Albay

TALÂTAYDEMİR

HATIRATIM

YapıKrediYayınları

YapıKrediYayınları

Tarih

Hatıratım/AlbayTalâtAydemir

Kitapeditörü:RaşitÇavaş

Düzelti:FilizÖzkan

Kapakvesayfatasarımı:NahideDikel

Grafikuygulama:AkgülYıldız

©YapıKrediKültürSanatYayıncılıkTicaretveSanayiA.Ş.2010

Bütünyayınhaklarısaklıdır.

Kaynakgösterilerektanıtımiçinyapılacakkısaalıntılardışında

yayıncınınyazılıizniolmaksızınhiçbiryollaçoğaltılamaz.

YapıKrediKültürSanatYayıncılıkTicaretve

SanayiA.Ş.

YapıKrediKültürMerkezi

İstiklalCaddesiNo.161Beyoğlu34433İstanbul

Telefon:(0212)2524700(pbx)Faks:(0212)2930723

http://www.ykykultur.com.tr

e-posta:ykykultur@ykykultur.com.tr

İnternetsatışadresi:http://alisveris.yapikredi.com.tr

HATIRATIM

TalâtAydemir[Kendikalemindenhayathikâyesişöyledir:]1333SenesindeBilecikvilayetininSöğütilçesindedoğdum.HarpmalûluBnb.NecipAydemir’inoğluyum.İlkmekteptahsilimiAdapazarıCumhuriyetOkulu’ndatamamladım.OrtaokultahsilimiKadıköyErkekLisesi’ndebitirdim.1Eylül934tarihindeKuleliAskeriLisesi’negirdim.5Mayıs937tarihindeHarpOkulu’nageçtim.31Mayıs939’daTop.asteğmeniolarakmektebibitirdimveHalıcıoğlu’ndaTopçuOkulu’nabaşladım.30Kasım939’dateğmenoldum.11Ekim940’taKırklareli’ndebulunan43.Top.A.7.Bataryası’naatandım.Aynıalayda30Ağ.943senesindeüsteğmenliğeterfiettim.18Ekim946’da52.Top.A.1.Bl.K.’naatandım.30Ağ.947’deyüzbaşılığaterfiettim.30Ekim947’deKaraHarpAkademisi’ninimtihanınıkazandım.Stajiçin3ay16’ncıP.Alayında3ayP.TekamülKursu’nda,2aySv.Binicilikokulunda,1ay3.Zh.Tugay’dabulundum.1Ek.948’deAkademi’yebaşladım.1Ağ.949’daHarp

Akademisi’ndenkurmayyardımcısıolarakmezunoldum.12.TümenIII.Ş.Md.Yardımcılığına,Sivas’atayinoldum.KıtahizmetimgeldiğiiçinSivas’ta10.Top.A.9.Bl.Komutanlığınatayinoldum.OradanKaraHarpAkademisiDoktrinKursu’nakatıldım.YenidenHarpAkademisi’neimtihanlagirdim.954SenesiAğustosayındaKaraHarpAkademisi’nibitirdimAnkara’da28.Top.A.S-2.liğinetayinedildim.İkiaysonraGenelkurmayLojistikBşk.’lığıPlanŞubesinetayinedildim.30Ağ.955’teBinbaşılığaterfiettim.

1Ekim955’teSaintBenoitFransızLisesi’ninbirseneliğinelisankursunagittim,bitirdim.1Ekim956’daMüşterekAkademi’yegirdim(Kara-Deniz-Hava).1Mart957’deMüşterekAkademi’denmezunoldum.

1Mayıs957’deFransa’ya“SHAPE”3aymüddetlegörevbaşıkursunagittim.30Ağustos957’deElazığ’da40.Mot.Top.Th.K.’lığınaatandım.30Ağustos958’deyarbayoldum.Siirt’e12.Tüm.4.Ş.Md.’lüğüneatandım.Oradan......KoreTugay’ı3.Şb.Md.’lüğünetayinoldum.959HaziranayındaTugayileKore’yegittim.8Ağustos960’taKore’denyurdadöndüm.30Ağustos960’taalbaylığayükseldim.12Eylül960’taKaraHarpOkuluKumandanlığınatayinedildim,vazifeyebaşladım.22Şubat962’dekihadisedolayısıile24Şubat962’deemeklioldum.

ÖNSÖZ

ElinizdekiTalâtAydemir’inanılarınıntümüAydemir’insağlığındakendielyazısıile21MayısöncesivesonrasındadaMamakAskeriCezaevi’ndekalemealınmıştır.Hersayfasıtarafındanimzalanmıştır.

Hatırat’ahiçbirilavevedüzeltmeyapılmamıştır.Yalnızcaaileyiilgilendirençoközelbölümlervevasiyetnamesiçıkarılmıştır.21Mayıs1963sonrasıMamakAskeriCezaevi’ndeyazılanbölümlerpeyderpeyrahmetliSv.BinbaşıFethiGürcan’ınküçükkızınınkoynunasaklanarakdışarıyaçıkarılmıştır.(ZiyaretlerdeyalnızcaFethiBinbaşı’nınkızınıniçeriyegirmesineizinveriliyordu.)

SongünlerinicezaevindearkadaşlarıErolDinçer,OsmanDeniz,FethiGürcanilebirliktegeçirenAydemiranılarınınMamakCezaevi’ndeyazılansonyapraklarınıErolDinçer’eteslimetmiştir.AkşehirCezaevi’nenakledilenSüvariÜsteğmenErolDinçerburadaihbarsonucuaranmış,bulunannotlarhiçbirzabıttutulmadangasbedilmiştir.Aydemir’insongünlerinigeçirdiğiAnkaraMerkezCezaevi’ndeyazdığı

anıların30sayfalıkkısmıiseinfazgecesicezaevinegelensıkıyönetimilgilileritarafındanalınmıştır.Busayfalarınneredeolduğuhalenbilinmemektedir.

Yakıntarihimizinçokönemlibirbölümünükapsayanbuanılartarihçiler,yeniyetişengençnesillerveilgiduyanlariçinönemlibirkaynakteşkiledecektir.

Tariheışıktutacakbuanılarınyayımlanmasıilebabamavetarihekarşıolangörevimiyerinegetirdiğimeinanıyorum.

BuanılarınyayınahazırlanmasındabaştacankardeşimErginKonuksever,gazetecidostumUğurSanerveyakındostumProf.Dr.NihatFalayilebirlikteçabasarfettik.

TalâtAydemir21Mayıs1963olaylarınıtakipedenyargılamalarsonucundaenyakındavaarkadaşıSüvariBinbaşıFethiGürcanilebirlikteölümcezasınıçarptırılmış,FethiGürcaniçinverilenhüküm26/27Haziran1964gecesi,TalâtAydemir’inkiise4/5Temmuz1964gecesi

uygulanmıştır.

TalâtAydemirbiryurtseverveülkücüolarakyaşamış,hayatınısakınmadaninandığıgerçekleruğrunaTürkUlusu’naarmağanetmiştir.

Tarihkendiölçüleriiçindebuolaylarındeğerlendirmesiniyapacaktır.

Aydemir’inmahkemedekisonsözlerindebelirttiğigibibutürmahkemelerdençıkansonuçvekararlardançok,tarihönündeyargılanmakönemlidir.

MetinAYDEMİR

HATIRATIM

I.KISIM

Hatıratım’ıNedenYazdımKore,1Haziran1960

Şimdiyekadarhatıratyazmadım.Çünkübabamhayattaikenbana“Hiçbirsurettebugibişeylerehevesetme!”demişti.İlkdefaonunbanasöylemişolduğubusözlerdenayrılıyorum.Benizorlayanbuamilinneolduğunubilmiyorvebusatırlarıyazmayakoyuluyorum.Çünkühatıralarokadartazeliğinimuhafazaediyorki,tesirialtındankurtulamadım.Mazihemengözümünönündecanlandı.Hatırladığımkadarınıhiçbirtesiraltındakalmaksızıntamamıylahakikatleredayanarakkalemealmayıfaydalıbuldum.Belkibirgüngelir,lazımolur...

Herhadiseninbirevveliyatıolduğugibi,bugünmemleketteesenhavanınvekurtuluşgünlerinindegeridebıraktığıizleribildiğimkadardilegetiripbukâğıdanakşedeceğim.Biraskerolmamdolayısıylahiçbirzamansiyasetleuğraşmayıvesonundasiyasîhayataatılmayıdüşünmedim.Yalnızbirkurmaysubayolarak

memleketiniçvedışpolitikasınıdadaimayakındantakipettim.Memlekettearzuedilendemokrasiidaresininyerleşmesinicanıgönüldenarzuediyordum,bununiçinekseridüşüncelerimibuistikametetevcihediyorum.KuleliAskeriLisesi’ndeTarihhocamızAliRızaBey,diğerlakabıyla“Barbon”untesirialtındakalmıştım.Rahmetlibabamdahaküçükyaştanberibenidevamlısurettebufikirlerleaşılıyordu.Harbiyehayatımhepböylegeçti.Subayçıkıphayataatıldığımzamanbuinanışlarımvegörüşlerimdahaziyadekuvvetlenmeyebaşladı.Nihayettekpartilihayattankurtulupçokpartilisistemegeçincebendememleketinistikbalihakkındabüyükümitlerbelirdi.Muhalefetinicratarzıfikirlerimeuygungeldiğiiçin,daimaherzamanheryerdefikrendestekliyordum.950senesinekadarbuümitlerleavundum.950senesimemleketehayırlıistikametkazandırmıştı.Neticeleriniağırağırbekliyordum.Fakatikisenesonraümitlerimkırılmayabaşladı.Başlangıççokiyiolmasınarağmensenelergeçtikçeistikametdeğişmeyebaşladı.BusıralardaHarpAkademisitahsilimibitirmiş,ErkânıHarbiyeUmumiye

Riyasetinetayinedilmiştim.Eylül954...

OrdununÜstKademesiHakkındaİlkİzlenimlerOzamanakadarbüyükkarargâhlardaçalışmadığımiçin,ordununveicabındamemleketinistikbalinitayinedecekbuenbüyükkarargâhınınçalışmatarzınıgözümdebüyütüyordum.Orduyaçokbağlıidim.Birordununyükselmesiiçinnelazımsayapmayahazırdım.Çünkübirmemleketinordusuşerefinimuhafazaedipayaktadurmadıkçaomemleketteiçvedışhuzurolamaz.Odevlethiçbirsahadayükselemez.Memleketdahilindeyapılanbütüninkılaplarorduyadayanarakyapılabilir.Yurtsavunmasınıorduyapar.Hariçdevletlerdesözhakkımızıorduyadayanarakkullanabiliriz.Bunatamamıylainanmışvaziyetteydim.Lakinvazifemicabıbukarargâhtaburuhuanlayançokazinsanatesadüfettim.Biraralıkvekâletlerarasıçalışmalarakatıldım.Buradadaenseçkininsanlarlatemasettim.Hiçbirisimemleketgayesiileçalışmıyorlardı.Herkesgünlükişlerinimecburiyettahtındabitiripkendihayatını

istikbaldenasıltanzimedeceğiniplanlamaklameşguldü.Kendikendimekararverdim.Bumemleketingidişatıgidişatdeğildir.Birmünevverolarak,birkurmaysubayolarak,ilkönceordudahilindedüşüncelerimeyakındüşünenarkadaşlarlaişbirliğiyaparakiktidardabulunanpartininTürkOrdusunuihmalederekdüşürdüğübukötüdurumdankurtarmaçarelerininnelerolabileceğiniveneşekildehareketedilirsebuvaziyetebirsonverilebileceğiniplanlamayabaşladım.BütündüşüncelerimibuistikameteyöneltipErkânıHarbiyeUmumiyeRiyasetindezeminyoklayarakarkadaşaramayabaşladım.Fikirlerimeyatanhemenhiçkimsebulamadığımiçinümitsizlenmeyebaşladım.

Sene1954...

BukarargâhtakikurmaysubaylarınhepsiAkademitahsillerinieskisistemdeikmaletmişlerdi.HarpAkademilerininvermişolduğubaskıaltındankurtulamamışlardı.Çünküomektepöylebiryerdirki,inandığınfikirlerinisavunmanahiçimkânvermez.Obaskıaltında

yetişensubaylarhayattainisiyatiflerinikaybederler.Daima“evetefendim”ciolurlar.Hakikatlerihaykırmakistediklerihaldeyapamazlar.Daimaboyuneğerler.İçlerindenbuhaletiruhiyedensıyrılıpçıkançokazlarınıkahramanolarakgösterirler.Benhamdolsun,askerlikhayatımdaburuhabürünmedim.Bununiçindemekteplerdeçokkaybettim.AncakfazlailerigitmemekşartıylabanaHarpAkademilerindetevcihedilmekistenilenhücumlarıpasifolarakmukavemetederekgeçiştirdim.İlkHarpAkademisitahsilini,yanibirincisınıfını949-950senesindeeskiHarpAkademisisisteminegörebaskıaltındaokuyarakbitirdim.KurmaySubayyardımcısıolarakmezunoldum.İkincidefayineHarpAkademisi’ninikincisınıfınaimtihanlagirdim.953-954dersyılındaAkademideokurkenartıkosenelerdekibaskıizlerininyavaşyavaşsilinmekteolduğunugördüm.Ozamanşunainandım,artıkbundansonrayetişecekkurmaysubaylaradahaçokinanabilirdimveonlarlaişbirliğiyapabildiğimiztakdirdeOrdununkalkınmasınısağlayabilirdik.İşteErkânıHarbiye

UmumiyeRiyasetindevazifegördüğüm954senesindeyenisistemegöreHarpAkademilerindenmezunolmuşçalışan,bendenbaşkahiçbirkurmaysubayıyoktu.İkidenizcikurmaysubaymüstesna.

Onuniçinbelkifikirlerimeuygunkurmaysubaybulamamıştımherhalde...derken1954-55senesininHarpAkademilerimezunlarınınekserisiAnkara’yatayinoldular.BuyenimezunlarınErkânıHarbiyeUmumiyeveKaraKuvvetleriKumandanlığınatayinedilmeleriiçinErkânıHarbiyeUmumiye’deçokçırpındımvemuvaffakoldum.Çünküozamaneskisistemdeyetişmişkurmaysubaylardaşöylebirzihniyetvardı:HarpAkademilerindenyenimezunolanlarıhiçbirsurettebugibibüyükkarargâhlarasokmayalımvevazifevermeyelim.Buzihniyettamamıylaşuradangeliyordu:

1.GenelkurmayBaşkanlığı’ndanekadarazkurmaysubaybulunursaoradabulunankurmaysubaylarharicedaimiveyageçicibirgörevlegitmekşansınaonispettefazlasahiptiler.

2.İstedikleriiyiyerekendilerinikolaylıklatayinettirebiliyorlardı.

3.Enmühimi,yenisistemdeyetişenkurmaysubaylarınyanındabilgibakımındanzayıfdurumdakalmalarıydı.Çünküyeniyetişenkurmaysubaylar,Amerikandoktrinlerinegöreyetiştirilmişlerdi.HalenTürkOrdusuNATOdevletleriordularıiçerisindevazifealıyordu.Hazırlananbütünplanlaryeniusulleregöreyapılıyordu.EskiAlmandoktrinleriyerineAmerikandoktrinlerikonmuştu.Bunlarıanlayaneskisistemdeyetişmişkurmaysubaylardanancaktekâmülkursugörmüş,doktrinkursugörmüşolanlarveyakendikendinibusistemeintibakettirmeyeçalışmışolanKurmaySubaylarordudamuvaffakolabiliyorlardıisedebunlarınmiktarlarıosenelerdeçokazdı.Ekserisizatençeşitliokullardaöğretmenlikyapıyorlardı.İştebudüşüncelerintahtıtesirindeyeniyetişenkurmaysubaylarıçekemiyorlardı.HelemevcudunazolmasıkendistatüleriniuzunmüddetmuhafazaedebilmeleriiçinAkademisisteminibaltalayarak,beşsenemüddetlebu

orduyakurmaysubaymezunettirmemişlerdi.Fakatşahsimenfaatlerinbuorduyanekadarkötülüklertevhitettiğinibilemiyorlar,ileriyigörmüyorlardı.İşte,sebepleriniaçıkladığımgibiyeniyetişenkurmaysubaylaradahaçokgüveniyor,onlardafikirlerimeuygunarkadaşlarbulacağımakanioluyordum.İstikametimişimdidebuyanayönelttimveeskidentanıdığımarkadaşlarlabuluştukçafikirlerimiaçmayabaşladım.İlkolarakbenibuvadideanlayanvebanayanaşanozamankurmaybinbaşıolanSezaiOkan,OsmanKöksalveKurmayYüzbaşıAdnanÇelikoğluaramızakatıldılar.Sene1956...

Birgünartıkbuarkadaşlarlatamfikirbirliğinevaracağımakanaatgetirdiğimiçinbirtoplantıyapılmasınıteklifettim.Eylül956...

SezaiOkan’ınYenişehir’dekievindetoplanılmasıiçinkararaldık.Bircumartesigünüöğledensonraben,SezaiOkan,OsmanKöksalrandevumuzasadıkkalarakgeldik.FakatAdnanÇelikoğluişiolduğundangelememişti.FakatalınacakkarariçinSezaiOkan’avekâletvermişti.Sezai’lerinevindeüçümüzuzunboylu

konuştuk.Benozamanilerisiiçintasarlananbütünplanlarımıhiçbirsuretteaçmadım.Yalnızordudayapılacakçalışmalarhakkındakonuştum.

Ekim1956’daİstanbul’ayüksekkomiteakademisinegidecektim.Zaten,butoplantıyıAnkara’danayrılmadanönceyapmayıuygungörmüştük.İlkolarakoradavardığımızkararşuydu:Buordunungidişatınındüzeltilmesiiçinhepimizelbirliğiileçalışacaktık.Bunuyapabilmekiçindahafazlaarkadaşlaraihtiyaçvardı.Herkesinandığıinsanlarabufikirleriyayacak,ümitverenlertespitedilmeksuretiylebirbirimizeirtibatlandırılacaktık.İlköncehalledilecekmeselebudavayainanmış,sadakatleçalışabilecekinsanlarınbulunması,sonrabunlarınordununkilitnoktalarınagetirilmektasarlananplanlarınsistematikbirtarzdatatbikedilmesiidi.Buanafikirüzerindetambirmütabakatavardıkvebirbirimizeiyişanslardileyerekayrıldık.Benoandaarkadaşlarımanazarandahamüsaitbiravantajasahiptim.ÇünküYüksekKumandaAkademisi

’negidiyordum.Odevreyirmidörtkişidenibaretdeniz,hava,kara,kurmaysubaylarındanbirtoplulukiçerisindealtıayımıgeçirecektim.AynızamandaHarpAkademilerinindiğeröğrencileriyletemassağlamaimkânlarımdamevcuttu.

Ekim1956’daYüksekKumandaAkademisi’nebaşladığımandakidüşüncelerimvetahayyüllerimkısacaşuydu:

Bukitleazdaolsa,benimçalışmamiçinmüsaitbirvasattır.Bütünbuarkadaşlarkurmaysubaylıkhaklarınıalmışlardır.

EskidenKara,Deniz,Havaakademilerindetalebeolarakokurkenbürünmüşolduklarızihniyettenkurtulmuşlar,şahsiyetlerinikazanmışlar,artıkkendiinisiyatifleriilehareketedecekbirdurumdadırlar.İnandıklarıdavaları,fikirleriolduğugibiçekinmedensavunabilirler,diyordum.İyibirtoplulukiçinderesmiderslerimizdenbaşkamemleketdavalarını,bunlarınenbaşındagelenTürkOrdusununkaranlıkistikbalinebirveçheverilmeksuretiyle

aydınlığanasılçıkarabileceğinitartışabilirizzannediyordum.FakatHeyetiUmumiyemuvacehesindebirikidefayaptığımdenemedeyanıldığımıgeneanlamıştım.ÇünküistikbalendişesiilekitleyineeskidenolduğugibiAkademisıralarındakipasif,şahsiyetsizruhabürünmüştü.Bugibihareketleritehlikelibuluyorlardı.Birkaçarkadaşımlabirlikteyaptığımızçırpınmalarkitleüzerindemüspettesiryaratmadı.Bunuanladığımiçinkitleiçindekivarlıklarıtekertekeryoklamayabaşladım.Ekseriyaöğlenpaydosundaarkadaşlarımlatemasısıklaştırmaksuretiyleherkesifikrentarttım.İlkdefaburadadaanlaşabildiğiminsanKurmayBinbaşıRafetAksoyoğluoldu.Busahadaçokhazırlıklıolduğunugördüm.Kısazamandafikrenanlaşmışolduk.Müşterekenfaaliyetekoyulduk.Osınıfiçindefikirlerimizeyatanşuarkadaşlarlasıkıtemassağlamayabaşladık:MuhabereKurmayBinbaşıFahrettinErmutlu,PiyadeKurmayBinbaşıHalilKayalı,İstihkâmKurmayBinbaşıŞerefOlcay,HavaKurmayBinbaşıHalimMenteş,HavaYarbayMustafa

Postalcıoğlu,TopçuKurmayBinbaşıİsmailAkgün.Dahafazlasınıbulamamıştık.Buarkadaşlarlazamanzamanikimizüçümüzbirarayagelerekdertleşiyorduk.

BufaaliyetlerimiAnkara’dabulunanSezai’ye,Adnan’ayazmaksuretiylebildirdim.Kendilerininfaaliyetderecelerinisordum.ÇünküAnkara’dayaptığımızilktoplantıdaşöylekararlaştırmıştık:Ozamandaordudaböylebircereyanbelirmişti.Herkesaşağıyukarıbizimdüşündüğümüzesaslardahilindebirleşmeyi,işbirliğiyapmayıarzuediyordu.Vebenieskidenberitanıyanbirçokarkadaşlarımdanteklifleralıyordum.Başlangıçtakibudörtarkadaştanhiçbirimizbirbirimizehabervermedendiğerbiryerekatılmayıyapmayacaktık.Onuniçinsıksıkbirbirimizigelişendurumdanhaberdaredecektik.Benİstanbul’dakibufaaliyetlerimitafsilatlıolarakAnkara’yayazdım.Yenihazırladığımarkadaşlarladahasıktemasedeceğimi,icapederseiçlerindenbirkısmınınaramızadahiledilebileceğiniöncedenhaberverdim.BukararüzerineRafetAksoyoğluile

anlaşmamızdahailerivardı.Birgünesasgayeninaramızdaaçıklanmasıbizibirbirimizedahaçokyaklaştırdı.Artıkenmahremtasarıveplanlarımıonaaçabiliyordum.İyianlaşıyorduk,istikbaldedahaeminadımlarlailerleyeceğimizeinanıyordum.YüksekKumandaAkademisibitmeküzereidi,arkadaşlarımızdağılmadanbirtoplantıyapıpbazıkararlaralmamızgerekiyordu.BununiçinyukarıdaisimleriniyazdığımarkadaşlarıKurmayBinbaşıFahrettinErmutlu’nunevindetoplanmayadavetettim.

Şubat1957’debircumartesigünüöğledensonrabütünarkadaşlartoplantıyageldiler.Bentoplantıyıaşağıdakikonuşmamlaaçtım:

“Arkadaşlar...

Buradatoplanmamızınmaksadınıhepimizbiliyoruz.Bizkurmaysubaylarbuordununbugünküdurumundandahaiyibirvaziyetegirmesiiçinfikrenanlaştığımızesaslardahilindekalkınmasınaçalışacağız.Artıknemelazımcılığıbirkenarabırakıpnihayetyetişkinvemünevverkimselergibidüşünmekzamanıgelmiştir.

Akademitahsilihayatımızbitmeküzeredir.Mesuliyetsizgünlerimizsonaermiştir,asılordusaflarındakivazifelerimizebaşlamaküzereyiz.Yenivazifeyerlerimizdeiyikötüolduğumuzugöstermedikçehayatınbizenelerifadeettiğinianlatmamızaimkânyoktur.Şuhususukatiyyetlesöyleyebilirimki,bizlerAkademitahsilimiziyepyeniesaslaragöretamamladık.Yenidoktrinleregöre,yenizihniyetleresahipolarakyetiştik.Elealınacakdavalarınplanlamasınıişbölümüsayesindegayetiyiyapabilecekdurumdayız.Elimizdegerçekleştirmeyeinandığımızbirplanvardır.Onuelbirliğiilemeydanaçıkarmakiştebizleredüşüyor.Onuniçinhepimizvarkuvvetimizleçalışmalıyız,hepimizemuvaffakiyetlerdilerim.”

Şimdiyekadarbendebulunanbütünvesikalarıimhaettiğimhaldebuyazıyıbugünekadarsaklamıştım.Onuniçinaynenyazdım.

Toplantıgündemdemevcutprogramagöredevamettiisedebazıarkadaşlarınçokhazırlıksızolduğunugördümvebazılarınınkafalarındaistifhamlarçizilerekirkildiklerini

sezdim.BudüşüncelerimievedönerkenRafet’eaçtım.Aynışeyiodadüşünmüştü.NetekimikincibirdefayapmayıkararlaştırdığımıztoplantıyaGelibolu’dangezidendönerkenarkadaşlaragemidebenveRafethatırlatmamızarağmenbukadroyutoplayamadık.İkincitoplantıyıyineFahrettinErmutlu’nunevindeyaptık.Otoplantıdaşuarkadaşlarvardı:

FahrettinErmutlu,RafetAksoyoğlu,HalilKayalı,HalimMenteşveben.Diğerlerininbuişteçekingenkaldıklarıanlaşıldı.Bizdebuhusustakendileriilehiçbirsurettetemassağlamadık.Dahabaşkaarkadaşlarbulmakiçinfaaliyetlerimiziartırdık.Çünküİstanbul’dakalmamızancakizinlibulunduğumuzbirayainhisaredecekti.BenozamanKaraHarpAkademisi’nehocalıkyapanKurmayBinbaşıRaufGökçeiletemasısıklaştırdım.Zatendahaevveldendetanıyordum.Çünküakademininbirincisınıfınıberaberokumuştuk.Onunlabuvadideanlaştık.YineaynızamanlardaHarpAkademisi’ninikincisınıfındaokuyanöğrencilerinfikirleriniöğrenmekistedim,sınıf

arkadaşımolanTopçuBinbaşısıDündarSeyhan’ıbirkaçdefatemastansonratamamenbufikirlerleyoğrulmuş,hazırbuldum.Mart957ayındaSezaiOkan,AdnanÇelikoğluyüksekkumandakademesineokumayageldiler.Onlarahiçvakitgeçirmedenteşkilatıngenişletilmesininzamanınıngeldiğinibildirdim.Artıknihaihedefindeaçıkolaraktayinedilmesininuygunolacağınıdüşündüm.ÇünküneolurneolmazdiyeovaktekadarRafetAksoyoğluhariçhiçbirkimseyeveyayaptığımıztoplantılardahakikimaksataçıklanmamıştı.HattaFahrettinErmutlu’nunevindeyaptığımızilktoplantıdaRafetbana“nihaihedefiaçıklayalım”diyetoplantıyagiderkenyoldaısraretmesinerağmenbenkabuletmedim.Toplantınihayetindedeisabetettiğimianlamışoldum.Çünküdaimayapılantoplantılardaozamanakadarordudahilindeyardımlaşma,ordununanadavalarınınnasılhalledileceğiarkadaşlararasındanasılbirişbirliğiyapılacağıgörüşülüyordu.Bundandadüşündüğümyegânegayehenüzhazırlıkdevresindeidi,arkadaşlarımızlahenüzkuvvetliolarakkaynaşamamıştık.Sonraherihtimale

karşıtakipedilebilirdik.Belkiyanılıpdaihanetedendeçıkabilirdi,onuniçingayetihtiyatlıhareketediyorduk.Herhangibirtehlikehalindeverilecekifadelerherkestarafındannihaihedefçizilipkararlaştırılmadığıiçinbizişimdilikbüyüktehlikeleresürükleyecekdurumyoktu.Rafet’leikimizşukararıverdik:

İhtilâleKararVerildiArtıkesasgayemizinaçıklanmasınınzamanıgelmişti.Benveoeniyitanıdığımızbuarkadaşlaratekertekerrandevuverdikvegörüşmeksuretiylegayeyiaçıkladıkveşuşartıbelirledik:“Bununnihayetindemuvaffakolmamakdavardır.Veyaakametemaruzdakalınabilir.Ozamancezabüyüktür.Birmangaaskerinkarşısındakurşunadizilmeyerazımısınız?”diyegayeyiaçıkladığımızarkadaşlarasoruyordukvekararvermeleriiçindeengeçyirmidörtsaatmühletveriyorduk.Ben,Sezai,Adnan,Fahri,RaufGökçeveDündarSeyhanilegörüşüpmuvafakatlerinialdım.Rafetde,HalilKayalıveAhmetYıldız’danaynışekildemuvaffakatalmıştı.Hemenhemenbütünbuarkadaşlarımızhiççekinmedenderhalmuvaffakatettiler.Zatenonlardaaynıhisleriçindeimişler.Birbirimizebüsbütünaçılmıştık.Artıkteşkilatımızınsağlambiresasabağlanmasıvebuarkadaşlarlabirarayagelerekkendiiçimizdenseçecekleribirheyeteplanlamavazifesininverilmesi,teşkilatınidarekurulunun

tayinedilmesigerekiyordu.Bununiçinbütünİstanbul’dabulunanarkadaşlarlaberaberbirtoplantıyapılmasıkararlaştırıldı.RafetAksoyoğlu’nunevinde,Üsküdar’daeskiMahmutŞevketPaşa’nınkonağındaMart1957’debircumartesigünüöğledensonraAdnanÇelikoğlu,OsmanKöksalhariç(yalnızOsmanAnkara’daydı)toplandık.Adnanişiolduğunubeyanederekgelmemişti.Yalnız,buikiarkadaşdabizimvereceğimizkararlaraayneniştirakedeceklerinibildirmişlerdi.Oradabulunanlarşunlardı:Ben,SezaiOkan,RafetAksoyoğlu,HalilKayalı,FahrettinErmutlu,RaufGökçe,AhmetYıldız,DündarSeyhan,OrhanKabibay.Mutatüzerinetoplantıyıbenaçtım.Kısabirkonuşmayımüteakiphemenesasageçildi.Gayeaçıklandı.Çalışmalarımızınneticesibumemleketibugidişatındankurtarmakiçinnelazımsayapmakveicapettiğitakdirdehükûmetdarbesiyaparakidareyielealmaktı.

Yalnızbununiçinbirçokhazırlıklaraihtiyaçvardı.İşteohazırlıklarınplanlamasıgerekiyordu.Buplanlamayageçilmedenevvel

ilköncearamızdandörtkişidenibaretbiridarekurulununseçilmesiveyeminedilmesigerekiyordu.Gizlireyleseçimyapıldı.OvakitiçinbenReis,AhmetYıldızGenelSekreter,SezaiOkanveRafetAksoyoğluüyeolarakseçildik.DündarSeyhan’ınhemenoradahazırladığı(Halbukidahaevveldenesasıhazırolan)yeminsuretiniOrhanKabibay’ıngetirdiğitabancanınüzerineelimizitekertekerkoymaksuretiyleyeminitamamladık.Büyükheyecaniçindeolduğumuzgözlerimizdenokunuyordu.İlkdefakomiteresmenkurulmuştu.Çünkühayalgibigözükendüşüncelerimizintemeliişteogün,oradaatılmıştı.Bundansonraişinplanlamasınageçilecekti.Planlanmaşuhususlarıihtivaediyordu.SırasıylabenHeyetiUmumiye’yearzettim:

1.Komiteningenişletilmesi,

2.Komiteyealınacakşahıslardaaranılacakvasıflarıntespiti,

3.Komiteyealınmausullerininkararlaştırılması,

4.Komiteyedahiledilenşahıslarınordudahilindekilitnoktalaragetirilmeişininplanlanması,

5.Ordudakibukilitnoktalarınnelerolduğununtespiti,

6.Haberleşmesistemimizintayini,

7.Komiteiçersindeherhangibirarkadaşınveyaarkadaşlarınbirfelaketeuğramasıhalindeyapılacakmaddiyardımlaşmanınesaslarınıntespiti,

8.Herhangibirsuretteyanılıpdakomiteyeihanetedenincezasınıntayini,

9.Komiteyedahilolanlarınriayetedeceğigenelprensiplerinnelerolacağı,

10.Ordununkalkınmasıiçindüzeltilmesilazımgelenhususlarınnelerolduğununtespitiidi.

Bütünbukonularhakkındaarkadaşlarımızfikrenhazırlanacaklardı.HeyetiUmumiye’nin

teklifiilebuişlerinveplanınınanahatlarınınçizilmesiidarekurulunabırakıldı.Veidarekurulununhazırlayacağıanaprensiplerintartışılarakkararabağlanmasıkararlaştırıldı.Birbirimizemuvaffakiyetlerdileyerekayrıldık.Şahsenhazırlanacakbuplanabüyükemekverdim.Fikrenhazırladığımgibiyazılıolarakdamaddebaşlarınıtespitettim.İdareKurulunuilkdefatoplantıyadavetettim.Hazırladığımhususlarıtartıştık,mutabakatavardık.TekrarHeyetiUmumiyeilebuhususlarıtartıştıkveneticeyevardık.

İhtilâl(İdare)KomitesiYönetimİlkeleri1.Komiteningenişletilmesiişişöyleolacaktı:

Herarkadaşkendibulunduğuyerdeitimatettiğiarkadaşlarınıfikrenyoklayacaktı.Komiteiçinfaydalıolduğunakanaatgetirdiğiandakomiteyealınacaklardaaranılanvasıflarauygunsailerdebütünmesuliyetkendisineaitolmaküzereteklifedecekti.Komiteyiteşkiledenbütünazalarvearkadaşlaroarkadaşhakkındaincelemeleriniyapacaklarvemuvaffakatlerinigenelsekreterebildireceklerdi.Çünkükomiteiçindebütünmuhaberatgenelsekreterinkanalıileolacaktı.Ondansonraidarekurulununvereceğikararlateklifedilenarkadaşhangikademedekihücreyegirecekse,teklifedenarkadaşabildirilecekveokademeninşefineirtibatlandırılacaktı.Komiteyealınacakherşahısiçinüyelerevetohakkıtanınmıştı.Birincikademeye,altıaygibitecrübesafhasındangeçmedikdensonrahiçkimsealınmayacaktı.Komiteyetavsiyeedilen

arkadaşınderecesinitayinetmekiçinmuhaberattakullanılanvekararlaştırılanparolaşuydu:

“Filancanın(yanikomiteyeyeniteklifedilenisminveyaadresinyazılarak)selamıvar,çokselamıvar,gözlerindenöpüyor”diyebildirildimihakkındatahkikatodereceyegöreyapılırdı.Netice,teklifedenarkadaşaaynıparolailebildirilirdi.Bazendeğişikcevaplardagelebilirdi.“Selamıvar”üçüncükademe,“Çokselamıvar”ikincikademe,“Gözlerindenöper”birincikademeyegirecekanlamınagelirdi.

2.Komiteyeordudanalbayrütbesindenfazlarütbeyesahiphiçkimsealınmayacaktı.Bilâharebununiçinsonsafhadakararverilecekti.Komiteye1959senesinekadarAlbayrütbesindendahayukarıkimsedahiledilmedi.Aradasıradabazıgenerallerinfikirleriyoklandıysada,kimseyidahiletmeyecesaretedemedik.Zatenhenüzkatiolarakyanaşandayoktu.

3.Komiteyedahiledileceklerdearanılacak

vasıflarşunlardı:

Namuslu,şerefli,dürüstolmak.Mazisitamamiyletemizolmak,vatanperver,fedakârolmak.Cesur,enerjikolmak.Medenicesaretsahibiolması,fikirleriniherzaman,heryerde,herrütbedeinandığışekildesavunmasınıveyaymasınıyapabilecekşekildehareketetmesi,ketumolması,sırsaklamasınıbilmesi.Aldığıvazifeyikontrolsüzyapmayaalışmışolması,mevkihırsıbulunmaması,harisolmaması.İşbirliğiveyayardımlaşmazihniyetinesahipolması.Herşeydenöncememleketmenfaatineolandavalarıbenimsemişolması,sırasıgeldiğizamanhayatınıdahifedaetmektençekinmeyecekşekildefedakârolmasılazımdı.

4.Ordudahilindekilitnoktalarönemsırasınagöreşöyletespitedilmişti:KaraKuvvetleriKumandanlığıPersonelBaşkanlığıErkânŞubesi,SınıfDairelerininPersonelŞubeleri,Başvekâlet,RiyasetiCumhurveMilliMüdafaaVekâleti,EmirSubaylıkları.Hususikalemmüdürlükleri,genelsekreterlikler,MilliMüdafaaVekâleti,ErkânıHarbiyeUmumiye,KaraKuvvetleri

Kumandanlığı,MuhafızAlayıKumandanlığı,HarpOkuluKurmayBaşkanlığı,SınıfOkullarıKurmayBaşkanlıklarıveburadakihocalıklar,GenelKarargâhŞubeleri,bilhassaplanlamaşubeleri.ZırhlıTugayKurmayBaşkanlıklarıvekıtahizmetlerigelenlerintercihenbukıtalaraatanması.Ordu,kolordu,tümenkarargâhları,tugaykarargâhları.Üçüncüşubemüdürlüklerivekurmaybaşkanlıkları,yedeksubayokulukurmaybaşkanlığıveyaöğretmenlikleri.(Ankara’da,İstanbul’daherhangibiryerdeolabilirdi.)

5.Komiteningenelprensipleri:

Bütünşahıslarınriayetedeceklerihususlar:

a.Hiçbirkimsekomiteninhaberiolmadandiğerbirkomiteyegiremez

b.Komiteninkararaltınaalmışolduğufikirlerin,düşüncelerinharicindekonuşmayapılamaz.

c.Komitecebenimsenmişvetekbirfikirolarakkabuledilmişolanordununanadavalarının

hallineaitgörüşler,aynışekildeheryerdeyapılır,savunulur,bilhassabüyükrütbelisubaylara,generalleresırasıgelinceduyurulmasınaçalışılır.

d.Komiteiçindehiçkimseşahsiişiileuğraşamaz.Bugibidurumlarkomitecevazifelendirileceklertarafındanhalledilir.

e.Komiteyeyeniüyebulmakiçinherkesbütüngayretiyleçalışır.

f.Komiteyemensupolduğunuhiçbirsuretle,hiçbirkimseyeaçmayaselahiyetlideğildir.

g.Komitemensubuhiçbirsuretlehiçbiryerdekomiteyleilgilidoküman,not,adres,taşıyamaz.Herşeyzihnindemuhafazaedilir.

h.Herhangibirmuvaffakiyethalindeiktidarelegeçinceherkesbulunduğurütbeileiktifaedecek,ordudahilindeverilenvazifedeçalışmasınadevamedecektir.

i.Komitemensubu,hiçbirsiyasîpartiiletemas

etmeyecek,ancakkomitecekararalındıktansonraişbirliğiyapmayolunagidilecekti.

j.Komitedenayrılmakisteyenherzamaniçinserbestti.Habervermeksuretiyleayrılabilirdi.Fakathiçbirsuretleihbaretmemesilazımdı.Aksitakdirdecezasıyineölümdü.Bugibikimselertekrarkomiteyealınmazdı.

6.Ordununkalkınmasıiçinhalledilmesilazımgelenanadavalarınnelerolduğutespitedildi.Bunlarsıraileönceliğinegöreelealınıpetütlerikomitecehazırlanacaktı.Katiolarakhenüzbuçalışmalaryapılamamıştı.

7.Komitedahilindeyardımlaşma,haberleşmeusullerikararabağlandı.(Teferruatlıolduğuiçinyazmıyorum.)

8.Herhangibirsuretleyanılıpdaihanettebulunanakarşıölümcezasıtanındı.İttifaklakararaltınaalındı.

İştebukomiteninaşağıyukarıilkhazırlıklarıtamamdı.Bundansonrateferruatlıplanlanmaya

geçilecekvesıraileplanlaricraedilecekti.İlköncetayinişlerielealınacaktı.BundadahedefbirinciderecedeAnkara,ikinciderecedeİstanbulidi.Çünkümerkezdebulunmakherşeyikolaylaştırıyordu.Aynızamandakomiteninidarekuruluekseriarkadaşlarneredeiseoradateşkilediliyordu.Busuretleplanlayıcılardaimadeğişebiliyordu.Hemdeidarekuruluüyeliğimuayyenşahıslarainhisaretmiyordu.Bunuşahsenteklifettiğimzamanilkdefapekiyikarşılanmamıştı,amasonradanherkesiknaolduğuiçinkararaltınaalındı.Osuretleidareedilecekti.

DurumbumerkezdeikenYüksekKumandaAkademisi’nibitirmişveiznimikullanmışolarakAnkara’yaErkânıHarbiyeUmumiye’dekivazifemedöndüm.OzamanErkânıHarbiyeUmumiyeLojistikBaşkanlığıPlanŞubesi’ndeçalışıyordum.

Nisan1957...

