsvtyñngâ tvrârè vrungë we çe. MuqhómMånMêngyðngJapan nñng MänçMënggângMvzân [WW.II ] 1940 nóng dvgvp kånç Mån mêngyðng Jap sèlsårè gëngráè, wa tá línxèe. Wervt ângmaqsñng gvsvt lðm dvpvt tvlí dvgóxâèe. Sèldaptaq vl we vdåë cômmåla nñng sñmrärè xvngbe gö vdå mvrèng, rvwárèsñng xvloèe. Sèlsårèç línè we dvrårè xvngbe gö Maymyo Training Department (OTS)dap måyðng xá dåzárèe. Wedö wá dðngbóxâ weê, sèl gvsvtlðm zângrè nö lñngpvng ç dö, vwálëe.

(a) 1st Burma Rifles nö Taunggyiyðng, (b) 2nd Burma Rifles nö Tavoy Sônlongyðng, (c) 3rd Burma Rifles nö Tavoy Wamâyðng (d) 4th Burma Rifles nö Moulmeinyðng,

Kokariek nñng Tèpvngtut Thailand nñng Malay rvgaq dvröntyðnghöq vwál dðngbóâ måpvng, Japan (Jap) sèl nö kayðngyðng dira we mâxáxaq, “Xayitpåç xa dvcôë padö” vsîngèe.

1941 nóng November xvlá 11 nitaq, Aungsannë sèlsårè nö nñmlat tiq Tavoyyðng gëngámè. Kadðngte mâle ke, Japrè nö kakaq mâkaq kånç gëng ráè nô gvsvtnatnâ. Nñmlat 3rd Burma Riflesrèç línxè dðngte gvsatnë we, måpvnglap kånç dvbvng we mâvl rvt, måpvngkaq tèngnut nô, kagó mâgó nâjër ngâjër vtxèámè. 1942 nóng January xvlá 12 ni, vxáng nari 4 taq, Taunggyi (bôm gvbâ) tèwâng xvnvngö vkapmè ke, Rifles, Amyawk, Motor nñng machine gun

1�

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓvtvngxaq gvtðngxâè nô gvsatnè we nöngmaqlapsñng nö mvgëngra. Nöngmaq Kachin daprè nö sèl tuqlapsñngni dåpatnè rvt vtvngxaq dvxâèe. Çwe, Major Brokman tuqlíngè nô nënggwôn åzçèe. Âng xôn we nö, “Nâmaq Kachinrè nö darè gö mvzân gvbâ mvmelëng gåsvtyñngxâ. Gvzâ mvdaq dö gåsvtnôngrè åçnônge, akvt gö wedö gåsvtnông rvt vtvngxaq xvgînèe,” wa xôn dvgvp, mvdñmlap kånç, nöngmaq âlè we mvrèngsñng NBL 5 ç bîmrè dvjádaqâ nô, mvrèng kömp svmiç vkatnámè. Major Brokman nö nöngmaq Kachinsårè nö Gvrayç mådåbvngnôngä! wa vkiq taqsêrç vtxèámè. Mvzân vlpa vlrè vtxèráè we çnè gö, måpvngkaq âlèrè nö mâvtxèxaq gvsvt manèe. Gádaqè dvgvp wa Japrè nö måpvnglapsñng tèngnutnámè pâ çe.

Nöngmaqsñng xölxí du nö xamîng tiqpå çe. Wenitaq gö sèlså gvzâ xèbóè. Tiqmaq nö måpvnglapsñng tèngnutbóè. Nöngmaqyðng kånç mvme gó gö vtxèámè. Çwe, ngâ Vgí Dó, Jemadar, Sgt. Labang Naw nñng xamîng vnçpå wa ngðmxâèe. Wedö âlè ke, bangnikaq kånç Jap sèlsårè tvnä 100 gó dðngte nganglíngè. Nöngmaqç dangpå mâdâpoqxaq narxâèe. Japrè nö sèl mâvllámè lánë nô, dësíså pânönt mânönt dèlíngè. Máxâèyðng kånç, Lvbang Naw nñng ngâç Bren gun tacômç Japrè xvnvngyðng tuq weê vdaqdñng wâbóxânè nö, vnyñngrè wa vpvng dñng wâámè. Jap vnçpå wawa vtxèvm we yñngxëe.

Nöngmaqpåla gö zñndvtut konábaba zómwâng xvnvng tiqyðngö xini narxâèe. Wedvgvp Jap kånç 2 inches Mortaç nâdaqvtxâ we, morta mvsörè nö, nöngmaq vbñngpa, koná tèkwårètaq vjáaámâ nô poqlíngè weç, Tèkwerè wa dvbðnglíngâ. Çwe, nöngmaqsñng måra käè. Weyðng kånç tiqdvxaqç vtxâè nô tvnä 40 minit dðngte vläráè dvgvp, nöngmaq vzñngzñng rá morta mvsö vjádaqè. Welëng gö koná tèkwåtaq vlömpmaámâ. Nöngmaqpåla gö zñndvtut vtxâèe.

Yadö mvzânsñng xvdê mvngwötxè rvt vtxâè dvgvp, ngólðm dö ca we, vhöxè lðm dö ca we nñng ngñn lðm dö ca we gö vhómxèe. Vrá, gvzâ dvxá za lðm dö gö cae. Yarè dang gö tiqpñnså xón mvyónge. Ngâ Jemadar Vgí Dó nñng Sgt. Labang Naw nö koná kvroq kånç naqnaqså dèlêngxâ ke, ngâ narxông xvnvngyðng mugâ waterproof ç dâsexaq Gvlâ dñnggíng tiqlëng vyálxèda we yñngbóngâ. Welëng tóngë nö yñngënông nö, soy tiqlëng zðngxèe. O!, Punjabirè vtè zðlxèbö måpvng matxè we mvngasê çpâ çe, wvng nô píngëdángç pvnðmmënông nö, nyaq Whisky bvlçn çdárè we! Ngâç tiqmaq akngë nô, ngâ dñnggíngtaq zðngëe. Måpvng yñnglêngânông nö ngâ dñnggíngtaq rá mvzðngxèámè. Webvlçnlëng nö Sgt. Labang Nawë dñnggíngtaq rá zðngxèámè. Âng gö dö mâwáså lvjangxè pâ ç we! Xënçpåpå vhöxèxè nô tiqdö vrá aqxëe. Welëngsåç wa mâðm çvpxâ we, xaq vxðrxè línbóxâ.

Weyðng kånç mvme vrím dö yöntxèdaqxânè nö, mvrèng gö xvngbe

hç ku vtxèámè. Ângmaq nö Tvrantè dangdang vtxèámè. Mvmeså naq dö nöngmaqç wawa Japrèsñng gvsatnèe. Wedö gvsvt dðngbóxâ måpvng nöngmaq nö Kokareik rvzè xvnvngnvng sânè nô, mvme dèlêngxânè gö, rñmnvngrè tiqgó gö mâhómbóxâ. Wervt vdåç kadö dvdamè dö, hç dangdang mvme dèlêngxâ kvt, weni vyáng rvwå dvgvp wa rômnvngrèsñng vhóm línbóxâ. Nöngmaq kånç 4 gó nö gvsatnè dvgvp dvláë nô sómbóè. Wedö Kokareik rvzè xvnvng sânè nô, boda tiqlëng dðngte vsaryðng rá tuqlêngxâ. Weyðng kånç nö Salween ( Svpkíng ) rvmå nñng Tvrantè vhömzângyðnghöq dç râe, wâè nô dèlêngxâ we, weyðng mâhöqxaq, mvrèng tiqmvrèngyðng yöpmèe. Vdå gêngtaq vsaq we xvrôm bålaq kånç lây dö, gênggwá dvgá nö tiqhvnså gö mâvlbóè. Wervt vdå gêngtaq vsaq hvnsåç wa yöpmèe.Wemvrèng kånç vmsit wanè nô, vmsitrè vwáldángç vdåtaq vbá we xaburè nñng kötnámè nö ámèe. Måpvng nitaq wa Tvrantèyðng tuqráxâ. Weyðng tuqðmxânè gö, pvngkaq taqkaq vtçxâè we, vtè sangpê mvtuqlong. Wedö ç rvt mvme nari hiç dèbóxâ.

Kadðngte mâle ke, Tvrantè nñng Salween rvmå vhöm zângtaq tuqlêngxâ weê, tèsangpê tuqlíngè rvt, narè nô, Mataban-Thatoon myoqsñng rá tuqlêngxâ. Sangpê kånç yöntxâè nö, hç tvrârâ dèè taqsêrç, tiqlvngså narxèdángç rá, Frebuary xvlá 19 nitaq Kyaiktiyu mvrèngyðng tuqlêngxâ.

Weyðngö gö, nöngmaq No. 4th Burma Rifles dap nö (Rear Gurkha) sèlpíng ku wa nô, lñngdôm tèsihöq ågâlèe. February 22 nitaq wa bínglðm vmçng línbóxâ. Xini mvbíngè ke, February 21 ni, yaqdông rvwåtaq Jap sèl- sårè gëngráè weç gåsatnè nô, gádaqèhöq ângmaq nñng gvsatnèe. Gádaqè ke, Jap sèlsårèç gvsat narbóâ. Pâwálðm rvt narë we gö mvxábóxâ. Nöngmaqlap kånç mvme gó xèbóè.

Weyðng kånç rá, February 22 ni nari 3 dvgvp wa bínglêngxâ. Mvdñm kånç vmçng nö nari 2 dvgvp bíng râ we çe. Çwe, Japrè gvsatnè rvt âng nari tômbóè. Mvme gwaq we koná barè läè nô dèè dvgvp, Nñmböngli (NBL) 5 côm vlángdaqè weç, machine gunrèç nâpöpmè we nñng bîm gö nöngmaq xvnvngyðng dvjádaqâ. Nöngmaqç dvdamè we Japanrèë (Jap) NBL çe lánè we, måpvng daklêngxânè nö, Britishrèë NBL lå çdárè. Vrá, weyðng kånç nö Mitá tvrârâ sñnlêngxâ nô Sittaung (Sittang) dândènkaq yöntxèdaqxâ. Çwe, dândèn mvhöqè ke, dândèn xvnvng Mukpalin wa we mvrèngtaq narxâèe. Weyðngö weyaq nö yöpmèe. Wedö yöpmè dvgvp, Vmyawk dvpoqë kâ táxè rvt, yângènè nö, kapa gö yðngxè mâxvlahöq dvtôlrè wa bðnglíngè. Nöngmaqç gö vmyawk 25 pawör vl we dvpoqèe. Nvpxáng mvgágá February 24 ni, nari 4 dvgvp, nöngmaq vzíyaq mvdë kånç çrèç Sittaung dândènlëng xvtènë pâ ç we mvdómè. Sittaung rvmå kupa (Nñmsvrpa)taq gö, nöngmaq vzíyaq mvdë kånç sèlsårè gö, mvrèng vsñngrè gö gvzâ xini ngðmxèe. Måpvng xáng mvgágá nö Jap sèlsårè vlámráè weç, kupalap kånç gåsvtnvtxâ. Yapa (nñmlömppa) kånç

1�

Second World War & Lt.Col. aGU dIvtvngxaq gvtðngxâè nô gvsatnè we nöngmaqlapsñng nö mvgëngra. Nöngmaq Kachin daprè nö sèl tuqlapsñngni dåpatnè rvt vtvngxaq dvxâèe. Çwe, Major Brokman tuqlíngè nô nënggwôn åzçèe. Âng xôn we nö, “Nâmaq Kachinrè nö darè gö mvzân gvbâ mvmelëng gåsvtyñngxâ. Gvzâ mvdaq dö gåsvtnôngrè åçnônge, akvt gö wedö gåsvtnông rvt vtvngxaq xvgînèe,” wa xôn dvgvp, mvdñmlap kånç, nöngmaq âlè we mvrèngsñng NBL 5 ç bîmrè dvjádaqâ nô, mvrèng kömp svmiç vkatnámè. Major Brokman nö nöngmaq Kachinsårè nö Gvrayç mådåbvngnôngä! wa vkiq taqsêrç vtxèámè. Mvzân vlpa vlrè vtxèráè we çnè gö, måpvngkaq âlèrè nö mâvtxèxaq gvsvt manèe. Gádaqè dvgvp wa Japrè nö måpvnglapsñng tèngnutnámè pâ çe.

Nöngmaqsñng xölxí du nö xamîng tiqpå çe. Wenitaq gö sèlså gvzâ xèbóè. Tiqmaq nö måpvnglapsñng tèngnutbóè. Nöngmaqyðng kånç mvme gó gö vtxèámè. Çwe, ngâ Vgí Dó, Jemadar, Sgt. Labang Naw nñng xamîng vnçpå wa ngðmxâèe. Wedö âlè ke, bangnikaq kånç Jap sèlsårè tvnä 100 gó dðngte nganglíngè. Nöngmaqç dangpå mâdâpoqxaq narxâèe. Japrè nö sèl mâvllámè lánë nô, dësíså pânönt mânönt dèlíngè. Máxâèyðng kånç, Lvbang Naw nñng ngâç Bren gun tacômç Japrè xvnvngyðng tuq weê vdaqdñng wâbóxânè nö, vnyñngrè wa vpvng dñng wâámè. Jap vnçpå wawa vtxèvm we yñngxëe.

Nöngmaqpåla gö zñndvtut konábaba zómwâng xvnvng tiqyðngö xini narxâèe. Wedvgvp Jap kånç 2 inches Mortaç nâdaqvtxâ we, morta mvsörè nö, nöngmaq vbñngpa, koná tèkwårètaq vjáaámâ nô poqlíngè weç, Tèkwerè wa dvbðnglíngâ. Çwe, nöngmaqsñng måra käè. Weyðng kånç tiqdvxaqç vtxâè nô tvnä 40 minit dðngte vläráè dvgvp, nöngmaq vzñngzñng rá morta mvsö vjádaqè. Welëng gö koná tèkwåtaq vlömpmaámâ. Nöngmaqpåla gö zñndvtut vtxâèe.

Yadö mvzânsñng xvdê mvngwötxè rvt vtxâè dvgvp, ngólðm dö ca we, vhöxè lðm dö ca we nñng ngñn lðm dö ca we gö vhómxèe. Vrá, gvzâ dvxá za lðm dö gö cae. Yarè dang gö tiqpñnså xón mvyónge. Ngâ Jemadar Vgí Dó nñng Sgt. Labang Naw nö koná kvroq kånç naqnaqså dèlêngxâ ke, ngâ narxông xvnvngyðng mugâ waterproof ç dâsexaq Gvlâ dñnggíng tiqlëng vyálxèda we yñngbóngâ. Welëng tóngë nö yñngënông nö, soy tiqlëng zðngxèe. O!, Punjabirè vtè zðlxèbö måpvng matxè we mvngasê çpâ çe, wvng nô píngëdángç pvnðmmënông nö, nyaq Whisky bvlçn çdárè we! Ngâç tiqmaq akngë nô, ngâ dñnggíngtaq zðngëe. Måpvng yñnglêngânông nö ngâ dñnggíngtaq rá mvzðngxèámè. Webvlçnlëng nö Sgt. Labang Nawë dñnggíngtaq rá zðngxèámè. Âng gö dö mâwáså lvjangxè pâ ç we! Xënçpåpå vhöxèxè nô tiqdö vrá aqxëe. Welëngsåç wa mâðm çvpxâ we, xaq vxðrxè línbóxâ.

Weyðng kånç mvme vrím dö yöntxèdaqxânè nö, mvrèng gö xvngbe

hç ku vtxèámè. Ângmaq nö Tvrantè dangdang vtxèámè. Mvmeså naq dö nöngmaqç wawa Japrèsñng gvsatnèe. Wedö gvsvt dðngbóxâ måpvng nöngmaq nö Kokareik rvzè xvnvngnvng sânè nô, mvme dèlêngxânè gö, rñmnvngrè tiqgó gö mâhómbóxâ. Wervt vdåç kadö dvdamè dö, hç dangdang mvme dèlêngxâ kvt, weni vyáng rvwå dvgvp wa rômnvngrèsñng vhóm línbóxâ. Nöngmaq kånç 4 gó nö gvsatnè dvgvp dvláë nô sómbóè. Wedö Kokareik rvzè xvnvng sânè nô, boda tiqlëng dðngte vsaryðng rá tuqlêngxâ. Weyðng kånç nö Salween ( Svpkíng ) rvmå nñng Tvrantè vhömzângyðnghöq dç râe, wâè nô dèlêngxâ we, weyðng mâhöqxaq, mvrèng tiqmvrèngyðng yöpmèe. Vdå gêngtaq vsaq we xvrôm bålaq kånç lây dö, gênggwá dvgá nö tiqhvnså gö mâvlbóè. Wervt vdå gêngtaq vsaq hvnsåç wa yöpmèe.Wemvrèng kånç vmsit wanè nô, vmsitrè vwáldángç vdåtaq vbá we xaburè nñng kötnámè nö ámèe. Måpvng nitaq wa Tvrantèyðng tuqráxâ. Weyðng tuqðmxânè gö, pvngkaq taqkaq vtçxâè we, vtè sangpê mvtuqlong. Wedö ç rvt mvme nari hiç dèbóxâ.

Kadðngte mâle ke, Tvrantè nñng Salween rvmå vhöm zângtaq tuqlêngxâ weê, tèsangpê tuqlíngè rvt, narè nô, Mataban-Thatoon myoqsñng rá tuqlêngxâ. Sangpê kånç yöntxâè nö, hç tvrârâ dèè taqsêrç, tiqlvngså narxèdángç rá, Frebuary xvlá 19 nitaq Kyaiktiyu mvrèngyðng tuqlêngxâ.

Weyðngö gö, nöngmaq No. 4th Burma Rifles dap nö (Rear Gurkha) sèlpíng ku wa nô, lñngdôm tèsihöq ågâlèe. February 22 nitaq wa bínglðm vmçng línbóxâ. Xini mvbíngè ke, February 21 ni, yaqdông rvwåtaq Jap sèl- sårè gëngráè weç gåsatnè nô, gádaqèhöq ângmaq nñng gvsatnèe. Gádaqè ke, Jap sèlsårèç gvsat narbóâ. Pâwálðm rvt narë we gö mvxábóxâ. Nöngmaqlap kånç mvme gó xèbóè.

Weyðng kånç rá, February 22 ni nari 3 dvgvp wa bínglêngxâ. Mvdñm kånç vmçng nö nari 2 dvgvp bíng râ we çe. Çwe, Japrè gvsatnè rvt âng nari tômbóè. Mvme gwaq we koná barè läè nô dèè dvgvp, Nñmböngli (NBL) 5 côm vlángdaqè weç, machine gunrèç nâpöpmè we nñng bîm gö nöngmaq xvnvngyðng dvjádaqâ. Nöngmaqç dvdamè we Japanrèë (Jap) NBL çe lánè we, måpvng daklêngxânè nö, Britishrèë NBL lå çdárè. Vrá, weyðng kånç nö Mitá tvrârâ sñnlêngxâ nô Sittaung (Sittang) dândènkaq yöntxèdaqxâ. Çwe, dândèn mvhöqè ke, dândèn xvnvng Mukpalin wa we mvrèngtaq narxâèe. Weyðngö weyaq nö yöpmèe. Wedö yöpmè dvgvp, Vmyawk dvpoqë kâ táxè rvt, yângènè nö, kapa gö yðngxè mâxvlahöq dvtôlrè wa bðnglíngè. Nöngmaqç gö vmyawk 25 pawör vl we dvpoqèe. Nvpxáng mvgágá February 24 ni, nari 4 dvgvp, nöngmaq vzíyaq mvdë kånç çrèç Sittaung dândènlëng xvtènë pâ ç we mvdómè. Sittaung rvmå kupa (Nñmsvrpa)taq gö, nöngmaq vzíyaq mvdë kånç sèlsårè gö, mvrèng vsñngrè gö gvzâ xini ngðmxèe. Måpvng xáng mvgágá nö Jap sèlsårè vlámráè weç, kupalap kånç gåsvtnvtxâ. Yapa (nñmlömppa) kånç

1�

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓsvmi lómxâè nô ríngèe.

Wedö ríngbóxâ måpvng, kadðngte mâle ke, xñm yvnggíng lvngxè we vsñng 30 på dðngte dèráè we yângèe. Kadö çnègö, nöngmaqsñng gvsvt nñng di we çe, wâè nô Vpuqpånç tiqpa, xamîngpånç tiqpa xvrâ lí dvzvrrë nô, Sgt Labang Naw nö svmiyðng kånç mvme vsaryðng, ângë Bren gun dangë, ngâç gö ngâë Bren gunlëng dvngë nô tvlí dvgóxâèe. Wexñm yvnggíng lvngxèrè gö svreámè pâ çe, tón tiqlvngsåç nö saq vmðngámè. Ângmaqç lángë we xñm yvnggíngrè gö gwörráâ. (Måpvng daklêngxânè nö, Japrèkaq wáxè Menrè lå çdárè.)

Ngâç ðmpâ könt dvzðrrë nô, pâ kvn gö mâvl rvt, xvlaq nñng mvzangç wa nvpmámè nô ámèe. Ðmdángç rá vgèpåç dåtanbóxâ dang dèráxâ. Mitá station, mitá tvrâni dåtanbóxâ rvt, xôngxang tvrâ dvtí nö mvrâbóè. Wemvrèng nö Sittaung rvmå kånç 6 meng vrím we Mån mvrèng çe. Sittaung rvmåyðng mvzânlëng kånç gö Gvrayç xålutbóxâ we çe. Çnègö, Mån xñm yvnggíng lvngxèrèç mñng nö tvnäså dåbalèe. Sittaung mitá stationyðng tuqráxâ dvgvp, kakaq mâkaq kånç vtxèapmèrè, sèlsårè, mêng vsñngrè, zarè, sèlså zarè ângpêng pêng vpvngdayðng ngam wâráxâ. Vyáng måpvng 2 naritaq wa mitá nö tuqdaqe wa rvt, saènè gö mvtuqdaq. Xamîng sèlsårè gö, Asian sèlsårè gö mvme gó çxâ rvt, mitá dêy vdëngrètaq laqtun gvdîngrè pvluaè nô, zarè zángè nô mitá dêyrisñng station kånç wörç wa níngbóxâ. Wedö mitá dêyrè níngè dvgvp gö, cömpdèn mâdá çxâ rvt, hçpvng hçhâmrè kånç xvwi nö jeje wa níng dvzaqxâèe. Kadö çnègö, vdå gônxaq lutxè lðm wa mvdông ç rvt wedö dvzaqxè râbóè.

Waw Station kånç meng 6 dñmyðng tuqlêngxâ ke wa, mitá nö tuqdaqè rvt, zarèsñng mitá dêyrè kånç vbunè nô, wádö mitá dêyrèsñng rá vsçlèe. Mitá vdëngtaq gö zarè wa vpvng rvt, ríngrâ nö bvttut mâvl. Wervt vcvngxè xvláè we, sèlsårè, sèldurè, xamîng, xanaq, xamvxå mâwá mitá bðngkârètaq wa zömxâè nô dvcíngxâèe. Vxáng gádaqè ke wa Yawne stationyðng tuqlêngxâ. Weyðng kånç nö vdå tuq vdu we daprèsñng dvkómxâè nô, report waxâèe.

1942-43 nóng December xvlá kånç January, February, yavxôm xvlá vdëngtaq Japrè nñng mvzân gvsvt bêy gvbâ nö Sittaung rvmå xvnvngyðng çe. Jap sèlsårè luq vtvng gëngráè we gö weyðng çe. Pâwálðm wanè nö;

1. Webêy mvzântaq xèrè xèpán (zvyçn) gvzâ luqe. 2. Kvlaqë nô hçdong, wördong, vtè láng mvxa rvt vmvngrè zvyçn gvzâ

luqe.3. Vdå lðng vdu we sèl dvrå kånç kutwa pâgö mâbáxaq, gêng vhíng wa lutxèráèrè luqe. 4. Vmvng we, xè we, sómbóèrè zvyçnrè luq vtvng nö wenóngtaq çe.5. Goqngî vl we mvrîl kånç Japrèç Bren gunrè, machine gunrè dangë nô

wðrrapmâ we, Sittaung rvmå xvnvng mvrèngrèyðng ngámwa tuqdaqxâ. Yñng- xënè nö rvmå xvnvngö, dangpårè, sèldvrårè nö kamrè dö vpvng dae. Mvrèngrèë dvrårè gö ângpêngpêng vpvng dae. Kadöwa nö rvmålëngtaq rvpxè lðm má? wa dvdvmxë ke, Mokpalin mvrèng Sittaung rvmåyðng vsñngrèç vpômë we vwârè xô wâxë nô xvyawngxèvtxâ. Xvnvngyðng vpóm we, vwârè, xóngrè gö yðngxëe. Vsñng tiqmaq nö côm vwvt bðngkâ, bðngkârètaq rapxè we vkup nô vmvngrè gö gvzâ vlle. Ângmaq vkup nô vtè láng mvxa rvt, vtèç xömpkäë nô xè we çe.

Ngâ nñng Sgt. Labang Naw nö, ngânç gö rapxè lðm dvpvt 4x2 rvdëng yvng dö xóng 6 gîng yñngbóxâ nô xvjoqxëdángç, vlñm láxënè nö, vkðnlðm vlñm mâvl. Wervt Punjabirè vgo dömpxè we sömbanrè lîxë nô vkðnxëe. Dñngpårè nñng yñmdok 10 dñm gö zðngxë nô, Equipmentrè nñng dvsaqxëe. Dvrårè dvsömpxë nô bíng lðm dðnxèxè ke, Xamîng Sgt 2 på gö ngam wa tuqráè. Ângnçsñng gö dvxá zaxë nô tapå tapataq ríngè nô rapxâè we, xôlîngç mådvngkäè. Ngânç gö, xamîngpånç gö tapa tapå xôtaq wör zömxâè nö rapxèráxâ. Tè Sangpê dap kånç yaxamîng vnçpå nñng tiqdö wörç wa rapxâè nô vdampasñng pâmvrâså koqxèráxâ.

Çwe, vdamyðng xini mvtuqè weê, nñm vledaqè nô ådökeèe. Xvlá nö yômyôm waså ç rvt, vdampasñng koqxâè we gö mvdómèhöq çe. Nñmsvr nñmlömp kakaq ç we gö mvxábóxâ, rvmå xvnvngnvng xvplêngxâ. Tèkwå gö tvt rvt vjím mvnxâè we dvxáyângè vdamsñng dvtuqxâèe. Vrím kånç Mokpalin mvrèng yângènè nö xini svmiç vkat we yðngxèrae. Wervt wekaqsñng nö nöngmaqë måpvnglap gâlè nö Tèkókaq xvplêngxâ. Mvrèng wa we nö tiqmvrèngså gö mvyðngxè. Tvnä yaqdông vnç nari dvgvp, tiqkvt rá pvngkaq vtðngdaqxâ. Xô nñng tiqdö, xôtaq dvsaqvpxâ dvrårè yñnglêngxânè nö, cömpdènrè vtèç vtårë nö lángkäapmâ. Ngðmxè we Rifles vnç cöm nñng equipments lîè nô dè lðm dðnxâèe. Nô bvlçn gö vbádárè we,! rifles cömnç nö xamîngpånç tacöm xvlvngxë nô, ngânç nö Bren gun tacöm baqxëe. Zông we ä! svrç xèè we ä! kadö gö mvwáxâè. Çwe, ngðmxè we (whisky) tamôr aqè nô tiqlñngså narxâèe. Rñngtíng ç rvt vtvngxaq zônge. Mvzânyðng nô tamörsåç sínxâè we yabaq nñng nö vnç kvt çámè. Gádaqè kvt, Sittaung rvmålëng xvpdaqxâ we, Vpuq sèlså vnçpå gö ngam wa tuqdaqè. Ângnç gö kakaq dè lðm gö mvxábóxâ, wae. Pâwálðm wani, rvmå gö gvzâ dñmme, koná ba gö gvza gwaq rvt, kakaq dè lðm gö mvxábóxâhöq çe. Çwe, mvme vrímyðng svmi gwa we yñngbóxâ. Wedö svmi gwa ra we mvrèng nö Mån mvrèng tiqmvrèng çe.

Mvrèngsñng zðngxè lðm wâè ke, måzðngxènôngni wae. Ngâç rá pâwálðm lå? Mvrèng vgèpå cômsñng åxölxâ vllëe. Wekvt mvrèng vgèpå cômsñng dågîngèe. Vgèpåç gö mitá stationsñng dåtanèe. Wemvrèngtaq côm vdëngö sñng zarè wa dñn vpvng rvt rínglðmrâ mâvl nô, vdampaö svmi åwvrraè nô,

1�

Second World War & Lt.Col. aGU dIsvmi lómxâè nô ríngèe.

Wedö ríngbóxâ måpvng, kadðngte mâle ke, xñm yvnggíng lvngxè we vsñng 30 på dðngte dèráè we yângèe. Kadö çnègö, nöngmaqsñng gvsvt nñng di we çe, wâè nô Vpuqpånç tiqpa, xamîngpånç tiqpa xvrâ lí dvzvrrë nô, Sgt Labang Naw nö svmiyðng kånç mvme vsaryðng, ângë Bren gun dangë, ngâç gö ngâë Bren gunlëng dvngë nô tvlí dvgóxâèe. Wexñm yvnggíng lvngxèrè gö svreámè pâ çe, tón tiqlvngsåç nö saq vmðngámè. Ângmaqç lángë we xñm yvnggíngrè gö gwörráâ. (Måpvng daklêngxânè nö, Japrèkaq wáxè Menrè lå çdárè.)

Ngâç ðmpâ könt dvzðrrë nô, pâ kvn gö mâvl rvt, xvlaq nñng mvzangç wa nvpmámè nô ámèe. Ðmdángç rá vgèpåç dåtanbóxâ dang dèráxâ. Mitá station, mitá tvrâni dåtanbóxâ rvt, xôngxang tvrâ dvtí nö mvrâbóè. Wemvrèng nö Sittaung rvmå kånç 6 meng vrím we Mån mvrèng çe. Sittaung rvmåyðng mvzânlëng kånç gö Gvrayç xålutbóxâ we çe. Çnègö, Mån xñm yvnggíng lvngxèrèç mñng nö tvnäså dåbalèe. Sittaung mitá stationyðng tuqráxâ dvgvp, kakaq mâkaq kånç vtxèapmèrè, sèlsårè, mêng vsñngrè, zarè, sèlså zarè ângpêng pêng vpvngdayðng ngam wâráxâ. Vyáng måpvng 2 naritaq wa mitá nö tuqdaqe wa rvt, saènè gö mvtuqdaq. Xamîng sèlsårè gö, Asian sèlsårè gö mvme gó çxâ rvt, mitá dêy vdëngrètaq laqtun gvdîngrè pvluaè nô, zarè zángè nô mitá dêyrisñng station kånç wörç wa níngbóxâ. Wedö mitá dêyrè níngè dvgvp gö, cömpdèn mâdá çxâ rvt, hçpvng hçhâmrè kånç xvwi nö jeje wa níng dvzaqxâèe. Kadö çnègö, vdå gônxaq lutxè lðm wa mvdông ç rvt wedö dvzaqxè râbóè.

Waw Station kånç meng 6 dñmyðng tuqlêngxâ ke wa, mitá nö tuqdaqè rvt, zarèsñng mitá dêyrè kånç vbunè nô, wádö mitá dêyrèsñng rá vsçlèe. Mitá vdëngtaq gö zarè wa vpvng rvt, ríngrâ nö bvttut mâvl. Wervt vcvngxè xvláè we, sèlsårè, sèldurè, xamîng, xanaq, xamvxå mâwá mitá bðngkârètaq wa zömxâè nô dvcíngxâèe. Vxáng gádaqè ke wa Yawne stationyðng tuqlêngxâ. Weyðng kånç nö vdå tuq vdu we daprèsñng dvkómxâè nô, report waxâèe.

1942-43 nóng December xvlá kånç January, February, yavxôm xvlá vdëngtaq Japrè nñng mvzân gvsvt bêy gvbâ nö Sittaung rvmå xvnvngyðng çe. Jap sèlsårè luq vtvng gëngráè we gö weyðng çe. Pâwálðm wanè nö;

1. Webêy mvzântaq xèrè xèpán (zvyçn) gvzâ luqe. 2. Kvlaqë nô hçdong, wördong, vtè láng mvxa rvt vmvngrè zvyçn gvzâ

luqe.3. Vdå lðng vdu we sèl dvrå kånç kutwa pâgö mâbáxaq, gêng vhíng wa lutxèráèrè luqe. 4. Vmvng we, xè we, sómbóèrè zvyçnrè luq vtvng nö wenóngtaq çe.5. Goqngî vl we mvrîl kånç Japrèç Bren gunrè, machine gunrè dangë nô

wðrrapmâ we, Sittaung rvmå xvnvng mvrèngrèyðng ngámwa tuqdaqxâ. Yñng- xënè nö rvmå xvnvngö, dangpårè, sèldvrårè nö kamrè dö vpvng dae. Mvrèngrèë dvrårè gö ângpêngpêng vpvng dae. Kadöwa nö rvmålëngtaq rvpxè lðm má? wa dvdvmxë ke, Mokpalin mvrèng Sittaung rvmåyðng vsñngrèç vpômë we vwârè xô wâxë nô xvyawngxèvtxâ. Xvnvngyðng vpóm we, vwârè, xóngrè gö yðngxëe. Vsñng tiqmaq nö côm vwvt bðngkâ, bðngkârètaq rapxè we vkup nô vmvngrè gö gvzâ vlle. Ângmaq vkup nô vtè láng mvxa rvt, vtèç xömpkäë nô xè we çe.

Ngâ nñng Sgt. Labang Naw nö, ngânç gö rapxè lðm dvpvt 4x2 rvdëng yvng dö xóng 6 gîng yñngbóxâ nô xvjoqxëdángç, vlñm láxënè nö, vkðnlðm vlñm mâvl. Wervt Punjabirè vgo dömpxè we sömbanrè lîxë nô vkðnxëe. Dñngpårè nñng yñmdok 10 dñm gö zðngxë nô, Equipmentrè nñng dvsaqxëe. Dvrårè dvsömpxë nô bíng lðm dðnxèxè ke, Xamîng Sgt 2 på gö ngam wa tuqráè. Ângnçsñng gö dvxá zaxë nô tapå tapataq ríngè nô rapxâè we, xôlîngç mådvngkäè. Ngânç gö, xamîngpånç gö tapa tapå xôtaq wör zömxâè nö rapxèráxâ. Tè Sangpê dap kånç yaxamîng vnçpå nñng tiqdö wörç wa rapxâè nô vdampasñng pâmvrâså koqxèráxâ.

Çwe, vdamyðng xini mvtuqè weê, nñm vledaqè nô ådökeèe. Xvlá nö yômyôm waså ç rvt, vdampasñng koqxâè we gö mvdómèhöq çe. Nñmsvr nñmlömp kakaq ç we gö mvxábóxâ, rvmå xvnvngnvng xvplêngxâ. Tèkwå gö tvt rvt vjím mvnxâè we dvxáyângè vdamsñng dvtuqxâèe. Vrím kånç Mokpalin mvrèng yângènè nö xini svmiç vkat we yðngxèrae. Wervt wekaqsñng nö nöngmaqë måpvnglap gâlè nö Tèkókaq xvplêngxâ. Mvrèng wa we nö tiqmvrèngså gö mvyðngxè. Tvnä yaqdông vnç nari dvgvp, tiqkvt rá pvngkaq vtðngdaqxâ. Xô nñng tiqdö, xôtaq dvsaqvpxâ dvrårè yñnglêngxânè nö, cömpdènrè vtèç vtårë nö lángkäapmâ. Ngðmxè we Rifles vnç cöm nñng equipments lîè nô dè lðm dðnxâèe. Nô bvlçn gö vbádárè we,! rifles cömnç nö xamîngpånç tacöm xvlvngxë nô, ngânç nö Bren gun tacöm baqxëe. Zông we ä! svrç xèè we ä! kadö gö mvwáxâè. Çwe, ngðmxè we (whisky) tamôr aqè nô tiqlñngså narxâèe. Rñngtíng ç rvt vtvngxaq zônge. Mvzânyðng nô tamörsåç sínxâè we yabaq nñng nö vnç kvt çámè. Gádaqè kvt, Sittaung rvmålëng xvpdaqxâ we, Vpuq sèlså vnçpå gö ngam wa tuqdaqè. Ângnç gö kakaq dè lðm gö mvxábóxâ, wae. Pâwálðm wani, rvmå gö gvzâ dñmme, koná ba gö gvza gwaq rvt, kakaq dè lðm gö mvxábóxâhöq çe. Çwe, mvme vrímyðng svmi gwa we yñngbóxâ. Wedö svmi gwa ra we mvrèng nö Mån mvrèng tiqmvrèng çe.

Mvrèngsñng zðngxè lðm wâè ke, måzðngxènôngni wae. Ngâç rá pâwálðm lå? Mvrèng vgèpå cômsñng åxölxâ vllëe. Wekvt mvrèng vgèpå cômsñng dågîngèe. Vgèpåç gö mitá stationsñng dåtanèe. Wemvrèngtaq côm vdëngö sñng zarè wa dñn vpvng rvt rínglðmrâ mâvl nô, vdampaö svmi åwvrraè nô,

1�

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓngâjër vtxèráèrè tiqkvt dvkómxèráè.

No. 2nd Burma Rifles dap nö Tavoy sönlongyðng lñngdômhöq ñlráèrè ç we, Tè sangpêç Rangoonhöq vtxèlíngè nô tuqlíngè. Tiqmaq nö Rangoon kånç Indiakaq hç tvrâ dirè nö India rvgaq dvrönthöq tuqámè. Werè nö Japrè nñng mâhómyñng.

No 3rd Burma Rifles dap nö Månmêngsñng Aungsan mvdë gëng rae, wa nô tvlí gvsvt lðm dvgóxèrè çe. Wenóng nö 1941 November xvlá 11 nitaq çe. Werè gö vdå dap kånç gvsvtlðm sèlsårè rvm mvlínë rvt, ângmaq nö vdå lutxè lðm dvpvt wa nö vtxèlðm tvrâ láë nô tuqlíngè.

No 4th Burma Rifles, ngâ Jemadar Vgí Dó vbáng dap çe. Nöngmaq dap nö sèl tuqlðmkaq wa dåzárè nô, mvzân ângpñnpñn gvsvtbóxâ dap çxâe. Kayðng rânè nö, tiq ni námç weyðng dåtuqè nô gvsvt dåzárè dap çxâe. Täwa nö Gurkharè nñng nöngmaq Wunpawngsårè vxíè dap çxâe. Xölxí tä vtvngrè nö British sèldupåla vbáe.

Dvgá dö Jap sèlsårèsñng gvsatnè we tvrâ mvxól ângdëng tiqmaq gö yadö çe. Xvngbe tömpni tömprang nö vru mâjêr.

1942 nóng February xvlá 12 ni dörômlap nari 4 taq, Myaqwvdi, Thailand rvgaq dvrönt Tawngyein tè rapxâè nô Maesotkaq dvtuqxèráxâ. Mvdñmyðng xónxè dö nöngmaq Wunpawng daprè nñng Gurkha daprè çxâe. Maesotlap gvsvtbóxâ måpvng, Kokareik wamâyðng gvsatnèe. Wemåpvng Kyaiktiyí mvrèngyðnghöq gvsvtnvtxâ. Lñngdôm nö têdö vtángè nô Sittaung Dândånyðng gvsatnèe. Yarè nö ngâ vbáng nô, Sittaung rvmå xvnvng kupa yapa, Thailand nñng Mån mêng rvgaq dvrönt pvngtuttaq gvsatnè tvrâ çe.

1942 nóng February xvlá 23 ni dvgvp Sittaung dândèn xvnvng Maukplin mvrèng mvzân bêy må nö yadö çe. Xini mvdö dvgvp kånç Japrèç mortaç nâdaqè nô, kadö mvwáxâè. Wedvgvp ngâ vzñng kånç Jemadar vlínxaq, gvsvttaq vtvngxaq mvdaqpå Du, Agrawng Pung gö, ngâyðng dèráè nô,”Dupå, Vgí Dóä, lutxèlðm tvrâ nö mvjaq lðm dö lvcanè nö! Wervt rçè we ration nñng xabírè nö gwör vdulong pâ çe,”wa ráè. Ngâ gö nönt vdëngtaq nö svreng we! Ângsñng nënggwôn zç, nönt xvlômmë taqsêrç, ration xabí (ration tinrè) nö gwör mvdaq na çe; pâwálðm wanè, ðmpâ, aqlðm pñn mâvlnè gö, welëng wa ðm lðm nö vlle, vlbóngâ.

Du Agrawng Pung nö mvzân gvsvt xvre tiqpå ç we wa mvtaq, vtè láng xvrñm tiqpå gö çe. Mvzân yalëngtaq nö yadðngte mvdaqrè nönt vtvng, nönt döm we mvzân çe. Åxônëlëng nñng nâruëlëng mvdñm nö nâhómëlëng mvzánxè. Vrá, “Nöngmaq nö Gvray vdáè rvt, Ângç nöngmaqsñng xålutdaqèe,” wvng vnðnnë nô, nënggwôn zóngëe. Måpvng xáng ângmaq nö Sittaung rvmå rapxèbóè wa, kupa (nñmlömppa) tuqámè wa kâ tángbóngâ. Ngâ nñng rvmnvngrè wa måpvngkaq vzílráxâ.

åwapmè we taq xèbóè we sèldurè, sèlsårè zvyçn gö luq vtvng çe. 6. Ngâç dvdvmmënông nö, wapmë nô xèrè mvdñm, Sittaung rvmåtaq vtè láng mvxâ rvt vmðngrè lå tä luq na çe. 7. Sittaung rvmå kupa (Thailandlap ) taq, sèldvrårè, rationrè, xvrôm bålaq,

yömpgî, yömprâ, sèlsårè vnyñngrè nö, vtxèráxâ dvgvp yapa (nñmlömppa) kånç yðngxè we rvzè dö vpvng rae. Werè nö xôngran dö wa dvdvmxèe.8. Wedvgvp, Mån mêng kömptaq dap xvngbe mvdñm yñnglðm sèldugvbâ [General Commander-In-charge in Burma ] GOC nö Hutton lánëpå ç we, Sittaung dândènlëng bîmç vróm dvzárë rvt, webêy mvzântaq sèlsårè gö gvzâ dvsómbóâ rvt, Sittaung dândèn dvpoqë xángçni, ângsñng nö vsçlbóâ. Âng tvle nö General Salim alëpå tuqráè.

Dvbín Låga 14:15,16 taq wa dö, Israellë Gvray nö kayðng gö vbá we ç rvt, Israelsårè Ejip mêng kånç bíngráè dvgvp, Bangni Mvxä (Red Sea) nö vdampâtaq läxè dvzðryângâ padö, nöngmaqsñng gö, Sittaung rvmå vdampataq Gvrayç xåläbóxâ. Wemvzân rvtôtaqni, Nvmukdvra nö vtè yím nö Sittaung rvmå vtè gö mvme yím dö Gvrayç wâë we, negñmtaq yñngyñngxâ.

Vrá, Yoxuya låga 3:15,16 taq åröë ke xá línxè we nö, Moxi tvle Yoxuyasñng zángë nô, Israelsårèsñng Yoxuyaç xölë nô, Jordan rvmå vzálë weê, vtè bvtyângè padö, nöngmaq gö sèlsårè, sèldîrè mvme sómmámènè gö, xölxí ângxðr tiqgó tvlexèráè weç, nöngmaq ngðmxârè nö zñndvtut gvsvt dvzaqxâèe.

1942 nóng February xvlá 23 nitaq Sittaung mvzântaq, Gvray nö nöng- maqlap jôngjóng vbá we xá línyñngxâ. [Mvdñmyðng xâmwaså xónxè dö, “Weni 2 nari dvgvp, Nvmukdvra vtèrè bvt nô, 2 nari vleámè måpvng, bangni tèrè nö kudö, kudö yím mvnxèe. Nöngmaq läxâè we wenitaq, Sittaung rvmå vtè gö laqyím dö Gvrayç Sittaung rvmåsñng, bangnitè laqmvdira dö, dômë nô, dvbvtbóâ rvt, nöngmaq nö vtè gvzâ mvte dö çámè ke Sittaung rvmåtaq läxè vduyângè. Ângwâ dðngteni Sittaung rvmå te kvt kånç nö bvttut läxè mvbôn. Vrá sèlsårè gö akvt mvdñm tä wa xèè nô sómè na çe.

[1941-43, Japrè rvt sómbóè we; 1941 nóng USA, Pearl Harboursñng Japrèç bîm laë nô Tèsangpê mvmelëng xvtènbóâ. Philippines, Malay, Hongkong Japrèë wörtaq vjáámè. 25th Decembertaq Hongkongyðng koqkðm sèlså (Imperial Troops) 12,000 gó Japrèsñng surrender wáxèbóè nô, tungyðng ríngbóâ. 1942 February xvlátaq Singapore nö Japrè wörtaq täkaq çámè nô, (Imperial Troops) rè nñng Sínxè we Asian sèlsårè tiqmaq nö Tèsangpê gvbâtaq Madraskaq vtxèámè.] Webaq wenóng mvzântaq línxè we report nö yadö çe:

No.1st Burma Rifles dap nö Yenanchyaung Japrè gvsvtyðng kånç, nâjër

1�

Second World War & Lt.Col. aGU dIngâjër vtxèráèrè tiqkvt dvkómxèráè.

No. 2nd Burma Rifles dap nö Tavoy sönlongyðng lñngdômhöq ñlráèrè ç we, Tè sangpêç Rangoonhöq vtxèlíngè nô tuqlíngè. Tiqmaq nö Rangoon kånç Indiakaq hç tvrâ dirè nö India rvgaq dvrönthöq tuqámè. Werè nö Japrè nñng mâhómyñng.

No 3rd Burma Rifles dap nö Månmêngsñng Aungsan mvdë gëng rae, wa nô tvlí gvsvt lðm dvgóxèrè çe. Wenóng nö 1941 November xvlá 11 nitaq çe. Werè gö vdå dap kånç gvsvtlðm sèlsårè rvm mvlínë rvt, ângmaq nö vdå lutxè lðm dvpvt wa nö vtxèlðm tvrâ láë nô tuqlíngè.

No 4th Burma Rifles, ngâ Jemadar Vgí Dó vbáng dap çe. Nöngmaq dap nö sèl tuqlðmkaq wa dåzárè nô, mvzân ângpñnpñn gvsvtbóxâ dap çxâe. Kayðng rânè nö, tiq ni námç weyðng dåtuqè nô gvsvt dåzárè dap çxâe. Täwa nö Gurkharè nñng nöngmaq Wunpawngsårè vxíè dap çxâe. Xölxí tä vtvngrè nö British sèldupåla vbáe.

Dvgá dö Jap sèlsårèsñng gvsatnè we tvrâ mvxól ângdëng tiqmaq gö yadö çe. Xvngbe tömpni tömprang nö vru mâjêr.

1942 nóng February xvlá 12 ni dörômlap nari 4 taq, Myaqwvdi, Thailand rvgaq dvrönt Tawngyein tè rapxâè nô Maesotkaq dvtuqxèráxâ. Mvdñmyðng xónxè dö nöngmaq Wunpawng daprè nñng Gurkha daprè çxâe. Maesotlap gvsvtbóxâ måpvng, Kokareik wamâyðng gvsatnèe. Wemåpvng Kyaiktiyí mvrèngyðnghöq gvsvtnvtxâ. Lñngdôm nö têdö vtángè nô Sittaung Dândånyðng gvsatnèe. Yarè nö ngâ vbáng nô, Sittaung rvmå xvnvng kupa yapa, Thailand nñng Mån mêng rvgaq dvrönt pvngtuttaq gvsatnè tvrâ çe.

1942 nóng February xvlá 23 ni dvgvp Sittaung dândèn xvnvng Maukplin mvrèng mvzân bêy må nö yadö çe. Xini mvdö dvgvp kånç Japrèç mortaç nâdaqè nô, kadö mvwáxâè. Wedvgvp ngâ vzñng kånç Jemadar vlínxaq, gvsvttaq vtvngxaq mvdaqpå Du, Agrawng Pung gö, ngâyðng dèráè nô,”Dupå, Vgí Dóä, lutxèlðm tvrâ nö mvjaq lðm dö lvcanè nö! Wervt rçè we ration nñng xabírè nö gwör vdulong pâ çe,”wa ráè. Ngâ gö nönt vdëngtaq nö svreng we! Ângsñng nënggwôn zç, nönt xvlômmë taqsêrç, ration xabí (ration tinrè) nö gwör mvdaq na çe; pâwálðm wanè, ðmpâ, aqlðm pñn mâvlnè gö, welëng wa ðm lðm nö vlle, vlbóngâ.

Du Agrawng Pung nö mvzân gvsvt xvre tiqpå ç we wa mvtaq, vtè láng xvrñm tiqpå gö çe. Mvzân yalëngtaq nö yadðngte mvdaqrè nönt vtvng, nönt döm we mvzân çe. Åxônëlëng nñng nâruëlëng mvdñm nö nâhómëlëng mvzánxè. Vrá, “Nöngmaq nö Gvray vdáè rvt, Ângç nöngmaqsñng xålutdaqèe,” wvng vnðnnë nô, nënggwôn zóngëe. Måpvng xáng ângmaq nö Sittaung rvmå rapxèbóè wa, kupa (nñmlömppa) tuqámè wa kâ tángbóngâ. Ngâ nñng rvmnvngrè wa måpvngkaq vzílráxâ.

åwapmè we taq xèbóè we sèldurè, sèlsårè zvyçn gö luq vtvng çe. 6. Ngâç dvdvmmënông nö, wapmë nô xèrè mvdñm, Sittaung rvmåtaq vtè láng mvxâ rvt vmðngrè lå tä luq na çe. 7. Sittaung rvmå kupa (Thailandlap ) taq, sèldvrårè, rationrè, xvrôm bålaq,

yömpgî, yömprâ, sèlsårè vnyñngrè nö, vtxèráxâ dvgvp yapa (nñmlömppa) kånç yðngxè we rvzè dö vpvng rae. Werè nö xôngran dö wa dvdvmxèe.8. Wedvgvp, Mån mêng kömptaq dap xvngbe mvdñm yñnglðm sèldugvbâ [General Commander-In-charge in Burma ] GOC nö Hutton lánëpå ç we, Sittaung dândènlëng bîmç vróm dvzárë rvt, webêy mvzântaq sèlsårè gö gvzâ dvsómbóâ rvt, Sittaung dândèn dvpoqë xángçni, ângsñng nö vsçlbóâ. Âng tvle nö General Salim alëpå tuqráè.

Dvbín Låga 14:15,16 taq wa dö, Israellë Gvray nö kayðng gö vbá we ç rvt, Israelsårè Ejip mêng kånç bíngráè dvgvp, Bangni Mvxä (Red Sea) nö vdampâtaq läxè dvzðryângâ padö, nöngmaqsñng gö, Sittaung rvmå vdampataq Gvrayç xåläbóxâ. Wemvzân rvtôtaqni, Nvmukdvra nö vtè yím nö Sittaung rvmå vtè gö mvme yím dö Gvrayç wâë we, negñmtaq yñngyñngxâ.

Vrá, Yoxuya låga 3:15,16 taq åröë ke xá línxè we nö, Moxi tvle Yoxuyasñng zángë nô, Israelsårèsñng Yoxuyaç xölë nô, Jordan rvmå vzálë weê, vtè bvtyângè padö, nöngmaq gö sèlsårè, sèldîrè mvme sómmámènè gö, xölxí ângxðr tiqgó tvlexèráè weç, nöngmaq ngðmxârè nö zñndvtut gvsvt dvzaqxâèe.

1942 nóng February xvlá 23 nitaq Sittaung mvzântaq, Gvray nö nöng- maqlap jôngjóng vbá we xá línyñngxâ. [Mvdñmyðng xâmwaså xónxè dö, “Weni 2 nari dvgvp, Nvmukdvra vtèrè bvt nô, 2 nari vleámè måpvng, bangni tèrè nö kudö, kudö yím mvnxèe. Nöngmaq läxâè we wenitaq, Sittaung rvmå vtè gö laqyím dö Gvrayç Sittaung rvmåsñng, bangnitè laqmvdira dö, dômë nô, dvbvtbóâ rvt, nöngmaq nö vtè gvzâ mvte dö çámè ke Sittaung rvmåtaq läxè vduyângè. Ângwâ dðngteni Sittaung rvmå te kvt kånç nö bvttut läxè mvbôn. Vrá sèlsårè gö akvt mvdñm tä wa xèè nô sómè na çe.

[1941-43, Japrè rvt sómbóè we; 1941 nóng USA, Pearl Harboursñng Japrèç bîm laë nô Tèsangpê mvmelëng xvtènbóâ. Philippines, Malay, Hongkong Japrèë wörtaq vjáámè. 25th Decembertaq Hongkongyðng koqkðm sèlså (Imperial Troops) 12,000 gó Japrèsñng surrender wáxèbóè nô, tungyðng ríngbóâ. 1942 February xvlátaq Singapore nö Japrè wörtaq täkaq çámè nô, (Imperial Troops) rè nñng Sínxè we Asian sèlsårè tiqmaq nö Tèsangpê gvbâtaq Madraskaq vtxèámè.] Webaq wenóng mvzântaq línxè we report nö yadö çe:

No.1st Burma Rifles dap nö Yenanchyaung Japrè gvsvtyðng kånç, nâjër

1�

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓwâè nô vmsit mñng nö vdå rç jër dðngte rixâèe.

1942 May xvlá 7 nitaq Indaw kånç Homalin, Tvmu, Indiakaq dvtuqxè lðm dvgóxâè nô Indaw kånç bíngdaqxâ. Nöngmaq Kachin Company nö xvngbe 115 gó çxâe. Japrèç yñng rae, wâè nô vyángç mvdèè. Yaqdôngç wa dèèe. Indiakaq vtxè we Gvlá nñng Menrè nö tvrâ yñnggîng vyñndae. Nanda Chyaung alëyðng tuqdaqxâ dvgvp, nöngmaq Wunpawngsårè nö 75 gó wa ngðmxèbóxâ. Vzñngkaq dç mvnxâè nô tiqkvt rölêngxânè nö, 40 gó wa ngðmxèbóxâ. Täkaq nö tvrâ yil dvpäxè nô måpvngkaq vtðng we çe. Indialap rvgaq dvrônt kvroq tiqyðng tuqdaqxâ ke nö 16 på wa vdvngðmxâ. Dèè mvza za nöngmaq Wunpawngsårè nö kwárvp dö zöbóxâ.

Mån mênglap kånç Indiasñng Kuki tvrârâ ådi ke, vhómxèrè nö yadö çe. Månmênglap kånç Indiasñng Kuki tvrârâ ådi ke 4 ming nö dñngdñng çe. Vtè aqlðm tèkungså gö mâvl. We vbè ming nö xñmsçtaq ådi dö çe. Kukaq yakaq dðng nâjavmnè nö, pâ tó lðm gö mâvlhöq, svre dvke we kvroq vwâm çe. Vdå vzñngkaq svrong römxè we svmarä dðng nö mâdvdç. Vdå vgo nö ângmaq xvrôm vdëngtaq gëng lðm dðngte dñngdñng çe. Lvngârä åçnè gö, dñngbây römxèrè nñng nö teptep mâtvdç we saqgâng tvrâ çe. Vbè ming rvzä nâlelíngë ke wa, camp tiqlëngså dvná lðm vlle. Wecampmë tiqpayðng lêngyèn vcuqö vsñng 4,5, gó dðngteç aq lðm vtèså vdömme. Welëng kånç dvgá dö vtè wa we nö bvttut mâvl.

Wecampyðng kånç Nñmlömp tèkólapsñng ådilong ke, Kuki mvrèng yðngxèe. Weyðng gö dvnáså tiqlëng vlle. Weyðng kånç nö Kuki mvrèngsñng zðngxè lðm çe. Kuki mvrèng kånç nö kakaq mâkaq åyângë ke, gvzâ yðng vnvpmå. Täwa nö Indialapkaq yðng vnvpme.Vrëngrè nñng rvzèrè gvzâ luq we yðngxèe. Kvroq må ledaqxâ ke wa Kuki mvrèngyðng nari 12 taq tuqdaqxâ. Mvrèng vsñngrèç xvlá dñngwa nâtodáèe. Kuki Chinrè nö Tiddim Chinrè nñng gênggwá bålaq vbêngdárè.

Kachin State, Indawyðng kånç Dvnâytè sânè nö Homalin tvrârâ Indiakaq dèè dvgvp vhómxèrè tiqmaq gö xón mvyónge. Mvzân rvt mënggâng vsñngrè dvxâe, walëng nö kadö xón gö mvtómxè. Kayðng kånç kadö pñng nô, kadö xôn lðm, gîng lðm mâxvlahöqni çe. Mvzân rvt vtxè we Mån mêng vl Gvlárè, Månrè, Sèlsårè xamîng, xanaq, Gurkha sèlså sèldurè nñng nöngmaq Wunpawng sèlsårè tiqmaq çxâe. [Sèldaprè nö vmçng rvt Indiakaq dvköqxè dåzárè we çe. Tiqmaq nö jôngjóng vtxèrè gö vbáe.]

May xvlátaq ç rvt nñm gö vtvngxaq vkatxèe. Täkaq nö zómwâng tvrâni çe. Çwe, vsñng mvnöklá luq rvt, läxâè we tvrâ nö dvtôl dól nô kugó yagó vyñngke mâxvlahöq çe. Svmarärè dðng nö gêngxvng môçrè, ângså rixèrè, baqxèrè, svrç xè nô xèdarè, tvrâ kupa yapa nö vnyñngrè wa vpvnge. Sñmrärè xèlongnè gö tvrâ xvnvng, tvrâ xvmor rvgaqtaq gwördñng wâráëe. Tiqyðng nö

Nöngmaq gö Sittaung rvmå läxèvtxâ. Vnç ni måpvng wa Du Agrawng Pungmaq nñng vhómèe. Wedö vhömráxâ ke, Gurkha dap kånç sèlså tiqpå xôn we nö, “Yadö yadö vhómèlëng nö lutxèlðm tvrâ mvjaqbóèä,” wae. Vrá, wá dö tiqpåç nö, “Rñmnvngpåá månöntxèni, nöngmaqsñng xvlut lðm nö Gvray vlle,” alëe. Wedö çnègö, topåç nö, “Nâ nö kapa Gvraykaq ånoqxè rvt wedö åxônne. Mån mêngyðng Gvray wa we nö mâvlbóè måwa,” wa nö xënçpå vzônge. Ângnç nö mvzân kånç lutxèyângè má? Mvlutxèyñng má? gö mvxángë.

Wemåpvng Pegíyðng tuqráxâ. Weyðng kånç rá hç tvrâ dèè nô Thawknyaut Stationsñng dvtuqxèlêngxâ. Weyðng kånç Prome (Pyimyoq)- sñng tuqráxâ nitaq Japrèç rá bîm ladaqâ nô tvnäså dålá käèe. Wekvt, Manmaw (Bhamosñng) bínglðm tèsangpê tiqcômtaq zðngxè dåzárè nô tèsangpêç Mvliqtètaqtaq nganglêngxâ.

1942 nóng May Xvlá 2 nitaq Kathayðng tuqlêngxâ. Kathayðng rá, Bhamoyðng gö Japrè zôngámè wa rvt, Indialapkaq poxèlðm vmçng dvtuqdaqâ.

ZñndvtutNöngmaqDapDèèTvrâ

Kathayðng kånç nö Mandalay bôm lñngpvng (Mandalay Nandaw) Nñmsvrpalap xånçxènông nô, Mvliqttètaq xåyawngxèdaqnông wa, mvdñm kånç vmçng tuqdaqè rvt, wedö wáxâèe.

Mandalayyðng tuqdaqxânè nö, wamâ kömp mvyó wa dó nô vkat we Sangpê mvdñm (Naiygvbâ) wayðng kånç yñngbóxâ. Mvliq Tè xvnvng nvng nö Mèwa sèlsåë (KTM sèlsårè) vnyñng wa vpvng we yñngxè rae. Nöngmaq tuqlðm xángtaq wa Japrè bîm laë nô xvtbóârè çe. Manmaw lap kånç vtxèdaqèrè nñng Mandalayyðng rá vhómè nô, sèldap kånç cômmåla, sñmrärè gö gvzâ vbáe. Kakaq gö dç mâxvla dö Japrèç åwangbóxâ, wâè nô todö, Kathakaq rá Sangpêtaq vtðnglêngxâ. Sèldapmë svmarärè nñng sñmrärè nö kadö mâwá, Mandalayyðng lângráxâ. Ângmaq nñng tiqdö nö kadö gö sangpêtaq mvsángè, we wa mvtaq, mvzân vdëngtaq ângmaqsñng xöl mâmvyóè. Måpvng ângmaq nö kadö cáráè má? gö mvxábóxâ.

1942 May xvlá 2 nitaq Kathayðng tuqlêngxâ. Kathayðng sangpê kånç laxâè nô, Katha nñng Nabá dvhô Railway station mvhöqxè ke, 16 meng vrímyðng, kvroq tiqzângö narxâèe. Weyðng kånç rá, Myitkyinakaq dvtuqxè lðm dvdvmbóxâ we, 1942 May xvlá 5 nitaq Myitkyina gö Japrèç bîm laë nô waqpí dvdórrapmâ wa kâ tá línbóxâ. Wervt Indialap poxèlðm nönt rvtxâè nô mðrpoxèbóxâ. Indaw mvrèngyðng tuqráxâ we, vdå gêngtaq vbá hvnså, xvrôm bålaq, dangpe mvsö wa môçni, pâ tiqpñn gö mâbábóè. Çwe, tvrâ dvpvt

�0

Second World War & Lt.Col. aGU dIwâè nô vmsit mñng nö vdå rç jër dðngte rixâèe.

1942 May xvlá 7 nitaq Indaw kånç Homalin, Tvmu, Indiakaq dvtuqxè lðm dvgóxâè nô Indaw kånç bíngdaqxâ. Nöngmaq Kachin Company nö xvngbe 115 gó çxâe. Japrèç yñng rae, wâè nô vyángç mvdèè. Yaqdôngç wa dèèe. Indiakaq vtxè we Gvlá nñng Menrè nö tvrâ yñnggîng vyñndae. Nanda Chyaung alëyðng tuqdaqxâ dvgvp, nöngmaq Wunpawngsårè nö 75 gó wa ngðmxèbóxâ. Vzñngkaq dç mvnxâè nô tiqkvt rölêngxânè nö, 40 gó wa ngðmxèbóxâ. Täkaq nö tvrâ yil dvpäxè nô måpvngkaq vtðng we çe. Indialap rvgaq dvrônt kvroq tiqyðng tuqdaqxâ ke nö 16 på wa vdvngðmxâ. Dèè mvza za nöngmaq Wunpawngsårè nö kwárvp dö zöbóxâ.

Mån mênglap kånç Indiasñng Kuki tvrârâ ådi ke, vhómxèrè nö yadö çe. Månmênglap kånç Indiasñng Kuki tvrârâ ådi ke 4 ming nö dñngdñng çe. Vtè aqlðm tèkungså gö mâvl. We vbè ming nö xñmsçtaq ådi dö çe. Kukaq yakaq dðng nâjavmnè nö, pâ tó lðm gö mâvlhöq, svre dvke we kvroq vwâm çe. Vdå vzñngkaq svrong römxè we svmarä dðng nö mâdvdç. Vdå vgo nö ângmaq xvrôm vdëngtaq gëng lðm dðngte dñngdñng çe. Lvngârä åçnè gö, dñngbây römxèrè nñng nö teptep mâtvdç we saqgâng tvrâ çe. Vbè ming rvzä nâlelíngë ke wa, camp tiqlëngså dvná lðm vlle. Wecampmë tiqpayðng lêngyèn vcuqö vsñng 4,5, gó dðngteç aq lðm vtèså vdömme. Welëng kånç dvgá dö vtè wa we nö bvttut mâvl.

Wecampyðng kånç Nñmlömp tèkólapsñng ådilong ke, Kuki mvrèng yðngxèe. Weyðng gö dvnáså tiqlëng vlle. Weyðng kånç nö Kuki mvrèngsñng zðngxè lðm çe. Kuki mvrèng kånç nö kakaq mâkaq åyângë ke, gvzâ yðng vnvpmå. Täwa nö Indialapkaq yðng vnvpme.Vrëngrè nñng rvzèrè gvzâ luq we yðngxèe. Kvroq må ledaqxâ ke wa Kuki mvrèngyðng nari 12 taq tuqdaqxâ. Mvrèng vsñngrèç xvlá dñngwa nâtodáèe. Kuki Chinrè nö Tiddim Chinrè nñng gênggwá bålaq vbêngdárè.

Kachin State, Indawyðng kånç Dvnâytè sânè nö Homalin tvrârâ Indiakaq dèè dvgvp vhómxèrè tiqmaq gö xón mvyónge. Mvzân rvt mënggâng vsñngrè dvxâe, walëng nö kadö xón gö mvtómxè. Kayðng kånç kadö pñng nô, kadö xôn lðm, gîng lðm mâxvlahöqni çe. Mvzân rvt vtxè we Mån mêng vl Gvlárè, Månrè, Sèlsårè xamîng, xanaq, Gurkha sèlså sèldurè nñng nöngmaq Wunpawng sèlsårè tiqmaq çxâe. [Sèldaprè nö vmçng rvt Indiakaq dvköqxè dåzárè we çe. Tiqmaq nö jôngjóng vtxèrè gö vbáe.]

May xvlátaq ç rvt nñm gö vtvngxaq vkatxèe. Täkaq nö zómwâng tvrâni çe. Çwe, vsñng mvnöklá luq rvt, läxâè we tvrâ nö dvtôl dól nô kugó yagó vyñngke mâxvlahöq çe. Svmarärè dðng nö gêngxvng môçrè, ângså rixèrè, baqxèrè, svrç xè nô xèdarè, tvrâ kupa yapa nö vnyñngrè wa vpvnge. Sñmrärè xèlongnè gö tvrâ xvnvng, tvrâ xvmor rvgaqtaq gwördñng wâráëe. Tiqyðng nö

Nöngmaq gö Sittaung rvmå läxèvtxâ. Vnç ni måpvng wa Du Agrawng Pungmaq nñng vhómèe. Wedö vhömráxâ ke, Gurkha dap kånç sèlså tiqpå xôn we nö, “Yadö yadö vhómèlëng nö lutxèlðm tvrâ mvjaqbóèä,” wae. Vrá, wá dö tiqpåç nö, “Rñmnvngpåá månöntxèni, nöngmaqsñng xvlut lðm nö Gvray vlle,” alëe. Wedö çnègö, topåç nö, “Nâ nö kapa Gvraykaq ånoqxè rvt wedö åxônne. Mån mêngyðng Gvray wa we nö mâvlbóè måwa,” wa nö xënçpå vzônge. Ângnç nö mvzân kånç lutxèyângè má? Mvlutxèyñng má? gö mvxángë.

Wemåpvng Pegíyðng tuqráxâ. Weyðng kånç rá hç tvrâ dèè nô Thawknyaut Stationsñng dvtuqxèlêngxâ. Weyðng kånç Prome (Pyimyoq)- sñng tuqráxâ nitaq Japrèç rá bîm ladaqâ nô tvnäså dålá käèe. Wekvt, Manmaw (Bhamosñng) bínglðm tèsangpê tiqcômtaq zðngxè dåzárè nô tèsangpêç Mvliqtètaqtaq nganglêngxâ.

1942 nóng May Xvlá 2 nitaq Kathayðng tuqlêngxâ. Kathayðng rá, Bhamoyðng gö Japrè zôngámè wa rvt, Indialapkaq poxèlðm vmçng dvtuqdaqâ.

ZñndvtutNöngmaqDapDèèTvrâ

Kathayðng kånç nö Mandalay bôm lñngpvng (Mandalay Nandaw) Nñmsvrpalap xånçxènông nô, Mvliqttètaq xåyawngxèdaqnông wa, mvdñm kånç vmçng tuqdaqè rvt, wedö wáxâèe.

Mandalayyðng tuqdaqxânè nö, wamâ kömp mvyó wa dó nô vkat we Sangpê mvdñm (Naiygvbâ) wayðng kånç yñngbóxâ. Mvliq Tè xvnvng nvng nö Mèwa sèlsåë (KTM sèlsårè) vnyñng wa vpvng we yñngxè rae. Nöngmaq tuqlðm xángtaq wa Japrè bîm laë nô xvtbóârè çe. Manmaw lap kånç vtxèdaqèrè nñng Mandalayyðng rá vhómè nô, sèldap kånç cômmåla, sñmrärè gö gvzâ vbáe. Kakaq gö dç mâxvla dö Japrèç åwangbóxâ, wâè nô todö, Kathakaq rá Sangpêtaq vtðnglêngxâ. Sèldapmë svmarärè nñng sñmrärè nö kadö mâwá, Mandalayyðng lângráxâ. Ângmaq nñng tiqdö nö kadö gö sangpêtaq mvsángè, we wa mvtaq, mvzân vdëngtaq ângmaqsñng xöl mâmvyóè. Måpvng ângmaq nö kadö cáráè má? gö mvxábóxâ.

1942 May xvlá 2 nitaq Kathayðng tuqlêngxâ. Kathayðng sangpê kånç laxâè nô, Katha nñng Nabá dvhô Railway station mvhöqxè ke, 16 meng vrímyðng, kvroq tiqzângö narxâèe. Weyðng kånç rá, Myitkyinakaq dvtuqxè lðm dvdvmbóxâ we, 1942 May xvlá 5 nitaq Myitkyina gö Japrèç bîm laë nô waqpí dvdórrapmâ wa kâ tá línbóxâ. Wervt Indialap poxèlðm nönt rvtxâè nô mðrpoxèbóxâ. Indaw mvrèngyðng tuqráxâ we, vdå gêngtaq vbá hvnså, xvrôm bålaq, dangpe mvsö wa môçni, pâ tiqpñn gö mâbábóè. Çwe, tvrâ dvpvt

�1

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓ

Imphal wamâyðng nö native môç we Gvlárè gvzâ vlle. Yalëng nö Mån mêng Naba kånç Indaw mvrèng läè nô India mêngkaq tuq tvrâ çe. Tvrâö 18 ni dðng dç vduyângè. [Dvgárè dvpvt 1,000 ming nö 100 yaq (vxôm xvlá rvzä) di tvrâ çe.] Indaw mvrèng kånç Wunpawng sèlsårè nö 115 gó çxâ we, tvrâ yñnggîng vtðng nô Imphalyðng nö 15 på wa tuqðmxâ. Nöngmaq 15 på nö 92th Dappêngtaq dåkômbóxâ. Weyðng kånç gö India mêng vdënglap mvrèng tiqmvrèngtaq narxè dåzárèe. Wedö Gvlá mêng vdëngö vsçlxâè zângrè nö, Ranji, Daramasala, Jhansi, Hoshiapur mvrèngrè çe. Wedö vsçlxâèlëng nö Jap mvzânrè dira kvt gvsvt gvtðng lðm wa nâsçllèlëng çe.

Brigadier Wingate vgo wáxè nô Mån mênglap vtðng lðm wâlíngâ. Gurkha No. 3/2nd Daptaq nöngmaq Mån mênglap kånç çxârè sèlså xvngbe Platoon talënglëngtaq nâwálè nô dåbábóxâ. Webaq xamîng dupå nö, Capt. Ken ç nô, Subedar Maji Tu (Jingpoq) ngâ Jemadar Vgí Dó (Rawang) nñng sèlså 30 på çxâe. Nöngmaq xvngbe vdåë positiontaq, kagó kadö, kayðng gvsvtlðm bñnlè dåtíè nô training luxâèe. Training luxè dðngbóxâ weê, 1942 nóng December xvlá xèlðm lvbántaq Brahmaputra (Kangsåtè) xvnvngnvng rapxèvtxâ.Têdö Imphal wamâkaq hç tvrâ 250 ming dðngte dåkièe. Hç tvrâ dè lðm ç rvt xåjangè ku çe. Imphalyðngö dvgárè nñng tiqkvt vhömè nô, rârè dvgóxâèe.

Imphalyðng nö India mêngkömp kånç sèldu vgopå General Wavell, Commander-in- Chief (C. in C.) dèlíngè nö Imphal vdðmmö sèl dvtanxè we (parade) wá däzárèe. Lñngdôm parade wâbóxâ måpvng, English kâç ( Fare-well ) pâmvrâä! wa nö xålângèe. Wervtô nö 1943 nóng January xvlátaq çe. Nâmaq nñng tón tiqkvt vhömlíngè má? Mâhömlíngè má? Xón mvxángë, wa nö xågramèe.

Vmçng vlínxaq dö tiqdvcá, vdå bñnlè wá rârè dvdðngbóxâ nö Mån mênglapsñng vtðngráxâ. No. 4 mvdëç nö Kyaiktit Mitá boda dândènlëng xvtèn lðm dvpatnëe. Nöngmaq nö Chindwi nñng Dvnâytè rapxâè nô gëngráxâ. [Dupåç xônbóâ dö Chindwin rvmå nö Jordan rvmå çdñng wae. No turning back.] Vtètaq nâmvngbö kvt kånç tvpxèlðm râ mâvl. Nöngmaq nö tvrâ jaq mvjaq nö mvxábóxâ, rvgaq sômla (map) lëng yðng dñng dèèe. Nöngmaqsñng dåpatnè zângtaq February 14 ni 10 naritaq tuqvtxâ.Tuqráxâ weê câng Japrèç gåsvtdáèe. Ângmaq Japrèç nöngmaq dirae, wa vzâng kånç táapmâ rvt tvlí dvgóxè nô gåsatnè we çe. Wedö gåsatnè dvgvp, nöngmaqsñng xölxí xamîng dupå nö sómámè. Wedö Jap ngðmxèrèsñng gvsvt manè nô, Mvliqtè xvnvng Ngvbit Chyaung mvrèngyðng Mitá tvrâö läxèvtxâ.Vrá xvngbe tiqkvt dvkómxâè nô, Mvliqtè nö Dvgînyðng Nñmsvrlappasñng rapxèráxâ. Weyðng kånç gö zñndvtut dèè nô Momeikyðng tuqráxâ. Mån kâ xón mvxáë we Gvlá sèlsårè tiqmaq nö Japrèsñng vtvngxaq svre nô, ðmpâ köntpå Maunghânsñng xölxèe.

ângmå nö tê xèdárè nô, ângså wa ângmå nongtaq söq nö vl we gö vhómèe. Kagósñng dåbangë nô dvbvng mâxvlahöqni çe. Kadðngte dvxá zanönt åvl gó gö, kadö wáxè mâxvlahöq çe. Zarè nö tvrâ yñnggîng hweqhweq vlðnne. Wervt mvzân wa pñn nö sèlsårè wa dvxâ we môç. Mêng baxârè gö vtvngxaq dvxâ we vhómxèe.

Urí tè lädaqxâ ke, mvrîlså tiqlëng vl dae. Weyðngö xamîng tiqmå (gabyá çna çe) kâ xón gö mvngwötbóâ nô, wör vwatxè taqsêrç vtè rötnvm dae. Wervt ngâç gö ngâë tèbí kånç vtèrè xvngbe zóngrángâ. Wemå gö måpvnglap sínxèyângè má? Mvsínxèyñng má? gö mvxángë.

O!, sèl mvzân wa we nö yadðngteni dvxá vdue mâwá? wvng nô, mvzân kånç vtxèrèsñng vtvngxaq dvxá zangëe. Çwe, vsñng nö ângmîn ângsån ç rvt, dvxârè gö ângkçng ângmîn, ângsån ç rvt, kagósñng dåbângë nô dvbvng lðm gö mâxvlahöq çe. Xvngbe nö sèl wör kånç vtxèráxârè wa çxâ rvt, kagóç kadö gö mâdvdamë. Xvngbebe vtè bálrè wa çxâe. Xvngbe svrç xèèrè wa çxâe. Xvngbe nö tiqdvcácá dvxâ mvhönt vhómèrè wa çxâe. Måhönt dåxâ mvdñm nö xègó dvpvt lå nö dvxâlëng mâhómxèámè rvt símme wâ lðm dö lå cae.

KukçyðngkånçbíngráxâTvrâ

Kukiyðng kånç bíng lðm dðnxâè ke, Vpuq tiqpå nö puqwá vxutkäë nô tvrâ dç mvlínbóâ. Wervt ngâ Jemadar Vgí Dóç nö mvrèng vgèpåsñng gômsîng 15 lvp zóngë nô xvla dñngwa mvjâwng lðm rvt dvkðmmëe. Zómlong kånç gö xålonông. Xèlongni xvlawa ålömpmaxâ, wa dvkðmrángâ. Wepå gö måpvnglap kadö çráè má? gö mvxángë. Kuki kånç nö Nagaq mêngsñng tuqráxâ. Nagaq lvngârä nö juqyðng sömri tiqhóngç dvciqxè nô, laqtun tebuqç rvbexèe. Tiqmvtíç nö lñngje ximpxèe. Svmarä nö bålaq mvgwaxènè gö, xvrôm nö xvngbe römxèe. Ângmaqë cômrè nö gvzâ mvyvng. Kayðng gö tiqcôm vnçcôm wa nö mvwaxè. Mvrîl rvgaqtaq cômrè gvzâ luq dö waxèe.Tiqmvrèngtaq côm nö 15 côm mvdñmkaq wa çe. [Rawang mêngtaq katnè pñn xóng ângpñn, vwâ ângpñn, xóngxçtông ângpñn katnëe. Ângmaq Nagaqrèç gö Rawangrèç rimè pñn ngvpuq gvzâ rimdárâ.]

Weyðng kånç vrá nganglêngxânè nö, Imphal mvrèng måyðng zðngxèlêng- xâ. Imphalyðng nö British vzíyaqç poqë we 4 dán zîng vlle. Nagaqsårè nö xvrôm bålaq xvlá wa mvrömxè . Laqtun puq tiqdîngç rvbexè we zîngsårè nö nöngmaqyðng di ra nô mvzangrè ånvmmaèe. Wezîngsårè nö English kâç wa åtângè rvt, “A! yadö ç we xvrôm bålaq xvládñng wa mvgwaxèrèç, English kâ waqpí dvbángë we nö, nöngmaq xvrôm bålaq xvla wa gwaxâèrè nö kadö cá ráxâ,”wvng vtvngxaq dângðmmâ. Ângmaqë zînggëng nö “kaöbôm” alëe.

Weyðng kånç nö Imphal wamâyðngö, 1942 May xvlá 25 nitaq tuqlêngxâ.

��

Second World War & Lt.Col. aGU dIImphal wamâyðng nö native môç we Gvlárè gvzâ vlle. Yalëng nö Mån mêng Naba kånç Indaw mvrèng läè nô India mêngkaq tuq tvrâ çe. Tvrâö 18 ni dðng dç vduyângè. [Dvgárè dvpvt 1,000 ming nö 100 yaq (vxôm xvlá rvzä) di tvrâ çe.] Indaw mvrèng kånç Wunpawng sèlsårè nö 115 gó çxâ we, tvrâ yñnggîng vtðng nô Imphalyðng nö 15 på wa tuqðmxâ. Nöngmaq 15 på nö 92th Dappêngtaq dåkômbóxâ. Weyðng kånç gö India mêng vdënglap mvrèng tiqmvrèngtaq narxè dåzárèe. Wedö Gvlá mêng vdëngö vsçlxâè zângrè nö, Ranji, Daramasala, Jhansi, Hoshiapur mvrèngrè çe. Wedö vsçlxâèlëng nö Jap mvzânrè dira kvt gvsvt gvtðng lðm wa nâsçllèlëng çe.

Brigadier Wingate vgo wáxè nô Mån mênglap vtðng lðm wâlíngâ. Gurkha No. 3/2nd Daptaq nöngmaq Mån mênglap kånç çxârè sèlså xvngbe Platoon talënglëngtaq nâwálè nô dåbábóxâ. Webaq xamîng dupå nö, Capt. Ken ç nô, Subedar Maji Tu (Jingpoq) ngâ Jemadar Vgí Dó (Rawang) nñng sèlså 30 på çxâe. Nöngmaq xvngbe vdåë positiontaq, kagó kadö, kayðng gvsvtlðm bñnlè dåtíè nô training luxâèe. Training luxè dðngbóxâ weê, 1942 nóng December xvlá xèlðm lvbántaq Brahmaputra (Kangsåtè) xvnvngnvng rapxèvtxâ.Têdö Imphal wamâkaq hç tvrâ 250 ming dðngte dåkièe. Hç tvrâ dè lðm ç rvt xåjangè ku çe. Imphalyðngö dvgárè nñng tiqkvt vhömè nô, rârè dvgóxâèe.

Imphalyðng nö India mêngkömp kånç sèldu vgopå General Wavell, Commander-in- Chief (C. in C.) dèlíngè nö Imphal vdðmmö sèl dvtanxè we (parade) wá däzárèe. Lñngdôm parade wâbóxâ måpvng, English kâç ( Fare-well ) pâmvrâä! wa nö xålângèe. Wervtô nö 1943 nóng January xvlátaq çe. Nâmaq nñng tón tiqkvt vhömlíngè má? Mâhömlíngè má? Xón mvxángë, wa nö xågramèe.

Vmçng vlínxaq dö tiqdvcá, vdå bñnlè wá rârè dvdðngbóxâ nö Mån mênglapsñng vtðngráxâ. No. 4 mvdëç nö Kyaiktit Mitá boda dândènlëng xvtèn lðm dvpatnëe. Nöngmaq nö Chindwi nñng Dvnâytè rapxâè nô gëngráxâ. [Dupåç xônbóâ dö Chindwin rvmå nö Jordan rvmå çdñng wae. No turning back.] Vtètaq nâmvngbö kvt kånç tvpxèlðm râ mâvl. Nöngmaq nö tvrâ jaq mvjaq nö mvxábóxâ, rvgaq sômla (map) lëng yðng dñng dèèe. Nöngmaqsñng dåpatnè zângtaq February 14 ni 10 naritaq tuqvtxâ.Tuqráxâ weê câng Japrèç gåsvtdáèe. Ângmaq Japrèç nöngmaq dirae, wa vzâng kånç táapmâ rvt tvlí dvgóxè nô gåsatnè we çe. Wedö gåsatnè dvgvp, nöngmaqsñng xölxí xamîng dupå nö sómámè. Wedö Jap ngðmxèrèsñng gvsvt manè nô, Mvliqtè xvnvng Ngvbit Chyaung mvrèngyðng Mitá tvrâö läxèvtxâ.Vrá xvngbe tiqkvt dvkómxâè nô, Mvliqtè nö Dvgînyðng Nñmsvrlappasñng rapxèráxâ. Weyðng kånç gö zñndvtut dèè nô Momeikyðng tuqráxâ. Mån kâ xón mvxáë we Gvlá sèlsårè tiqmaq nö Japrèsñng vtvngxaq svre nô, ðmpâ köntpå Maunghânsñng xölxèe.

ângmå nö tê xèdárè nô, ângså wa ângmå nongtaq söq nö vl we gö vhómèe. Kagósñng dåbangë nô dvbvng mâxvlahöqni çe. Kadðngte dvxá zanönt åvl gó gö, kadö wáxè mâxvlahöq çe. Zarè nö tvrâ yñnggîng hweqhweq vlðnne. Wervt mvzân wa pñn nö sèlsårè wa dvxâ we môç. Mêng baxârè gö vtvngxaq dvxâ we vhómxèe.

Urí tè lädaqxâ ke, mvrîlså tiqlëng vl dae. Weyðngö xamîng tiqmå (gabyá çna çe) kâ xón gö mvngwötbóâ nô, wör vwatxè taqsêrç vtè rötnvm dae. Wervt ngâç gö ngâë tèbí kånç vtèrè xvngbe zóngrángâ. Wemå gö måpvnglap sínxèyângè má? Mvsínxèyñng má? gö mvxángë.

O!, sèl mvzân wa we nö yadðngteni dvxá vdue mâwá? wvng nô, mvzân kånç vtxèrèsñng vtvngxaq dvxá zangëe. Çwe, vsñng nö ângmîn ângsån ç rvt, dvxârè gö ângkçng ângmîn, ângsån ç rvt, kagósñng dåbângë nô dvbvng lðm gö mâxvlahöq çe. Xvngbe nö sèl wör kånç vtxèráxârè wa çxâ rvt, kagóç kadö gö mâdvdamë. Xvngbebe vtè bálrè wa çxâe. Xvngbe svrç xèèrè wa çxâe. Xvngbe nö tiqdvcácá dvxâ mvhönt vhómèrè wa çxâe. Måhönt dåxâ mvdñm nö xègó dvpvt lå nö dvxâlëng mâhómxèámè rvt símme wâ lðm dö lå cae.

KukçyðngkånçbíngráxâTvrâ

Kukiyðng kånç bíng lðm dðnxâè ke, Vpuq tiqpå nö puqwá vxutkäë nô tvrâ dç mvlínbóâ. Wervt ngâ Jemadar Vgí Dóç nö mvrèng vgèpåsñng gômsîng 15 lvp zóngë nô xvla dñngwa mvjâwng lðm rvt dvkðmmëe. Zómlong kånç gö xålonông. Xèlongni xvlawa ålömpmaxâ, wa dvkðmrángâ. Wepå gö måpvnglap kadö çráè má? gö mvxángë. Kuki kånç nö Nagaq mêngsñng tuqráxâ. Nagaq lvngârä nö juqyðng sömri tiqhóngç dvciqxè nô, laqtun tebuqç rvbexèe. Tiqmvtíç nö lñngje ximpxèe. Svmarä nö bålaq mvgwaxènè gö, xvrôm nö xvngbe römxèe. Ângmaqë cômrè nö gvzâ mvyvng. Kayðng gö tiqcôm vnçcôm wa nö mvwaxè. Mvrîl rvgaqtaq cômrè gvzâ luq dö waxèe.Tiqmvrèngtaq côm nö 15 côm mvdñmkaq wa çe. [Rawang mêngtaq katnè pñn xóng ângpñn, vwâ ângpñn, xóngxçtông ângpñn katnëe. Ângmaq Nagaqrèç gö Rawangrèç rimè pñn ngvpuq gvzâ rimdárâ.]

Weyðng kånç vrá nganglêngxânè nö, Imphal mvrèng måyðng zðngxèlêng- xâ. Imphalyðng nö British vzíyaqç poqë we 4 dán zîng vlle. Nagaqsårè nö xvrôm bålaq xvlá wa mvrömxè . Laqtun puq tiqdîngç rvbexè we zîngsårè nö nöngmaqyðng di ra nô mvzangrè ånvmmaèe. Wezîngsårè nö English kâç wa åtângè rvt, “A! yadö ç we xvrôm bålaq xvládñng wa mvgwaxèrèç, English kâ waqpí dvbángë we nö, nöngmaq xvrôm bålaq xvla wa gwaxâèrè nö kadö cá ráxâ,”wvng vtvngxaq dângðmmâ. Ângmaqë zînggëng nö “kaöbôm” alëe.

Weyðng kånç nö Imphal wamâyðngö, 1942 May xvlá 25 nitaq tuqlêngxâ.

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓtiqyðng wa vpômdáëe. Nöngmaq tuqè weê nö Jap sèlsårè tuqráè lánë nô, gvzâ dvbî taqsêrç nâtodáèe. Wedvgvp Månrè täkaq nö Japrè nñng Aungsan tiqdö wáxè we ç rvt, British xamîngrè nñng ângmaqë sèlsårèkaq nö gvzâ mvxêngxè. Ângmaq wa we nö, Mvliq kupaö Kachin sèlså 50 på dðngte vlle; werè nâmaqç leqgåsvtnông wâè nô kîngxçrè tiqyðng pvngulè we çe. Nâmaq dvpvt dvgóa è we çe, wae. Nöngmaq gö Kachinrè çxâe, wervt bëbë xårapxâ wa Sgt. Ja Naw ç vlbóânè nö, mvrèng vsñng tiqmaq nñng nga vkwçxírè nö saq vmvng vtxèámè. Wervt Mån mvrèng xvngbe wâ lðm dðngte Japrèkaq wáxè we xábóxâ. Mvrèngsårèç Jap sèlsårè dvpvt wa nô dvgôdáâ we ngapêngrè kånç, nâjër ngâjër rç dðngxè dðngte zvngxâè nô, mvrèng vzñnglap dç mvnxâèe. Tvrâ xölxí wáxè we Vpuqpånçsñng gö zç vdu dvpórè zçè nô ângnçç gö Mvliqtèhöq åxáèe. Nyaungmyoqyðng Mvliqtè läxèlðm xôböntlëng gö Gvrayç dågóaè we çe, wa dvdvmmëe.

Wedö çnègö, Gawkgwç kvroq kånç Naba Mitá tvrâ målenông dðngte nö gvzâ svre dvkä rvt månarxènôngni, wa dárè rvt, täwa svre dvkä rvgaq tuq vduvtxâ, wvng dvdvmmëe. Tvrâ dvtí xöl vsñng gö mâvlbóè. Döráènè gö, narxè mâdu wâè nö, Nñmlömplapsñng vwâmráxâ. Weyaq nö gvzâ mvjërè rvt, zómwâng luq we tiqyðng yöpmèe. Gádaqè nô yângènè nö, mvrèng xvnvngyðng lå yömp vduapmè. Gádaqè ke, vm dörrvm we xaqrè, ka gè we xaqrè táxèlíngè kvt wa rèrâèe. Mvmeså gádaqè dvgvp dèbóxânè nô, wemvrèng nö Lvbâng mvrèng çdárè. Mvrèngsñng xini mvzðngxâè ke, wâra pêng xvnvngö ðmpâ köntnámèe.

Wemvrèngë vgèpå nö Lvbang Tu vlxèpå çe. Âng nö gvzâ kâ xón byo nö, Japrèsñng kadö dö wâë tvrârè vtvngxaq xvngonxèe. Weyðng kånç vxôm ni dç tvrâ nö Vpuq mvrèngrè wa çe, wa rvt, nönt mvjáxè taqsêrç dèè nö Monyein wamâ Nñmsvrlap Xvyan bômyðng tuqráxâ. Webôm xvnvngö Vpuq vnç mvrèng vlle. Xvyan bôm mvrèng vgèpå wa we, Monyeinyðng gö Japrè zôngámè, måzðngxènôngni, wae. Monyein mvdñmyðng Nyaunggêng alë zângtaq vl we dândènlëngyðngö Japrèç vkapmëe, wae. Nyaunggêng nñng Monyein nö 6 ming vsare. Çwe, yaqdôngç wa ådènông, tvrâ dvtílðm vsñng vnçpåç leqxölbónông, wae. Wepånçç gö mitá tvrâ lôm vlehöq åxáèe. Mvdñm mvrèngtaq nö sángkóxè we Vpuq mvrèng çdárè. Tvrâ xölpånçç lñngpvng Vpuq mvrèngsñng åxölèe. Mvrèng vgipå mâvl má? wa rötnënè nö, mvdñm mvrèng sáng kóxèyðng dèdárè mvlodaq, wae. Nöngmaqç vgèpåsñng saè taqsêrç narxâèe. Jöngjóng âng lodaqènè nö, nôç tvríxèdárè nô, nô xaqç, “Durèä, månöntxènôngni, ngâ vsñng vnçpåç leqxánông. Nâmaq xvngbeç dvnglín (Wînli lu myit ga) leqlínnông vyâ nô nënggwôn lå åzçèe.”