İhtilâlciİlkKadronunOluşmasıAnkara’yageldiğimzamanilkişimOsmanKöksaliletemasetmekoldu.Çünküobizimİstanbul’dakifaaliyetlerimizdentafsilatlıolarakhaberdardeğildi.Görüştük.Alınankararlarıkendisinetebliğettim.Tambirmutabakathalindeidik.OzamanAnkara’dadakomiteüyelerindenKurmayBinbaşıFahrettinErmutludaKaraKuvvetleriKomutanlığıİstihbaratŞubeMüdürlüğü’nevekâletediyordu.Görüşmelerimizihergünonunodasındatamamlıyorduk.Çokemniyetlibirodaydı.BirgünFahrikendisisınıfarkadaşıolanKurmayStajyerTopçuPilotuNecmiBek’ibanatanıttıvekomiteyealınmasıiçinteklifetti.KendisiileFahri’ninodasındayaptığımgörüşmedederhalonundabirkomiteyedahilolduğunuvedurumumuzdanhaberdarolduğunuanladım.Hemenoracıktatamitirafetmediisede,lüzumlubilgiyiverdi.Busuretlebizimkomiteyigenişletmekiçinyaptığımızteşebbüstediğerbir

komitedendebazıarkadaşlarıniçimizedahilolduğuanlaşıldı.BunlarAhmetYıldız,DündarSeyhan,OrhanKabibay’dı.Busuretleaynıgayelerleçalışanikikomiteninbirincikademeleribirbirininiçersinegirmişolduğuanlaşıldı.BizimiçimizedahilolanbuüçarkadaşYıldız,Seyhan,Kabibaykendikomitelerinamınavazifelerinigayetiyiyapmışlardı.Bubakımdanbüyüktakdirelayıktırlar.Bizimkomitemizbundaaldanmışoldu.Fakataynıgayelerleçalışıldığındankuvvetlerinbirleşmesinevesileolundu.

ErtesigünAnkara’daOrduEvi’ndeKurmayAlbayFarukAteşdağlı’yatesadüfettim.Kendisiniçokeskiden,tateğmenliğimdentanırdım.43.Topçualayındaberaberbulunduk.Ozamançokateşlivemertbirsubaydı.Alaydahareketlerininhayranıidim.Prensiplerinibenimsemiştim,hayattaaskerliğinicaplarını,tutumunu,ilkdefakomutanlıktaaranılanvasıflarıntatbikiniondanöğrendim.Benimiçinenbüyükrehberdi.Hiçbirzamanorduhayatındairtibatımıkaybetmemiştim.Konuşurken

meseleyibuvadiyedöktümbaktım,ondadabazıişaretlersezmeyebaşladım.Hemenonundakarşıkomiteileilgiliolduğunuanladım.Çünkübizimkomitearkadaşlarınınisimlerinisorarakbendentahkikattalepediyordu.Busuretlemeseletamamiyleaçıklanmışoldu.Yalnızburadabirhatayapılmıştı.FarukBey’indahilolduğukomitedenbirarkadaş;YarbayFarukGüventürk,İstanbul’dacereyanedenolaylarıvebizimkomitearkadaşlarınınisimlerinionaİstanbul’danyazılıolarakmektuplabildirmişti.Buemniyetiihlaldi.BudurumüzerineFarukGüventürk’ünkomitearkadaşlarıkendisiiletartıştıveböylebirhareketintekraredilmesiönlendi.OgünFarukAteşdağlı’nınbanayapmışolduğuteklifşuydu:Artıkolanolmuş,durumanlaşılmıştı.Aynıgayeiçinçalışanikikomiteninkuvvetlerinindağılmamasıiçinbirleşilmesiniteklifediyordu.Bununiçinkomitebaşkanıolarakkararvermeyeselahiyetlideğildim.Durumukomitearkadaşlarınabütünaçıklığıilebildirmemgerekiyordu.Ancakonlarınfikirlerialındıktansonraböylebirkararavarılabilirdi.Çünkübudurumkarşısındaşuüç

şıkvardı:

1.Herikikomiteninderhalbirleşmesi

2.Herikikomitenindeayrıayrıçalışarakinkişafedendurumlardanidarekurullarıvasıtasıylabirbirlerinihaberdaretmesi.Karşıkomitedenbizedahilolanarkadaşlarbizimkomitedençıkarılmaküzeretabiî.

3.Bizimkomiteninkendiiçindebölünmesiarzuedilenlerindiğerkomiteyeiltihakı,diğerlerinindeayrıçalışmaları.

Buüçşıkdaikimizarasındafaydavemahzurlarıbelirtilmeksuretiyletahliledildi.Herikimizdebirincişıkiçinmutabıkkaldık.BenbudurumusırasıylaAnkara’dabulunanFahrettinErmutlu’ya,OsmanKöksal’abildirdim.Onlardabenimdüşündüğümşekletaraftarolduklarınısöylediler.Hattaherikisidebana“Senneredeysenbizdeoradayız”dediler.OgünlerdeParis’teNATOkarargâhındaüçaysüreliolarakgörevbaşıkursunagitmemiçinemrimçıkmıştı.23Nisan1957’deParis’ehareketedecektim.

Hemenizinalıpİstanbul’agittim.İlkönceDündarSeyhanveOrhanKabibay’ıbuldum.Hiçbirşeysöylemedim.YalnızKadıköy’deHacıbekirPastanesi’nderandevulaştık.Kendilerigeldiğindeağızlarınıaradım.İlkönceinkârakalktılarsadasonradanonlardaitirafettiler.Derhalanlaştık.Benkendiarkadaşlarımlatemasedipdurumuvekararımızıkendilerinebildirecektim.İstanbul’dakiarkadaşlarımısırasıiletekertekergördüm:Rafet,Sezai,Adnan,HalilKayalı,RaufGökçe...durumukendilerineaçıkladım,herkesinfikriniayrıayrıaldım.Bütünihtimalleriayrıayrısöyledim.Neticedeherhangibirkötübirdurumhasılolursamesuliyetkabuletmeyeceğimikendilerinebildirdim.Çünkükomitearkadaşlarımıbusafhayakadarbensürükleyipgetirmiştim.Sonrabanakeşkebirleşmeseydikdiyebilirlerdi.Fakathepsihiçitirazetmedi,birleşmefikrinikabulettiler.BudurumuDündarSeyhan’abildirdim.Kendileriningeridekaçarkadaşlarıolduğunusordum.Hemenoandaaçıklamadı.Bununüzerineşudurumkararlaştırıldı:Herikikomiteninidarekurullarıilktoplantıyı

yapacaklar,oradakomitelerininprogramlarıtetkikedilecek,onagörekararverilecekti.Beşiktaşiskelesininüstünde,kahvedetoplanıldı.BirazgörüşmedensonraorasıemniyetlibulunmadığıiçinÜsküdar’ageçildi,yeniyapılanbirpastanede,iskeleninyanındayüksekbirbinanınüstkatındaşuarkadaşlartoplanmıştık:Ben,RafetAksoyoğlu,SezaiOkan,FarukGüventürk,DündarSeyhan,OrhanKabibay,AhmetYıldız,HalilKayalı.

Ogünkütoplantıdakarşıkomitedenprogramveplanlarınıistedim.Çünkübanadahaeskibirkomiteolduklarını,herşeylerinintamamolduğunubildirmişlerdi.Fakatnedensebizehiçbiresasveremediler.Çünküolmadığınızannediyorum.Onlardayeniteşekkülhalindeydiler.Veyahutçalışmasistemleribirplanaistinatetmiyordu.Hazırlıkları,söylediklerigibitamdeğildi.Buhususudabirtarafabırakarakesasolanbirleşmeişininyüzdeyüzdeolmasahallettik.Ozamankendikomiteüyelerininisimleriniaçıkladılar.Şuisimleribildirdiler:

KurmayAlbayFarukAteşdağlı,

TopçuPilotBinbaşıNecmiBek,

BinbaşıMehmetHazer,

TopçuBinbaşıŞükrü,

TankYüzbaşıOrhanErkanlı,

TopçuBinbaşıNecatiSaydam,

TopçuPilotYüzbaşıSuphiGürsoytrak

Buarkadaşlarınekserisini,oradabulunanarkadaşlarımvebentanıyorduk,çünküozaman,NecmiBekhariç,HarpAkademisi’ninikincisınıfındaokuyorlardı.

Ogünküanlaşmamızıtemadiettirmeküzereayrıldık.

BenüçayiçinParis’egittim.Yerimekomitebaşkanlığını,diğerkomiteilekatisurettebirleşinceyevebendönünceyekadarSezai

Okanyapacaktı.Paris’teüçaykaldığımmüddetçeHavaKurmayBinbaşıHalimMenteşilebirlikte,beraberdik.OradabulunanHavaKurmayYarbayMucipAtaklı’yakomiteyegirmesiiçinteklifettik,derhalkabuletti.Paris’teikenSezaiileRafetileyaptığımmuhaberattatatminkârhaberalamıyordumveüzülüyordum.NetekimAğustos957’deyurdadöndüğümdemüşterekkomiteiçindefaaliyetçokazolmuştu.Yalnızkomiteyeikiarkadaşalınabilmişti.BirisiKurmayAlbayNaciAsutay,diğeriKurmayBinbaşıNecdetUruğidi.Benhemenyenidenbirtoplantıyapılmasınıteklifettim.Bostancı’daDündarSeyhan’ınevindetoplandık.Oradaşuarkadaşlarvardı:AlbayFarukAteşdağlı,YarbayFarukGüventürk,AlbayNaciAsutay,DündarSeyhan,OrhanKabibay,BinbaşıNecatiSaydam,BinbaşıŞükrü,RafetAksoyoğlu,HalilKayalı,RaufGökçe,AhmetYıldız.

İlkişolarakbenimitirazetmişolduğumAlbayFarukAteşdağlı’nınkomiteiçersindekidurumuidi.Bukomitedebulunduğunagörebaşkadahabüyükrütbedeveyaaynıayarrütbede

subaylarındahilbulunduğubirkomiteyedahilolabilirdidediyedüşünebiliyordum.Açıklanmasınıistiyordum.Çünküböyledüşünmektehaklıydım,eskiden949senesindeSeyfiKurtbektarafındanhazırlananbirkomitedevazifealdığınıbiliyordum.Ozamankomitedeyeralmışbulunaneskiarkadaşlarıyladaaynışekildeirtibattaolabilirdi.YahutHarpAkademilerindekihocalarlaböylebirteşekkülyapabilirdiyedüşünüyordum.Fakatoradahepimizinönündeyaptığıaçıklamadaveverdiğisözdeartıkhiçbiryerlealakasıolmadığınakanaatgetirdim.YalnızAlbayFarukAteşdağlınirenginoktasıteşkiledeceğinden,kendisinekomiteiçindefaalgörevverilmemesikararlaştırıldı.Sırfbusebeple.YoksaodaordununFarukAğabeydiyetanıdığıvesevdiği,hepimizinhürmetettiğibiraskerdi,herşeyelayıktı,içimizdeenyaşlıveenkıdemliolmasınarağmendaimabüyükbirolgunluklamemleketdavasındaherşeyibirtarafabırakarakçalıştı.

Ogündekarşıkomiteninbizehazırdiyebildirdikleriprogramlarını,çalışma

sistemlerindenesaslıbirbilgiedinemedik.Nedensebucihetekomitedekimseyanaşmıyordu.Herhaldekimsehazırlığagüvenemiyordu.Nihayetbizimkomiteninhazırlıklarınabaşvurulmakmecburiyetindekalındı.Hazırlıklarınartırılmasıcihetinegidilecekti.Yenidenidarekuruluseçimiyapıldı.BaşkanlığaYarbayFarukGüventürk,genelsekreterliğeDündarSeyhan,üyelikleredebenveRafetseçildik.Hazırlıklarıilerletmeküzereyenidenbaşkabirgünidarekurulununtoplanılmasınakararvererekdağıldık.Benkomiteninfaaliyetplanınıtasarıhalindehazırladım,genelsekreterDündarSeyhan’ayazılıolarakverdim.Obuesaslardahilindebütünarkadaşlarınfikirlerinialmaküzere,planıteferruatlandırmışolarakHeyetiUmumiye’yearzedilmeküzerehazırlayacaktı.İdarekurulubirdahatoplanamadanAnkara’yagittim.Elazığ’aMotorluTopçuTaburuKumandanlığınatayinolmuştum.KurmayAlbayFarukAteşdağlıdaaynıyereTopçuKumandanlığınatayinedilmişti.Ankaradabulunanarkadaşlarlatemasettim.Songelişmelerianlattım.OzamanFahrettinErmutlu,

OsmanKöksaloradaydı.Osmanileçokuzunkonuştuk.YarbayFarukGüventürkileKore’deberaberbulunduklarıiçingayetiyitanıyordu.Yalnızheyecanlıbulunuyor“emniyetbakımındanbirhatayapabilir,komiteyedahilolmayanlaraaçılabilir”diyeçekiniyordu.Netekimbazıufaktefekhadiselerdedebuhususkendinigöstermemişdeğildi.

Tekrarİstanbul’adöndüm.ArtıkHarpAkademisi’ndeokuyanbuarkadaşlarımızmezunolmuşlardı.Bumezuniyetdolayısıylagüyaayrılıpbirtoplantıtertipedildi.Butoplantı20.08.1957’deLevent’teTankyüzbaşısıOrhanErkanlı’nınevindeolacaktı.BenDündarSeyhanilebirlikte,Kadıköy’denberabergittik.Artıkbu,İstanbul’dayapılacaksontoplantıydı.

Onuniçinmümkünolduğukadarherkesingelmesiarzuediliyordu.Yalnızİstanbul’daolmayanlarhariç...Toplantıyerinegittiğimdeşuarkadaşlarlakarşılaştım:YarbayFarukGüventürk,KurmayAlbayFarukAteşdağlı,KurmayAlbayNaciAsutay,OrhanKabibay,NecatiSaydam,DündarSeyhan,AhmetYıldız,

HalilKayalı,RafetAksoyoğlu,Şükrü,NecdetUruğ,MehmetHazer,RaufGökçe,SuphiGürsoytrakvebenbulunuyordum.ToplantıhenüzbaşlamadanevvelFarukGüventürkkomitebaşkanlığındanistifaedeceğinisöyledi.BunasebepolarakdaOsmanKöksal’ınkendisineitimatetmediğinibildirmişolmasınıgösteriyordu.Tabiîolarakkomitedahilindearadasıradaböyleşeylerolabilirdi.Fakatbizleridarekuruluolarakbaşkabirodadatoplandık.Ben,AhmetYıldız,Rafet,DündarveFarukGüventürk.BilhassaFarukGüventürk’ebuhusustaitimatgösterdikveteskinettikvebirazsonrabaşlayacakolangeneltoplantıiçingündemihazırladık.Herdefasındanedensetoplantılarıngündemleribirplanagöretespitedildiğiyoktu,budefaesasabağlanmışoldu.Butoplantıyaİstanbul’daolduklarıhalde,SezaiOkankırkdereceateşlehastayattığıiçin,Adnandaevibulamadığıiçingelememişti.ToplantıdağıldığıgünhemenöğledensonraAdnan’ıLeventOtobüsdurağındagörmüş,durumuvealınankararlarıbildirmiştim.Toplantıdayapılangörüşmelergeneherdefasındaolduğugibiesas

planüzerindeydi.Arkadaşlarınkilitnoktalaratayinişininplanlanması,muhaberesistemimizkomiteyeyenialınacakarkadaşlarımızbiranevvelyenitayinyerleribildirmeusulleri,bunlarınhangimerkezlerebağlanacaklarıidi.Ankara,İstanbuliçinbuişkolayoluyordu.FakatDoğuAnadoluiçinmerkezeihtiyaçvardı.OnundamerkeziElazığ;benimbulunduğumyerolarakkabuledildi.Doğu’dabulunanbütünarkadaşlarıbanabağladılar.ŞükrüBinbaşı’nınhazırladığıyardımlaşmausulleriokundu.Kararlaştırıldı,bununanahattışöyleydi:Hiçbirkimsehiçbirsuretlebirmerkezeparagöndermeyecekti,bankayayatırılmayacaktı.Çünkü;belkianlaşılabilirdi.HerkesEylül957’denitibarenherayonlirayıkendindebiriktirecek,icabıhalindebirikmişparalarşahıslardanbirandabirmerkezdetoplanacaktı,bununharicindelüzumuhalindeistenilenmiktardaparakomiteazalarıtarafındanteminedilecekti.Butoplantıdamühimolanbirhususdakomiteiçersindekiidarekurulununmerkezininneresiolacağıidi.EsasmerkezinAnkaraveyaİstanbulolmasızatenbir

mecburiyetti.Yalnıztayinyeridolayısıylabuikivilayettenbirindeazalmaveyaçoğalmaolursaidarekuruluüyeliğiotomatikmanovilayetegeçecekti.HedefzatenAnkaraidi.Fakatsontayindurumudolayısıylaİstanbul’dabulunanarkadaşlarımızınfazlaolmasıdolayısıylaidarekuruluİstanbul’daoluyorduvekomiteninmerkezibubakımdanorasıydı.BenElazığ’agittiğimiçinidarekuruluüyeliğindenayrılmakmecburiyetindeydim.Ayrıldım.

OrduHalkaAteşAçamazBaşkabirarkadaşyerimidoldurdu.Alınanprensipkararlarınagörebugibimevkilerhiçbirzamanayvesenelere,yanimüddetebağlanmamıştı.Çünkübirincikademeyiteşkiledenbütünarkadaşlarmüsavihakkasahiptiler.Rütbehiçbirsuretlebahismevzudeğildi.Herşeytamidealolarakdüşünülmüştü.Komiteyetamamiyledemokratikprensiplerhâkimdi.Bunundışındazatenhiçbirkimsebirşeydüşünmezdi.Çünkükimsedemevkihırsı,ihtirasyoktu.Yegânedavamemleketehizmetti.Buanlayışvebuolgunlukçerçevesiiçerisindegayemizeulaşacağımızainanmıştık.Daimadaprensiplerimizesadıktık.Butoplantıdamevzubahisolanönemlibirhususda1957seçimlerininneşekildeyapılacağınıbiliyorduk.Seçimlerdenevvelpropagandaseyahatindeveyaseçimgünübazıvilayetlerdeaskerikıtalaraihtiyaçgösterilecekti.Bugibiyerlerdevazifealankıtakumandanlıklarınıntutumuneolacaktı?Bilhassahalkaateşetmeveyaetmemefikriüzerindedüşünülüyordu.Bunoktaüzerinde

ısrarladuranAlbayFarukAteşdağlı’ydı.Hattaogünoradabulunanarkadaşlarabusualitevcihederekfikirlerinivekararlarınıaldı.Hiçkimseateşetmetaraftarıdeğildi.Zatenolamazdı.Herkesböylebirdurumdavazifeliiseoandakivaziyetegöreinisiyatifinikullanacaktı.Kararvermekteserbestti.Tabiîverilecekkarardaistikbaldeşahıslarınıdüşünerekdeğilmilletinselametinidüşünerekolacaktı.Buhususdakatiolarakherkestarafındananlaşılmışoldu.Bugibivazifelerseverekisteyerekalınacak,başkadüşünceyesahipolaninsanlarınbuişlerekarışmasınameydanverilmeyecekti.Seçimlerinyaklaşmasıdolayısıylakomiteninfaaliyetininhızlandırılması,icabındaseçimlerdenevvelacilkararlaralınmasıiçinistenilenzamandafevkaladebirtoplantıyadavetedileceklerikomitearkadaşlarınahatırlatılaraktoplantıyasonverildi.Ogünartıkhepimizbirbirimizdenayrılıyorkıtavekarargâhlardayenitayinyerlerimizegidiyorduk.BenAnkara’yagittim.OradatekrarOsman,Adnan,Sezai,AhmetYıldız,FahrettinErmutluilegörüştüm.Kendilerimerkezde,hemdeçokiyimevkilerdeoldukları

içinAnkaradahilindekifaaliyetveistihbaratıidareedeceklervegelişmeleri,zamanındaİstanbul’dabulunanidarekurulunabildireceklerdi.1957senesi25Ağustos’taAlbayFarukAteşdağlıile10.TümenTopçuKumandanlığındaberaberdik.Bentaburkumandanıydım.FarukBeydeTopçukumandanıydı.

10.Tümeniçindefaaliyetimizebaşladık,amailknazardaümitverenkimseyoktu.TopçukumandanlığınınbirtaburuBingöl’deidi.OtaburdakıtahizmetiniyapanKurmayYüzbaşıTurhanYavçanvardı.FarukBey“BubenimAkademidentalebemdir,çokiyitanırım,onagidelim”dedi.Taburunteftişineberabergittik.Turan’ıbanatanıttı.Öğlenpaydosundabirikisaatyalnızkaldık.Herbakımdanhazırlıklıbuldum.Yolda,dönüşteFarukBeyiledegörüştüm.Kıymetlibirvarlıkolduğunakanaatgetirdim.İsmininidarekurulunabildirilmesinekararverdim.DerhalDündar’ayazdım.Birbuçukikiaysonramuaffakatigeldi.Benimmerkezebağlanmışoldu.

957seçimleriyaklaşmaküzereydimemleketinahvaliniyakındantakipediyordum.HemenhemenhergeceFarukAteşdağlıileaynıevdekaldığımıziçingeçvakitlerekadarkonuşupmutasavverplanlarhazırlıyordukveartıkzamanınyaklaştığınainanıyorduk.OnuniçinyakındaAnkara’yagidecektik.BenEkim1957başındaKara,Hava,Denizİşbirliğikursunakatılacaktım.FarukBeydeTümenKumandanıileanlaşamadığındanordudanistifaetmişti.Neticesinibekliyordu.Benimbütünısrarlarımarağmengerialmıyordu.AdnanÇelikoğlu’nayazdım.MilliMüdafaaVekiliEmirSubayıidi,FarukBey’ideKara,Hava,Denizİşbirliğikursunadahilettirdi.BusurettebirlikteAnkara’yagittik.BukursaKurmayAlbayNaciAsutaydagelmişti.KomitenindiğerüyelerideAnkara’daydı.BusuretleAnkara’daolanlarlabirliktebirtoplantıyapmayakararverdik.Durumunyeniinkişafınagörekararalınmasıicapediyordu.ToplantıyeriolarakMamak’takiZırhlıTugayKarargâhınıseçtik.OzamanZırhlıTugay,SuriyeHarekâtıdolayısıylaGüney’einmişti.OradayalnızSezaiOkan’ınhenüz

tanklarıolmayantaburuvardı.OgeceyaptığımıztoplantıdanevvelAnkara’yayenigelmişbulunanKurmayYarbayEkremAcuneriletemasettik.Akademidentanıyordum,herbakımdangüvenilirbirarkadaştı.Anlaşmamızkolayoldu,budavadahizmetehazırlıklıbuldum.FarukAteşdağlı’ylatanıştırdım.Odaçokbeğendi.ToplantıgecesiZırhlıTugayKarargâhındaşuarkadaşlarvardı:KurmayAlbayFarukAteşdağlı,KurmayAlbayNaciAsutay,BinbaşıSezaiOkan,BinbaşıAdnanÇelikoğlu,KurmayYarbayMehmetHazer,KurmayBinbaşıAhmetYıldız,KurmayBinbaşıNecatiSoydanveBen...Toplantınınmaksadıizahedildi.Seçimlerdolayısıylasongelişendurumlarmuvacehesindekomitenindahaaktifhareketederekhazırlıklarınınarttırılmasıveicabedersenormalbirseçimyapılmayacağınagöremüdahaleedilerekhükûmetdarbesininyapılmasınınfaydavemahzurlarıtartışıldı.BenveFarukBeyhariçkomiteüyelerişufikirdeidi:Eldekikuvvetlerveşimdikiimkânlarbuişiyapmayaimkânvermiyordu.Birazdahaimkânvekabiliyetlerimizfazlalaşsınvebu

görüşmelerimizdekihususlarİstanbul’dakikomitearkadaşlarımızaintikalettirilsin,HeyetiUmumiye’ninfikrialınarakkararagidilsin,denildi.

AtaklıKomiteyeResmenTeklifEdildiOakşamişibuneticeyebağladık,herkesoradabulunankomitearkadaşlarınayenibulduğuvekomiteyedahiledilmesiniarzuettiğiarkadaşlarınınisimlerinibildirdi.Ben,HavaKurmayYarbayMucipAtaklıileKurmayYarbayEkremAcuner’i,AhmetYıldızKurmayBinbaşıSuphiKaramanileKurmayBinbaşıRemziKalaycıoğlu’nuteklifetti.Oradabulunanarkadaşlartarafındanhepsiiçinmuafakatverildi.Yalnızİstanbul’dakiarkadaşlarateklifedilecekveneticeteklifsahiplerinebildirilecekti.ToplantınınertesigünüFarukAteşdağlıilekarşıkarşıyatekrargörüştük.Çünküimkânkabiliyetlerininartmasımeselesinibeklemekiçinzamanolmadığınaikimizdekanideğildik.Buişikatisafhayagötürmeyiçokarzuediyorduk.İkimizintasarladığıplanagörebüyükbirkuvveteihtiyaçyoktu.BirtanktaburuveHarpOkulutalebeleribuişiçinkâfiidi.HemenHarpOkulu’nunaltında28.TopçuAlayındaki

taburdaNecatiSoydantaburkumandanımuaviniidi,hertürlüvasıtavecephaneyihazırlayabilecekdurumdaydı.ButasarıplanlarınıoradaçizerkenSezaiOkan’ınTankTaburunuMamak’takiTanklarınınM-36oluşuvetamolmayışıişibirazaksatıyorgibigörünüyorsadaplandaemniyetprensiplerindenbirazfedakârlıkgerekiyordu.BudüşüncelerletekrararkadaşlarlabuseferbentekertekergörüşüpneticeyiFarukbeyebildirecektim.OdaozamanGenelkurmayBaşkanlığı’ndaolanTümgeneralCemalTural,TümgeneralMuharremKızıloğluilegörüşüpbuhusustabirfikiryoklamasıyapacaktı.AynızamandaozamankimuhafızalaykumandanıKurmayAlbayBahattinErtürkiledetemasederekoradakihavayıkontroledecekti.Herikimizdebuşekildefaaliyetekoyulmaküzereayrıldık.

CemalTural’ınAramızaKatılmasınıTeklifEttikBütünarkadaşlarlatekertekergörüştüm,onlarıbuplaniçiniknaettim.AdnanÇelikoğluhariç,çünküonunlagörüşememiştim.Herkesartıkaktifbirharekettakipedilmesineinanıyordu.Fakatİstanbul’dakiarkadaşlarınfikirleribekleniyorduveAnkara’dakiarkadaşlarhazırlıklarınabunagörebaşlayacaklardı.Farukbeyiseogünkügörüşmelerindeümitettiğinibulamamıştı.CemalTuralböylebirşeyegüvenemediğinisöylemiş,TümgeneralMuharremKızıloğluFarukBey’iMuhafızAlayKumandanlığıkarargâhıbahçesinegötürerekoradadörtsaatihtilâlinnasılhazırlanacağı,hangimetotlarkullanılacağıtakdirdemuvaffakolunacağınıizahettiktensonra“Benimbuvadideenerjimartıkeskisigibikalmadı”diyehiçbirümitvermemişti.MuhafızAlayKumandanındanisehiçbirkarşılıkgörmemişti.BanaoakşamFarukBeyinanlattıklarıbunlardı.Bucephelerdenümitlerkesilmekleberaber

fikirlerinöğrenilmesidefaydadanhalikalmamıştı.Ankara’danbufikirlerleyoğrulmuşolarakbenveFarukBeyayrıldık.İstanbul’ageldik.Derhalkomitearkadaşlarıiletemasageçtik.İstanbul’dabulunanbütünarkadaşlarlaimkânvarsabirtoplantıyapmayakararverdik.ToplantıyeriolarakRamiKışlasınıseçtik.ÇünküYarbayFarukGüventürkoradaTopçuKumandanMuaviniidi.O,sözdeAlaydabizebirziyafettertipliyorduyalnız,ziyafetsofrasındanöncegizlitoplantımızıyukarıdaFarukBeyinodasındayapacaktık.Oakşamtoplantıyaşuarkadaşlarkatılmıştı:KurmayAlbayFarukAteşdağlı,KurmayAlbayNaciAsutay,YarbayFarukGüventürk,RafetAksoyoğlu,KurmayBinbaşıHalilKayalı,KurmayBinbaşıFahrettinErmutlu,KurmayBinbaşıNecmiBek,KurmayYüzbaşıSuphiGürsoytrak,KurmayYüzbaşıOrhanErkanlı.DündarSeyhanİstanbul’daolduğuhaldegelmemişti.ÇünkütaburuAnkara’yaresmigeçidekatılmaküzeregidiyordu.KendisiniMaltepe’deordugâhtagördüm.Toplantıyadavetettiğimhalde,nesebeptenolduğunu

bilmiyorum,gelmemişti.BirdeOsmanKöksal,odaİstanbul’daolduğuhalde,toplantıyerinibildirmemerağmengelmemişti.ZatenbenOsmanKöksal’ınhiçbirumumitoplantımızaiştirakettiğinibilmiyorum.Adnandaöyleidi.Yalnızbirdefazırhlıtugaydayapılantoplantıyagelmişti.Toplantıdailkdefamevzubahisolanmeseleşuolmuştu:

YeniBirKomiteOsmanKöksal’adiğerbirbaşkakomiteerkanıtarafındanteklifvakiolmuşfakatOsmanKöksalteklifiyapanıYarbayFarukGüventürk’eaçıklamamıştı.Yalnızbanabildireceğinisöylemişvebenimgelmemibeklemişti.Fakat,FarukGüventürkTopçuKumandanıKurmayAlbayNaciÇak’ınvasıtasıileelineeskiTürkçebirmektupgeçirmiş,aşağıyukarıbukomiteyiçözmeküzereydi.BenOsmanilegündüzbuluşupgörüşmüşdurumuöğrenmiştim.Banaanlatmıştı,ogecetoplantıyagelipdahagenişbilgiverecekti.Fakatnedensegelmedi.

Sebebinibilmiyorum.BenogecebuyenikomitedenbanaOsman’ınbildirdiğikadarınıoradabulunanarkadaşlaraaçıkladım.BirisiKurmaybinbaşıSadiKoçaş,diğeriKurmayBinbaşıSametKuşçu’ydu.Benbuisimlereitimatetmiyordum.FarukAteşdağlıdaaynıkanaatteydi.Diğerarkadaşlarbunlarıiyitanımadıklarıiçinfazlaısraredemiyorlardı.Fakatherkesteşöylebirzihniyetolduğumalum

idi:Aynıgayeileçalışankomitelerinanlaşıpbirleşmesifaydalıolacaktır.Fakatbukomiteniniçindekilerbirpartiyeirtibatlıydılar.OdaCemalYıldırımveFahriBelenPaşa’nınismigeçiyordu.OsmanKöksaldabenimbütünısrarlarımarağmenkendilerininçokgüvenilirinsanlarolduğunainanıyordu.Fakatgörüşmemde,komitedenmüsaadealmadansakınonlarlabirdahatemasısağlamayacaksındemiştim.ÇünküikigünsonraSadiKoçaşBursa’dangelipkendisineParkOtel’derandevuvermişti.Görüşeceklerdi.Budurumçokmünakaşaedildi.Netice:OsmanKöksal’ınrandevusununiptaledilmesikararlaştırıldı.Benkendisineertesigündurumubildirdim.Nedengelipgecehesapvermediğinisorduysamdacevapalamadım.Fakatbusuretlebizdebirkomiteninfaaliyetinidahaöğrenmişolduk.Bumeseleböylehalledildiktensonramühimolandavayageldik.Soninkişaflarkarşısındakomitenindurumuneolacak?Aktifolarakhareketemigeçecek,yoksaeskipasiflikledevamederekimkânvekabiliyetlerinartmasınımıbekleyecektik.Buhususuzunboylu

münakaşalarayolaçtı.Aktifhareketedoğrubirkaçadımatılmasınakararverildi.Amakararınalınmasıbirhayligüçoldu.Neticeitibariyledeböylebirhareket(yanihükûmetdarbesiyapılmayakararverildiğianda)yapılıncaondansonrakidurumneolacaktı?Bununiçindeçeşitlifikirlerçarpıştı.Nihayethaltarzıolarakmuvaffakiyetneticesindebirmüddetsonraseçimleregitmekveidareyidevretmeklazımdı.Bundaherkesmüttefikti.Fakatbiliniyorduki,artıkbuseçimiyüzdeyüzCHPkazanacak...Onuniçinbupartininilerigelenleriiletemasageçilmezamanıartıkgelmişti.Onuniçinikikişilikheyetseçtik.Buarkadaşlartemasısağlayacaklardı.İkiarkadaşmemuredildi:AlbayFarukAteşdağlıveYüzbaşıSuphiGürsoytrak.Bunlargörüşmeneticelerinikomiteyebildirecekti.

ÜçüncüAlınanKarardaŞuydu:

Artıknihaihedefolarakyapılacakhükûmetdarbesininicraisafhasınıilgilendirenteferruatlıplanınhazırlanmasıydı.Bununiçindebirplanlamagrubununseçilmesiveplanlanma

grubumümkünolduğukadarAnkara’dabulunanarkadaşlardanolmasıgerekiyordu.Budaseçildi.PlanlamagrubunaKurmayYarbayEkremAcuner,KurmayBinbaşıSezaiOkan,KurmayBinbaşıAhmetYıldıztayinedildi.FarukAteşdağlıdaistirahatalıpkıtayadönmeyecekAnkara’dakalıpplanlamayanezaretedecekti.

KurmayYüzbaşıSuphiGürsoytrakdaİstanbulileAnkaraarasındairtibatısağlayacaktı.ÇünküSuphi,topçupilotuydu.SıksıkAnkara-İstanbulyapabiliyordu.Zatenhazırlanacakplanınanahatlarıherkestarafındanbiliniyordu.Yalnızteferruatainmeklazımdı.Kuryelereverilecekemirler,talimatlar,vazifeler,radyoneşriyatlarıhazırlanacaktı.Ankara’daharekâtatahsisedilecekkuvvetlerhazırhalegetirilecekti.Artıkkomitepasifliktenkurtulmuş,aktifharekâtınabaşlamıştı.Ogeceistikbaledahaümitliolarakbakarakayrıldık.BendurumuertesigünOsmanKöksal’abildirdim.KomitedealınankararlarıAnkara’dakiarkadaşlarayazılıolarakbildirmekiçinhazırladım.Elazığ’agiderkenAnkaraGarı

’ndaSezaiOkanbenikarşıladıvemektubuverdim.BusuretleAnkara’dakikomitearkadaşlarıdaikigünsoravaziyetianlamışolmuşoldular.Elazığ’ahareketetmedenevvelFarukAteşdağlı’ylagörüştüm.Oalayagelmeyecek,Ankara’daistirahatalıpkalacaktı.Buişleriyakındantakipedecekti.Şayethükûmetdarbesiyapılacağıgünekararverilirsebanadurumuparolailebildirecek,bendederhalKurmayYüzbaşıTurhanYavçan’ıBingöl’denalıpbirliktetopçuuçaklarıilehareketedipKayseri’yekadargelecek,oradandaFarukAlbaybiziyineAnkara’dangöndereceğitopçuuçaklarıilealdıracaktı.ZatenKayseri’yekadargeldiktensonraAnkara’yakısazamandaulaşmakmümkünolacaktı.FarukAteşdağlıilekararlaştırdığımızparolaşuydu:

YabancımemleketleregidişiçinAnkara’dalisanimtihanıaçılıyor,

aceleyetiş...

Türkeş’iKomiteyeTeklifEttimArtıkhergünElazığ’dabutelgrafıbeklemeklegözlerimeuykugirmiyordu,osıralardaElazığ’dapiyadetaburkumandanıbulunanKurmayBinbaşıAlparslanTürkeşiledeçoksamimiolmuştum,hiçbirdakikamızayrıgitmiyordu,hersahadaiyiceanlaşmıştık.OnundakomiteyealınmasıiçinDündar’ayazdım.İstanbul’dan,GenelSekreterlik’tencevapbekliyordum.Seçimgününekadarheyecanlabeklememerağmenhiçbirhaberçıkmadı.Şunakanaatgetirmiştim:Meşhurimkânvekabiliyetlersağlanamamıştı.Artıkoandayapılacakbirşeyyoktu.Yeniinkişaflarıbeklemek,müsaitzeminiyaratmaklazımdı.AlbayFarukAteşdağlıElazığ’adönmüştü.Ankara’dakaldığımüddetçefaaliyetleriniuzunuzunanlattı.CHPilerigelenleriiletemasısağlamıştı,fakatİsmetİnönüilegörüşememişti.EskiGenelkurmayikincibaşkanıOrgeneralŞahapPaşaileFarukBeyiyigörüşürlerdi.OvasıtaileancakrahmetliFaik

AhmetBarutçuilekonuşmuş,böylebirhareketiİsmetİnönü’nüntasvipedipetmeyeceğinivemilletin,dolayısıylaiktidaranamzetCHP’ninnasılkarşılayacağınısorduğundakendisinintasvipettiğini,yalnızİsmetPaşa’nınkararıalınmadankatibirşeysöyleyemeyeceğinibildirmişvebirgünsonraFarukBeyilebuluşarakkendisineİsmetPaşa’nınböylebirhükûmetdarbesinetaraftarolmadığını,normalseçimlerlenasılolsaCHP’niniktidarageleceğini,bununyersizolduğunuveşayetbirgünmecburiyethasılolursakendilerinemüracaatedilebileceğinibildirmişvezamanınerkenolduğunusöylemişti.FarukBey’inbananaklettiğibuşekildeydi.

DokuzSubayOlayıİkincisi,MilliEmniyet’tenkendisinebildirildiğinegöre,songünlerdeordumensububazıkimselerintakipfaaliyetlerininartırıldığı,hattabazısubaylarhakkındadosyalartanzimedildiği,bumeyandakendisininvebazıkomitearkadaşlarınıntakipolunduklarını,yüzelliyeyakınismintespitedildiğiniöğrenmiş.MilliEmniyet’tebulunanarkadaşıReşatBeydevaziyetitetkikettiğindedahadikkatliolmasıicapettiğinibildirmişolarakanlattı.Bütünkomitearkadaşlarınadurumubildirdik.Birbirimizlehaberleşmeyiseyrekleştirdik.Ancakmühimhaberlerkuryelerleulaştırılıyordu.Kiaradanbirkaçaygeçmişfaaliyetlerimizedevamederkendokuzsubayıntevkifhadisesibirbombagibipatladı.FarukAteşdağlıozamanAnkara’dakiMuhabereOkulu’ndaErEğitimMerkeziKumandanıidi.İstifasınızamanınMilliMüdafaaVekiliŞem’iErginBeygerialdırtmıştı.BudurumudaMilliSavunmaBakanıemirsubayıAdnanÇelikoğlusağlamıştı.İlkandatayiniZırhlıEğitimMerkeziTugayKumandanlığı’na

çıkmasınarağmenozamanZırhlıEğitimTümenKumandanıBahriGökdeniz’inyaptığımüracaatileFarukBey’inyerinindeğiştirilmesinesebepolmuştu.OnuniçinMuharebeOkulu’naverilmişti.İştebudokuzsubayıntevkifedilecekleriniFarukBeyAnkara’daöğrenince,ogecejeepleDündarSeyhan’ıAnkara’danİstanbul’agöndermiş,CemalYıldırım’ınkarısıvasıtasıylahaberdarettirmiş,herhangibirevrakvarsaimhaettirilmesinisağlamıştı.AynıgündeElazığ’abanamektuplabildirmişti.Tevkifedileceklerinisminiyazıyordu.Mektubunimzayerinde“Perdeci”rumuzuvardı.DerhalFarukBey’dengeldiğinianlamıştım.Haberbenimiçinkorkunçdenecekkadarmühimdi.ÇünkütevkifedilendokuzsubayiçindehalenbizimkomiteninbaşkanlığınıyapanKurmayYarbayFarukGüventürkdevardı.Ancakbizdenbirkişininoluşubenisevindirdi,çünküozamanşunuanlamıştım.

AdnanÇelikoğluHepimizinHayatınıKurtarmıştıBukomiteninhiçbiribizleribilmiyorlardı.AncakFarukGüventürk’ütanıyorlardı.Odapekyeniolsagerek,onuniçintahkikatseyribizimkomiteninistikametindenayrıistikamettecereyanederdiyekararverdim.ZatenFarukGüventürk’ünbizlerielevereceğinehiçinanmıyordum.İlkişolarakherihtimalekarşı,evdenekadarufaktefekşüpheyiçekeceknevarsayaktım.Çünküartıktehlikeçanıçalmıştı,herantevkifedilebilirdim.Çünküsöylentilerkuvvetleyayılıyordukiinsansonunungeleceğineinanıyordu.

İkinciişolarakAlparslanTürkeş’inkomitedenhenüzkabulügelmemişolmaklaberaberdurumukendisineaçmakmecburiyetindekaldım.Kendisinetarafımdankomiteyedahiledilmesiiçinteklifyapıldığını,fakathenüzcevapgelmediğiiçindahaevveldendekomiteninüyelerininhepsinitanımadığıvebu

zamankadardahiçbirfaaliyetimizeiştiraketmediğindendolayıkendisinetehlikelibirdurumunolmadığınıbildirdim.Vekendisindenşunuricaettim:Şayetherhangibiraksitesadüfneticesindetevkifedilirsem,ailemiveçocuklarımıİstanbul’akayınvalideminyanınakadargötürmesinisöyledim.Banaozamanverdiğicevapaynenşöyleydi:“Talâtbuhusustahiçmeraketme.Washington’danyenigeldim.Biliyorsun,iyikötübirmiktarparamvar.Ailenihiçbirsurettesıkıntıdabırakmam.Hattaikiçocuğunubenimçocuklarımlabirlikteleyliolarakokuturum”dedi.