Jôngjóng ângë vsñngpånçç åxölè dö, Mitá tvrâ läráxâ nô, tèníng tiqlëng dangdang dèráxâ. Tènínglëng vtè gö gñnghöq rvnaq rvt, xvrôm bålaqrè cutxâè

Mvliqtè xini mvrapxâè vzñng, Indialap bvt vtðngámè. [Maunghân xölxè we nö Gvlá mêng mvhöqë dvgvp Mån mvrèng tuq vdura kvt Mån kâ tvlçng lðm wa, xölbóâ we çe.]

Nöngmaq nö Momeik kånç Shweli wâng rapxâè nô, Kaithik dândèn bôm kvroq tiqyðng tiq ni narxâèe. Mvrèngyðng kånç vlå tiqgo wanè nô käèe. Nöngmaqsñng xölxípå nö Capt. Ken çe. Âng wa we nö, “Yayðng kånç nö rvgaq sömlataq (map) gö mâbábóè, måpvng lap vtðng râ we dðng môç,” wae. Nöngmaq xvngbe Gurkha, Wunpawngsårè xvngbe nö 70 på wa çxâe. Nöngmaq Wunpawng sèlsårè nö kadö çnègö, måpvngkaq vtðng nö mvdaq, vzñngkaq gvsvt râe, wa nönt rvtbóxâ. Vpuq mênglap çámè rvt, rvgaq sômla mâvlnè gö, kadö dèlðm nöngmaqç xáèe, wa vlbóxâ. Nöngmaqç xáè we rvgaq Vpuq mênglapsñng lå dèè vlbóxâ. Dupå gö nönt vráe. Wekvt Tongte alëpåsñng goè nô rötnèe. Âng wa we nö, “Kaithit mvrèngyðng nâmaq dirae, wa nô åsanông we Japrè vlle. Dç mâxvla. Manmaw lñngpvng, Sinkay (Singkhan) alë zângtaq Mvliqtèö årapxènông,” åalèe. Wervt Tongte bômyðngyðng yöntxèdaqxâ. Nöngmaqsñng tvrâ åxölèpå nö Mvjè Gam nñng âng rvmnvngpå çe.

Wepånçç, “yayðng ånarxènông, yayðng åyömpnông, yayðng ðmpâ åköntnðmnông wanè”nö nöngmaq gö wedö wáxâèe. Ângnç lå nö nöngmaqë tvrâ xölxí du bônnámè ku çe. Ângnç kâ wa tá râ dö lå çámè. Singkhankaq tuq lðm zâmç Vpuq mvrèng tiqmvrèng vl dae, mvrèng vgèpåkaq rötnènè nö, “Sáni wa Japrè tiq loksokngç åsanông we çe. Wetvrârâ nö mådènôngni, zómwâng luqnè gö, tvrâ mvjaqnè gö, ngâç xöl lðm çe, wae. Âng wa dö rvzèså tiqlëng läè weê nö, Mvliqtèyðng tuqdaqxâ. Mvliqtèkaq xini mvzðngxâè dvgvp, vxaqpåç, “Yayðng xini ðmpârè åköntnðmnông nô åñldánông, ngâç Mvliqtè xvnvng kadödö ç má? yñngbóngënông,” wae.

Mvliqtè xvnvngö gönyu wáxè we vnçpå vxaqpåç xöllíngâ. Wepånç wa we nö, månöntxènôngni, ngânçç nâmaq dèlðm tvrâ dvgóa lðm çe, wae. Ângnç nö kîngxç tiqlëngså vdáe. Ângnç måpvng nöngmaq vsñng vnçpå gö laqzñn dö alè we ângnç mvtá. Ângnç wawa kîngxçtaq zðngxè nô rapxèvmme. Nöngmaq gö gvzâ dâbóxâ. Kadö çnègö, yapånç nö Japrèë gönyu çe, wâè nô, nöngmaq gö xô wâ lðm dvpvt xóng, vwâ láè we xvnvng rvgaqtaq xóng vwâ mvyo. Kadö wáxè lðm wa dvdáxâè ke, svmaqså vsaryðng Mvliqtè xvnvngö kîngxç bönt tiqlëng vlle. Xô vgokaq nö hwáng vlap jaq we, vtè mvgënglðm rvt paqjet tiqdîngç mvxöè nô, raplðm xôki láè we mâvl. Wervt xvnvngyðng vyálxè we vwâ sip tiqka vnçkâ tóè nô Mvliqtètaq rapxèbóxâ. Mvliqtè gö mvme te dvgvp çe. Sèldvrårè nñng vsñng 12 vnçpå wa ådangè we kîngxç bönt çe. Vtè xvrap mvdaqpånç nö akvt dupå U Byit Tu nñng du, Jap Tunç çe. Mvliq Nñmlöplaptaq nö Nyawngmyoq wa we mvrèng tiqmvrèng vlle.Vzñngkaq kîngxçsåtaq vtxèbóèpånç nö wemvrèng vsñngrèkaq dvtádárâ nö, kîngxçrè

��

Second World War & Lt.Col. aGU dItiqyðng wa vpômdáëe. Nöngmaq tuqè weê nö Jap sèlsårè tuqráè lánë nô, gvzâ dvbî taqsêrç nâtodáèe. Wedvgvp Månrè täkaq nö Japrè nñng Aungsan tiqdö wáxè we ç rvt, British xamîngrè nñng ângmaqë sèlsårèkaq nö gvzâ mvxêngxè. Ângmaq wa we nö, Mvliq kupaö Kachin sèlså 50 på dðngte vlle; werè nâmaqç leqgåsvtnông wâè nô kîngxçrè tiqyðng pvngulè we çe. Nâmaq dvpvt dvgóa è we çe, wae. Nöngmaq gö Kachinrè çxâe, wervt bëbë xårapxâ wa Sgt. Ja Naw ç vlbóânè nö, mvrèng vsñng tiqmaq nñng nga vkwçxírè nö saq vmvng vtxèámè. Wervt Mån mvrèng xvngbe wâ lðm dðngte Japrèkaq wáxè we xábóxâ. Mvrèngsårèç Jap sèlsårè dvpvt wa nô dvgôdáâ we ngapêngrè kånç, nâjër ngâjër rç dðngxè dðngte zvngxâè nô, mvrèng vzñnglap dç mvnxâèe. Tvrâ xölxí wáxè we Vpuqpånçsñng gö zç vdu dvpórè zçè nô ângnçç gö Mvliqtèhöq åxáèe. Nyaungmyoqyðng Mvliqtè läxèlðm xôböntlëng gö Gvrayç dågóaè we çe, wa dvdvmmëe.

Wedö çnègö, Gawkgwç kvroq kånç Naba Mitá tvrâ målenông dðngte nö gvzâ svre dvkä rvt månarxènôngni, wa dárè rvt, täwa svre dvkä rvgaq tuq vduvtxâ, wvng dvdvmmëe. Tvrâ dvtí xöl vsñng gö mâvlbóè. Döráènè gö, narxè mâdu wâè nö, Nñmlömplapsñng vwâmráxâ. Weyaq nö gvzâ mvjërè rvt, zómwâng luq we tiqyðng yöpmèe. Gádaqè nô yângènè nö, mvrèng xvnvngyðng lå yömp vduapmè. Gádaqè ke, vm dörrvm we xaqrè, ka gè we xaqrè táxèlíngè kvt wa rèrâèe. Mvmeså gádaqè dvgvp dèbóxânè nô, wemvrèng nö Lvbâng mvrèng çdárè. Mvrèngsñng xini mvzðngxâè ke, wâra pêng xvnvngö ðmpâ köntnámèe.

Wemvrèngë vgèpå nö Lvbang Tu vlxèpå çe. Âng nö gvzâ kâ xón byo nö, Japrèsñng kadö dö wâë tvrârè vtvngxaq xvngonxèe. Weyðng kånç vxôm ni dç tvrâ nö Vpuq mvrèngrè wa çe, wa rvt, nönt mvjáxè taqsêrç dèè nö Monyein wamâ Nñmsvrlap Xvyan bômyðng tuqráxâ. Webôm xvnvngö Vpuq vnç mvrèng vlle. Xvyan bôm mvrèng vgèpå wa we, Monyeinyðng gö Japrè zôngámè, måzðngxènôngni, wae. Monyein mvdñmyðng Nyaunggêng alë zângtaq vl we dândènlëngyðngö Japrèç vkapmëe, wae. Nyaunggêng nñng Monyein nö 6 ming vsare. Çwe, yaqdôngç wa ådènông, tvrâ dvtílðm vsñng vnçpåç leqxölbónông, wae. Wepånçç gö mitá tvrâ lôm vlehöq åxáèe. Mvdñm mvrèngtaq nö sángkóxè we Vpuq mvrèng çdárè. Tvrâ xölpånçç lñngpvng Vpuq mvrèngsñng åxölèe. Mvrèng vgipå mâvl má? wa rötnënè nö, mvdñm mvrèng sáng kóxèyðng dèdárè mvlodaq, wae. Nöngmaqç vgèpåsñng saè taqsêrç narxâèe. Jöngjóng âng lodaqènè nö, nôç tvríxèdárè nô, nô xaqç, “Durèä, månöntxènôngni, ngâ vsñng vnçpåç leqxánông. Nâmaq xvngbeç dvnglín (Wînli lu myit ga) leqlínnông vyâ nô nënggwôn lå åzçèe.”

Jôngjóng ângë vsñngpånçç åxölè dö, Mitá tvrâ läráxâ nô, tèníng tiqlëng dangdang dèráxâ. Tènínglëng vtè gö gñnghöq rvnaq rvt, xvrôm bålaqrè cutxâè

Mvliqtè xini mvrapxâè vzñng, Indialap bvt vtðngámè. [Maunghân xölxè we nö Gvlá mêng mvhöqë dvgvp Mån mvrèng tuq vdura kvt Mån kâ tvlçng lðm wa, xölbóâ we çe.]

Nöngmaq nö Momeik kånç Shweli wâng rapxâè nô, Kaithik dândèn bôm kvroq tiqyðng tiq ni narxâèe. Mvrèngyðng kånç vlå tiqgo wanè nô käèe. Nöngmaqsñng xölxípå nö Capt. Ken çe. Âng wa we nö, “Yayðng kånç nö rvgaq sömlataq (map) gö mâbábóè, måpvng lap vtðng râ we dðng môç,” wae. Nöngmaq xvngbe Gurkha, Wunpawngsårè xvngbe nö 70 på wa çxâe. Nöngmaq Wunpawng sèlsårè nö kadö çnègö, måpvngkaq vtðng nö mvdaq, vzñngkaq gvsvt râe, wa nönt rvtbóxâ. Vpuq mênglap çámè rvt, rvgaq sômla mâvlnè gö, kadö dèlðm nöngmaqç xáèe, wa vlbóxâ. Nöngmaqç xáè we rvgaq Vpuq mênglapsñng lå dèè vlbóxâ. Dupå gö nönt vráe. Wekvt Tongte alëpåsñng goè nô rötnèe. Âng wa we nö, “Kaithit mvrèngyðng nâmaq dirae, wa nô åsanông we Japrè vlle. Dç mâxvla. Manmaw lñngpvng, Sinkay (Singkhan) alë zângtaq Mvliqtèö årapxènông,” åalèe. Wervt Tongte bômyðngyðng yöntxèdaqxâ. Nöngmaqsñng tvrâ åxölèpå nö Mvjè Gam nñng âng rvmnvngpå çe.

Wepånçç, “yayðng ånarxènông, yayðng åyömpnông, yayðng ðmpâ åköntnðmnông wanè”nö nöngmaq gö wedö wáxâèe. Ângnç lå nö nöngmaqë tvrâ xölxí du bônnámè ku çe. Ângnç kâ wa tá râ dö lå çámè. Singkhankaq tuq lðm zâmç Vpuq mvrèng tiqmvrèng vl dae, mvrèng vgèpåkaq rötnènè nö, “Sáni wa Japrè tiq loksokngç åsanông we çe. Wetvrârâ nö mådènôngni, zómwâng luqnè gö, tvrâ mvjaqnè gö, ngâç xöl lðm çe, wae. Âng wa dö rvzèså tiqlëng läè weê nö, Mvliqtèyðng tuqdaqxâ. Mvliqtèkaq xini mvzðngxâè dvgvp, vxaqpåç, “Yayðng xini ðmpârè åköntnðmnông nô åñldánông, ngâç Mvliqtè xvnvng kadödö ç má? yñngbóngënông,” wae.

Mvliqtè xvnvngö gönyu wáxè we vnçpå vxaqpåç xöllíngâ. Wepånç wa we nö, månöntxènôngni, ngânçç nâmaq dèlðm tvrâ dvgóa lðm çe, wae. Ângnç nö kîngxç tiqlëngså vdáe. Ângnç måpvng nöngmaq vsñng vnçpå gö laqzñn dö alè we ângnç mvtá. Ângnç wawa kîngxçtaq zðngxè nô rapxèvmme. Nöngmaq gö gvzâ dâbóxâ. Kadö çnègö, yapånç nö Japrèë gönyu çe, wâè nô, nöngmaq gö xô wâ lðm dvpvt xóng, vwâ láè we xvnvng rvgaqtaq xóng vwâ mvyo. Kadö wáxè lðm wa dvdáxâè ke, svmaqså vsaryðng Mvliqtè xvnvngö kîngxç bönt tiqlëng vlle. Xô vgokaq nö hwáng vlap jaq we, vtè mvgënglðm rvt paqjet tiqdîngç mvxöè nô, raplðm xôki láè we mâvl. Wervt xvnvngyðng vyálxè we vwâ sip tiqka vnçkâ tóè nô Mvliqtètaq rapxèbóxâ. Mvliqtè gö mvme te dvgvp çe. Sèldvrårè nñng vsñng 12 vnçpå wa ådangè we kîngxç bönt çe. Vtè xvrap mvdaqpånç nö akvt dupå U Byit Tu nñng du, Jap Tunç çe. Mvliq Nñmlöplaptaq nö Nyawngmyoq wa we mvrèng tiqmvrèng vlle.Vzñngkaq kîngxçsåtaq vtxèbóèpånç nö wemvrèng vsñngrèkaq dvtádárâ nö, kîngxçrè

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓmvwáxâè. Måpvng ni nö vzñngzñng tvrâ sñnpånçç xvwç tiqgo wvpdárâ rvt, vdå kadö xêngxènè nö wedö köntnðm dñng käèe. Xvwç xa nënggwônsåç Lvmay rvzè ngangyðng tuqráxâ. Vpuq mvrèng ç we Lvmáy mvrèng kånç vmsit wvnxâè nô, Hing Balang mvrèngsñng yöntxèdaqxâ. Wemvrèngyðng gö vm tiqmaq wanè nö nñmtaq lðmdñng dór dvzárèe. Weyðng kånç Urí tèwâng läè nô tèwâng xvnvngnvng xvpdaqxâ. Dvnây wâng mvhöqè ke, tvrâö tiqyaq yöpmèe. Dvnây wâng nñng Urí wâng vhömzâng nö tvnä 12 mèng dðngte vsare. Zñndvtut dèdaqxânè nö, darè svtç (Steel Brothers) alë we paqká (Goya) sínyðng ngam wâdaqxâ. Wekvt rá Dvnây wâng vnçbaq wabaq läxâèe. Weyðng kånç Homalinsñng dvtuqxâè nô, Homalin mvrèng nñmlömppa Kethawa mvrèngtaq tiqyaq yöpmèe. Indialap kånç sèlså 6 på tuqráè nô Tamusñng laqdvtuqxè, wa vmçng dvtuqatnâ. Wervt Tamusñng dvtuqxèbóxâ. Tilung mvrèngö rá tiq yaq yöpmèe. Måpvng xáng nö mvme vháng we rvzè tiqlëng läbóxâ nô, wervzè lñngpvngyðng, Mån mênglap kånç vtxèrarè vto lðm tvlí dvgóxè we, sèlsårè tiqmaq vmyawkrè (motor) dangë nô vldae. Weni nö nñm gö gvzâ vkatxè, vxáng ðmpâ gö xini ðm mvlínè rvt, ângmaqç vxáng ðmpâ, ðm lðm, aq lðm pñn rumnôrè vwálë nö xåámèe.Wervt nöngmaq gö ðmdángç rá sansan bíngbóxâ. Tamusñng rá ângmaqç modoç åtëbóxâ.

Tamuyðng vnirè dvcipxâè, bålaq naqdôrè gö tåleaè nô, Imphalsñng rá modoç åtobóxâ. Wedvgvp (1943 nóng) India mêngkömptaq ömpxí du gvbâ nö General Wavell ,(The Commander-in-chief- in India) ç nô, Mån mêng nö Japrè wörtaq vjáámè måpvng, Delhikaq dåtuqbóxâ. Wenóng 1943 nóng January xvlátaq General Wavellç nënggwôn åzçè nö pâmvrâ åtuqráxâ rvt dvbënge, wae. Nöngmaqsñng nö tiq xvlá dðngte Karachiyðng narxè dåzárèe. Âng xvlá narxèbóxâ måpvng, 1943 nóng March xvlá 18 nitaq Mån mêng mvzân basñng vtðng lðm dvpvt vmçng tuqdaqè nô, General Wavell nö nöngmaqsñng pâmvrâ (fare-well) wa xågramèdángç, nöngmaq nö Imphalsñng rá vtðngráxâ.

Kadðngte mâle ke, Imphal wamâyðng Japrè NBL ç bîm dvpoqatnâ rvt, sèríngyðng vnadaqè nô, zarè gö mvme gó kvlaqbóâ. Çwe, nöngmaqsñng nö måra käè. 1943 nóng kånç 1944 nóng, Mån mêng xvngbetaq wamâ gvbârè xvngbe nö Japrèë wörtaq vjáámè. British sèldap xvngbe gö India mêngsñng tèngnutbóè. Welëng rvt, mvdñm vmçng vl dö nöngmaq gö Indiakaq tuq vdu we çe. 1944 nóngtaq jepmë we zvyçntaq Burma Army Forces xölxípåla xvngbe nö; British Officers 234 på Anglo-Burmese & Anglo-Indian Officers 116 på Indian Officers 65 på Karen Officers 33 på

nô, dvrårè nñng tiqdö vdå vgo mvdñm hapmidángç läxèráxâ. Tè wa môç, tèkwårè gö gvzâ tvtne. Tèníng läbóxâ nô, tvrâ xölxípånç nö, ngânç vzñngzñng koná ba läbóxëni, konába mvtíyðng kånç pâjet vwatnvtxë ke åläxèránông, ladðng pâjetlëng mâwatxë kånç mådèránôngni, wa dåkámè taqsêrç, ângnç wa vzñng dèámè. Ângnçç pâjet vwatnë rvt koná ba läbóxâ. Gvzâ rvzaq vtvng rvgaq åxölbóxâ rvt, ângnisñng gö tiqpå 20 lvp zçráxâ.

Ngâ Jemadar Vgí Dóç tángë we, nô aqlëng mâxvlá vtvng çe, wae. Çwe, ngâ lvpattaq mvzân baö nôså rvt vnçbaq sínxôngyñngâ. Welëngnç nö Sittaung rvmå xvnvngyðng gvsatnè ke, vsângç gwörráâ we nô Whisky tiqbvlçn rvt sínxèyñngxâ. Vnçbaq wabaq nö Mitá tvrâ xvnvng mvrèngyðng Vpuq vxaqpå nô tvruxè nô dñnglín (Wînli lu myitga) leqlínxènông wa åalèbaq çe. Nôç vrîëpå kâ mán we xángyñngâ. Webaq gö Japrè dvhôhôni lutxèyñngxâ. Yadö wvng rvt nô aq râe wvng we nö môç. Nô çnè gö, vdí ra kvt, sè ku lðng åxáë kvt kånç tiqbaqbaq nö vjí vlle, wvng kâ wa çe.

Mitá tvrâ läxèbóxâ kvt kånç ngñnxârè vhóm lðm mâhóm lðm nö mvxábóxâ. Gvzâ vyáxâè taqsêrç dç râámè. Mvzór åza dvgvp nâyáxè dö vyáxè râámè.Gêngtaq vsaq hñnså bålaq xvrômrè gö hwánghwáng vlap zómwâng- sñng vdóntxèrâámè. Bålaq xvrômrè dvtiqxông vngâ we mvtaq, tèkwårè gö vsaqe. Narxè vdunè gö, yömp vdunè gö tvle lðm mâvl rvt wedö gwá râe. Pâwálðm wani, tvlexè lðm xvjðn mâdábóxâ.

Gvdí rvzèlëng nganglêngxâ dvgvp tèwângså tiqlëng vyödae. Wewâng- såtaq vtè zðlxâè nô, bålaq naqdôrè gö zvlxâèe. Wervzè lñngpvngyðng mvrèng tiqmvrèng vlle.Vpuq mvrèng ç rvt, mvrèng vgèpåsñng gobóxânè nö, vgèpå nö Myitung lðnxè we tiqpå çe. Ângmaqç vmsit svmaq nvmma lðm dvpvt rötnèe. “Ku kvroqyðng mvyó dådónông nô ðmpâ åköntnðmnông we nâmaq åçnông pâ çe? Bèlí mvrèngyðng vl we Japrèç dómbóâ nô Telephone kånç dâtávm we çe.Wervt vmsit nö måwânôngni, bëbë yayðng kånç åvtxènông,” wa tvrâ dvtí lðm gö vnçpå dvzárë nô xånángèe. Wervt ângwâ ângmaq di tvrâ nö mvdèbóxâ. Gvdí rvzèsñng rá ngangbóxâ. Çwe, mvrèng vgèpå, Myittungpåni nganglíngè nô mvrèngsñng bëbë nâtðngránông! Ngâsñng Japrèç xvt lðm ådðnne, wa nö tvrâ xölpånç gö vtvngxèbóè. Nöngmaq nö ângkâ mvtábóxâ. Tvrâ jaq mvjaqnè gö, tvrâ xá mvxáènè gö, Gvdí bôm bungding tvrâ mâsðnxaq zómwâng ku wa dèbóxâ. Mvrèngsårè mvdi tvrâ ç we, dakngè nö dèè we çe.

Weyaq nö rvzè welëng yðngö yöpmèe. Måpvng ni vyáng rvwå dvgvp rvzè mvsêngyðng tuqðmxâ. Weyðng kånç gö tiqdvxaqç bíngè nô, Indawgyçlap vpodaqè we kvroq tiqyðng rá yöpmèe. Tèwâng tiq wâng vyö we, wewâng mvläxâè dö, tèwângsñng sânènè nö, kakaq gö mvtuq, tvrâ gö mvjaqbóè. Weyðng wa vnç ni dömp tvrâ vmânèe. Rçè we ðm lðm, aq lðm pñn gö bädaqè. Kadö gö

��

Second World War & Lt.Col. aGU dI

mvwáxâè. Måpvng ni nö vzñngzñng tvrâ sñnpånçç xvwç tiqgo wvpdárâ rvt, vdå kadö xêngxènè nö wedö köntnðm dñng käèe. Xvwç xa nënggwônsåç Lvmay rvzè ngangyðng tuqráxâ. Vpuq mvrèng ç we Lvmáy mvrèng kånç vmsit wvnxâè nô, Hing Balang mvrèngsñng yöntxèdaqxâ. Wemvrèngyðng gö vm tiqmaq wanè nö nñmtaq lðmdñng dór dvzárèe. Weyðng kånç Urí tèwâng läè nô tèwâng xvnvngnvng xvpdaqxâ. Dvnây wâng mvhöqè ke, tvrâö tiqyaq yöpmèe. Dvnây wâng nñng Urí wâng vhömzâng nö tvnä 12 mèng dðngte vsare. Zñndvtut dèdaqxânè nö, darè svtç (Steel Brothers) alë we paqká (Goya) sínyðng ngam wâdaqxâ. Wekvt rá Dvnây wâng vnçbaq wabaq läxâèe. Weyðng kånç Homalinsñng dvtuqxâè nô, Homalin mvrèng nñmlömppa Kethawa mvrèngtaq tiqyaq yöpmèe. Indialap kånç sèlså 6 på tuqráè nô Tamusñng laqdvtuqxè, wa vmçng dvtuqatnâ. Wervt Tamusñng dvtuqxèbóxâ. Tilung mvrèngö rá tiq yaq yöpmèe. Måpvng xáng nö mvme vháng we rvzè tiqlëng läbóxâ nô, wervzè lñngpvngyðng, Mån mênglap kånç vtxèrarè vto lðm tvlí dvgóxè we, sèlsårè tiqmaq vmyawkrè (motor) dangë nô vldae. Weni nö nñm gö gvzâ vkatxè, vxáng ðmpâ gö xini ðm mvlínè rvt, ângmaqç vxáng ðmpâ, ðm lðm, aq lðm pñn rumnôrè vwálë nö xåámèe.Wervt nöngmaq gö ðmdángç rá sansan bíngbóxâ. Tamusñng rá ângmaqç modoç åtëbóxâ.

Tamuyðng vnirè dvcipxâè, bålaq naqdôrè gö tåleaè nô, Imphalsñng rá modoç åtobóxâ. Wedvgvp (1943 nóng) India mêngkömptaq ömpxí du gvbâ nö General Wavell ,(The Commander-in-chief- in India) ç nô, Mån mêng nö Japrè wörtaq vjáámè måpvng, Delhikaq dåtuqbóxâ. Wenóng 1943 nóng January xvlátaq General Wavellç nënggwôn åzçè nö pâmvrâ åtuqráxâ rvt dvbënge, wae. Nöngmaqsñng nö tiq xvlá dðngte Karachiyðng narxè dåzárèe. Âng xvlá narxèbóxâ måpvng, 1943 nóng March xvlá 18 nitaq Mån mêng mvzân basñng vtðng lðm dvpvt vmçng tuqdaqè nô, General Wavell nö nöngmaqsñng pâmvrâ (fare-well) wa xågramèdángç, nöngmaq nö Imphalsñng rá vtðngráxâ.

Kadðngte mâle ke, Imphal wamâyðng Japrè NBL ç bîm dvpoqatnâ rvt, sèríngyðng vnadaqè nô, zarè gö mvme gó kvlaqbóâ. Çwe, nöngmaqsñng nö måra käè. 1943 nóng kånç 1944 nóng, Mån mêng xvngbetaq wamâ gvbârè xvngbe nö Japrèë wörtaq vjáámè. British sèldap xvngbe gö India mêngsñng tèngnutbóè. Welëng rvt, mvdñm vmçng vl dö nöngmaq gö Indiakaq tuq vdu we çe. 1944 nóngtaq jepmë we zvyçntaq Burma Army Forces xölxípåla xvngbe nö; British Officers 234 på Anglo-Burmese & Anglo-Indian Officers 116 på Indian Officers 65 på Karen Officers 33 på

nô, dvrårè nñng tiqdö vdå vgo mvdñm hapmidángç läxèráxâ. Tè wa môç, tèkwårè gö gvzâ tvtne. Tèníng läbóxâ nô, tvrâ xölxípånç nö, ngânç vzñngzñng koná ba läbóxëni, konába mvtíyðng kånç pâjet vwatnvtxë ke åläxèránông, ladðng pâjetlëng mâwatxë kånç mådèránôngni, wa dåkámè taqsêrç, ângnç wa vzñng dèámè. Ângnçç pâjet vwatnë rvt koná ba läbóxâ. Gvzâ rvzaq vtvng rvgaq åxölbóxâ rvt, ângnisñng gö tiqpå 20 lvp zçráxâ.

Ngâ Jemadar Vgí Dóç tángë we, nô aqlëng mâxvlá vtvng çe, wae. Çwe, ngâ lvpattaq mvzân baö nôså rvt vnçbaq sínxôngyñngâ. Welëngnç nö Sittaung rvmå xvnvngyðng gvsatnè ke, vsângç gwörráâ we nô Whisky tiqbvlçn rvt sínxèyñngxâ. Vnçbaq wabaq nö Mitá tvrâ xvnvng mvrèngyðng Vpuq vxaqpå nô tvruxè nô dñnglín (Wînli lu myitga) leqlínxènông wa åalèbaq çe. Nôç vrîëpå kâ mán we xángyñngâ. Webaq gö Japrè dvhôhôni lutxèyñngxâ. Yadö wvng rvt nô aq râe wvng we nö môç. Nô çnè gö, vdí ra kvt, sè ku lðng åxáë kvt kånç tiqbaqbaq nö vjí vlle, wvng kâ wa çe.

Mitá tvrâ läxèbóxâ kvt kånç ngñnxârè vhóm lðm mâhóm lðm nö mvxábóxâ. Gvzâ vyáxâè taqsêrç dç râámè. Mvzór åza dvgvp nâyáxè dö vyáxè râámè.Gêngtaq vsaq hñnså bålaq xvrômrè gö hwánghwáng vlap zómwâng- sñng vdóntxèrâámè. Bålaq xvrômrè dvtiqxông vngâ we mvtaq, tèkwårè gö vsaqe. Narxè vdunè gö, yömp vdunè gö tvle lðm mâvl rvt wedö gwá râe. Pâwálðm wani, tvlexè lðm xvjðn mâdábóxâ.

Gvdí rvzèlëng nganglêngxâ dvgvp tèwângså tiqlëng vyödae. Wewâng- såtaq vtè zðlxâè nô, bålaq naqdôrè gö zvlxâèe. Wervzè lñngpvngyðng mvrèng tiqmvrèng vlle.Vpuq mvrèng ç rvt, mvrèng vgèpåsñng gobóxânè nö, vgèpå nö Myitung lðnxè we tiqpå çe. Ângmaqç vmsit svmaq nvmma lðm dvpvt rötnèe. “Ku kvroqyðng mvyó dådónông nô ðmpâ åköntnðmnông we nâmaq åçnông pâ çe? Bèlí mvrèngyðng vl we Japrèç dómbóâ nô Telephone kånç dâtávm we çe.Wervt vmsit nö måwânôngni, bëbë yayðng kånç åvtxènông,” wa tvrâ dvtí lðm gö vnçpå dvzárë nô xånángèe. Wervt ângwâ ângmaq di tvrâ nö mvdèbóxâ. Gvdí rvzèsñng rá ngangbóxâ. Çwe, mvrèng vgèpå, Myittungpåni nganglíngè nô mvrèngsñng bëbë nâtðngránông! Ngâsñng Japrèç xvt lðm ådðnne, wa nö tvrâ xölpånç gö vtvngxèbóè. Nöngmaq nö ângkâ mvtábóxâ. Tvrâ jaq mvjaqnè gö, tvrâ xá mvxáènè gö, Gvdí bôm bungding tvrâ mâsðnxaq zómwâng ku wa dèbóxâ. Mvrèngsårè mvdi tvrâ ç we, dakngè nö dèè we çe.

Weyaq nö rvzè welëng yðngö yöpmèe. Måpvng ni vyáng rvwå dvgvp rvzè mvsêngyðng tuqðmxâ. Weyðng kånç gö tiqdvxaqç bíngè nô, Indawgyçlap vpodaqè we kvroq tiqyðng rá yöpmèe. Tèwâng tiq wâng vyö we, wewâng mvläxâè dö, tèwângsñng sânènè nö, kakaq gö mvtuq, tvrâ gö mvjaqbóè. Weyðng wa vnç ni dömp tvrâ vmânèe. Rçè we ðm lðm, aq lðm pñn gö bädaqè. Kadö gö

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓnënggwôn zçkâ xôn we nñng ngâsñng åröntne. Dugvbâç årönt we: Q: Jemadar Agu Di, which part of Burma you come from? A: Northern Part of Burma, Sir. Q: Do you know how to go there? A: Yes, Sir. Well, I suppose you can go there soon.

Krvk åwanè nö koqkðm dvsè ç rvt “Sir” wa kâ nö lðng mâdu we, sèldap Trainingyðng xångötnè English sèlsårèë kâ wa xángë rvt, “Sir” wa tñngëe. Krvk koqkðm dvsèrè sñng nö “Lord” wá râ we çe.

1944 nóng xamîng vsñngrè wa sèldap 22 pêng (22 Troops) vwálë nô, Mån mêngyðng Japrè gvsvt lðm dvpvt dåzárèe. Ngâ nñng akvt Major ç på (wedvgvp Sgt.) U Byit Tu nö No. 2 Column, 16 platoontaq sèlså 10 på nñng dåzárèe.

Jhansiyðng kånç Mitá zínxâè nô Assam mêng Tinsukia (Tinsokya) mvråyðng tuqlêngxâ. Weyðng kånç nö American sèldaprèë modo zínxâè nô Ledoyðng tuqlêngxâ. Assam mêng gö mêng gvbâ ç nô, Singpo Raj (Singpoq koqkðm) alëpå Inpawn Pisa duç öpmë rvgaq çe. Ângç Assam mêngtaq vl we Singpoqrè vlzâng xvngbe öpdárâ. Wedvgvp rñngtíng December xvlá ç we mvyî dö vpo nô vxö gvzâ zaqe.

LedoKånçNamyunghöqDèèTvrâ

Assam mêng nö Nagaland mvdñm Nñmsvr tèkókaq vl we India mênglñngdôm mêngwál, gônwang çe. Assam gôngwângsñng öpmë we wamâ nö Maguita alë we wamâså çe. Ledo xvnvng kuqkaq yakaq vtçxè we American sèldap modo nö Namyínghöq die. American dap sèldu gvbâ General Stilwell, Joseph W. ‘Vinegar Joe’ ç dågóaè we modotaq Namyunghöq zínxèdaqxâ. Ya dupå nö American No. 14th dap Infantary Commander General Stilwell alëpå çe. Namyung tè nö Mån mêng tèkó nñmlömp, Mån nñng India rvgaq dvrönt çe. Çwe, Namyung nö Mån mênglap, darè Rëwângrè vlyângè rvgaq çe. Tvrâ yñnggîng vxö zaq rvt, American sèldap modo kånç dvgá vrím rvgaq mvyðngxè. Jeeprè nñng modo gvbârè kðngrè nö Nigvrípåla wa çe. Modorè tèkwåtaq vlömpvmnè gö, vzñngkaq modoç xâlë, måpvnglîngç níngë nô xvläëe. Modo latènnvmnè gö, dvsömp xvla mâxvla yângë nö tvlelðm dvrå mâvl kvt kånç nö “break-down” wâë nô gwördvng wâëe. Tvrâ xvnvngtaq nö modo böntrè wa vpvnge. Yatvrâ nö modo rvt rvzaq vhómxèe, wâ lðm nö pâgö mâvl dö wâëe.

India mêng nñng Mån mêng dvhôtaq Singpoqrè (Xèngpoq) vlle. Ângmaq nö kaqkó Vpuqrè nñng gvzâ vbênge. Ângmaq gö Rawangrè dö dñnggâng pexèe. Xvrôm bålaq gwa we gö kaqkó Vpuqrè nñng vbênge. Dvgá dvsèrè

Chin & Lushai Officers 7 på Kachin Officers 3 på Burmese Officers 3 på, vnçpå nö svrawun çe. Reinforcement 2 Battalion çe. [The 6th Battlions of Burma Regiment nö,1st, 2nd, 4th, 25th, 26, nñng Chin Hills Battalionrè çe.Yarè nö Mvzântaq mvxè nô ngðmxèrè zvyçn wâë pâ çe. Kadö sunë we, Krvkwa mvxáxè.]

Månmêng xvngbe wâ lðm dðngte Japrèë wörsñng vjáámè måpvng, General Wavellç nö Brigadier O.C. Wingate, D.S.O. late Royal Artillerysñng Månmêng nö tiqdangdang kånç vtðng nô xvlutdaq má? wa vraë nô, bñnlè xvridaqâ. Brigadier Wingatesñng nö Commander-in-charge ku zðngbóâ we çe. (See, Order of Battle, Wingate Expeditiontaq åyângë.) [Jemadar Vgí Dó ângë lågataq No. 1 group 2 Column, tiqkvt kvt nö 6 column, 16 platoon gö wa rvt, kamvdëtaq krvk âng vbáyângè we tvnung mvlínxè. Mvzân rvt kukaq yakaq vsçlë pâ çe. Çwe, xáxè we nö No. 1 Group, Column 2 taq ç vdue. Wingatengë Column vnç nö Gurkhapålá tekaq çe. Jemadar Vgí Dóç gö Gurkha mvdông wa åtóèe, wa rvt yamvdërètaq vbá vdue. Vrá xvngbe Columns 8 lëng ç we, 6 Column nö vsñng mvluq rvt, dvgá Columnrè kånç xvluqë nô nënggwôn åzçèe, wa Beyond Chindwin låga boktaq xônëe. Wervt måpvng nö Column 6 taq vsçlyângâ pâ çe.]

Vzaqxè nô xvre gèlâ ç we Wunpawng (Kachins) sèlpåla nñng ngâ Jemadar Vgí Dó nö No. 1 Columtaq dåbáè nô Mån mêngsñng tiqkvt vtðng nô, Japrè gvsvt lðm vmçng tuqdaqè rvt, 1943-44, 45 nóng èdîngtaq mvzân gvsatnèrè vru gö mâjêr rvt yarè nö mârungë. Ngâ vbáng nö Japrèsñng gvsatnirè tiqmaq wa vrungëe. Ladðng xvngbebe nâruënè nö, låga bok mvme tvt we tiqbok vru lðm dðngte vlle.

UnionofBurmaFront

India mêngyðng sèl gvsvt lðm (Operation training) nö dðngbóxâ nô December xvlátaq Jhansi alëyðngö, sèldap 22 troops nñng columrè xvngbe dåkômèe. Wedvgvp South East Asia Dân xvngbeë Commander In-Chief vtvngpå nö Admiral Lord Mount Batten alëpå çe. Âng nö Asia dân xvngbe mvdñm ömpxípå çe. [GHQ India gö ângë lñngpvngtaq çe. Commanders-in-chief-Supreme Commander lñngpvngtaq yadö vxôm commanders –in-chief vwálëe. Admiral Sir, James Somerville, General Sir, George Gifford, Air Marxhal Sir, Richard Peirsemaq çe. Werèsñng Three C.s-in-C. alëe.] Lord Batten nö koqkðm xvwi vbá we dugvbâ tiqpå çe. Ângç ngâsñng ågawng nô,

��

Second World War & Lt.Col. aGU dInënggwôn zçkâ xôn we nñng ngâsñng åröntne. Dugvbâç årönt we: Q: Jemadar Agu Di, which part of Burma you come from? A: Northern Part of Burma, Sir. Q: Do you know how to go there? A: Yes, Sir. Well, I suppose you can go there soon.

Krvk åwanè nö koqkðm dvsè ç rvt “Sir” wa kâ nö lðng mâdu we, sèldap Trainingyðng xångötnè English sèlsårèë kâ wa xángë rvt, “Sir” wa tñngëe. Krvk koqkðm dvsèrè sñng nö “Lord” wá râ we çe.

1944 nóng xamîng vsñngrè wa sèldap 22 pêng (22 Troops) vwálë nô, Mån mêngyðng Japrè gvsvt lðm dvpvt dåzárèe. Ngâ nñng akvt Major ç på (wedvgvp Sgt.) U Byit Tu nö No. 2 Column, 16 platoontaq sèlså 10 på nñng dåzárèe.

Jhansiyðng kånç Mitá zínxâè nô Assam mêng Tinsukia (Tinsokya) mvråyðng tuqlêngxâ. Weyðng kånç nö American sèldaprèë modo zínxâè nô Ledoyðng tuqlêngxâ. Assam mêng gö mêng gvbâ ç nô, Singpo Raj (Singpoq koqkðm) alëpå Inpawn Pisa duç öpmë rvgaq çe. Ângç Assam mêngtaq vl we Singpoqrè vlzâng xvngbe öpdárâ. Wedvgvp rñngtíng December xvlá ç we mvyî dö vpo nô vxö gvzâ zaqe.

LedoKånçNamyunghöqDèèTvrâ

Assam mêng nö Nagaland mvdñm Nñmsvr tèkókaq vl we India mênglñngdôm mêngwál, gônwang çe. Assam gôngwângsñng öpmë we wamâ nö Maguita alë we wamâså çe. Ledo xvnvng kuqkaq yakaq vtçxè we American sèldap modo nö Namyínghöq die. American dap sèldu gvbâ General Stilwell, Joseph W. ‘Vinegar Joe’ ç dågóaè we modotaq Namyunghöq zínxèdaqxâ. Ya dupå nö American No. 14th dap Infantary Commander General Stilwell alëpå çe. Namyung tè nö Mån mêng tèkó nñmlömp, Mån nñng India rvgaq dvrönt çe. Çwe, Namyung nö Mån mênglap, darè Rëwângrè vlyângè rvgaq çe. Tvrâ yñnggîng vxö zaq rvt, American sèldap modo kånç dvgá vrím rvgaq mvyðngxè. Jeeprè nñng modo gvbârè kðngrè nö Nigvrípåla wa çe. Modorè tèkwåtaq vlömpvmnè gö, vzñngkaq modoç xâlë, måpvnglîngç níngë nô xvläëe. Modo latènnvmnè gö, dvsömp xvla mâxvla yângë nö tvlelðm dvrå mâvl kvt kånç nö “break-down” wâë nô gwördvng wâëe. Tvrâ xvnvngtaq nö modo böntrè wa vpvnge. Yatvrâ nö modo rvt rvzaq vhómxèe, wâ lðm nö pâgö mâvl dö wâëe.

India mêng nñng Mån mêng dvhôtaq Singpoqrè (Xèngpoq) vlle. Ângmaq nö kaqkó Vpuqrè nñng gvzâ vbênge. Ângmaq gö Rawangrè dö dñnggâng pexèe. Xvrôm bålaq gwa we gö kaqkó Vpuqrè nñng vbênge. Dvgá dvsèrè

Chin & Lushai Officers 7 på Kachin Officers 3 på Burmese Officers 3 på, vnçpå nö svrawun çe. Reinforcement 2 Battalion çe. [The 6th Battlions of Burma Regiment nö,1st, 2nd, 4th, 25th, 26, nñng Chin Hills Battalionrè çe.Yarè nö Mvzântaq mvxè nô ngðmxèrè zvyçn wâë pâ çe. Kadö sunë we, Krvkwa mvxáxè.]

Månmêng xvngbe wâ lðm dðngte Japrèë wörsñng vjáámè måpvng, General Wavellç nö Brigadier O.C. Wingate, D.S.O. late Royal Artillerysñng Månmêng nö tiqdangdang kånç vtðng nô xvlutdaq má? wa vraë nô, bñnlè xvridaqâ. Brigadier Wingatesñng nö Commander-in-charge ku zðngbóâ we çe. (See, Order of Battle, Wingate Expeditiontaq åyângë.) [Jemadar Vgí Dó ângë lågataq No. 1 group 2 Column, tiqkvt kvt nö 6 column, 16 platoon gö wa rvt, kamvdëtaq krvk âng vbáyângè we tvnung mvlínxè. Mvzân rvt kukaq yakaq vsçlë pâ çe. Çwe, xáxè we nö No. 1 Group, Column 2 taq ç vdue. Wingatengë Column vnç nö Gurkhapålá tekaq çe. Jemadar Vgí Dóç gö Gurkha mvdông wa åtóèe, wa rvt yamvdërètaq vbá vdue. Vrá xvngbe Columns 8 lëng ç we, 6 Column nö vsñng mvluq rvt, dvgá Columnrè kånç xvluqë nô nënggwôn åzçèe, wa Beyond Chindwin låga boktaq xônëe. Wervt måpvng nö Column 6 taq vsçlyângâ pâ çe.]

Vzaqxè nô xvre gèlâ ç we Wunpawng (Kachins) sèlpåla nñng ngâ Jemadar Vgí Dó nö No. 1 Columtaq dåbáè nô Mån mêngsñng tiqkvt vtðng nô, Japrè gvsvt lðm vmçng tuqdaqè rvt, 1943-44, 45 nóng èdîngtaq mvzân gvsatnèrè vru gö mâjêr rvt yarè nö mârungë. Ngâ vbáng nö Japrèsñng gvsatnirè tiqmaq wa vrungëe. Ladðng xvngbebe nâruënè nö, låga bok mvme tvt we tiqbok vru lðm dðngte vlle.

UnionofBurmaFront

India mêngyðng sèl gvsvt lðm (Operation training) nö dðngbóxâ nô December xvlátaq Jhansi alëyðngö, sèldap 22 troops nñng columrè xvngbe dåkômèe. Wedvgvp South East Asia Dân xvngbeë Commander In-Chief vtvngpå nö Admiral Lord Mount Batten alëpå çe. Âng nö Asia dân xvngbe mvdñm ömpxípå çe. [GHQ India gö ângë lñngpvngtaq çe. Commanders-in-chief-Supreme Commander lñngpvngtaq yadö vxôm commanders –in-chief vwálëe. Admiral Sir, James Somerville, General Sir, George Gifford, Air Marxhal Sir, Richard Peirsemaq çe. Werèsñng Three C.s-in-C. alëe.] Lord Batten nö koqkðm xvwi vbá we dugvbâ tiqpå çe. Ângç ngâsñng ågawng nô,

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓRation&Equipments (English kâç):

1. Seven day rations (Xvngöt ni ðm lðm) 2. Spare shirt (bålaq xvrôm tvle) 3. Spare slacks 4. Spare socks 5. Hockey boots, rubber boats 6. Housewife needs (needle, coton, and other repair kit etc..)7. Water sterilizing tables 8. Mess tins 9. Eating utensils

In addition: 1. Rifle 2. Bayonet 3. Ammunition 4. dah or Kukri, or Bayaodao 5. Three grenades 6. Water bottle 7. Water Container 8. Water wings 9. Toggle rope 10. Jack knife 11. Digger Hoe

Officers: 1. Pistol 2. Machine gun

[Platoon vrñmtaq Bren gun nö tiqcöm vnç cöm vbáe. Yakvt baq mënggâng mvzân Vnç nö Mån mêng xvngbe, Assam tiqka, Mèwâ mêng, Siam mêng (French Indo-China ç we, Laos, Vietnam, Combodia, Malay, Philippines nñng Singapore xvngbe nö mvzân ba dö wa çámè we çe.]

Nöngmaq mvdë nö Tagap (Tinggup, Sandaway Tingup nñng månâbåni.) mvrèng tuqdaqxâ nô, weyðngö Kvloq bômsñng ngánglðm tvrâtaq, gômrangrèç dvrå rç mvdðngbóâ. Wervt dvrårè vbunè nô vsângç wa zaqèe. Gômrangrè nö ânggo vhíng xvläèe. Wenitaq Kvloq bôm tuq lðm ç we, gômrangrè rvt tômè nô tvrâyðng yöpmèe. Weyðng nö darè xvlaq dvcityângâ we tiqzâng çe. Weyðng bðngkâ dö ca we rvcitså tiqlëng vlle. Weyðng gö gômrang do mâdá gômrang tiqgo måpvng tiqgo xvläèe. Dvrårè nö vsângç zaqèe.

Xvngönt ni ðm lðm ration bedaq ke nö NBL taq dvjáalðm rvt titnèe. NBL rè kånç dvjádaqë we rations nö, xabí tiqmaq nö rvgaqtômtaq vdórxè nö de we gö vlle. Tiqmaq nö NBL zong mâpuq rvt, xóng dvgñngrè, xóngtôngrètaq vcíng we gö vlle. Wedö vhuqvmrèsñng British sèlpålaç nö sömriç dvcungxè nô

gö mvme pñn vlle. Sèl bñnlètaq dèè rvt gín mvtómxè. Ledo tvrâ nö yadôngç jvk svmi dvgáë nö tîngë we çe. Tvrâ tînglðmyðng xóngrè vl danè gö, jakngç tutnë nö, dvbâ, dândènrè gö xóngrè, xñm dândènrè wâëe. Lêng rón jvkrè gö, lêng te dö, sñm dö kadö gö rón xvla we jvkrè lángë nô tvrâtaq pvluëe. Jvk nö tvrâtaq, tvrâpvng vpvng dñng wâëe. Lêng gvbârè nö bîmç dvpoqëe. Xóngbin rit jakngç, xóngrè nö vlñm dö ritnë we çe. Vkung kvroq vrñmtaq cement bônkrongrè zángë nô kukaq yakaq kånç Buldîzaç vba dvzöngëe. Wekvtni modo läxè xvla dö wâëe. Ledo tvrâ nö mvzân gvsvtlðm tvrâ tîngë we ç rvt, bñnlè wârè gö gvzâ vpáne.

Nöngmaq nö India nñng Mån mêng rvgaq dvrönt Bangsë (Pangsau) yðng döráè dvgvp tuqráxâ. Namyíng tè xvnvngö vdåç rçè we laqtunrè pvluxè- dñng yömplðm zâng vwálëdángç yöpmèe. Brigadier Wingateç nö yayðnghöq åxáèe. Måpvng xáng nö Column 2 lëngtaq dåkômè nö ålapmèe. Dugvbâpå wa we nö, “Nâmaq måpvng Artillery (Vmyawk) dap vbáe. Sèl vl zâng krvk xáxè kvt nö Vmyawkngç åwvpnông. Neç mvyðngxèyðng gö motorç åwvpnông. Xóngsvp, xóng dvgñngrè ângmaq ngñnxârè xvnvng, môçni, mvdñm vjavm kvt kånç nö ngñnxârè vtdñng wáxèvmme. Vmyawk daptaq vlpålaç gö degree xvládñng wa xådínông, xvdín åxánôngrè wa åçnônge. Ngñnxârèsñng raëhöq åwvpnông, månalånôngnè áy! wa ålapmèe.Yapå Wingatengç Jhansiyðng gö Column xvngbe kômçyðng tiqkvt ålvpmvpxâ. Welëng nö January 10, 1943 nitaq çe. Âng wa we nô, “The Chindwin is Jordan, once across there is no turning back. The only way out of Burma in via Rangoon. Chindwi rvmå nö Jordan rvmå çe. Tiqkvt åläxèbö kvt kånç vtðnglðm tvrâ nö mvjaq. Dvtuqxè lðm nö Rangoonkaq wa çe,” wa xônne. Rangoonkaq gvsvtlðmrè nö, Column 5, 7, 8 rè çe. Nöngmaqsñng nö xvlá vtvng British sèlsårèç leqdåbvngnông, Loster (Listowel wa pâ çe.) daprè nö nâmaq nñng tiqdö gvsvt lðm çe. Nöngmaq British sèlsårè xvlá vtvngrè wa rvsñngbóxâ we çe. Nöngmaqë koqkðm bông laqmvtèn. Ngñnxârèsñng jêrhöq dåzaqxènông,” wae. Brigadier Wingate nö âng ríng lðm dvgôa dárâyðng gö mvrîng, rip taqsêrç xôn we çe. Kâ xón dðngbóâ weê, xñngbesñng ‘Farewell to you all’ wa nô mðrpoxèdñng loámè Nöngmaqlap kånç oqâä, wa xón gö mâmö dðngte vpán dö loámè.

NamyíngKånçKvloqBômhöq

Namyíng tèwâng tuqè weê nô, kagó kamvdë kadö dç mvyónè nö wedö dèèe. Nöngmaq Column 2. Platoon 16 nö, American K. ration, 7 yaq dvpvt åtukngaèe. Vdåç rç línè dðngte rçè nô hç ku wa dè lðm çámè. Ration rçlðmrè tekaq nö yari çe.

�0

Second World War & Lt.Col. aGU dIRation&Equipments (English kâç):

1. Seven day rations (Xvngöt ni ðm lðm) 2. Spare shirt (bålaq xvrôm tvle) 3. Spare slacks 4. Spare socks 5. Hockey boots, rubber boats 6. Housewife needs (needle, coton, and other repair kit etc..)7. Water sterilizing tables 8. Mess tins 9. Eating utensils

In addition: 1. Rifle 2. Bayonet 3. Ammunition 4. dah or Kukri, or Bayaodao 5. Three grenades 6. Water bottle 7. Water Container 8. Water wings 9. Toggle rope 10. Jack knife 11. Digger Hoe

Officers: 1. Pistol 2. Machine gun

[Platoon vrñmtaq Bren gun nö tiqcöm vnç cöm vbáe. Yakvt baq mënggâng mvzân Vnç nö Mån mêng xvngbe, Assam tiqka, Mèwâ mêng, Siam mêng (French Indo-China ç we, Laos, Vietnam, Combodia, Malay, Philippines nñng Singapore xvngbe nö mvzân ba dö wa çámè we çe.]

Nöngmaq mvdë nö Tagap (Tinggup, Sandaway Tingup nñng månâbåni.) mvrèng tuqdaqxâ nô, weyðngö Kvloq bômsñng ngánglðm tvrâtaq, gômrangrèç dvrå rç mvdðngbóâ. Wervt dvrårè vbunè nô vsângç wa zaqèe. Gômrangrè nö ânggo vhíng xvläèe. Wenitaq Kvloq bôm tuq lðm ç we, gômrangrè rvt tômè nô tvrâyðng yöpmèe. Weyðng nö darè xvlaq dvcityângâ we tiqzâng çe. Weyðng bðngkâ dö ca we rvcitså tiqlëng vlle. Weyðng gö gômrang do mâdá gômrang tiqgo måpvng tiqgo xvläèe. Dvrårè nö vsângç zaqèe.

Xvngönt ni ðm lðm ration bedaq ke nö NBL taq dvjáalðm rvt titnèe. NBL rè kånç dvjádaqë we rations nö, xabí tiqmaq nö rvgaqtômtaq vdórxè nö de we gö vlle. Tiqmaq nö NBL zong mâpuq rvt, xóng dvgñngrè, xóngtôngrètaq vcíng we gö vlle. Wedö vhuqvmrèsñng British sèlpålaç nö sömriç dvcungxè nô

gö mvme pñn vlle. Sèl bñnlètaq dèè rvt gín mvtómxè. Ledo tvrâ nö yadôngç jvk svmi dvgáë nö tîngë we çe. Tvrâ tînglðmyðng xóngrè vl danè gö, jakngç tutnë nö, dvbâ, dândènrè gö xóngrè, xñm dândènrè wâëe. Lêng rón jvkrè gö, lêng te dö, sñm dö kadö gö rón xvla we jvkrè lángë nô tvrâtaq pvluëe. Jvk nö tvrâtaq, tvrâpvng vpvng dñng wâëe. Lêng gvbârè nö bîmç dvpoqëe. Xóngbin rit jakngç, xóngrè nö vlñm dö ritnë we çe. Vkung kvroq vrñmtaq cement bônkrongrè zángë nô kukaq yakaq kånç Buldîzaç vba dvzöngëe. Wekvtni modo läxè xvla dö wâëe. Ledo tvrâ nö mvzân gvsvtlðm tvrâ tîngë we ç rvt, bñnlè wârè gö gvzâ vpáne.

Nöngmaq nö India nñng Mån mêng rvgaq dvrönt Bangsë (Pangsau) yðng döráè dvgvp tuqráxâ. Namyíng tè xvnvngö vdåç rçè we laqtunrè pvluxè- dñng yömplðm zâng vwálëdángç yöpmèe. Brigadier Wingateç nö yayðnghöq åxáèe. Måpvng xáng nö Column 2 lëngtaq dåkômè nö ålapmèe. Dugvbâpå wa we nö, “Nâmaq måpvng Artillery (Vmyawk) dap vbáe. Sèl vl zâng krvk xáxè kvt nö Vmyawkngç åwvpnông. Neç mvyðngxèyðng gö motorç åwvpnông. Xóngsvp, xóng dvgñngrè ângmaq ngñnxârè xvnvng, môçni, mvdñm vjavm kvt kånç nö ngñnxârè vtdñng wáxèvmme. Vmyawk daptaq vlpålaç gö degree xvládñng wa xådínông, xvdín åxánôngrè wa åçnônge. Ngñnxârèsñng raëhöq åwvpnông, månalånôngnè áy! wa ålapmèe.Yapå Wingatengç Jhansiyðng gö Column xvngbe kômçyðng tiqkvt ålvpmvpxâ. Welëng nö January 10, 1943 nitaq çe. Âng wa we nô, “The Chindwin is Jordan, once across there is no turning back. The only way out of Burma in via Rangoon. Chindwi rvmå nö Jordan rvmå çe. Tiqkvt åläxèbö kvt kånç vtðnglðm tvrâ nö mvjaq. Dvtuqxè lðm nö Rangoonkaq wa çe,” wa xônne. Rangoonkaq gvsvtlðmrè nö, Column 5, 7, 8 rè çe. Nöngmaqsñng nö xvlá vtvng British sèlsårèç leqdåbvngnông, Loster (Listowel wa pâ çe.) daprè nö nâmaq nñng tiqdö gvsvt lðm çe. Nöngmaq British sèlsårè xvlá vtvngrè wa rvsñngbóxâ we çe. Nöngmaqë koqkðm bông laqmvtèn. Ngñnxârèsñng jêrhöq dåzaqxènông,” wae. Brigadier Wingate nö âng ríng lðm dvgôa dárâyðng gö mvrîng, rip taqsêrç xôn we çe. Kâ xón dðngbóâ weê, xñngbesñng ‘Farewell to you all’ wa nô mðrpoxèdñng loámè Nöngmaqlap kånç oqâä, wa xón gö mâmö dðngte vpán dö loámè.

NamyíngKånçKvloqBômhöq

Namyíng tèwâng tuqè weê nô, kagó kamvdë kadö dç mvyónè nö wedö dèèe. Nöngmaq Column 2. Platoon 16 nö, American K. ration, 7 yaq dvpvt åtukngaèe. Vdåç rç línè dðngte rçè nô hç ku wa dè lðm çámè. Ration rçlðmrè tekaq nö yari çe.

�1

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓ

môç. Dvgá mâxá wðngzâ tiqgógó vmân ra nô, môçni, xè lðm dðnxè we xaqrä tiqgógósñng xatnë nô bêy wâë we çe” wae. Dvhôyðng kånç xaqrä tiqpå nö, dupåá, sapya mâvl má? wa röntne. Ngâç gö nâ xaqrä tiqpåç, sapya nö pâ låwaëni! vlbóngâ. “Ngâ måpvngpå nö xaqhërç gvzâ vhër käë nô, tvnänä xèe. Ângla xèvm kvt kånç nö dvtut mâdá, ângcômmå gö gvzâ yërdvrre. Wervt âng gêngtaq matlðm rönt we çe,” wae. Wervgaq vl we vnvm vcvng Nagaqrè nö Hukaung rvgaq vl we Vpuqrè dö gênggwá bålaq gö xvlá dñngwa gwaxèe. Kâ xôn we gö ângmaq nö Vpuqrè çdñng wae. Pâ tiqpñn gö vxáy we mâvl. Vxáylëng nö, ângmaq wa çvm dvgvp, ângmaq Nagaq kâ xônlëng nñng xèvm gósñng côm vdëng rvgaq pórrö löpmëlëng wa çe.

Mvdñm Commanderpåç dåni dè lðm tvrâ kadðngte vrím má? Årötnë wa rvt röntnënông nö, kadö årötnënè gö, “Mvxáè” dvcóng wae. Wekâ nö vtvng kâ çe. ( Åxáënè gö mvxángë åwalëng nö vdue. Mvzân rvtôtaq nö xángëe åwa kvt kånç nö vdå wa vdå xvwáxè we wa çe, wvng dvdvmmëe.) Ângmaq wa we nö, tiq ni dç tvrâ nö tiq farlong dðngte vríme, wae. Vrá, 12 nari dðngte dç tvrâ nö 12 ming vríme, wae. Mvmeså åröntlíngë kvt nö, vbè rvmágëng dðngte wa vrím na çe, wae.

Xamîngrèç Nagaq pñn nö bålaq xvrôm mâdá vbung vl dö wa Gvlárè (Indians) ç xônë rvt lánëe. Dikdè alë we mvrèngtaq tiqyaq yöpmè nô weyðngö rations titbóxâ. Rations rè nö Dakota nñng Hudson NBLrè kånç dvjáë we çe. Rationrè vwalxèdángç, Chindwin, Dvnây Siangling Khamti mvrèng vtè dvgoqyðngyðng rapxèvtxâ. Tèwâng Nñmlömppataq tiqyaq yöpmè nô, Hongpayðng tuqráxâ. Weyðng kånç gö diráxâ nô, mvrèng tiqyðng dvtuqxèvtxâ. Bîm rçë we gômrang go mvjër nö xèbóè rvt ângmaq xamîngpåláè nô xóngtôngrètaq bîmrè dvsaqë nô dvpoqëe. Wedö wâëlëng nö rç mvdángè rvt, ngñnxârè wörsñng mvtuq lðm dvpvt çe. Wedö dvpoqë dvgvp xamîng du 1st. Lt. tiqpå nö vtxè mâmö rvt, síngxè xvtxèbóè. Ângsñng löpmèdángç rá bíngráxâ.

Hongpa kånç nö Urutè sñnlêngxâ nô Sengmawyðng tuqlêngxâ. Weyðngö Japrèç nâkvp dáè rvt gvsatnèe. Kamaingsñng dè lðm Namdin dândènlëng gö Japrèç dvpoqë nô xvtèndárâ. Sengmaw kånç tiqkvt yöntxâè nô, Gwikaq (Vgitè) wayðng rá tuqdaqxâ. Weyðngö Mohnyin kånç Japrèç dvzðratnâ we vsñng gönyu vbèpå tvpbóxâ. Vnçpå nö Mån mvdông çe. Wádö vnçpå nö Vpuqsåpånç çe. Ângmaqyðng Rifles vnç cöm vbáe. Rifles lvng we Vpuqpånç nö nöngmaq Vpuq kâ xônèlëng tábóâ kvt kånç wör hángxè nö tiqdvxaqç nöngmaqyðngsñng dèráè. “Måwvpxâniä! Vpuqså çxâe,” wae.

Månpånç nö mvrèngsñng zðngxè nô nô aqe. Yaqdôngç vkapmè ke, tiqpå nö lodaqè, wádö Mån tiqpå nö xini nô aq nô mvrèngö vlle. Tvpbóxâ we Månpå- sñng xamîngpåláç, ângç lángë we dñnggíngtaq zðngxè pñnsñng,

lîámëe. Rvzè mvsêng tuqlêngxânè nö, vtè mâyö da rvt, aq xvla we tèwâng xânlëng tuqhöq wâè nô dèèe. Nagaq mvrèng vl we Dvnaytèyðng tuqdaqxâ. Wexvnvng xvngbe nö Nagaqrè wa vl rvgaq çdárè. Mèwâ sèlså tiqmaq nö Japrè gëng weê vtxè nô Indiakaq mvläxè dö, wervgaqtaq ðldñng wae. Wervgaq nö Japrèç mvhöqë, Weyðng kånç dèdaqxâ kvt, Lalum Nok wa we Nagaq mvrèngyðng tuqdaqxâ. Ngâ nö ângmaq Nagaqrè nñng British dvhôtaq kâ tvlçngxí lå vpongðmmâ. Wervgaq vl we vnvm vcvng Nagaqrè xvngbeç Vpuq kâ nö vnç vxôm pñn xádárâ. Låga kâ, Kaqkí kâ, Tèngnay kârè xón xáëe. Xaqrärè nö kâ xônlong kvt, Vpuq çdñng wae. Nagaq xaqräpåla dèráè nô, dupåä, svmaräsñng vm dór dvzárèni má? wae. Çwe, Japrè dö svmaräsñng dvxá dvlá måwânôngni, wa ráè.

Wedvgvp Japrè tiqmaq nö pvngtut vl Nagaqrèsñng Jap sèlsårèç ângmaq Nagaq svmaräsñng nènâ rvsç dvxá dvrä vråë we ç rvt xôn we çe. Ngâç gö laqdórë vlbóngâ. Wexáng nö kadö çnè gö, Dikdi wayðnghöq dç râe. Nagaq lvngârärèç dvrårè rç lðm dvpvt xoqbóxâ. Wireless svdik ripå Nagaq vxaqpå nö tón tiqlangç, tvrâtaq, tvrapvng xulënô, vtçxèe. Pâ dö caámç, vllënông nö, “Ngâë gani xvmðngbóngâ, kayðng vjáámè má? wa lángë we çe,” wae. Ngâç nö dåni yömp lðm zâng mâtuq mvdaq, bëbë åwáxè, tón yömp lðm zâmç gani zç lðm çe, wa vlbóngâ kvt wa, hå! wa nô die.

Dikdi mvrèngyðng tuqbóxâ nô ângmaq vzñng dvrårè rçërè tvle lðm, Dikdi Nagaqrèsñng tvle lðm xoqbóxâ. Wedö xoq lðm wâè ke, mvrèngsårè xvngbe nö zómwâng língdîngrèsñng saq vmvng vtxè nô máxèámè. Ganiya, gani gut nö mvca we xaqrärè tiqmaq wa tuqráè. Nöngmaqç gö xaqrärèsñng dvxá zaè nô, “Nâmaq mvrèngö gvcângrä mâvl má? Gvcângrä lå dåzðrrvtnông!” vlbóngâ. Ângmaq wawa vrîng we, ângmaq Nagaq kâç vrîng rvt, ngâç tá mvxángë. Çwe, “Vpuq kâç, gani mvaq we gvcângrä nö kaqlèç za nô, akvt ângxðr wa zómapmè. Çwe, nënggwôn bvttut mâvl rvt dvrå rç mvlínë. Wervt nöngmaq lvngâ wa dè ráxâ,” wae. Vrá, ngâç rá, “Nâmaq Nagaqrè nö gani mvaq vsñng mâvl má?” vllëe. “Xvnvng vlrèç xåmunè rvt, xvngbebe aqè we dvcóng çxâe, wae. Mvaq we lvngârä nö tiqgó dvrvt gö mâvl, rá wa,” Vpuq kâç xônne. A! yadö nö rvtô dvbä çe, wvng nô bëbë dvrå rç lðm dågóxènông vllëdángç, ngâ vlzângsñng vtðngrángâ.

Weniç Lalum Nok, Dikdi Nagaq mvrèngrè leráxâ. Dvrå ri we Nagaqpåla nñng tiqdö vrîngè, yömp râ dayðng tiqdö yöpmè, kâ dvmânè taqsêrç ðmpâ tiqdö ámèe. Ngñnxârèsñng gö sa vnáè dðngte ângmaq gö kâ xón byoe. Ngâç gö xvrångë taqsêrç, “Nâmaq Nagaqrè nö vsñng xa kee, wa we nô jôngjóng çe má? Dåyaq nöngmaqsñng gö åkevtxâ má? Mâxáä!” vlbóngâ. Ângmaqç gö ngâ dvzènne wa xáëe. Nöngmaq yarvgaq Nagaq pñn nö vsñng xa mvkäè. Sangbang Nñmlömppa vlrè lå vsñng xa kee. Jôngjóng vsñng xa ke we nö

��

Second World War & Lt.Col. aGU dI

môç. Dvgá mâxá wðngzâ tiqgógó vmân ra nô, môçni, xè lðm dðnxè we xaqrä tiqgógósñng xatnë nô bêy wâë we çe” wae. Dvhôyðng kånç xaqrä tiqpå nö, dupåá, sapya mâvl má? wa röntne. Ngâç gö nâ xaqrä tiqpåç, sapya nö pâ låwaëni! vlbóngâ. “Ngâ måpvngpå nö xaqhërç gvzâ vhër käë nô, tvnänä xèe. Ângla xèvm kvt kånç nö dvtut mâdá, ângcômmå gö gvzâ yërdvrre. Wervt âng gêngtaq matlðm rönt we çe,” wae. Wervgaq vl we vnvm vcvng Nagaqrè nö Hukaung rvgaq vl we Vpuqrè dö gênggwá bålaq gö xvlá dñngwa gwaxèe. Kâ xôn we gö ângmaq nö Vpuqrè çdñng wae. Pâ tiqpñn gö vxáy we mâvl. Vxáylëng nö, ângmaq wa çvm dvgvp, ângmaq Nagaq kâ xônlëng nñng xèvm gósñng côm vdëng rvgaq pórrö löpmëlëng wa çe.

Mvdñm Commanderpåç dåni dè lðm tvrâ kadðngte vrím má? Årötnë wa rvt röntnënông nö, kadö årötnënè gö, “Mvxáè” dvcóng wae. Wekâ nö vtvng kâ çe. ( Åxáënè gö mvxángë åwalëng nö vdue. Mvzân rvtôtaq nö xángëe åwa kvt kånç nö vdå wa vdå xvwáxè we wa çe, wvng dvdvmmëe.) Ângmaq wa we nö, tiq ni dç tvrâ nö tiq farlong dðngte vríme, wae. Vrá, 12 nari dðngte dç tvrâ nö 12 ming vríme, wae. Mvmeså åröntlíngë kvt nö, vbè rvmágëng dðngte wa vrím na çe, wae.

Xamîngrèç Nagaq pñn nö bålaq xvrôm mâdá vbung vl dö wa Gvlárè (Indians) ç xônë rvt lánëe. Dikdè alë we mvrèngtaq tiqyaq yöpmè nô weyðngö rations titbóxâ. Rations rè nö Dakota nñng Hudson NBLrè kånç dvjáë we çe. Rationrè vwalxèdángç, Chindwin, Dvnây Siangling Khamti mvrèng vtè dvgoqyðngyðng rapxèvtxâ. Tèwâng Nñmlömppataq tiqyaq yöpmè nô, Hongpayðng tuqráxâ. Weyðng kånç gö diráxâ nô, mvrèng tiqyðng dvtuqxèvtxâ. Bîm rçë we gômrang go mvjër nö xèbóè rvt ângmaq xamîngpåláè nô xóngtôngrètaq bîmrè dvsaqë nô dvpoqëe. Wedö wâëlëng nö rç mvdángè rvt, ngñnxârè wörsñng mvtuq lðm dvpvt çe. Wedö dvpoqë dvgvp xamîng du 1st. Lt. tiqpå nö vtxè mâmö rvt, síngxè xvtxèbóè. Ângsñng löpmèdángç rá bíngráxâ.

Hongpa kånç nö Urutè sñnlêngxâ nô Sengmawyðng tuqlêngxâ. Weyðngö Japrèç nâkvp dáè rvt gvsatnèe. Kamaingsñng dè lðm Namdin dândènlëng gö Japrèç dvpoqë nô xvtèndárâ. Sengmaw kånç tiqkvt yöntxâè nô, Gwikaq (Vgitè) wayðng rá tuqdaqxâ. Weyðngö Mohnyin kånç Japrèç dvzðratnâ we vsñng gönyu vbèpå tvpbóxâ. Vnçpå nö Mån mvdông çe. Wádö vnçpå nö Vpuqsåpånç çe. Ângmaqyðng Rifles vnç cöm vbáe. Rifles lvng we Vpuqpånç nö nöngmaq Vpuq kâ xônèlëng tábóâ kvt kånç wör hángxè nö tiqdvxaqç nöngmaqyðngsñng dèráè. “Måwvpxâniä! Vpuqså çxâe,” wae.

Månpånç nö mvrèngsñng zðngxè nô nô aqe. Yaqdôngç vkapmè ke, tiqpå nö lodaqè, wádö Mån tiqpå nö xini nô aq nô mvrèngö vlle. Tvpbóxâ we Månpå- sñng xamîngpåláç, ângç lángë we dñnggíngtaq zðngxè pñnsñng,

lîámëe. Rvzè mvsêng tuqlêngxânè nö, vtè mâyö da rvt, aq xvla we tèwâng xânlëng tuqhöq wâè nô dèèe. Nagaq mvrèng vl we Dvnaytèyðng tuqdaqxâ. Wexvnvng xvngbe nö Nagaqrè wa vl rvgaq çdárè. Mèwâ sèlså tiqmaq nö Japrè gëng weê vtxè nô Indiakaq mvläxè dö, wervgaqtaq ðldñng wae. Wervgaq nö Japrèç mvhöqë, Weyðng kånç dèdaqxâ kvt, Lalum Nok wa we Nagaq mvrèngyðng tuqdaqxâ. Ngâ nö ângmaq Nagaqrè nñng British dvhôtaq kâ tvlçngxí lå vpongðmmâ. Wervgaq vl we vnvm vcvng Nagaqrè xvngbeç Vpuq kâ nö vnç vxôm pñn xádárâ. Låga kâ, Kaqkí kâ, Tèngnay kârè xón xáëe. Xaqrärè nö kâ xônlong kvt, Vpuq çdñng wae. Nagaq xaqräpåla dèráè nô, dupåä, svmaräsñng vm dór dvzárèni má? wae. Çwe, Japrè dö svmaräsñng dvxá dvlá måwânôngni, wa ráè.

Wedvgvp Japrè tiqmaq nö pvngtut vl Nagaqrèsñng Jap sèlsårèç ângmaq Nagaq svmaräsñng nènâ rvsç dvxá dvrä vråë we ç rvt xôn we çe. Ngâç gö laqdórë vlbóngâ. Wexáng nö kadö çnè gö, Dikdi wayðnghöq dç râe. Nagaq lvngârärèç dvrårè rç lðm dvpvt xoqbóxâ. Wireless svdik ripå Nagaq vxaqpå nö tón tiqlangç, tvrâtaq, tvrapvng xulënô, vtçxèe. Pâ dö caámç, vllënông nö, “Ngâë gani xvmðngbóngâ, kayðng vjáámè má? wa lángë we çe,” wae. Ngâç nö dåni yömp lðm zâng mâtuq mvdaq, bëbë åwáxè, tón yömp lðm zâmç gani zç lðm çe, wa vlbóngâ kvt wa, hå! wa nô die.

Dikdi mvrèngyðng tuqbóxâ nô ângmaq vzñng dvrårè rçërè tvle lðm, Dikdi Nagaqrèsñng tvle lðm xoqbóxâ. Wedö xoq lðm wâè ke, mvrèngsårè xvngbe nö zómwâng língdîngrèsñng saq vmvng vtxè nô máxèámè. Ganiya, gani gut nö mvca we xaqrärè tiqmaq wa tuqráè. Nöngmaqç gö xaqrärèsñng dvxá zaè nô, “Nâmaq mvrèngö gvcângrä mâvl má? Gvcângrä lå dåzðrrvtnông!” vlbóngâ. Ângmaq wawa vrîng we, ângmaq Nagaq kâç vrîng rvt, ngâç tá mvxángë. Çwe, “Vpuq kâç, gani mvaq we gvcângrä nö kaqlèç za nô, akvt ângxðr wa zómapmè. Çwe, nënggwôn bvttut mâvl rvt dvrå rç mvlínë. Wervt nöngmaq lvngâ wa dè ráxâ,” wae. Vrá, ngâç rá, “Nâmaq Nagaqrè nö gani mvaq vsñng mâvl má?” vllëe. “Xvnvng vlrèç xåmunè rvt, xvngbebe aqè we dvcóng çxâe, wae. Mvaq we lvngârä nö tiqgó dvrvt gö mâvl, rá wa,” Vpuq kâç xônne. A! yadö nö rvtô dvbä çe, wvng nô bëbë dvrå rç lðm dågóxènông vllëdángç, ngâ vlzângsñng vtðngrángâ.

Weniç Lalum Nok, Dikdi Nagaq mvrèngrè leráxâ. Dvrå ri we Nagaqpåla nñng tiqdö vrîngè, yömp râ dayðng tiqdö yöpmè, kâ dvmânè taqsêrç ðmpâ tiqdö ámèe. Ngñnxârèsñng gö sa vnáè dðngte ângmaq gö kâ xón byoe. Ngâç gö xvrångë taqsêrç, “Nâmaq Nagaqrè nö vsñng xa kee, wa we nô jôngjóng çe má? Dåyaq nöngmaqsñng gö åkevtxâ má? Mâxáä!” vlbóngâ. Ângmaqç gö ngâ dvzènne wa xáëe. Nöngmaq yarvgaq Nagaq pñn nö vsñng xa mvkäè. Sangbang Nñmlömppa vlrè lå vsñng xa kee. Jôngjóng vsñng xa ke we nö

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓWervgaq vl we Månrè nö xanaq dñng wa rvt, ne nñng xâ gwèng we

wa yðngxèe. Ângmaq gö Hukawng Nagaqrè dö xôndae. “Japrè nö svma vzñng röntne, mådåzarrë kvt kånç nö xvtne,” wa xônne. Månmêng mvdñm Myitkyina, Bhamo rvgaqhöq Japrè vpvngámè wa rvt, Mån mêng rvwå tutkaq mvdibóxâ. Nöngmaq Platoonrè nö Nawngmi kånç Warazömpkaq di we NBL saè we mvzçkäbóxâ rvt, hçç Warazömpsñng dèlêngxâ. Mvzân rvt, kukaq yakaq, bvtnè bvttðng vtçxâè rvt, låga rörè vmân lðm (confusion bôn lðm) dö câe. Wervt, xvla wa röxè lðm wâè.

Warazömp kånç Pen NBL taq Syriam wa we Indialapsñng dåtuqbóxâ.(Ya èdung nö India mênglaptaq narxè dåzárè rvtô çe. Tvnä tiqnóng wâ lðm dðngte narxâè rvtô çe.) Nöngmaq Mån mênglap kånç çxâ we Platoonrè nö rvgaq dvrönt ç we, Hushiara Pur wayðng dåkômbóxâ. Akvt nöngmaq tuqðmxâyðng nö (India nñng W. Pakistanë) xënç mêngë rvgaq dvrönt (boundary line) çe. Nöngmaq Mån mêng kånç çxârèsñng yðngxí du nö Mackey alëpå çe. 2nd Battalion Burma Rifles (Burrits) wa tiqdö dåkômbóxâ. “Burrifs” wa kâ nö ângmaq xamîngrèç tö we çe. Lvjöm nö “Burma Rifles,” Burrifles wa ângdong tóë we çe. Weyðngö 1944-45 höq âlèe. Nöngmaq Mån mêng kånç çxârè nö Tarpaolim côm tiqcômtaq ågâlèe. Weyðng ângxvlá ñlbóxâ måpvng, Mån mêngkaq vtðng râe, wa rvt vtðng lðm tvlí dvgóxâèe. Vdåtaq vdu we rankrè, bñnlèrè dvpvtxâè nô traning wáxâèe.

1945 nóng January xvlátaq bíngráxâ nö February xvlá ya vnç xvlá dömp tvrâ dèèe. NBL kånç dvjádaqë we rations wa saámè nô dç mvnxâèe. Xvnvng xamîng sèlsårètaq (Goya) wa we sèlsårè gö vbáe. Xanaq Negvrurè gö vbáe. Sômla (movie) dimrè gö vbáe. Yakvt dèmë tiqlvngsåç línxè dö dèmë pñn camerarè gö vbáe. Negvru sèlsåpåla nö gêng mñrxñm naqnè gö, nönt laqyâ nö mvnaq, mðnge. Mån mêngsñng dè lðm NBL tvlí çámè ke, vsñng gvzâ luqbóè, dç mvrâámè wa message dvtuqatnâ. Wekvt puqwá vdëngö zðngxè we nñmbông vna vmvng padö xân waså dómxâèe. Webaq nöngmaq mvdë nö mvdèbóxâ.

1947 nóngtaq Mr. Ghandi nö Britishrè kånç India mêng Xvnglut lín lðm vtvngxaq dvzaqxè dvgvp çe. Wervt ângsñng nö tung gö xvríngbóâ. Indiayðng gö Xamîngrèsñng vtî gvsvt we INA mvdë gö vlle. Werè nö Assam rvgaqhöq vl we çe. Xvnglut línë weê, Mr. Ghandisñng nö xvtbóâ. Wekvt kånç W. Pakistan nö rðlxèbóè. 1946 nóng August xvlá kånç nö Mån mêngkaq vtðnglðm vmçng vrá tuqdaqè. Lahore kånç Culcultahöq Mitá zínxâèe. Tèsangpê dvrîhöq åxáè nö Sangpêç Rangoonsñng tuqráxâ. Tuqè weê câng Men mêng xvngbe dvpvt Yenan Datsi citnë zângyðng dåtuqbóxâ. Japrè nñng vxatnè we Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) nö zèmmámè. Çwe, yawngzîng dvbong (Colours dvbong), gvzâ lå luqámè. Månrè vdëngtaq gö Vlânnè (Red Flags), Vlânpyî

“What is this?” alë nô rötnëe. Månpåç gö English kâ nö tiqhvn xáë pâ çe; “Rice” vmsit çe alëe. Ângë rômnvngpå gö ngam wa tuqdaqè rvt, wepå gö graqwa tapmèe. Xënçpåsñng sömriç ådîngë wa rvt, “Vmçng vl dö dëngxè we çe,” vllë nô dëngëe. Mvrâ ådëngxâ, wa pâ gö mâzvtxè. Nvpxáng gádaqè ke, nôç tvruxèappå nö, “Svyagyç, ngâsñng kadvgvp xvt lðm åwânônge,” wa nesè vyóë nô rötxèe. Ngâç rá “Månöntxèni, kadvgvp gö nâsñng nö måxvtlong” vllëe. Wemvrèng kånç gö wñnzè xinvt mvme cöm tvp línbóxâ.

Wedángç Indaw Língdîng alë we tiqyðng tuqráxâ. Weyðng tiqkvt narxâè nô, ration beámè rvt titnámèe. Light plane tiqcômç Månpånçsñng nö xamîng du vnçpå nñng Warazömpkaq xábóâ. Akvt Major U Byit Tu nö wedvgvp Sgt çe. Japrè gvsatnè dvgvp ângsñng gö wör svmaq kvlaqbóâ rvt, Indialap sèríngsñng dèámè. Wedvgvp, Aungsan nñng Japrè tiqdö wáxè rvt, Mån tiqmaq tapmë nô Bhramaputra rvmå xvnvng tiqyðng gâlëe. Sgt U Byit Tuç gö werèsñng vhómë ke, tiqtung kånç, “Svyagyçç, kadvgvp gö måxvtlong” åvllvpmâlëng dèng dárè, wa nôwívp Månpåç, Sgt U Byit Tuyðng xónxèe, wa U Byit Tu tuqráè kvt dåtánge. Weyðng kånç Nawngmi wa we tiqpasñng läxè- vtxâ ke, Vpuq mvrèng Lvmáy mvrèngyðng tuqráxâ. Weyðng nö Vpuqrè wa ç we, Lvbya, Lvmay, Paqgo, Udirè vl dae. Udi, Ugâ rvzèzè yöntxèdaq kå, “Myen Gvdawng” alë zâng tuqdaqxâ. Weyðng nö Udi xvrepåç vkðmxè we Mån mvgðm 60 på vzvtyângâyðng ç rvt, “Mån vtuqdang” wa tóë we çe, wae. Nöngmaq xini mvtuqè vzñng kånç Nawngmi bataq nö Airfield tiqlëng gö wádðngapmâ.

India kånç vtðngráxâ baq, nñmlat tiq Japrè nñng nö Langkayyðng gvsatnèe. Nawngmihöq nö ngñnxârè mâhómbóxâ. Nawngmi vle ráxâ weê wervgaq tuqap we Japrè nñng vxatnèe. Nenda tè xvnvng xvngbe gö gvsvt dðngbóxâ. Wervgaq gvsatnè ke, xamîng sèlså 5 på gö xèbóè. Wervgaq vlrè nö Sam, Gadí Månpñnrè wa çe. Sgt. U Byit Tusñng kvlaqë baq çe. Gvsatnè dvgvp Japrè kånç xè we tä luqe. Mvxèrè nö nâjër, ngâjë zómwâng xarè dö vtxèbóè. Jap 6 på nö surrender wáxèe. Tiqmaq nö Jap mvdông môç. Japkaq wáxè we Månrè çe. Wedvgvp Aungsan nñng Japrè nö tiqdö wáxè dvgvp, Aungsan mvdëç nö Burma Independent Army (BIA) wa poqxè nô, Britishpåsñng gvsatnëe. Mån mêngtaq BIA mvdë nö tvnä 5,000- 10,000 vl dvgvp çe. Månrè kånç gö tiqmaq nö British lapkaq wáxèe. Britishkaq vl we Mån durè gö gvzâ vlle. Wedvgvp India vsñngrè tiqmaq gö Xvnglut dvpvt dvzaqxè nô, India, Singapore, Malay rvgaq vl we India pñnrè tiqmaq nö (INA) poqxè nö Japrèç training zç dvzðrxèe.

Nöngmaq Platoonrè nö hç tvrârâ Railway tvrâ xvnvng Nanoyhöq dç bóxâdángç, Padip bôm, Gawkgwçhöq NBL baqrayðng tuqvtxâ nô NBL ç natëdáèe. Nawngmiyðng rá dåjáráxâ nô wervgaqö xini gvsvt râ má? wâè we Japrè nö ran gö mvwâbóè.

��

Second World War & Lt.Col. aGU dIWervgaq vl we Månrè nö xanaq dñng wa rvt, ne nñng xâ gwèng we

wa yðngxèe. Ângmaq gö Hukawng Nagaqrè dö xôndae. “Japrè nö svma vzñng röntne, mådåzarrë kvt kånç nö xvtne,” wa xônne. Månmêng mvdñm Myitkyina, Bhamo rvgaqhöq Japrè vpvngámè wa rvt, Mån mêng rvwå tutkaq mvdibóxâ. Nöngmaq Platoonrè nö Nawngmi kånç Warazömpkaq di we NBL saè we mvzçkäbóxâ rvt, hçç Warazömpsñng dèlêngxâ. Mvzân rvt, kukaq yakaq, bvtnè bvttðng vtçxâè rvt, låga rörè vmân lðm (confusion bôn lðm) dö câe. Wervt, xvla wa röxè lðm wâè.

Warazömp kånç Pen NBL taq Syriam wa we Indialapsñng dåtuqbóxâ.(Ya èdung nö India mênglaptaq narxè dåzárè rvtô çe. Tvnä tiqnóng wâ lðm dðngte narxâè rvtô çe.) Nöngmaq Mån mênglap kånç çxâ we Platoonrè nö rvgaq dvrönt ç we, Hushiara Pur wayðng dåkômbóxâ. Akvt nöngmaq tuqðmxâyðng nö (India nñng W. Pakistanë) xënç mêngë rvgaq dvrönt (boundary line) çe. Nöngmaq Mån mêng kånç çxârèsñng yðngxí du nö Mackey alëpå çe. 2nd Battalion Burma Rifles (Burrits) wa tiqdö dåkômbóxâ. “Burrifs” wa kâ nö ângmaq xamîngrèç tö we çe. Lvjöm nö “Burma Rifles,” Burrifles wa ângdong tóë we çe. Weyðngö 1944-45 höq âlèe. Nöngmaq Mån mêng kånç çxârè nö Tarpaolim côm tiqcômtaq ågâlèe. Weyðng ângxvlá ñlbóxâ måpvng, Mån mêngkaq vtðng râe, wa rvt vtðng lðm tvlí dvgóxâèe. Vdåtaq vdu we rankrè, bñnlèrè dvpvtxâè nô traning wáxâèe.

1945 nóng January xvlátaq bíngráxâ nö February xvlá ya vnç xvlá dömp tvrâ dèèe. NBL kånç dvjádaqë we rations wa saámè nô dç mvnxâèe. Xvnvng xamîng sèlsårètaq (Goya) wa we sèlsårè gö vbáe. Xanaq Negvrurè gö vbáe. Sômla (movie) dimrè gö vbáe. Yakvt dèmë tiqlvngsåç línxè dö dèmë pñn camerarè gö vbáe. Negvru sèlsåpåla nö gêng mñrxñm naqnè gö, nönt laqyâ nö mvnaq, mðnge. Mån mêngsñng dè lðm NBL tvlí çámè ke, vsñng gvzâ luqbóè, dç mvrâámè wa message dvtuqatnâ. Wekvt puqwá vdëngö zðngxè we nñmbông vna vmvng padö xân waså dómxâèe. Webaq nöngmaq mvdë nö mvdèbóxâ.

1947 nóngtaq Mr. Ghandi nö Britishrè kånç India mêng Xvnglut lín lðm vtvngxaq dvzaqxè dvgvp çe. Wervt ângsñng nö tung gö xvríngbóâ. Indiayðng gö Xamîngrèsñng vtî gvsvt we INA mvdë gö vlle. Werè nö Assam rvgaqhöq vl we çe. Xvnglut línë weê, Mr. Ghandisñng nö xvtbóâ. Wekvt kånç W. Pakistan nö rðlxèbóè. 1946 nóng August xvlá kånç nö Mån mêngkaq vtðnglðm vmçng vrá tuqdaqè. Lahore kånç Culcultahöq Mitá zínxâèe. Tèsangpê dvrîhöq åxáè nö Sangpêç Rangoonsñng tuqráxâ. Tuqè weê câng Men mêng xvngbe dvpvt Yenan Datsi citnë zângyðng dåtuqbóxâ. Japrè nñng vxatnè we Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) nö zèmmámè. Çwe, yawngzîng dvbong (Colours dvbong), gvzâ lå luqámè. Månrè vdëngtaq gö Vlânnè (Red Flags), Vlânpyî

“What is this?” alë nô rötnëe. Månpåç gö English kâ nö tiqhvn xáë pâ çe; “Rice” vmsit çe alëe. Ângë rômnvngpå gö ngam wa tuqdaqè rvt, wepå gö graqwa tapmèe. Xënçpåsñng sömriç ådîngë wa rvt, “Vmçng vl dö dëngxè we çe,” vllë nô dëngëe. Mvrâ ådëngxâ, wa pâ gö mâzvtxè. Nvpxáng gádaqè ke, nôç tvruxèappå nö, “Svyagyç, ngâsñng kadvgvp xvt lðm åwânônge,” wa nesè vyóë nô rötxèe. Ngâç rá “Månöntxèni, kadvgvp gö nâsñng nö måxvtlong” vllëe. Wemvrèng kånç gö wñnzè xinvt mvme cöm tvp línbóxâ.