Bucandanalakasınaçokmemnunoldum.İştehakikiarkadaşınfelaketanındayapacağıenbüyükmaneviyardımbusözlerdi.Ondanbunlarıişitmembanabüyükkuvvetverdi.Artıkhiçbirşeyidüşünmüyordum.Hattaölümübile,demekbuişebaşlamışolanidealarkadaşlarımıbukadariyiseçebilmişsembizimiçinileridemuvaffakolmamakiçinbirsebepyoktudiyedüşünmüştüm.Yeterkişimdilikbelirentehlikeyikazasızatlatmakgerekiyordu.ArtıkAlparslan

Türkeşilehemenhergünbukonudaçeşitlidurummuhakemeleriyürütüyorduk,oaylariçindebenimenbüyükdesteğimoydu.Arkadaşlarınhiçbirindenhaberalamıyordum.Zatenbusıralardahaberleşmetamamendurdurulmuştu.ÇünkübütünsubaymektuplarıMilliEmniyettarafındansansüretabitutuluyordu.OsıradaKurmayYüzbaşıTurhanYavçandaİstanbul’daydı.Senelikizninikullanıyordu.İznibitmişolduğundandöndü.İstanbul’danveAnkara’danepeyferahlatıcıhaberlergetirdi.Artıkbizimkomiteiçintehlikeyavaşyavaşzailoluyordu.Çünkütahkikatınseyri,tahminettiğimgibiçıkmıştı.YalnızbudurumdankurtuluşumuzunbaşındaMilliMüdafaaVekiliŞem’iBey’inEmirSubayıAdnanÇelikoğlu’nunbüyükrolüvardı.Adnan,Şem’iBey’eiyitesiretmesinibilmişti.Vazifesinitamhakkıylayapmıştı,Şem’iBeydebuuğurdakendisiniomeseledefedaetmişti.Yoksatahkikatbaşkasafhayaintikaletmişolsaydışimdibizlerinhiçbirihayattayoktu.Hepimizkurşunadizilmiştik.Çünkühemendokuzsubayıntevkifiakabindeordudan

“meçhul”birisi,MilliMüdafaaVekiliŞem’iErginBey’ebirihbarmektubuyazıyordu.MektupeskiTürkçesolelleyazılmışolduğundaniyiceokunmuyor,yalnızmektupüçkişiarasındaokunmayaçalışılıyor:MilliMüdafaaVekiliŞem’iBey,HususiKalemMüdürüSelamiBey,EmirSubayıAdnanÇelikoğlu.BumektuptahedefYarbayFarukGüventürkiçinşöyledeniliyordu:“Oyalnızolamaz.Onunarkadaşlarıdaşunlardır.”Aşağıyukarıbizimkomitedensekizonkişininismiyazılıymış,fakatisimlerçokgüçokunuyor,hattabazılarıhiçokunmuyor.EnbellibaşlıolanıSuphiGürsoytrak,OrhanErkanlıisimleriymiş.FakatAdnansayesindeŞem’iBeyiknaedilerekmektupdosyadakalıyor.Ehemmiyetsizbirmuameleyetabitutuluyor.Zannedersem,tahkikatdosyasınadakonulmaküzereveriliyor.Adnanbizlerienbüyükbadiredenkurtarmışoluyordu.Benşahsenonunhakkınıhiçbirzamanödeyemem.Belkibazıkomitearkadaşlarımız,buhakikatlerilayıkıylabilmezler.Budokuzsubayhadisesindeoynadığırolçokbüyüktür.KomitebaşkanıFaruk

Güventürk’ündurumuisetamamenihtiyatsızcahareketetmesindendolayıbudokuzsubayhadisesinekarışmışvetevkifedilmiştir.Lakinmahkemedevamettiğimüddetçeçeşitlienağıreziyetlerçektirildiğihaldehiçbirzamanmetanetinikaybetmeksizinkomitemizhakkındaenufakbirşüpheyidahicelbederekbirhareketveifadedebulunmamıştır.Tamamiylevebihakkınvazifesiniyapmıştır.Bubakımdangeneşahsikanaatim,çokitimatedilirbirinsanolduğumeydanaçıkmıştır.

BumahkemesafhasındaSuphiGürsoytrakveOrhanErkanlı’nınifadelerineşahitolarakmüracaatedilmiştir.Fakatonlardaverdikleriifadelerdetambirmutabakatveustalıklahareketetmişlerdir.Budagösteriyorduki,komiteiçindekiarkadaşlarımızınherbirisitammanasıylabireridealisttiler.Enbüyüktehlikelerkarşısındadahişahıslarınıdüşünerekbaşkaistikametesapmamışlardı.Artıkgünlergeçiyor,tehlikeyavaşyavaşzailoluyordu.BenTemmuz1958’deErzurum’agitmiştim.Oseneterfiedecekgenerallerinimtihanlarıorada,ordumerkezinde

yapılacaktı.OzamanakadarTürkeş’inkomiteyedahlihakkındamuvafakatidegelmişti.Erzurum’daKurmayBinbaşıNecdetUğurluilebuluştuk.KomiteyebirkaçayevveldahiledilenKurmayBinbaşıİhsanSürekdevardı.Buarkadaşıyenitanıyordum.KomiteyealınmasıiçinRafetAksoyoğluteklifetmişti.ÜçümüzErzurum’daepeykonuştuk.Neticeolarakçalışmalarımıza,gayeyeulaşıncayakadardevamedecektik.Tehlikeligünlergeçtikçedahaçokyaklaşıyorduk.Ölügeçenfaaliyetdevreleriyenidenhareketleniyordu.Ankara’dakiarkadaşlarolsun,İstanbul’dakiarkadaşlarolsun,yenideneskiesaslıfaaliyetlerebaşlamışlardı.EnmühimşeyKaraKuvvetleriKumandanlığıPersonelBaşkanlığıŞubesiMüdürlüğü’nebirarkadaşımızıtayinettiripbütünkomitearkadaşlarımızınekseriyetiniAnkara’dakivazifelerinetayinettirmeksuretiylefaaliyetlerehızvermekti.BusıradabeniElazığ’danSiirt’e12.Tümen’etayinettiler.AlparslanTürkeş’inkıtahizmetibitti.Onudayine13.TümenÜçüncüŞubeMüdürlüğün’etayinettiler.OElazığ’dakaldı.Ve1958Ekimi’ndeYüksek

KumandaAkademisi’neİstanbul’agitti.BusuretleAslan’amühimgörevlerdüşüyordu.Çünküİstanbul’dakomitearkadaşlarındanepeycevardı.Temassağladığınıbanayazdığımektuplarlabildiriyor,fakatarzuettiğişekildefaaliyetgösteremediğiiçinşikâyetçiidi.BenAslanTürkeşileçokiyianlaştığımiçinonunlatamamiylebudavanınneticelendirilmesindekararlıydık.Enindesonundamuvaffakolacağımızainanıyorduk.Onuniçinherşeyekatlanılacaktı.Hatakomitedebizitakipetmeyenlerolursadahibizdevamedecektik.Türkeşayrılmadanönceüçkişikalsakbilebenvarım,demişti.

KoreGöreviniTalepEttimBuaradaKore’yegitmeyetalipoldum.SezaiOkanAnkara’damuamelemitakipetti,tayinimiçıkarttı.Seferihisar’agitmedenevvel8Şubat1959’daİstanbul’auğradım.İlkolarakAslanTürkeşilebuluştum.Baktım,buseferdahaümitliydi.DündarSeyhan,NecatiSoydan,Şükrü,NaciAsutay’lagörüştük.Herkesinüzerindehâlâdokuzsubayınmahkemesibitmediğiiçinonunürpertisinindevamettiğinianladım.Fakatbunarağmenhepsiaynışekildekararlıydı.AlbayFarukAteşdağlıartıkemekliydi.Onunlagörüştüm.RaufGökçedeistifaedipayrılmıştı.Onunladaayrıcagörüştüm.Herikisidebizlerihersahadadestekleyeceklerinisöylediler.Onlarındayardımıbudavayaartıkhariçtenolacaktı.HattaFarukBeybanaayrılırkenşöylededi:“Benbuişlerigöremedenordudanayrıldım.İnşallahsizlermuvaffakolursunuzdabizdeiftiharederiz.”Kendisinihiçbirzamanbizdenayrıolarakkabuletmemesinisöyledim.Ogünküüzüntümüiçimdesakladım.İçimdeninşallaho

güngeldiğizamangörüşürüzveyahatırlatırımdedim.Benbuşekildekendisindenayrıldım.Seferihisar’da10.KoreTugay’ı3.Şubemüdürüolarak13Şubat1959’davazifeyebaşladım.MuntazamanAlparslan’dan,Adnan’dan,Sezai’denmektupalıyordum.Henüzbirinkişafyoktu.FakatbirgünOsmanKöksal’ınErkânŞubeMüdürlüğü’netayinolduğunuöğrendim.Artıkyineümitışıklarıparlamıştı.ÇünküKaraKuvvetleriKumandanlığı’ndaCemalGürselPaşavardı.MilliMüdafaaVekiliemirsubayıAdnanÇelikoğluCemalPaşailedemünasebetlerinde,birgünOrdunundavalarıüzerindemeseleaçılmış,bugidişatınnasıldurdurulacağıvenasılbiridareilebuvaziyettenkurtulacağımevzuuelealınmış,bununüzerineAdnankendisineşuteklifiyapmış:“Paşambuişlerinhepsidüzelirvedüzeltecekinsanlardabulunur,sizyeterkiKaraKuvvetleriKumandanlığınavediğermühimnoktalaralayıkolanarkadaşlarıntayininisağlayın.Ondansonraişkolaylaşır”demiş.CemalPaşadateklifikabuletmiş.İştetamzamanıgeldiğiiçinAdnan,OsmanKöksal’ınKaraKuvvetleriErkânŞube

Müdürlüğünegetirilmesiiçinteklifiniyapmış.CemalPaşadakabulederekogünemriniçıkarmış.KısazamandaOsmanyenivazifesinebaşlamış,buhususlarıhepAdnan’danSeferihisar’aMilliMüdafaaVekiliilegeldiğizamandinledim.AlparslanTürkeş’indederhalKaraKuvvetleriKumandanlığısekreterliğinetayiniyaptırıldı.OsenekıtahizmetibitenarkadaşlarımızınvediğerkomitearkadaşlarımızıntayinleridedahaöncedenordudatespitedilenkilitnoktalarınaOsman’ınErkânŞubeMüdürlüğüsayesindeyapıldı.BuhususlardaAdnan’ındayineçokfaydasıdokunduğukanaatindeyim.

Kore’yehareketetmedenevvelMilliMüdafaaVekiliileAdnan,Seferihisar’agelmişti.Ozamanbanaşöylebirtekliftebulundu:Başvekil,uçakkazasıgeçirdiktensonraveÖzelKalemMüdürüöldüğüiçinkendisineyardımcıolanlarınyineaskerlerdenolmasınıarzuetmiş.BuvesileileBaşvekil’inkarısıyineAdnan’a“SizBaşvekil’eemirsubaylığıveyahususikalemmüdürlüğüyaparmısınız?”demiş.Bu

teklifkarşısındaAdnan“Benşimdilikyerimdençokmemnunum.Arzuediyorlarsakendilerinebirarkadaşteklifedebileceğini”bildirmiş,yaemirsubayıyadahususikalemmüdürüolarak.

Ankara’dakiarkadaşlartoplanarakkararvermişlervebenimolmamıistemişler.YalnızteklifetmedenöncekararımıbekledikleriniAdnanbanabildirdi.Dahaöncedendeaçıkladığımgibikomiteüyeleriolanbizlerartıkkendikendimizinadamıdeğildik.Komitearkadaşlarımızhakkımızdanekararverirseoolurdu.Bendekendisine,nasılmünasipgörürsenizöyleolsundedim.Yalnızbirmahsurvardıonuhatırlattım.Benyaradılışitibariylebüyüklerinyanındahelehiçbirsuretteinanmadığımvenefretettiğiminsanlarınyanındaböylevazifelergöremezdim.Belkibirgünhareketlerimleveyasözlerimlerengimibelliedebilirdim.Ençokkorktuğumhususbuydu.Sonraordudabelkibazıkimselerbenitanıyabilir,herhangibirsuretleihbarolabilirdi.Bütünbumahsurlarıbelirttim.Yoksaneredeolsavazifeverilirseyapmayahazırdım.Kore’ye

gitmektenderhalvazgeçtiğimiarzuediyorlarsatayiniminçıkarılmasını,yoksaorasıolmazsaAnkara’dadaherhangibiryeretayiniminyapılmasınınuygunolacağınıbildirdim.ZatenKore’yegidişiminsebeplerindenbirideSiirt’teolupkomiteileyakındanalakadarolamayışımidi.Birsenemüddetleşarkhizmetimindolmasılazımdıkibengarbatayinolabileyim.Onuniçinşarktageçecekolanmüddetimiuzakşarktadoldurmayıarzuetmiştim.AdnanAnkara’yagittiktensonranedüşünüldübilmiyorum,hiçbirisiolmadıKore’yegitmekkısmetmiş.Yurttanayrıldım,11Temmuz1959’daKore’yevardım.

Dahabirinciaygeçmemiştiki;oradakivaziyetigördüktensonrahayattanekadaryanlışadımattığımıanladım.Adnan,SezaiveAlparslanTürkeşiledevamlımektuplaşıyordum.YalnızsonaylardaTürkeşyazdığımektuplardafaaliyetinarttığınıveçokçalışıldığınıyazıyorveçokseyrekmektupyazacağını,bunundasebebinibenTürkiye’yedönüncebildireceğiniyazıyordu.

Anlamıştımki,artıkbütünhazırlıklarAnkara’dagelişmekteveyineemniyetprensibineriayetedilmesiicapetmekteydi.Belkimektuplarımdanbirşeyleranlaşılabilirdiyeçekinmişti.Helesonaylardaherşeykontroletabiidi.Vaziyetianladığımiçinbendeihtiyatlıhareketettim.YalnızSezai’den11Mayıs1960tarihindealdığımmektupta“Memleketinsiyasîpotansiyelikarışıktır.Mesutgünleryakındır.Birazdahasabırlıol”diyordukiişaretiveriyordu.

27Mayıs1960DarbesiYapılacağınıTahminEttim28Nisan1960’tanberihergünmemlekethadiselerinibüyükbiralakailetakipediyordum.AşağıyukarıHükûmetDarbesininyapılacağınıtahminetmiştim.Fakatkimseyebirşeysöyleyemiyordum.DurumumTugay’daçoknazikti.Çünküufacıkbirhatambenifelaketegötürebilirdi.TugayKumandanıböylebirdurumdabenisezmişolsaydı,mahvolmuştum.ObirnumaralıDPeskiiktidartaraftarıidi.AskericephedenGenelkurmayBaşkanıRüştüErdelhungibiAmerikanâşığı,idarisistemibakımındandaaynenMenderesusulleriileTugay’ıbirbuçukyılidareederekherkesekankusturmaktaydı.Benonagörebirnumaralıdüşmansayılabilirdim.Onuniçineğerbenimmazimibilseydikomiteileolanalakamıanlamışolsaydı,sonseçilmişolanonbeşkişilikDPtahkikatkomisyonunabeniderhalihbaretmektençekinmezdi,zannederim...Fakat27Mayıs1960günüTürkmilletininyenidenkurtuluşgünü

oldu.İlkdefahaberiKurmayYarbayNihatOrcan’danduydum,çılgınadöndüm.HemenGeneral’inyanınagidiphaletiruhiyesinitetkiketmeyekararverdim.İmzadosyamıkapıpsaat17.30’dayanınaçıktım.Kıpkırmızı,telaşlıbirvaziyette,çokheyecanlıydı.Banaduyupduymadığımısordu?Gayetlakaytbirvaziyettebirşeylerduydumdedim,derhaloturttu,KurmayBaşkanınıçağırttı.Budurumdaneyapılacağıhakkındafikiraldı.Vederhal180derecelikdönüşyaparak,“Buakşambizimbayramımızolacak”dedi.OanakadarhergünyazımasasınınüzerindeçerçeveiçindeduranCelâlBayar’ınresmibirandayokolmuştu.HalbukiCelâlBayarMart1959’daKore’yegelecekdiyepropagandayapar,hattaTugay’ıziyaretettiğindekarşılamakve101paretopatmakiçinTugayKarargâhınınönüne1700dolarveripsüstankıalmıştı.Menderes’inicraatınıheryerdeövmekten(bilhassasefareterkânıyanında)büyükzevkalırdı.Amerikalılarahayrandı.AmerikançavuşlarınıdahiTürkSubaylarınatercihederdi.Kore’debuyüzdenTürkOrdusunuçokküçültücüduruma

düşürmüştü,sırfAmerikanmakamlarınayaranmakiçin.Ama27Mayısakşamıbuzataneolmuştu:Birnumaralıyeniaskerihükûmettaraftarı.İnsanlarınbukadarkısazamandadeğişebileceklerinihiçaklımagetirmemiştim.Ogecesabahakadaruyuyamadım.Senelerdirbeklediğimangelmişçatmış,enbüyükarzumartıktahakkuketmişti.Artıkgözümarkadakalmadanölebilirdim.Çünkümemleketzalimlerinelindenkurtulmuş,şanlıordumuztarihîvazifesiniyapmıştı.ŞerefleriayakaltınaalınmakistenenbizsubaylarartıkTürkiye’deherzamanolduğugibibaşımızdikolarakgezebilecektik.Memleketmuhakkakkiyenivefeyizlibiristikameteyönelecekti.Artıkbunainanabilirdik.

Birmühimhususdahameçhulkalmıştı.AcababunuTürkiye’demevcuthangikomitebaşarmıştı?Enbüyükbaşkimdi?Onudaöğrendiğimzaman,yakınarkadaşlarımınismigeçtiğizamanartıkdünyalarbenimolmuştu.Buharekâtınfiiliolarakbaşarılmasındahiçbiryardımımolmamıştı.Allahoşereftenbeni

mahrumetti.Çünkümemlekettenonbinlercemiluzaktabulunuyordum.Sonsafhayıhazırlayıpicraedenlervarolsunlar.

Kore’yehareketedinceyekadarkomitemizhakkındakibildiklerimkısaolarakbundanibarettir.Bununharicindeolankomitefaaliyetlerinindeaynenyazılmasıartıkarzuedenselahiyetliarkadaşlaradüşüyor.ÇünküilerdeTürkTarihibukurtuluşveİnkılaphareketinitetkiketmedengeçemeyecektir.Bunudüşünerekbusatırlarınizlerininkaybolmamasıiçinyazdım.Belkigörüşlerimde,hadiselerianlatışımdapekazdaolsaufaktefekhatalaryapabilirim.Çünküdoğrudandoğruyahafızamadayanarakbuhatıratıkaralamışbulunuyorum.Fakatkomitemizedahilarkadaşlarımızdanherhangibirisiilehadiselerhakkındaveyazdıklarımhakkındaitirazlarıvarsakonuşabilirim.Hatalarımvarsaherzamandüzeltmeyehazırım.YoksabukomiteiçindehadiseleriKore’yegelinceyekadarenfazlayaşamışolduğumiçinhiçbirsurettehakikatlerdenayrılmadığımızannediyorum.

Bunundevamıüçüncükısmıteşkiledecektir.OdaAnavatan’dayapılanİnkılapharekâtındansonrakigörüşlerimolacaktır.Yalnızbuvakalarıyaşamaktanziyade,duyulan,okunanhadiselerintahliliolacaktır.Şimdilikdüşüncem,komitearkadaşlarımınbenimhakkımdavereceklerikarardır.İkişıkvardır:Yaunutulupbirkenaraitileceğim,yahutdageçmiştekihizmetlerimhatırlanıpfaalbirvazifeyetayinedileceğim.Allahhangisinikısmetederseonarazıyım.Çünkühayattamukadderatainanan,çoksabırlı,ihtirastanuzakyaşamayaalışmışveyaptığıhizmetinkarşılığınıbekleyenbirinsandeğilim.Bunuherzamanheryerdeispatettim.Hâlâdaedecekdurumdayım.Mazimdeşimdiyekadarenufakbirlekemyok.Mümkünolduğukadarhayattasözlerimihareketlerimeuydurdumvedevamedeceğim.Arkadaşlarımınmuvaffakiyetibenisonsuzderecememnuneder.Hepsiveemeğigeçenlervarolsunlar.Memleketimdeçoksevdiğimordusaflarındahizmetetmeyedaimahazırım.Ordudanayrılmayıvebaşkabiryerdegörevalmayıhiçdüşünmüyorum.Askerevladıolarakdoğdum,askerolarakyaşamak,asker

olarakölmekistiyorum.

13Haziran960Kore

DarbeSonrasıAklaGelenSoruveSorunlar

DarbeSonrasındaHerŞeySütlimanmı?HatıratYöntemiKore,15Haziran1960

Şimdi,ihtilâldensonrayazmayakararverdiğimKomitenintarihçesiniyazıpbitirdim.Hiçolmazsahadiselerinsilinmesiniönlemişoldum.Sırasıgelirse,mecburbırakılırsam,dahatafsilatlıolarakçokuzunzamansonraneşredeceğim.Buhusustafikrimşu:Ankara’yadöndüğümzamaneğereskikomitearkadaşlarımdanihtilâlekadarolanzamaniçindekimünasebetlerimgibikarşıkarşıyagelipanlaşabilirsem,buhatıratıkomiteiçindekurulacakbirheyettarafındantekrarrevizyondangeçirerek,birde1957senesindebizimlebirleşendiğerkomiteninbirleşmetarihinekadarolankısmınıihtivaetmeksuretiyletarihçesinintamamlanmasınıarzuediyorum.Tarihçeninüçüncükısmınızatenşimdiişbaşındaolanarkadaşlarıntamamlamasıgerekiyor.Bundanmaksatşudur:Bugün

memleketteyapılanvebütündünyamilletlerinintakdirinikazananveTürkmilletinintasvibinigörenbuaskeriihtilâlacabahangidüşüncelerintesirialtındahazırlandı?Nasılmuvaffakolundu?Neistikameteteveccühettiğininhakikatleridir.

AcabaTürkSiyasîİnkılapTarihi,DünyaTarihibuihtilâliinkılaphareketinitetkiketmeyecekmidir?Tarihsayfalarımızbunlarayerayırmayacakmıdır?Vakanivüslerbunlarıtarihemalederkengazetehavadisleri,radyoneşriyatlarıilemiveyaMBKadınabeyanatverenşahıslarınsözlerinimiesasalacaktır?Hertürlüharekâtyapılıphazırlandıktansonrabizinsanlarıngözündebirdenbireküçülür.Çünkügayenoktasınavaranherşey,oandagayenoktasındanaşağıyainmeyebaşlar.Butabiatınkanunudur.İnsanlarbirtepeninzirvesineçıkıncayakadarçokzahmetçekerler,fakatzirvedenaşağıinişçokkolayolur.Hadiselerdeöyledir.İhtilâlharekâtıicrasafhasındamuvaffakoldu.BugünyenibirTürkiye’ningelişmesiplanlanmaktadır.Amabusafhayagelinceyekadarolankısmıhiçkimsedüşünmüyor.Çünkü

insanlaristikbalilealakalandıklarıkadarmaziyekıymetvermezler.Ama,bencemazidekıymetlidir.Eğerbizlermazidekihareketlerdendersalmazsak,tarihiiyitetkiketmezsekilerideyinehatalaradüşebiliriz.Bugüniçinmazininunutulmamasılazımdır.Maziunutulmayabaşlandığıgünmazidebaşlananişlerinkutsiyetidekaybolmayabaşlıyordemektir.Onuniçinböylekısazamandamaziyearkamızıçevirmeyelim.Buhususudaimagözönündebulunduralım.İhtilâlinakabindeverilenbeyanatlarıokudum.Alınmaktaolantedbirlerigörmekteyim.Vaktiyleçokevvelkonuşulmuş,herkesteyeretmişhususlarınakislerindenbaşkabirşeydeğil,nevarkiicrasafhasınakonulmaktaaradabazıufaktefekhatalarolmuyordeğil.Fakatotecrübesizliğineseriolduğundanişiniçindehüsnüniyetbulunduğundanpekgözebatmıyor.Herkestarafındanhoşkarşılanıyor.Çünkümillethürriyetesusamıştı,otadıtattığıiçinherşeyüzerindenşimdilikinceincefikiryürütmeyezamanayırmıyor,fakatbirgüngelecek,zamangeçecek,tazelikkaybolacak,ozamanda

bugünleriçinyinekalemleroynamayabaşlayacak.Buherdevirdeböyledirveböyleolacaktır.Onuniçinşahsenşunuarzuediyorum;mümkünolduğukadarazhatayapılsınvefalsoluseslerçokazduyulsun,tarihhiçbirşeyiafetmezçünkü.

İhtilâlVar,HaberYok!İhtilâlinhemenertesigünAlparslanTürkeş’e,SezaiOkan’amektupyazdım.Tebriklerimibildirdim.Benimyazdığımmektuplardakendilerindenistediğimhususlarşunlardı:

1.Hadiselerhakkındatafsilatlıbilgi.

2.Muvaffakiyettekomitemizinoynamışolduğurol.

3.BütünKomitearkadaşlarımınsondurumları.

4.Mutasavverplanlamalarnelerdir?

5.Buharekâtlabirleşilendiğerbirkomiteolupolmadığı.

6.Benimdurumumlailgilinedüşündükleri.

Arzumudabelirttim.BumuvaffakiyettensonraKore’debekleyipfazladuramayacağım.Biranevveltayyareileanavatanaaldırılmamıistedim.

Şimdiyekadareskikomitearkadaşlarımdanhiçbirhaberalmadım...Üzgünüm...Bunarağmenherzamanolduğumgibimetinim.Sabırlıyım...Ümitliyim.Yalnızaklımıkurcalayanbirşeyvar...Eskiidealarkadaşlarımacabaneoldukibeniunutacakkadarmeşguller?Onlardanyapılmasıçokgüçbirşeymiistemiştimacaba.Anlayamadım.İhtilâlinicrasahasınıntatbikivebaşarılmasıtamamiyleonlaraait,buhusustahiçbiriddiamyok.Zatengülünçolur.Hiçbirşeydeonlardanistemiyorum.Yalnızunutulanbirşeyvar.İhtilâlekararveriphazırlanmasafhası,teşkilatlanmasafhası,buolgunhalegelinceyekadarkomiteiçindekifaaliyetler...acabakimlereait?BuişinbaşlangıcıMayıs1960mıdır?Osafhayagelinceyekadarkizamanüzerinden,hazırlıklarüzerinden,tehlikeligeçengünlerüzerinden,otehlikeligünlerdezamanzamankomiteyikurtaranşahıslarüzerinden,okomiteyeilkkurulduğugündenberisadakatlehizmetedenlerüzerindenyoksasüngermiçekilecektir?Bunudüşünmekbileistemiyorum.Fakatbusatırlarıyazmaktandakendimialamıyorum.Belkiyazdıkçada

ferahlıyorum.Tarihsayfalarıbirgüngelecekhakikatlerledolacak,bunaeminim.Fakatbendeyakınarkadaşlarımdanalakagörseydim,hatırlansaydım,mektuplarımacevapalsaydım,budüşüncelerehiçbirzamansapmazdımherhalde.Fakatnevarkiherşeyinsanınhayatınınmukadderatçizgisiüzerindeyeralır.Bendemukadderatainandığımiçingelecekgünlerisabırlabeklemeyedevamedeceğim.Buşekildekendimitelkinetmekleberaberzamanzamanboşalmakistiyorum.Derdimidökmekistiyorum.Amabenidinleyenbirtekarkadaşımvar,odaMustafaPakoba.Birdeüçparmağımınarasındaoynayandolmakalemim.Meğerseyurttanuzaktaolmak,ailedenuzaktaolmak,inandığı,sevdiğiidealarkadaşlarındanuzaktaolmaknefenaşeymiş!Şimdiherşeyinkıymetinidahaiyianlıyorum.Sözhürriyeti,konuşmahürriyeti,derdiniistediğinşekildeistediğininsanlaradökebilmehürriyetinetatlışey...Fakatobilebudiyardayok.İşteburasıuzakdoğununKore’si.Birsenedirburadahersahadaçektiğimıstıraplarınüzerineeklenenbiryenisi...Bunadakatlanmayamecburum.Çünkübuandaelimden

başkahiçbirşeygelmez.Yineümitlebugünküpostayıbekleyeceğim.

GerçeklerveHayallerKore,5Temmuz1960

BugünartıkKore’deyaşadığımsongünlereyaklaşmışbulunuyorum.Allahkısmetederseayınsekizindehareketederekyurdadöneceğim.SonolarakSezai’denaldığımmektuptaşusatırlaryazılıydı:

“ÇokuzaklardaveinkılapharekâtımızınilkkurucularındanolanTalât’ımınüzüntüsü,banasavurduğuserzenişleriyerindebuldum.Bütünisyanınıniçindeherzamankihassasiyetvenezaketinpırılpırılışıldıyor.”Busatırlarbanakâfigelmişti.Demekkieskiarkadaşlarımtarafındangeçdeolsahatırlanmıştım.Çünküyineasilolanvicdanlardilegelmiş,kalemlerhissiyatınakletmiştir.İlerdekikarşılaşmalarımızatatlı,yumuşakzeminhazırlamıştır.Herşeyartıkbenkat’iolarakyurdadönüncebelliolacak.Şimdiiş,tayinyeriminbelliolmasıdır.Ankaraolacağınaeminim.Yalnızmevkiibenimiçinehemmiyetlidir.Çünkübanaverilecekvazife,

Komiteiçindebanahasılolankanaatıgösterecektir.EskidenarzuettiğimMilliMüdafaaVekâletiGenelSekreterliğikadrosuolmasıbeniençokmemnuneder.Çiftgörevdeverilebilir,hepsiolur.Yalnızherzamaniçinarzuettiğimşu:TürkOrdusundayapılacakıslahatta,tasfiyedevebunlarınplanlamasındayakındanalakadarolmak,buhusustakendimiçokhazırlıklıbuluyorum.Meslekhayatım20seneyigeçiyor.Hersahadaepeytecrübesahibioldum.Ennihayetzatenmesleğimbu.Bununplanlanmasındaherkestençokfaydalıolacağımainanıyorum.Buradayapacağımhizmet,beniherşeydençokmemnuneder.Ordununkalkınmasındaatılacaktemellerintaşınmasındabenimdeharcımınbulunmasınıistiyorum.Hayattaarzularımdanbirisidebuydu.Esasgayemeulaştım.Şimdimemlekethürriyethavasıiçindeçalkalanıyor.Birmüddetsonra1961senesininilkveyavesonbaharındaserbestseçimlereiktidardevredilecek,artıkbundanşüpheyok.AmabirbuçukseneiçindeTürkOrdusu’nunezelîdavalarıhalledilmeli.Sağlamtemellerebinaedilmeli,genişbirplanlamaile

muassırdevletlerordularıseviyesineçıkarılmayaçalışılmalıdır.BudevreiçindeOrduyaiyibirveçheverilmezsebirdahabununkadarmüsaitbirzeminbulunamayacaktır.Ve15-20senesonraaynişekildehükûmetdarbelerinibeklemeklazımdır.Onuniçinbencehemenbuişebirplançerçevesinde,önceliklertayinedilmeksuretiyle,başlanmalıdır.Buyapılmadığıtakdirdebütünemeklerimizboşagidecektir.Yeniyetişengençsubaylarveyasubayolacaklaristikbaldebizleriaffetmeyeceklerdir.Nasılbizlerbizdenevvelkileriaffetmeyipdebudavayahayatlarımızıfedaederekatıldığımızgibitarihtekerrüredecektir.İştebenimhayattakalanikinciarzum.İnşallahodatahakkukeder.

Hak,Adalet,Hürriyetiçinherzamanmücadeleyehazırım.Haksızlığauğradığımzamanlar,mücadelehırsımdahaçokkuvvetleniyor.Bundanböylekararlarımıkendimvereceğim.Hiçbirzamanarkadaşlarımınsamimiyetindenşüpheetmemekleberaber,kendimmakulbulduğumharekettenbaşkatürlüsünekalkışmayacağım.Bakalımhayat

bundansonrabananelergösterecek?..

II.KISIMBonnAlmanya25Kasım1960

Kore’denayrıldıktansonrahatırayazmayafasılavermiştim.Bununsebebiçeşitliidi.Birincisi,yurdadönüşteeskikomitearkadaşlarımtarafındannasılkarşılanacağımidi.İkinciside,komiteninfaaliyetiniiyicetetkiketmedenbirşeyyazmakistemiyordum.Çünkühertürlümanaçıkartabilirlerdi,bazendetehlikeliolabilirdibenimiçin.Fakatşimdiartıkbütüntehlikebulutlarıdağılmıştı.Şöyleki:

İkinciihtilâldekansızatlatılmıştır.Şimdikolaylıklahadiseleridahaemniyetlesıralayabilirim.

Kore’den8Ağustos1960günüİzmir’edöndüm.Gemideçoküzgündüm,çünküuzunbiryolculukyapmış,çokyalnızkalmıştım.Helememlekethaberlerindençokazhaberdarolmuştum.İzmir’deyalnızailemtarafından

karşılanacağımıbiliyordum.

KadrodaSoğuklukGemisahileyanaştığızamangemiyeilkgelençokeskikomitearkadaşımKurmayYarbaySezaiOkanoldu.Onunbenikucaklayışıçokheyecanlıolmuştu.Gözyaşlarımızortuttum.BenimiçinhususiolarakAnkara’dangelmişti.Birmüddetnesöyleyeceğimibilemedim.Çokmütekannisolmuştum.Benigeneilkdefaarayıpkoşupgelen,geneoasilkardeşimolmuştu.Banayetmişgündürçektiğimıstıraplarıbirandaunutturdu.GemideninerkenAlparslanTürkeş’tenşutelgrafgelmişti.

Vatantopraklarınakavuştuğunşusırada,senikarşılayamadığımdançoküzgünüm.Hoşgeldin.Sevgivehasretlegözlerindenöperim.Görüşeceğimizgünüsabırsızlıklabekliyorum.

Onadaçokmemnunoldum.Demekodaşimdiyekadaryaptığıhatalarıazdaolsatamirekalkıyordu.SezaiOkanöğledensonraAnkara’yagitti,hattabenideberabergötürmekistedi,fakatailemgeldiğiiçinberaberİstanbul’a

dönmekmecburiyetindeydim.

Tayinyerimbelliolmuştu.HarpOkuluKurmayBaşkanlığı’nagidiyordum.SezaiOkanakşamüzeriİkinciYurtiçiBölgeKomutanlığıKurmayBaşkanıAlbaySait’etelefonederekbenimaceleAnkara’yahareketetmemibildirmiş.“Komitearkadaşlarınbekliyor”demiş.Bukadaraceleetmelerindebirsebepolduğunusezdim.Hareketlerindetamamiylesamimiidi.Bendehemenİstanbul’ageçerekailemibırakıp.12Ağustos1960’taKr.Bnb.TurhanYavçan(ozamanİstanbulValiMuaviniidi)ileberabertayyareileAnkara’yahareketettik,yineEtimesgutHavaalanındaSezaiOkanbenikarşıladı.Bana“Geleceğinihiçbirarkadaşabildirmedim”dedi,“hemenseniBüyükMilletMeclisi’negötüreceğim”dedi.Bengitmemekiçinısrarettiysemdezorlagötürdü.İlkdefaMeclisbinasınagiriyordum.Heyecanlıidim.Çünküdiğereskikomitearkadaşlarımınnasılkarşılayacağınıbilmiyordum.İçlerindedeğişenlerolabilirdi.Helebenimtanımadıklarımdavardı.Dahaziyadegençlerindurumunu

merakediyordum.Onlarınhareketleribanadahaçokdokunurduçünkü.Bütünbunlarakendimihazırladım.Malumyainsanlarbüyükhizmetlergördüklerizamandeğişebiliyorlar.Buölçülerimdeyanılmamıştım.SezaiOkan’ınodasındaoturuyordum,ilkdefaiçeriBinbaşıVehbiErsügirdi.Sınıfarkadaşımolmasınarağmenbenipekresmikarşıladı.Demeköyleicapediyordu.ArkadanRafetAksoyoğlugeldi.Onunkidepekokadarsamimiolmadı.Nedenolduğunusonradanöğrendim.Çünküyüzümebakacakdurumyoktu.Halbukiozamanakadarbenonuniçdurumundanhaberdardeğildim.Sezaianlattığızamanbileinanamamıştım.DündarSeyhandaaynışeylerihakkındasöyleyincedonupkaldım.BuşahıslarındurumuböyleoluncaKomiteçokşeylerkaybediyordudemek.SezaiOkanAlpaslangelincebenimkendisinibeklediğimisöylemesiiçinodacıyatembihetti.BirazsonraTürkeşodayagirdi.Beniçoksamimiolarakkarşıladı.Hemen,odasınagötürdü.Ondakikayalnızkaldık.Mektuplarımanedenzamanındacevapyazamadığınıbildirdi.AkşamaBaşvekâ-letbinasındarandevuverdi.

“Oradauzunboylugörüşürüz.SenKore’yegittiktensonrakomitenedurumaldı,geniştafsilatveripanlatacağım”dedi,“Kimseyidinlemedenbenidinle”dedi.BenSezai’ninyanınadöndüm.ÖğleyemeğiniberaberMeclis’teyedik,yemeksalonundaOsmanKöksal,EkremAcunerdevardı.Aynımasadaoturuyorduk.OsmanKöksal,Türkeş’indurumundanbahsediyordu.Vebanadönerek“Talâthayattabirtekhatayaptın.OdaTürkeş’iiçeriyesoktun”dedi.ÇünküTürkeş’ikomiteyebenElazığ’danyazıpteklifetmiştim.Ekremdetasdiketti.Bendekendilerineaynenşöylesöyledim:“Evetiçeriyesoktum,fakatbenKore’yegittiktensonrasizaranızda,onanedenbukadarfırsatveripsivrilttiniz,niyefrenleyemediniz?”dedim.Veşöylebirşartkoştum.“Yegâneendişenizbuise,benonunhareketlerinifrenlerim,olmazsahayatımpahasınaolsunonabirçarebulurum”dedim.EkremAcunergüldü.Yalnızbenoandaherşeyianlargibiolmuştum.Hemenincedeninceyetetkikekoyuldum.Türkeş’inBaş-

vekâleteMüsteşarlığıherkesiürkütmeyebaşlamıştı.AkşamüzeriTürkeşilebuluşacaktık.Başvekâletegittimbenibekliyordu,odasındagörüşüyorduk.Komiteninbenayrıldıktansonranedurumaldığınıanlatıyordu.İhtilâldenönceEkremAcunerileanlaşamadıklarınısöylüyordu.HazırlıklarınnasılyapıldığınıanlatıyordukiiçeriyeYüzbaşıMuzafferÖzdağgirdi.Türkeşbeniona,eskikomitearkadaşlarımdandiyetakdimetti.

KanÜstüneYeminEtmişlerdiYüzbaşıbirazduraksadı.GülerekKomitenineskiliğininneolduğunusordu.Bendesamimiolarakkarşılayarakkısacatarihçesindenbahsettim.Türkeş,hiçsesçıkarmadandinliyordu.Fakat,Özdağbuanlattıklarımahiçmemnunolmadı,yüzüdeğişti.“Bukomiteninkuruluştarihi1956”dediğimzamanobana“Bizlerdahaevvelkomitekurmuştuk”dedi.Bendeolabilirdedim,yalnızmerakedipsordum“Hangitarihteyüzbaşım?”dedim,“1952senesinde”dediveanlatmayabaşladı.Benkendisinesordum“Ozamanrütbenneidi?”dedim.“HarpOkulu’ndaidim”dedi.HattaHarpOkuluSilahhanesindekanlarınıakıtarakbugünMilletMeclisi’ndeettikleriyeminimendillerininüzerinekanlarıileyazdıklarınıiftiharederekanlattı.Ozamanikincisualimisordum:“1952yılıTürkiye’dedemokrasininaltındevridir.Osenelerdesiziihtilâlesürükleyennesebeplervardı?”dedim,veilaveettim,“Komitenintarihinigeriyegötüreceğimdiyeçoktehlikelibiryolasaptığını,bundançeşitlimanaların

çıkabileceğinivebirdahabuhususubuşekildehiçbiryerdeaçmamasını”kendisinegayetsamimiolaraksöyledim.Herhaldebukonuşmalardanhiçmemnunolmadı.Türkeşsesiniçıkarmadandinliyordu,hiçfikiryürütmedi.Özdağfazlaoturmadı,ayrılıpgittiayrıldı.Türkeşarkasındançokakıllıbirinsanolduğunusöyledi.Bende“Olabilir”dedim.Odayabirçokziyaretçilergeldiğiiçinserbestkonuşamadık.Ertesigünaynısaattebuluşmaküzereayrıldım.

BirgünsonraSezaiOkanileMeclis’tegörüşürkenbenimartıkvazifeyebaşlamamısöyledi.Nevazifesidedim,osıradaordudanemekliolacaksubaylarıtespitetmekiçinbirheyetvazifegörüyordu.Oheyetedahilolmamısöyledi.Heyetinçalışmatarzınıgördüm.Zatenhemenhemenbitmeküzereidi.DündarSeyhan’dangereklimalumatıaldım.Fakatböylebirheyettevazifealamayacağımıbildirdim.Çünküişbitirilmişti.Sonandaböylebirtasfiyehareketinekatılıpvicdanimesuliyetaltınagirmekistemiyordum.Yoksabaşındanbaşlamış

olsaidimsevesevedevamederdim.Hiçbirvazifekabuletmedenkomiteninçalışmatarzınıtetkikekoyuldum.İlkandabirahenksizlikgözeçarpıyordu.Hiçbirbeyanatbirbirinitutmuyordu.OrtadabirTürkeşmuammasıvardı.Başvekâletmüsteşarımakamınıişgaletmesiherkesiürkütüyordu.Çünküoradaoherşeyehâkimdurumdaydı.İlerisiiçintehlikeliolarakgörülüyordu.Onuniçinarkadaşlarlagörüşmelerdeonunoradanuzaklaştırılmasınakararverildi.Buişi,OrgeneralCemalGürsel’eempozeetmekicapediyordu.BuvazifeyiOsmanKöksalileSezaiOkanüzerinealdıvelayıkıylayaptılar.NihayetCemalPaşaTürkeş’ideğiştirmekiçinkararvermişti,osıradabütünkomiteüyelerideAnadolu’dayapacaklarıgeziprogramınagörehazırlıklaryapıyorlardı.