Wedángç Indaw Língdîng alë we tiqyðng tuqráxâ. Weyðng tiqkvt narxâè nô, ration beámè rvt titnámèe. Light plane tiqcômç Månpånçsñng nö xamîng du vnçpå nñng Warazömpkaq xábóâ. Akvt Major U Byit Tu nö wedvgvp Sgt çe. Japrè gvsatnè dvgvp ângsñng gö wör svmaq kvlaqbóâ rvt, Indialap sèríngsñng dèámè. Wedvgvp, Aungsan nñng Japrè tiqdö wáxè rvt, Mån tiqmaq tapmë nô Bhramaputra rvmå xvnvng tiqyðng gâlëe. Sgt U Byit Tuç gö werèsñng vhómë ke, tiqtung kånç, “Svyagyçç, kadvgvp gö måxvtlong” åvllvpmâlëng dèng dárè, wa nôwívp Månpåç, Sgt U Byit Tuyðng xónxèe, wa U Byit Tu tuqráè kvt dåtánge. Weyðng kånç Nawngmi wa we tiqpasñng läxè- vtxâ ke, Vpuq mvrèng Lvmáy mvrèngyðng tuqráxâ. Weyðng nö Vpuqrè wa ç we, Lvbya, Lvmay, Paqgo, Udirè vl dae. Udi, Ugâ rvzèzè yöntxèdaq kå, “Myen Gvdawng” alë zâng tuqdaqxâ. Weyðng nö Udi xvrepåç vkðmxè we Mån mvgðm 60 på vzvtyângâyðng ç rvt, “Mån vtuqdang” wa tóë we çe, wae. Nöngmaq xini mvtuqè vzñng kånç Nawngmi bataq nö Airfield tiqlëng gö wádðngapmâ.

India kånç vtðngráxâ baq, nñmlat tiq Japrè nñng nö Langkayyðng gvsatnèe. Nawngmihöq nö ngñnxârè mâhómbóxâ. Nawngmi vle ráxâ weê wervgaq tuqap we Japrè nñng vxatnèe. Nenda tè xvnvng xvngbe gö gvsvt dðngbóxâ. Wervgaq gvsatnè ke, xamîng sèlså 5 på gö xèbóè. Wervgaq vlrè nö Sam, Gadí Månpñnrè wa çe. Sgt. U Byit Tusñng kvlaqë baq çe. Gvsatnè dvgvp Japrè kånç xè we tä luqe. Mvxèrè nö nâjër, ngâjë zómwâng xarè dö vtxèbóè. Jap 6 på nö surrender wáxèe. Tiqmaq nö Jap mvdông môç. Japkaq wáxè we Månrè çe. Wedvgvp Aungsan nñng Japrè nö tiqdö wáxè dvgvp, Aungsan mvdëç nö Burma Independent Army (BIA) wa poqxè nô, Britishpåsñng gvsatnëe. Mån mêngtaq BIA mvdë nö tvnä 5,000- 10,000 vl dvgvp çe. Månrè kånç gö tiqmaq nö British lapkaq wáxèe. Britishkaq vl we Mån durè gö gvzâ vlle. Wedvgvp India vsñngrè tiqmaq gö Xvnglut dvpvt dvzaqxè nô, India, Singapore, Malay rvgaq vl we India pñnrè tiqmaq nö (INA) poqxè nö Japrèç training zç dvzðrxèe.

Nöngmaq Platoonrè nö hç tvrârâ Railway tvrâ xvnvng Nanoyhöq dç bóxâdángç, Padip bôm, Gawkgwçhöq NBL baqrayðng tuqvtxâ nô NBL ç natëdáèe. Nawngmiyðng rá dåjáráxâ nô wervgaqö xini gvsvt râ má? wâè we Japrè nö ran gö mvwâbóè.

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓW. Pakistan nö xvngbe Moslem mêng çe. Britishpåç tiq mêng ku öpmënè gö, noqngôm tvrâ mâbêng rvt ângmaq vdëngtaq mârðm we ñldárè. Mån mêngtaq vl dvgvp, Mån vsñngrè wa we nö nâyârè nö gômsîng tä línxèe. Döngman dö åwarèç gômsîng sðmwa lá línxèe, vyâyñng we, yalëng nö laqyâ mvgðm pñn çe, wa dvdvmyñngâ.

Vrá, Gvlá mêng tokrángânông nö, jôngjóng Gvlá pñn gö vyâ we vsñngrè luqdárè. Pâlvpsåhöq vyâ nô nvmmvm we luqe. Vyá dvsè ç má? wa gö dvdángxônge. Ângmaqë laqyâ ç pâ çe, wa gö dvdvmmëe. “Siam vsñngrèç Gvlá nñng bôtä åyñngbóënè nö, Gvlá vzñng åxatnë, bôtägo mñng nö xålângë,” wa kâ tángyñngâ, jôngjóng dèngdárè, wâ lðm dö cae. Tiqpñn nö, “Ngâ Men mêng kånç Hindu óngâe, åalonè nö Indialap vl we Hindurè gö xvlá wa vtoe. Moslem óngâe, åalënè gö, wekaq vl Moslemrèç rá xvlá wa vtoe. Kadö xón gö mâxvla dö lå çe.

Mån mêngtaq vl we Miwa, Sam, Kayin, Kayah, Lahu, Akha, Jingpoq, Mvrî (Longwo), Lachit nñng Rëwângrè xvngbebeç Gvlá nñng Mån laqyâ mvgðmsñng nö mvxîngè. Tiqmaq welëng laqyâ mvgðmrè, lasvnxènè gö, Gvray noqbóxâ rvt lângbóxâ. Mvdñmyðng xônnë we vsñng dvsè xvngbebe Kristukaq mvnoqxè bân kånç vkó vyá wa we laqyâ nö mvxîngèrè dvcóng çxâe. Yarè nö Gvlá mêngö vl dvgvp, ngâ neçni yñngyñngâ rvt xônnë we çe.

India mêngtaq Hindu noqrè luqe. Pakistan nö Moslem noqrè luqe. Punjab mêngtaq Punjabrè luqe. Bengal mêngtaq nö Bengalirè luqe. Yarè åyângë dvgvp gêng mñrxñm nö tiqpñn dvsè dö ç we, ângmaq vdëngtaq vwállvm we gvzâ vlle. Noqngôm tvrâ mâbêng, gênggwá gö mâbêng. Dvdvm we nönt laqyâ gö mâbêng. Sèldaptaq nö vmçng (order) ç rvt tiqdö bñnlè wá xvla dö cae. Çwe, ðm lðm aq lðm yömp lðm rvgaqtaq nö gvzâ vxáydárè. Çnègö, Britishpåç öpmë weç rvt, ângmaq gö wedöni tiqdö vlle.

Gvlá mêng nö vdðm ç rvt, tèwâng gvzâ mvluq. Wervt kayðng mâyðng tètung cuqëe. Tètung kånç nëngwâç tè xðl dvzárëe. Wedö wâë nô rvmá sín wâvmme. Bîrè vnçlëng tamvtí tiqdö dvseë nô, lëze dvceq mvdñm hapmë- dángç, bîrènçlëngsñng dvrårè zángë nô cômsñng toxèe.

Mitá tvrâ nö gvzâ yvngdárè. Pakistan rvgaq dvrönt kånç Assam mênghöq mitá tvrâ wâyângâ. Mitá bíngdaq baq vrñm gvzâ vkiq dö wâë nö dvbíngëe. Narxèdaq dvgvp gö wedöni gvzâ táxè dö dvkiqëe. Station rvgaqtaq Mitá narlíngë kvt, mvdñmyðng xônbóngâ dö, vdå gwèn nâdá kvt kånç nö vdå gwèntaq nëngwâ nongrè taámè nô wvnxâèe. Gwèn månâdá kvt kånç vba gwèntaq zi nô nvmmae. Mitá nö tiq naritaq 60 ming ram dvjángë nö kángëe. Gvlâ mêng tvrâ nö yayðng narrëe.

[Låga yabukngç nö ngâ nñng tiqdö gvsvtyñngxâ we, British, American, Gurkha sèldurè nñng sèlsårè, Wunpawng, sèldurè nñng sèlsårèsñng dvdvm mvröntnë taqsêrç vrungëe. Täwa nö, sèlwângyðng xèyângè we sèldîrè, sèlsårè

(White Flags)rè nö, Mvzân måç ngñmrá dvrårè vtôl we dvbong dvmyaqrè luq mvnxèe. Thonegwa, Khayan, Dunte gîrhöm nö dvbong dvmyaqrè wa dñn çámè rvt, wekaq gvsvt nô lîng lðm dvpvt dåzárèe.

1947 nóngtaq Prome (Pyimyoq)sñng nâsçlbóxâ. Weyðng kånç Mvliq Nñmlömppa xvnvng, Thayet (Dvyet) Aunglân, Bassein, Myaungmyaq gîrhöm vl dvbongrè gvsvt nñng rá dåzárèe. 1947 nóng December xvlátaq gö KTM Mèwa dvbong tuqe wa nö werè gvsvt dåzárèe. 1946 January xvlá kånç Mån mêng vl daprè nñng British, Gurkha, African Asian dap kadö vl lðm vwálbóâ. Dap tiqmaq nö vdå mêngsñng xini mvlo. No. 12th dap nö Rangoon HQ Burma Command wa zðngbóâ. HQ South Burma Area, HQ North Burma area nö Maymyoyðng, Hill Battalions rè nö North-East Mandalayyðng, Flagstaff House nñng GOC –n-C’s nö Rangoon University xvnvng, Victoria Lake nñng dvgá dö 9 HQ officers Messesrè nö Judson College Chapelyðng vl lðm vwálbóâ rvtô çe. Måpvng wa Pegu Clublëng nö ângmaq xamîngdurèë Messes Club wâëe.

Imperial Trooprè wa tvnä 200,000 gó dðngte Månmêngö vlle. Indiayðng vlrè mâbá. Surrender wáxè we Japrè nö 70,000 JSP vlle. Tung vdëngtaq ríngënè gö, ângmaq Japrè gö Officers gvzâ vl rvt svre dvkäe. Surrender mvwáxè we Japrè zómwâng mvrèng vtðr rvgaq xini tiqmaq vlle. 82 Division kånç East Africa Brigade tiqlëng gö vlle. Independent Lushai Brigade kånç gö vlle. Dvgá nö Nöngmaq Mån mêng kånç Karen, Kayah, Mon, Sam, Chin, Kachinrè, Gurkharè Mvzântaq kånç ngðmxâèrè âlèe.

GvláMêngÂlèDvgvpÇtvrâ Gvlá mêng âlè dvgvp ç tvrâ gvzâ xôn lðm vlle. Çwe, mvzân rvtô ç rvt

mvzöng mâjêr. Tiqmaq wa ângdong xônnëe. Wedvgvp nö Menmêng xvngbe Putao kånç lây dö, Japrè wör vdëngtaq vjáámè. Kadö wa Mån mêngsñng vtðng lðm wa dvdvmmëe. Pâwálðm wanè, vdå côm vsñngrè kadö ca má? wa gvzâ nöntxèe.

Gvlá mêngtaq nö noqngôm tvrâ gvzâ luqdárè. Tä vtvng Noqngôm vtêng nö Hindu nñng Moslem çaëe. Hindu noqngôm rvgaq åtuqvmnè nö, dvgá wðngzârèsñng nö tiqpñn dvdutne. Ladðng, aqtè åröntnvmnè gö, vba gwèntaq zie. Wedángç mârvdaë gwördñng wâëe. Vba gwèn mâvl kvt kånç nö, åröntgó wör vnçpapa vdå nënggömpkaq taxèdñng, mvdñm kånç vtè tímadaqe. Hindu noq we Gvlárèç poqë pâlvp sing nö xânxärre.

Moslem (Muslèm) noqrèsñng Musalemanrè wa tóëe. Yadö sèldapyðng âlè ke, svnxâè kârè nö Roman kâ, Urdu kâ, Gurkha kâ, Gvlá kârè çe. Gvzâ luq rvt xvngbe nö svn mâjêr. Moslem noqngôm tvrâ noqrè nö E. Pakistankaq tä luqe.

��

Second World War & Lt.Col. aGU dIW. Pakistan nö xvngbe Moslem mêng çe. Britishpåç tiq mêng ku öpmënè gö, noqngôm tvrâ mâbêng rvt ângmaq vdëngtaq mârðm we ñldárè. Mån mêngtaq vl dvgvp, Mån vsñngrè wa we nö nâyârè nö gômsîng tä línxèe. Döngman dö åwarèç gômsîng sðmwa lá línxèe, vyâyñng we, yalëng nö laqyâ mvgðm pñn çe, wa dvdvmyñngâ.

Vrá, Gvlá mêng tokrángânông nö, jôngjóng Gvlá pñn gö vyâ we vsñngrè luqdárè. Pâlvpsåhöq vyâ nô nvmmvm we luqe. Vyá dvsè ç má? wa gö dvdángxônge. Ângmaqë laqyâ ç pâ çe, wa gö dvdvmmëe. “Siam vsñngrèç Gvlá nñng bôtä åyñngbóënè nö, Gvlá vzñng åxatnë, bôtägo mñng nö xålângë,” wa kâ tángyñngâ, jôngjóng dèngdárè, wâ lðm dö cae. Tiqpñn nö, “Ngâ Men mêng kånç Hindu óngâe, åalonè nö Indialap vl we Hindurè gö xvlá wa vtoe. Moslem óngâe, åalënè gö, wekaq vl Moslemrèç rá xvlá wa vtoe. Kadö xón gö mâxvla dö lå çe.

Mån mêngtaq vl we Miwa, Sam, Kayin, Kayah, Lahu, Akha, Jingpoq, Mvrî (Longwo), Lachit nñng Rëwângrè xvngbebeç Gvlá nñng Mån laqyâ mvgðmsñng nö mvxîngè. Tiqmaq welëng laqyâ mvgðmrè, lasvnxènè gö, Gvray noqbóxâ rvt lângbóxâ. Mvdñmyðng xônnë we vsñng dvsè xvngbebe Kristukaq mvnoqxè bân kånç vkó vyá wa we laqyâ nö mvxîngèrè dvcóng çxâe. Yarè nö Gvlá mêngö vl dvgvp, ngâ neçni yñngyñngâ rvt xônnë we çe.

India mêngtaq Hindu noqrè luqe. Pakistan nö Moslem noqrè luqe. Punjab mêngtaq Punjabrè luqe. Bengal mêngtaq nö Bengalirè luqe. Yarè åyângë dvgvp gêng mñrxñm nö tiqpñn dvsè dö ç we, ângmaq vdëngtaq vwállvm we gvzâ vlle. Noqngôm tvrâ mâbêng, gênggwá gö mâbêng. Dvdvm we nönt laqyâ gö mâbêng. Sèldaptaq nö vmçng (order) ç rvt tiqdö bñnlè wá xvla dö cae. Çwe, ðm lðm aq lðm yömp lðm rvgaqtaq nö gvzâ vxáydárè. Çnègö, Britishpåç öpmë weç rvt, ângmaq gö wedöni tiqdö vlle.

Gvlá mêng nö vdðm ç rvt, tèwâng gvzâ mvluq. Wervt kayðng mâyðng tètung cuqëe. Tètung kånç nëngwâç tè xðl dvzárëe. Wedö wâë nô rvmá sín wâvmme. Bîrè vnçlëng tamvtí tiqdö dvseë nô, lëze dvceq mvdñm hapmë- dángç, bîrènçlëngsñng dvrårè zángë nô cômsñng toxèe.

Mitá tvrâ nö gvzâ yvngdárè. Pakistan rvgaq dvrönt kånç Assam mênghöq mitá tvrâ wâyângâ. Mitá bíngdaq baq vrñm gvzâ vkiq dö wâë nö dvbíngëe. Narxèdaq dvgvp gö wedöni gvzâ táxè dö dvkiqëe. Station rvgaqtaq Mitá narlíngë kvt, mvdñmyðng xônbóngâ dö, vdå gwèn nâdá kvt kånç nö vdå gwèntaq nëngwâ nongrè taámè nô wvnxâèe. Gwèn månâdá kvt kånç vba gwèntaq zi nô nvmmae. Mitá nö tiq naritaq 60 ming ram dvjángë nö kángëe. Gvlâ mêng tvrâ nö yayðng narrëe.

[Låga yabukngç nö ngâ nñng tiqdö gvsvtyñngxâ we, British, American, Gurkha sèldurè nñng sèlsårè, Wunpawng, sèldurè nñng sèlsårèsñng dvdvm mvröntnë taqsêrç vrungëe. Täwa nö, sèlwângyðng xèyângè we sèldîrè, sèlsårè

(White Flags)rè nö, Mvzân måç ngñmrá dvrårè vtôl we dvbong dvmyaqrè luq mvnxèe. Thonegwa, Khayan, Dunte gîrhöm nö dvbong dvmyaqrè wa dñn çámè rvt, wekaq gvsvt nô lîng lðm dvpvt dåzárèe.

1947 nóngtaq Prome (Pyimyoq)sñng nâsçlbóxâ. Weyðng kånç Mvliq Nñmlömppa xvnvng, Thayet (Dvyet) Aunglân, Bassein, Myaungmyaq gîrhöm vl dvbongrè gvsvt nñng rá dåzárèe. 1947 nóng December xvlátaq gö KTM Mèwa dvbong tuqe wa nö werè gvsvt dåzárèe. 1946 January xvlá kånç Mån mêng vl daprè nñng British, Gurkha, African Asian dap kadö vl lðm vwálbóâ. Dap tiqmaq nö vdå mêngsñng xini mvlo. No. 12th dap nö Rangoon HQ Burma Command wa zðngbóâ. HQ South Burma Area, HQ North Burma area nö Maymyoyðng, Hill Battalions rè nö North-East Mandalayyðng, Flagstaff House nñng GOC –n-C’s nö Rangoon University xvnvng, Victoria Lake nñng dvgá dö 9 HQ officers Messesrè nö Judson College Chapelyðng vl lðm vwálbóâ rvtô çe. Måpvng wa Pegu Clublëng nö ângmaq xamîngdurèë Messes Club wâëe.

Imperial Trooprè wa tvnä 200,000 gó dðngte Månmêngö vlle. Indiayðng vlrè mâbá. Surrender wáxè we Japrè nö 70,000 JSP vlle. Tung vdëngtaq ríngënè gö, ângmaq Japrè gö Officers gvzâ vl rvt svre dvkäe. Surrender mvwáxè we Japrè zómwâng mvrèng vtðr rvgaq xini tiqmaq vlle. 82 Division kånç East Africa Brigade tiqlëng gö vlle. Independent Lushai Brigade kånç gö vlle. Dvgá nö Nöngmaq Mån mêng kånç Karen, Kayah, Mon, Sam, Chin, Kachinrè, Gurkharè Mvzântaq kånç ngðmxâèrè âlèe.

GvláMêngÂlèDvgvpÇtvrâ Gvlá mêng âlè dvgvp ç tvrâ gvzâ xôn lðm vlle. Çwe, mvzân rvtô ç rvt

mvzöng mâjêr. Tiqmaq wa ângdong xônnëe. Wedvgvp nö Menmêng xvngbe Putao kånç lây dö, Japrè wör vdëngtaq vjáámè. Kadö wa Mån mêngsñng vtðng lðm wa dvdvmmëe. Pâwálðm wanè, vdå côm vsñngrè kadö ca má? wa gvzâ nöntxèe.

Gvlá mêngtaq nö noqngôm tvrâ gvzâ luqdárè. Tä vtvng Noqngôm vtêng nö Hindu nñng Moslem çaëe. Hindu noqngôm rvgaq åtuqvmnè nö, dvgá wðngzârèsñng nö tiqpñn dvdutne. Ladðng, aqtè åröntnvmnè gö, vba gwèntaq zie. Wedángç mârvdaë gwördñng wâëe. Vba gwèn mâvl kvt kånç nö, åröntgó wör vnçpapa vdå nënggömpkaq taxèdñng, mvdñm kånç vtè tímadaqe. Hindu noq we Gvlárèç poqë pâlvp sing nö xânxärre.

Moslem (Muslèm) noqrèsñng Musalemanrè wa tóëe. Yadö sèldapyðng âlè ke, svnxâè kârè nö Roman kâ, Urdu kâ, Gurkha kâ, Gvlá kârè çe. Gvzâ luq rvt xvngbe nö svn mâjêr. Moslem noqngôm tvrâ noqrè nö E. Pakistankaq tä luqe.

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓCuba: Cuba mêng nö Latin American Spanish kâ xôn we mêng çe.

Mënggângtaq Super Pawör ç we Americanrèsñng, Gestro nñng ângë lamboqrèç, dangpå 12 cömç gvsvt pângë nô lñngdôm nö jëryângè.Gestro ç nö, Spanish kâ xôn we ângmaq vsñngrè xvla mvca vraë, ângmaq xëngrè wáaë nô, vrðm vrá, vzôm vrá rvt, kudö kudö American sèlsårèsñng gvsatnë nô dðngkäyângâ. Måpvng nö Russiarèç dvbvng dvzðrxè nö Communit mêng wa xvzöngyângâ. Wervt Americanrè nö Cuba mêng kånç läxè nô, ângmaq USAsñng loyângè.

Vietnam: Vietnam mêng nö Asia mêngtaqö sñm we tiq mêngså çe. Tèkótut, Tèpvngtut wa nö vwálëe. Dvhôyðng dândèn må tiqlëng wa dvröntne. Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) dvgvp ângmaq mêng nö Frenchrè wörtaq ñlyângè. Mvzân måpvng USrèç dvbvng lðm röntxè rvt, dvbangë we, US sèlsårè mâdu mâbêng we wa rvt, måpvng nö Mënggângtaq Super Pawör ç we, US sèlsårèsñng dvsómyângâ. Vsñng mvluq, nënggwôn mâvl, sèldvrå mvluq we mêngsåç, sèldvrå nñng nënggwôn ðl vtvng Americanrèsñng gvsvt línëlëng nö, sèldvrå, gômsîng nënggwôn, vsñng nënggwôn rvt nö môç. Ângmaq Vietnamrè vrðm vrá nö tiqmëng tiqnönt wáxè rvt dðngyângâ we wa çe. Vietnam mvzântaq, Vietnam vnç mêng dvhôö vl we, dândènlëng bumç vyaybóâ. Wedö çnègö, ngðmxè we dândèn tiqkataq xini vsñng läxè xvla rvt, Vietnam svmarämåla tiqmëng tiqnönt wáxè nô, dândènlëng lñngpvngkaq kånç wörç wa hângë nô, hângbóâ we dândèn mvdñmdñm Vietnam sèlsåpåla di nô, Tènilap vl we US sèlsårèsñng gvsatnëyðng kånç lñngdômmö Vietnamrè jëryângè we çe. Måpvng Russiarèç dvbangë nô, ângmaq Vietnamrè nö tiqmëng tiqnönt wáxèyðng kånç Mënggângtaq Super Pawör Mêngë sèlsårèsñng jëryângè.

MUQHÓMMÅNMÊNG

Dåni nöngmaq âlè we Mån mêng (Union of Burma) wa Xvnglut måpvng tóë mêng gö, Månrè vl we tèpvngtut nö Britishpåç 1826 nóng dvgvp kånç 1948 nónghöq öpmë we vdëngtaq ñlyângè. Shan State nñng Kachin Staterè nö ângmaq Britishrèë Protector Staterè ku gñlyângâ. 1948 nóng January xvlá 4 ni, vxáng nari 4 kånç wa Xvnglut zçyângâ. Mënggâng xvngbesñng, “Muqhóm Xvnglut Mån Mêng (The Union of Burma, Indepentdent Country)” wa dvkangyângâ.

Wedö Xvnglut línxè we gö mâgâsvtxaq línxè we nö môç. Menrèç Britishrèsñng ângdvtñngtñng gvsvtyângâ we çe. (Ângmaq Månrèë mvxól låga bokrè nñng Xamîngrèç vruë we låga bokrè. The Burma War (1824-1826), by

( T h e U n i o n o f B u r m a

nñng xini sínxè we ngâë rômnvng sèldîrè nñng sèlsårè xvngbesñng vtvngxaq dvgîng zóngë nô xvgrauëe. { In memorial, to all British, American, Gurkha officers and soldiers, and Wunpawng (Kachin) officers and soldiers, who fought together with me and Especially, who died on the battle fields, and who still alive, of my friends.}] Låga yabok årönông we vnvm vcvng kagó mâgóç, Gvrayyðng kånç dñnglín línxè we její leqlínnông.

VgíDó

VNÇTUT

Kâpung

Mêng tiqmêngtaq vzíyaq wa nô dvngbóë mvdësñng vtî gvsvt nô dvjá lðm nö mvmeså rvzaqe. Kâxvbêng åxônënè nö, gvzâ rvnaq we riqyóng naqrâng kånç lêng tó lðm nö, kadðngte vtè láng mådaqpå çnè gö, rvzaqe. Tóni måyó kvt kånç vtè láng dvrårè xvngbe kóm râe. Welëng dö tiqdvcá, gvzâ vháng we tvwñn rvzèsñng ngang måyó kvt kånç gö, gêng vhíngç nö ngang mvlínxè. Rvzè nganglðm dvrårè xvngbe kóm râe.

Ladðng vdvngxaq vzíyaq mvdësñng vtî poni måyó kvt kånç rârè xvngbe xini dvgóxè râe. Vsñng nënggwôn, ðm lðm aq lðm (rations), sè mvwñn ângpñn, sèldap nñng sèldvrårè, dvrå të lðm gômrang, lëze, modo, NBL etc.. xvngbeni dvgóxè râe. Sèldaprètaq gö svrawunrè nñng nursesrè gvzâ râe.

Ladðng ângmaqë pawörlëng töl ålínbóënè gö, mêng-ömp xa we mêng mvsa paqzç lânglèrè, dvrá xa we dvrá lânglèrè, business mvdaqrè nñng development ângpñntaq mvdaqrè gvzâ râe. Pâwálðm wani, sèldaprè nö mêngë wáng, wa çe. Mêng ömplðmrè môç. Mêngsñng roqrim garlðmrè wa çe.

Çwe, ngâç tángyñngâ we mêng vnç vxômlëng dðngte nö vdvngxaq vzíyaqsñng vtîë nô jëryângè we vlle. We mêngrè nö Spain, Cuba nñng Vietnam mêngrè çe.

Spain: Spain mêngdân nö koqkámç öpmë mêngdân çe. Mêngdân vzíyaqrèsñng vtíxírèç vtîë dvgvp, General Franco ç nö, koqkðm gö ç rvt, mêngdân vdëngtaq, ângsñng xáërè, xêngxèrè gvzâ luqe. Wervt ângç nö ângë roqxí daprè, Brand Staff daprè nñng tvpwa, möntlðm ângpñn nñng parade wa nô, mêngdân kånç läxèyângè. Welëngë lvjöm nö mêngdânsñng tðn tiqkvt vtðngrâng nö ömp lðm çe, wa we çe. “Kadö çnègö, rvgaqlëng nö töl ålínxâe, çwe, ngâë vkë vkðng (human rights) nñng koqkðm vya nö vkoq målínnông,” wa we lvjöm çe.

��

Second World War & Lt.Col. aGU dICuba: Cuba mêng nö Latin American Spanish kâ xôn we mêng çe.

Mënggângtaq Super Pawör ç we Americanrèsñng, Gestro nñng ângë lamboqrèç, dangpå 12 cömç gvsvt pângë nô lñngdôm nö jëryângè.Gestro ç nö, Spanish kâ xôn we ângmaq vsñngrè xvla mvca vraë, ângmaq xëngrè wáaë nô, vrðm vrá, vzôm vrá rvt, kudö kudö American sèlsårèsñng gvsatnë nô dðngkäyângâ. Måpvng nö Russiarèç dvbvng dvzðrxè nö Communit mêng wa xvzöngyângâ. Wervt Americanrè nö Cuba mêng kånç läxè nô, ângmaq USAsñng loyângè.

Vietnam: Vietnam mêng nö Asia mêngtaqö sñm we tiq mêngså çe. Tèkótut, Tèpvngtut wa nö vwálëe. Dvhôyðng dândèn må tiqlëng wa dvröntne. Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) dvgvp ângmaq mêng nö Frenchrè wörtaq ñlyângè. Mvzân måpvng USrèç dvbvng lðm röntxè rvt, dvbangë we, US sèlsårè mâdu mâbêng we wa rvt, måpvng nö Mënggângtaq Super Pawör ç we, US sèlsårèsñng dvsómyângâ. Vsñng mvluq, nënggwôn mâvl, sèldvrå mvluq we mêngsåç, sèldvrå nñng nënggwôn ðl vtvng Americanrèsñng gvsvt línëlëng nö, sèldvrå, gômsîng nënggwôn, vsñng nënggwôn rvt nö môç. Ângmaq Vietnamrè vrðm vrá nö tiqmëng tiqnönt wáxè rvt dðngyângâ we wa çe. Vietnam mvzântaq, Vietnam vnç mêng dvhôö vl we, dândènlëng bumç vyaybóâ. Wedö çnègö, ngðmxè we dândèn tiqkataq xini vsñng läxè xvla rvt, Vietnam svmarämåla tiqmëng tiqnönt wáxè nô, dândènlëng lñngpvngkaq kånç wörç wa hângë nô, hângbóâ we dândèn mvdñmdñm Vietnam sèlsåpåla di nô, Tènilap vl we US sèlsårèsñng gvsatnëyðng kånç lñngdômmö Vietnamrè jëryângè we çe. Måpvng Russiarèç dvbangë nô, ângmaq Vietnamrè nö tiqmëng tiqnönt wáxèyðng kånç Mënggângtaq Super Pawör Mêngë sèlsårèsñng jëryângè.

MUQHÓMMÅNMÊNG

Dåni nöngmaq âlè we Mån mêng (Union of Burma) wa Xvnglut måpvng tóë mêng gö, Månrè vl we tèpvngtut nö Britishpåç 1826 nóng dvgvp kånç 1948 nónghöq öpmë we vdëngtaq ñlyângè. Shan State nñng Kachin Staterè nö ângmaq Britishrèë Protector Staterè ku gñlyângâ. 1948 nóng January xvlá 4 ni, vxáng nari 4 kånç wa Xvnglut zçyângâ. Mënggâng xvngbesñng, “Muqhóm Xvnglut Mån Mêng (The Union of Burma, Indepentdent Country)” wa dvkangyângâ.

Wedö Xvnglut línxè we gö mâgâsvtxaq línxè we nö môç. Menrèç Britishrèsñng ângdvtñngtñng gvsvtyângâ we çe. (Ângmaq Månrèë mvxól låga bokrè nñng Xamîngrèç vruë we låga bokrè. The Burma War (1824-1826), by

( T h e U n i o n o f B u r m a

nñng xini sínxè we ngâë rômnvng sèldîrè nñng sèlsårè xvngbesñng vtvngxaq dvgîng zóngë nô xvgrauëe. { In memorial, to all British, American, Gurkha officers and soldiers, and Wunpawng (Kachin) officers and soldiers, who fought together with me and Especially, who died on the battle fields, and who still alive, of my friends.}] Låga yabok årönông we vnvm vcvng kagó mâgóç, Gvrayyðng kånç dñnglín línxè we její leqlínnông.

VgíDó

VNÇTUT

Kâpung

Mêng tiqmêngtaq vzíyaq wa nô dvngbóë mvdësñng vtî gvsvt nô dvjá lðm nö mvmeså rvzaqe. Kâxvbêng åxônënè nö, gvzâ rvnaq we riqyóng naqrâng kånç lêng tó lðm nö, kadðngte vtè láng mådaqpå çnè gö, rvzaqe. Tóni måyó kvt kånç vtè láng dvrårè xvngbe kóm râe. Welëng dö tiqdvcá, gvzâ vháng we tvwñn rvzèsñng ngang måyó kvt kånç gö, gêng vhíngç nö ngang mvlínxè. Rvzè nganglðm dvrårè xvngbe kóm râe.

Ladðng vdvngxaq vzíyaq mvdësñng vtî poni måyó kvt kånç rârè xvngbe xini dvgóxè râe. Vsñng nënggwôn, ðm lðm aq lðm (rations), sè mvwñn ângpñn, sèldap nñng sèldvrårè, dvrå të lðm gômrang, lëze, modo, NBL etc.. xvngbeni dvgóxè râe. Sèldaprètaq gö svrawunrè nñng nursesrè gvzâ râe.

Ladðng ângmaqë pawörlëng töl ålínbóënè gö, mêng-ömp xa we mêng mvsa paqzç lânglèrè, dvrá xa we dvrá lânglèrè, business mvdaqrè nñng development ângpñntaq mvdaqrè gvzâ râe. Pâwálðm wani, sèldaprè nö mêngë wáng, wa çe. Mêng ömplðmrè môç. Mêngsñng roqrim garlðmrè wa çe.

Çwe, ngâç tángyñngâ we mêng vnç vxômlëng dðngte nö vdvngxaq vzíyaqsñng vtîë nô jëryângè we vlle. We mêngrè nö Spain, Cuba nñng Vietnam mêngrè çe.

Spain: Spain mêngdân nö koqkámç öpmë mêngdân çe. Mêngdân vzíyaqrèsñng vtíxírèç vtîë dvgvp, General Franco ç nö, koqkðm gö ç rvt, mêngdân vdëngtaq, ângsñng xáërè, xêngxèrè gvzâ luqe. Wervt ângç nö ângë roqxí daprè, Brand Staff daprè nñng tvpwa, möntlðm ângpñn nñng parade wa nô, mêngdân kånç läxèyângè. Welëngë lvjöm nö mêngdânsñng tðn tiqkvt vtðngrâng nö ömp lðm çe, wa we çe. “Kadö çnègö, rvgaqlëng nö töl ålínxâe, çwe, ngâë vkë vkðng (human rights) nñng koqkðm vya nö vkoq målínnông,” wa we lvjöm çe.

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓnö Sinyetha Wunthanu Party poqxè nô mêng mvsa gö wâyângè. Dr. Ba Maw nö 1936-39 nónghöq Prime Minister wáxèyângè we çe.

1940 nóng August xvlá kånç Aungsan nñng âng rñmnvngrè (Thirty Comrades) nö, nga vkwç kwç dvpäxè nô Mèwâ mêng Amoy sönlong dvtuqxè- dángç, November xvlátaq Tokyo tuqyângè. Japan sèldapyðng mvme xvlá training wáxèdángç, Bangkoksñng vrá vtðngráè nô, Burma Independent Army (BIA) wa Bangkokyðng kånç poqxèyângè. Welëng nö Mån mêng vl Britishrèkaq lîng lðm dvpvt poqxè we çe. 1941 nóng kånç nö Takhin mvdërè bunglíngè nô vdëng xvletaq gö, vdâm xvletaq gö, vzíyaqyðng gö Britishpåsñng mvxêngxè we, mêng vsñng vjáng vhaqxèlðmrè kånç kut wâlíngâ. Polik daprèhöq vtî we bñnlè wâyângè we çe. Mänç Mënggâng Mvzân xini mvbôn dvgvp kånç Månrè nö Japanrè nñng tiqdö wáxè nô, Britishpå língdángç, Mån mêng Xvnglut lín lðm dvzaqxèyângè. Mvzân rvtô, 1942- 43 èdungtaq Japanrèç gö Xvnglut zçbóxâ wa Månrèsñng yîmyângâ. Mån mêng pvngtut nö Japan wörtaq vl dvgvp çe. Wedvgvp, Aungsan nö Major-General, Commander of the Burma Defence Army, (Invested with the ‘Order of the Rising Sun’ by Emperor Hirohito in Japan, 1943) wáxè dvzðryângâ.

Wervtôtaq Britishpåç Aungsansñng tvplðmhöq vmçng tukngë nô dvkangyângâ we çe. Pâwálðm wani, Arakan (Rakay) mêngtaq âng gvsvt dvgvp Moslem vgo xölxí tiqpå xvtnayângâ. Mån mêng pvngtut Månrè nö Japanrè nñng vl rvtôtaq, Japanrè nö Britishrè mvdñm pñn vrñmtaq mâxvla we, Månrèç xálíngâ. Wervt ângmaq Månrè vdëngtaq mvyônç Anti-Facist Poeple’s Freedom League (AFPFL) wa poqë nö Japrèsñng Mån mêng kånç lîng lðm wâlíngâ. Månrèç ângmaq Japan sèlsårèë laqyâ mvgðm, gvtömp gvlömp wa we nñng ângmaq Månmålasñng dvxá dvrä wâërètaq nönt mvxôm rvt, Aungsan nñng xölxí vgo mvmepåla nö, ângmaqç mvxëngë we British nñng Americanrèkaq rá wáxèráè. Wedvgvp, Lt. General Briggs, GOC-in C (ALFNE) nö Janaury xvlá 29 nitaq Mingaladon Airporttaq tuq nö, âng vl dvgvp, Aungsansñng General Briggsç vtoyângâ. British nñng Mån tiqdö wáxè nô Japrèsñng gvsvt lðm dvpvt vráyângè we çe. Ângwâ kånç Britishkaq âlè we Non-Burmese durè, sèlsårè, Gurkha daprè nö British, American sèlsårè nñng tiqdö Japsñng gvsatnè rvtô çe. Månlap kånç gö Japan gvsvtlðm Column 5 taq nö Subedar Ba Than, Jemadar Aung Pemaq, Burma Riflestaq vbáe.

1941-45 nóng Mvzân rvtôtaq Mån mêng vdëngö gvsvt we British sèlsårèsñng nö “Vnáyângâ we sèlså” (The Forgetten Army) wahöq tóyângâ. Jôngjóng kagó kadö ca we mvxáxè rvtô çe. Nâruë nô, åxônëlëng nö tá vnvp dö canè gö, jôngjóng vhómxè we nö xón gö mâxvla dðngte ç rvtö çe.

Ngâ Jemadar Vgí Dó gö Mänç Mënggâng Mvzân (WW.II.) gvsvt we wa mvtaq, Indiayðng mvzân rvtôtaq narxâè we tvnä tiq nóng dðngte kånç lây dö, narxè mvlínxè dö, Post-Independent, Post warrè ç we, dvbëng dvmyaqrè gvsvt

Major Snodgrass’s låga bok)taq vbáe. 1826 nóngtaq Nñmlat kvt Britishrè nö Indialap kånç di nô, Anglo-Burman

mvzân bônyângè Vnç nóng måpvng Månrè sóm nö, Nñmlömplap Arakan, Bengal Tègoq nñng Dvnindârè (Tenasserim), Moulmein nñng Siam mêng rvgaq dvrönthöq Britishpå wörtaq vjáyângè.

Vnçkvt wakvt nö, 1852 nóngtaq, Anglo-Burma mvzân rá dvbungë nô, Rangoon, Bassien, Pegu nñng Prome wamârè, Mån mêng pvngtut (Lower Burma) xvngbe wâ lðm dðngte Indialapkaq zç vduyângè. Webaq nö Britishpåç, Lieutenant A. Franse of Royal Engineers mvdë dvzárë nö, Rangoon wamâ cômrè, nñmdöngrè nñng rârè xvngbe ângmaq British mêngdân dö dvsöpmë nô wâyângâ.

Vxômkvt wakvt nö,1853 nóng koqkðm Mindon Min lvpattaq Ava (Ingwaq) nö mënggâng ku Xvnglut vlínxaq Mån mêngdân (The Independent Kingdom of Burma) wa dvkangxè we çe. Rangoon xini myoqdë mvwâë dvgvp, Nñmlat tiq Månrèë Myoqdë Capital wamâ nö Ava çyângè. 1555 nóng vzñngkaq nö, Mandalay nö Sam koqkámè öpmë nö Sam mêngdân ku sunxè we çe. Wemåpvng Månrèç Sam koqkðmsñng lîngë nô, Mandalay nö ângmaq Månrèë koqkðm kê waxèlíngè we çe.

1878 nóng dvgvp Thibaw koqkðm bunglíngè nö Anglo-Burma mvzân wâyângâ we Nñmbvt vxôm kvttaq, Ava gö tölë nô, Thibaw koqkðmsñng gö Indiahöq vgîngámë nô, Indiayðng (exiled) bônyângè we çe. Månpå nö Britishpå wörtaq sómbóè rvt, rvzè vsñngrè vl we Assam mêng gö Månpåç Britishpåsñng zçyângâ (See, Yandaboo Agreement, 1885).

Wemåpvng Britishpå nö Rangoonyðng Capital wamâ må waxè nô, Mån mêng pvngtut (Lower Burma) xvngbe India kånç ömpmðmyângâ. Çwe, Månrèç vruë we mvxól bok täkaqtaq nö ângmaq Månrè jër dö wa vruxèe. Kadö ç môçnè gö, 1948 nónghöq, rvzè mêngrè nö Sam mêngrè (Shan States) nö Sam Saopharèç öpmë vdëngtaq vlle, Karen, Kayah, Mënrè gö ângmaq vsñng mêng durèç öpmë we vdëngtaq vlle. Chin, Kachin mêngrè gö ângmaq mêng durèç öpmë we vdëngtaq vlle. Çwe, mvdông sèldap nñng vzíyaq wáxèrè nö Britishrèni çe.

Zñndvtut ângmaq Mån vdëngtaq bônrè gö xón râ we vlle. Pâwálðm wanè nö, Mån mêngtaq nö vsñng pñn dvsè luq rvt, vdåtut nö vdåtuttaq ñlyñngxâ rvt, dvgátutrè kadö bôn we mvxáè. 1939 nóng, xini Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) mvbôn vzñng, ângmaq Månrè vdëngtaq Britishpåsñng vtîlðm (Anti-British) bñnlè nö wá pñngyângâ. Wedvgvp Britishkaq wáxè we Månrè gö gvzâ vlle. British lñngpvngtaq Prime Minister bñnlèhöq dvpvtyângâ. U Saw, U Pu warè gö British bântaq Prime Minister zðngyângârè wa çe. U Pu tvle nö Dr. Ba Maw wáxèyângè. Dr. Ba Maw rvp rvpkömp nö Christian wáxèyângè. Âng

�0

Second World War & Lt.Col. aGU dInö Sinyetha Wunthanu Party poqxè nô mêng mvsa gö wâyângè. Dr. Ba Maw nö 1936-39 nónghöq Prime Minister wáxèyângè we çe.

1940 nóng August xvlá kånç Aungsan nñng âng rñmnvngrè (Thirty Comrades) nö, nga vkwç kwç dvpäxè nô Mèwâ mêng Amoy sönlong dvtuqxè- dángç, November xvlátaq Tokyo tuqyângè. Japan sèldapyðng mvme xvlá training wáxèdángç, Bangkoksñng vrá vtðngráè nô, Burma Independent Army (BIA) wa Bangkokyðng kånç poqxèyângè. Welëng nö Mån mêng vl Britishrèkaq lîng lðm dvpvt poqxè we çe. 1941 nóng kånç nö Takhin mvdërè bunglíngè nô vdëng xvletaq gö, vdâm xvletaq gö, vzíyaqyðng gö Britishpåsñng mvxêngxè we, mêng vsñng vjáng vhaqxèlðmrè kånç kut wâlíngâ. Polik daprèhöq vtî we bñnlè wâyângè we çe. Mänç Mënggâng Mvzân xini mvbôn dvgvp kånç Månrè nö Japanrè nñng tiqdö wáxè nô, Britishpå língdángç, Mån mêng Xvnglut lín lðm dvzaqxèyângè. Mvzân rvtô, 1942- 43 èdungtaq Japanrèç gö Xvnglut zçbóxâ wa Månrèsñng yîmyângâ. Mån mêng pvngtut nö Japan wörtaq vl dvgvp çe. Wedvgvp, Aungsan nö Major-General, Commander of the Burma Defence Army, (Invested with the ‘Order of the Rising Sun’ by Emperor Hirohito in Japan, 1943) wáxè dvzðryângâ.

Wervtôtaq Britishpåç Aungsansñng tvplðmhöq vmçng tukngë nô dvkangyângâ we çe. Pâwálðm wani, Arakan (Rakay) mêngtaq âng gvsvt dvgvp Moslem vgo xölxí tiqpå xvtnayângâ. Mån mêng pvngtut Månrè nö Japanrè nñng vl rvtôtaq, Japanrè nö Britishrè mvdñm pñn vrñmtaq mâxvla we, Månrèç xálíngâ. Wervt ângmaq Månrè vdëngtaq mvyônç Anti-Facist Poeple’s Freedom League (AFPFL) wa poqë nö Japrèsñng Mån mêng kånç lîng lðm wâlíngâ. Månrèç ângmaq Japan sèlsårèë laqyâ mvgðm, gvtömp gvlömp wa we nñng ângmaq Månmålasñng dvxá dvrä wâërètaq nönt mvxôm rvt, Aungsan nñng xölxí vgo mvmepåla nö, ângmaqç mvxëngë we British nñng Americanrèkaq rá wáxèráè. Wedvgvp, Lt. General Briggs, GOC-in C (ALFNE) nö Janaury xvlá 29 nitaq Mingaladon Airporttaq tuq nö, âng vl dvgvp, Aungsansñng General Briggsç vtoyângâ. British nñng Mån tiqdö wáxè nô Japrèsñng gvsvt lðm dvpvt vráyângè we çe. Ângwâ kånç Britishkaq âlè we Non-Burmese durè, sèlsårè, Gurkha daprè nö British, American sèlsårè nñng tiqdö Japsñng gvsatnè rvtô çe. Månlap kånç gö Japan gvsvtlðm Column 5 taq nö Subedar Ba Than, Jemadar Aung Pemaq, Burma Riflestaq vbáe.

1941-45 nóng Mvzân rvtôtaq Mån mêng vdëngö gvsvt we British sèlsårèsñng nö “Vnáyângâ we sèlså” (The Forgetten Army) wahöq tóyângâ. Jôngjóng kagó kadö ca we mvxáxè rvtô çe. Nâruë nô, åxônëlëng nö tá vnvp dö canè gö, jôngjóng vhómxè we nö xón gö mâxvla dðngte ç rvtö çe.