24Ağustos1960günüorduevinegittim.Hv.Alb.HalimMenteş’inodasındakonuşuyorduk.Benimhiçbirşeydenoandahaberimyoktu.Halim’e18Ağustos1960tarihindeyazdığımbirkaçsayfayazıyıokumasıiçinuzattım.“Benimgörüşümüveçalışmatarzımınana

hatlarınıöğren”dedim.

TemelGörüşlerimveÇalışmaTarzımYazımşuydu:

1.AnaFikir:

a.Demokrasimiziiçinedüştüğüçıkmazdankurtarmak,sağlamtemellereistinatedenbirdevletmekanizmasıkurmak.

b.Kısazamandaserbestseçimlehükûmetisivilidareyedevretmek.

2.Buşıkaltındayapılacakişler:

a.Anayasa,

b.SeçimKanunu,

c.BasınKanunu,

d.İspatHakkıKanunu,

e.Atatürkinkılaplarınıkorumakanunununçıkarılması.

3.Diğerönemliişler:

a.Sakıtlarınmahkemelerininneticelendirilmesi(kısazamanda),

b.DemokratParti’ninkapatılması,

c.Yenibirpartininkurulmasınagidilmesi,

d.HalkPartisi’niniçindebulunanmüfritlerin,lekeliinsanlarınpartiiçindetasfiyesininyapılmasınınsağlanması.

4.TürkSilahlıKuvvetlerinidaimayekvücutbulundurmak.

Bununiçin:

a.Kilitnoktalarınabilhassatümen,tugay,alaykumandanlıklarınaveokulkumandanlıklarınagüvenilir,basiretli,enerjikkimselerigetirmek.

b.Subaylarınrefahseviyeleriniarttırmakiçintedbirleralmak.(Budasenelerceihmaledilmişordununanadavalarınınhalledilerekgereklikanunlarınvetalimatlarınkısazamandaçıkarılaraktatbikedilmesiileolur.)

c.Ordudakikitlehalindeyapılantasfiyeninbittiğiniresmenilanetmekvemüteakiptasfiyeleriancakkumandanlıklarınselâhiyetinebırakarak(sicilveidariyollardan)işeyaramayanlarınküçükküçükpartilerhalindeyapmak.

d.Orduyaaithalledilmesiicapedenanadavalarınhalliniseçimlerdenenazdörtayevvelbitirmek.

5.Emniyettedbirleri:

a.Memleketdahilindekimühimvilayetlereaskerivalilerintayini.

b.İstanbul,AnkaraveGüneydoğu’dakikıtalarıntakviyesi.

c.Büyükvilayetlerdebulunaninzibatkıtalarınıntakviyesi.

d.Hazırkıtalarınihdası.

e.Jandarmabirliklerininmühimvilayetlerdetakviyesi.

f.MiliEmniyetTeşkilatınınrevizyondangeçirilerekyenidentakviyesi.

g.PolisTeşkilatınınrevizyondangeçirilerekyenidenteşkilatlandırılması.

h.İnkılapMahkemelerininlüzumuhalindederhalfaaliyetegeçecekşekildehazırlıklıolması.

i.Cezalarıntatbiki,mahkemeleringörülmesiçokkısazamandaihtilâlhükûmetineyaraşırşekildekesinolması.

j.Milletinnabzınıdaimaeldetutmak,tedbirlerindozajınıbunagöreçokelastikiveoynakbulundurmak.

6.MilliBirlikKomitesi’ninharekettarzı:

a.Yıpranmışveyamuvaffakolamamış,yapılantahkikattanoksanıgörülmüşbakanlarınderhaltasfiyesi.Yerineseçileceklerinçokesaslıtetkikedilerekgetirilmesi.

b.MBKyekvücutolarakçalışmasınıntemini,ikilikveyagruplaşmayameydanvermemek.

c.MBKiçersindeufakbirgrubunanaplanlayıcıolarakseçilmesi.

d.MBKiçindeçalışmavehattıhareketdisiplinininkurulması.

e.Meclistoplantılarınınmuhakkaksurettezaptaalınması.

f.MBKiçindealınanmühimkararlarınkomiteharicinesızmasınınönlenmesi.Bununiçinçokağırmüeyyidelerinkonulması.Herferdinkomiteprensiplerine,tamimlerineriayetedilmesininsağlanması.

g.Komiteiçindeherhangibirmeselehakkındatartışılıpkararalındıktansonraofikrindışardaaynışekildesavunulmasınınveyayayılmasınınsağlanması.

h.Yapılanhertürlübeyanatlardatambirbirlikveberaberlikolması:

Mümkünolduğukadarazbeyanatverilmesi.

Mühimbeyanatlarınkomiteceseçilmişbirheyettarafındankalemealınması.

Beyanatlarınçokaçık,kesinvekısaolması.

MBKiçindekimuhtelifşekildeçalışankomisyonlarıniçindeancakbirkısmınınbeyanatvermeyeselâhiyetlikılınması.

i.MBKüyelerininmecliserkânıolarakriayetedeceklerihususlarıntespiti.Harekettarzlarınıntahditedilmesi.Vekâletlerilemünasebetlerinhudutlarınınçizilmesi.

j.MBKüyeleriyalnızplanlayıcıvehazırlayıcı

olarakçalışmalı.BirikiyermüstesnaicraunsuruolarakMBKiçindeplanlamagücününazaltılmaması.

k.MBK’nınDevletkalkınmasıiçinanaplanıhazırlayıpilgilivekâletleregereklidirektifiverip,teferruatlıplanlarınhazırlanmasınınvekomitecekabuledilenplanlarıntatbikininsağlanmasınınvekâletleregenişselahiyetvererekinisiyatiflerlehareketetmelerinemüsadeedilmesi.Yalnızplan,prensiplerintatbikindekikontrolvazifesiniyapması.

l.TeferruatlıplanlamaveincelemekomisyonlarınınherVekâletinkendibünyesiiçindekurulması.

m.ÇıkarılacakmühimkanunlardaBakanlarKuruluilebidayetteçokiyimutabakatavarılmışolmasıvekoordinasyonunihmaledilmemesi.

n.MBKkararlarınıçokbüyükzaruretolmadıkçadeğiştirilmemek.

o.Hiçbirsuretletavizverilmemek.

p.Hiçbirzamanteferruatlıplanlamayadalmamak.

q.Memleketiniçindeesendörtçeşitcereyandankomiteüyelerininkendilerinikurtarmasıgerekir.

(1)DemokatParti’ninçeşitliyollardantesiri.

(2)HalkPartisiiçindebulunankötüruhluinsanlarınfikircereyanları.

(3)Dinistirmarcılarınıntesiri.

(4)Komünizmcereyanınıntesiri.AşırıMilliyetçiliğinsolakaçacağınındahesabakatılması.

r.MBKüyeleriningünlükhayatlarınınkontrolaltınaalınması.MBK’yısarsacakharekettarzlarındankaçınılması.

Netice:

a.MBKiçindetambirvahdet.

b.Yekvücutbirordu.

c.Kuvvetlibiremniyettedbiri.

d.Genelplanlamaunsuruolarakçalışma.

e.Milletekarşıverilenvaatlerdesadakat.

f.Katiicraatvetavizeyerverilmemesi.

g.İhtilâlhükûmetineyaraşırşekildekesinharekettarzı.

h.Azbeyanat,çokiş.

i.Seçimtarihininkatiolaraktespiti.

j.Matbuatlaiyiveanlayışlımünasebetinkurulması.

Aldıokudu,bitirinceaynenşöylesöyledi:OdadaEmanullahÇelebivardı.“İştesamimiolaninsanböyledüşünür”beğenmişolduğundanEmanullah’averdi“Oku”dedive“Yarındakomiteüyeleriyletoplantıyapacağız,

sendeİstanbul’agitme,kal,bufikirleritartışalım”dedi.“Toplantıyakimlerkatılacak”dedim.Ekrem,Sami,Mucip,Emanullah,Fikretdiyesaydı.

Mutedilgruptanbirhaylivardı.Benböylebirtoplantıyahiçbirresmisıfattaşımadığımiçinkatılamayacağımıbildirdim.“Yalnızburadayazdıklarımbenimgörüşümdür.Zatentoplantıdaolsambundanbaşkafikirlerimüdafaaetmemeimkânyoktur.Senbunlarıarkadaşlaraverokusunlar,başkaçıkaryolyokturbence”dedim.Kabuletti.MucipAtaklı’yavermiş,İstanbul’dandönünceyazılarıondanaldım.

KadrodaİlkAçık,CiddiÇatlakveMeydanOkuma,

HırsDişleriniGösteriyorHalimikincibirmeseleyiaçtı.“BirazevvelDündarSeyhanilegörüşüyorduk,çokacayipfikirlerivar,bendurumuhiçbeğenmedim.Birdekendisinisenyokla,bitişikodada,yalnızbendenbahsetme”dedi.DündarSeyhan’ınyanınagittim,fakatoradayabancılarolduğuiçinaçılamadım.Birara,HalimMenteşgeldi.Odadatenhalaşmıştı.Halim,mevzuyagirdi,“Söylebakalım,Talâtnediyor?”diyesordu.KonuşmamevzuuaçılmaküzereydigeneyabancılargelincebizhepberaberHalimMenteş’inodasınageçtik.Mevzuşuydu:

Ontanebakanvazifelerindenafedilmişlerdi.Yerinetayinbekleniyordu.Dündar’ınsavunduğufikir,onBakanyerinekomitedenarkadaşlarıngetirilmesiidi.BizdeHalimileikimizbununaksinisavunuyorduk.Çünküböylebirşeyyapıldığıtakdirdehemmilleteverilensözlerdenayrılınıyordu,hemdegelecek

arkadaşlarınaslındamuvaffakolamayacağınainanıyorduk.Dahadoğrusu,altındayatanmanayısezmiştik.Birçokmahsurlarıbelirterekbufikridesteklemiyeceğimizibildirdik.Neticede,DündarSeyhankızdıvebaklayıağzındançıkardı.

“Arkadaşlarkomiteikiyeayrılmıştır.Buikigrupbirgüngelecekbirbirinitemizleyecektir.Fakatşunubilinkikuvvetbizdedir,ohaldebizlermuvaffakolacağız.Buşekildehareketedilmediğitakdirdebaşkaçıkaryolyoktur”dedi.Halimileikimizbirbirimizebakıştık.“Bufikirlerinihiçbirsurettetasvipetmiyoruz”dedik.“İşeğerkuvvetgösterisinekaldıysa,değişebilir”dedik.Böylebirtehlikeliyolagidilmemesinikendisineanlattık.Yenibakanlarıntamamiyleiyiseçilmiş,komiteharicindenolmasıtezinisavunduk.Okadarkuvvetlisebeplersundukki,bizimfikirlerimizikabulettiveyaedergibigözüktü.Ertesigünlerdekomitedeaynıyollardakararalındığıiçinkarşıgrubunarzuettiğişekiltahaddüsedemedi.Fakatbudenemeiyiolmuştu.Hakikimaksatlarımeydanaçıktıveistikbaliçin

mutasavverplanlarıöğrenilmişoldu.Derhalikimizdehemenalakalıkomitearkadaşlarımızıdurumdanhaberdarettik.Lazımgelentedbirlerialmalarınıvekomiteiçindekiçalışmalarınıonagöretanzimetmelerinikararlaştırdık.İlköncemutedildüşünenzümreninçoğaltılmasılazımdı.Komiteiçersindedahabirçokkimselerkararsızbirdurumdaidiler.Netarafailtihakedeceklerinibilmiyorlarveyadurumdanlayıkıylahaberdardeğildiler.Onlarıaydınlatmakgerekiyordu.Komiteiçindekikulisfaaliyetleribuşekledöndürüldü.Neticeitibariylebirkaçarkadaşdahaaydınlanmışoldu.Buvaziyette;ekseriyetsağlandığısıradaOsmanKöksaltarafındanbirteklifhazırlanarakkomiteyegetirilmesikararlaştırıldı.BudaTürkeş’inmüsteşarlıktanayrılıp,komiteyedönmesiidi.Osman’ınbunuüzerinealmasınınsebebivardı.ÇünküOsmanbirgeceTürkeş’inBaşvekâlettekiodasındabirhadiseyeşahitolmuştu.

Türkeş,OrhanKabibay,DündarTaşer,DündarSeyhankonuşurlarkeniçeriyegirmiş.Çokhararetlibirmevzuuimiş,odahazırlananplan

“yenifikirlerineyatmayaninsanlarınasılekarteedecekleri.”“Arkadaşlarburayaotuzsekizkişigeldik.Otuzsekizkişigideriz.Benimbaşkabirşeyeaklımermez”demiş.BusözleriaynenOsman’dandinledimkibendenbirşeysaklamazdı.Bendekendisine“Buvaziyettenhaberdardım”dedim.Budurumlagözlendikikomiteiçersindekiihtilafsonhaddesinibulmaküzereidi.

HarpOkulu’naKumandanTayinEdildimBenimtayinimHarpOkuluKumandanlığı’naçıktı.Butayinişideçokçekişmeliolmuş.HarpOkuluKumandanlığı’natayinteklifimiTürkeşyapmış,taraftarlarıdesteklemiş.ButeklifeCemalMadanoğluileSamiKüçükitirazetmişler.FakatOsmanKöksal,SezaiOkan,EkremAcunerfilandestekleyincetayinimkolaylıklakabuledilmiş.OzamanakadarCemalMadanoğluveSamiKüçük,beniiyitanımıyorlardıTürkeş’inadamızannetmişlerdi.Haklıidiler,sonradangayetiyitanıdılarzannediyorum.Türkeş’igayetseyrekgörüyordum.Ensonolarak3Ekim1960günüHarpOkulu’nunaçılıştöreninegelmişti.Oradamerasimdensonraayaküstügörüştük.OkulaKomitearkadaşlarımsıksıkgeliyorlardı.YalnızTürkeştaraftarıtanınangençlerhernedensemesaiharicizamanlardaokulagelmeyitercihetmişlerdi.İlkdefaYüzbaşıMuzafferÖzdağbirgünsaat19.00’daokulagelmişveoakşam

SekizinciBölükilebirlikteyemekyemiş.ErtesigünüAlayKumandanıTurgutdurumubanabildirdi.DerhalAlayKumandanınaşuemriverdim:“Bundansonrahiçbirkomiteüyesiiçeriyeyalnızbırakılmayacak.“Geldiklerindemesaidahiliisebanagetirilecekveyahaberdaredilecek.Mesaihariciisenöbetçiâmirirefakatindeziyaretçisalonundakabuledilecek.Emirçoksıkıolarakuygulandı.Hattabundanalınanlarbileoldu.BirPazargünüDündarTaşerokulagelmişti.Nöbetçiâmiritelefonileevebanabildirdi.Bendekendisineziyaretçiodasındaağırlamasınıbildirdim.Buziyaretlermaksatlıidi.HarpOkuluilebirnevikuvvetgösterisiyapmakistiyorlardı.Bilhassagençsubaylarla,bölükvetakımkumandanlarıiletemassağlamayıarzuediyorlardı.Bizdezamanındaaynıyollardanyürümüştük.Fakatartıkodevirgeçmişti.Buşekildekiharekettarzlarınınmahsurlarınıarkadaşlarabildirdim.Sezai,OsmanveMucip’eanlattım.Dahasıkıtedbirleralacağımı,ozamanhiçkimseyiiçeriyesokmayacağımısöyledim.Küçükvaziyetedüşmemeleriniistiyorlarsakomiteüyelerinin

ziyaretlerininmesaidahilindeyapmalarınıbugibiarkadaşlarahatırlatmalarınıbildirdim.Akislerigözüktü.Birdahaböyleziyaretçilergelmedi.YalnızYüzbaşıNumanEsin,RıfatBaykalbirkeregeldilersedealaykumandanınıvebeniziyaretettiler.RifatBaykalikincigelişindedeçokkısabirmüddetiçinAlayKumandanınınyanındakaldı.OgelişindebeniziyaretegelenMucip,Emanullah,Halim’itakipetmiştiveaynenonlaranizamiyedengirerken“Sizbüyükleri,bizdeküçükleriziyaretederiz”dedi.Busözlerdeinsanabirçokderinmanalarçıkartıyordu.

Türkeş’inBaşbakanlıkMüsteşarlığıBirgecesaat22.00raddelerindeTürkeşokulageldi,benhenüzyatmamıştım.OzamanBaşvekâletMüsteşarıidi.Halindebirtelaşsezdim.Buvakittebeniaramasınınbirmanasıvardı.Çünküartıkogünlerdekendisinimüsteşarlıktanuzaklaştırmakiçinmücadelesafhasısonhaddegelmişti.Banayanayakılaarkadaşlarınınkendisiniiyitanıyamadıklarını,halbukihareketlerindesamimiolduğunu,hiçbirzamanTurancılıkpeşindeolmadığını,uzunmüddetiktidardakalmayıarzuetmediğiniarkadaşlarınınyalnışanladıklarınıyanayakılaanlattı.Kendisinefikirlerimiaçıkolaraksöyledim.18Ağustos’tayazmışolduğumyazıyıveanadüşüncemiokudum.Çokgüzelbuldu,“Bundanbaşkabirşeydüşünmüyorum”dedi.Bende“Ohaldeanlaşmamamıziçinsebepyok”dedim.“Herikitarafdabirazfedakârlıkedersekfikirlerdeanlaşırız”dedim.Oilkişolarakşunuteklifetti.“Osmanmüsteşarlıkiçinhazırladığı

teklifiMeclis’egetirmesin”dedi.Saat01.00’ekadarkaldı,çokuzunkonuştuk.“YarınSezai,Osmanilegörüşeyim,teklifinisöyleyeyim,bakalımnediyeyecekler”dedim.Meclis’egittimSezaiilegörüştüm,“Artıkonaitimatkalmadı”dedi.“Çoksöyledim,hareketlerindenvazgeçmiyor,gizligizligençlerleçalışıyor,oradanuzaklaşmasılazım”dedi.“İstersenOsmanKöksal’ladagörüş”dedi.Onunladagörüştümodaaynıkanaatteidi.BaşvekâletegittimAlparslanTürkeş’edurumusöyledim:“Şunuteklifediyorlar,kendidurumusarsılmamasıiçinMeclis’iKomiteüyeleriicramevkilerindeçalışmamalarıiçinteklifikendisigetirsindediler.”Bunukabulettiremedim.Onunüzerine:“Benimyapacağımbirşeykalmadı”dedim.“Senbilirsin,teklifikabuletseniyiolur”dedim.“Hayır,mücadeleederiz”dedi.

Başvekâlettenayrıldım.İkigünsonraOsmanKöksal’lagörüştük.“CemalGürselPaşaiknaoldu,değiştirecek”dedi.OsıradaKurmayAlbaySadiKoçaşdaLondra’dangelmişti.CemalGürselPaşaileiyikonuşurdu.Sezaiileikimiz

durumukendisineiyiceanlattık.ErtesigüngörüştüveodadurumuiyiceCemalPaşa’yaanlatarakiknaettiğinibildirdi.Birkaçgünsonrada,AlparslanTürkeşmüsteşarlıktanayrıldı.Buhususilkplandahalledilmişoldu.Kendisinievdeailesiileberaberziyaretettiğimdegeçmişgünlerianlattım,“Kendikendineçekilmişolsaydındahaiyiolurdu”dedim.“Bendebenimlekıskanıpuğraşanlarlauğraşacağım”dedi.BunlarınbaşındaSamiKüçükgeliyordu.Ekrem,OsmanKöksal’adaitimatetmiyordu.

Türkeş’inGizliToplantılarıBusıradaBinbaşıDündarTaşer’ehernedensepekbelbağlamıştı.ZırhlıBirliklerOkulu’ndaTankTaburuvardı.BinbaşıDündarTaşerorayasıksık,zamanlızamansızgelip,kuvvetgösterisiyapıyordu.VegizligizliTürkeşgrubutoplantılartertipediyorlardı.Bunlardanhephaberdarolunuyordu.Amaonlarherdefasındainkâryolunasapıyorlardı.Durumartıkiyiceanlaşılmıştı.Komitetamamıylaikigrubabölünmüştü.İçiniçinbirbirlerinekarşıcephealıpbirdiğeriniekarteetmeyebakıyordu.Bununtesiriorduyadayayılmıştı.HeleAnkara’dakibirlikkomutanlarıilkanlardaneyapacaklarınışaşırmışlardı.Fakataklıselimhâkimoldu.BenAnkara’dayaptığımtemaslardakaracıarkadaşlarladatamfikirbirliğinevarmıştık.HavakuvvetlerindeHalimMenteşçokmühimroloynamıştı.HavaKuvvetlerideyekvücutolarakaynıcephedeidiler.

3Ekim1960günüDevletReisiCemalGürselPaşabenibaşvekâlettekimakamınaçağırdı.Çok

eskiden,yüzbaşılığımdanberibenitanırdı.Mektepleilgilibirkaçsualsorduktansonraasılmeseleyegeldi.Komiteiçindesongidişatıniyiolmadığını,bazıkimselerinsapıkfikirleresahipolduğunuvebunlardanbirkısmınındaHarpOkulu’nuzamanlı,zamansızziyaretettikleriniduyduğunubildirdi.Bendekendisinedurumuanlattımaldığımtedbirleribildirdim,verdiğimemirlerisöyledim.HarpOkulu’naitimatedileceğini,şahsenhangifikirdeolduğumusöyledim.Bununüzerine“Evet”dedi“zatenOsmanKöksal,SezaiOkansenindurumunubanaanlattılar.Bunlarıneskiarkadaşıymışsın,komiteninkurulmasıdasanaaitmiş,hepsiniöğrendim.Şimdidevaziyetitammanasıylakavramışvaziyettesin,sanabuhusustasöyleyecekhiçbirsözümyok,tamemniyetlebakıyorvegüveniyorum”dedi.Müsaadeisteyerekyanındanayrıldım.

KomiteÜyelerininZiyaretveToplantılarıOgünlerdekomiteüyelerindenziyaretimegelenlersıklaşmayabaşladı.YinebirgünAlparslanTürkeşgeldi.“BugidişatiyideğilTalât,artıkbunabirçarebulalım”dedi.“Eskiarkadaşlarbirarayageliptoplanalımvekararalalım”dedim.OandatelefonlaHalimMenteş’içağırdım.Benimodadaüçümüzuzunboylutartıştık.Neticeitibariyle,Halimvebenherikimizkendisineaçıkçaşunubildirdik:

“KomiteüyeleribugünSilahlıKuvvetleritemsiletmeküzereoradabulunmaktadır.Milletbiziöylebiliyor.Sizaranızdabölünmeksuretiylebununsırayetiniorduyakadaruzatmaklaorduyuikiyeparçalamayahakkınızyoktur”dedik.Onuniçinbuanagayeuğrundabasitplanlardanvazgeçip,fikirayrılığıolanhususlardakarşıkarşıyagelipgayetsamimiolarakanlaşmamızdanbaşkaçareyoktur,dedik.Yoksakomiteninikiyeayrılmışşekliilebirbirimizin

hayatınıdahiortadankaldıracakplanlarhazırlamak,hudutharicietmeyidüşünmeksizlerebirşeykazandırmaz,memleketifelaketesürüklersiniz.“Bizhiçbirzamanfikirlerinizidestekleyemeyizveyardımcıolamayız”dedik.Bununüzerineepeytartışıldı.BizkurucuMeclis’inbiranevvelkurulmasını,komiteüyelerininKurucuMeclisdışındakalmalarını,MBK’nınyenibirsiyasîpartikurmamasını,siyasîhayataatılmakisteyenlervarsaMBKüyeliğindenayrılarakyenibirpartikurmasınıveyapartilereiltihaketmelerininuygunolacağıtezinisavunduk.

AlparslanTürkeşde“Öyleolsun,neyapalım”dedi.Onunüzerinebizdebuişlerigayetaçıkolarakfikirayrılığıolanikicephebirarayagelerekkonuşulsun,kartlaraçılsın,herikitarafbirbiriniiknaetmeyeçalışsındedik.İcapedersetoplantılarınızdabizdebulunalımdedik.“Peki”diyerazıoldu.BirveyaikigünsonraMuhafızAlayı’ndatoplanıldı.Bizlerkatılmadık,amaoradagörüşülenlerdenhaberdarolduk.ToplantıdaOsmanKöksal,SezaiOkan,Mucip

Ataklı,SamiKüçük,Türkeş,OrhanKabibay,OrhanErkanlı,MuzafferÖzdağbulunmuşlar.Herkesgayetserbestolarakkonuşmuş.Birbirlerihakkındatasarladıklarıplanlarıdahisöylemiş,gizlibirşeykalmamış.Bazınoktalardabirbirlerinehücumetmişler,neticedebiranlaşmayavararak,komitedeHeyetiUmumiyeilebirtoplantıyapmayakararvermişler.Bizeöylebildirdiler.NetekimikiüçgünsonraKomitedenyirmidörtkişininiştirakettiğibirtoplantıdafikirkonusundakianlaşmazlıklargeceyarısısaat03.00’ekadarmünakaşaedilmeküzerebirkararabağlanmışveanlaşmayavarılmış,hattaşimdikiidarenin“Referanduma”arzedilmeişidekararaltınaalınmış.Osabah,OsmanKöksal,SezaiOkanbanatelefonederekbudurumubildirdiler.SonraOkuladageldiler,görüştük.Ogünküdurumdansonradatutumunnasılolacağınıplanlamaküzeredealtıkişilikbirplanlamagrubuseçmişlerdi.BuplanlamagrubunaMucipAtaklı,KadriKaplan,AlparslanTürkeş,OrhanKabibay,OrhanErkanlı,SezaiOkanseçilmişti.

Oakşambuşekildekararalınmasınarağmenbuplanlamagrubuhiçbirzamantoplanıptambirplanlamayageçilemedi.Çünküherdefasındabirbahaneilekarşıtaraftoplantılarakatılmamış.EskidenolduğugibiTürkeşGrubunungizlitoplantılaryapmayabaşladıklarıhaberalındı.Aynızamandaeskihuylarındandavazgeçmediklerikatiolaraköğrenilince13Kasım1960harekâtınınyapılmasınakararverildiğinisonradananladık.

UzungörüşmelerdensonraisimlerüzerindedurularakneticeCemalGürsel’ebildirilmiş,odakatikararınıvererek“Neyapacaksanızyapın,eliniziçabuktutunuz”demiş.

OndörtlerOlayı13Kasım1961

Busabahsaat8.00’deAlparslanTürkeşokulageldigene,telaşlıbirhalivardı.Banaartıkkomiteninişeyaramazhalegeldiğini,lağvedilmesiicapettiğiniveyeniseçimleregidilmesiiçinçaredüşünelimdediveilaveetti;artıkikincibüyüktarihikararınverilmesininlazımolduğunusöyledi.Bendekendisiniiknaetmeyeçalıştım.Kanaatimitekrarladım.Yekvücutbirkomitehalinegelmedenhiçbirişindüzelemeyeceğini,bununiçinneyapıpyapıp,anlaşmayapılmasınınuygunolacağınıteklifettim.“Buhususugeciktirmeyin”dedim.“Pekibizhazırızöyleise”dedi.“Sonragelgörüşelim,seniöğledensonraevdebekleyeceğim”dedim.Busıradatelefonçaldı,KurmayAlbayHalimMenteşbenimlegörüşmeyiarzuettiğinisöylüyordu.Hayhaydedim.“BakAlparslanTürkeşdeyanımda,gelistersenburadagörüşelim”dedim.“Hayır,bensenievdebekliyorum,acelegel”dedi.Türkeşdefazla

yanımdakalmadı,gitti.Fakatherhaldeazdaolsabirşeylerdenşüpheediyorduzannediyorum.Fakathiçbirşeyçözemedi.

BenderhalMenteş’egittim.EmanullahÇelebiilebenievlerininönündebekliyorlardı.ArabadeğiştirerekHalimMenteş’inarabasınabindim.Arabadaüçümüzvardık.JandarmaOkulununönünedoğrugelirkenHalimarabayıdurdurdu.Banadönerek“Talâteskidenettiğimizyeminihatırlaveiçindentekraret,sanaikincitarihikararıbildireceğim”dediveverilenkararıaçıkladı.

“Artıkkomiteiçindetambirvahdetteşkiletmeyeimkânyok.Neticedahakötüyegitmedenanlaşamadığımızarkadaşlarıkomitedenayırarakuzaklaştırmayakararverdik.Bunlaremekliyesevkedilerekyurtdışınaçıkarılacakvebuharekâtbugecesabahakarşıtatbikedilecek”dedi.Bendederhalkabulettim.Banauzaklaştırılacaklarınlistesiniokudu.Dokuzkişiidi.Fakatogeceondördeyükseldiğini,ertesigünCemalMadanoğlu’ndanemiralıncaöğrendim.

Halimbana13Kasımgünüsabahısaat06.00’daokuldabulunmamısöyledi.Ayrıldık.Okulageldimhiçkimseyehabervermedim.Öğledensonradaevdebekledim,Türkeşdegelmedi.Kendikendimeertesigüniçinokuldatatbikedilecekharekettarzınıdüşündüm.Saat07.00’yekadarhiçkimseyebirşeysöylememeyekararverdim.

SessizİhtilâlBaşladı13Kasım1961

Saat05.30’daevinkapısıçalındı.Baktımbirdenizkurmaybinbaşısı,elindeKorg.CemalMadanoğlu’nunkartınıgöstererek,beniAnkaraKumandanlığı’ndabeklediğinibildiriyorduimzayıiyitetkikettimhemenhazırlanıpaşaıyaindim.AnkaraMerkezKumandanıP.AlbayHikmetAkıncılardavardı.AnkarakumandanlığınagiderkenMerkezK.bana“Nevar?”diyesordu.Baktım,hiçbirşeydenhaberiyoktu.Bende“Orayagidinceöğreniriz”dedim.Tamsaat06.00’daAnkaraKumandanlığı’nageldik.KorgeneralCemalMadanoğlu’nunodasınagirdik.İçerdePiyadeAlbayıRecepdevardı.Banadönerek“Senniyegeldin,durumubiliyorsunya”dedi.Bende“Emrinizialdım”dedim.Oandaikialbaybanayangözlebaktılar.

EmirVerildiCemalMadanoğlubizeemritebliğetti.Kısacaşuidi:

1.Komitedenbazıarkadaşlarınihracınısağlayankararıbusabah07.00’detatbikedeceğiz.Herkesinkıtasıbaşınagiderekherhangibirharekâtakarşıbulunmasıiçinhazırolsun,dedi.

2.Tatbikedilecekplanınanahatlarınısöyledi.Odakısacaşuidi:

a.Komitedençıkarılacakarkadaşlarınhepsine07.00’detebligatyapılacaktı.Bunuemniyettenikisivilpolisyapacaktı.Herbirineikişermemurayrılmıştı.

b.Tebliğzarfınıbirsivilmemurkapılarıçalıpverecek,diğermemurevinönündebekleyecekti.

c.Zarfıniçindeşuyazılıidi.

(1)Emekliyeayrıldınız.

(2)İkincibiremrekadarevinizdenayrılmayacaksınız.

(3)07.30’daAjansHaberinidinleyiniz.

d.Evindençıkanolursahiçbirsuretlezorkullanılmayacak,kapınınönündebekleyenikincisivilmemuroşahsayaklaşıpihtaredecek(evinedönmesiiçin),şayethareketinedevamederse,derhaltelefonlaenyakıninzibatkarakolunadurumbildirilecek.OzamantevkifedilerekMerkezKumandanlığı’nagönderilecekti.

Yeryerseyyarinzibatkarakollarıkurulmuştu.

e.Buşahıslarevlerindenezaretaltındabulundurulupsonrayurtdışınavazifeilegönderilecekti.

Oradakikumandanlararadyodayayımlanacakbeyanatıverdi.Banateksiredilmişkâğıtlardankalmamıştı.Ozamankendielyazısıile(EskiTürkçe)aslınıverdi.(Bendemevcuttur,saklıyorum.)Okuduk.Emrialıpayrıldık.Ben

kendisinebirhusussordum.İkincibiremirverilipverilmeyeceğinivemütemmimemirleringelipgelmeyeceğinisordum.

ÇünküenkritikyerolarakHarpOkulu’nubuluyorlardı,oradabirreaksiyonolurmudiyeçekiniyorlardı.“Hayır”deditamamiyleseninisiyatifinlehareketedeceksinsanabırakıyorum”dedi.Ayrıldık,benderhalokulageldim.Saat07.00’yegelmeküzereydi.AlayKumandanıYb.TurgutAlpagutveKurmayBaşkanVekiliBnb.HüsamettinSevengül’ünarabalarınıgöndertipistettim.Onlargelinceyekadardanöbetçiheyetinitoplayıpşuemriverdim:

“Arkadaşlar,

Saat07.30’daradyoyudinleyinizvederhaltaburlaradağılaraktalebeninhaletiruhiyesinikontroledinizneticeyibanabildiriniz”dedim.BendePazarolduğuiçinhenüzyataktankalkanöğrencilerikontroletmekiçinkoğuşkoridorlarındadolaşmayabaşladım.Buaradahiçbirtaşkınlığatesadüfetmedim.Çocuklar

hiçbirmanaverememişlerdi.Radyoneşriyatıüzerlerindebirşoktesiriyaratmıştı.Kahvaltıdansonrayavaşyavaşgruplaşmalarolmayabaşladı.Benderhalizinliçıkmalarınıserbestbıraktım,izinhevesiileokuldandağıldılar.Birkısımtalebeokuldakalmıştı.Saat10raddelerindeSıtkıUlayPaşageldi,eskitalebelerinihavuzbaşınatopladı,onlarabirnutukçekti.Benpekdinleyemedim.Yalnızşukokuseziliyordu:Budurumkarşısındabanadademekpekitimatedilmemişti.Çünkübenokulkumandanıikenonungelmemesiicapederdi.Talebelerevaktizamanındaçoktavizvermişolduğuiçintalebeleronugörünceçokşımarıyorlardı.ÇoklüzumsuzkonuşmalarcereyanettiğiiçinbenhiçbirzamanSıtkıPaşa’nınyanınasokulmadım.

Öğleüzerievimegittim.Arabaevimdebekliyordu.Saat14.00raddelerindeEmniyeteaitbirhususiarabageçtiveevinönündedurdu.ŞoförümlegörüşmüşveşunusormuşAlparslanTürkeş’inevinibiliyormusun?”demiş.Oda“Bilmiyorum”demiş.Oarababenevdençıkıncayakadareksikolmadıvedevamlıdolaştı.

GeceOkul’dayatmamıziçinemiraldık,okuladöndüm.Saat20.00’densonrakomitedenarkadaşlargeldi.MuzafferYurdakuler,KadriKaplan,MehmetÖzgüneş,AhmetYıldız,EkremAcuner,FikretKuytakhariçhemenhemenhepsigeldiler.Benimodamdauzunboyluoturduk,görüştük.BuaradaKaraKuvvetleriKurmayBaşkanıMemduhPaşadageldi.KomitecilergittiktensonraMemduhPaşa’yıepeyaydınlattım.Veeskihatıralarınıdasöyledimepeyteessüretti.

Pazartesigününormalmesaiyapıldı.YalnızbuaradaOrhanKabibayhenüzelegeçmemişti.SıtkıPaşatekrarokulageldi.Telaşlıbirvaziyette.Kabibayburayagelipherhangibirşeyyapabilirdiyekorkuyordu.Kendisineteminatverdimvebirdahaokulagelmemesinin,dahaiyiolacağınısöyledim.NetekimKomitedekiarkadaşlaradabudurumubildirdim.Faydasızbirşey,talebeyiistimüstündetutmaktabirmanayoktu.Talebeonugörünceheyecanlanıyor,onunlüzumsuzkonuşmalarınıdabenhiçiyikarşılamıyordum.HattaOsmanKöksal’aşöyle

söyledim:“Buzatbirdahaokulagelirsebenkumandanlığıterkederim.Banamıitimatedeceksin,onamı?Mesuliyetbanaaitolsagerek”dedim.Songelişiooldu.Buşekildeikiüçgünüevdenayrıgeçirdim.Evimleolantelefonmuhaberemikestiler.BenihariçtenarayanlartelefonbaşındailkönceCemalMadanoğlu’nubuldular.Çünküorayabağlatmış.Yaniesaslıtedbirleralınmışfarkındadeğiliz.NetekimOndörtlertevkifedilipMürtedHavaAlanınagötürüldüğüzamanOrhanKabibay’danbaşkasınınziyaretinegidemedim.OnadaOsmanveSezaiilebirliktegittik.Sırailearkadaşlaryolcuedildiler.Buişteböylecekansızbitti.KaraKuvvetleriKomutanlığındaderhalbirtayinkampanyasıaçıldı.Ondörtlerinadamıdırdiyelistelertanzimedildi.BenideTürkeş’inbirnumaralıadamıdırdiyelisteninbaşınakoydular.Bereketversin,Komitedegerikalanbütünarkadaşlarkimseninadamıolmadığımıbildikleriiçinbuyanlışlıkzamanındaönlendi.Budurumuduyarduymaz,Meclis’egittim.“Benimhakkımda%100yanılanlardiğerarkadaşlariçindeyanılabilirler,buşekildetayinlerekalkmayın,

orduyuikiyeayırırız.Çokkötüneticelerdoğar”dedimsedekimseyedinletemedim.Amahataherzamaniçinkendinigösterdivegösterecekde.İlerdebuhususnasıltemizlenecekbilmem,çaresibulunurherhalde.

Benimiçindetürlütürlüsöylentilerçıkardılar.Tevkifedildi,dediler.Tayinedildidediler,Yassıada’yagönderildi,dediler.Herkeselaflazımimişçokdadostumvarmış.Zamanlaherşeyanlaşıldıveanlaşılacakda.

EMİNSU’larınİhtilâlHazırlıklarıAnkara24Aralık1961

Bugünsaat11.00raddelerindeAnkaraKumandanlığı’ndantelefonettiler.“GeneralCemalMadanoğlusenimakamındabekliyor”dediler.Hemengittim.KurmayBaşkanıKurmayAlbaySelâhattinDemircioğlu’nunodasındaotururkenkendisinesordum.“EmeklisubaylarınPazargünüyapacaklarıtoplantıileilgilimi?”dedim.“Birazsabretbirazsonraöğrenirsin”dedi.Fevkaladebirhalolduğubellioluyordu.28.TümenKumandanıKurmayAlbayNuriHazerdegeldi.GeneralMadanoğlubiziodasınaaldı.OdadaK.M.K.Alb.MuzafferHeper,KurmayBaşkanıSelâhattinDemircioğlu,ben,Kur.Alb.NuriHazervardık.BirazevvelgeneralinodasındandahiliyevekiliTümgeneralMuharremİhsanKızıloğluçıkmıştı.Selâhattinkulağımaeğilerekyavaşça“Ufakbiroperasyon”dedi.Zatenanlamıştım.GeneralMadanoğlu

masasınınüzerindeyenigelmişolanmesajıokudu.İzmir’dençekilmişti.Mesajözetolarakşuidi:EmekliGeneralMehmetAliAytaç’ınbirkonuşmasıvemeclistekendisineverilenbazısözlerdi.

“Teşkilatımızartık,pasifliktençıksın.Aktifolalım,geçkalıyoruz.Yaorduyadöneceğiz,yaöleceğiz.KurucuMeclis’ebizialmıyorlar,zorlagirmeliyiz.”M.AliAytaç“Benimkurmaylıkhizmetim24yıl,halbukiMBK’dahizmetibukadarolmayansubaylarvar,neolacak?Aktifhareketetmeliyiz,hakkımızıalmalıyız.”Bunabenzerbirsürühezeyandolucümleler...MehmetAliAytaçhavalanındaçokparlakbirşekildekarşılanmayı,yanikuvvetgösterisiyapılmasınıarzuediyordu.KâğıdınokunmasıbitinceGeneralMadanoğlu:

“Arkadaşlar,

Buakşamgenebirhareketyapacağız,çünküemeklisubaylarla–gedikliler–DemokratPartikuyruklarınınmüşterekenkurmuşolduklarıteşkilattatoplantıyapacaklar,bizlerinortadan

kaldırılmasıhakkındaplanhazırlıyorlar.Onuniçinsizikinizbugeceevlerinizdeyatmayacaksınız.Kıtalarınbaşındakalacaksınız.Ailelerinizidebiryeregötürün”dediveşukısaemriverdi:

“1.Buhususuikinizdenbaşkaşuşahıslardabilecek.

MerkezKumandanıAlbayHikmetAkıncılar,

TrafikTaburKomutanıAlbayRecep,

JandarmaGenelKomutanıAbdurrahmanDorukPaşa,

MuharebeOkuluKumandanıAlbayReşat,

MuharebeTaburKomutanı.

2.Hiçbirsuretteyazılıemiryok.