Ngâ Jemadar Vgí Dó gö Mänç Mënggâng Mvzân (WW.II.) gvsvt we wa mvtaq, Indiayðng mvzân rvtôtaq narxâè we tvnä tiq nóng dðngte kånç lây dö, narxè mvlínxè dö, Post-Independent, Post warrè ç we, dvbëng dvmyaqrè gvsvt

Major Snodgrass’s låga bok)taq vbáe. 1826 nóngtaq Nñmlat kvt Britishrè nö Indialap kånç di nô, Anglo-Burman

mvzân bônyângè Vnç nóng måpvng Månrè sóm nö, Nñmlömplap Arakan, Bengal Tègoq nñng Dvnindârè (Tenasserim), Moulmein nñng Siam mêng rvgaq dvrönthöq Britishpå wörtaq vjáyângè.

Vnçkvt wakvt nö, 1852 nóngtaq, Anglo-Burma mvzân rá dvbungë nô, Rangoon, Bassien, Pegu nñng Prome wamârè, Mån mêng pvngtut (Lower Burma) xvngbe wâ lðm dðngte Indialapkaq zç vduyângè. Webaq nö Britishpåç, Lieutenant A. Franse of Royal Engineers mvdë dvzárë nö, Rangoon wamâ cômrè, nñmdöngrè nñng rârè xvngbe ângmaq British mêngdân dö dvsöpmë nô wâyângâ.

Vxômkvt wakvt nö,1853 nóng koqkðm Mindon Min lvpattaq Ava (Ingwaq) nö mënggâng ku Xvnglut vlínxaq Mån mêngdân (The Independent Kingdom of Burma) wa dvkangxè we çe. Rangoon xini myoqdë mvwâë dvgvp, Nñmlat tiq Månrèë Myoqdë Capital wamâ nö Ava çyângè. 1555 nóng vzñngkaq nö, Mandalay nö Sam koqkámè öpmë nö Sam mêngdân ku sunxè we çe. Wemåpvng Månrèç Sam koqkðmsñng lîngë nô, Mandalay nö ângmaq Månrèë koqkðm kê waxèlíngè we çe.

1878 nóng dvgvp Thibaw koqkðm bunglíngè nö Anglo-Burma mvzân wâyângâ we Nñmbvt vxôm kvttaq, Ava gö tölë nô, Thibaw koqkðmsñng gö Indiahöq vgîngámë nô, Indiayðng (exiled) bônyângè we çe. Månpå nö Britishpå wörtaq sómbóè rvt, rvzè vsñngrè vl we Assam mêng gö Månpåç Britishpåsñng zçyângâ (See, Yandaboo Agreement, 1885).

Wemåpvng Britishpå nö Rangoonyðng Capital wamâ må waxè nô, Mån mêng pvngtut (Lower Burma) xvngbe India kånç ömpmðmyângâ. Çwe, Månrèç vruë we mvxól bok täkaqtaq nö ângmaq Månrè jër dö wa vruxèe. Kadö ç môçnè gö, 1948 nónghöq, rvzè mêngrè nö Sam mêngrè (Shan States) nö Sam Saopharèç öpmë vdëngtaq vlle, Karen, Kayah, Mënrè gö ângmaq vsñng mêng durèç öpmë we vdëngtaq vlle. Chin, Kachin mêngrè gö ângmaq mêng durèç öpmë we vdëngtaq vlle. Çwe, mvdông sèldap nñng vzíyaq wáxèrè nö Britishrèni çe.

Zñndvtut ângmaq Mån vdëngtaq bônrè gö xón râ we vlle. Pâwálðm wanè nö, Mån mêngtaq nö vsñng pñn dvsè luq rvt, vdåtut nö vdåtuttaq ñlyñngxâ rvt, dvgátutrè kadö bôn we mvxáè. 1939 nóng, xini Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) mvbôn vzñng, ângmaq Månrè vdëngtaq Britishpåsñng vtîlðm (Anti-British) bñnlè nö wá pñngyângâ. Wedvgvp Britishkaq wáxè we Månrè gö gvzâ vlle. British lñngpvngtaq Prime Minister bñnlèhöq dvpvtyângâ. U Saw, U Pu warè gö British bântaq Prime Minister zðngyângârè wa çe. U Pu tvle nö Dr. Ba Maw wáxèyângè. Dr. Ba Maw rvp rvpkömp nö Christian wáxèyângè. Âng

�1

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓmvdë kånç Officers 200 gó nñng sèlså 5,00 gó nö New Burma Army (NBA) yðng vtobóâ.

Mêng mvsa dang bñnlè warè gö party ângpñnpñn poqxè we rvtô çe. Mêng mvsa partyrètaq nö Democracy Party, Communist Party, Socialist party wa we gö poqxèbóè. Aungsan nö Socialist Party mvdë çe. Vrá, Moslem League Mvdë wa we gö Mêng mvsa mvdëtaq dvbáëe.

Wedvgvp Britishrèç xini öpmë rvt, Prime Minister nö Mr. Atles alëpå wáxèe. Xvnglut bñnlè zñndvtut rçlðmpå nö General Aungsansñng dvpatnë nô, Cabinetyðng zvpëng wâë dvgvp, 1947 nóng July xvlá 19 nitaq Aungsan- sñng ângë rômnvng Galon U Saw, Aungsannë right-wing, ringleaderpåç dvzárërèç wvpbóâ. Wepåla xvngbe gö Insein tungtaq ríngbóâ. Vgo dvkâ yalëngtaq gvzâ sëngrè nö sömrèç yiqë nô xvtbóâ. Mvsëng dö ca we, driver, modo kðngxírè nö 20 nóng vsvk sóm tîngkaq ríngbóâ.

Wedvgvp dvrá kâsiq rvt vgopå nö ângmaq Månpåni çe. Major-General, Tun Hla Aung (Inspector-General of Police & Deputy-Supreme Ploice Commander, 1948 SP.I. på çe. Ângç gö vdu dö kâsiq rvtbóâ, wa vsñng täkaqç dvdamëe. Sèldaptaq âlènè gö, Nations, Guardians, Burma Star xè lågarè nñng radio, Mån English, Gvlá kâç dvkangë we çe. Werètaq kånç xá línxèrè nö yadö çe.

GalonUSoe(USaw)

Galon U Saw dang xôn lðm vlle. Âng dvdvmxè we nö, darè British bântaq ngâ gö tiqkvt, Prime Ministerhöq wðngxôngyñngâ. Akvt nö ngâsñng bñnlè dvpvt lðm nö mâvlbóè. Kadö çnègö, Xvnglut måpvng, Aungsan yapå wawa vgo nö mvmenóng wáxèdaqe, wa dvdamëe. Wervt nexóm nô xatnë we çe, wa, mêng vsñng täkaqç dvdvmyângâ. (Månrèë laqyâ mvgðm nö, ângpå ângmå, ângnvm ângcvng, rômnvng wa, gö mâdvdamë. Ângç lín lðm dvpvt kagó kadö wá vdunè nö wedö wâë we laqyâ mvgðm vlle. Ângmaq Månrè mvxóltaq gö, koqkðm tiqpå nö ânglvbán gö mvkâmë we koqkðm ñlyângè. (Koqkðm Mindonhöq ângmaq Månrèni xvtxèyângè we mvxól, Hundred Years of Kachin Baptist Chronicles låga bok nñng Burman History Bama Damay bokrètaq rö línxèe.) Galon U Saw yapåsñng nö lóngjvngyðng sömriç yiqë nô dvbâlyângâ.

TakhinThanTun&ThakinSoe

Xënçpå Aungsannë rômnvng gvbâ çe. Ângnç gö Aungsan lñngpvng ðl mvnexè rvt, 1948 nóng August xvlá 8 nitaq No. 1, 3, 4 dap, ya vxôm dapmë

dåzðr nô hönt wa çe. Mån mêng Xvnglut línbóâ måpvng kånç ngâ pension lawng nihöq, ngâ sèl bñnlè wñngyñngâ we Union Military Police (UMP) daprè nö yarè çe.

4th UMP, Mandalay, 8th UMP, Shwebo, 9th UMP, Yenanchyaung, Oil Company, 10th UMP, Myitkyina, 11th UMP, Bhamo, 12th UMP Lashio, 13th UMP, Taungyi, 14th UMP, Kalemyo, 15th UMP, Loikaw daprètaq dapömp ku nâsçl nô bñnlè wñngyñngâ.

Xvnglut vzâng, 1946 nóng January xvlá kånç British daprè tiqmaq nö lo nô, tiqmaq nö xini Mån mêngö vl dvgvp kånç kadap kayðng ñl lðm vwályângâ. Wedvgvp Lt. General Briggs nö GOC-in-C zángë nô, måpvng âng tvle nö General Stopford wáxèyângè. Xamîng sèlsårè nñng India sèlsårè täkaq nö mvzân zèmmáè rvt vdå mêngsñng lo rvtô çe. Nñmsvr African daprè gö vdå mêngsñng loe. Çwe, Mån mêngsñng xini roqlðm xamîng sèlsårè gö tiqmaq vlle. [We 1946 nógntaq Burma Army daprè xvngbe ângxðr tiqkvt (build up) wâë nô, daprè nâwálèe. Wedö vwálë (daprè) vrangë dvgvp, Officers 700 kånç xamîng nö 235 gó vbáe. Infantry daprè kånç 124 gó kånç Artillery Vmyawk dap 32 gó kånç xamîng nö 21 på vbáe. British môç we, (non-British) officers nö Colonel 2 på, tiqpå nö Deputy Inspector (General) wáxè lðm, Lt. Col. 2 på, Major 37 på, captain nö 172 gó, dvgá gö vyâ sñmrè nö, (subalterns) 252 gó çyângi. 1947 nóngtaq, Indian sèldî sèlså mâtðngrè nö tvnä 7,000 dðngte vlle. Gurkha sèldî sèlsårè tiqmaq nö mâtðng.]

Wedvgvp Maymyo nö Burma Regiment Center (dap gvbâ) wâë nôReinforcement Battalion dap, Burma Army Officer’s Training School (OTS) wa January xvlá 1 nitaq poqëe. Aungsan mvdë kånç ex-PBF 1100 gó, Volunteers 930 gó Mån dapsñng rvmxè ráè. Private Army wa we PVO mvdë poqxè nô vsñng nö tvnä 3500 gó mvdñm ç na çe. Yarè xvngbe nö darè Burma Independent Army (BIA), Burma National Army (BNA) nñng Anti-Facist Peoples’ Freedom League (AFPFL) mvdëyðng wáxèyângèrè täkaq çe. Aungsan nö 1945 nóng tiqtut kånç Sçldapsñng môç dö, vzíyaq mvdëtaq dvbáxèbóè. Mvdñmyðng xônbóngâ dö Britishrèç xini mâxvlângë dvgvp, ngðmxè we, Indians, Gurkha; Nepaleserè tiqmaq nö zñn dvtut sèldaptaq bñnlè mvwa dö xvlângbóâ. Wervt Mån mêng nö Self-Governing Burma, wâ lðm dvpvt dvgôë dvgvp çe.

Welëngtaq, Rvzè daprè 7 dap (7 Hill Battalions), Men 2nd dap wa nô tiqdap, ç we, Chin, Karen sèlså gvzâ xini vbáe. Yadapsñng måpvng nö 4th Burma Rifles wa lçngëe. 1st nñng 3rd, 4th Burma Riflesrè rá dvkômë nö 5th Burma Rifles wa poqëe. Inspector nö General tiqpå, Major General tiqpå, wepå nö Maj. General Thomas çyângè. Deputy Inspector-General nö Colonel levelrèç wâ lðm, Karen du gvbâ tiqpå nñng dvgárè Mån durè vbáe. PBF Mån

��

Second World War & Lt.Col. aGU dImvdë kånç Officers 200 gó nñng sèlså 5,00 gó nö New Burma Army (NBA) yðng vtobóâ.

Mêng mvsa dang bñnlè warè gö party ângpñnpñn poqxè we rvtô çe. Mêng mvsa partyrètaq nö Democracy Party, Communist Party, Socialist party wa we gö poqxèbóè. Aungsan nö Socialist Party mvdë çe. Vrá, Moslem League Mvdë wa we gö Mêng mvsa mvdëtaq dvbáëe.

Wedvgvp Britishrèç xini öpmë rvt, Prime Minister nö Mr. Atles alëpå wáxèe. Xvnglut bñnlè zñndvtut rçlðmpå nö General Aungsansñng dvpatnë nô, Cabinetyðng zvpëng wâë dvgvp, 1947 nóng July xvlá 19 nitaq Aungsan- sñng ângë rômnvng Galon U Saw, Aungsannë right-wing, ringleaderpåç dvzárërèç wvpbóâ. Wepåla xvngbe gö Insein tungtaq ríngbóâ. Vgo dvkâ yalëngtaq gvzâ sëngrè nö sömrèç yiqë nô xvtbóâ. Mvsëng dö ca we, driver, modo kðngxírè nö 20 nóng vsvk sóm tîngkaq ríngbóâ.

Wedvgvp dvrá kâsiq rvt vgopå nö ângmaq Månpåni çe. Major-General, Tun Hla Aung (Inspector-General of Police & Deputy-Supreme Ploice Commander, 1948 SP.I. på çe. Ângç gö vdu dö kâsiq rvtbóâ, wa vsñng täkaqç dvdamëe. Sèldaptaq âlènè gö, Nations, Guardians, Burma Star xè lågarè nñng radio, Mån English, Gvlá kâç dvkangë we çe. Werètaq kånç xá línxèrè nö yadö çe.

GalonUSoe(USaw)

Galon U Saw dang xôn lðm vlle. Âng dvdvmxè we nö, darè British bântaq ngâ gö tiqkvt, Prime Ministerhöq wðngxôngyñngâ. Akvt nö ngâsñng bñnlè dvpvt lðm nö mâvlbóè. Kadö çnègö, Xvnglut måpvng, Aungsan yapå wawa vgo nö mvmenóng wáxèdaqe, wa dvdamëe. Wervt nexóm nô xatnë we çe, wa, mêng vsñng täkaqç dvdvmyângâ. (Månrèë laqyâ mvgðm nö, ângpå ângmå, ângnvm ângcvng, rômnvng wa, gö mâdvdamë. Ângç lín lðm dvpvt kagó kadö wá vdunè nö wedö wâë we laqyâ mvgðm vlle. Ângmaq Månrè mvxóltaq gö, koqkðm tiqpå nö ânglvbán gö mvkâmë we koqkðm ñlyângè. (Koqkðm Mindonhöq ângmaq Månrèni xvtxèyângè we mvxól, Hundred Years of Kachin Baptist Chronicles låga bok nñng Burman History Bama Damay bokrètaq rö línxèe.) Galon U Saw yapåsñng nö lóngjvngyðng sömriç yiqë nô dvbâlyângâ.

TakhinThanTun&ThakinSoe

Xënçpå Aungsannë rômnvng gvbâ çe. Ângnç gö Aungsan lñngpvng ðl mvnexè rvt, 1948 nóng August xvlá 8 nitaq No. 1, 3, 4 dap, ya vxôm dapmë

dåzðr nô hönt wa çe. Mån mêng Xvnglut línbóâ måpvng kånç ngâ pension lawng nihöq, ngâ sèl bñnlè wñngyñngâ we Union Military Police (UMP) daprè nö yarè çe.

4th UMP, Mandalay, 8th UMP, Shwebo, 9th UMP, Yenanchyaung, Oil Company, 10th UMP, Myitkyina, 11th UMP, Bhamo, 12th UMP Lashio, 13th UMP, Taungyi, 14th UMP, Kalemyo, 15th UMP, Loikaw daprètaq dapömp ku nâsçl nô bñnlè wñngyñngâ.

Xvnglut vzâng, 1946 nóng January xvlá kånç British daprè tiqmaq nö lo nô, tiqmaq nö xini Mån mêngö vl dvgvp kånç kadap kayðng ñl lðm vwályângâ. Wedvgvp Lt. General Briggs nö GOC-in-C zángë nô, måpvng âng tvle nö General Stopford wáxèyângè. Xamîng sèlsårè nñng India sèlsårè täkaq nö mvzân zèmmáè rvt vdå mêngsñng lo rvtô çe. Nñmsvr African daprè gö vdå mêngsñng loe. Çwe, Mån mêngsñng xini roqlðm xamîng sèlsårè gö tiqmaq vlle. [We 1946 nógntaq Burma Army daprè xvngbe ângxðr tiqkvt (build up) wâë nô, daprè nâwálèe. Wedö vwálë (daprè) vrangë dvgvp, Officers 700 kånç xamîng nö 235 gó vbáe. Infantry daprè kånç 124 gó kånç Artillery Vmyawk dap 32 gó kånç xamîng nö 21 på vbáe. British môç we, (non-British) officers nö Colonel 2 på, tiqpå nö Deputy Inspector (General) wáxè lðm, Lt. Col. 2 på, Major 37 på, captain nö 172 gó, dvgá gö vyâ sñmrè nö, (subalterns) 252 gó çyângi. 1947 nóngtaq, Indian sèldî sèlså mâtðngrè nö tvnä 7,000 dðngte vlle. Gurkha sèldî sèlsårè tiqmaq nö mâtðng.]

Wedvgvp Maymyo nö Burma Regiment Center (dap gvbâ) wâë nôReinforcement Battalion dap, Burma Army Officer’s Training School (OTS) wa January xvlá 1 nitaq poqëe. Aungsan mvdë kånç ex-PBF 1100 gó, Volunteers 930 gó Mån dapsñng rvmxè ráè. Private Army wa we PVO mvdë poqxè nô vsñng nö tvnä 3500 gó mvdñm ç na çe. Yarè xvngbe nö darè Burma Independent Army (BIA), Burma National Army (BNA) nñng Anti-Facist Peoples’ Freedom League (AFPFL) mvdëyðng wáxèyângèrè täkaq çe. Aungsan nö 1945 nóng tiqtut kånç Sçldapsñng môç dö, vzíyaq mvdëtaq dvbáxèbóè. Mvdñmyðng xônbóngâ dö Britishrèç xini mâxvlângë dvgvp, ngðmxè we, Indians, Gurkha; Nepaleserè tiqmaq nö zñn dvtut sèldaptaq bñnlè mvwa dö xvlângbóâ. Wervt Mån mêng nö Self-Governing Burma, wâ lðm dvpvt dvgôë dvgvp çe.

Welëngtaq, Rvzè daprè 7 dap (7 Hill Battalions), Men 2nd dap wa nô tiqdap, ç we, Chin, Karen sèlså gvzâ xini vbáe. Yadapsñng måpvng nö 4th Burma Rifles wa lçngëe. 1st nñng 3rd, 4th Burma Riflesrè rá dvkômë nö 5th Burma Rifles wa poqëe. Inspector nö General tiqpå, Major General tiqpå, wepå nö Maj. General Thomas çyângè. Deputy Inspector-General nö Colonel levelrèç wâ lðm, Karen du gvbâ tiqpå nñng dvgárè Mån durè vbáe. PBF Mån

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓlðm dvpvt, mvdñm (War Office) kånç vmçng dvjádaqâ. Wervt, ngâ Vgí Dó vbáng nô gvsatnèrè ângdëngså vrongëe. Kayin daprè täkaq zómwângsñng gëngámènè gö, Kayin dap ömp lðm nö Lt. Col. Chit Khin (Mån) zðngbóâ. No. 2 Battalion nö Col. Saw Moody (Kayin) zðngbóâ. Major Saw Kayinpå nö dvgá dapkaq vsçlbóâ rvt, âng tvle nö Major Sailong zángëe. Måpvng kadðngte mâlä ke, Major Sailong gö dvgákaq vsçlbóâ nô, ngâ Vgí Dósñng rá âng tvle åzðnge. Dap-ömp vyataq jump bôn dö Brigadier, OC lëng zóm dåzðrre.

Nöngmaq 2nd Burma Rifles dap nö Taunggyi Tèni Nñmlömpkaq Kalawyðng ðl dåzðrbóxâ. Wervtötaq Newin nö Major kånç General línbóâ. Britishpåç vwál ráâ we Burma Rifles daprè täkaq nö zómwângkaq wa çámè. Vrá Kalaw kånç gö Pegu gônwang yñng lðm dvpvt râe, wa nö Nyaunglebinkaq rá åñldaqnông wa rvt wekaq vsçlxèbóxâ.

Nyaunglebin, Shwekyin xvnvng rvgaqö ângmaq Mån Communistrèë sèldap HQ wáxèbóèyðng çe. Wervtôtaq ngâ Vgí Dó nö Major wa óngâe. Wedö çnègö, vsvng mâvl rvt, No. 2nd Burma Rifles dap-ömp wáxè dåzðrre. Welëng wa mvtaq Column Commander gö wáxè dåzðrre. Wedö çnègö, vsñng mvluqè rvt, Company tiqlëng wa xöllë nö Pegu gônwang security lîbóxâ.

1949 nóng February xvlá 18 nitaq Lt. Col. Saw Moody (Kayinpå) nö Rum bvlçn tiqlëng lángë nô ngâyðngsñng dèráè. Welëng tiqdö aqè nô ríngè dvgvp, âng xôn we nö,”Månrè gö, Kayinrè gö zómwângkaq wa çámè. Nôngmaq gö wekaq dè lðm dðng môç,” wae. Nöngmaq tiqdö âng nñng yaqdông 12 narihöq ríngèe. Çwe, Lt. Col. Saw Moodysñng, ngâç vllë we nö, “General Newinnç nöngmaq xvngbesñng dåkômè dvgvp vzíyaq mvdëkaq wáxè lðm çe,wa dâgðmxèxaq môçxâ má?” vllëe.Wekvt âng nö gvzâ nönt mvbyo dö loámè. Jôngjóng çe, döngmanlëng rvsñngxè lðm nö vdåë döngjá çe.

Wervtötaq Lt. Col. Saw Moody nö No. 1 Karen Rifles dap, Taungooyðng dap-ömp du gvbâ wáxèe. Ângç Kachin Rifles dap tiqmaq nñng Chindaprè nö vraxaq ç pâ ç we mvxángë. Kadö çnègö, Saw Moody dap sèlsårèç gåsvtdáè na çe, wvng dvdvmmë taqsêrç bñnlè rvt Rangoonkaq dôngdakngâ. Wervt ângmaq Kothulayrèë dungkun tiqdîng modotaq dvsakngë nô dôngdakngâ. Jôngjóngni, Moody dap sèlsårèç nâkvpdáèe. Chinpå Thang Gin Hungç nö ngâ gö Kothulaykaq vbáámè lánë, ângmaq Kayinrè vrîngkâ tángbóngâ, wa dåtánge. (Jôngjóng vdå dågðmxè dö, åsñn kvt kånç nö Gvray nö vdåkaq dvbvnge. Nönt vdëngsñng xup línëgó nö Gvray wa çe,wvng dvdvmmëe.) Jôngjóng vkvpdáëyðng nö vlädaqxâ we, måpvng xáng nari 4 taq No. 1 Karen daprè tiqmaq tèmdaqè weç åwangdaqxâ. “Kapa wálðm vzíyaq mvdë wa çxâ ke, åwângxâe, wa Lt. Col. Saw Moodykaq rönt dvzðrbóngâ.” Çwe, pâ tiqkâ

sèldvrårè xölxè nô, zómwângkaq gëngyângè. Ângnç xënçpåpå Communist Partyrèni ç we, nönt mâzôm rvt, Thakin Soe nö Vlânnè (Red Flag), Thakin Than Tun nö Alân Pyu (White Flag) wa tamvdë vwálxè nö vzíyaqkaq gvsvt vtîbóè. Dvgá dö ngðmxèrè gö tiq dvsè nö tiq dvsè, vxvt lðm dvcóng bônnámè. Wedvgvp Prime Minister xvrâtaq U Nu zángë nö bñnlè wae. Çwe, bñnlè wá rômnvng Månlapmö kadðng gó mâñlbóè rvt, Mr. U Nuç Kayinrèsñng bñnlè xvribóâ. Pâwálðm wani, ângmaq Mån vdëngtaq bñnlè wâ lðm vsñng mâvl we mvtaq, British lo dvgvp, Mån mêng pvngtuttaq Kayinrèç ömp lðm dvpvt Britishrèç gö tâlexaq çe.

Wervt Mån mêng xvngbeë sèldap vgo nö General Smith Don çe. Police Deputy Chief vtvng wáxè lðm gö Kayin, Major Saw Moody vgvnxaq çe. Vzíyaq mvdëtaq bñnlè rç lðm Minister tiqmaq gö Kayin luqe. President wáxèlðmhöq Kayinrè kånç çe.

Britishpåç Shan States nñng Kachin States nö Protectorship ku ömp lðm dvdamë rvtô çe. Jôngjóng ömp gö wedö öpmë we çe. Wedvgvp Kayinrè nö mvzân gvsvttaq jang dðngte mêng mvsa dang mvjang rvt ângmaqsñng dvpvtxaq vyarè xvngbe wâ lðm dðngte vlönxèbóè. Zâng vrñm, vya vrñmtaq nö Månrè wa rá tvlexè dö çámè. Sèldap xvngbe mvdñm nö General Newinnç öpbóâ. Âng nö Japanrè nñng wáxè dvgvp kånç, Colonel vlínxaq çe. Mvzân zèmmámè weê, Newin nö LT. Colonel 1946, línyângâ. Xvnglut måpvng Brigadier vyá zçbóâ. Post Xvngluttaq dvbëngrè luqlíngè kvt, âng nö General bönámè. Dvgá Månrè gö, mvmepå vya hángabóâ. Capt. Tin På, Lt. Aung Gyi nñng Lt. Tin Maungmaq gö Brigadierhöq vya zçbóâ. Yapåla nö kâxvdín xônnë we wa çe. Dvgárè gö Mån durè gvzâ luqámè. Wedö çámè rvt, Kayinrè xvngbe vl lðm dðngte 1949 nóng January xvlá 12 nitaq kånç Kayinrè nö Kothulay (KNDO) poqxè nô zómwângkaq çámè. British wör kånç Xvnglut línbóxâ måpvng tiq nóng nñng 8 ni wa ç dvgvp, ângmaq Mån kånç gö Alânnè, Alanpyu wa we bungámè.

Mvdñmyðng xônbóngâ dö kumvdë yamvdë mêng vdëngtaq vjángxèlîngç kvt kånç nö General Smith Don (Kayinpå) xèrataq Bochuke (General) Newin tvlexèbóè. Newin tvlexè weê nö, ngðmxâè we durè xvngbe Army Forces Rest Campyðng dåkômbóxâ. Nñmlömpkaq vl we Chinrè, Kachinrè nñng Samrè nö xini vzíyaq mvdëkaq âlèe. Weyðngö Officers täkaq vzíyaq mvdñm kâsvdiq ñl lðm dvpvt dvgðmxè dåzárèe. Çwe, kadðngte mâlä ke, Chin tiqmaq nö zómwângsñng rá gëngámè. Vpuq dap kånç tiqmaq gö zómwângsñng gëngámè. Vzíyaqkaq thetza âlèe wâè dap vrñmtaq, vkrvkyðng nö Mån durè wa çámè. Nöngmaq Non-Burmese dîrè nö Thetza âlèe wâènè gö, yawngzîng dvbëngrè gvsvt lðm dvpvt pvna ku wa xini âlèe.

Yayðng kånç kukaq nö zómwângsñng gëngámè we kamvdësñng gö gvsvt

��

Second World War & Lt.Col. aGU dIlðm dvpvt, mvdñm (War Office) kånç vmçng dvjádaqâ. Wervt, ngâ Vgí Dó vbáng nô gvsatnèrè ângdëngså vrongëe. Kayin daprè täkaq zómwângsñng gëngámènè gö, Kayin dap ömp lðm nö Lt. Col. Chit Khin (Mån) zðngbóâ. No. 2 Battalion nö Col. Saw Moody (Kayin) zðngbóâ. Major Saw Kayinpå nö dvgá dapkaq vsçlbóâ rvt, âng tvle nö Major Sailong zángëe. Måpvng kadðngte mâlä ke, Major Sailong gö dvgákaq vsçlbóâ nô, ngâ Vgí Dósñng rá âng tvle åzðnge. Dap-ömp vyataq jump bôn dö Brigadier, OC lëng zóm dåzðrre.

Nöngmaq 2nd Burma Rifles dap nö Taunggyi Tèni Nñmlömpkaq Kalawyðng ðl dåzðrbóxâ. Wervtötaq Newin nö Major kånç General línbóâ. Britishpåç vwál ráâ we Burma Rifles daprè täkaq nö zómwângkaq wa çámè. Vrá Kalaw kånç gö Pegu gônwang yñng lðm dvpvt râe, wa nö Nyaunglebinkaq rá åñldaqnông wa rvt wekaq vsçlxèbóxâ.

Nyaunglebin, Shwekyin xvnvng rvgaqö ângmaq Mån Communistrèë sèldap HQ wáxèbóèyðng çe. Wervtôtaq ngâ Vgí Dó nö Major wa óngâe. Wedö çnègö, vsvng mâvl rvt, No. 2nd Burma Rifles dap-ömp wáxè dåzðrre. Welëng wa mvtaq Column Commander gö wáxè dåzðrre. Wedö çnègö, vsñng mvluqè rvt, Company tiqlëng wa xöllë nö Pegu gônwang security lîbóxâ.

1949 nóng February xvlá 18 nitaq Lt. Col. Saw Moody (Kayinpå) nö Rum bvlçn tiqlëng lángë nô ngâyðngsñng dèráè. Welëng tiqdö aqè nô ríngè dvgvp, âng xôn we nö,”Månrè gö, Kayinrè gö zómwângkaq wa çámè. Nôngmaq gö wekaq dè lðm dðng môç,” wae. Nöngmaq tiqdö âng nñng yaqdông 12 narihöq ríngèe. Çwe, Lt. Col. Saw Moodysñng, ngâç vllë we nö, “General Newinnç nöngmaq xvngbesñng dåkômè dvgvp vzíyaq mvdëkaq wáxè lðm çe,wa dâgðmxèxaq môçxâ má?” vllëe.Wekvt âng nö gvzâ nönt mvbyo dö loámè. Jôngjóng çe, döngmanlëng rvsñngxè lðm nö vdåë döngjá çe.

Wervtötaq Lt. Col. Saw Moody nö No. 1 Karen Rifles dap, Taungooyðng dap-ömp du gvbâ wáxèe. Ângç Kachin Rifles dap tiqmaq nñng Chindaprè nö vraxaq ç pâ ç we mvxángë. Kadö çnègö, Saw Moody dap sèlsårèç gåsvtdáè na çe, wvng dvdvmmë taqsêrç bñnlè rvt Rangoonkaq dôngdakngâ. Wervt ângmaq Kothulayrèë dungkun tiqdîng modotaq dvsakngë nô dôngdakngâ. Jôngjóngni, Moody dap sèlsårèç nâkvpdáèe. Chinpå Thang Gin Hungç nö ngâ gö Kothulaykaq vbáámè lánë, ângmaq Kayinrè vrîngkâ tángbóngâ, wa dåtánge. (Jôngjóng vdå dågðmxè dö, åsñn kvt kånç nö Gvray nö vdåkaq dvbvnge. Nönt vdëngsñng xup línëgó nö Gvray wa çe,wvng dvdvmmëe.) Jôngjóng vkvpdáëyðng nö vlädaqxâ we, måpvng xáng nari 4 taq No. 1 Karen daprè tiqmaq tèmdaqè weç åwangdaqxâ. “Kapa wálðm vzíyaq mvdë wa çxâ ke, åwângxâe, wa Lt. Col. Saw Moodykaq rönt dvzðrbóngâ.” Çwe, pâ tiqkâ

sèldvrårè xölxè nô, zómwângkaq gëngyângè. Ângnç xënçpåpå Communist Partyrèni ç we, nönt mâzôm rvt, Thakin Soe nö Vlânnè (Red Flag), Thakin Than Tun nö Alân Pyu (White Flag) wa tamvdë vwálxè nö vzíyaqkaq gvsvt vtîbóè. Dvgá dö ngðmxèrè gö tiq dvsè nö tiq dvsè, vxvt lðm dvcóng bônnámè. Wedvgvp Prime Minister xvrâtaq U Nu zángë nö bñnlè wae. Çwe, bñnlè wá rômnvng Månlapmö kadðng gó mâñlbóè rvt, Mr. U Nuç Kayinrèsñng bñnlè xvribóâ. Pâwálðm wani, ângmaq Mån vdëngtaq bñnlè wâ lðm vsñng mâvl we mvtaq, British lo dvgvp, Mån mêng pvngtuttaq Kayinrèç ömp lðm dvpvt Britishrèç gö tâlexaq çe.

Wervt Mån mêng xvngbeë sèldap vgo nö General Smith Don çe. Police Deputy Chief vtvng wáxè lðm gö Kayin, Major Saw Moody vgvnxaq çe. Vzíyaq mvdëtaq bñnlè rç lðm Minister tiqmaq gö Kayin luqe. President wáxèlðmhöq Kayinrè kånç çe.

Britishpåç Shan States nñng Kachin States nö Protectorship ku ömp lðm dvdamë rvtô çe. Jôngjóng ömp gö wedö öpmë we çe. Wedvgvp Kayinrè nö mvzân gvsvttaq jang dðngte mêng mvsa dang mvjang rvt ângmaqsñng dvpvtxaq vyarè xvngbe wâ lðm dðngte vlönxèbóè. Zâng vrñm, vya vrñmtaq nö Månrè wa rá tvlexè dö çámè. Sèldap xvngbe mvdñm nö General Newinnç öpbóâ. Âng nö Japanrè nñng wáxè dvgvp kånç, Colonel vlínxaq çe. Mvzân zèmmámè weê, Newin nö LT. Colonel 1946, línyângâ. Xvnglut måpvng Brigadier vyá zçbóâ. Post Xvngluttaq dvbëngrè luqlíngè kvt, âng nö General bönámè. Dvgá Månrè gö, mvmepå vya hángabóâ. Capt. Tin På, Lt. Aung Gyi nñng Lt. Tin Maungmaq gö Brigadierhöq vya zçbóâ. Yapåla nö kâxvdín xônnë we wa çe. Dvgárè gö Mån durè gvzâ luqámè. Wedö çámè rvt, Kayinrè xvngbe vl lðm dðngte 1949 nóng January xvlá 12 nitaq kånç Kayinrè nö Kothulay (KNDO) poqxè nô zómwângkaq çámè. British wör kånç Xvnglut línbóxâ måpvng tiq nóng nñng 8 ni wa ç dvgvp, ângmaq Mån kånç gö Alânnè, Alanpyu wa we bungámè.

Mvdñmyðng xônbóngâ dö kumvdë yamvdë mêng vdëngtaq vjángxèlîngç kvt kånç nö General Smith Don (Kayinpå) xèrataq Bochuke (General) Newin tvlexèbóè. Newin tvlexè weê nö, ngðmxâè we durè xvngbe Army Forces Rest Campyðng dåkômbóxâ. Nñmlömpkaq vl we Chinrè, Kachinrè nñng Samrè nö xini vzíyaq mvdëkaq âlèe. Weyðngö Officers täkaq vzíyaq mvdñm kâsvdiq ñl lðm dvpvt dvgðmxè dåzárèe. Çwe, kadðngte mâlä ke, Chin tiqmaq nö zómwângsñng rá gëngámè. Vpuq dap kånç tiqmaq gö zómwângsñng gëngámè. Vzíyaqkaq thetza âlèe wâè dap vrñmtaq, vkrvkyðng nö Mån durè wa çámè. Nöngmaq Non-Burmese dîrè nö Thetza âlèe wâènè gö, yawngzîng dvbëngrè gvsvt lðm dvpvt pvna ku wa xini âlèe.

Yayðng kånç kukaq nö zómwângsñng gëngámè we kamvdësñng gö gvsvt

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓtiqmaq xöllë nô dônglêngâ, wa Lt, Col. Khin Maung Kyaw alëpå tuqlíngè. Ângmaq nö dvbëngrèsñng svre rvt, uniformrè gö cutxè nô, longgè römxè taqsêrç, Shwekyin tè xapmë nô dèlíngè.

Ngâ Major Vgí Dósñng rá Operation Commander wáxè dåzðr nô, 1949 nóng April xvlátaq tiqkvt gvsvtbóxâ. Wedö nöngmaq dèlêngxâ ke, mvrèng tiqyðng kånç åwvpdáèe. Mvrèngsårè ç má? Dvbëngrè ç má? Mvxáxè. Wervt dapsñng rá, “Mvrèng kånç åwapmèe, kadö lvwaèni?” wa dvtángbóngâ. “Svmiç åwðrnông” wa vmçng dvjádaqâ. Vmçng vl dö wâè nô, svmèç mvrènglëng wðrbóxâ. Döráè rvt, wemvrèngyðngni nöngmaq gö yöpmèe. Webaq nö vxö gvzâ zaq rvt vtvngxaq dvxâèe. Yalëng nö Shwekyin tè xvplêngxâ ke bôn tvrârè çe.

1949 nóng September xvlátaq zómwângkaq gëngámè we Mån sèlsårèsñng gvsvt dåzárè rvt, Thang Zayet wa we, mvrèng xvnvng rvgaq vl we dvbëngrè xvngbe gvsvtbóxâ. Ângmaq lap kånç xè we gvzâ luqe. Nöngmaq lap kånç nö tiqgó gö mådålá käè. Nöngmaqç tvp línbóxâ we sèldvrårè xvngbe nö wervgaq vl we ângmaq Mån Pvlikrèsñng tvle ráxâ nô, nöngmaq gö pâmvrâså loðmxâ.

NyaunglebinRvgaqGvsatnèTvrârè MvxólÂngdong

Yayðng gvsvtnaè tvrârè mvxól ângdong ku vnðnnë nö vrungë we çe. Tiqmaq nö xón vdðngxaq çe. Nyaunglebin gîrhöm nö KNDO rè wa dñn vpvngámè. Mvdñm kånç vmçng vl dö, nöngmaq gö wedö âlèe. Nöngmaq dapmë du gvbâpå nö Lt. Col. Saw Moody (Kayin) çe. “Nâç dap ömp xèrâ ålîdáë. Nvp nini Penwagongyðngö Platoon tiqlëng ågâlë. Pegu Dap måyðng kånç låga dvtan mvlínërè kagósñng gö måxåläni,” wa nö âng nö Rangoonsñng zvpëng dçrâe wa, January 11 nitaq dçbóè.

Vmçng gñlráâ dö tiqdvcá, January 12 ni vxáng mvgágá, Kachin Platoon Platoon tiqlëng nö Lt. Gawlu Gam xöl dvzðrrë nô gñlbóngâ. Wezâng nö Nyaunglebin kånç 50 ming vrím we Taungoolapkaq çe. Ngâç dvzðr dðngbóngâ rvt Modo Jeeplëngtaq zínxông nô yðng nñng dèèe. Ngâyðng Kayinså tiqpå gö vbáe. Kayinrè kâ vrîng we xá lðm dvpvt xöllë we çe. Jôngjóng Kayin dap dvzönk vsaq we tiqmvdë modotaq dèdaqè. Ngâç, “Kakaq ådènônge? Nâmaq nö kadap, kayðng kånç åçnônge? Nâmaqsñng xöl we Bëgyç nö kagó çe? Vbáe má? Bëgyç mâbá má?” wa röntnëe.

Ângmaq gö, “Bogyi Saw Pe vbáe. Pegusñng dèè we çe,” wae. Pegu dap må kånç låga vbá má? wa röntnë we mâbá. Nâmaqdap dupå Lt. Col. Saw Moody wa we Pegu dap må kånç låga mâbárè kagó gö xvle mvdaq wa rvt,

gö mâwñngdaqë. Vpuq, Chin sèlpåla dè ráè nô, “Kayin daprèç åwangbóxâ, kadö lvwáxâèni,” wâráè. Ngâç gö, ângmaq zómwânglap poxèbóè kvt kånç gåsvtnông” wa vmçng zóngbóngâ. Ngâç gö wedö ca we sèlrèsñng sangë we çe! wvng nô gvsvtbóxâ. No. 1 Karen dap, Lt. Col. Saw Moody nö ângmaqë dvrårè xvngbe vgulxèdaqè we çe. Wesèldvrårè nö,

1. GMC truck gvbâ (3) trucks, (3) inch morta bîmrè nñng Rifles nö vdëngtaq zángë we dvgá dö Truck (10) truck, dangpå wa dñn çe. 2. Jeep modo (3) lëngtaq nö sèlsårè nñng ângmaq Kayin dupålá dñn zðngxèe. 3. Japan (8) gó nñng powder Vmyawk tiqcñng gö vbáe. 4. Japan Made Machine gun (1) lëng, yarè xvngbe tvp línbóxâ.Tvnä tiqsä vnç dvgvp rá nöngmaqç töldáxâ we ângmaqë dvrårè vtvngxè

lðm dvpvt wa nô tèmdaqè. Webaq nö, Lt. Col. Saw Moody nö nöngmaq vzíyaqlap ðl dvpäxè, gvsvt dvpäxèe. Jôngjóng vwðngráè má? mvxángë! Ângmaq Kayinlap, ângë sèlsårèç wvpmatnâ we mvsöç sîngxç, lång vtvlxèámè. Ângç ngâsñng nârangvpmâ kârè dvdvmlêngânông nö, “Nâmaq Kachin daprè nönt månâránông kvt kånç, ngâ nö vxçxaq óngðmâ,” wa kâ dvdvm róndak- ngâ. Wervt, “O, vsñng wa pñn nö, vdå dågðmxè dö måsvn kvt kånç nö gvzâ nö mvnaqdárè, mâwá! wvng ngâ nönt vdëngtaq wa, ngâ nö ngâ xónxônge. Gônxaq nö sínxè we Gvray tiqgó nñng wa singe. Çnègö, vdå dågðmxè dö måwa kvt kånç nö, vdåë xèwatnç vdå dvlákee mâwá! wa dvdvmmëe.

1949 nóng March xvlá 10 nitaq gvsatnè nô línè we sèldvrårè xvngbe nö vzíyaq kaq tvleabóxâ. Wemåpvng ni nöngmaq daptaq vl we Kángpålasñng gö, “Nâmaq gö nvnvm nvcvngrè dö zómwângkaq lo måyónông kvt kånç nö dangpårè xvngbe tålenông nô åloðmnông,” wa Col. Darza Khammç alëe. Çwe, nöngmaq dö ângmaq gö (thetza) vl Kángsårè nö dangpårè tvle mvtá. Zómwâng gëngámè we Kayinrèsñng gvsvt lðm çe, wa lå bínglíngè. Wedö çámè måpvng, Brigadier Lazum Tangji tuqlíngè rvt, “Nâmaq Major Vgí Dómaq mvdë Rest Campyðng ådèdaqnông nô xvlae,” wa xônne. Weyðng kånç vmçng vl dö nöngmaq gö bíngè nô,

1. Döngnönt vl we Kachin sèlsårè, 2. Döngnönt vl we Col. Darza Khamsñng wáxè we Chinsårè, tiq Platoon

vtðngðmxâ. 3. Dapyðng vlráè we, Kachin Platoon 3, Chin Platoon 2, xvngbe 5

Platoon çvmxâ. We Rest Campyðng tiq xvlá dðngte Security lîèe. Sèlså ngðmxâèrè nö xoqmâwá narxâèe.

Vbè kvt wa kvt Nyaunglebinsñng gvsvt râe, wa rvt dçvmxâ. 1949 nóng April xvlá 16 nitaq Mån mêng pñngtuttaq vl we Karenrè xvngbe nö zómwângkaq gëngámè, No. 1st Kachin dap kånç Capt. Naw Seng mvdë gö vbáámè, wae. Nöngmaq gö vsñng mvluqè rvt, Pvlikrè nñng mêng vsñng

��

Second World War & Lt.Col. aGU dItiqmaq xöllë nô dônglêngâ, wa Lt, Col. Khin Maung Kyaw alëpå tuqlíngè. Ângmaq nö dvbëngrèsñng svre rvt, uniformrè gö cutxè nô, longgè römxè taqsêrç, Shwekyin tè xapmë nô dèlíngè.

Ngâ Major Vgí Dósñng rá Operation Commander wáxè dåzðr nô, 1949 nóng April xvlátaq tiqkvt gvsvtbóxâ. Wedö nöngmaq dèlêngxâ ke, mvrèng tiqyðng kånç åwvpdáèe. Mvrèngsårè ç má? Dvbëngrè ç má? Mvxáxè. Wervt dapsñng rá, “Mvrèng kånç åwapmèe, kadö lvwaèni?” wa dvtángbóngâ. “Svmiç åwðrnông” wa vmçng dvjádaqâ. Vmçng vl dö wâè nô, svmèç mvrènglëng wðrbóxâ. Döráè rvt, wemvrèngyðngni nöngmaq gö yöpmèe. Webaq nö vxö gvzâ zaq rvt vtvngxaq dvxâèe. Yalëng nö Shwekyin tè xvplêngxâ ke bôn tvrârè çe.

1949 nóng September xvlátaq zómwângkaq gëngámè we Mån sèlsårèsñng gvsvt dåzárè rvt, Thang Zayet wa we, mvrèng xvnvng rvgaq vl we dvbëngrè xvngbe gvsvtbóxâ. Ângmaq lap kånç xè we gvzâ luqe. Nöngmaq lap kånç nö tiqgó gö mådålá käè. Nöngmaqç tvp línbóxâ we sèldvrårè xvngbe nö wervgaq vl we ângmaq Mån Pvlikrèsñng tvle ráxâ nô, nöngmaq gö pâmvrâså loðmxâ.