3.Buadamlarherçeşitaskerelbisesiteminetmeklemeşgul(subay,er,general),dikkatliolun.

4.Birliğinizegelenvekendipersonelinizdengayrısıtevkifedilecek.

5.Sizkumandanlarbirbirinizigizlicegörüpişiiçeridenidareedeceksiniz.Hazırkıtalarınızhazırolacak.

6.Nöbetçilerinizmütemetolacak.

Cephaneliklerkontroledilecek.

7.Saat21’densonraparolayıkullanmaküzeretelefongörüşmesiyapılacak.

Parola:Üçkutusigaraistemiştik.

İşareti:Sigaralarınızhazır.

8.DiğerBirlikKomutanlarınasaat23’tensonrahabervereceğim.Haydimuvaffakiyetler”dedi.

Benemritekrarettimayrıldık.Bendeokuladöndüm,nöbetçiamirinideğiştirdim.Saat20’deokulageldim.NöbetçiamiriAvniElevli’yeşuemriverdim:

a.Nöbetçisubaylarınisimlistesinigetir.

b.Alarmiçinhazırkıtahazırlığınıyap.

c.Saat21’densonraokulagelentanınmayankimseleriderhaltevkifedinDördüncüŞubeMüdürü’nünodasınahapsedin.

d.Yatborusuilebirliktebütüntalebeyatırılacak.

e.Emniyetnöbetiartırılacak.

OsıradaAnkaraKomutanlığı’nınbeniistediklerinibildirdiler.Gittim.K.M.gecekiharekâtiçinyazılıemriverdi.

OradaGeneralMadanoğlu,SezaiOkan,SamiKüçükdevardı.Onlarlagörüşüpayrıldım.

NöbetçiAmirinemütemmimemirleriverdim:

a.Okuluncivarınakonacaknöbetçimiktarınıtayinettim.

b.Hazırkıtaolacakbirlikler,talebeismentespiti

edildi.

c.Nöbetçiamirinesaat24’tebütünnöbetçisubaylarınıalıpyanımagelmesinibildirdim.

4.“Bütünbirliklerikontrolegidiyorum.Arabayıorayabırakacağım.Yayanolarakonbeşdakikasonragelirim.Benibulaşıkhanekapısındabekle,al”dedim.

OsıradaEmirSubayımSüvariBinbaşıTalipgeldivebanakatıldı.Beraberbirliklerigezdik,gitmişgibiyaparakokulaaynıplançerçevesindegirdik.

KurmayBaşkanı,EmirSubayıileaynıodadakalaraksabahakadardurumutakipettik.Saat02.00’detoplanmayabaşladılarsaat06.00’damiktarellibeşkişiolmuştu.Yapılanplannoksansıztatbikedildi.

TevkifedilenlerinlistesiniAnkaraKumandanlığıKurmayBaşkanıbanaokudu,çokaztanıdığıminsanvardı.Emeklisubayolarakbirikikişiyle,birkaçgedikligeriyaniDPkuyruklarıkadınlar

davar.Tahkikatdevamediyor.Busuretleüçüncüharekâtdasessizbitirilmişoldu.Şimdihalenokuldahazırbirvaziyettebekliyoruz.

Buhadiseyiyapmaktageçbilekalındı.Çünküaylardırbununyapılmasınıarzuediyor,herdefasındakomitearkadaşlarımıikazediyordum.Bakalımneneticeçıkacak.

SilahlıKuvvetlerdeBölünmelereKarşı

SilahlıKuvvetlerBirliği25Aralık,Saat:18.00

14’lerintasfiyesindensonragörüşlerimgerçekleşerek,SilahlıKuvvetlerbünyesindebölünmelermeydanagelmeyebaşlamıştı.MBKüyeleriorduyutesiraltındabulundurmakiçinAnkaraveİstanbul’dabulunankumandanlarıfaaliyetegeçirerekkararlaraldırıyorlardı.

MBK’nıngeciciAnayasası,bizzatyapanlartarafındançiğneniyordu.İştebuolaySilahlıKuvvetleriçindeoldukçayıkıcıbirroloynamayabaşladı.14’lerintasfiyesindensonragerikalan23komiteüyesigruplarhalinde,orduiçindeaşiretreisiimişlergibitaraftartoplamayabaşladılar.Biryandanda14’lerinmağdurolduğunainanantaraftarlarıdaorduiçindeayrıbirteşkilatkurabilmekiçinbütüngüçleriileçalışıyorlardı.ArtıkOrdu,muhteliffikirakımlarınagöre,zümrelerehizmetetmekiçin

siyasetiniçindebocalamayabaşlamıştı.İştebudurumkarşısındayinekendimigörevlihissettim.Ankara’dakiarkadaşlarımlabirfikiretrafındatoplanarakorduiçindeparçalanmayameydanvermemekveorduyuyavaşyavaşdaolsaMBKüyelerininelindenkurtarmakiçinSilahlıKuvvetlerBirliğiadınıverdiğimizteşkilatıkurmaküzereçalışmalarabaşladık.Ankaraveİstanbul’dakigençkumandanlarbazıtoplantılaryaparakbazıkararlaravardılar.Ordununbütünlüğünühedefalankararlarşunlardı:

a.TürkSilahlıKuvvetlerisebepvesaikineolursaolsunsiyasetekarışmıştır.HalenordudabulunanSilahlıKuvvetlerBirliğimensuplarıderhalsiyasetleilgilerinikesmelidirler.

b.HerkumandanveSubayastlarınıkendine,kendinidebirüstkumandanınabağlamalıdır.

c.Herkumandanvesubayyalnızkendikumandanındanemiralmalıveordudışıhiçbirsiyasîtesiraltındakalmamalıdır.

Nisan1961yılıbaşlarındadaHavaKuvvetleri

Komutanlığı,KaraKuvvetleriveOrduKomutanlıkları,DenizKuvvetleriveHarpFilosuKomutanlığıveJandarmaGenelKomutanlığıarasındabukonulardaanlaşmaolmuş,emirvekomutamünasebetleribunagöretanzimedilmiştir.BumünasebetleriyürütmeküzerekomutanlarıniştirakiylebirTÜRKSİLAHLIKUVVETLERBİRLİĞİkurulmuştur.AncakbubirlikMBKüyeleriveyüksekkomutanlararasında“ALBAYLARCUNTASI”kurulduşeklindekabuledilmişvebuhareketimizegününiktidarınıellerindetutankişilerkarşıçıkmakiçinhertürlüyolabaşvurmuşlardır.SilahlıKuvvetlerBirliğiteşkilatınıkuranbizler,teşkilatımızıyüksekkumandagörevindebulunankumandanlarakadargeliştirirken,diğertaraftandaiktidarınfiilensahibiolduğunuherzamanaçıkçaortayakoymaktankaçınmayankişilerbuteşkilatıdağıtmakveilerigelenleritasfiyeetmekiçinçeşitlimetotlarüzerindehazırlıklaryapmayabaşlamışlardır.

Karşıolarakhareketedenherikicephedebirbirlerinitasfiyeetmekiçinçeşitliyollara

başvurarakhareketegeçmişlerdir.

Birbirlerineaslaitimatetmeyenbuikigrubunverdiğiilkmeydansavaşı,AlbaylarCuntasınakarşıgirişilenhareketinbaşlamasıüzerineaçıkçaortayaçıkmıştır.

BudüşünceileilkolarakHavaKuvvetleriKomutanıKorgeneralİrfanTansel’inemekliyesevkiistenmiştir.AncakDevletBaşkanıGürselbukararınSilahlıKuvvetleriçindetepkiyaratacağınıilerisürerekkarşıkoymuş,neticede1Haziran1961günüTansel’inTürkiye’denuzaklaştırılarakNatoDaimiGrubu’natayininekararverilmiştir.

Gelişenolaylarınakışıiçindenihayet6Hazirangünügelmiş,SKBmensuplarıTansel’intayininidurdurmuşlardır.

SilahlıKuvvetlerBirliğiAlarmaGeçiyor(TALÂTAYDEMİReskiihtilâlcilerdenTurhanYavçan’ayazdığıbirmektupta,Haziranolaylarınışöyleanlatmaktadır.)

9Temmuz1961

KardeşimTurhan,

Hatırlarsın,Kore’dendöndüktensonra“İhtilâlinemniyetealınmasıicapeder”demiştim.İşteoanafikirüzerindenyürüdüm.Eskiteşkilatıgenişlettim.BugünTürkOrdusundakilitbaşındabulunanbütüninsanlarbunadahildir.Aylardırçalıştıkvebazıprensiplervazettik.Üçayevveldebuprensiplerikomitedekiarkadaşlarımızaverdik.Bazılarıçokiyikarşıladı.Bazılarıdaaylarsonrabiziarkadanhançerlemeyekalktılar.Bunlarşunlardır:CemalGürsel,CemalMadanoğlu,OsmanKöksal,SezaiOkan,SıtkıUlay,AgasiŞen...HalbukibuaradaOsmanve

Sezai’yenekadarbelbağlamıştım.Meğeronlarneimişler,bizimbukadaraçıkkalpliolmamızıonlarbidayettekabuledergibigöründüler,güyaakıllarıncafırsatbuluncadarbeindirmeyekalktılar,fakattersineoldu.HavaKuvvetlerikomutanının,emirsubayının(GÜRSEL’inemirsubayıAgasiŞEN...)marifetiyletayinindensonraişpatlakverdi.

EmirsubayıAgasiŞen,MasonCemiyetinegirmişti,diğerlerideonunizindenyürüyorlar,tesiraltındakalıyorlardı.BugündevletinbeşbakanıdaMasondur.Senkararınıver.

Buyukarıdasaydığıminsanlarınplanıilebiz2-3Hazirangecesihazırladıklarılisteileyenibirondörtlergibiemrivakiilekarşılaşacaktık.Bereketversin,elimiziçabuktuttuk,buzaferidörtsaatarailekazandık.

Derhalalarmageçtik,yoksabizişusuçlarileradyodadinleyecektiniz:CemalMadanoğluMilliSavunmaBakanı,KaraKuvvetleriKumandanıAlkoçilebirliktebirlistetanzimeder.Tabiîkienbaştasuçşu:

1.HarpOkuluKomutanı,Komitedekihavacılarileanlaşmıştır.

2.BunlarOrduyuayıraninsanlardır.

3.Enkötüsükomünistlerehizmetedenlerdir.

BizehaberiikincibaşkanMuhittinPaşaverdi.

Ondansonrakiicraattamamenbizimhâkimiyetimizaltındacereyanetti.Buadamlarfazlainatetselerdi,harekâtageçiportalığıkanaboyayacaktık...Okadarşuursuzinsanlardı.Allah’tanellerindenbirşeygelmedi.Çünküartıkhiçbirkuvvetlerikalmamıştı.Buandadasıfırdırlar.Yedigünyedigeceuykusuzalarmdakaldık.YalnızşunasevinkibütünTürkOrdusu,Deniz,Hava,Kara,Jandarmabuandayekvücuttur.Diğeryoldadabunusağlayabildiysemartıkrahatölebilirim.

DavamızıbaştabulunanGenelkurmayBaşkanı’na,KuvvetKomutanları’na,ayrıcakabulettirdik.Şimdidemirgibiyiz,amabukadarkolayolmadıtabiî.Eskiidealarkadaşlarım,

Türkiye’deherşeyehâkimdirler.SilahlıKuvvetlerşahsiyetinikazanmıştır.

7Haziran’daKomiteyebirültimatomçektik,benimkalemimdençıktı.GenelkurmayBaşkanı,MemduhPaşaköşkegötürdü.HastaDevletReisi’nekabulettirdi.Yirmidörtsaatmühletvermiştik.Onbirincisaatteyerinegetirdiler,yoksahepsinisilecektik.İşokadargerginsafhayagirmiş,sabrımıztükenmişti.Ültimatomşuidi:

a.HavaKuvvetleriKomutanıderhalvazifesineiadeedilecek.Öğleradyosundayayınlanacak.

b.BiziihbaredenlerveHavaKuvvetleriKomutanı’nınharcanmasınısağlayanlarvereceğimizlisteyegörederhalemekliolacaklar.

c.CemalMadanoğlu,OsmanKöksalderhalkumandanlıklarıbırakıpKomite’yedönecekler.

d.BirdahaSilahlıKuvvetlerinveKomiteninhaberiolmadankilitbaşındabulunankomutanlartayinedilemeyecekveemekliye

sevkedilemeyecek.

e.DenizKuvvetleriKomutanı,KaraKuvvetleriKomutanıveMilliSavunmaBakanıderhalemekliolacak.

f.Komiteseçimlerekadarazaltılamaz.İstifaedemez,istifayazorlanamaz.

ŞimditamamiyledurumaSilahlıKuvvetlerhâkimdir.Bizdaimadoğruyoldaidik.Devamedeceğiz.Şimdikomitedesayacağımdokuzarkadaşaitimatedilemez:MucipAtaklı,HaydarTunçkanat,EmanullahÇelebi,Dz.YarbaySelahattinÖzgür,ŞükranÖzkaya,RafetAksoyoğlu,FikretKuytak,EkremAcuner,KadriKaplan.Bizgenebüyüklükettik,hayatlarınıbağışladık.İnisiyatiflerinikazandırıpkomiteyeiadeettik.Yoksaonlarısilmesaatmeselesiimiş...

Ondörtlermeselesinidegarantiyevesigortayaaldık.Onlarınkılınadakimseyidokundurtmayız.SilahlıKuvvetlerinhimayesindedirler.Yalnıznevarkisabırla

beklesinler.Onlarbanavebizlerekarşıvazifelerinitammanasıylayapmadılar.Amabeniçindeiyitanıdığımbazılarınıunutamadım.Şimdibenidahaiyianlayabilirler.OrhanKabibaymektupyazmıştı,itiraflarıvardı,saklıyordum.Cevapyazmadım.Sebebimalûm...amafırsatdüşerseonaİrfanSolmazer’ebumektubumuoku,onlardanyegâneisteğim,itidallivesabırlıhareketetmeleridir.Herşeyinzamanını,tayininibizebıraksınlar.

Şimdimemleketçokkarışıktır.Kimnedersedesiniktisadikrizvardır.Seçimlerbiletehlikeyegirebilir.İkikritiknoktavar:Mahkemelerininfazı,seçimler.

Buradabirhalkayaklanmasıolabilir,ancakozamansilahlıkuvvetlerebelkibirvazifedüşer,aksitakdirdeplanlarımıztahtındaişlerilerleyecek,eminolun.

KomitedekivefasızarkadaşlarınenbüyükhatasıbeniKore’denTürkiye’yegetirip,HarpOkuluKomutanıyapmalarıimiş..Başlarınaçorapörmüşüm.Doğrudur.Kardeşimnevarki

Ondörtlerbirazbanakulakverseydiler,işlerbaşkatürlüolurdu.Fakatbiziçokçabukunutmuşlardı.İnşallahbundansonraiyiolur.

TalâtAydemir

OrhanKabibay’ınMektubundakiVicdanMuhasebesi(14’lerintasfiyesindensonraBrüksel’egönderilenOrhanKabibay,bulunduğuyerdenTalâtAydemir’ebirmektupyazarakbazıaçıklamalardabulunmuştur.)

Bruxelles,2Mart1962

SevgiliveazizkardeşimTalât,

Hatırımdanbiranolsunçıkarmadığımhalde,şimdiyekadarsanayazmadım.İlkzamanlarhadiselerinüzerindenbirzamangeçsinistedim.Dahasonrauygunbirdurumaradım.Şimdiyazmaklaciddenbirhuzuriçersindeyim.

Burayagelelionüçhaftadolmuşoldu.İlkgünühangihisleraltındaisem,değişenbirşeyyok,aynendevamediyor.Bumüddetzarfındazaruriyaşamaşartlarınıasgariderecesindetemine

uğraştık.İyikötübirmekânteminettik.Sağımızıvesolumuzutayinettik.Artıkbundanötesimeydanagetirdiğimizşartlariçindemukadderolanakıbetimizibeklemektenibaret...Bizdebunutevekkülleyapmayaçalışıyoruz.Herhaldehuzuriçersindedeğilim.Gelişenşartlaroşekildeolmasaydı,nisbibirhuzurvemesutolmaimkânlarıdamevcutolabilirdi.Fakatmaalesef,şimdibubirhayaldenibaret.İsteristemezbazı,yinemalumuzunuzunmünakaşalarıyapılmışveyapılmaktaolanhususlaraintikalediyorveedecek.Başkatürlüsünedeimkânolmuyor.SenherşeyikomitedekiSezaiveOsmanmüstesna,diğerlerindençokdahaiyibilirvedeğerlendirmeimkânlarınasahipsin.Zira27Mayısihtilâltemelleriseninçokmüspetvefedakârfaaliyetlerininneticesindemeydanagelmiştir.Fakatneyazıkkiseninleberaberolanbizler,seniniçingerekliolanıteminedemedik.Ogünlerinhavasıbuesefvericineticeyidoğurdu.Bukonudakiçalışmalarımınmüspetbirsonucaulaşmayışındançoküzüntüduymuşumdur.

Azizkardeşim:Buyazacaklarımözelolarak

kendimisavunmadeğildir.Bunuyapmayacağım.Hadiseleriniçersindeyaşamışolan,hertürlüpolitikaoyunlarınabulaşmamışaklıselimsahibikimselerdurumvedurumumhakkındazannederimkararlarınıçoktanvermişlerdir.Artıkbeniburayagetirenolaytariheintikaletmişoldu.Zamangerçeklerinaynasıdır.Hakikatlerortayaçıkacaktır.Bunuböylecekapıyorum.Fakatbuaradabeniüzenbirhusustanbahsetmedengeçmeyeceğim.Oda14’lerhakkındatefrikyapılmadantoptanvemenfidedikodulardır.Zamanolarakkâfibirzamangeçti.Bidayetteithamedildiğimizkonularınşüphesizdelilleridetoplanmışbulunmaktadır.Bütünşüphelileryadağıldıveyamüdelleloldu.Bunagöre14’lerhakkındaağırbirithamdedikodusununönüalınmalı,eğersuçlarvarsaortayakonsun,velhasılkanuniyollardangereğiyapılmalıdır.Burayakulağımakadargelenisnatlarçokçirkinveçokacı.Bunlarıyapanlarınkimlerolduğunukestiriyorum.Bunlarherdevrinpolitikabezirgânları,menfaatgrupları,birtekkelimeilebumemleketinyüksekmenfaatleriilehiçbir

ilgisiolmayan,yalnızgününrüzgârınagöreyelkentutankimseveyagruplardır.27Mayıs’ımeydanagetirenoulvihissiyoketmekveyaparçalamak,şusıralardahedefleriolsagerek.Öylezannediyorumkikomitearkadaşlarıvesizlerdebenimkadarbundanmüteessiroluyordunuz,fakatkomiteneyaparki,onlarındahesapettikleribuya...şuveyabusebeptentasfiyeedilmişvemucipsebepleriilkandaçokağır,fakatsonradantatiledilmişbirgrupiçintamfırsat.Aklagelenveağzaalınmazithamlarsürüpgidiyor.Komitebunaresmenmaniolmayakalksa,kendikendinitekzipgibibirşeyolur.Aksitürlühareketetseşahsımızdakendisideyıpranmaktadır.Arkadaşlarmüteessirolmaktadır.Bunlarıyapanlarbuaçmazımükemmelsurettehesapetmişlerdir.

Gayelerimaateessüfmeydanagelmiş,13Kasımolayınıustalıklaistismarederekihtilâlinmanasınıhırpalamayaçalışmak,23’lerve14’lerdüşmanlığıyaratarak27Mayıs’ısembolizeetmişunsurlarısiyasîbirölühalinegetirmektir.Çünkübunlarihtilâlyapmışunsurlarıesas

itibariyleyaşargörmekistemezlervebuyüzdenellerinegeçmişbirfırsattanistifadeediyorlar.Şahsenbuoyunagelmiyorum,gelmemeyedeazimliyim.Dışarıdaolandiğerarkadaşlarındageleceğinitahminetmem,fakatçoküzülüyorum.

Meselabuçirkinithamlardanbirkaçı:

Mutlaksurettebirkısmımızkomünist,birkısmımızisefaşist,bizlerCemalPaşa’yıveİnönü’yüöldürecek,partilerikapatacakvememleketi,askericuntaveyadiktatörlükleidareedecekmişiz.Bunun27Mayıs’ıyapmakiçinruhundabirşeylerhissetmişbirTürkevladıiçindüşünülmesimümkünmüdür?

27Mayıs’ınhangişartlaraltında,sonsuzbirmemleketsevgisivegeleceğinidikkatledüşünmeksuretiylehazırlandığını,teşkilatçısısenolduğuniçinçokiyibilirsin.Ayrıcabunemantıktanuzakbirhezeyandır.Kimdiktatörlüğüyaptırtır?Diktatörlükkuvvetleyapılır.

MemlekettebukuvvetSilahlıKuvvetler’dir.

SilahlıKuvvetlerimizinsağduyusubunamüsaadeedermi?Orduyubilenvetanıyanbirinsanbuhususuaklındangeçiremez...Benkiorduyuiyitanırım.Oradaikendedevamlıolarakşunusöylerdim:Yineaynıkanaatitaşımaktayım.Esaslıolarakbumemlekettedemokratikdüzenvebudüzenimuktedirmüesseselerkurulmadanmemleketidaresikabilolamaz.Aksitakdirdegelecekkaranlıktır.Helegelecekdiktanınhertürlüsübirfelakettir.CemalveİsmetPaşa’nınöldürülmeleri,değilaklıselim,birazdavicdanıolanbirinsanbunuhayalindendahigeçiremez.Bununmünakaşasınıyapacakdeğilim.Hiçbirimiz,yıktığımıziktidarınadisuçlularınadahiaklımızdangeçirmediğimizenküçükbirmaddizararımemleketimiziniftiharıolanbubüyükşahsiyetlerekarşınasıldüşünebiliriz.HiçbirimizderkenherhaldesadeceOndörtlerideğil27MayısKomitesiveonunyakınçevresinikastediyorum.

Birdiğeri:Vatanhainidirler,Ruslarasatılmışlardır.

GittikleriyerdenRuslarailticaediyorlar.İstirham

ederimolurmu?Busözlerbenvebenimgibileriçinsöylenebilirmi?Hatıragetirilebilinirmi?Bupisveadipropagandayıyapanlarınyüzlerinebirgünvurmakiçinadetayerimdeduramıyorum.Allahbenibunuyapmadanöldürmesin,tektemennimbu.Talihinnegaripnefecicilvesidirki;27Mayıs’ahayatımızıbunlarıduymakiçinmikoymuştuk?

Birdiğeri:Beşbinsubayıatan,147’leritasfiyeedenbunlardı.İyiniyetlidiğerkomiteüyelerinialdatarakveyatehditederekistedikleriniyaptırıyorlardı.Bunaherşeydenevveloradakiveburadakiarkadaşlarımızşahittir,hepsiileenyakınsamimimünasebetlerimizvardı.

Kimikimkandırabilirveyatehditedebilir?Bunaeyvallahdiyecekbirarkadaşvarmıdır?Benbirtekvak’ayaşahitolmadım,hepsiniyakındantanırım.Bunukabullenecekbirtekkimsemevcutdeğildirveolamaz.Zaten27Mayısmeydanagelmezdi.Onlarınhepsititizlikle,fikiryapısısağlam,sonsuzbirmemleketsevgisiduyancesurinsanlararasındanseçilmişlerdir.

İhtilâliyapanbunlardeğildir.Açıkgözlükedipkülâhkaptılar.Birdebu....İhtilâlinhazırlanışınıveicrasınıyakındanbilirim.Bildiğimiçindebukonudaselâhiyetlekonuşurumvebütünarkadaşlardaşüphesizçokiyibilirler.Komiteilkteşkiledildiğizamaniçindeöylearkadaşlarvardıkieğeronlarolmasaydıihtilâlolmazdı.Buihtilâlionlar,gerçekleştirdiler,yineöylelerivardıkiolmasadayineihtilâlolurdu.Hizmetleriolmuşturveyaolmamıştır.Fakatesasataallûketmez.Komitenindurumunu,yeniüyelerinitespitetmekiçin,yanikülâhıkapmakisteyenleriayıklamakiçinkomisyonkurulmuştu.

Aklımdakaldığınagöredokuzkişiydivebukomisyonseçilirkenşuhususnazarıitibaraalınmıştı.

İhtilâlihazırlayanvegötürenlerdenkilitarkadaşlarseçilmişlerdi.Yinehatırımdakaldığınagöreşuzevatvardı:Madanoğlu,Sezai,Osman,Türkeş,MuzafferYurdakuler,MucipAtaklı,SamiKüçük,OrhanErkanlıveben,belkiEkremAcunerdevardı.

Belkibaşkalarıdaseçilebilirdide.İşinselâmetilecereyanıiçinferagatettiler.Herneisebukomisyon,Komiteyitespitetmişti.Şahsımiçinsöyleyebilirimkiaçıkgözlükedipkomiteyeçöreklenmişdeğilim.

Talâtçığımseniişgalediyorum.İşteböylekonularıduymakbeniharapediyor.Madde,mahalvekimdenduyduğumusariholaraktespitetmemeimkânyok,buşekildelekelenmemizebirnihayetvermeklazım.Eğervarsaresmenaçıklanmalıdır.Herkesdurumunubilmelivelüzumgörüyorsasavunmasınıyapmalıdır.Bukonudayardımlarınıbilhassaistirhamederim.

Nasılsın,arkadaşlarnasıllar?Şusıralardahakikatençokmühimproblemlerekararvermekdurumundabulunuyorsunuz.Meşguliyetinizbüyük,candantemennimkomiteninvesizlerinicraatındabaşarınızındevamıdır.Memleketistikbaliniinşaediyorsunuz.ButarihiçalışmanızıAllahmeşguletsin.Mesutinkişaflarıgördükçebahtiyaroluyorum.

Herşeyineniyisonucaulaşacağınaitimadım

tamdır.Benimvebaşkalarınınşahıslarımevzubahisdeğil,memlekethizmetindeşahsenkimseyekarşınekinimvenedebirdavamvar...Birihtilâlhareketindebugibiolaylarolur,olmamasınıtemenniederim.

Fakatolduktansonradamemleketisevenbirinsansıfatıyla,hareketinmuvaffakiyetinibütünkalbimlevatanınbirlik,beraberlikselâmetveatisibakımındantemenniederimdiyorum.Şimdilikhoşçakal.Bütünhasretimlegözlerinden,yanaklarındanöperimsevgilikardeşim.Sezai,Osman,KadriKaplan,MuzafferYurdakuler,SuphiKaraman’ınhasretlegözlerindenöperim.Yazarsanbenimemnunedersin.

OrhanKabibay

(Aydemirtarafındanverilenültimatomeksiksizolarakuygulanmış;KorgeneralCemalMadanoğluSıkıyönetimKumandanlığı’ndan,AlbayOsmanKöksalMuhafızAlayKumandanlığı’ndanalınmışveozamankiMilliSavunmaBakanıMuzafferAlankuş,Kara

KuvvetleriKumandanıKorgeneralCelâlAlkoç,İkinciOrduKumandanıKorgeneralŞefikİlter,DenizKuvvetleriKomutanıKoramiralZekiÖzekveHavaKuvvetleriiçerisindebirçoksubayderhalemekliyesevkedilmişlerdir.CumhurbaşkanıGürsel’inEmirSubayıAgasiŞendeistifaetmeyemecburbırakılmıştır.6Haziranolayıgerçekteihtilâliniçindeolanyenivesessizbirihtilâldenbaşkabirşeydeğildir.)

SilahlıKuvvetlerBirliği’ninİlkeleriArtıkCHPkendisiniiktidarınenyakınsahibiolarakgörmeyebaşlamıştı.Fakatdurumhiçdeonlarınbildiğigibibirgelişimgöstermiyordu.OrduiçindekurduğumuzSilahlıKuvvetlerBirliğihergünbirazdahagüçkazanıyordu.1961Haziranının28.günütoplanarak“SilahlıKuvvetlerBirliği”ninkabulettiğiprensipleriGenelkurmayBaşkanlığıtarafındanbütünsilahlıkuvvetlerebirgenelgeileduyurduk.Prensiplerimizşunlardı.

1.Anaprensiplerüzerindekaderbirliğiedilenhayatimeselelerdir.Buprensiplerinkomite,meclisvegereksedışardatakipvetahakkukuiçinhertürlügayretvekuvvetsarfedilir.MemleketinverejiminselâmetiicabıSilahlıKuvvetlerbuyoldaikazvesilahlımüdahaleyapar.

2.Şuveyabuşekildetecellisindeihtilatlar

yaratmayacakveyaihtilâlverejiminteminatınıtehlikeyedüşürmeyecekmeselelerinhallindeteşebbüs,teşvikvetavsiyedenilerigidilemez,silahlımücadeleyedeğerbirriskolarakkabuledilemez.

3.Anaprensipler:

a.MBKTürkSilahlıKuvvetleri’ninbölünmezbiruzvudur.OnlaravakibirtecavüzTürkSilahlıKuvvetleri’neyapılmışaddedilir.

b.MBKazalarıarasındakomiteyiyıpratıcıbirayrılığıTürkSilahlıKuvvetleriaslatasvipetmez.

c.Seçimdeiktidarageleceksiyasîkuvvet,ihtilâlveinkılâbavebunuyapanlarakarşıintikamcıbirhüviyettaşıyamaz.Seçimlerekadarpartilerindurumuyakındantakipedilir.

d.Yassıadadavasındabirinciderecedesuçlulariçinyüksekadaletdivanınınverdiğikararlarderhaltasdikveinfazedilecektir.

e.GenelseçimlerYassıadaMahkemelerisona

erdiktenvecezalarinfazedildiktensonrayapılacaktır.Butarih29Ekim1961’igeçemez.

f.MüspetyoldanayrılmadıkçaseçimlerinsonunakadarMBKfesihveyabaşkabiryollaazaltılamazvedağıtılamaz.(İhanetleriKomitetarafındankararaltınaalınmadıkça)

g.SeçimlerdenevvelMBKbaşkanınınherhangibirsebeplegörevindenayrılmasıhalinde,DevletReisibirnumaralıAnayasaKanunununhükümlerigereğinceseçilecektir.

h.MBK’nınprensipkararıvetensikatmaksadıileemekliyesevkedilenlertekrarSilahlıKuvvetlerealınamazlar.

i.Atatürkinkılaplarıaleyhinehiçbirşekildetavizverilemez.

j.Seçimlegeleniktidarcaihtilâlihazırlayanveyapanlar,ihtilâlhükûmetidevamıncaihtilâlicabıolanhizmetlervegörevlerdeçalışanlar,YüksekAdaletDivanıÜyeleribuhizmetlerdenmesultutulamazlarvemahkemeedilemezler.

k.Buprensipanlaşmasınavaranlarihtilâlveinkılâbınteminatınısağlamakiçinbirleşmişolduklarından,siyasîbirtoplulukvekarşıihtilâlciolarakvasıflandırılamazlarveböylebirgayedetaşımazlar.

l.AvdetlerinebirmahsurolmadığıSilahlıKuvvetlercekanaathasıloluncayakadar14’leryurdaavdetedemez.Buhusustakararkomiteceverilir.

m.MBKüyeleri,seçimdensonrapartisizCumhuriyetSenatosuüyesiolarakhizmetettiklerimüddetçeAnayasaesaslarıdahilindeTürkSilahlıKuvvetlerininbirparçasıolmaktadevamedecektir.

n.MBK,çıkardığıkanunlarveicraatındandolayıseçimlegeleniktidarcasorumlututulamaz.

o.TürkSilahlıKuvvetleri,prensiplertahakkukettiktenvesiyasîiktidarıvaatedildiğigibiAnayasaesaslarınagörepartileredevrettiktensonrasiyasetdışındakalacakveasligörevine

dönecektir.

25AğustosgünüJandarmaOkuluŞerefSalonu’ndatoplandıkvetabancaüzerineellerimizikoyarakşuyeminiettik.

TürkMilletininbekası,27Mayısİnkılapruhunundevamını,demokratikbirrejiminkurulmasınıteminileMBK’nınmüspeticraatınıdestekleyeceğimeveTürkSilahlıKuvvetlerininsiyasettenuzakkalmasınınteminihususundakendimişimdidenTürkMilletinefedaedeceğimenamusumveşerefimüzerineandiçerim.

İlktoplantımızıbuyeminiettiğimizgününakşamıyaptık.ToplantıyaJandarmaGenelKumandanıTuğgeneralAbdurrahmanDorukPaşaBaşkanlıkediyordu.Toplantıya50’denfazlasubayiştiraketmişbulunuyordu.Yeminetmişolansubaylarmasanınetrafınıçevirmişlerdi.DorukPaşakumandanlarlayaptığıtemaslarhakkındabilgiverdi.

SorunluSeçimlerveYorumlarToplantılarımızaveçalışmalarımızadevamettiğimizbusıradaherkesinmeraklabeklediğiseçimler,DemokratParti’nindevamıolduğunuherfırsattasöyleyen,mitingmeydanlarındasehpalarkurarakkonuşmalaryapan,cahilhalkımızıaltındaderinanlamlaryatancümlelerletahrikedenpolitikacılarınvarlığınarağmenyapıldı.

Seçimlerinsonucubizlerinhaklıolduğumuzubirkeredahaaçıkçaortayakoymuştu.

SeçimlerbilindiğigibisonuçlanıncaMilliİradenintamolarakgerçekleşmediğiinancınavarmıştık.BuandaTürkSilahlıKuvvetleriiçindebirfikirayrılığıbelirmeyebaşlamıştı.

Ordumensuplarınınbirkısmınagöre;meclisintoplanmasından1962başlarınakadargeçenzamaniçindefikirsizvederinliğiolmayansiyasîatmosfermemleketehâkimolmayabaşlamıştı.Ordununiyiniyetlerinerağmensiyasîlerkabave

basiretsizhareketleriileihtilâldenyeniçıkmışmemlekettepolitikaortamınıdeğerlendirmektenyoksungörünüyorlardı.AdaletPartisiağırlıkmerkeziolarakkapitalistekonomiyetaraftardı.Fakatprogramitibariylefaşistbirmetotsahibiolduğunugösteriyordu.CHPçeşitliolaylarıvedünyadabelirenreformlarıtamanlamıilehalledememişti.Ağırlığıilesosyalistekonomiyetaraftar,fakattatbikatitibariyleAPileaynıparaleldebulunuyordu.Budurummemleketgerçeklerinibilensubaylarımemleketingeleceğibakımındanhuzursuzluğasevkediyordu.Kanaatoidiki,memleketinmuhtaçbulunduğuekonomikvesosyalreformlarilmitarzdadeğil,gelişigüzeluygulanacak,siyasîkavgalarlamemlekette27Mayıs’tanöncesinedahagerginbirhavayaratılacak,budurumprofesyonelpolitikacılaramaişetendişesinedayananbirpostkavgasındanbaşkabirsonuçvermeyecekti.

Bunedenlerlebirgrupsubay,yolyakınikenmemleketingeleceğibakımındanidareyeelkonulmasıfikrinisavunuyordu.

İkincifikregöreise,seçimlerarzuedilenşekilde

olmamıştı,şimdiaskeribirmüdahalehareketinedelüzumyoktu.Tecrübeedilmeli,başarısızlıklarıgörüldüktensonramüdahaleedilmeliydi.

BufikrisavunanlardahaziyadeHavaKuvvetlerinintemsilcileriolanKurmayAlbayHalimMenteş,HavaAlbayıFevziArsınidi,bunlarCHP’lileriledevamlısurettetemastaolduklarıiçinbumemleketiancakbaştaİnönüolmaküzereCHP’ninkurtaracağınainanıyorlardı.BufikirgerekAnkaraGrubunda,gerekİstanbulGrubundatartışıldıktansonrabirincifikirekseriyetkazandığıiçinİstanbul’da21Ekim1961günüHarpAkademilerindeyapılanbüyüktoplantıda10Generalve28Albayşuprotokolüimzalamışlardı.

HarpAkademisi21Ekim1961

ZABITVARAKASI1.TürkSilahlıKuvvetlerimensupları“Aşağıdaaçıkimzalarıbulunan”21Ekim1961günüsaat14.30’datoplanmışlarvegündemlerindemevcutolankonularımüşterekenmüzakereetmişlerveittifaklaaşağıdakikararvarmışlardır:

a.TürkSilahlıKuvvetleri15Ekim1961günüyapılmışolanseçimlerdensonragelecekyeniTürkiyeBüyükMilletMeclisitoplanmadanevveldurumafiilenmüdahaleedecektir.

b.İktidar,milletinhakikiveehliyetlimümessillerinetevdiedilecektir.

c.Bütünsiyasîpartilerfaaliyettenmenedilecek,seçimneticeleriileMBKfeshedilecektir.

d.Bukararıntatbiki25Ekim1961’densonrakigünetehiredilmeyecektir.

2.İşbuZabıtVarakasıüçnüshaolaraktanzimedilmişvebütünüyelertarafındanaynıanda

imzaedilmiştir.

21Ekim1961

21Ekim1961protokolününaltındaşugeneralvesubaylarınimzalarıyeralıyordu:

KorgeneralRefikTulga,

TümgeneralFikretEsen,

TümgeneralRefetÜlgenalp,

TümamiralBahattinÖzülker,

TuğgeneralFarukGürler,

TuğamiralCelâlEğicioğlu,

TuğgeneralYusufAkmansu,

TuğgeneralFarukGüventürk,

TuğamiralKemalKayacan,

KurmayAlbayBehçetÖzdemir,

KurmayAlbayDoğanÖzgöçmen,

KurmayAlbaySuatAktulga,

KurmayAlbayN.KemalErsun,

KurmayAlbayBurhanHunoğlu,

KurmayAlbayHalimKural,

KurmayAlbayRecaiBaturtalp,

KurmayAlbayMehmetBora,

KurmayAlbayVecihiAkın,

KurmayAlbayEminAytekin,

KurmayAlbayFeritErdoğan,

KurmayAlbayNecatiİşcan

HavaKurmayAlbayTuranÇağlar,

KurmayAlbayFikretGöknar,

İs.AlbayRifatErenulu,

Top.AlbayCelâlBaykam,

KurmayAlbayCemalÖcal,

Dz.KurmayAlbayBülentTarkan,

Dz.KurmayAlbayZarifÇetindağ,

KurmayAlbayBedrettinDemirel,

KurmayAlbayCelâlUgan,

KurmayAlbayVahitGürkan,

KurmayAlbayŞerafettinOlcay,

Hv.KurmayAlbayEminAlpkaya,

Kur.Yb.AhmetGergeç,

Kur.Alb.NecatiÖzan,

Kur.Alb.SadettinCankır,

Kur.Alb.NihatAslantürk.

ProtokolüimzalayanRefikTulga,KorgeneralCemalTural’ınbirincinüshayaimzakoyduğunuelyazısıileprotokolünüzerinekaydetmiştir.

21Ekimgecesibenivebirkaçarkadaşımıİstanbul’açağırdılar.Ben,MerkezKomutanıAlbaySelçukAtakan,HavaKuvvetleri’ndenKurmayAlbayHalimMenteş,AlbayFevziArsın,KurmayYarbayTufanAkkoç,saat10’dakalkanbiruçaklaİstanbul’agittik.İstanbul’daAkademi’deyapılanbirtoplantıdageneralveamirallerbizeİstanbul’unkararınıbildirdiler.Bukararayalnızhavacılaritirazetti.Fakatneticedeekseriyeteuyduklarınıbelirttiler,gece02.00’deAnkara’yadöndük.Ertesigün,22EkimgünüMürtedHavaalanı’ındaAnkaraGrubunadahilarkadaşlarvegenerallerbüyükbirtoplantıyaptık.Herkestasvipetti.Aynıprotokolüoradabulunanlardaimzaettiler.

ProtokolÇiğneniyor23EkimgünüGenelkurmayBaşkanıCevdetPaşa,KuvvetKomutanları’nı,OrduKomutanları’nı,KolorduKomutanları’nıveKuvvetKurmayBaşkanları’nıtoplantıyadavetetti.Toplantıdaalınanbukararınuygunolupolmadığını,DevletBaşkanıCemalGürselseçilmeküzereherşeyindüzeleceğiniveİsmetPaşa’nındaBaşvekilolmaküzerebuişikurtaracağınıkendilerineempozeetmişolduklarıiçin,generalleralınmışolanbukarardan,imzalarıolduğuhaldedöndüler.Orduiçindegenerallerekarşıbiritimatsızlıkbelirdi.Ordubirsarsıntıgeçirmeyebaşladı.Bilindiğiüzere,SilahlıKuvvetler’inbaşlarıolandörtkuvvetinkomutanları,GenelkurmayBaşkanıköşkegiderek4partilideriilebazışartlarıilerisürmeksuretiylehiçbirzamanhukukîdeğeriolmayanbirbelgeyiimzaettirdiler.Bualbaylarkuşağınınarzusuhilafınaolmuştur.Duyulduğunagöre,antidemokratikbukararaherzamanşahsiyetinivebitaraflığınımuhafazaetmişolanSayınBölükbaşıitirazetmekcesaretinigöstermiş,

diğerdemokrasipehlivanlarıderhalkabuletmişlerdir.

İhtilâlHazırlıklarıAlbaylarkuşağı,demokrasiyegidildiğitakdirde,bununtammanasıylatatbikiniistemişlerdir.Halbuki,gerekDevletBaşkanı’nınseçimivegerekseBaşvekil’inseçimi,askeribaskıileolmuştur.BundaeskiMBKüyeleriilehavakuvvetlerininrolleribüyükolmuştur.Heristediklerişeyi“Orduböyleistiyor”diyerekpartilerüzerindeumacırolünegeçmişlerveOrdu’yualetetmişlerdir.Halbukiordunungövdesideğil,onunbaşındabulunanbirkaçKuvvetKomutanıbununböyleolmasınıarzuediyorlardı.

Netekim,Meclisaçıldıktansonracereyanedenhadiselervepartilerintutumları,hiçbirciddimeseleüzerindeeğilinmemesi,ordudakibüyükkitleyiçokdahabüyükümitsizliğekaptırmışolduğuiçin,yenidengençveortakuşaklardangenerallerkademesinetazyikleryapılmaktaidi.

Güngeçtikçeartanbutazyikkarşısındaalbaylarkuşağıhakikatleri,başlarındabulunankuvvet

komutanlarınaveGenelkurmayBaşkanı’nasöylemektençekinmemişlerdir.Bucümledenolarak19Ocak1962günüGenelkurmayBaşkanı,GenelkurmayKarargâhı’ndasaat17’debüyükbirtoplantıtertipetmiştir.ButoplantıyaAnkara’dabulunanbütünkuvvetkomutanları,Genelkurmay’daveKaraKuvvetleri’ndebulunanbütünOkulkomutanları,kritikpersoneliştirakettiler.Salondatahminen70kişikadarbulunuyordu.

GenelkurmayBaşkanı,gidişatıniyiolduğunu,İnönübaştamevcutoldukçaherşeyindüzeleceğiniveonunordutarafındandesteklenmesigerektiğinikesinliklebelirtti.Konuşmasıbittiktensonrasırasıyla,hava,kara,denizkuvvetlerikomutanlarınasözverdi.Hiçbirfikirbeyanetmediler.Sırailegeneralleresordu.Hiçbirimütalaaetmedi.

Sıraalbaylarageldi.İlkolarakJandarmaOkuluKomutanıKurmayAlbayNecatiÜnsalankalktı.GenelkurmayBaşkanıileaynıfikirdeolmadığını,80yaşındakibirliderinbumemleketikurtaramayacağını,fizikiyapısı

bakımındanenerjisitükenmişbirinsanabelbağlanamayacağınıvememleketinyaşamışolduğudurumdabuzihniyetlebiradımdahailerigidemeyeceğinibelirtti.SonraKurmayAlbayEminAratkonuştu.AynışekildeGenelkurmayBaşkanı’naaksitezisavundu.KurmayAlbaySelçukAtakan,GenelkurmayBaşkanıileaynıfikirdeolmadığınıbelirtti.

Bendeogünşukonuşmayıyaptım:

“PaşambensizebugünküdurumlarınbuşekledöneceğinitaTemmuzayındasöylemiştim.Hatırlarsanız,ozamanGüneyKore’yemuvazigidiyoruzdemiştim.Bumemleketteyüzdeyüzikincibirihtilâlinolacağınainanıyorum...”Netekimosıradahazırlanmaktaolanihtilâllerşunlardı:

1.BizzatDevletBaşkanıGürselbirihtilâlhazırlıyordu.KabineteşekkülettiktensonraAralıkayıiçindebirgün28.TümenKomutanıNuriHazer’egiderek“İkinciihtilâlinolacağınainandım.Siyasîpartilerartıkbuişiyürütecekgüçtedeğildir.Birihtilâlyapıpdurumu

düzeltmekgerekiyor.Ordubirliğinimuhafazaetsin.İcapettiğiandahepbirliktehareketegeçeriz”demişti.Olay19Aralık’tanönce28.TümenKarargâhı’ndaKurmaybaşkanıKemalGüner,TopçuKumandanıAgahGünal’ınyanındageçiyordu.OrduprensiplerinegöreböylebirkonuşmayıHazer’inderhalGenelkurmayBaşkanınabildirmesigerektiğihalde,Hazerbundanhiçkimseyebahsetmemiş,konuşulanlarıdışarıyaaksettirmemişti.DurumbenvearkadaşlarımtarafındanöğrenilerekSunay’anakledildi.HalimMenteşkanalıyladaİnönühaberdaredildi.

Gürselfikirleriniikincidefaköşktebazıarkadaşlarınbulunduğubirgörüşmedeaçıklamıştı.KonuşmalarıngeçtiğisalondaGürsel’inoğluÖzdemirdehazırbulunuyormuş.Gürselihtilâlinmutlakalüzumluolduğunusöylemişveihtilâliçinpazarlığagirişmişti.Hattabazısöylentileregöre,Gürsel’inoğluenaz5binkişinintemizlenmesihalindegenesonuçeldeedilemeyeceğinisöylemiş,Gürselise500kişinintemizlenmesininyeterolduğunusavunmuştu.

2.EskiMBKüyeleriise,başkaamaçlarlaihtilâlhazırlıyordu.İlkihtilâlinsonucundanmemnunolmayanMBKüyeleriMeclis’inişyapamayacağınainanmışlardı.MucipAtaklı,FikretKuytak,EmanullahÇelebi,HaydarTunçkanat,ŞükranÖzkaya,EkremAcunerveRafetAksoyoğluihtilâlinbaşındaolanlardı...HattaAtaklı’nınMeclis’tetabancaçekmeolayındanbirsüresonraJandarmaOkuluKumandanıNecatiÜnsalan’ınevindetoplanılmış,Ataklıoradabulunansubaylara“Gürselihtilâliyapmadanöncebizhareketegeçmeliyiz.Buiş28Şubat’tanöncebitirilmeli”demişti.

3.BazıCHP’lilerMeclis’ekarşıhoşnutsuzlukduyuyorlarvebirihtilâlileMeclis’itemizlemekistiyorlardı.MBK’cılartarafındandesteklenenbirgrupCHPlininbaşındaCemalYıldırımveSıtkıUlaybulunuyor,halenmillîhizmetbaşkanıolanNaciAşkundaonlarlateşrikimesaiediyordu.Bizimledetemasageçmişlerdi.Bugrubunarzusu,bizimihtilâlyapmamızve15güniçindeidareyikendilerinedevretmemiz

şeklindeidi...

4.İntikamcıpartilerisebirhalkihtilâlihazırlamaktaidiler.Butahakkukettiğitakdirdeise,bazızümreyekinduyaninsanlar,bunlarınüzerineçullanacak,kangövdeyigötürecekti.Örneğin,Taşlıtarla’dakilerİstanbul’a,Eşrefpaşa’dakilerİzmir’e,Altındağ’dakilerAnkara’yahücumedeceklerdi.Budurumdaikincibir6-7Eylülhadisesidoğacaktıkibunuordudaönleyemezdi.İntikamcıpartilerinköylülerarasındapropagandayaptığıveköylüye“Oğlunuaskeregönderirkenbirhareketçıktığıtakdirdeilköncesubayınıvurmasınıöğretmesini”telkinettiğiordutarafındanöğrenilmişti.Netekim9Şubatprotokolüimzaedilirken,kibenprotokolünimzasındayoktum,bulunanarkadaşlardanöğrendiğimegöre,RefikTulga“Selâhiyetlekonuşuyoruz.EskidemokratlarTaşlıtarlaveZeytinburnubölgelerinebolcakazmakürekyığmaktadır.Bugözönünealınarak,süratlehareketegeçilmesiniveyenibirihtilâlyapılmasınıteklifederiz”demiştir.İntikamcıpartilerinkurduğubu

cemiyetetrafadalbudaksarmıştı.

5.Ordudabirtakımparçalanmalarvardır.Çeşitlizümrelerufakcuntalarhazırlamaklameşguldür.Orduda,binbaşılargrubu,albaylargrubu,gençlergrubu,havacılargrubugibigruplaşmalarolmuş,güngeçtikçebuhalkalarbirbirindenuzaklaşmayabaşlamıştır.Gençkuşak,Meclis’ekarşıenkısazamandahareketegeçmekistemekte,üstkademelerbuhareketibeklemekteısraretmektedir.

Seçimsonrasıortayaçıkanihtilâlihtimallerikarşısındabenvearkadaşlarımabağlıgençkuşak,eniyihalçaresiolarakkendimizinhareketegeçmesinigörüyorduk.Hareketikişekildetezahüredebilecekti:

Birihtimalegöre,GenelkurmayBaşkanıdagençkuşaklabirlikolacak,partiliderlerivekabineüyelerinedurumanlatılacakveMeclis’tenpuanhesabınagörehazırlanacakyenibirseçimkanunuçıkartmasıistenecektir.Kanunçıktıktansonra,Mecliskendikendinifeshedecekveenkısazamandayenibirmeclisteşkiledilecektir.

Busurettememleketteaydınkitleyitatminedecekbirparlamentodoğacak,ordudakihuzursuzlukkalkacakvekalkınmaiçingereklireformlarenkısazamandayapılabilecektir.İçhuzurtamamensağlandıktansonraise,puansistemindennormalseçimsisteminegeçilecektir.Busuretleyeryerçatlamayabaşlamışolanordudabütünlüğünekavuşacaktır.

İkinciihtimalegöreise,Meclisbirmemorandumilefeshedilmediğitakdirde,ordufiilenhareketegeçecektir.Meclissilahlıkuvvetiilefeshedilecektirki,ordumensuplarıbuikincihalçaresiniarzuetmektedirler.

GenelkurmayBaşkanı’nındüzenlediğitoplantıdabuihtimalvegörüşleribelirttiktensonraşöyledevamettim:

“Saydığımbeşihtimaldenilkdördütahakkukedecekolursa,mutlakamemleketteikilikdoğacaktır.Hiyerarşiksistemebağlıolmaküzereyapılanbirihtilâlenazzayiatvememleketeenazzararlışekildeolur.Silahlıkuvvetlerparçalanmaz.”

BusözlerimüzerineSunayderhalyerindenfırladıveikielinihavayakaldırarak“Yoo!Benibumesuliyetaltınasokma”diyebağırdı.

Heyecanlanarakdevamettim:

“Bensiziikazediyorum.Memleketingerçekleribunlardır.Ordudaparçalanmavardır.Ayrıca,TabiîSenatörlerintutumusebebiyleorduilehalkınarasıdaaçılmaktadır.

Ordudaaltkademenintazyikideartmaktadır.Hiçbirkomutankuvvetine,birliğinetammanasıylasahipdeğildir.

Hangikuvvetkumandanıkıt’asınahâkimiseayağakalksın,açıkçahesaplaşalım...”

Buteklifiçeridebulunanlarışaşırttı.Oandagerçeklebirdefadahayüzyüzegelindi.Kumandanlardanhiçbiriayağakalkmakvekıt’asınahâkimolduğunusöylemekcesaretinigösteremedi.Çünküordudahalkalaşmalarkumandanlarındamalumuidi.

Sözlerimişöylebitirdim:

“İlerideolacakherhangibirhadiseninmesulü,hadiseleribildiğihaldedoğruolarakaksettirmeyenvegenebuhareketleribildiğihaldegereklitedbirlerialmayanlarolacaktır...”

Sunaydiğersubaylarındafikirlerinisordu,hemenhemenbirbirininaynıcevaplaraldı.Sonolarak229.PiyadeAlayKomutanıİhsanErkanbirkaçgünönce13yaşındakikızınabirsivilin“Yakındababasızyaşamayaalışkızım...”dediğininaklederekintikamcıunsurlarınorduyakarşıduyduklarıkinibelirttiveenkısazamandabuişebirsonverilmesiniistedi.

Sunaydahasonrageneralleringörüşlerinisordu.Hiçbirfikirsöylemediklerinigörünce“Bensizinnamınızaİnönü’yekendisinidesteklediğinizisöyleyeceğim”dedi.Albaylarmırıldanarakhoşnutsuzluklarınıbelliettiler.DışarıçıkarkenSunaybanadönerek“Sençokateşlisin,çokheyecanlısın”deyince:“Bensadecegerçeklerisöylüyorum,kiminhaklıveyahaksızolduğunuolaylargösterecektir”cevabınıverdim.

9ŞubatProtokolü’nünFikrîHazırlığıBundansonrakumandanlarınveİnönü’nünİstanbulseyahatiyapıldı.GenelkurmayBaşkanı,HarpAkademisi’ndeaynışekildebirkonuşmayaptı.BatıAnadolu’dakibirlikleridolaştı.KaraKuvvetleriKomutanıdoğudakibirlikleridolaştı.Ordununtansiyonuölçüldü,gittikleriyerlerde“EmrinizdeyimPaşam”cevabınıaldıkça,ordualtkademelerininkendileriilefikirbirliğiettiğikanısınakapılıyorveİnönü’yedegarantiveriyorlardı.

9Şubat’taİstanbul’daBalmumcuÇiftliğindeAlbayCelâlBaykam’ınkumandanıbulunduğuJandarmaTugayı’ndaRefikTulgaPaşa’nınBaşkanlığı’ndabütün1.OrduBirlikKomutanlarınınbulunduğubüyükbirtoplantıyapıldı.Ankara’dantemsilciolarakDündarSeyhan,NecatiÜnsalan,SelçukAtakan,GalipGültekin,OrhanTopçuertoplantıyakatılmaküzereİstanbul’agittiler.

Sonradanarkadaşlarınbanaanlattığınagöretoplantıgündemişuşekildetespitedilmişti:

a)Ankara’dangelenheyetindinlenmesi

b)SilahlıKuvvetlerBirliği’nindevamınalüzumolupolmadığınıntespiti,

c)Varılmasıistenensonuçhakkındakat’ivesonkararınalınması.

ToplantıyıİstanbulValisiolanKorgeneralRefikTulgaaçmış,Ankara’dantemsilciolarakgönderdiğimizAlbayNecatiÜnsalan’asözvermiş.KurmayAlbayÜnsalanuzunbirkonuşmayaparakAnkara’dakidurumubelirtmişvememleketinbugünkügidişatıileilgilihadiselerinışığıaltındaçıkmazbiryoldaolduğumuzubelirtmişvekonuşmasınınsonunda,riyasetegörüşlerinişucümlelerleaçıklamış:

“SilahlıKuvvetlerBirliğiolarak,birmüdahaleninyapılıpyapılmayacağınıvebirliğindevamettirilipettirilmeyeceğinioyakoyalım”

demiş.

66.TümenKumandanıFarukGüventürk,HavaKuvvetleri’nindurumuhakkındaAnkara’nınçokümitliolduğunubuhusustadahagenişbiraçıklamanınyapılmasınıistemiş.

NecatiÜnsalancevapolarakMucipAtaklı’nınhazırlananplanlarhakkındabirkoordineyapılmasınıtalepettiğinivebumaksatlabirrandevutespitedildiğini,ancakrandevugünübirfutbolmaçıdolayısıylagörevliolduğuiçinbulunamayışısebebiilerandevununsonrayatehiredildiğini,fakatsonradanbirgörüşmeyapmaimkânınınsağlanamadığını,ancaktelefonlaalınanbirrandevusonundaHaydarTunçkanat’ınmuvafakatetmediğini,böylecetemaslardanolumlubirsonuçalınamadığınıbildirmiş.

NihayetMerkezKumandanıKurmayAlbaySelçukAtakan’asözsırasıgelmiş.DeğerliarkadaşımSelçukburadagayetiyibirkonuşmayaparakHavaKuvvetlerininaynıfikirdeolmadığını,buhusustaiyimserolmamakicap

ettiğini,bununiçinHavaKuvvetleriileanlaşmayavarılaraküçkuvvetarasındaahenginkurulmasınınşartolduğunubelirterek:“Ankara’dakiarkadaşlarçeşitligruplarabölündüğümüzsöylenmektedir.Butamamenasılsızvemesnetsizbirgörüştür.Fikirlerçarpışabilir.Bizayrıayrıfikirlerinmünakaşasınıyapar,fakatsonundaekseriyetinaldığıkararauyarız.Fikirlerveayrıgörüşlerolmuştur.Ancakbubirliğimiziparçalamamıştır”demiş.

DahasonraHavaKuvvetleri’nindurumuileilgiliolarakbirbirinitutmayankonuşmalaryapılmışvebukonuyaKurmayAlbayBehçetÖzdemiryaptığıkonuşmailetemasetmişveşunlarısöylemiş:

“Çeşitliifadelerbizitatminetmedi.AncakyapılacakvetazelenecektemaslarsonundaHavaKuvvetlerinindurumununaydınlanacağıfikrinesahipoldum.”

Dahasonra15.KolorduKomutanıFikretEsenPaşa’yıtemsilenAlbayAslantürkkonuşarakbeniithametmişvehakkımdabazıithamlarda

bulunmuştu.

Aslantürk;TümeninemensupbirüsteğmeninizinlibulunduğuesnadaHarpOkulu’nagittiğinivetesadüfenkendisiilekonuşanAlayKumandanıTurgutAlpagut’unüsteğmene“Siyasîdurumunasılgörüyorsun,bukötügidişlesizinoradakilernedüşünüyorlar,sizebirşeysöylemiyorlarmı”şeklindebazıkonuşmalaryaptığınıvebizleringençsubaylaraihtilâlcifikirlertelkinettiğimizibelirterekbugibihareketleresonvermemiziveHarpOkulu’nabunuyakıştıramadığınısöylemiş.Bundansonrada66.Tümen’ebağlıbirAlayKomutanıdaaynışekildekonuşmayapmış.

BütünbukonuşmalaracevapolarakKurmayAlbayNecatiÜnsalan“TalâtAydemirşimdibizlerdençokuzaktır.Ancakşunuifadeederimki,TalâtAydemirenazbizlerkadarmilliyetçiveidealistbirarkadaştır,onukendimlemukayeseedilmeyecekkadarsizlerelanseederim.Hakkındaçıkarılandedikodulardansonderecemütessirdir”demişveöğrencilerimlebuşekildehiçbirkonuşmayapmadığımıkesinlikle

belirttiktensonra,“Keşkebizlerdeonunkadardoğru,dürüstvetekcephelibirinsanolabilsek,hakkındakiithamlardankendisinihuzurunuzdatenzihederim”demiş.

BeşinciKolorduKumandanıkonuşmalarınuzatılmamasınıvegeçmişolaylarıntekrarelealınmasınınbirlüzumuolmadığınıvetoplantınınbirsonucabağlanmasınıngerekliolduğufikrineişaretetmiş.DahasonraKurmayYarbayOsmanDenizdebirkonuşmayaparakgörüşleriniaçıklamışvebirihtilâlinyaşamasıiçinfikircephesinintespitedilmesigerektiğineişaretederek“27Mayısİhtilâli’ninnoksantaraflarıfikirdekalmıştır.Böylecebizleriikincibirihtilâlesürüklemiştir.Tekraredilecekbirihtilâlinfikircephesitespitedilmediğimüddetçeyenibirihtilâlegebekalabileceğimizbirhakikattir.Fransızİhtilâlive1917Rusİhtilâli’ninbaşarıyaulaşmasıveyaşamasınınsebebi,getirdiğiyenifikirlerineskilerinitemelindenyıkmasındaveeskizihniyetleriyerlebiretmesindendir.Aksihaldeşimdiolduğugibi,bir27Mayısİhtilâli’ninbocalayanneticelerineulaşmaktanileriye

gidilemez”demiş.

OsmanDenizbusözlerdensonra,KaraKuvvetleriKurmayBaşkanıTuğgeneralZekiİlter’leyaptığıbirtemasıdaaçıklayarakşunlarısöylemiş:

a.ZekiİlterihtilâliyapanSilahlıKuvvetlermensuplarınınkilitnoktalaragetirilmişolduğunu,şimdiisebuşahıslarıyerlerindenoynatmayaimkânolmadığını,

b.GenelkurmayBaşkanı’nı,yurtgezisineçıkarmakiçinbirraporverdiğini,bugezininmüspetolduğunu,

c.EğermemleketindurumubirçıkmazdaiseyapılacakolanhareketeGenelkurmayBaşkanı’nınkararverecekolduğunu,bumaksatlakendisininbirplanlamagrubumeydanagetireceğiniveKurmayAlbayDündarSeyhanileGeneralRefikKurttekin’inbuişiçingörevlendirildiğini,

d.Kendisinindebirçıkmazdaolduğumuza

inandığını.FakatGenelkurmaybaşkanınınemriilehareketegeçmeyeazimliolduğunuveKaraKuvvetleriKomutanıileaynıfikirdeolmadığını,Osmanyaptığıkonuşmaileaçıklamış.

Osman’ınkonuşmasındansonratoplantıdasondereceelektriklibirhavabaşgöstermiş.

TuğgeneralGüventürkdeaynıgörüşteolduğunubelirtmiş.BütünbunlaracevapolarakDündarSeyhanbirkonuşmayaparak,buplanlamafaaliyetlerininayrıbircephesiolmayacağını,mevcutplanlarlayetinileceğinivebuplanlarHavaKuvvetleriilekoordineedilerekGenelkurmayBaşkanınasunulacağınıkat’ibirlisanlaifadeetmişveheyecanlıhavayıyatıştırmıştı.

Sonuçolaraktoplantıdaoyakonankararsuretişunlardır:

1.HavaKuvvetleriKomutanıileilktemasınValiRefikTulgavasıtasıilesağlanması.(BunuRefikTulgakabulettivekendisiiledahaevvelbukonudabirkonuşmayaptığını,böylecezeminin

hazırlanmışolduğunuifadeederekiknaedeceğinisöyledi.)

2.YapılacakhareketinönceliklehiyerarşiyeuygunolarakyapılmasıvebununiçinhertürlüçareyebaşvurularakGenelkurmayBaşkanıCevdetSunay’ınbaşkanlıkyapmasınınsağlanması.Kabuletmediğitakdirde,grubundatasvibialınarakhiyerarşibozulmadanCevdetSunay’dansonrakikumandanınemrindeharekâtıngerçekleştirilmesi.

3.HarekâtüçkuvvetintasvibiileyapılmalıveHavaKuvvetleriileplanlarkoordineedilmelidir.

4.Buhareketbütçemüzakereleribitmedenyapılmalıdır.(Engeç28Şubat1962gününekadar.)

Toplantıdabulunan59kişinin37’sikararaiştiraketmişveekseriyeteuyularakOsmanDeniz’inelyazısıileikisuretolarakhazırladığıprotokolhepsitarafındanimzaedilmiştir.ProtokolünbiriAkademilerKumandanıFarukGürler’e,diğerideDündarSeyhan’aAnkara

’dakigrubadaimzaatılmasıiçinverilmiştir.

Protokol

9Şubat1962Cumagünüyapılantoplantıdaaşağıdakikararlarittifaklaalınarakimzaedilmiştir:

1.KorgeneralRefikTulgaAnkara’yagiderekHavaKuvvetleriKomutanıiletemasedecektir.

2.Planlar10Şubat1962günüİzmit’teAnkara’nınmümessiliilebirliktekoordineedilerekprotokolebağlanacaktır.

3.Harekâtiçinhiyerarşiksistemkabuledilmiştir.FakathertürlüteşebbüsyapıldıktansonraSilahlıKuvvetlerBirliğiekseriyetininkararıkat’iisebukararıtatbikedecekenkıdemlikumandanınemriilekarartatbikmevkiinekonacaktır.

4.SilahlıKuvvetlerbirbütündür.Herkararamüşterekvarılacaktır.

5.KararınzamanıSilahlıKuvvetlerKumandanlığı’ncaemredilecektir.Buhususİstanbul’dakikumandanlartarafındanteminedilecektir.Harekât28Şubat’ıgeçmeyecektir.

09Şubat1962

9ŞubatProtokolünetoplantıdansonraimzakoyanbazısubaylarşunlardır:

Korg.RefikTulga,

TümgeneralFikretEsen,

Tümg.RefetÜlgenalp,

TümamiralBahattinÖzülker,

TuğgeneralFarukGürler,

TuğgeneralFarukGüventürk,

TuğamiralİsmailSarıköy,

TuğamiralCelâlEğicioğlu,

TuğamiralKemalKayacan,

TuğgeneralZekiİlter,

KurmayAlbayNecatiÜnsalan,

KurmayAlbayFeritErdoğan,

KurmayAlbaySelçukAtakan,

KurmayAlbayDündarSeyhan,

KurmayAlbayN.KemalErsem,

KurmayAlbayBehçetÖzdemir,

KurmayAlbayVahitGürkan,

KurmayAlbayEminAytekin,

KurmayAlbayDoğanÖzgeçmen,

KurmayAlbayBurhanHunoğlu,

KurmayAlbayNecatiİşcan,

TopcuAlbayCelâlBaykam,

KurmayAlbayTuranÇağlar,

KurmayAlbayFikretGöknar,

HavaKurmayAlbayEminAlpkaya,

AlbatRifatErenulu,

AlbayZarifÇetindağ,

AlbayNihatAslantürk,

AlbayHalimKural,

AlbayRecaiBaturalp,

KurmayAlbayVecihiAkın,

KurmayAlbayMehmetBora,

Dz.Kur.Alb.BülentTarhan,

KurmayAlbayBedrettinDemirel,

AlbayHalimKural,

KurmayAlbatMehmetBora,

KurmayAlbayCemalÖcal,

KurmayAlbayNecatiÖzan,

AlbaySadeddinÇankır,

Yb.AhmetGegeç,

YarbayOsmanDeniz.

Güventürk’ünHeyecanıProtokolünimzalanmasındansonratoplantıyıterkedensubaylarıGeneralFarukGüventürkçevirerekkendileriilebirkonuşmayapmışveGeneralCemalTuralhakkındakesinbirkararavarılmasınıisteyerek:“Arkadaşlarnereyegidiyorsunuz?CemalTuralhakkındagerekenkararıvermediğiniztakdirdebenprotokolünaltındakiimzamıgerialıyorum”diyerekbirkararavarılmasınıistemiş.

Güventürk21EkimProtokolünüimzaladığıhaldesonradanimzasınıgerialanBirinciOrduKumandanıCemalTuralhakkındamutlakbirkararavarılmasıgerektiğiniteklifederekbuişinmutlakakesinbirsonucabağlanmasıkonusundaherkesinfikrinisormayabaşlamış.

Bütünkumandanlarayaktanasılbirkararavarılmasıgerektiğinibirsüretartışmışlar,busıradageneGüventürk’ünsesiyükselmiş:“Arkadaşlarbendahaevveldensizesöylememişmiydim?Enkısazamandaikimizdenbirisinin

karısıdulkalacakdiye,işteogüngeldi”demiş,busözlerüzerineilkönceDündarSeyhan“İmzaladığımızprotokolüntatbikatınamuhalefetettiğitakdirdebertarafedilir”demiş.

AynıkonudaRefikTulgaise“Bertarafedilmekleöldürülecekmidemekistiyorsunuz?”demiş.

DündarSeyhan,RefikPaşa’yacevaben:“Bertarafedilmesözüiçinemutlakaöldürmekgireriddiasındadeğilim.Enterneedilir,zararsızhalegetirilir.Bununuygulamaşeklinimademkiistiyor,GarnizonKomutanıGeneralGüventürk’üntakdirinebırakalım,oandaordukumandanınındavranışınagörehareketeder”demişvebuteklifikabuledilmiş.

BusıradaAnkaratemsilcilerindenNecatiÜnsalan,FarukGüventürk’e:“İstediğinoldu.Şimdineyapmayıdüşünüyorsun?”diyesormuş,aldığıcevapşuolmuş:“O...kazığaoturtacağım.”Ünsalandayanamamış:“Paşamsizebudüşünceyiyakıştıramadım.Küfürettiğinizvekazığaoturtacağınızısöylediğinizzat

buordununKorgeneralrütbesinitaşırveBirinciOrduKumandanıdır,davayadavetedilir.Kabulettiğitakdirdeherzamanbaşımızdır.Etmediğitakdirdemakamverütbesinelayıkolarakenterneyetabitutulur”demiş.FakatGüventürk,Tural’ın21Ekim’deimzasınıgerialdığını,onunbuhareketinihiçbirzamanaffetmeyeceğinivedediğinimutlakayapmakiçinkesinkararverdiğinisöyleyereksözlerindeısraretmiş.

EkProtokolBalmumcuÇiftliği’ndehazırlananprotokolleilgiliolarak10Şubat1962günüİstanbulGrubundanbirtemsilciheyeti,Ankaratemsilcileriilebirlikteİzmit’te15.KolorduKumandanıolanTümgeneralFikretEsen’egiderekhazırlananplanlarhakkındagörüşlerinialmışlardır.FikretEsenPaşa’nınİzmit’tekievindeİstanbulGrubundantemsilcilerleharekâtsonrasıTürkiyestatüsünütespitedenekbirprotokoltanzimedilerekimzaaltınaalındı.

FikretEsenPaşa’nınevindetoplananlar;KurmayAlbayFeritErdoğan,KurmayAlbayVecihiAkın,DenizKur.AlbayZarifÇetindağ,AlbayDündarSeyhan.Buradatanzimedilenekprotokolünesaslarışuşekildeydi:

Bunagöre:

GüvenlikKonseyiadıaltındakurulacak25kişilikaskerisivilkarışımıbirheyettoplanacakveyasamayetkisiniyürütecektir.

GenelkurmayBaşkanıvedörtkuvvetkumandanıkonseyintabiîüyeleridir.

BirsüresonraMecliskurulacaktır.

Hükûmet,kimlikleriGüvenlikKonseyitarafındantespitedilecekolankişilerdenmeydanagelecektir.

27Mayısihtilâliningerçekleştiremediğireformlarınuygulanabilmesiiçingereklibütüntedbirlerönceliklealınacaktır.EskiMBKüyeleri37kişiolarakkabuledilir,içlerindenseçilenlerMilliMeclis’tegörevalabilirler.

EMİNSU’lardaninkılâphareketlerininkilitnoktalarındabüyükölçüdefaydanılacaktır.

Ulusalanlaşmalardadabüyükbirdeğişikliğegidilmeyecektir.

İkinüshahalindehazırlananbuprotokoldeAnkaraveİstanbultemsilcileritarafındanimzalanaraksonucumeraklabeklenendiğerarkadaşlaraduyurulur.

AnkaratemsilcileriimzalananbuprotokolüAnkara’yagetirdiler.28.TümenKomutanıhariç,bütüngüvenilirbirlikkomutanları,JandarmaGenelKomutanıAbdurrahmanPaşa,DenizKuvvetleriKomutanıveKurmayBaşkanıimzaettik.Buhadiseduyuldu.İnönüveGenelkurmayBaşkanıtarafındanmaniolunmakiçintedbirleralınmayabaşlandı.

HavacılarınTereddütleriHavaKuvvetleriihtilâlehemtaraftardı,hemdeçekiniyordu.Particiolanhavacılar,mutlakbirCHPiktidarınıarzuluyorlardı.İktidarınCHP’lileredevredilmesiniistiyorlardı.Ancakhavacılarınbirendişesivardı.Herhangibirihtilâlhalinde14’lerinTürkiye’yedönmesivekendilerinienterneedenhavacılaramüdahaleyegirişmesionlarıkorkutuyordu.Buendişe,HavaKuvvetleriCuntası’nı,ordudangelecekhareketibekletmeyesevkediyordu.Busebeple,benimvearkadaşlarımınbiranöncehareketegeçmearzumuz,kendileriniürkütüyordu.HavacuntasınınbaşındabulunanHalimMenteşdurumuorganizeetmeklegörevliydi.Bizisedevamlıtemaslaryapıyor,ordununparçalanmasınıönlemekiçintedbirlerdüşünüyorduk.HavacılarınCuntası’nadahilHalimMenteşveyediMBKüyesi,İnönü’yüsloganolarakkullanmaktavebanavearkadaşlarımakarşıtedbirlertasarlamaktaidiler.Nihayetbirçaredebuldular:Aydemirvearkadaşlarıönesürülerekmüşküldurumda

bırakılacaklar,böylecediskalifiyeedileceklerdir.Bufikirderhaltarafımızdanöğrenildi...

...Toplantı,ToplantıİstanbulveAnkara’dakikumandanlarınyenibirihtilâlekararvermeleriüzerine18Şubat1962PazargünüGenelkurmayBaşkanı,İstanbul’dakibütünKolorduKumandanları’nı,HarpAkademileriKumandanını,HarpFilosuKumandanını,ValiPaşa’yıAnkara’yaçağırdı.AynıgünGenelkurmay’dakuvvetkumandanlarınındabulunduğubirtoplantıyapılacaktı.

ToplantıyagirilmedenönceRefikTulga,FarukGürlerveBeşinciKolorduKumandanıRefetÜlgenalpPaşailegörüştük,“Buiş23Ekim’dekigibiolmasın”dedik.“Tekrarcayılmasın.Otakdirdeastlarımızınbizlerevesizlerekarşıitimatlarısarsılır.”

Bizeverdiklericevapaynenşöyledir:“Emeklilikistidalarımızıverütbelerimizicebimizekoyarakgeldik.”

FarukPaşaileRefetPaşa’ya“Bunuinşallah

toplantıdansonragöreceğiz”dedim.

Genelkurmay’datoplantıyapıldı.GenelkurmayBaşkanıyinebuişinyapılmamasıiçinkumandanlarıiknaetmişti.ValiTulgabudurumuanlatıncasorduk:

“Sizkararınızdadeğişiklikyapıyormusunuz?”

“Hayır”dedi,“Benbuişisonunakadargötüreceğim.Yalnızbanamüsaadeedin.Yarınİstanbul’agidiporadakibirlikkumandanlarıylagörüşelim.Neticeyisizebildiririz.”

19ŞubatgünüGenelkurmayBaşkanıbeni,MerkezKumandanıAlbaySelçukAtakan’ı,JandarmaOkuluKumandanıNecatiÜnsalan’ımakamınaçağırdı.Şerefsalonunageçtik,oradaHavaKuvvetleriKumandanıİrfanTansel,KaraKuvvetleriKumandanıMuhittinÖnür,JandarmaGenelKumandanıAbdurrahmanDorukPaşadavardı.Saat17’den21’ekadarmemleketahvali,gidişatı,alınacaktedbirlermüzakereedildi.Fikirleraçıkçabelirtildivebuişinyapılmasınınzaruretianlatıldı.

HarekâtGerilimiArtıyorVe...Sunay,ancakİnönüölürseveçekilirsebuişinyapılabileceğinibelirtti.Bununüzerinebiz,bilhassaSelçukAtakan,şöylebirteklifilerisürdü:“Bizihtilâlinhiyerarşikdüzendeyapılmasınıuygungörüyoruz.Mademkikendinizikifayetsizbuluyorsunuz,denecekbirşeyyok.Bizalttangelentazyikigüçlüklemuhafazaediyoruz.Yokeğerbualttangelentazyiklerinmüşevvikiolarakbizlerigörüyorsanız,bizşimdiderhalistifamızıverelim.Emekliliğimiziisteyelim.Yarın,öbürgünbusuçuyükleyerekbiziordudanşerefsizceayırmayın...”

Sunay“Yook!Böylebirşeydüşünmüyorum.Sizbenimenkuvvetlidayanaklarımsınız.Sizeşerefsözüveriyorum.Benimvücudumçiğnenmediktensonrasizinkılınızakimsedokunamaz”dedi.

20Şubatsaat19’daşuhaberialdım:

Başvekâletteçalışanbirarkadaşımevimeyazılıbirnotbırakmış,“Talâtyarıntevkifedileceksin.Ankara’dabulunanAlbaylarCuntasıİnönütarafındandağıtılacak.İnönü‘İdamlardaMBK’nınkabahatiyoktur.BaşsorumluHarpOkuluKumandanıveyakınarkadaşlarıdır.BenonlarıdağıttıktansonrahalkateslimedipAP’lilerelinçettireceğim’demiş...”

Üniversitelibirgençdegelerekogecehavacıların13Kasımharekâtıgibibirharekâthazırladıklarını,üçkurmaysubayınbaştaMithatCeylanolduğuhaldeüniversiteyegiderek“Sizesilahdağıtsak,HarpOkulu’nunyapacağıbirihtilâlekarşıdururmusunuz?”diyetekliftebulunduklarınıbildirdi.

AynıandaMilliyetGazetesimuhabiriMeteAkyoltelefonla“Albayım,tevkifedildiğiniziduyduk,üzüldük.Hakikatmı?”diyesordu.

Buüçhaberdeogecebirşeylerolacağınadairemarelerdi.MerkezKomutanıSelçukAtakan’ıçağırdım.Aldığımyazılıhaberlerikendisinevererek“Bunuhemengötür,Sunay’aver,

haberdarolsun”dedimvegayetsıkıemniyettedbirlerialarakkıt’alarımızınbaşındayatmamızgerektiğinekararverdik.Vesaat23.30’daHarpOkulu’naçıktım.

Saattam24’teİstanbul’dan15.KolorduKumandanıTümgeneralFikretEsentelefonedereksabah3’teAnkara’dakibirliklerinbirharekâtyapacağınıduyduğunubildirdive“Sakınkendikendinizebirişyapmayın.İstanbulilekoordineliolacakbuiş.BizKasımpaşa’daDenizKuvvetleriKumandanı,HavaKuvvetleriKumandanıvebütünkumandanlartoplantıhalindeyiz”dedi.Kendisinehiçbirşeydenhaberimizolmadığınadairşeref,namussözüverdim.

Ankaraartıkkaynamayabaşlamıştı.İstanbulgrubundaAkademiKurmayBaşkanıEminAytekinbenitelefonlaaradı.Aytekin’leAnkara’dakidurumugörüştüktensonraonaşuraporubildirdim:

1.21/22ŞubatgecesiMucipAtaklıileHaydarTunçkanatresmielbiselerinigiyerekFevziArsın

veHalimMenteşileHavaKuvvetlerikarargâhınageldiler.

2.MeclisMuhafızBirliğinöbetçisubayınaMeclis’inHarpOkulutarafındansarıldığınıbildirerekalarmageçmesiniistediler.

3.MuhafızAlayKumandanıKurmayAlbayŞükrüİlkinile229.PiyadeAlayKomutanlarıyerlerineyenikomutanlartayinedildi.TankTaburBölükKumandanlarınıntayinleriçıkarıldı.

4.HavaKuvvetlerininbazıyerbirliklerinealarmhazırlıkemriverildi.

5.GenelkurmayİkinciBaşkanı,Genelkurmay’dakiveKaraKuvvetlerindekisubaylaratabancalarınızlagörevbaşıyapınemriverildi.

6.GenelkurmayBaşkanınabirhareketinbaşlamaküzereolduğuvebirliklerinalarmyaptığıhaberiulaştırıldı.

7.GenelkurmayBaşkanı,HavaKuvvetleriKomutanınıdayanınaalarakbirlikleridolaştılar.

Neticedeherhangibirfevkaladelikolmadığıanlaşıldı.BununüzerinebizdeGenelkurmayBaşkanı’naşumuhtırayıverdik:

1.ResmielbiselerinigiyerekhareketegeçenMucipAtaklıveHaydarTunçkanathakkındakanuniişlemyapılması.

2.İşbirliğiyaptıklarıikincibaşkanMemduhTağmaç’ınvazifesindenuzaklaştırılması.

3.Tayinleriyapılansubaylarınyerlerineiadesi.

ŞimdiYüksekKumandakonseyitoplantıhalindeler.Vereceklerikararıbekliyorum.

BildirilenşuraporakarşılıkKurmayAlbayEminAytekinbanaşunlarısöyledi:

1.AmanTalâtdikkatliolunvesükûnetinizimuhafazaedin.

2.İstanbulGrubusizinhareketegeçmenizidesteklemeyecek.

3.ŞimdiBeşinciKolorduKomutanınınraporuönümdeduruyor.Ankara’damünferitherhangibirhareketidestekleyemeyeceklerinibildiriyor.

4.DiğerKomutanlardaöyle,sükûnetveitidalinizimuhafazaedin.

ButelefongörüşmesindensonraEminAytekin’eveOsmanDeniz’e“Sükû-netinizimuhafazaedin”dedim.Onlara;hareketegeçmeyeceğimiziçinteminatverdim.Saattam2’deyatağagirdim.Busırada229.PiyadeAlayı’ndanYüzbaşıSüleymantelefonederek“Albayım,şimdiburayaKaraKuvvetleriKomutanı,HavaKuvvetleriveDenizKuvvetleriKurmayBaşkanlarıgeldi.Alayınihtilâliçinhazırlıkyapıpyapmadığınıkontrolettiler.Bütüneratuyuyordu.Hiçbirşeydenhaberimizolmadığınıbildirdim.AlayKumandanınısordular,evdeolduğunubildirdim.KumandanıMerkezKumandanlığınaistediler.Kendilerideorayagittiler.Galibakumandanımızıtevkifedecekler.Alayaalarmvereyimmi?”Benlüzumolmadığınıbildirdim.MerkezKumandanı’natelefonettim.Selçuk“Yanlışbirhaberalınmış,

bugeceharekâtakalkılıyordenmiş.Onutahkikediyoruz.Alaykumandanıdönecek.Meraketme”dedi.

10dakikasonraaynıalaydanÜsteğmenErgunÖzgentelefonederek“Albayımhavacılaralarmageçmiş.MerkezKumandanlığınıbuandakuşatmışvaziyetteler.AlayıAlarmageçirelimmi?”diyesordu.Onada“Hayır”cevabınıvererekSelçuk’atelefonettim.OsıradaGenelkurmayBaşkanı,SelçukAtakan’ınyanındaimiş.BuaradaodayagirenTankYüzbaşısı“Sarıldınız,emirlerinizibekliyoruz”demiş.GeneaynısıradaTankTaburuNöbetçiSubayıtelefonla“Albayım,sarıldınız.GenelkurmayBaşkanısizienterneediyor,emriniz?”demiş.BununüzerineMerkezKumandanıderhalhareketegeçmesinisöylemiş.AncakCevdetSunaytelaşla“Hareketegeçmeyin,benşimdiHavaKuvvetleri’negidiyorum.Meseleyitahkikedeceğim”diyerekmüdahaleetmişveMerkezKumandanlığı’ndanayrılmış.Selçukolupbitenleribananakletti.