NyaunglebinRvgaqGvsatnèTvrârè MvxólÂngdong

Yayðng gvsvtnaè tvrârè mvxól ângdong ku vnðnnë nö vrungë we çe. Tiqmaq nö xón vdðngxaq çe. Nyaunglebin gîrhöm nö KNDO rè wa dñn vpvngámè. Mvdñm kånç vmçng vl dö, nöngmaq gö wedö âlèe. Nöngmaq dapmë du gvbâpå nö Lt. Col. Saw Moody (Kayin) çe. “Nâç dap ömp xèrâ ålîdáë. Nvp nini Penwagongyðngö Platoon tiqlëng ågâlë. Pegu Dap måyðng kånç låga dvtan mvlínërè kagósñng gö måxåläni,” wa nö âng nö Rangoonsñng zvpëng dçrâe wa, January 11 nitaq dçbóè.

Vmçng gñlráâ dö tiqdvcá, January 12 ni vxáng mvgágá, Kachin Platoon Platoon tiqlëng nö Lt. Gawlu Gam xöl dvzðrrë nô gñlbóngâ. Wezâng nö Nyaunglebin kånç 50 ming vrím we Taungoolapkaq çe. Ngâç dvzðr dðngbóngâ rvt Modo Jeeplëngtaq zínxông nô yðng nñng dèèe. Ngâyðng Kayinså tiqpå gö vbáe. Kayinrè kâ vrîng we xá lðm dvpvt xöllë we çe. Jôngjóng Kayin dap dvzönk vsaq we tiqmvdë modotaq dèdaqè. Ngâç, “Kakaq ådènônge? Nâmaq nö kadap, kayðng kånç åçnônge? Nâmaqsñng xöl we Bëgyç nö kagó çe? Vbáe má? Bëgyç mâbá má?” wa röntnëe.

Ângmaq gö, “Bogyi Saw Pe vbáe. Pegusñng dèè we çe,” wae. Pegu dap må kånç låga vbá má? wa röntnë we mâbá. Nâmaqdap dupå Lt. Col. Saw Moody wa we Pegu dap må kånç låga mâbárè kagó gö xvle mvdaq wa rvt,

gö mâwñngdaqë. Vpuq, Chin sèlpåla dè ráè nô, “Kayin daprèç åwangbóxâ, kadö lvwáxâèni,” wâráè. Ngâç gö, ângmaq zómwânglap poxèbóè kvt kånç gåsvtnông” wa vmçng zóngbóngâ. Ngâç gö wedö ca we sèlrèsñng sangë we çe! wvng nô gvsvtbóxâ. No. 1 Karen dap, Lt. Col. Saw Moody nö ângmaqë dvrårè xvngbe vgulxèdaqè we çe. Wesèldvrårè nö,

1. GMC truck gvbâ (3) trucks, (3) inch morta bîmrè nñng Rifles nö vdëngtaq zángë we dvgá dö Truck (10) truck, dangpå wa dñn çe. 2. Jeep modo (3) lëngtaq nö sèlsårè nñng ângmaq Kayin dupålá dñn zðngxèe. 3. Japan (8) gó nñng powder Vmyawk tiqcñng gö vbáe. 4. Japan Made Machine gun (1) lëng, yarè xvngbe tvp línbóxâ.Tvnä tiqsä vnç dvgvp rá nöngmaqç töldáxâ we ângmaqë dvrårè vtvngxè

lðm dvpvt wa nô tèmdaqè. Webaq nö, Lt. Col. Saw Moody nö nöngmaq vzíyaqlap ðl dvpäxè, gvsvt dvpäxèe. Jôngjóng vwðngráè má? mvxángë! Ângmaq Kayinlap, ângë sèlsårèç wvpmatnâ we mvsöç sîngxç, lång vtvlxèámè. Ângç ngâsñng nârangvpmâ kârè dvdvmlêngânông nö, “Nâmaq Kachin daprè nönt månâránông kvt kånç, ngâ nö vxçxaq óngðmâ,” wa kâ dvdvm róndak- ngâ. Wervt, “O, vsñng wa pñn nö, vdå dågðmxè dö måsvn kvt kånç nö gvzâ nö mvnaqdárè, mâwá! wvng ngâ nönt vdëngtaq wa, ngâ nö ngâ xónxônge. Gônxaq nö sínxè we Gvray tiqgó nñng wa singe. Çnègö, vdå dågðmxè dö måwa kvt kånç nö, vdåë xèwatnç vdå dvlákee mâwá! wa dvdvmmëe.

1949 nóng March xvlá 10 nitaq gvsatnè nô línè we sèldvrårè xvngbe nö vzíyaq kaq tvleabóxâ. Wemåpvng ni nöngmaq daptaq vl we Kángpålasñng gö, “Nâmaq gö nvnvm nvcvngrè dö zómwângkaq lo måyónông kvt kånç nö dangpårè xvngbe tålenông nô åloðmnông,” wa Col. Darza Khammç alëe. Çwe, nöngmaq dö ângmaq gö (thetza) vl Kángsårè nö dangpårè tvle mvtá. Zómwâng gëngámè we Kayinrèsñng gvsvt lðm çe, wa lå bínglíngè. Wedö çámè måpvng, Brigadier Lazum Tangji tuqlíngè rvt, “Nâmaq Major Vgí Dómaq mvdë Rest Campyðng ådèdaqnông nô xvlae,” wa xônne. Weyðng kånç vmçng vl dö nöngmaq gö bíngè nô,

1. Döngnönt vl we Kachin sèlsårè, 2. Döngnönt vl we Col. Darza Khamsñng wáxè we Chinsårè, tiq Platoon

vtðngðmxâ. 3. Dapyðng vlráè we, Kachin Platoon 3, Chin Platoon 2, xvngbe 5

Platoon çvmxâ. We Rest Campyðng tiq xvlá dðngte Security lîèe. Sèlså ngðmxâèrè nö xoqmâwá narxâèe.

Vbè kvt wa kvt Nyaunglebinsñng gvsvt râe, wa rvt dçvmxâ. 1949 nóng April xvlá 16 nitaq Mån mêng pñngtuttaq vl we Karenrè xvngbe nö zómwângkaq gëngámè, No. 1st Kachin dap kånç Capt. Naw Seng mvdë gö vbáámè, wae. Nöngmaq gö vsñng mvluqè rvt, Pvlikrè nñng mêng vsñng

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓvlbóngâ. Ângmaq Kayinrè di we tvrâ vrñm, Daik U tvrâ, xvngbe vkvp dvzárë nô, sèldvrå lvngrè xvngbeë “Sèldvråè åtvpnông nô, gêng vhíng xålonông, vsñng nö måxvtnôngni” wa vmçng zóngbóngâ. Jôngjóng Daik U tvrâ dirè xvngbeë sèldvrårè tvpmaë nô gêng vhíng wa xvloëe. Tapmè we dvrårè nö Pegu dap måsñng xá dvzðrrëe. Nöngmaq nö vzíyaq mvdëkaq wáxè lðm çe, wa ângmaq mvdñmrèçni dvgðmxè dåzðrrvpxâ. Vdå dågðmxè dö wáxèrâe, ngâyðng vbárè xvngbesñng vlbóngâ. Wekvt, Capt. Htang Gim Hang gö ngâ kâtaq vráe. Lt. Col. Saw Moody vbá nö, 16,17,18, 19 nihöq gvsvt mânèe. Vrá, vxáng nari 8 taq gö nâmaq nñng vraxè râe, wa nö Kayinrè dèráè. Ngâç gö “Nöngmaq Kachinrè wa môçxâ, Chinrè gö ngâyðng vbáe. Chindapsñng nârangnông, vlbóngâ. Ângmaq Chinrè nñng gö nöngmaq vraxèrâe. Ângmaq nñng vraxèdángç, nëngwâ långrè lîè nö, mvrèng vsñngrè dö (vyat vsñngrè dö)wáxèdángç, Mån communist vl zâng xvnvngnvng zvng wa läxèráxâ nô, nöngmaqç camp wâvpxâyðng dvtuqxèlêngxâ. Jôngjóng Kayin dvbëng mvdëç dangpå, vmyawk, mvsö yâmdok xvngbe wðrrapmâ.

Weni xáng mvgágá 6 nari dvgvp Sten gun lvngxè we tiqpå ngâyðngsñng dèráè nô,“Dupåá!,Capt.NawSeng wa we, Nâ gö ângmaqyðngsñng laqdvkómxèrâ, wae, wa dvtá nñng dôngrángâ,” wa xônne. Ngâç “Ngñnxârè nñng tiqdö mðrhöm kâ xôn lðm sèl dvrátaq mâvl. Gvsvt måyónông kvt kånç nö ådèránông,”wa vlbóngâ. Wepå gö vtðngámè måpvng,nöngmaqyðng yñnglêngxânè nö, dangpå tacöm, mvsö tasä dñmså wa ngðmxèámè. Mvzân gvsvt vtêngtaq, mvsö lñngdôm dñm nö vdå dvpvt gvlxè râe. Ngñnxârèç mâdvlá ke, vdå gônxaq dvbalxèlðm dñm çe.

Weyaq nö Mån Communist wáxèámè we dap må dvjuq 2 dap xvnvng- yðngni yömp vdue. Vnç ni måpvng wa Daik Uyðng nö tuqbóxâ. Daik U kånç mitá, modo dvtuttut zínxâè nô, Rangoonsñng tuqdaqxâ. Yalëng nö Nyaunglebin xvnvngyðng wa vbè baq gvsatnèe. Rangoonsñng tuqdaqxâpåla nö Capt. La Naw, MC, Capt. Gumja Naw, Capt. U Byit Tu, Lt. Gawlu Gam nñng Ngâ Vgí Dómaq çxâe. Nöngmaqsñng nö Army Forces Rest Campyðng xini narxè dåzárèe. Wedvgvp Kayinrèç Inseinhöq gëng nô gvsvtdaqâ. Inseinsñng nöngmaqpåla gö gvsvt dvbvngxâè nö Kayinrè nö xvngbe vtxèámè. Yabaq nñng nö Kayin dvbong wáxèámèrè nñng gvsatnè we 5 baq wabaq çe. Wemåpvng nö Kayin dvbongrè nñng nö mâxvtbóxâ.

Nawng Seng Tvrâ

Naw Seng nö Wunpawngrè kånç ç nô, 1st Kachin Riflestaq sèl bñnlè wapå çe. Wedvgvp Dap-ömp du nö Lt. Col. Zau Gawng çe. Capt. Naw Seng nö

nâtðngnông vlbóngâ nö dvtñngbóngâ. Weyðng kånç yöntxôngdakngâ nô, Platoon 2 nñng 3 inch motor lðng

dvzðrrë we Capt. Sailingsñng rá vmçng zóngrángâ. To mvdë vrá tiqkvt vtðng daqnè nö gåsvtnông. Ângmaqç vzñng gvsvt we måsanôngni, vlrángâ.

Jôngjóngni, Capt. Saw Pe mvdë vrá vtðngdaqè. Ângmaqë dvzönk ç we, vlå rôngrè modorètaq dvsaqë nô dèdaqè. Lvjöm nö Burma Rifles môçbóxâ, wa we çe. Capt. Sailingsñng gåsvtnông vlrángâ we, webaq gö mâgâsvtxaq dvtñngbóngâ. Pâwálðm wani, Mänç Mënggâng Mvzân (WW.II) taq tiqdödö gvsatnèrè wa çxâ rvt, nönt vdëngtaq svmaqmaq nö dvxá vzakäèrè wa çxâe. Çwe, mvdñm kånç vmçngsñng tárâe. January xvlá 16 nitaq ângmaq mvdëni vxômbaq wabaq vtðngdaqè nô, ângmaqç vzñng åwapmè rvt gâsvt käbóxâ. Ângmaq nö vsñng luq rvt, nöngmaq nö Platoon tiqlîngç wa gvsvt mvbôn wâè nö, måpvngkaq tèngnîtbóxâ. Ângmaq nö Nyaunglebin kånç 9 ming vrím we Kayin mvrèngtaq yömpdaqè. Nöngmaq dap vgopå gö Kayin çe. Ângmaq dvbëng wáxèbóèrè gö Kayinrè wa çe. Nöngmaq Kachin dappåla, Kángpåla nö, tiqhvnså ângmaq dvhôö dèè we çe. Wedö nöngmaq âlè dvgvp, yaqdônglap nari 4 taq Lt. Col. Saw Moody tuqlíngè. Âng nö Kayin ç rvt, gvsvt svt dvpäxè nö ângmaq Kayinpåla Daik Ukaq laqyilxèvm dö wâbóâ. Pâwálðm wanè ângë dap kånç ç we Kayinrè wa çe.

Nöngmaq Chin, Kachinpålaç dómènè gö, mvdómdóm, mvxáxá dvpäxâè nô weyðng kånç nöngmaq gö dèdaqxâ. Zómwâng tvrâ ç rvt döráè nö tvrâ mvyñngbóxâ. Lt. Col. Saw Moody gö âng nönttaq nö svmaq xvraqxè pa dö yðngxèe. Vzñngkaq gvsvtbóè, måpvngkaq vtángè gö mvwâ.Wervt ngâç xöl dåzðr mvdë nö Taungoosñng dè lðm dvdvmbóxâ.Weyðng kånç Madawk, Shwekyin di we Mitátaq dvrårè toë nö dèráè, wa dvdamè we,mitá nö mvdèlong. Modo dèlðm dândènlëng xvtindárâ rvt çe,wa dåtávtxâ.

Nöngmaqsñng xölxí vgopå nö Lt. Col. Saw Moody (Kayinpå) ç rvt nöngmaqsñng gö KNDO lap wáxèbóè, ålðnbóèå wvng nö Pegudap måsñng låga vrongbóngâ. Låga welëng nö mvrèng vsñngrèsñng, vxáng 9 naritaq xá dvzðrbóngâ we, dörôm 4 nari dvgvp kâ vtñnglíngâ. Kadö çnègö, ângmaq dvbongrè dèlðm tvrâ xvngbe åxönông walíngè. Lt. Col. Saw Moody kadö rvzðnxè we xángbóngâ. Âng gö svmaq nönt xvng môçámè rvt, “Bomí, nâç kadö åxáë dö åxölxâ,” wae. Kadö wá vdue, wedö åwâë wa vmçng ngâsñng tvledaqâ. Wekvt ngâ gö vtvngxaq dvbëng nô, Capt. Saw Pesñng (dvbëng çámèpå) låga vrongëe. Pâwálðm wani, Officer mess rvgaqtaq nöngmaq nñng tiqdö dö ðmpâ ámèrè çxâ rvt, dvxá zangëe. Låga wegômtaq, “Pegudap må kånç nâmaqsñng gvsvtlðm vmçng línbóngâ. Vrá, nâmaq dap-ömppå Lt. Col. Saw Moodyç gö kadö wa lðm xvngbe ngâ wörsñng vmçng tvlebóâ. Wervt nöngmaqkaq gvsvt we nâë vsñngrè bëbë nâtñngbóë. Dåyaq wa rvtô zônge,”

��

Second World War & Lt.Col. aGU dIvlbóngâ. Ângmaq Kayinrè di we tvrâ vrñm, Daik U tvrâ, xvngbe vkvp dvzárë nô, sèldvrå lvngrè xvngbeë “Sèldvråè åtvpnông nô, gêng vhíng xålonông, vsñng nö måxvtnôngni” wa vmçng zóngbóngâ. Jôngjóng Daik U tvrâ dirè xvngbeë sèldvrårè tvpmaë nô gêng vhíng wa xvloëe. Tapmè we dvrårè nö Pegu dap måsñng xá dvzðrrëe. Nöngmaq nö vzíyaq mvdëkaq wáxè lðm çe, wa ângmaq mvdñmrèçni dvgðmxè dåzðrrvpxâ. Vdå dågðmxè dö wáxèrâe, ngâyðng vbárè xvngbesñng vlbóngâ. Wekvt, Capt. Htang Gim Hang gö ngâ kâtaq vráe. Lt. Col. Saw Moody vbá nö, 16,17,18, 19 nihöq gvsvt mânèe. Vrá, vxáng nari 8 taq gö nâmaq nñng vraxè râe, wa nö Kayinrè dèráè. Ngâç gö “Nöngmaq Kachinrè wa môçxâ, Chinrè gö ngâyðng vbáe. Chindapsñng nârangnông, vlbóngâ. Ângmaq Chinrè nñng gö nöngmaq vraxèrâe. Ângmaq nñng vraxèdángç, nëngwâ långrè lîè nö, mvrèng vsñngrè dö (vyat vsñngrè dö)wáxèdángç, Mån communist vl zâng xvnvngnvng zvng wa läxèráxâ nô, nöngmaqç camp wâvpxâyðng dvtuqxèlêngxâ. Jôngjóng Kayin dvbëng mvdëç dangpå, vmyawk, mvsö yâmdok xvngbe wðrrapmâ.

Weni xáng mvgágá 6 nari dvgvp Sten gun lvngxè we tiqpå ngâyðngsñng dèráè nô,“Dupåá!,Capt.NawSeng wa we, Nâ gö ângmaqyðngsñng laqdvkómxèrâ, wae, wa dvtá nñng dôngrángâ,” wa xônne. Ngâç “Ngñnxârè nñng tiqdö mðrhöm kâ xôn lðm sèl dvrátaq mâvl. Gvsvt måyónông kvt kånç nö ådèránông,”wa vlbóngâ. Wepå gö vtðngámè måpvng,nöngmaqyðng yñnglêngxânè nö, dangpå tacöm, mvsö tasä dñmså wa ngðmxèámè. Mvzân gvsvt vtêngtaq, mvsö lñngdôm dñm nö vdå dvpvt gvlxè râe. Ngñnxârèç mâdvlá ke, vdå gônxaq dvbalxèlðm dñm çe.

Weyaq nö Mån Communist wáxèámè we dap må dvjuq 2 dap xvnvng- yðngni yömp vdue. Vnç ni måpvng wa Daik Uyðng nö tuqbóxâ. Daik U kånç mitá, modo dvtuttut zínxâè nô, Rangoonsñng tuqdaqxâ. Yalëng nö Nyaunglebin xvnvngyðng wa vbè baq gvsatnèe. Rangoonsñng tuqdaqxâpåla nö Capt. La Naw, MC, Capt. Gumja Naw, Capt. U Byit Tu, Lt. Gawlu Gam nñng Ngâ Vgí Dómaq çxâe. Nöngmaqsñng nö Army Forces Rest Campyðng xini narxè dåzárèe. Wedvgvp Kayinrèç Inseinhöq gëng nô gvsvtdaqâ. Inseinsñng nöngmaqpåla gö gvsvt dvbvngxâè nö Kayinrè nö xvngbe vtxèámè. Yabaq nñng nö Kayin dvbong wáxèámèrè nñng gvsatnè we 5 baq wabaq çe. Wemåpvng nö Kayin dvbongrè nñng nö mâxvtbóxâ.

Nawng Seng Tvrâ

Naw Seng nö Wunpawngrè kånç ç nô, 1st Kachin Riflestaq sèl bñnlè wapå çe. Wedvgvp Dap-ömp du nö Lt. Col. Zau Gawng çe. Capt. Naw Seng nö

nâtðngnông vlbóngâ nö dvtñngbóngâ. Weyðng kånç yöntxôngdakngâ nô, Platoon 2 nñng 3 inch motor lðng

dvzðrrë we Capt. Sailingsñng rá vmçng zóngrángâ. To mvdë vrá tiqkvt vtðng daqnè nö gåsvtnông. Ângmaqç vzñng gvsvt we måsanôngni, vlrángâ.

Jôngjóngni, Capt. Saw Pe mvdë vrá vtðngdaqè. Ângmaqë dvzönk ç we, vlå rôngrè modorètaq dvsaqë nô dèdaqè. Lvjöm nö Burma Rifles môçbóxâ, wa we çe. Capt. Sailingsñng gåsvtnông vlrángâ we, webaq gö mâgâsvtxaq dvtñngbóngâ. Pâwálðm wani, Mänç Mënggâng Mvzân (WW.II) taq tiqdödö gvsatnèrè wa çxâ rvt, nönt vdëngtaq svmaqmaq nö dvxá vzakäèrè wa çxâe. Çwe, mvdñm kånç vmçngsñng tárâe. January xvlá 16 nitaq ângmaq mvdëni vxômbaq wabaq vtðngdaqè nô, ângmaqç vzñng åwapmè rvt gâsvt käbóxâ. Ângmaq nö vsñng luq rvt, nöngmaq nö Platoon tiqlîngç wa gvsvt mvbôn wâè nö, måpvngkaq tèngnîtbóxâ. Ângmaq nö Nyaunglebin kånç 9 ming vrím we Kayin mvrèngtaq yömpdaqè. Nöngmaq dap vgopå gö Kayin çe. Ângmaq dvbëng wáxèbóèrè gö Kayinrè wa çe. Nöngmaq Kachin dappåla, Kángpåla nö, tiqhvnså ângmaq dvhôö dèè we çe. Wedö nöngmaq âlè dvgvp, yaqdônglap nari 4 taq Lt. Col. Saw Moody tuqlíngè. Âng nö Kayin ç rvt, gvsvt svt dvpäxè nö ângmaq Kayinpåla Daik Ukaq laqyilxèvm dö wâbóâ. Pâwálðm wanè ângë dap kånç ç we Kayinrè wa çe.

Nöngmaq Chin, Kachinpålaç dómènè gö, mvdómdóm, mvxáxá dvpäxâè nô weyðng kånç nöngmaq gö dèdaqxâ. Zómwâng tvrâ ç rvt döráè nö tvrâ mvyñngbóxâ. Lt. Col. Saw Moody gö âng nönttaq nö svmaq xvraqxè pa dö yðngxèe. Vzñngkaq gvsvtbóè, måpvngkaq vtángè gö mvwâ.Wervt ngâç xöl dåzðr mvdë nö Taungoosñng dè lðm dvdvmbóxâ.Weyðng kånç Madawk, Shwekyin di we Mitátaq dvrårè toë nö dèráè, wa dvdamè we,mitá nö mvdèlong. Modo dèlðm dândènlëng xvtindárâ rvt çe,wa dåtávtxâ.

Nöngmaqsñng xölxí vgopå nö Lt. Col. Saw Moody (Kayinpå) ç rvt nöngmaqsñng gö KNDO lap wáxèbóè, ålðnbóèå wvng nö Pegudap måsñng låga vrongbóngâ. Låga welëng nö mvrèng vsñngrèsñng, vxáng 9 naritaq xá dvzðrbóngâ we, dörôm 4 nari dvgvp kâ vtñnglíngâ. Kadö çnègö, ângmaq dvbongrè dèlðm tvrâ xvngbe åxönông walíngè. Lt. Col. Saw Moody kadö rvzðnxè we xángbóngâ. Âng gö svmaq nönt xvng môçámè rvt, “Bomí, nâç kadö åxáë dö åxölxâ,” wae. Kadö wá vdue, wedö åwâë wa vmçng ngâsñng tvledaqâ. Wekvt ngâ gö vtvngxaq dvbëng nô, Capt. Saw Pesñng (dvbëng çámèpå) låga vrongëe. Pâwálðm wani, Officer mess rvgaqtaq nöngmaq nñng tiqdö dö ðmpâ ámèrè çxâ rvt, dvxá zangëe. Låga wegômtaq, “Pegudap må kånç nâmaqsñng gvsvtlðm vmçng línbóngâ. Vrá, nâmaq dap-ömppå Lt. Col. Saw Moodyç gö kadö wa lðm xvngbe ngâ wörsñng vmçng tvlebóâ. Wervt nöngmaqkaq gvsvt we nâë vsñngrè bëbë nâtñngbóë. Dåyaq wa rvtô zônge,”

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓ

NawSeng(KNDO)MvdëNñng

VxatnèTvrâ

Naw Seng mvdë Namkhamyðng vl dvgvp, wemêng vl we mêng mvsa bñnlè warè Vpuq dîrèç vraë we, vra kâ mvta. Wedö mvtábóè rvt sèldap dvjuq (War Office) kånç gvsvtlðm vmçng dvtuqlíngâ. Brigadier Lazum Tangji nñng Col. Khun Nawng ângnç nö Vpuqlap kånç vya tä vtvngpånç çe. Ângnç wa we nö, “Ângmaq nñng nö dangpå xaqç wa kâ xôn lðm ñllámè,” wae. Brigadier Lazum Tangji, Col. Khun Nawng. No. 11th UMP dap-ömppå, Major Zau Gam nñng ângë sèlså 40 på nñng ngâ Vgí Dó gö vbáng nö Myitkyina kånç bíngdaqxâ.

1949 nóng September xvlá 9 ni vxángtaq Shweli wâng läè nô, Namkham sèríng vdëngsñng zðngxèðmxâ. Koná ba lñngdômhöq gö dè lðm dvdvmbóxâ we, xini wâè nô sèríngsñng wa zðngxèbóxâ. Nöngmaq nñng vbá we UMP 11th dappåla nö Shweli tèwâng wâng laqdilong dö wâráxâ. Vxvt vdulong kvt, måpvngkaq kånç laqdvbvngxèlong wâè nô dvgôè we çe. Nñmlat nöngmaq dupåla vzñng tuqðmxâ.

Nöngmaqç dvdamè we Naw Seng mvdë nö zèríng vdëngö nö mâvl na çe, wa dvdamèe. Ladðng vl we mâxá, wâè nô zèrínggëngsñng svmaq yilxâèe, Wedö zèrínggëng yilèlëng nö, zèríng xåtçnaxâe, wa mêng vsñngrèç xokralëngsñng vzângè rvt çe. Vxáng mvgá gá, nari 3 dvgvp ç rvt, xvlawa mvyðngxè. Çwe, Naw Sengmaq mvdë ç nö zèrínglëng gvduk dö wáxè nô gåsvtnvtxâ. Nöngmaqpåla gö gvsvt nönt nö svmaq gö mââlèrè wa çxâ we gvsatnèe. Ângmaqç åwapmè, nöngmaqç gö wapmè nô gâsvtkäèe. Wedö gvsatnè ke, yaqdông 9 nariç wa sèrínglëng töl línbóxâ. Naw Seng mvdë nö sèríng kånç xvngbe vtxèbóè. Vdåë ângnvm ângcvng vdu we Wunpawngsårè wa ç rvt, gvsvt lðm gö mâmvnó dö cae. Çwe, mvdñm vmçng ç rvt wa gâsvtkäè we çe.

Måpvng xángç Col. Khun Nawng mvdë nö Namkham nñng Namphak tè dvhô rvzè dangdang ngangámè nô, Namphak mvrèngsñng yöntxèámè. Ngâ nñng tiqmaq nö modo tvrâ râ dç dåzárè weç yerdaqxâ. Naw Seng mvdë nö Namkham kånç gö vtxèámè nô Kutkhai, Sinli dvhô Loisam rvzè mvrèngyðng tuqámè. Wekaq gö No. 4th Kachin Rifles dap kånç tiqmaqç vkapmë we çe. Ângmaq mvdëç gö dómbóâ rvt, 3 inch mortaç vpömpbóânè nö, Naw Sengmaq mvdë nö Musekaq rá vtðngámè. Ângmaq zínxè we modo gö Kukhai Nñm- lömpayðng gwörráâ. Hi kutaq Nyaungngesñng vtxèámè.

Ângë vsñngrè tiqmaq tvp línbóxâ we, mvdñmkaq mâtâlexaq,

British bântaq Subedarhöq vlínxaqpå çe. Çwe, akvt âng nö Karen National Defence Organization môçni, Kothulay (KNDO) kaq 1949 nóng January xvlá 12 ni kånç wáxèbóè. Naw Seng nö Nyaunglebin gvsatnèyðng tuqráè nô, weyðng kånç Kayah mêng Thathungkaq vtxè nô, Lokawkaq tuqámè. Weyðng kånç rá Taunggyikaq dvtuqxè nô, Tèkótut Sam mêng Kutkai, Vpuqrè tä vlzângkaq tuqámè. 1949 nóng September xvlátaq nö Namkhamkaq dvtuqxèámè.

Nöngmaq mvdñm du gvbârèsñng wedö ç tvrâ dvtábóxâ we, tiqkvt laqmâtðngra dö åwânông, wae. Naw Seng mvdë nö Namkhamyðng kånç Vpuq mênglapkaq laqmvzðngxè dö vgámrâe, wa vmçng dvtuqlíngâ. Wedvgvp Vpuq Sèldu gvbârè nö, Brigadier Lazum Tangji, Duwa Dingra Tang, duwa Kyangluk, duwa Kareng Lamaq çe. Ângmaqç Naw Seng mvdë Vpuq mêngkaq laqmvzðngxèlong dö nâgámnông, wa ålapmèe. Çnègö, Naw Seng nö mvtá nö Vpuq mênglapkaq gêng mvnxèe. Ângç dvdamë we nö, Vpuq mênglaptaq sèldap gvzâ mâvl rvt, mvrâ wa dvdamëe. Myitkyinayðng nö UMP No. 10 dap, Bhamoyðng nö UMP 11 dap vlle. Ladðng nñmlat kånç Naw Seng mvdë nö Mèwa mêngkaq zðngxènè nö kagóç gö mâgvsatnë na çe. Pâwálðm wani, wedvgvp Vpuq nö Vpuq, Wunpawng xidaq gvsvt mâmvyó we dvcóng çe. Ngâ vdåhöq, tiqdö rômnvngrèsñng nö gvsvt mâmvyóng.

Çwe, Naw Seng mvdë nö Kachin National Defence Organization (KNDO) Karen dvbëngrè nñng roqwa, bông tóë nô, Vpuqrè vllap gêng mvnxèe. Wervtôtaqni ngâ Vgí Dósñng nö 2nd Emergency Kachin Rifles wa nö poq dåzðrre. Nöngmaq nö Chinpåla nñng Mån dvbongrè, Kayin dvbongrè gvsatnè rvt, sèlså gö tiq Company wa ngðmxèðmxâ. Vsñng gö mvluqbóxâ. Ângxðr Training luxèrè gö xini mvdángë. Nöngmaqpåla nö War Officekaq sèldvrårè tvlexè râe. Kángpåla gö ângmaq Chindapkaq ângmaqç lángë we sèldvrårè tvle râe. Wervt nöngmaq xvngbepå Rangoonyðng xini narxâèe.

Kadðngte mâle ke, nöngmaq Wunpawngsåpåla nö Myitkyinakaq ngang lðm dvpvt vmçng dvtuqdaqâ rvt, ngangbóxâ. Mvdông nö Naw Seng mvdësñng gvsvt lðm dåzárè ku çe.

�0

Second World War & Lt.Col. aGU dI

NawSeng(KNDO)MvdëNñng

VxatnèTvrâ

Naw Seng mvdë Namkhamyðng vl dvgvp, wemêng vl we mêng mvsa bñnlè warè Vpuq dîrèç vraë we, vra kâ mvta. Wedö mvtábóè rvt sèldap dvjuq (War Office) kånç gvsvtlðm vmçng dvtuqlíngâ. Brigadier Lazum Tangji nñng Col. Khun Nawng ângnç nö Vpuqlap kånç vya tä vtvngpånç çe. Ângnç wa we nö, “Ângmaq nñng nö dangpå xaqç wa kâ xôn lðm ñllámè,” wae. Brigadier Lazum Tangji, Col. Khun Nawng. No. 11th UMP dap-ömppå, Major Zau Gam nñng ângë sèlså 40 på nñng ngâ Vgí Dó gö vbáng nö Myitkyina kånç bíngdaqxâ.

1949 nóng September xvlá 9 ni vxángtaq Shweli wâng läè nô, Namkham sèríng vdëngsñng zðngxèðmxâ. Koná ba lñngdômhöq gö dè lðm dvdvmbóxâ we, xini wâè nô sèríngsñng wa zðngxèbóxâ. Nöngmaq nñng vbá we UMP 11th dappåla nö Shweli tèwâng wâng laqdilong dö wâráxâ. Vxvt vdulong kvt, måpvngkaq kånç laqdvbvngxèlong wâè nô dvgôè we çe. Nñmlat nöngmaq dupåla vzñng tuqðmxâ.

Nöngmaqç dvdamè we Naw Seng mvdë nö zèríng vdëngö nö mâvl na çe, wa dvdamèe. Ladðng vl we mâxá, wâè nô zèrínggëngsñng svmaq yilxâèe, Wedö zèrínggëng yilèlëng nö, zèríng xåtçnaxâe, wa mêng vsñngrèç xokralëngsñng vzângè rvt çe. Vxáng mvgá gá, nari 3 dvgvp ç rvt, xvlawa mvyðngxè. Çwe, Naw Sengmaq mvdë ç nö zèrínglëng gvduk dö wáxè nô gåsvtnvtxâ. Nöngmaqpåla gö gvsvt nönt nö svmaq gö mââlèrè wa çxâ we gvsatnèe. Ângmaqç åwapmè, nöngmaqç gö wapmè nô gâsvtkäèe. Wedö gvsatnè ke, yaqdông 9 nariç wa sèrínglëng töl línbóxâ. Naw Seng mvdë nö sèríng kånç xvngbe vtxèbóè. Vdåë ângnvm ângcvng vdu we Wunpawngsårè wa ç rvt, gvsvt lðm gö mâmvnó dö cae. Çwe, mvdñm vmçng ç rvt wa gâsvtkäè we çe.

Måpvng xángç Col. Khun Nawng mvdë nö Namkham nñng Namphak tè dvhô rvzè dangdang ngangámè nô, Namphak mvrèngsñng yöntxèámè. Ngâ nñng tiqmaq nö modo tvrâ râ dç dåzárè weç yerdaqxâ. Naw Seng mvdë nö Namkham kånç gö vtxèámè nô Kutkhai, Sinli dvhô Loisam rvzè mvrèngyðng tuqámè. Wekaq gö No. 4th Kachin Rifles dap kånç tiqmaqç vkapmë we çe. Ângmaq mvdëç gö dómbóâ rvt, 3 inch mortaç vpömpbóânè nö, Naw Sengmaq mvdë nö Musekaq rá vtðngámè. Ângmaq zínxè we modo gö Kukhai Nñm- lömpayðng gwörráâ. Hi kutaq Nyaungngesñng vtxèámè.

Ângë vsñngrè tiqmaq tvp línbóxâ we, mvdñmkaq mâtâlexaq,

British bântaq Subedarhöq vlínxaqpå çe. Çwe, akvt âng nö Karen National Defence Organization môçni, Kothulay (KNDO) kaq 1949 nóng January xvlá 12 ni kånç wáxèbóè. Naw Seng nö Nyaunglebin gvsatnèyðng tuqráè nô, weyðng kånç Kayah mêng Thathungkaq vtxè nô, Lokawkaq tuqámè. Weyðng kånç rá Taunggyikaq dvtuqxè nô, Tèkótut Sam mêng Kutkai, Vpuqrè tä vlzângkaq tuqámè. 1949 nóng September xvlátaq nö Namkhamkaq dvtuqxèámè.

Nöngmaq mvdñm du gvbârèsñng wedö ç tvrâ dvtábóxâ we, tiqkvt laqmâtðngra dö åwânông, wae. Naw Seng mvdë nö Namkhamyðng kånç Vpuq mênglapkaq laqmvzðngxè dö vgámrâe, wa vmçng dvtuqlíngâ. Wedvgvp Vpuq Sèldu gvbârè nö, Brigadier Lazum Tangji, Duwa Dingra Tang, duwa Kyangluk, duwa Kareng Lamaq çe. Ângmaqç Naw Seng mvdë Vpuq mêngkaq laqmvzðngxèlong dö nâgámnông, wa ålapmèe. Çnègö, Naw Seng nö mvtá nö Vpuq mênglapkaq gêng mvnxèe. Ângç dvdamë we nö, Vpuq mênglaptaq sèldap gvzâ mâvl rvt, mvrâ wa dvdamëe. Myitkyinayðng nö UMP No. 10 dap, Bhamoyðng nö UMP 11 dap vlle. Ladðng nñmlat kånç Naw Seng mvdë nö Mèwa mêngkaq zðngxènè nö kagóç gö mâgvsatnë na çe. Pâwálðm wani, wedvgvp Vpuq nö Vpuq, Wunpawng xidaq gvsvt mâmvyó we dvcóng çe. Ngâ vdåhöq, tiqdö rômnvngrèsñng nö gvsvt mâmvyóng.

Çwe, Naw Seng mvdë nö Kachin National Defence Organization (KNDO) Karen dvbëngrè nñng roqwa, bông tóë nô, Vpuqrè vllap gêng mvnxèe. Wervtôtaqni ngâ Vgí Dósñng nö 2nd Emergency Kachin Rifles wa nö poq dåzðrre. Nöngmaq nö Chinpåla nñng Mån dvbongrè, Kayin dvbongrè gvsatnè rvt, sèlså gö tiq Company wa ngðmxèðmxâ. Vsñng gö mvluqbóxâ. Ângxðr Training luxèrè gö xini mvdángë. Nöngmaqpåla nö War Officekaq sèldvrårè tvlexè râe. Kángpåla gö ângmaq Chindapkaq ângmaqç lángë we sèldvrårè tvle râe. Wervt nöngmaq xvngbepå Rangoonyðng xini narxâèe.

Kadðngte mâle ke, nöngmaq Wunpawngsåpåla nö Myitkyinakaq ngang lðm dvpvt vmçng dvtuqdaqâ rvt, ngangbóxâ. Mvdông nö Naw Seng mvdësñng gvsvt lðm dåzárè ku çe.

�1

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓMaezayðng vl we Vpuq dupåláç gö nâgámdáèe. Nâmaq sèldupålá nö,

nöngmaq Maeza mêng durè, nëngbôr mîngráxârè kâ måtánông má? wa nö ngñnhöq çe. Dvgá Vpuq dupåla nö ângmaq Vpuq xvdaq ç rvt, dö mâwá vlle. Ngâç “Nâmaq Maeza mêng durè kâ tá lðm dvpvt dèlêngxâ we môç; War Office kånç vmçng vl dö, Naw Seng mvdë kayðng tuqni nö weyðng ålîngnông, wa vmçng vl rvt, mvdñmkaq kånç dvrá vmçng kâ tá lðm má? Nâmaq Maeza durèë kâ tá lðm má?” vlbóngâ.

Wekvt kånç tiqmaq nö, “Nâmaq nönt wa çe. Nâmaqç åxánông dö åwânông,” wa vtðnxèe. Zvpëng må dðngbóâ, måpvng xáng, nöngmaq nö Howa, Namkhekkaq bíngbóxâ. Nöngmaq Namkhek tuqráè we xábóâ rvt, Naw Seng mvdë nö Namkhawngsñng vtxèámè. Namkhawngsñng nöngmaq gö dèbóxâ. Namkhawng mvrèng xvnvng rvmá gëng çe. Dvgñm gö çe. Ângmaq nö dvlömprðmmö gvduk wáxè nô nâkvpdáèe. Wervtô nö Namkhawng mvrèngrèë rvmárètaq vm gong rvtô çe. Nöngmaq rvmâ vdëngsñng, kvroq tiqzâng tuqè weê, rvmá gëng kånç dangpå mvsöç nâdaqèe. Rvmá vdëngö nö môç wâè nö, dvbíngkaq svmaqså yilxâè nô gvsatnèe. Vxö gö gvzâ zaqe. Rvmöntrè gö mvyó dö dó rvt, xvla wa mvyðngxè. Vdåë rômnvngrè gö tvnä mvyðngxè gvp çe.

Mvrèngkaq vtðng lðm nö vxö gvzâ zaq rvt mâxvla. Ângmaqç åwapmènè gö, nöngmaqç nö dangpå mâdâpoqxaq dö mâwá tiqcâm âlèe. Zñndvtut xoq mâwáså narxâèe. Måpvng nö ângmaqç gö narbóâ. Vwawa dö xënç mvdë gvsvtkäèlëng nar vduámè. Ngâç dakngë we dvgñm xvnvngyðng vxatnè rvt, xèyângèrèë pvlâsårè (mñnlarèç) månâxvtnôngni, wa xënç mvdësñng nâgámè pâ çe? Vwawa dö nar vduámè.

Måpvng xáng nöngmaq nö Namkhawng mvrèngsñng vtðngráxâ. Weyðng kånç Mantsun mvrèngsñng dèèe. Mantsun nñng Namkhawng mvrèng dvhôö, nöngmaq lap kånç çrèç vkvpmapmâyðng, Phawng Sengkaq dç tvrâså vlle. Weyðngyðng ângmaq Naw Seng mvdë nö Namkhek wâng läë nö Mèwa mênglap läxèvm we yapa kånç yângèe. Gvzâpå nö môçámè. Tvnä 10 på dðngte wa vtxèvm we yðngxèe. Nöngmaqç ângmaq lapsñng Bren gun mvka xvyuqè nô, wapmè taqsêrç pâmvrâså leqvtxèbónôngä wa vkiqè nô loráxâ.

Namkhawng mvrèng vgèpå nñng Namkhek mvrèng vgèpånçsñng, nânçç nö ngñnxârè nânç mvrèngtaq tuqnè gö, mådåtáxâ. Naw Seng mvdëkaq åwáxèxèe, wa ângnçsñng dêng dvzðrbóngâ. Çwe, kapa nö mvwâè. Mâdörrè. Sèl dvrá ku nö vdôr we wa mvtaq, xvt râ we çe. Dvxá zangë rvt, måpvng xáng nö xålângnông vllëe. Ângmaqç vgèpånçsñng nö xvlângbóâ. Vdå Wunpawng xvdaq çe, wâè nô tapmèrè kagósñng gö xvlângèe. Vwawa dö vsñng gö mâdôrè. Xvt gö mvxatnè. Dvxá zanönt nñng sèl dvrá vl dö wa gvsvt vduyðng gvsatnèe. Wedvgvp sèldaptaq Vpuq dîrè wa vgo nö wáxè we çe. Werè nö Brigadier

Wunpawngsårè wa ç rvt, Nyaungnge, Moza mêngdu Zau Lawn wörtaq tvle ráxâ. Weyðngö dupåç kadö wâënè gö âng nönt wa çe, wa kutaq tvleè we çe. Naw Seng sèlså tiqmaq nö Dawk Gok dvhôhö Howa, Namkhekkaq läxèámè.

Namkham zèríng nö American Missionaryrèç, Mvzân rvtö kånç pângë nô wáayângâ we çe. Nöngmaq tuqðmxâ nö gvsatnè rvtôtaq gö zèríng tiqpa xèni wá manëe. Lêng nñng cementnç gvzâ tvt dö wâëe. Wervt kapa mortaç åwapmënè gö yîlyîlså nö mârôl. Wedö língç wa vrangyângâ we ç rvt, Naw Seng mvdë nö (Defence Fortress) waxè nô, pânönt mânönt vl we çdárè. Gvsatnè dvgvp zèríngyðng côm bñnlè warè gö vtxèámè.

Naw Seng mvdë kånç tiqmaq nö rômnvngrè vtxènè gö mvvtxè, Bren gunrè mvnatnë nô mvngatdñng wáxèe. Werèsñng gö ângmaqë sèldvrårè nñng tvpwa tvpbóxâ. Sèl dvrá ku åwanè nô, surrender gö mvwáxè kvt kånç xvtlðm dvrá vlle. Vrá, måxatnënè gö, tung xvríng râe. Çwe, ângmaqsñng nö No 11th UMP dap kånç nöngmaq måpvng zñnpålasñng goè nö, No 1st Kachin Rifles dapkaq xá dvzðrbóxâ. Vdå vsñngrè wa ç rvt, ângmaq nötnç surrender wáxè ráèrè wa låga gö vruaè nô laqlutxè dö wâèe.

Namkham sèríngyðng bñnlè warè nö Dr. Sengra, Dr. Ba Saw (Kayin) Kayin nurses mvmemå gö Naw Seng mvdë xölxèbóè. Ngðmxèrè nö Káng nurse 6 må, Parek Kayah nurse 3 må, nñng Vpuq Nurse mvmemå ngðmxèe. Káng nursemåla nö Rangoonkaq tåledaqnông wa rvt tvlebóxâ. Yarè nö Namkham zèríngyðng gvsatnè dvgvp bônrè çe. Nöngmaq Kutkhaiyðng tuqðmxâ nö xvrôm bålaqrè nñmtaq lvmxâèe. Mvrèng vsñngrè dèráè nô, Naw Seng mvdë tuqráè, wa dåtáèe. Wedvgvp vzíyaqlap kånç NBL ç gvsatnë nô, nöngmaqlap kånç gö gvsvtbóxâ. UMP dap kånç ðmpâ köntpå nö gvduksñng vtxônge vyâ ke, svmaqså kretwa rakäbóâ. Wedö gvsatnèyðng kånç rá Howa, Namkhekyðng tuqðmxâ. Möngyöyðng narxâèe. Sildap gônjoq War Office kånç xini ånarxènông wa vmçng vzçxaq çxâe.

Naw Seng mvdëtaq vbáapmè we, Wunpawngsårè 30 på nñng Lt. Mvkong Xiroy nö vtðngráè Naw Seng mvdë kånç vtðngráè. Naw Sengë vmçng rvt vbáapmè we ç rvt, ângmaqsñng gö, Lashio ângmaqë dapkaq bëbë nâtðngðmnông wa xvlobóxâ.

Naw Seng mvdë tiqkvt vtðnglðm tvrâ ç we, Vpuq durè wa vl mvrèngrè, Howa, Namkhek, Möngpo, Mönggu, Pawngseng mvrèng çe. Wemvrèngrèë durè nö Namtuyðng zvpëng waxè nô, tiqmaqç nöngmaqsñng gö Naw Sengmaqsñng mâgvsvt lðm nâgámèe. (Nâgámèlëng nö Wunpawng xvdaq vxvt kä dvzðr mâmvyó rvt çe.) Çwe, Namkhamyðng gö Vpuq mêng durèç Naw Seng mvdësñng xvla wa linë we mvtávp. Akvt gö nâmaqç åvlnôngnè gö tá kâ môç, alèe. Wervt Namkhamyðng dangpå dvpoqè nô lîngvpxâ dö, dangpå xaqç wa vgokä lðm laqç, alè nô, ângmaq Vpuq dupålasñng gö vtánèe.