BirazsonraHarpOkuluyanındakiTankTaburu

’nunalarmdüdükleriötmeyebaşladı.YeniMahalle’deoturanTankTaburusubayları,havaastsubaylarınınalarmyaptıklarınıgörüncehemenkıtalarınakoşupgelmişler.Oandabirisitankçılaraşöyledemiş:

“AlbaylarvegenerallerMerkezKumandanlığı’ndahavacılartarafındanelegeçiriliptevkifedildi.Böylebirhalzuhurundaişleyecekotomatikplanagörekıtalarhareketegeçipkumandanlarkurtarılacak.”

HavacılarınTertipleri20-21Şubatgecesihazırlanandurumuntertipçilerişunlardır:

HavaKuvvetleriCuntası’ndanbaştaKurmayAlbayHalimMenteş,

AlbayFevziArsın,

HavaKurmayBaşkanıGeneralHüsnüÖzkan,

BinbaşıAvniGüler,

HavaKuvvetleriKumandanıİrfanTansel,

TabiîSenatörlerdenMucipAtaklı,

HaydarTunçkanat,

EmanullahÇelebi,

EkremAcuner,

FikretKuytak,

RafetAksoyoğlu,

ŞükranÖzkaya(CHP’yehizmetedentabiîsenatörler)...

Başroldeİnönü,

TurhanFeyzioğlu,

İsmailRüştüAksalvedahabirçokCHP’liler...

Planlarıiseşöyledir:

YanlışbiristihbaratneticesindeHavaKuvvetleriCuntasıSunay’agelip“Bugece(20-21Şubat1961)saat3’teAnkara’dakibirliklerihtilâlyapacaklardır.Sizbizeresmenalarmverin.Bizhavakuvvetleriolarakalarmageçer,buihtilâliyerindesöndürürüz.Ankara’dakiihtilâletaraftarbirlikkomutanlarınınhepsinitoplarız”demişler.Odahavakuvvetlerini,karakuvvetleriüzerindekullanmaküzerealarmageçirmiş.BuemirdenbirsüreönceSunay,hava,denizvekarakuvvetlerikumandanlarıylaaynıkonudagörüşmüş,alarmsöylentilerinitartışmış.Kara

KuvvetleriKumandanıMuhittinÖnür,HavaKuvvetlerininalarmtalebikarşısındaboyuneğmişve“EğerKaraKuvvetlerindebirhareketolacaksaönlenmelidir”demiş.

MucipAtaklıPaşaresmielbiselerinigiymişveHavaKuvvetleriKarargâhı’ndaemrikumandayıelealmış.Tansel’ibirbahaneileİstanbul’auçurmuş.EkremAcunerdesivilkıyafetleyanındaimiş.HaydarTunçkanatisealarmilebirlikteresmielbisesinigiymişveMeclis’egelmiş.MeclisMuhafızTaburu’nunNöbetçiSubayıolanhavaüsteğmenine(budurumoldukçamanidardır)giderek“HarpOkuluMeclisikuşatıyor.Duvarlarınızakadargeldi.Neduruyorsunuz,derhalalarmageçin!”demiş.BusıradaiseHarpOkuluöğrencileriuyumaktadır.Okuldasadecedokuznöbetçisubayvardır.

MeclisMuhafızTaburu’nunhavacılartarafındanalarmageçirilmesiüzerinetanktaburudakontr-alarmageçiyorveonuncivarındabulunan229.PiyadeAlayıveSüvariGrubudakontralarmakatılıyor.Buandasaat2.30’dur.

BenderhalnöbetçiamiriKurmayBinbaşıBahtiyarYalta’yıçağırdım.“AmanBahtiyar,biryanlışlıkvar.TankTaburubaşınıaldı,gidecekşimdi.Git,tanktaburunuönle,yerinedönsünalarmıkaldırsınlar.Herkesyerliyerinegitsin”dedim.DerhalhareketegeçenYalta,Bahçelievler’denBakanlıklar’agelenveGülhanekısmındakavuşanyoldatanklarıyakalayarakgeriçevirdi.Durum229.PiyadeAlayı’nadaizahedilerekoradadaalarmtatilettirildi.

Saat3’egeldiğisıradahavacılarcuntasınamensupolanlarSunay’agiderek“İşte,bizsizesaat3’tehareketegeçecekler,demiştik.Gelin,bakın,hareketegeçtiler”diyorlar.BununüzerineSunay,Önür,HüsnüÖzkanveTurgutÖzel’denmüteşekkülkumandaheyetiolayyerinegeliyor.Oandakontr-alarmageçmişolankıt’alarıayaktagörenkumandaheyeti,kendilerinedahaöncekarakuvvetlerininalarmageçeceğinedairverilenhaberindoğruolduğukanısınakapılıyor.Oysabusıralarkıt’alar,yanlışlığıanladığıiçinalarmıterketmeküzeredir.HarpOkuluisemışıl

mışıluyumaktadır.HarpOkulu’nagelenGenelkurmayİkinciBaşkanıMemduhTağmaç,öğrencilerinuykudaolduğunugörerekgeridönüyor.KumandaHeyetiiseHarpOkulu’nunnizamiyekapısınakadargelipdurumugözleriylegördüktensonraTankTaburu’nagidiyor.Sunaynedenalarmageçtiklerinisoruyor.TaburKumandanı’ndanaldığıcevapşudur:“Albaylarımızıvegenerallerimizihavacılarmerkezkumandanlığındatevkifettiler.Sizlerikurtarmayageliyordukpaşam...”BucevapSunay’ışaşkınaçevirmiştir.Olduğuyereyığılıyor,TankTaburuKumandanıYarbayHaldunDoran’a“OturOğlum”diyor.Sunayhatasınıanlamıştır,üzgündür...Hadiseböylecekapanmıştır.

TabancalarveHavacılarınOyunları21Şubatsabahısaat11’deSunay’dandavetaldık.YanındaKaraKuvvetleriKomutanıMuhittinÖnürveJandarmaKumandanıAbdurrahmanPaşavardı.BenvebenimlebirlikteçağrılanNecatiÜnsalanveSelçukAtakanayaktaidik.Sunaybanadönüp“Evladım,yavrum,HavaKuvvetleribanabirültimatomverdi.Akşamkarakuvvetlerinealarmısenvermişsin.Yerlerinizdeğiştirilmedikçehavakuvvetlerialarmıkaldırmayacak.Sizlerifedaetmekzorundayım.Ancakhepinizhimayemdesiniz.Sizlerinyerinideğiştiriyorum...”dedi.

Kendisine“BenAllah’tanbaşkakimseninhimayesialtınagiremem.Buiştebensuçludeğilim.Suçluolanhavakuvvetlerivesizsiniz.Çünkübirkuvveti,birkuvvetüzerinetertiplerlekullanmayakalktınız.MBK’cılarınveCHP’lilerinoyununageldiniz”dedim.Tabancamı

çekerekmasanınüstünekoydum.“BenişimdiyabununlatemizlersinizyadaDivan-ıHarbeverirsiniz.Eğergecekihareketebensebepolduysam,benikurşunadizdirirsiniz.BenimdamarlarımdaCHPkanıdolaşmıyor,vatanperverlikkanıdolaşıyor.Böylebirhaksızlığatahammüledemem.Sizşayetkumandansanız,esassuçlularıcezalandırınız”dedim.

Sunaymüdahaleederek“HavaKuvvetlerialarmhalindedir.Üzerinizebombaatacaktır”cevabınıverince:

“Bizdekarakuvvetleriolarakyarıalarmhalinegeçmişbulunuyoruz.HavaKuvvetleri’nintahakkümüaltınagirmeyiz.İcapederseçarpışırız”karşılığınıverdik.Paşa,başaçıkamayacağınıanlayıncabizidışarıçıkardı.Şerefsalonunageçtik.

Sunay’ınalarmteklifinitasdikedenKaraKuvvetleriKumandanıMuhittinÖnürdeşerefsalonundaidi.Tabancamınkurşunlarınıçıkarmış,hüngürhüngürağlıyordu.Yanımızda

AbdurrahmanPaşaveNecatiileSelçukvardı.

“Paşamnedenağlıyorsunuz?”dedim,“Benbiralbayolarakbiravuçhavakuvvetlerinekarşıkarakuvvetlerininprestijinikurtarmakiçinçalışıyorum.Sizâcizlikifadeedipgözyaşıdöküyorsunuz.Bizesahipçıkın,hakkımızıkoruyun...”

Önür,ordununparçalanmışolmasındanendişeliidi.Bunakarşı“Kolayıvar.GelsinHavaKuvvetleriKurmayBaşkanı,şuradahuzurundahesaplaşalım.Eğerbenhaksızsamhayattahiçvermediğimbirsözüveriyorum:Ayaklarınıöpeyim...Onlarhaksızisetarziyeversinler.Sarılalım,kucaklaşalım”dedim.

Bununüzerinehavakuvvetlerinehabergönderildi.BirsüresonaTuğgeneralHüsnüÖzkanhışımlaiçerigirdiveÖnür’edönerekbirbiriardıncaağzaalınmayacakküfürlersavurdu.“Sizdeğilmiydiniz?Şimdipaşalarbirkenaraçekilipbizialbaylarlakarşıkarşıyabırakıyorsunuz”dedi.Nihayetbiryanlışlıkolduğuüzerindemutabakatavarıldı.Elsıkışıldı.

HüsnüÖzkanşerefsalonundanayrılmaküzereikenÖnür,“GenelkurmayBaşkanı,HavaKuvvelerinederhalalarmıkaldırmalarınıiçinemirverdi.Tebliğediyorum”dedi.HüsnüPaşaise“Obizimbileceğimiziş.KuvvetKumandanıİstanbul’da.Ogelsin,neyaparsaoyapar.BenkarışmamGenelkurmayBaşkanı’nınemrinidinlemiyorum”dedi.Çünküsırtınıdahabüyükbiryeredayamıştı:Odahükûmetbaşkanıidi...

ÖzkangittiktensonaÖnür,GenelkurmayBaşkanı’nınyanınagiripçıktı.“Sunayşerefsözüveriyor,gidebilirsiniz”dedi.

Evegeldim.Saat16’datelefonlaTansel’inSelçukAtakanilebirliktebeniMerkezKumandanlığı’ndabeklediğinibildirdiler.Hemendurumuanladım.Selçuk’unisminivermeksuretiylebeniinandırıpyoldaikentevkifedeceklerdi.HarpOkulu’naçıktım.Hastaolduğumu,gelemeyeceğimibildirdim.

Gecesaat23’teMerkezKumandanıbanatelefonederek“KaraKuvvetleriKurmayBaşkanıZekiİltertelefonediyor.HarpOkulu

ihtilâliçinbahçedehazırlıkyapıyormuş,doğrumu?”diyesordu.“Böylebirşeyyok.Kalksınokulagelsin”dedim.Beşdakikasonrageldiler.Talebeuyuyordu.Yalanlarıbirkeredahameydanaçıktı.Aynıhareketgecesaat3’tetekraredildi.Geneboşçıkmıştı.Olaykapanmıştı...

Zekiİlterayrılırken“Kuvvetlerarasındakiithamlarböyledevamedemez.Bunabirhalçaresibulalım.Yarınaskerîşurayıtoplayalım.Bumeselehallolsun.Cuntatemsilcisiniyollasın,kumandanlarseviyesindegörüşelim”dedi.SözcüolarakSelçukAtakan’ıseçtik.

...Ve22ŞubatSonderecehareketligündenbirgündensonra22Şubat1962Perşembesakinbaşlamıştı.Ancakhâlâdurumdaneminolmadığımiçin,hazırlıkalarmınıkaldırmamıştım.Saat11raddelerindeJandarmaOkuluKumandanıNecatiÜnsalantelefonederek:“Talât,yanımdaFevziArsınvar.HavaKuvvetlerihatasınıanlamış.Özürdiliyor.Ağlıyor.Sendegel.Senigörmekistiyor”dedi.

JandarmaOkulu’nagitim.FevziArsınhakikatensamimiolarakhatayaptıklarınıitirafetti.Sarıldık,öpüştük,ayrıldık.

Birazsonraemirsubayımtelefonetti.“Albayım,SunayPaşasiziveAlayKumandanınıyanınaistiyor”dedi.Halbukibirgeceevvelverilenkarargereğince,kumandanlarlaSelçukAtakangörüşecekti.Benidebirlikteçağırmak,oldukçamanalıidi.OsıradaSelçukAtakantelefonetti.“Çağrıldım,gidiyorum”dedi.Oynananoyunuanlattım.SadeceonunveAlayKumandanı

TurgutAlpagut’ungitmesinekararverdik.VeHarpOkulu’naçıktım.Birazsonraöğrendikki,SelçukAtakan,Şükrüİlkin,TurgutAlpagut,TankTaburuKumandanıYarbayHalduntevkifedilmişler.

Osıradasubaytaburunaçıktım.Asteğmenlerbizimbudurumumuzuduymuşolacaklarki,galeyanhalindeidiler.Onlarısinemasalonunatoparlayıpdörtgündüroynanandramıkısacaanlattım.Hiçbirsurettebeniteslimetmeyeceklerinisöylemeleriüzerineokuluvecivardakikıtalarıalarmageçirdim.Saat13.30.

İstanbulveSivas’takibirliklerededurumubildirdim.Onlardaalarmageçtiler.Ancakkendilerinebirharekettebulunmamaları,sadecebaşkentteolacaklarıizlemelerihususndasıkıtalimatverdim.

Saat15’tekıt’alarhareketehazırdı.Geceyibekliyorduk.Genelkurmayüzerimizebazıkıt’alarsevketmeyekalktı.230.PiyadeAlayıÇubuk’tangeldi.FakatAlayKumandanıokulagelerekemrimegirdi.Polatlı’dankıt’asevk

edildi.Gelenlerdenbazılarıemrimegirdi.Arayabirsürüelçilergirmeyebaşladı.Genelkurmay’danbirçokheyetgelipgidiyordu.Buvaziyetteikensaat20’yedoğruMuhafızAlayı’nayenitayinedilenAlayKumandanıAlbayCihatAlpantevkifedilmeksuretiyleMuhafızAlayı’nındaemrikumandasıbizimtarafageçti.SüvaribinbaşısıFethiGürcan,MuhafızAlayKumandanlığı’nıderuhteediyordu.Oandabanatelefonetti:

“Albayım,şimdiburadakuvvetkumandanları,İnönüdahilbütünkabineköşktetoplantıhalindeler...Şimdihepsinienterneedeyimmi?Hesaplarınıgöreyimmi?”dedi.“Hayır”dedim,“Serbestbırakacaksınız.Çıkacaklar.”

Oandanitibarenherşeyehâkimdim.FakatGenelkurmaykarargâhındakibazımenfaatperestvememleketingidişatıhakkındahiçbirfikirsahibiolmayandalkavukruhluve“İnönist”bazısubaylar,bizekarşıbüyükanlayışsızlıklargösteriyorlardı.BumeyandaGenelkurmayKarargâhınınetrafınatanksavartopları,bazukalaryerleştirdikleriniöğrendim.

KarargâhıniçindesubaylaraTomsontabancalardağıtılıyor,elbombalarıveriliyordu.Birmukavemetunsuruimişgibikarşımızadikiliyorlardı.Buvaziyetlerhaberalınınca,gerekTankTaburusubaylarıvegerekseHarpOkuluüzerindebüyükinfialmeydanageliyordu.Saatlerdeilerledikçekıtalarınkontrolügüçleşiyordu.BusıradaGenelkurmay’dangelenelçilerSunay’ınyazılıbirtaahütnamesinigetirdiler.Bunun“Hukukîdeğeriolmadığını”söyledim.

“İnönü’dengetirelim”dediler.Saat2.30raddelerindeonudagetirdiler.Yine“Hukukîdeğerolmadığını”söyledim.Kâğıdıgetirenkurmayalbay“Onunaltındakiimza,LozanSulhu’naimzakoyanaaittir.Hertürlütaahhüdüyerinegetirecektir”dedi.Bendecevapolarak“Otaahhütlerinyerinegelipgelmeyeceğinibundansonrakigünlergösterecektir”dedim.Taahhütlerinyerinegetirilmediğihadiselerdemeydanaçıkmaktadır.

T.C.

M.M.V.

ERKÂNIHARBİYEİUMUMİYERİYASETİKARARGÂHI

ANKARA

23Şubat1962

ÖZEL:

KONU:

DerhalherkesinnormalvazifelerinedönmelerişartıylaşimdiyekadarkandökülmesinemeydanverilmediğindendolayıhadiselerekatılanlarhakkındakanunitakibatyapılmayacağınahükümetvedevletBaşkanlarındanaldığımteminatadayanarakbendesözveriyorum.

CevdetSUNAY

Org.

GenelkurmayBaşkanı

SİLAHLIKUVVETLERBAŞKOMUTANININEMİRLERİNEUYMAKVEGİRİŞİLENHAREKATADERHALSONVERMEKŞARTİLE,ŞİMDİYEKADARKANDÖKÜLMESİNEMEYDANVERİLMEMİŞOLMASIGÖZÖNÜNDETUTULARAKHAREKATAKATILANLARHAKKINDAHİÇBİRCEZAİTAKİBATYAPILMIYACAĞINAHÜKÜMETBAŞKANIOLARAKSÖZVERİYORUM.

23Şubat1962

Saat:01.00

BAŞBAKAN

İSMETİNÖNÜ

DurumMuhakemesiveSonucuOandanitibarenbirkararvermekicapediyordu.Harekâtabaşlamakveyadurdurmak.Yapılanbirdurummuhakemesineticesi,harekâtıdurdurmayakararverdim.Eğerharekâtyapılmışolsaydışuolaylarmeydanagelebilirdi:

1.HavaKuvvetleriilebirçatışmaolabilirdi.Şöyleki:BizzatHavaKuvvetleriKomutanıİrfanTansel,19ŞubatgünüGenelkurmayBaşkanlığı’ndaSelçukAtakan,NecatiÜnsalan,MuhittinÖnür,ben,AbdurrahmanDoruk’unbulunduğuveSunay’ındavetiüzerineyapılantoplantıdaşöyledemişti:“Şayetkoordinesizbirharekâtagirişmişseniz,benveDenizKuvvetleriKumandanıkararverdik,Türkiye’yikuvvetlerimizleterkedipNATOüslerineçekileceğiz.”

2.HavaKuvvetlerininNATOüslerineçekilmesihalindeüçihtimalmevcutidi:

a)HavaKuvvetleritümüileİrfanTansel’itakipeder,bizdemuvaffakolursak,Türkiye’yebirdahadönmelerimuhalolurdu.

b)HavaKuvvetleri’ninyarısıemreitaatedersehavadaçatışmavukubulacak,büyükkayıplarolabilecekti.

c)Tümüveyabirkısmıilebizibombalayabilirdi.

3.Üzerimizedışardansevkedilenbirliklerdebizeiltihaketmişler,saat15’tensabahın3’ünekadarhepsiharekâtahazırbeklemekteydiler.GenelkurmayiseTanksavartoplarıylakarşımızdamevzialmıştı.BudurumTankTaburu’nugaleyanagetirmişti.Eğerhareketegeçseydim,tanklarGenelkurmay’ıveHavaKuvvetleriKarargâhı’nıyerlebiredecekti.Bunaşukonuşmasonundakanaatgetirdim:Arkadaşlara,yürüyüşegeçmediğimiztakdirdeGenelkurmay’ınönündenselamverilerekgeçilmesinisöylediğimzamanOrhanTopçuer’denaldığımcevap“Sizancakbaşlaemriniverebilirsiniz.Ondansonrasınıbizbiliyoruz,albayım.Dümdüzedipgeçeceğiz”oldu.Hal

böyleoluncaGenelkurmay’daveHavaKuvvetleri’ndehattaşehiriçindeyüzlercecanakıyılacak,hemarkadaşlarımızınhemdemasumhalkınkanıakacaktı.Çünküharekâtbaşladıktansonrakumandayıkaybedecektim.

4.Yanlışanlaşılmayüzündenbütünmemleketsahtındabazıhareketlerolacak,orduheryerdebirbirinegirecekti.Namlununnamluyadönmesiise,biriçharpdoğuracaktı.

5.BununsonucundaAmerikalılarfüzerampalarınıkorumakiçinbirçıkarmaveindirmeyaparakSamsun-İskenderunhattınaelkoyacaktı.RuslariseBoğazlarıvedoğudanKars’ızorlayacaklardı.BudurumdaGüney-KuzeyKoredurumunadüşecektik.

6.BütünbunlararağmenAnkara’dayüzdeyüzmuvaffakolacaktım.Oandanitibarenliderdim.Kandöküldüğüandamecburendiktarejiminegidecektim.Bizimamacımızisediktadeğildemokrasiidi.Geçicibirzamaniçinaydınlarkitlesinedayanacakolanbudemokrasi,köklüreformlaryapıldıktan,iktisadîdüzenvesosyal

adaletnizamıkurulduktansonrayerininormalseçimleregerçekdemokrasiyebırakacaktı.

7.Herşeyerağmendiktayagitseydik,ihtilâlinvediktanınşartlarınıyerinegetirmekiçin,herşeydenöncekendikellelerimizikoruyabilmekiçin,karşıharekâtagirişenveprotokollereimzakoyupsonradanihanetedenkumandanlarıyoketmemizgerekecekti.Kısacagenişçaptabirkatliamolacaktı.

8.Buhareketlergençkuşakarasındayenidenhuzursuzlukyaratacak,liderdurumunagelmişolanbizlerinaleyhinedebirhareketbaşlayacaktı.Bununhemenarkasındançorapsöküğügibibirihtilâldahagelecekti.

9.Gayemizordununbütünlüğünümuhafazaetmek,namluyunamluyaçevirtmemekti.Bizbuhareketiiktidarhırsıileyapmadığımızıispatetmekistedik.Yukarıdakiolaylardanbirinindahimeydanagelmemesiiçinkendihayatımızıfedaetmeyigözealdık.Bizimbaşımızgitsin,yeterkiTürkiyekurtulsun.Belkipartilerdeakıllanır,dedik.

Parolamız“halaskâr”,işareti“fedailer”di.Parolamızdadikkatedildiğitakdirdehangiamaçlahareketegeçtiğimizvekendimizinedenfedaettiğimizanlaşılır.

Eğerhareketyapılmışolsaidi,buşartlaraltındameydanagelebilirdi.Tarihteböylebirsorumlulukaltınagirmeyegönlümrazıolmadı...

22ŞubatHarekâtıkardeşkanıakıtılmamasıiçindurdurulduktansonra,harekâtsırasındaHavaKuvvetlerinesığınanBaşbakanİsmetİnönü23Şubatsabahıbirmesajyayımlayarakşuaçıklamadabulundu:

“ŞanlıOrdumuzunşereflimensupları;meşruHükûmet’inBaşkanıolarakveeskibirOrdularKomutanıolaraksizlerehitapediyorum:

TürkSilahlıKuvvetlerimeşruAnayasayı,Demokratiknizamı,tehlikeyedüşürülmekistenenvatanbütünlüğünüazimlevebaşarıilekorumaktadır.Vekoruyacaktır.BuorduAnayasa’yıçiğneyenbiriktidarı27Mayıs’tameşruolarakdevirmiştir.FakatbuorduAnayasa

’yıçiğnemekyolunaelbettegitmeyecektir.

Hükûmetimiz,temelindeTürkOrdusu’nunşerefibulunanCumhuriyetAnayasası’ndanveMillet’tenveonunayrılmazparçasıTürkSilahlıKuvvetlerininvazifeveşerefduygusundanaldığıkuvvetleişbaşındadır.Vedurumahâkimdir.Ensıcakduygularlaaskervesivilbütünvatandaşlarımasevgivesaygılarımısunarım.”

Bundansonradaorduiçindedeğişikliklerbirbirinikovalamayabaşladı.

KaraKuvvetleriKumandanıMuhittinÖnürdebiraçıklamaileemekliyeayrıldı.Halbukiişinaslıhiçdesöylenildiğigibideğildi.

Açıklamaşöyleydi:

“AnkaraGarnizonu’ndavukuagelenolaylardanteessürduyarakKaraKuvvetleriKumandanlığı’ndankendiarzusuileistifaedenOrgeneralMuhittinÖnür,sonmakamverütbesineuygunbirgörevbulunamamasından42.SayılıKanun

gereğinceemekliyesevkedilmiştir.

KaraKuvvetlerimizdeuzunveşereflihizmetyıllarıbulunanSayınOrgeneraleTürkSilahlıKuvvetlerininiyidilek,şükranvesaygılarısunulur.”

III.KISIM

GörevleriDeğiştirilenGenerallerveSubaylar22ŞubatHarekâtı’nınOrduiçindekitepkileribirsüredevamettiveemekliyesevkedilensubaylarınyerineyenilerigönderildi.İstanbulValiliğigörevini27Mayıs’tanberiyapmaktaolanKorgeneralRefikTulga3.OrduKumandanlığına,JandarmaKumandanıTuğgeneralAbdurrahmanDorukMillîSavunmaBakanlığıİstişareKurulu’naatandılar.

Yerlerideğiştirilensubaylarşunlardır:

DoğuMenzilKumandanVekiliKurmayAlbayCevatKırca,MillîSavunmaBakanlığıİstişareKurulu’na;KaraKuvvetleriHarekâtBaşkanlığıTeşkilatveEğitimDaireBaşkanıAlpayCihatAlpman,RiyasetiCumhurMuhafızAlayKumandanlığı’na;5.ZırhlıTugayK.TankKurmayAlb.ŞükrüSönmezsoy,ZırhlıBirliklerOkulKumandanlığı’na;ZırhlıBirliklerOkuluKurmayBaşkanıTankKurmayAlbayTuran

Olcayto,DoğuMenzilKomutanlığıPlanlamaProgramvePrensiplerMüdürlüğü’ne;KaraKuvvetleriPersonelBaşkanı2.MuaviniTop.KurmayAlbayGalipGençer;MillîSavunmaBakanlığıİstişareKurulu’na;L.K.PersonelBaşkanlığıS.MüdürlüğüİstihkâmKurmayYarbaySadriKarakoyunlu,15.Kor.ŞubeMüdürlüğü’ne;8.TümenKurmayBaşkanıİstihkâmKurmayAlbayKemalGüner,İkinciKor.LojistikŞubeMüdürlüğü’ne;KaraKuvvetleriLojistikBaşkanlığıI.ŞubeI.KısımAmiriTop.KurmayBaşkanıFuatYılma,39.TümenPersonelŞubeMüdürlüğü’ne;MillîSavunmaBakanlığıEmirSubayıTop.KurmayYrb.TalatTuran,BatıMenzilKumandanlığıPlanlamaProgram,PersonelŞubeHarekâtİstihbaratKısımAmirliği’ne;JandarmaSubayTatbikatveAssubayHazırlamaOkuluKomutanMuaviniSüvariKurmayAlbaySabahattinKöseyiğitoğlu,OrtaMenzilKomutanlığıPlanlamaPersonelŞubeMüdürlüğü’ne;GenelkurmayPersonelBaşkanlığıBirinciŞubeMüdürüTopçuKurmayYarbaySafiTunçay,SekizinciKor.PersonelŞubeMüdürlüğü’ne.

24Şubat’tayerlerideğiştirilenbusubaylarıbaşkayeniatamalartakipetti.Busıradabazırivayetlerortayaçıkmayabaşlamıştı.Dedikoduhalinialmaktanuzağagidemeyenbuhaberleregöre200Subaylabirliktebazıgenerallermuhakemeedilmeküzeretevkifedilmişlerdi.Diğerbirrivayetegörebusubaylarınidamedilmeleriistenecekti.

22ŞubatHarekâtı’ndansonraSivilHizmetlerdegörevlibulunanaskeridarecilerinyerlerinesivilleratanarakaskeridarecilerordudakigörevlerinedöndüler.

22ŞubatHarekâtındanSonraOrdudaYapılanDeğişiklikler22ŞubatHarekâtı’ndansonraorduiçindekiilkbüyükdeğişiklik11TemmuzÇarşambagünüaçıklanarak22Şubatçılarayakınolduğusanılanbazıgenerallerindeiçindebulunduğu11generalinyerideğiştirildi.

Yerlerideğiştirilengenerallerşunlardır:

1.15.Kor.K.TümgeneralFikretEsenJandarmaGenelKomutanlığı’na.

2.9.Kor.K.TümgeneralKemalettinGökakınCENTOTürkTemsilciliği’ne.

3.7.KolorduK.TümgeneralNazmiKarakoçKaraKuvvetleriKurmayBaşkanlığı’na.

4.CENTOTürkTemsilcisiTümgeneralHaydarSükan5.KolorduKomutanlığı’na.

5.SHAPETeşkilatıEğitimDairesiBaşkan

YardımcısıTümgeneralRaşitPasin9.Kor.Kumandanlığı’na.

6.MilliEmniyetHz.Bşk.TümGeneralNaciAşkun2.KolorduKumandanlığı’na.

7.4.TümenKumandanıTuğgeneralYusufAlpmansuGenelkurmayHarekâtBaşkanlığı’na.

8.GenelkurmayHarekâtBaşkanıTuğgeneralSemihSancarHarpAkademileriKomutanlığı’na.

9.HarpAkademileriKomutanıTuğgeneralFarukGürlerMSBMüsteşarlığı’na.

10.KaraKuvvetleriKurmaybaşkanıTuğgeneralZekiİlter15.KolorduKumandanlığı’na.

11.MSBMüsteşarıTuğgeneralNushetBulca7.KolorduKomutanlığı’na.

BuyerdeğişikliklerindensonraOrduiçindedahabaşkabirdeğişiklikolmayacağısanılıyordu.Fakat24TemmuzÇarşambagünü

38Generalvealbayınyerleri“Terfi”durumlarıgerekçesiiledeğiştirildi.

Butarihtensonradabazısubaylarmünferidenemekliyesevkedilmeyebaşlandı.Yerlerideğiştirilensubaylarşunlardır:

1.Tuğg.FeritErkan(Gn.Kur.PersonelBaşkanlığı’na)

2.Tuğg.RefikKurtekin(TümenKomutanlığı’na)

3.Tuğg.NamiGünel(TümenKomutanlığı’na)

4.Tuğg.BurhanErcan(KaraKuvvetleriHarekâtBaşkanlığı’na)

5.Tuğg.FarukGüventürk(DoğuMenzilKumandanlığı’na)

6.Tuğg.CemalettinEnginsoy(TümenKumandanlığı’na)

7.Tuğg.NiyaziBengisu(KıbrısTürkTemsil

HeyetiG.Bşk.)

8.Tuğg.ReşatBir(OrtaMenzilKomutanlığı’na)

9.Tuğg.ŞevketOzan(TümenKomutanlığı’na)

10.Tuğg.ŞefikErensü(TümenKomutanlığı’na)

11.Tuğg.EşrefAkıncı(TümenKomutanlığı’na)

12.Tuğg.A.RızaTürkcan(TümenKomutanlığı’na)

13.Kur.Alb.M.ZekiErbay(TümenKomutanlığı’na)

14.Kur.Alb.NecatiOgan(TümenKomutanlığı’na)

15.Kur.Alb.SüleymanAşuroğlu(TümenKomutanlığı’na)

16.Kur.Alb.OrhanYiğit(TümenKomutanlığı’na)

17.Kur.Alb.İhsanGürkan(Genelkurmayİstihb.Bşk.BirinciMuavinliğine)

18.Kur.Alb.SuatAktulga(GenelkurmayLojistikBşk.BirinciMuavinliğine)

19.Kur.Alb.TurgutSunalp(GenelkurmayHarekâtDairesiBşk.)

20.Kur.Alb.ÖmerÖzkan(Kgn.Kur.Eğit.D.Başkanlığı’na)

21.Kur.Alb.HamzaÜnalp(Gn.Kur.Bşk.Emrine)

22.Kur.Alb.VedatAkat(Gn.Kur.Pl.ProgramD.Başkanlığı’na)

23.Kur.Alb.İbrahimErsan(Gn.Kur.İstihkamD.Başk.)

24.Kur.Alb.FehmiBaşar(K.K.Personel

Başkanlığı’na)

25.Kur.Alb.NecatiKumruoğlu(K.K.Pd.DairesiBaşkanlığı’na)

26.Kur.Alb.NihatAslantürk(2.OrduKur.Başk.)

27.Kur.Alb.SamihGünay(1.OrduKurmayBaşkanlığıİstanbul)

28.Kur.Alb.BurhanettinHunoğlu(3.OrduKur.Bşk.)

29.Kur.Alb.BekirEcevit(TümenKomutanlığı’na)

30.Kur.Alb.H.DoğanÖzgökmen(KaraHarpAkademisiKumandanlığı’na)

31.Kur.Alb.ZekiTürkmenoğlu(KaraKuvvetleriTopçuK.Muavinliği’ne)

32.Kur.Alb.HikmetAkıncılar(MillîSavunmaAkademisiK.)

33.Kur.Alb.HalimKural(HaritaGenelMüdürlüğü’ne)

34.Kur.Alb.NaciAsutay(GenelkurmayHarpTarihiDairesiBşk.)

35.Kur.Alb.BehçetÖzdemir(ParisShapeKarargâhı’na)

36.Kur.Alb.KemalTarhan(ParisNMRTemsilBaşkanlığı’na)

37.Kur.Alb.RecaiBaturalp(Gn.Kur.Loj.Bşk.Pl.ProgramDairesiBşk.)

38.Kur.Alb.MehmetBora(K.K.ZırhlıBirlikDairesiBaşkanlığı’na)

Birtüfekbilepatlamadanharekâtasonverilmişti.YalnızÜsteğmenOğuzBakırburçkendisinetokatatanyüzbaşısınıbiryanlışanlamaneticesindetabancasıileateşederekbirkurşunlaöldürmüştü.

Kendiharisemelleriiçinbizeşerefsizceleke

sürmektenkaçınmayanBaşbakanİnönü’nünkonuşmasında,aldatılmışolduklarıilerisürülen,butopraklarıngerçekevlatlarıolanHarbiyeliler,mecburisömestrtatilindebulunuyorlardı.BunarağmenHarpOkuluöğrencileriİstanbul,Ankaraveİzmir’deAtatürkanıtlarınabirerçelenkkoyarakİnönü’yecevapverdiler.

Evlatlarımınçelenkleriüzerindeşukelimelervardı:

“HARBİYELİALDANMAZ”

İnönü’nünKarşıYorumuAldığıcevapkarşısındayenidenintikamduygularınıhareketegeçirenİnönü’nünemriilebuçelenklerikoyanöğrencilermahkemeyeverildi.

İnönü’nünmemleketgerçeklerinitahrifederekyaptığıkonuşmaşöyleydi:“Sevgilivatandaşlarım.Esefvericisonolaylarıneticelerivemanalarıilebirdebensizeanlatmakistiyorum.22ŞubatakşamıAnkara’dagençveortarütbelibirsubaykadrosumasummekteptalebesinivebazıbirliklerialdatarakhareketegeçti.Vememleketidaresinielealarakkendifikirlerinegörebirrejimkurmayateşebbüsetti.Bunlardemokratikrejiminmemlekettehuzurtesisetmeyevemilletinkalkınmasınıteminemuktedirolamayacağınıiddiaediyorlardı.27Mayıs’ınmeşruluğunukaybetmişbiridareyekarşıyapıldığınıkabuletmeyentahrikçilerinmevcudiyetini,kendidavranışlarınınmeşruluğunusağlamayayetersayıyorlardı.Ordununmemleketimeşrubiridareye

kavuşturmakiçinyaptığıfedakârlığıkötülemeyeçalışanlarıdemokratikrejimaleyhindetehditolarakgösteriyorlardı.Ruhisebeplerbunlardır:

Anlaşılıyorki27MayısAskeriihtilâlininkolaylıklamuvaffakolmasıcüreteteşvikedicibirmisalolmuştur.Düşünmemişlerdirki27Mayısİhtilâlibütünmilletinvicdanındakemalegelmişbirkurtuluşarzusununneticesiolduğuiçinhemenhalktarafındanbenimsenmişti.22Şubat’tateşebbüsedilenhareketise,uğradığıtecavüzlerekarşıordudakiinfialdeümitbesleyen,kumandaettiğikıtalarıaldatan,ordununbaşındakibüyükkumandanlarıkendileriileberabergöstererekmekteptalebelerinikandıranvebirihtilâlhükûmetininbaşınageçmekisteyenlerinhareketiolmuştur.Kanundışızararlıteşebbüsegirişen,memleketindertlerinivebunlarınhalçarelerinikendilerininbildiklerine,aldattıklarıgençlerivearkadaşlarınıinandırmayaçalışmışlardır.Şahsiarzularınıperdelemeyeyeltenmişlerdir.

Unutturmakistemişlerdirki;memleketindertlerinivebunlarınçarelerinibizuzun

zamandanberigöstermekteveanlatmaktayız.Geçmişidarelerleihtilafımız,söylediklerimizinanlaşılmasındanvebununyanındaisabetsizvezararlışahsitutumlarınıdevamettirmelerindenilerigelmiştir.YeniBüyükMilletMeclisiçokgüçşartlaraltındatoplandığıhaldesiyasîpartileriyiniyetlepekâlâbirarayagelebildiler,iktidarıvemürakabeyimedeniusullevücudagetirmeyemuvaffakoldular.DemekkiengüçşartlariçindeMeclisgöreviniyapabiliyorveMeclisiçindetürlüfikircereyanlarınihayetidarecilerinmesuliyetduygularıiledoğrubiristikametalabiliyordu.Bununlaherşeyinmükemmelolduğunusöylemekistemiyorum.UnutmamaklazımkibuhalMeclisiçindebiralışmadevriidi.Bunamukabil,dışarıdavukuubulantartışmalarınçığırındançıkmışgörüldüğüdoğrudur.Amabununkarşısındamilletçemeclisolaraktepkilervekarşıkoymalareksikolmamıştır.Sergüzeştçilerbirnoktayıhiçbirzamankavrayamamışlardır.Memleketinmeseleleridışarıdangörüldüğükadarbasitdeğildir.Bunlarıniçeridenvedışarıdanmilletçetesirinemaruzolduğumuzunsurlarıvardır.

Bunlarıderinliğinebiliptakdiredecekmevkidebulunuyoruz.27Mayısİhtilâli’ndensonramemleketmeseleleriileaçıktanaçığakarşıkarşıyagelininceyenidertlerkeşfedildiğisanılmıştır.Aslındamemleketindertlerimeşruiyetinikaybetmişiktidarınsuniperdesikalktıktansonraherkesingözüönüneçıkmıştır.Bunlarıntedbirleriakşamdansabahagürültüilevehamiyetyaygarasıilehalloluverecekkadarbasitdeğildir.Muntazambirdevletinmeşruvekanunîdüzenivekurallarıişlemeksayesindememleketindertlerigörülebilir,çözülebilir.Memleketmeselelerinihalledebilmekiçinmesuliyetmevkileriniçalıştırmaktavetedbiralmaktaserbestbırakmakiyiniyetlivatandaşınilkvazifesidir.

Hülasamemleketmeselelerinibiliyoruz.Bunlarımemleketimizebildirerekzamanıgelincetedbiralmakcesaretindeyiz.Şahsiemellerinmahsulüolankanundışıhareketlerinmeşruveinandırıcıhiçbirdeğeriolmamıştırveolmayacaktır.

AnayasaBüyükMilletMeclisi’ningüvenoyuverdiğiHükûmet’esadıkkalanordudakibüyük

kumandanlarınveobiravucundışındakisubayçoğunluğununkatiredvaziyetialmalarıkarşısında22Şubatteşebbüsütambirmuvaffakiyetsizliğeuğramıştır.Taliheseriolarakevlatkanıakmasınamahalkalmamıştır.VeanarşitehdidikarşısındakalanTürkDevletieskisindenkuvvetliveitibarlıolarakmeydanaçıkmıştır.Vatandaşlarımıbirnoktadakatikararlıvesamimiolarakteminederim,vukuubulanesefvericiolaybitmiştir.Buyüzdenorduvesivilidaredeendişeverecekbirvaziyetkalmamıştır.Hiçbiryersizvelüzumsuztelaşidaremizdeyoktur.Vekimseninemniyetişüphevetakipaltındaolmayacaktır.Geçenesefvericiolaydancemiyetimiziçinistifadeteminetmeklazımdır.Genişvetedbirlereihtiyacıolanmemleketmeselelerimizvardır.Vatandaşınserbestreyiileişbaşınagelmeusulünün,yanidemokrasininbütünfeyizleriniteminedecekbiriktidargöstermekmilletçehepimizingörevidir.Tecrübelerdenvederslerdensonraselametyoluolarakhalkınkendikendiniidareetmesivemesuliyetduygusuileseçimyapmasısistemindemutlakamuvaffakolacağımızagüvenimbirkat

dahakuvvetlenmiştir.SergüzeştarayanlarıbaşarısağlamaktanalıkoyanveileridealıkoyacakolanbaşlıcakuvvetbüyükTürkMilleti’ninanlayışıveiradesidir.Buiradeyekarşıgelerekşahsitahakkümsistemikurmakherzamanordumuzunmukavemetiilekarşılaşacaktır.