��

Second World War & Lt.Col. aGU dIMaezayðng vl we Vpuq dupåláç gö nâgámdáèe. Nâmaq sèldupålá nö,

nöngmaq Maeza mêng durè, nëngbôr mîngráxârè kâ måtánông má? wa nö ngñnhöq çe. Dvgá Vpuq dupåla nö ângmaq Vpuq xvdaq ç rvt, dö mâwá vlle. Ngâç “Nâmaq Maeza mêng durè kâ tá lðm dvpvt dèlêngxâ we môç; War Office kånç vmçng vl dö, Naw Seng mvdë kayðng tuqni nö weyðng ålîngnông, wa vmçng vl rvt, mvdñmkaq kånç dvrá vmçng kâ tá lðm má? Nâmaq Maeza durèë kâ tá lðm má?” vlbóngâ.

Wekvt kånç tiqmaq nö, “Nâmaq nönt wa çe. Nâmaqç åxánông dö åwânông,” wa vtðnxèe. Zvpëng må dðngbóâ, måpvng xáng, nöngmaq nö Howa, Namkhekkaq bíngbóxâ. Nöngmaq Namkhek tuqráè we xábóâ rvt, Naw Seng mvdë nö Namkhawngsñng vtxèámè. Namkhawngsñng nöngmaq gö dèbóxâ. Namkhawng mvrèng xvnvng rvmá gëng çe. Dvgñm gö çe. Ângmaq nö dvlömprðmmö gvduk wáxè nô nâkvpdáèe. Wervtô nö Namkhawng mvrèngrèë rvmárètaq vm gong rvtô çe. Nöngmaq rvmâ vdëngsñng, kvroq tiqzâng tuqè weê, rvmá gëng kånç dangpå mvsöç nâdaqèe. Rvmá vdëngö nö môç wâè nö, dvbíngkaq svmaqså yilxâè nô gvsatnèe. Vxö gö gvzâ zaqe. Rvmöntrè gö mvyó dö dó rvt, xvla wa mvyðngxè. Vdåë rômnvngrè gö tvnä mvyðngxè gvp çe.

Mvrèngkaq vtðng lðm nö vxö gvzâ zaq rvt mâxvla. Ângmaqç åwapmènè gö, nöngmaqç nö dangpå mâdâpoqxaq dö mâwá tiqcâm âlèe. Zñndvtut xoq mâwáså narxâèe. Måpvng nö ângmaqç gö narbóâ. Vwawa dö xënç mvdë gvsvtkäèlëng nar vduámè. Ngâç dakngë we dvgñm xvnvngyðng vxatnè rvt, xèyângèrèë pvlâsårè (mñnlarèç) månâxvtnôngni, wa xënç mvdësñng nâgámè pâ çe? Vwawa dö nar vduámè.

Måpvng xáng nöngmaq nö Namkhawng mvrèngsñng vtðngráxâ. Weyðng kånç Mantsun mvrèngsñng dèèe. Mantsun nñng Namkhawng mvrèng dvhôö, nöngmaq lap kånç çrèç vkvpmapmâyðng, Phawng Sengkaq dç tvrâså vlle. Weyðngyðng ângmaq Naw Seng mvdë nö Namkhek wâng läë nö Mèwa mênglap läxèvm we yapa kånç yângèe. Gvzâpå nö môçámè. Tvnä 10 på dðngte wa vtxèvm we yðngxèe. Nöngmaqç ângmaq lapsñng Bren gun mvka xvyuqè nô, wapmè taqsêrç pâmvrâså leqvtxèbónôngä wa vkiqè nô loráxâ.

Namkhawng mvrèng vgèpå nñng Namkhek mvrèng vgèpånçsñng, nânçç nö ngñnxârè nânç mvrèngtaq tuqnè gö, mådåtáxâ. Naw Seng mvdëkaq åwáxèxèe, wa ângnçsñng dêng dvzðrbóngâ. Çwe, kapa nö mvwâè. Mâdörrè. Sèl dvrá ku nö vdôr we wa mvtaq, xvt râ we çe. Dvxá zangë rvt, måpvng xáng nö xålângnông vllëe. Ângmaqç vgèpånçsñng nö xvlângbóâ. Vdå Wunpawng xvdaq çe, wâè nô tapmèrè kagósñng gö xvlângèe. Vwawa dö vsñng gö mâdôrè. Xvt gö mvxatnè. Dvxá zanönt nñng sèl dvrá vl dö wa gvsvt vduyðng gvsatnèe. Wedvgvp sèldaptaq Vpuq dîrè wa vgo nö wáxè we çe. Werè nö Brigadier

Wunpawngsårè wa ç rvt, Nyaungnge, Moza mêngdu Zau Lawn wörtaq tvle ráxâ. Weyðngö dupåç kadö wâënè gö âng nönt wa çe, wa kutaq tvleè we çe. Naw Seng sèlså tiqmaq nö Dawk Gok dvhôhö Howa, Namkhekkaq läxèámè.

Namkham zèríng nö American Missionaryrèç, Mvzân rvtö kånç pângë nô wáayângâ we çe. Nöngmaq tuqðmxâ nö gvsatnè rvtôtaq gö zèríng tiqpa xèni wá manëe. Lêng nñng cementnç gvzâ tvt dö wâëe. Wervt kapa mortaç åwapmënè gö yîlyîlså nö mârôl. Wedö língç wa vrangyângâ we ç rvt, Naw Seng mvdë nö (Defence Fortress) waxè nô, pânönt mânönt vl we çdárè. Gvsatnè dvgvp zèríngyðng côm bñnlè warè gö vtxèámè.

Naw Seng mvdë kånç tiqmaq nö rômnvngrè vtxènè gö mvvtxè, Bren gunrè mvnatnë nô mvngatdñng wáxèe. Werèsñng gö ângmaqë sèldvrårè nñng tvpwa tvpbóxâ. Sèl dvrá ku åwanè nô, surrender gö mvwáxè kvt kånç xvtlðm dvrá vlle. Vrá, måxatnënè gö, tung xvríng râe. Çwe, ângmaqsñng nö No 11th UMP dap kånç nöngmaq måpvng zñnpålasñng goè nö, No 1st Kachin Rifles dapkaq xá dvzðrbóxâ. Vdå vsñngrè wa ç rvt, ângmaq nötnç surrender wáxè ráèrè wa låga gö vruaè nô laqlutxè dö wâèe.

Namkham sèríngyðng bñnlè warè nö Dr. Sengra, Dr. Ba Saw (Kayin) Kayin nurses mvmemå gö Naw Seng mvdë xölxèbóè. Ngðmxèrè nö Káng nurse 6 må, Parek Kayah nurse 3 må, nñng Vpuq Nurse mvmemå ngðmxèe. Káng nursemåla nö Rangoonkaq tåledaqnông wa rvt tvlebóxâ. Yarè nö Namkham zèríngyðng gvsatnè dvgvp bônrè çe. Nöngmaq Kutkhaiyðng tuqðmxâ nö xvrôm bålaqrè nñmtaq lvmxâèe. Mvrèng vsñngrè dèráè nô, Naw Seng mvdë tuqráè, wa dåtáèe. Wedvgvp vzíyaqlap kånç NBL ç gvsatnë nô, nöngmaqlap kånç gö gvsvtbóxâ. UMP dap kånç ðmpâ köntpå nö gvduksñng vtxônge vyâ ke, svmaqså kretwa rakäbóâ. Wedö gvsatnèyðng kånç rá Howa, Namkhekyðng tuqðmxâ. Möngyöyðng narxâèe. Sildap gônjoq War Office kånç xini ånarxènông wa vmçng vzçxaq çxâe.

Naw Seng mvdëtaq vbáapmè we, Wunpawngsårè 30 på nñng Lt. Mvkong Xiroy nö vtðngráè Naw Seng mvdë kånç vtðngráè. Naw Sengë vmçng rvt vbáapmè we ç rvt, ângmaqsñng gö, Lashio ângmaqë dapkaq bëbë nâtðngðmnông wa xvlobóxâ.

Naw Seng mvdë tiqkvt vtðnglðm tvrâ ç we, Vpuq durè wa vl mvrèngrè, Howa, Namkhek, Möngpo, Mönggu, Pawngseng mvrèng çe. Wemvrèngrèë durè nö Namtuyðng zvpëng waxè nô, tiqmaqç nöngmaqsñng gö Naw Sengmaqsñng mâgvsvt lðm nâgámèe. (Nâgámèlëng nö Wunpawng xvdaq vxvt kä dvzðr mâmvyó rvt çe.) Çwe, Namkhamyðng gö Vpuq mêng durèç Naw Seng mvdësñng xvla wa linë we mvtávp. Akvt gö nâmaqç åvlnôngnè gö tá kâ môç, alèe. Wervt Namkhamyðng dangpå dvpoqè nô lîngvpxâ dö, dangpå xaqç wa vgokä lðm laqç, alè nô, ângmaq Vpuq dupålasñng gö vtánèe.

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓtiqmaq NBL kånç xádaqâ. Wekvt kånç nö gvsvt lðm dvpvt vmçng dvtuqdaqâ nö, gvsvt pñngbóxâ. Namkhek mvdñm, Namnge, Namne alë we gîrhöm xvngbe gvsvtbóxâ. Webaq gvsvttaq vbárè nö, nöngmaq mvdëtaq, mortar dap kñmpå Capt. U Byit Tu, Capt. Gumja Naw, Lt. Dvbang Yaw, Laraw, Malang Tumaq nñng ngâ Vgí Dómaq çxâe.

Wemåpvng Capt. Gumja Nawmaq nö Kutkhaiyðng, Namhpak mvrèngtaq tuqámè we, rvzèså xvnvng tiqyðng kånç Naw Seng mvdëç tvpbóâ. Capt. Gumja Naw zínxè we Jeep modo gö wðrráâ. Kadö çnè gö, Capt. Gumja Nawsñng nö xvtbóâ na çe, wâè nô gvzâ nönt dvxâèe. Dvgárèkaq ngâ Vgí Dóç nënggwôn zóngë we nö, “Mvzântaq tvpbóërè nö xvt mvdaq. Ângmaqç gö xvtjóng nö damvxatnëni,” vllëe. Måpvng ni gômsung dinggá 60 zçè nö laqxvlângatnë dö wâbóxâ.

Naw Seng mvdëç låga tiqgômç åwvpmvtxâ. Låga wegômtaq nö, “Nâmaq nö niq vm we vgi åçnônge,” wa we låga çe. Weyðng kånç nöngmaq gö nvrôm în wâè nô Wunpawng xvdaq wa, nönt nö vmôllámè. Vnatnvm lðm gö mâvlbóè. Kagó xè, kagó jërnè gö laqjërrè, wa ngâ jër nâ jër gvsvtbóxâ.

February xvlá be weê, ângmaq Naw Seng mvdë nö Mèwâ lapsñng rá vtxèámè. Capt. U Byit Tu mvdëç nö Miwa mêng rvgaq dvrönthöq yerbóâ. Sam mêng Tèkótut Naw Sengë sèlså mâvl dö gvsatnè nö dvxårbóxâ. 1950 nóng September xvlá kånç nö Naw Seng mvdë nñng mvzân wâèlëng nö dvdðngbóxâ. Mvzân dðngxèbóè rvt, Muse xvnvng vl mêngdu, xaqrärè goè nô dvkômèdángç, Awng Pvdang Bêy wâèe. Kutkhai vsingtaq Wundawk wáxèpå Khun Sengsñng çdðngte xvngbe nö tvlebóxâ. Ngâ Vgí Dó mñng nö Museyðng vl we sèl camprè xini målînôngni, weyðng åyângë wa rvt måpvnglap ñlrángâ.

Muse kånç, yñng lðm roq lðm nö, Namphak wâng kånç Pangkhai, Möngsi, Möngya, Lungthang, Phawng Seng, Mönggu, Möngbaw, Namkhek, Howa, Namtu, xvnvng nñng Yunan-Burma Road xvngbe yângè we çe. Wedö gvwânèdángç Musekaq rá tuqdaqxâ.

Akvt nö rômnvngrè rvt ngâç vhómyñngâ we tvrâ gö xôn lðm çe. Pâwálðm wani, vdå åjër, ådaq tvrâ wa åxônënè gö dvxðngxè vlvtne. Vdåç nâhómë we mvrâ zèbårè gö xónxè râe.

Ngâ Lt. Col. vya línbóngâ måpvng, Museyðng vsêng dåzárè dvgvp âlèyðng, Capt. Maru Gamsñng nö Mvwâ nñng Mån mêng rvgaq dvrönt Kyukhuk wa we dvbâlëng vsêng dvzðrrëe. Kupa nö Mèwa keng sèlsårèç vsîngëe. Çwe, Capt. Maru Gam nö nôç tvruxè nö pânönt mânönt kupa Mèwâlapsñng läxçámè. Mèwâ sèlsårèç tapmë nô, Mangsisñng xvlebóâ. Ngâç nö Miwa Embassysñng låga vrongbóngâ.

Welëng dvkâ rvt, ngâ nö Rangoon War Office kånç ågawnglêngâ. Wervt

Lazum Tangji, Col. Khun Nawngmaq çe. War Officetaq vgo wáxèrè nö Månrè wa çe. Ngâ Major Vgí Dó nö, vzíyaq mvdëkaq wáxè lðm dvgðmxèvpxâ dö, vmçngsñng sðn dvgömmëpå wa óngâe. Kagó karèsñng ngâ nönt tvlíç gvsvtlðm nönt mâvl.

Xá línxè we xvkse nö, Naw Seng mvdë kånç tvpbóxârè Möngnge mêngdî Zau Lawnyðng tvlengrángâ. Wemepvng kånç vdå mvrèngkaq xvloënè gö ângnönt wa çe? wa tvlengëe. Måpvng kadö wâë we mvxángë. Naw Seng mvdësñng dvbáxèapmè we, 1st Kachin Rifles dap (Lashio) kånç Lt. Mvkong Xvroy nñng wá dö du tiqpå nñng ângmaq mvdësñng gö tvpbóxâ we, surrender wáxè ráèrè çe, mvrâ dvkâ måzçnôngni, wvng låga vrongë nö, låga nñng tvpwa, ângmaq dap Lashiosñng xvlawngyñngâ. (Yarè nö jôngjóng ngâ nönt xânxär we dvtanëe.)

Måpvng xáng nö, Miwa mêng rvgaq dvrönt Mönggu mvrènghöq Naw Seng mvdësñng rá lîngbóxâ. Ângmaq gö zñndvtut vtxèe. Möngnge mvrèng vgipå du Zau Lawnsñng nö ngâ vsñngrè vzíyaqkaq tålepå çe, wa nö Naw Seng mvdëç xvtráâ.

Nöngmaq nö Musekaq rá yöntxèdaqxâ. Nöngmaqç línè we information nö, “Naw Sengyðng vbápåla nö nönt nvrôm gvzâ te nô xvre gèlâ gvzâ mvdaqpåla, Mänç Mënggâng mvzân (WW. II.) gvsvttaq dvzaqxè we Wunpawngpåla wa çe. Nâmaq gö xvlá wa nâyáxènông nô åyernông wa tuqlíngè.” [Mëngzôlámè måpvng línxè we xñngkâ nö, Naw Seng mvdëtaq nö, Capt. Naw Seng, Major Injaw Tang, (Subedar under British), Capt. Pvranggâng Dó, Lt. Khong Sein, Lt. Mvkong Xvroy, Sgt. Xipan Dó, Pîngmoq Pung, Bayhum Pung, Vpuqsårè, Mvrîsårè nñng Lachitsåpåla çe. Du Injaw Tang nñng Du Khong Sienmaq nö wenóng December xvlá dvgvp, Mandalay tung kånç Court Marshal waë nô xvloyângâ. Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) gvsvtyângèrè ç rvt, kemsa zçë ku çe.]

Ngâ nö Maymyo dapsñng vtðngðmmâ måpvng, tiqkvt rá rvgaq dvrônt gvwán nñng dåzðr rvt, Sam mêng tèkóttut (Frontier Areas)kaq toklêngâ. Wedvgvp Naw Seng mvdë nö Mèwâ mênglap, Möngngekaq rapxèráè, wa táxèe. Naw Sengkaq dvbáxè we Saw Ba Gyan mvdë gö Mèwakaq vtxèapmè. Vzíyaq pvlik du, Bo Gyinsñng nö xatnë nô, ângë sèlsårèsñng nö Naw Seng mvdë xölxèbóè, wae.

Mèwâ Möngmau rvgaq vl Vpuqri gö xoqë nô, Kutkhaisñng Naw Seng mvdë nö vtðngráè. Kutkhai vl lvngârä gucângrárè xvngbe Naw Seng mvdësñng dvbvngxè lðm rvt vgîngbóâ.

1950 nóng January xvlá 1 ni kånç Vzíyaqkaq vl we sèldaprè dè lðm ç we, Bhamo Lashio gîrhöm tvrârè xvngbe Naw Seng mvdëç xöbóâ. Çwe, nöngmaq mvdë nö xini gvsvt we gö mvwâè nö âlèe. Myitkyinayðng Training vwáxaqrè

��

Second World War & Lt.Col. aGU dItiqmaq NBL kånç xádaqâ. Wekvt kånç nö gvsvt lðm dvpvt vmçng dvtuqdaqâ nö, gvsvt pñngbóxâ. Namkhek mvdñm, Namnge, Namne alë we gîrhöm xvngbe gvsvtbóxâ. Webaq gvsvttaq vbárè nö, nöngmaq mvdëtaq, mortar dap kñmpå Capt. U Byit Tu, Capt. Gumja Naw, Lt. Dvbang Yaw, Laraw, Malang Tumaq nñng ngâ Vgí Dómaq çxâe.

Wemåpvng Capt. Gumja Nawmaq nö Kutkhaiyðng, Namhpak mvrèngtaq tuqámè we, rvzèså xvnvng tiqyðng kånç Naw Seng mvdëç tvpbóâ. Capt. Gumja Naw zínxè we Jeep modo gö wðrráâ. Kadö çnè gö, Capt. Gumja Nawsñng nö xvtbóâ na çe, wâè nô gvzâ nönt dvxâèe. Dvgárèkaq ngâ Vgí Dóç nënggwôn zóngë we nö, “Mvzântaq tvpbóërè nö xvt mvdaq. Ângmaqç gö xvtjóng nö damvxatnëni,” vllëe. Måpvng ni gômsung dinggá 60 zçè nö laqxvlângatnë dö wâbóxâ.

Naw Seng mvdëç låga tiqgômç åwvpmvtxâ. Låga wegômtaq nö, “Nâmaq nö niq vm we vgi åçnônge,” wa we låga çe. Weyðng kånç nöngmaq gö nvrôm în wâè nô Wunpawng xvdaq wa, nönt nö vmôllámè. Vnatnvm lðm gö mâvlbóè. Kagó xè, kagó jërnè gö laqjërrè, wa ngâ jër nâ jër gvsvtbóxâ.

February xvlá be weê, ângmaq Naw Seng mvdë nö Mèwâ lapsñng rá vtxèámè. Capt. U Byit Tu mvdëç nö Miwa mêng rvgaq dvrönthöq yerbóâ. Sam mêng Tèkótut Naw Sengë sèlså mâvl dö gvsatnè nö dvxårbóxâ. 1950 nóng September xvlá kånç nö Naw Seng mvdë nñng mvzân wâèlëng nö dvdðngbóxâ. Mvzân dðngxèbóè rvt, Muse xvnvng vl mêngdu, xaqrärè goè nô dvkômèdángç, Awng Pvdang Bêy wâèe. Kutkhai vsingtaq Wundawk wáxèpå Khun Sengsñng çdðngte xvngbe nö tvlebóxâ. Ngâ Vgí Dó mñng nö Museyðng vl we sèl camprè xini målînôngni, weyðng åyângë wa rvt måpvnglap ñlrángâ.

Muse kånç, yñng lðm roq lðm nö, Namphak wâng kånç Pangkhai, Möngsi, Möngya, Lungthang, Phawng Seng, Mönggu, Möngbaw, Namkhek, Howa, Namtu, xvnvng nñng Yunan-Burma Road xvngbe yângè we çe. Wedö gvwânèdángç Musekaq rá tuqdaqxâ.

Akvt nö rômnvngrè rvt ngâç vhómyñngâ we tvrâ gö xôn lðm çe. Pâwálðm wani, vdå åjër, ådaq tvrâ wa åxônënè gö dvxðngxè vlvtne. Vdåç nâhómë we mvrâ zèbårè gö xónxè râe.

Ngâ Lt. Col. vya línbóngâ måpvng, Museyðng vsêng dåzárè dvgvp âlèyðng, Capt. Maru Gamsñng nö Mvwâ nñng Mån mêng rvgaq dvrönt Kyukhuk wa we dvbâlëng vsêng dvzðrrëe. Kupa nö Mèwa keng sèlsårèç vsîngëe. Çwe, Capt. Maru Gam nö nôç tvruxè nö pânönt mânönt kupa Mèwâlapsñng läxçámè. Mèwâ sèlsårèç tapmë nô, Mangsisñng xvlebóâ. Ngâç nö Miwa Embassysñng låga vrongbóngâ.

Welëng dvkâ rvt, ngâ nö Rangoon War Office kånç ågawnglêngâ. Wervt

Lazum Tangji, Col. Khun Nawngmaq çe. War Officetaq vgo wáxèrè nö Månrè wa çe. Ngâ Major Vgí Dó nö, vzíyaq mvdëkaq wáxè lðm dvgðmxèvpxâ dö, vmçngsñng sðn dvgömmëpå wa óngâe. Kagó karèsñng ngâ nönt tvlíç gvsvtlðm nönt mâvl.

Xá línxè we xvkse nö, Naw Seng mvdë kånç tvpbóxârè Möngnge mêngdî Zau Lawnyðng tvlengrángâ. Wemepvng kånç vdå mvrèngkaq xvloënè gö ângnönt wa çe? wa tvlengëe. Måpvng kadö wâë we mvxángë. Naw Seng mvdësñng dvbáxèapmè we, 1st Kachin Rifles dap (Lashio) kånç Lt. Mvkong Xvroy nñng wá dö du tiqpå nñng ângmaq mvdësñng gö tvpbóxâ we, surrender wáxè ráèrè çe, mvrâ dvkâ måzçnôngni, wvng låga vrongë nö, låga nñng tvpwa, ângmaq dap Lashiosñng xvlawngyñngâ. (Yarè nö jôngjóng ngâ nönt xânxär we dvtanëe.)

Måpvng xáng nö, Miwa mêng rvgaq dvrönt Mönggu mvrènghöq Naw Seng mvdësñng rá lîngbóxâ. Ângmaq gö zñndvtut vtxèe. Möngnge mvrèng vgipå du Zau Lawnsñng nö ngâ vsñngrè vzíyaqkaq tålepå çe, wa nö Naw Seng mvdëç xvtráâ.

Nöngmaq nö Musekaq rá yöntxèdaqxâ. Nöngmaqç línè we information nö, “Naw Sengyðng vbápåla nö nönt nvrôm gvzâ te nô xvre gèlâ gvzâ mvdaqpåla, Mänç Mënggâng mvzân (WW. II.) gvsvttaq dvzaqxè we Wunpawngpåla wa çe. Nâmaq gö xvlá wa nâyáxènông nô åyernông wa tuqlíngè.” [Mëngzôlámè måpvng línxè we xñngkâ nö, Naw Seng mvdëtaq nö, Capt. Naw Seng, Major Injaw Tang, (Subedar under British), Capt. Pvranggâng Dó, Lt. Khong Sein, Lt. Mvkong Xvroy, Sgt. Xipan Dó, Pîngmoq Pung, Bayhum Pung, Vpuqsårè, Mvrîsårè nñng Lachitsåpåla çe. Du Injaw Tang nñng Du Khong Sienmaq nö wenóng December xvlá dvgvp, Mandalay tung kånç Court Marshal waë nô xvloyângâ. Mänç Mënggâng Mvzân (WW II.) gvsvtyângèrè ç rvt, kemsa zçë ku çe.]

Ngâ nö Maymyo dapsñng vtðngðmmâ måpvng, tiqkvt rá rvgaq dvrônt gvwán nñng dåzðr rvt, Sam mêng tèkóttut (Frontier Areas)kaq toklêngâ. Wedvgvp Naw Seng mvdë nö Mèwâ mênglap, Möngngekaq rapxèráè, wa táxèe. Naw Sengkaq dvbáxè we Saw Ba Gyan mvdë gö Mèwakaq vtxèapmè. Vzíyaq pvlik du, Bo Gyinsñng nö xatnë nô, ângë sèlsårèsñng nö Naw Seng mvdë xölxèbóè, wae.

Mèwâ Möngmau rvgaq vl Vpuqri gö xoqë nô, Kutkhaisñng Naw Seng mvdë nö vtðngráè. Kutkhai vl lvngârä gucângrárè xvngbe Naw Seng mvdësñng dvbvngxè lðm rvt vgîngbóâ.

1950 nóng January xvlá 1 ni kånç Vzíyaqkaq vl we sèldaprè dè lðm ç we, Bhamo Lashio gîrhöm tvrârè xvngbe Naw Seng mvdëç xöbóâ. Çwe, nöngmaq mvdë nö xini gvsvt we gö mvwâè nö âlèe. Myitkyinayðng Training vwáxaqrè

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓyömpme.

(Mvdñm dîrèç ngâkaq xvlolðm nyân wâë má? nö mvxángë.) Månpånç tiqdö wáxè nô, ngâsñng nö War Officesñng rá åxokbóngâ. Webaq nö (Summary General Court Marshal) dvráç åkawnge. War Office Courtyðng webaq ngâsñng dvrá åjiprè nö Mån du vtvngrè çe. Ângmaq vgo vmorètaq gö sömban mvxä râbexaqrè wa çe. Ângmaq bålaq colon mvtírètaq gö mvxä dñng warè wa çe. Ângmaqç rá sip åláng nô dårange. Ngâç gö “Yalëng nö Battle Field bôn we dvkâ gö môç. Sangpêtaq zínxè vdu ke, ngâ ríngdvngyðng vsñng tiqpå ríngdárè rvt, ngâç warrant zóngë we ríng lðm laqçni, wa sangpê kðngpåsñng röntnëe. Sangpê kðngpåç lå nö tvnä ne vdörë nô mvrinëe. Ngâ nö saloontaq rung nô lvzunxôngvpmânöng. Tvrâ yñnggîng saloontaq wa ríngapmâ. Tiqdö zínxâè we mêng vsñngrèkaq gö röntdñng çe. Ngâ mâyâng. Ngâç vwvnxaq ríngdvnglëng kadö çámè, wa nö röntlðm vkë vkðng nö vlle, ngâç mâlängë. Ngâç pâ tiqpñn gö ângsñng mvwñngvpmë, vllënông gö durè tiqmaq nö gvzâ vtärxèe. Wervt, dupålaá, nâmaq mvdñm durèç åzçxâ we Lt. Col. vyalëng nö mêng vsñng vyat tiqpå lñngpvngö wa ç kvt kånç, ngâç gö nâmaq durèsñng vtñngëe, wa vyarè cut lðm dðnlêngâ ke, Mån dugvbâ tiqpåç, kä! xini, Bëmígyç wedðngte nö måmåhåni, wa ngâsñng kok tiqzângsñng åxölbóngâ. Måpvngö ângmaq kadö vrîng má? nö mvxángë. Çwe, todö, Army Court Roomsñng rá dåtñng nô, kâsiq ratnë we nö, “Duq Bëmígyç Agu Di, nâsñng nö pâdvrá sêylðm mâvlbóè. Ålo nô, nâë dapsñng nâtvngvm. Weyðngö, ângwâ dö bñnlè åwavm,” wa åvlle. Exônënè nö, webaq gö ngâ jër nô ângmaq nö sóm ku çe. Ngâ nö ngâ jërrðmmâ wa dvdvmxônge. Måpvng nö svróng gö, svróngrángâ rvt, 1951 nóng lñngdôm xvlátaq pension ku lo vduyângè.

Wervt ngâ lvpattaq Gvraykaq vtvngxaq oqâ wñng nö její dómmë we nö; 1. Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) måtaq, Mån mêng dvbëng

ângpñnpñn mvzânrètaq gö gvsatni baq vrñm, dvmmá wa we nö tiqdñmså gö mâsaq dö, Gvrayç åronk nô xålutyñngâ rvt, Ângsñng oqâ.

2. Ordinary sèlså kånç British bântaq Jemadar vya, weyðng kånç Major vya, Major kånç gö Lt.Col. vyahöq, yadö rank ângdvtñngtñng åhânggó gö Gvray çe wvng kðm nô, Ângsñng dvgîng zóngë taqsêrç xvringëe.

3. Ngâ vdáng we dvrårè çdðngte nö mvmebaq, Mënggâng mvzân çráè rvt, Maymyo Army Departmentkaq vdáèrè xvngbe tvleyñngxâ. Kathayðng kånç Indiakaq vtxè vdu dvgvp, vdángrè xvngbe gwör vduyângè.

Rangoonsñng dôngðmmâ. War Officeyðng nö, ngâsñng (District General Court Marshal; High Tancen Act) lîngç åkawngbóngâ. Dvrá welëng nö sèldap kånç tä vtvnglëng çe. Dvrá ríng (Court) kånç dvrá welîngç kâsiq ratnë nô zi we dvkâ dvpó nö:

1. Xvtlðm (Sentence to dead) 2. Prattung xvrínglðm (Life Imprison) 3. Vdå mêng kånç lîng lðm (Deportation) yadö vxôm pânç sêy we çe.

Mvdñmyðng xónxè dö, War Office Army Courtyðng dvrá welîngç åkawng nô, dårâng we vhómbóngâ. Çwe, ngâç gö dvrá xángë hvnsåç defence wðngxônge. Lñngdôm kâ ratnë nitaq nö pâ gö mâhómbóngâ.

Wemåpvng kvtrá, wedö ç we dvkâç Lt. Col. Zau Gamsñng (S.K. Zau Gam) gö dvrá sêyyë rvt, xënçpå laqdira wa rvt, ngâ gö dôngbóngâ. Jë mvjënè gö, ngâ gö ânglap wðngxông nô xón dvbvngëe. Ângsñng nö Summary General Court Marshal wâë we çe. (Ngâç ângsñng dvxá zángë, ângë ðmpâ taqså dvbvng nö laqmvdeaë, wvng rvt ngâç gö xônbóngâ. War Office kånç sêyyëlëng nö ângç vlä jóng vläë we dvkâ çe. Naw Seng mvdë di dvgvp, dangpå tiqdâmså gö mâdâpoqxaq, Naw Sengsñng xvleë, Naw Seng nñng tiqyaq tiqdö tiqyðng yömp we, vzíyaq lapmç dómbóâ rvt dvrá koë we çe. Wedvgvp Lt. Col. Zau Gam nö Mån mêng UMP daprè xvngbe mvdñm vgo wáxè dvzárëpå çe.)

War Office Army Courttaq, ngâç,“Çe, Lt. Col. Zau Gam nö sèldu wa mvtaq, âng nö Sáng kóxâè we vtêngtaq, dômsâ gvbâ gö çe. Tiqkvt kvt Sáng pvlâså xëng nô mvdómxè dö Sángç xvmânë we gö vlle. Âng mângmâng Naw Seng mvdëkaq wáxè we nö môç. Sáng pvlâsåç xvmânë rvt bón vdubóè we çe.” vlbóngâ. Ângsñng gö lñngdômtaq nö Court Marshal pension ku lo dvzðrlðm kâsiq rvtbóâ. Çwe, jôngjóng nö mâxvloë. Pâwálðm wanè, dvbong dvmyaqrè xini gvzâ vl rvt çe.

Yapå Lt. Col. Zau Gam tvrâ gö xôn lðm vlle. Ângsñng nö 2nd Kachin Rifles dapsñng vsçlbóâ nô, âng tvle ngâ nö Maymyoyðng ðl dåzðr nô, Mån mêng UMP daprè xvngbe mvdñm yñng lðm bñnlè tvledaqâ. 1951 nóng August 31 nitaq Lt. Col. Zau Gam nö Magwiyðng Mån dvbëngrè nñng vxvt ke sómyângè.

Ngâ Maymyoyðng ñlbóngâ måpvng rvgaq dvrönt (Frontier Areas) kadö ca má? wa yñng lðm dvpvt Bhamosñng Tèsangpêtaq ngang lðm dðnxông nô lämvt gö dvgó dðngbóngâ. Sangpêtaq zðngxôngðmnông nö, ngâ rínglðm zângtaq Mån tiqpå ríngdae. Wervt Sangpê kðngpåsñng ngâ rínglðm zângtaq âng lvrungnè nö, vlbóngâ. Weyðng ríng lðm dvpvt ngâ nö warrant vzçxaq çe, vlbóngâ. Sangpê kðngpåç nö we Månpåsñng tvnänä vdörë nô mvrinlíngâ. Wervt, ngâç rá Sangpê kðngpåsñng to âng ríngbóè we nö laqrung mvrâ, wa ngâ nö saloonyðng rung nô zínxônge. Döráè kvt welëng saloontaqni

��

Second World War & Lt.Col. aGU dIyömpme.

(Mvdñm dîrèç ngâkaq xvlolðm nyân wâë má? nö mvxángë.) Månpånç tiqdö wáxè nô, ngâsñng nö War Officesñng rá åxokbóngâ. Webaq nö (Summary General Court Marshal) dvráç åkawnge. War Office Courtyðng webaq ngâsñng dvrá åjiprè nö Mån du vtvngrè çe. Ângmaq vgo vmorètaq gö sömban mvxä râbexaqrè wa çe. Ângmaq bålaq colon mvtírètaq gö mvxä dñng warè wa çe. Ângmaqç rá sip åláng nô dårange. Ngâç gö “Yalëng nö Battle Field bôn we dvkâ gö môç. Sangpêtaq zínxè vdu ke, ngâ ríngdvngyðng vsñng tiqpå ríngdárè rvt, ngâç warrant zóngë we ríng lðm laqçni, wa sangpê kðngpåsñng röntnëe. Sangpê kðngpåç lå nö tvnä ne vdörë nô mvrinëe. Ngâ nö saloontaq rung nô lvzunxôngvpmânöng. Tvrâ yñnggîng saloontaq wa ríngapmâ. Tiqdö zínxâè we mêng vsñngrèkaq gö röntdñng çe. Ngâ mâyâng. Ngâç vwvnxaq ríngdvnglëng kadö çámè, wa nö röntlðm vkë vkðng nö vlle, ngâç mâlängë. Ngâç pâ tiqpñn gö ângsñng mvwñngvpmë, vllënông gö durè tiqmaq nö gvzâ vtärxèe. Wervt, dupålaá, nâmaq mvdñm durèç åzçxâ we Lt. Col. vyalëng nö mêng vsñng vyat tiqpå lñngpvngö wa ç kvt kånç, ngâç gö nâmaq durèsñng vtñngëe, wa vyarè cut lðm dðnlêngâ ke, Mån dugvbâ tiqpåç, kä! xini, Bëmígyç wedðngte nö måmåhåni, wa ngâsñng kok tiqzângsñng åxölbóngâ. Måpvngö ângmaq kadö vrîng má? nö mvxángë. Çwe, todö, Army Court Roomsñng rá dåtñng nô, kâsiq ratnë we nö, “Duq Bëmígyç Agu Di, nâsñng nö pâdvrá sêylðm mâvlbóè. Ålo nô, nâë dapsñng nâtvngvm. Weyðngö, ângwâ dö bñnlè åwavm,” wa åvlle. Exônënè nö, webaq gö ngâ jër nô ângmaq nö sóm ku çe. Ngâ nö ngâ jërrðmmâ wa dvdvmxônge. Måpvng nö svróng gö, svróngrángâ rvt, 1951 nóng lñngdôm xvlátaq pension ku lo vduyângè.

Wervt ngâ lvpattaq Gvraykaq vtvngxaq oqâ wñng nö její dómmë we nö; 1. Mänç Mënggâng Mvzân (WW. II.) måtaq, Mån mêng dvbëng

ângpñnpñn mvzânrètaq gö gvsatni baq vrñm, dvmmá wa we nö tiqdñmså gö mâsaq dö, Gvrayç åronk nô xålutyñngâ rvt, Ângsñng oqâ.

2. Ordinary sèlså kånç British bântaq Jemadar vya, weyðng kånç Major vya, Major kånç gö Lt.Col. vyahöq, yadö rank ângdvtñngtñng åhânggó gö Gvray çe wvng kðm nô, Ângsñng dvgîng zóngë taqsêrç xvringëe.

3. Ngâ vdáng we dvrårè çdðngte nö mvmebaq, Mënggâng mvzân çráè rvt, Maymyo Army Departmentkaq vdáèrè xvngbe tvleyñngxâ. Kathayðng kånç Indiakaq vtxè vdu dvgvp, vdángrè xvngbe gwör vduyângè.

Rangoonsñng dôngðmmâ. War Officeyðng nö, ngâsñng (District General Court Marshal; High Tancen Act) lîngç åkawngbóngâ. Dvrá welëng nö sèldap kånç tä vtvnglëng çe. Dvrá ríng (Court) kånç dvrá welîngç kâsiq ratnë nô zi we dvkâ dvpó nö:

1. Xvtlðm (Sentence to dead) 2. Prattung xvrínglðm (Life Imprison) 3. Vdå mêng kånç lîng lðm (Deportation) yadö vxôm pânç sêy we çe.

Mvdñmyðng xónxè dö, War Office Army Courtyðng dvrá welîngç åkawng nô, dårâng we vhómbóngâ. Çwe, ngâç gö dvrá xángë hvnsåç defence wðngxônge. Lñngdôm kâ ratnë nitaq nö pâ gö mâhómbóngâ.

Wemåpvng kvtrá, wedö ç we dvkâç Lt. Col. Zau Gamsñng (S.K. Zau Gam) gö dvrá sêyyë rvt, xënçpå laqdira wa rvt, ngâ gö dôngbóngâ. Jë mvjënè gö, ngâ gö ânglap wðngxông nô xón dvbvngëe. Ângsñng nö Summary General Court Marshal wâë we çe. (Ngâç ângsñng dvxá zángë, ângë ðmpâ taqså dvbvng nö laqmvdeaë, wvng rvt ngâç gö xônbóngâ. War Office kånç sêyyëlëng nö ângç vlä jóng vläë we dvkâ çe. Naw Seng mvdë di dvgvp, dangpå tiqdâmså gö mâdâpoqxaq, Naw Sengsñng xvleë, Naw Seng nñng tiqyaq tiqdö tiqyðng yömp we, vzíyaq lapmç dómbóâ rvt dvrá koë we çe. Wedvgvp Lt. Col. Zau Gam nö Mån mêng UMP daprè xvngbe mvdñm vgo wáxè dvzárëpå çe.)

War Office Army Courttaq, ngâç,“Çe, Lt. Col. Zau Gam nö sèldu wa mvtaq, âng nö Sáng kóxâè we vtêngtaq, dômsâ gvbâ gö çe. Tiqkvt kvt Sáng pvlâså xëng nô mvdómxè dö Sángç xvmânë we gö vlle. Âng mângmâng Naw Seng mvdëkaq wáxè we nö môç. Sáng pvlâsåç xvmânë rvt bón vdubóè we çe.” vlbóngâ. Ângsñng gö lñngdômtaq nö Court Marshal pension ku lo dvzðrlðm kâsiq rvtbóâ. Çwe, jôngjóng nö mâxvloë. Pâwálðm wanè, dvbong dvmyaqrè xini gvzâ vl rvt çe.

Yapå Lt. Col. Zau Gam tvrâ gö xôn lðm vlle. Ângsñng nö 2nd Kachin Rifles dapsñng vsçlbóâ nô, âng tvle ngâ nö Maymyoyðng ðl dåzðr nô, Mån mêng UMP daprè xvngbe mvdñm yñng lðm bñnlè tvledaqâ. 1951 nóng August 31 nitaq Lt. Col. Zau Gam nö Magwiyðng Mån dvbëngrè nñng vxvt ke sómyângè.

Ngâ Maymyoyðng ñlbóngâ måpvng rvgaq dvrönt (Frontier Areas) kadö ca má? wa yñng lðm dvpvt Bhamosñng Tèsangpêtaq ngang lðm dðnxông nô lämvt gö dvgó dðngbóngâ. Sangpêtaq zðngxôngðmnông nö, ngâ rínglðm zângtaq Mån tiqpå ríngdae. Wervt Sangpê kðngpåsñng ngâ rínglðm zângtaq âng lvrungnè nö, vlbóngâ. Weyðng ríng lðm dvpvt ngâ nö warrant vzçxaq çe, vlbóngâ. Sangpê kðngpåç nö we Månpåsñng tvnänä vdörë nô mvrinlíngâ. Wervt, ngâç rá Sangpê kðngpåsñng to âng ríngbóè we nö laqrung mvrâ, wa ngâ nö saloonyðng rung nô zínxônge. Döráè kvt welëng saloontaqni

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓ

Jemadar, Agu Di, MC. with Officers

Subedar, Agu Di, MC. BGM with �th Burma Rifles’ Officers

Ex. Lt. Col. Agu Di

Recording His Expriences1���

4. India kånç Mån mêngsñng Japrè gvsvtlðm Brigadier Wingate vgo wáxè nö India mêng kånç wvnnë we dvrårè, Kaiktu wa zângtaq xvngbe gwör vduyângè. Vrá Nyaunglebin mvzântaq ngâë dvrårè nö truck tiqlëng ç we weyðng gö gwör vduyângè. Vdá mvgâm, dvrvt dvrë xvngbe nö Gvray wörtaq wa vlle, wvng nô nönt mvtèn. Nönt xvlómxônge.

5. Kapâ vmvng nô, tènnè gö, ângsó ângsårè vzèng vza dö åwvnggó gö Gvray ç rvt, ngâsñng mvzân ângpñn kånç xålutyñngâgó Gvraysñng wa oqâ wvng nô xvkse kðmxè lðm wa çe.

6. Lñngdômtaq nö rômnvng rômcvngrèç vläë rvt, nönt dvgoqrè rvt, Summary General Court Marshal nö vnç baq vhómmënông gö kadöwa kâ xôn nô defence wáxè lðm, gvsvt zitnönt åzönggó gö ngâ Gvray Yehowa wa çe, wvng nô, Gvraysñng dvgîng vrung zóngëe. Amen.

��

Second World War & Lt.Col. aGU dI

Jemadar, Agu Di, MC. with Officers

Subedar, Agu Di, MC. BGM with �th Burma Rifles’ Officers

Ex. Lt. Col. Agu Di

Recording His Expriences1���

4. India kånç Mån mêngsñng Japrè gvsvtlðm Brigadier Wingate vgo wáxè nö India mêng kånç wvnnë we dvrårè, Kaiktu wa zângtaq xvngbe gwör vduyângè. Vrá Nyaunglebin mvzântaq ngâë dvrårè nö truck tiqlëng ç we weyðng gö gwör vduyângè. Vdá mvgâm, dvrvt dvrë xvngbe nö Gvray wörtaq wa vlle, wvng nô nönt mvtèn. Nönt xvlómxônge.

5. Kapâ vmvng nô, tènnè gö, ângsó ângsårè vzèng vza dö åwvnggó gö Gvray ç rvt, ngâsñng mvzân ângpñn kånç xålutyñngâgó Gvraysñng wa oqâ wvng nô xvkse kðmxè lðm wa çe.

6. Lñngdômtaq nö rômnvng rômcvngrèç vläë rvt, nönt dvgoqrè rvt, Summary General Court Marshal nö vnç baq vhómmënông gö kadöwa kâ xôn nô defence wáxè lðm, gvsvt zitnönt åzönggó gö ngâ Gvray Yehowa wa çe, wvng nô, Gvraysñng dvgîng vrung zóngëe. Amen.

��

MÄNÇMËNGGÂNGMVZÂN&Lt.Col.VGÍDÓ

Bhutan

Tibet

India (Assam)

Naga Hills

Ledo

Homalin

Kohima

Imphal

Tamu

Comilla

Chittagong

Akyab

Ramree

Sandaway

Bayof Bengal

Bassein

Kare

n

Rangoon

Tharrawadi

TuangupProme

III.

II.

I.

ArakanBhama

Pegu

Taungoo

Sittang

R.

LoikawYenanchyaung

Karen State

Thaton

Siam (Thailand)

Maesot

Chiangmai

Laos

Kaya State

Tachileik

Kengtung

Mandalay

Taungyi

MaymyoLashio

Namdu IV.

Kutkai

Kokang

Wa State

Kachin State

Chin Hills

Inaw

adi R.

SalseenR.

Shw

eli R

.

Myitkyina

Sumprabum

Rawangs

China (Yunan)

Yangtsi R.

Putao

IndawKatha

Bhamo

Shan States

Bangkok

Mon

State

Tavoy

Ye

Moulmein

Mergui

Province

Train Station

Airport

Battle Field I. with Jap

Battle Field II. with Jap

Battle Field III. with JapRed/White Bama Communists

Battle Field IV.with Naw Seng & KTM.

Burma(Pre+Post Independent)

Main Towns, Rivers, Railways & Firefields

Pakokku

Shwegyin

Kalewa

•

•

•

•

•

•

••

••

•

•

•

•

••

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

�

�

� River

Train Road

��

�

�

�

Border

Br

amaputra R.

Chi

ndw

i R

.

N

Maekong

R.

�0