Şimdidüşündüklerimşunlardır:

Geçenolayınyararlıdiğertarafıdabiribretmisalivermesiolmuştur.TürkMilleti’ninsağlambünyesibütüntahriklerinüstündekendinigöstermiştir.TürkMilleti’niniradesi27Mayıs’tanasılmeşruiyetinikaybetmişbiriadedenkurtulmayıteminetmişse,yinebuçetinirade1962Şubat’ındaTürkmilleti’ninyenibirgayrımeşruidarealtınagirmesinemüsaadeetmemiştir.Busuretlekendimiziemniyettehissedipçalışmamızvemilletçedertlerimizlekalphuzuruiçindeuğraşmamızdevrigelmiştir.Bizimgerçekemniyetimiz,devamlıhuzurumuzbunubaşarmamızabağlıdır.Birkaçgünsonramilletyenibütçeninçıkmasıylakaygıdanuzakolarakgenişbirçalışmasahasıbulacaktır.Önümüzdekiyılınverimlivebaşarılıbirgelişme

başlangıcıolmasıiçinümitlerimizkuvvetlidir.Elelebüyük,küçük,resmî,hususîfertveteşekküllerolarakumumîbirgüveniçindeçalışmadevrinegireceğiz.

Sevgilivatandaşlarım;şimdisizedemokratikrejimimizinfeyizlibirgelişmesinihabervereceğim.PartilerüstümemleketmeselelerindevebüyükMeclis’tebulunanbütünsiyasîpartilerinbaşlarıveidarecileritoplanıpkararlaravardık.Memleketimizdebugeçmiştemisaliolmayanbiryenidurumdur.İleridedeiktidarvemuhalefetkendigörevlerinimedeniölçüdeyaparkenbütünpartileriçinmüşterekolanmemleketdavalarındaherayrılığıbirtarafabırakıpTürkiye’ninbüyükmeselelerineçarebulmakgayretindesamimiolarakbirleşecektir.Buhalvatandaşlarımızınsiyasîhayataveonunfaydalıbirsuretteişlemesinegüveniniartıracakesaslıbirilerlemedir.Bugünbütünsiyasîpartiler,mesuliyetmevkiindebulunanhükûmetinverimliverahatbirsuretteçalışmasınınmemleketinbirnumaralımeselesiolduğundamütabakatavarmışlarvekendi

mürakabelerialtındabuimkânısağlamakiçinellerindengeleniyapmakkararınavarmışlardır.

Hepimiziçinbaşarılarilkzamanlarıngüçlükleriniyenmeklebaşlayacakvedevamlıbirgelişmeyeyüzlerimizçevrilecektir.

Sevgilivatandaşlarımsizlereselamlar,sevgilervesaygılarsunarım.”

İsmetİnönü

22Şubat’akadarherfırsattaorduyahakaretetmektenkaçınmayan,hakaretsırasındakaçacakyerarayanpolitikacılarveoyavcılığıiçin27Mayıs’ahücumetmeyisanathalinegetirenpartiliderleridederhalbirtoplantıyaparakşimdiyekadarsöyledikleriniinkârediphiçutanmadanbudefada27Mayıs’abağlıolduklarınıbirbeyannameileaçıkladılar.Müşterekbildirideşuhususlarayerveriliyordu.

PartiLiderlerininMüşterekBeyannamesi“SonolaylarınışığıaltındamemlekethuzurunubozantahriklerüzerindedurmakvebunlarıönleyecektedbirleritespitetmeküzereBaşbakan’ındavetiiletoplananSiyasîPartilervehükûmettemsilcilerişuhusustafikirbirliğinevarmışladır:

1.Meşrunizamakarşıgirişilensonteşebbüs,demokratikrejiminkoruyucusukuvvetlerinvemüesseselerinmüşterekanlayışvegayretleriileönlenmiştir.BuneticeTürkMilleti’nindemokratikrejimebağlıvelayıkolduğununiftiharadeğeryenibirdeliliolmuştur.

2.KahramanOrdumuzungerçekleştirdiği27Mayısİhtilâli’ninmeşruiyetialeyhinegirişilenaçıkvekapalıhertürlütahrikvetecavüzlerin,Anayasanizamınıbertarafetmeyematufhareketvedavranışlarınkesinolarakönlenmesi.

3.Bumaksatlapartilerüstübiranlayışiçinde

gerekliesaslarıhazırlamaküzerehükûmetvepartilertemsilcilerindenmürekkepbirkomisyonteşkiledilmiştir.

4.MutabıkkalınacakesaslardankanunlaşmasıgerekenlerpartilerinyetkiliorganlarıtarafındankabuledildiktensonraTBMM’yesunulacaktır.

ButeklifinmüzakereveintacındanönceBüyükMeclis’intatilegirmesihususupartiliderleritarafındangruplarınateklifedilecektir.”

Torumtay’caYapılanTevkifatveEmekliyeSevkler22Şubat1962gecesiharekâtıdurdurmuş,sabahleyinsilahlıkuvvetlerinalmışolduğutedbirgereğinceserbestbırakılmış,evimegitmiştim.SaraçoğluMahallesi1.Cadde6/1.dairedeoturuyordum.BenimoturduğumapartmandaOrg.C.Sunay(GKB),Org.MuhittinÖnür(KKK),Tğg.AbdurrahmanDoruk(J.GenelK.)oturuyordu.

İlkdefaevegazetecilerdoldu.Meraklısuallerineçokazcevapverdim.Beşgün,beşgecedirhiçuyumamıştım.Geceistirahateçekildim,uyuyordum...Saat23’tedaireminkapısıhemvurulduhemdebağrışmalarvardı.Eşimyataktanfırlayıpkapıyıaçtı.Derhalgörülenmanzaraşuydu...BeştaneKurmaySb.(Yb.rütbesinde)karımıngöğsüne5adetTomsondayamışlar,beniistiyorlardı.Hemenpijamailekapıyagittim,silahlarıbanatevcihettiler.ApartmanıniçiTomsonlusubaylarladoluidi.

Bunanedenlüzumvardıanlayamadım.BenitevkifetmeyegelenlerarasındaKur.Yb.NecipTorumtaydavardı.Akademiyiberaberokumuştuk.Yassıadairtibatbürosundaçalışmıştı.Bizimlebirlikteyeminlisubaylararasındaidi.Banakarşıogeceyekadarçokhürmetkâridi.Fakatneolmuştu,canavarkesilmişti,hiçbiristeğimiyerinegetirmekistemiyor,dışardakaryağdığıhaldebenipijamailesürükleyipkapıdabekleyenjipebindirmekiçinuğraşıyordu.

Kendisineaynenşucevabıverdim.“BenhenüzTürkOrdusu’nunbiralbayıyım,giyinmedenhiçbiryeregitmem.Hembugibimuamelelerenegerekvardı,telefondahietseydinizistediğinizyeregelirdim”dedim.Hertürlüısrarlararağmenkapıönündezorlaelbisemigiydim.Evdeeşim,kızım,birdekarımınyengesivardı.

Giderkentıraştakımımı,pijamalarımıalmakistedim.NecipToruntaybana:“Bunlaralüzumkalmayacak”demeklevahşihislerinigösterdi.Herhaldebizimsabahakarşıkurşuna

dizileceğimizidüşünüyordu.

Dışarıçıkıncanegöreyim,evinetrafındaTomsontabancalı50’yeyakınsubayvardı.VasıtayabinipGenelkurmay’ageldik.Oradakimanzaraşuydu:SankibirRusalbayıgetiriliyormuşgibikoridorlardaikisıralıTomsonluKurmaySubaylarvardı.Hepsidebüyükbirsevinçlebanabakıyorlardı.

Bukurmaysubaylarınçoğubirgünönce“Biremrinvarmıalbayım?”diyenlerdi.Amaşimdidevirbirgecededeğişmişti.SonrabuçıkarcılarınsıraileataşeolarakAvrupa,AmerikaveTahran’agittiklerinigördüm.Hepsideyepyeniotomobillerledönüyorlardı.Çünkü22Şubat’tahemendoksanderecedönüşyapıpdüşmanımızkesilmekleefendilerineolansadakatleriniortayakoymuşlardır.Biraşağılıkduygusubutipsubaylardamevcuttur,bunuüzülerekyazıyorum,amarealitebudur.

GenelkurmayKarargâhındabendenbaşkaKur.Alb.EminArat,Kur.Alb.DündarSeyhan,Kur.Alb.TurgutAlpagutdagetirilmişti.Geceyarısı

saat02.30’dabirodadançıkartılıpkoridora10’aradımmesafeiledizildik.HerikiyanımızdakiTomsonlusubaylartarafındanaşağıyaindirilerekbirodayahapsedildik.YattığımızkaryolanınbaşucundadahavacısubaylarTomsonilenöbettutuyordu.Dörtgünbuşartlaraltındahapisyattık,bizleriemekliyesevkettilerveserbestbıraktılar.

Olaylar,verilensözlereuygunbirgelişmegöstermedi.BenimlebirlikolduklarıgerekçesiileOrdununbirçokkıymetlişerefvehaysiyetsahibipersoneliogüncanlarınıbağışladığımızkişilertarafındanemekliyesevkedilmeyebaşlandı.Harekâttanhemensonraemekliyesevkedilenarkadaşlarımşunlardı:

AlbayEminArat,

AlbaySelçukAtakan,

KurmayYarbayDanişÇağlar,

KurmayAlbayMuammerŞahin,

SüvariBinbaşıFethiGürcan,

KurmayYarbayFahrettinErmutlu,

AlbayİhsanErkan,

AlbayNecatiÜnsalan,

AlbayTurgutAlpagut,

KurmayYarbayMustafaOk,

KurmayAlbayİhsanSürek,

KurmayAlbayAsımMutludoğan,

KurmayAlbayOrhanAlpakın,

KurmayAlbayDündarSeyhan,

KurmayAlbayŞükrüİlkin,

KurmayBinbaşıBahtiyarYalta,

KurmayBinbaşıKadriÇitak,

YarbayNecdetEfe,

BinbaşıOsmanÜçok,

YüzbaşıŞükrüİnanç.

İlköncebuarkadaşlaremekliyesevkedildiler,bunlarınarkasındanaskerliğinicaplarınıyaparakemirlerimiziyerinegetirengençsubaylarınhiçbirgerekçegösterilmedenemekliyesevkedilmesinebaşlandı.

MilliSavunmaBakanlığı2Marttarihindedebiraçıklamayaparakemekliyesevkedilenleriaçıkladı.Bulisteyi19Mart’taemekliyesevkedilendiğerarkadaşlartakipetti.Böylece69subayvedörtastsubayemekliyesevkedildik.Halbukibizimleberaberolduklarıhaldesondakikadakarardeğiştirenbirçokyelkencialbayvegeneralolduklarıyerlerdekalmışlardı.Hepsidetoplantılaraiştiraketmişler,protokollereimzakoymuşlar,şerefsözlerivermişlerdi.İnsanlarınbukadarküçülüp,bukadarşerefsizcehareketleregideceklerinidoğrusuhiçtahminetmemiştim.İlkdefaevimedöndüğümzaman

kapıdangirinceailemesöylediğimsözlerşöyleydi:

“Şadanilkönceşereflielbisemiçıkarayım.Buişbitmedi,birgüngelecekmuvaffakolacağım,üzülme,istesemenkısazamandabilehalledebilirim.”Kendimdenhayattabukadaremindim,hiçbirşeydenyılmazdım.Helehaksızlığauğradıkçamücadelehırsımdahadaçokartardı.Geneevigazetecilersardı,merakiçindebeyanatistiyorlardı.Yeterikadarihtiyatlıolarakcevapveriyordum,amabenimlebirlikteemekliyesevkedilmişyakınarkadaşlarımçokçekingenidiler,benidevamlısurettebeyanatvermemekiçinzorluyorlardı.OsıralarbizleriçinAFKanunuçıkarılmasıdüşünülüyordu.Herkesonubekliyordu.AmaAFKanunuçıktıktansonra2-3aygeçmesinerağmenbazıarkadaşlardakıpırdanmayoktu.69Subayve4Astsubayemekliolmuştuk,birçoklarıhemenuzaklaştılar.Birkısmıneolurneolmazendişesiilearkadaşlığıkesmediler.Birkısmıda20Mayıs963kadarbenimleçalıştılar.

VefaDuygusuveÇevrem22ŞubatöncesiHarpOkuluKumandanıolduğumiçiniyibirmevkiimvardı.Okuldaveyaevimdeherkademedenbilhassayüksekrütbelisubayvegenerallerinziyaretlerindenaslivazifemebakamazhalegelmiştim.Ama23Şubatsabahındansonraarayanlarazalmışbıçakgibikesilmişti.İnsanlarneçabukdeğişiyor.

İnsanlarıikbaldevrindeiyigünlerdehakikiveçheleriileanlamayaimkânyoktur.Ancakkötüdurumadüştüğümüzzamanhakikidostlarbellioluyor.

BengenelkurmaydahapisteyatarkeneskikumandanımEm.Kum.Alb.FarukAteşdağlıLübnan’danuçaklagelmişevimeuğramış.Parabırakmış.Benigenelkurmaydagörmekiçinkapıda12saatbekletmişlergöremedengitmiş.Butipinsanlarzatenhayattaenderçıkar.

[...]

Sırasıilekapımızıçalandostlarım:

Eşiminikiyengesi,Pakobalar,Prof.PerihanÇambel,arkadaşımHayriEkinci,İsmailErgüder,RaufGökçe,YüksekmühendisNaimOkyay,KadriKaplan,Dr.ParuğErdilek,Dr.AlaettinErgönenç,ZiyaAydemir,ZekiKıran,ÜstteğmenMikailveannesi,MuammerÖzdağ,FuatAzgın,HaldunDoran,NihatOğuzer(Şadan’ınağabeysi),KudretBosuter.Yavaşyavaştehlikelerzailolduktansonrabizieskidostlardaaramayalütfenbaşladılar.22Şubatemeklileridahi(büyükrütbeliler)çekinerekgeliyorlardı.

Çünküartıksıfırolmuştum,yükselmemeimkânolmadığıkanaatindeidiler.Amazamanilerleyinceişlerdeğişti,herdevirdeolduğugibi.

OturduğumevdenderhalüçgüniçindeçıkmamiçinKKK’ndanyazıgeldi.Hemenverilenmühletdolmadançıktım.Çünküevdediğerkatlardaoturanbüyüklerhuzursuzlukiçindeidiler.Evimakinelitabancalı4inzibaterivepolislerbekliyorlardı.

Birdebenimoevdeoturmamşubakımdanbüyüklerehuzursuzlukyaratıyordu.EvMüdafaaCaddesi’nintambaşındaydı.HarpOkulutalebelerihercumartesiizinliçıkıncaokuldanitibarenbozulmadanBl.Bl.muntazamangelip,benimevinönündengeçerkenselamlıyorlardı.Bugörülmemişsevgitezahürünedayanamıyorlardı.İzindönüşleridetoplubirhaldeveyaüçbeşkişiolarakgeçenHarbiyelilerhepbenipenceredegörürlerseselamlıyorlardı.Buçocuklarıgözetleyeninzibatsubaylarıyakalayıpcezavermekiçinmerkezegötürmelerinerağmenbuhaldevamediyordu.Hattagençsubaylardantanıyan,tanımayanaynıhareketievekarşıyapıyorlardı.

Bunlarıtesadüfengazetecilergörmüşlerdi.TabiîbuvaziyetkarşısındabenimoevdeoturmamC.Sunay’ahuzursuzlukverirdi.Halbukibendenevveloapartmandaoturanorg.MuzafferAlankuşemekliolduktansonra(evyaptırıyormuş,evibitinceyekadar)tamsekizaylojmandaoturdu.İşteTürkiye’dekanun,talimatlarınşahıslaragöretatbikedilişi.

YeniOluşumveHazırlığıBenyılmadanmücadelemedevametmeyekararlıidim.BirgünyakınarkadaşımDündarSeyhan’agittim.Neyapmakiçinçalışacağımısordum:Bana,“Ben14’lerin15’incisisayılırım.Zatenartıkonlariçinbütüngayretisarfederekzeminihazırlayalım,onlarbüyükbirkuvvettir,yurdadönüncebirpartikuracaklar,buyoldamücadeleyedevamederiz”dedi.Bendekendisinebufikrinikabuletmediğimibildirdim.Çünküdedim:

a.BizlerTürkiye’deihtilâlciolaraktanınıyoruz.İhtilâlcilerinsiyasîhayattahelebirpartiiçindeşanslarıyoktur.

b.Partiparailekurulur,partitaraftarister,CHP’denkimsebuyenipartiyeiltifatetmez,diğerpartilermalumherpartimemlekettetoplayacağıtaraftartoplamışvaziyette,yenibirpartitutunamaz.

Hembenpartilibirsiyasetçiolamamdedim.

c.Ancakşubelkiolabilir,bazıhaklarımızıkurtarabilmek,fikirlerimiziyayabilmek,şahıslarımızıtanıtabilmekiçin147’lilergibibirdernekkurabilirsekiyiolurdedimvebuhususugidipavukatımızdanSaffetOlgaçilehukukîvechelerinigörüşelimdedim.

Gittik,görüştük,derneklerinkuruluşşekillerini,usulleriniöğrendik,fakatböylebirresmiteşekkülehernedensegidemedik.

Günlerilerliyordu.22Şubatemeklililerindenbirçoktekliflergeliyordu.BudadahaziyadeDündar-Necati-KadriKaplanüçlüsündengeliyordu.Kendimizebirvecheverelim,birbaşseçelim,birheyetseçelim,dağınıkçalışmayalımçünküaramızdayavaşyavaşrekabetbaşlamıştı.Benikendibaşınahareketedenbirinsanolarakkıymetlendiriyorlardı.Herhangibirgazetecibenimlebirgörüşmeyaparkısadaolsabirbeyanatbenimadımlaçıkarsabazıarkadaşlarsinirleniyorlardı.Benbuişinfarkındaidim.

BirgünbirsevkidareKh.seçelimdiyebirteklifgeldi,maksatlarınıbilmemekleberaberkabul

ettim.Çünküozamanakadarkulisfaaliyetleriileistediklerisonucutahakkukettireceklerineinanmışlardı.

Ben69emeklisubayındaiştirakiilebirseçiminyapılmasınıteklifettim,kabuledildi.Fakatseçim30-35kadarsubaylayapıldı.Tasnifteençokreyibenalmıştımveşuarkadaşlarseçilmişlerdi.Ben,Kur.Alb.EminArat,Kur.Alb.DündarSeyhan,Kur.Alb.NecatiÜnsalan,Kur.Alb.TurgutAlpagut,Kur.Alb.AsımMutludoğan,Kur.Bnb.BahtiyarYalta,Kur.Yb.MustafaOk,Sv.Bnb.FethiGürcan,Kur.Bnb.KadriÇıtak.

Bununüzerinebuheyetiçindenvazifetaksimiyapalım,diyeteklifedildi.Başkanseçelim,idarekuruluseçelim,diyeısraredildi.Benvaziyetinoynanmakistenenoyununfarkındadeğildimdiyemem,fakatşahsımıilgilendirenmeselelerdeçekingendim.Yalnızşukadarınısöyledim:“Liderseçimleolmaz,hadiselerçıkarır,eğerseçimleyapılmakisteniyorsareye69kişideiştiraketsin”dedim.ButeklifDündarveNecati’ninişinegelmedi.Neticedebuseçilenheyet

tarafındangizlioylaseçimegeçildi.

EminAratBaşkan,DündarSeyhanGenelSekreter,NecatiÜnsalanüye,benüye,AsımMutludoğanmuhasipseçildi.

Tabiîtertipçilerplanlarındamuvaffakolmuşlardı.Maksatbeniliderliktenekarteetmekidi,buseçimleolmuştu.ÇünküHeyetiUmumiyeseçimindeençokreyalmamarağmen,buradaikireyzoralabilmiştim.

HemenDündarSeyhan,derhalkalemesarılıpbirbeyanathazırlayarakbasınaverelimdiyeısrarediyordu.Emrivakiilebuişihallettiklerineçokmemnunidiler.Benaceleedilmemesinisöyledim,çünkügençlertarafındanbuneticeninkabuledilmeyeceğinibiliyordum.Soğukbirhavaiçindedağıldık.

Evegeldim,oynananoyundan,arkadaşlarımınsamimiyetsizliğindenüzgünderhalikisatıryazıileseçilmişolanBşk.EminArat’amüracaatettimertesigün.Böylebirkadroiçindevazifealamıyacağımı,serbestkalıpköşeme

çekileceğimibildirdim.EminAratdilekçemikabuletmedi.Senonubanavermemişol,bumeselezatensunidir,halledilir,üzülme”dedi.Bendeneticeyibekledim.Tabiîseçimneticesiarkadaşlararasınayayılınca,infialuyanmışkimsebudurumukabuletmiyordu.Benimiştiraketmediğimtoplantılardahakikatensevenarkadaşlarım,müdafaaederekbuoynananoyunubozdular.Benimliderliğimesasoldu.AmabunaençoküzülendeNecatiÜnsalanveDündarSeyhanoldu.Çünküesasliderdiyebelbağladıkları14’lerdenOrhanKabibay’akarşıtamhizmetleriniyapamamışlardı.Türkiye’edönünceonunliderlikdurumutehlikeyegiriyordu.KadriKaplan-DündarSeyhan-NecatiÜnsalantiryosudaima14’lerdenOrhanKabibayiçinçalışıyorlardı.Benonlaragöreçokkatıgeliyordum.Çünküherdediklerineeyvallahdiyecekbirtiptedeğildim.Elaltındantürlütürlüyıkıcıpropagandalaryaparlardı,farkındaolmadığımızannederlerdi,amahepsinibiliyorfakatyüzlemiyordum.Herşeyintamamenaçığaçıkmasınıbekliyordum.Tabiîbututumlarıilekendişahsiyetleriniyiyorlardı,amafarkında

değildi.

Çalışmalarımızdevamediyordu.Bizleranafikridoktrinimiziortayakoymakiçinçalışıyorduk.

BirgünbumaksatiçinEm.Dz.Alb.NazımOrhan’ınevindetoplandık,buhususmünakaşaediliyordu.DündarSeyhandaima14’lerinfikriyatıolduğunuiddiadiyordu.Nihayetsorduknedirbudedik.Cebindenbirkâğıtçıkarıpokudu.Hiçbirşeyanlamadık.Hissiyazılmışbirşeydi.Hatırımdakalanlarşudur.“14’lerbirdir,bütündür,fikirdir,Atatürkçüdür,bayraktır,parçalanamazlar,herşeydir”gibiDoktrinanlayışındançokuzakkelimelerihavikalemealınmış4-5satırdanibaretbiryazıidi.İnkısarihayaleuğradık.Daimahazırlıklarıolduğundanbahsederlerdi.Şimdiyekadardafikirsahasındatebellüretmişbirşeylerinigöremedik.Daimasütünkaymağıgibiüsttekalmaksevdasındaidiler.Yurttanayrıldıktansonradeğirmenlerinaltındançoksulargeçmişti,amakendileridahilbunlarabelbağlayanlardaişinfarkındadeğillerdi.Büyüklükkompleksiiçindeeriyipgittiklerinigöremeyecekkadarhırslıidiler.Ne

yazıkkiDündar-Necati-Kaplantriosudabizioistikametesürüklemekçabasındaidiler.

BizlerEminArat,BahtiyarYaltabaştaolmaküzeredoktrinolarakkabulettiğimiz“Kemalizm”idilevekalemegetirmeyeçalışıyorduk.Bundadamuvaffakolmuş,ortayaselabetlibirfikirortayaçıkmışvebizlereinananlaradakabulettirmiştik.BuçalışmalardaenbüyükrolEminArat–BahtiyarYalta’yaaittir.

EminArat’laBahtiyarYalta’nınhazırladığıKemalizmDoktrinişöyleydi:

KEMALİZM:Ferdivetoplumudüşünmeveyaşamaseviyesine,kendibünyesineuygunolarakiçindebulunduğuvegeleceğinşartlarınagöre,müstakar,demokratik,devrimcivecumhuriyetçibirdevletnizamıiçindeyükseltmekvekorumak.

1.Kemalizminözetifadesi,

2.Kemalizmesaslarınınaçıklanması,

3.Kemalizmgerekçesi.

TürkiyeİçinKemalizminÖzetİfadesi:

TürkDevleti’ninTemelYasasıveSiyasîİnancıTÜRKMilletinibugününvegeleceğinmedenimilletleriseviyesineçıkarmak,devletkudretini,ülkedehuzuremniyeti,halkınrefahvesaadetiniarttırmakmaksadıile:

TÜRKİYEMilliyetçiliği’nişuurlandırmak,laikdevletanlayışınımillibirliğevemedenigelişmeyeuyartarzdadinesaygılıolarakuygulamak.

Hayatauymayanhayalci,katıvestatikdüşüncedenziyadegerçekdevrimcibiranlayışasahipolmak.

Ferdinvetoplumunhaketmeesasınagörevarlıkvegeçimkaynaklarınıdüzenlemek.

Serbestteşebbüsletoplummenfaatlerinibağdaştırarakhalkınyapacağınıhalkave

devletinyapacağınıdevleteyaptırmaksuretiileistikrarlı,muvazeneli,aktifvegelişenbiristikamettedemokratikbirCUMHURİYETidaresiile,barış,huzurveemniyetiçindeyaşamaktır.

AnaFikir:KEMALİZMdavranışkuralınıntemelfikirleri:

1.Maksat:

a.TÜRKMilleti’nibugününvegeleceğinmedenimilletleriseviyesineçıkarmak.

b.Halkınrefahvesaadetiniarttırmak,varlıkvegeçimkaynağınıdüzenlemek.

c.Cumhuriyetçi,demokratikdevletkudretiniarttırmak.Devletmekanizmasınısüratliveverimlibirşekildeişletmek,huzurveemniyeti,millibirliğisağlamak,millimenfaatlerihassasiyetlekoruyanvesağlayanbarışçıveaktifbirdışpolitikagütmektir.

2.SosyalGörüş:

a.Laikdevletanlayışınabağlıvebünyeyeuygunolarak,dininancıilemedenihayatıbirbiriyleçatışmayacakşekildeayrımüesseseler

halindetutmakveteşkilatlamak.

b.Medenigelişmeyisüratlendirmek,milibirliğivedinanlayışınısağlamakiçindinivepozitifeğitimveöğretim.Devletgözetimialtındaolmaküzeregençlerikabiliyetlerineveihtiyacauygunolarakyetiştirmek.

c.Türkvatandaşınıdoğuştanölümünekadaröğretimveeğitim,hastalık,kazaveihtiyarlıkhallerindekorumak,mesleğevemeskenesahipkılmak.

d.Düşüncede,harekette,metotta,teşkilatvecihazlamada,hayaldenuzakkativestatikdüşüncedendevrimcibiranlayışahersahadailerlemekveengellerikaldırmakiçinyenilikleritakipetmekvesarsıntısızolarakkolaylıklabünyeyealmak.

e.Ailemüessesesi,devletinözeldikkatvehimayesialtındabulunacaktır.

3.EkonomikGörüş:

a.Kalkınmayısağlamakiçinferdi,toplumunhaketmeesasınauygunolarakyukarıseviyeyeçıkarmaküzere,varlıkvegeçimkaynaklarınıdevletingözetimialtındadüzenlemekvemilliservetdağılışınıadilanebirsuretteyapmak.

b.Serbestteşebbüsüteşviketmeksuretiyletoplummenfaatlerinizedelemedeninsanemeğini,zamanveparaisrafınıönleyerekmilliservetiarttırmak.

c.Halkınyapacağınıhalka,devletinyapacağınıdevleteyaptırmak.

d.Mülkedinme,mirashaklarıveverasetmüessesesikorunacaktır.

4.PolitikGörüş:

a.Mülkitaksimat,coğrafya,ekonomi,sosyalyapıbakımındanyenibaştanelealmakvedüzenlemek.

b.Devletmekanizmasınızamanveinsangücükayıplarınıönleyen,işlerinmuntazamakımını

sağlayansüratlendiren,imkân,sorunveyetkidengesini,ehliyetedayananbirşekildetanzimetmek.

c.Halkınidareyeiştirakinivealakasını,tabiîhaklarınıeşitlikiçindekullanması,düşünmeveiradesiniserbestçegöstermesi,istikrarhuzurveemniyetinsağlanmasıdemokratikbircumhuriyetnizamıiçindeolacaktır.

d.Manenvemaddetenyükselmiş,konuş,kuruluş,eğitimveöğretimvasıtası,silah,sevkveidareitibarıiledinamikvurucuvegüvenlibirSilahlıKuvvetesahipolmak.

e.Karşılıklısaygıyaveeşitliğedayanan,meselelerinbarışveuzlaşmayollarıilehalline,komşudevletlerleiyimünasebetlere,İslamÂlemiveBalkanDevletleriiletarihvekültürbağlarınauyanbatıiledayanışmayaönemveren,siyasîsınırlarımızdışındakalanTÜRK’lerinhaklarını,millihüviyetleriniinsanhakvehürriyetlerimuvacehesindedevletlerhukuku,uluslararasıanlaşmaveusullereuygunolarakdikkatlekorumak,devamüzeretakipetmek.

f.Uluslararasıekonomik,sosyal,siyasîvekültürelmünasebetlerdemilimenfaatveşerefesasınauyanmillibirpolitikagütmektir.

SilahlıKuvvetlerdeTeşkilatlanma22Şubat1962hadiselerininüzerindenzamangeçtikçe22Şubat’ıniçyüzüyavaşyavaşyapılanhaksızlıklaranlaşılıyordu.GüngeçtikçeSilahlıKuvvetmensuplarınınziyaretleriçoğalmıştı.YapılanısrarlıtekliflerkarşısındabenveSv.Bnb.FethiGürcanzateneskidensilahlıkuvvetleriçindekurulubulunanteşkilatımızıyenidendahagüvenilirtarzda,küçükrütbelerdenbaşlamaküzereyukarıdoğrureorganizeediyorduk.ButeşkilatTürkOrdusunda(Kara,Hv.Dz.,J.)olmaküzeredörtkuvvetiçindegençunsurlardaçığgibigelişiyordu.Kısazamandaçokiyineticeleralmıştık.Hele(Kemalizm)doktriniyazılıpdağıtıldıktansonrabugelişmeikikatdahaartmıştı.Çünkübundanevvelordudayapılançalışmalardaböyleesaslıbirdoktrinfikrikalemealınmışdeğildi.Ordudakibazı14’lüsubaylarTürkeşvetaraftarlarınıMilliyetçiolaraktanıyarakbilirbilmezçeşitlifikirlerle14’lerbir

fikrimukaddesatçı,icabındanurcufikirleriyayıyorlardı.

NasyonalSosyalizmfikirlerirevaçtaidi.Faşistfikirleribenimseyenlererastlıyorduk.Gençlerdoktrinlerinkarşılığınelerolduğunudahibilmiyorlardı.Askeriidarediyebirşeytutturmuşgidiyorlardı.Ordudakibuakımı,(Kemalizm)doktrininiyaymakla%90önledik.

14’lerleİlkYapılanTemaslar,OnlarHakkındakiGörüşlerim14’lerin13Kasım960harekâtıilenasılyurtdışınauzaklaştırıldıklarınıbilirim.14şahısdakendinehasfikirveyaşayıştarzlarıvardır.Bunlarbirfikirtopluluğudeğildir.RastgelebirdolmuşadoldurularakogünküşartlariçindeMBK’sındazararlıgörüldüklerindenihraçedilmişlerdir.

Şimdiyekadartebellüetmişesaslıbirfikirvedoktrinleriyoktur.Zateniçlerindefikirsahasındakendisiniyetiştirmişbirkaçkişivardır.

Bunlaryurdadöndüğüzamanmünasebetlerimizneolacağınıtespitetmiştik:

1.14’lerikülolaraktanırız.

2.Herhangibirkadrobirleşmesiolursa

a)İlköncedoktrinüzerindeanlaşmamızşarttır.

b)Kadroiçindebazıtekliflerimizolabilir.

3.14’lerinhepsiyurdadönmeden,hepsininfikirlerinitamolaraköğrenmedentektaraflıbirangajmanagidemeyiz.

İlkdefayurda14’lerdenOrhanKabibayileRıfatBaykaldöndüler.22Şubatçılariçindeondörtçügeçinenarkadaşlarbunlarabüyükkıymetverdiklerinden,bazılarıtaEdirnehududundankarşıladılar.

Benbuhadisedenevvel22Haziran962’de,yani22Şubat’tan120günsonrailkdefa“22Şubat’ınnedenleri”hakkındaresmenyazılıolarakgazetecilerebeyanatvermiştim.Sebepde;BirinciKoalisyonHükûmetiyıkılmış,biraydırHükûmetkurulamıyordu.BubeyanatımtamzamanındayapıldığıiçinİsmetPş’yıveHükûmetisarstı.22Şubatçılarınilkmertsesleriyükselmişti.Türkefkârıumumiyesindeçokiyikarşılandı.Türkiye’ninenbüyükgazetelerindeçeşitlimanşetlerçıktı.BubeyanatyüzündenT.C.Kanun161.maddesigereğincetakibatauğradım.Hakkımdadavaaçıldı.

OrhanKabibayveRıfatBaykal’ınAnkara’yagelişlerindeiçimizdeki14’çülerbirkuvvetgösterisiyapmakistiyorlardı.Ankaraşehriuzaklarındakarşılayıpşehiriçinenümayişlesokmakçabasındaidiler.Benidebukarşılamatörenindeenilerisaftagörmekistiyorlardı.BuhusustaEminArat’ınevindeben,BahtiyarYalta,Eminbey,Rıfkıbeykonuştuk,kararaldık.Harekâttarzımızıtayinettik.TanıyanyakınarkadaşlarşehirdışındakarşılayacaklarbeniseO.Kabibaykalacağıevegeldiktensonranezaketziyaretinegidecektim.BukararımYb.MustafaOktarafındantenkideuğradı.“Albayımhayatınızınenyanlışkararınıverdiniz,gidipyoldankarşılamanızlazımdedi.Eğerdahaevvelkararvermedenbendekonuşmalardabulunsaidim,bukararısizeverdirmez,tesirederdim”dedi.ÇünküYb.MustafaOkkuvvetineredegörürseoyanasessizcekayanbirtipteinsandı.14’lerzamanındarağbetgörerekkendisiYassıadaİrtibatBürosundaçalışmıştı.Onlarakarşıayrıcadabirvefaborcuvardı.Bizdendahabüyükbirkuvvettaşıdıklarınıvehmediyordu.

Bendekendisinebenyaptığımıbilirim,benibukadarucuzharcamayakalkma,dedim.Kararımdanısraretmesinerağmendönmedim.OgünMustafaOkilebirlikteyakınarkadaşlarıKur.Yb.DanişÇağlar,Kur.Alb.MuammerŞahindevardı.Bunlardaikinci14’çütriosuidi.Beniçevrilmekistenenmanevralarıanlamayacakkadarsafzannediyorlardı.

14’lerinilktemsilcileriile22ŞubatçılarsevkidareKh.Kur.AlbayNecatiÜnsalan’ınevindeilkresmitoplantıyıyaptık.

EminArat,OrhanKabibay’abirsualtevcihetti.Fikriniznedir?OrhanKabibayFikrimizibütündünyaveTürkiyebiliyordiyecevapverincehiçbirfikresahipolmadıklarınıanlamışolduk.YukarıdayazdığımşartlaraltındaTürkiye’yedöndükleritakdirdeanlaşabileceğimizisöyledik.Kabulettiler.Brükseltoplantısınagittiler.NeticeoradaAlparslanTürkeş’leliderlikmeselesindeanlaşamadıklarıiçintamaksioldu.1/14olarakparçalandılar.Fikirsiztopluluklarınakıbetizatenbuidi.

BugünlerdeidealarkadaşlarımdanKurmayAlbayAdnanÇelikoğluileOsmanDenizİstanbul’daharekâttansonraemekliyesevkedilmeleriiçinuğraşanCemalTural’ıkendilerineyazılıolarakhakaretettiğiiçinmahkemeyeverdiler.OnlarınbudavranışındansonraYeniSabahGazetesi’nde5Temmuz1962’de21EkimProtokolüErginKonukseverisimlibirgazetecitarafındanaçıklandı.Protokolünhiçummadığımızbirzamandaortayaçıkması,baştakumandanlarolmaküzereyaptıklarıişlerdenkorkanbütünrütbesahiplerinibirandatelaşadüşürdü.DerhalAnkara’daikincibirihtilâlyapacağımızsöylentileribaşladı.

İnönü’nün22ŞubatçılaraHücumEdenKonuşması7Temmuz1962günüdeİkinciKoalisyonhükûmetikurulmuştu.İsmetPaşameclistegüvenoyualdıktansonrayaptığıkonuşmada,22Şubatçılarakarşıçokağırithamlardabulundu:

Bende22Şubatçılarnamına8Temmuz962pazargünübirbasıntoplantısıyaparakİnönü’yeçokağırbirşekildebulunarakbirbeyanatverdim.Matbuattabüyükakisleryaptı.Hiçtahminedilmeyenbirdurumhasılolmuştu.9Tem.962günübubeyanattandolayıTCK312maddesigereğincetevkifedilerekAnkaracezaevinegötürüldüm.

“MuhteremArkadaşlar,hükûmetigüvenoyuileteyitettiniz.Verdiğinizoylarhükûmetiçinçokkıymetlidir.Çalışmasındabaşlıcadesteğivebaşarımesnediolacaktır.Hükûmet,BüyükMeclis’ingüvenoyunalayıkolmakiçinbütüngücünüsarfedecektir.Daimairşadınıza,

yardımınızamuhtacız.Pekmuhteremmilletvekilleri,belkiyakındaMeclisçalışmalarınabiraralıkvermeyidüşüneceksiniz,memleketinhuzuruverejimistikrarıbakımındanBüyükMeclisinşimdiyekadarçalışmasınınmühimbaşarılarlageçmişolduğuşüphesizdir.Budevrinbüyükolayları,askeribirihtilâlden,demokratikrejimebütünicaplarıvefedakârlığıilegeçişameliyesinintatbikivebununtabiatındanolantezahürlerdir.

Milletolarakbüyükbirimtihanvermişizdir.Mesele;askeriidareninkendirızasıileihtilâlcilerinhertürlürisklerifedakârlıklaüzerinealarakdemokratikrejimegeçipgeçmeyeceklerininmeçhulolmasıidi,ilkgündenberiihtilâlidaresibiranöncedemokratikrejimegeçeceğiniilanetmişti,buasildüşüncetatbikolununcayakadariçerdetereddütvardı.Dışardabüyükölçüdeendişehükümsürüyordu,türlügüçlükleratlatılaraksivilveaskerarasındaendişelervetereddütleryenilenerek25Ekim’deBüyükMeclis’intoplanmasıtahakkukettirilmiştir.

BunarağmenondansonradademokratikrejiminTürkiye’yeuygunolmayacağıvehükûmetkurulamayacağıiddiaolunmuştur.Buiddiayıbazımahdutçevrelerbeslemeyeçalışmışlardır.OrduiçindebiravuçDemokratiknizamaleyhtarı,22Şubat’tavahimbirtecrübeyeteşebbüsetmişlerdir.Ordununkendisihemenbütünlüğüilesergüzeştçilerireddetmiştir.KesinolaraksabitolmuşturkiordumemleketinidaresiniveselametinidemokratikrejimdeveAnayasanizamındagörmektedir.

Sergüzeştçilerinhareketlerimilletnazarındaveorduiçindetambirtakbiheuğramıştır.BüyükMilletMeclisirejimiokadarkuvvetligörmüştürki,orduyaolangüveninindeliliolarakveordununsiyasettenkurtulmakiçingösterdiğigayretikolaylaştırmaküzereağırsuçlarıafetmeyibiledüşünmüştür.

İhtilâldenbugünekadarsiyasetintürlühadiselerindengeçmişbuordununmilletlebukadaryakınbirberaberlikiçindesiyasettenuzaklaşmayaçalışmasıtarihteemsaligüçbulunanvasıflardandır...Memleketinselameti

Anayasanizamınınişlemesinde,BüyükMilletMeclisi’ninmutlakitibarında,hâkimiyetindeveBüyükMilletMeclisi’ninOrdusunagüvenin,sevgisinintamamiylebilinmesindendir.

Bumukaddemedensonradikkatinizisoğukkanlılıklabugünkübazıhadiselerüzerineçekmekistiyorum.Memleketehesapsızzararlarvermişolan22-23ŞubatitaatsizliğişimdiorduiçindebirnifakyaratmakveBüyükMilletMeclisininOrduyaolangüveninisarsmakiçinbirvesileolarakistismaredilmekisteniyor.Bunaaletolanlariyiniyettenmahrumolanlardır.VesikadiyeneşrolulanyazılarBüyükMilletMeclisi’ninbildiği,tahminedilenvenihayetbirihtilâlrejiminindemokratikrejimeintikalisırasındatedavitedbirlerinebağladığıhadiselerdir.BüyükMeclis’inaçılıpaçılmayacağınınmünakaşaedildiğigünlerdeOrduilebütünsiyasîpartilerarasındavukubulantemaslar,neticelerivedemokratikrejiminnihayetkurulmasınınbaşlangıçdevresiyüksekheyetinizinmeçhulüdeğildir.Bugünvesikadiyeneşrolulanyazılardikkatleokunursa,Ordunun

emirvekumandasınıelindebulundurangenişsevkiidarekadrosununsiyasetekarışmasınınbütünmahsurlarınanihayetvererekmemleketidemokratikrejimekavuşturmakiçinnekadarbüyükgüçlükleriyenmeyeçalıştığınıinsaflagöreceklerdir.

Millet,büyükmeclisileonunazizevladıolanOrdusuarasındaitimatsızlıkyaratmakmaksadıaslamuvaffakolmayacaktır.Asilhissiyatınızatercümanolduğumubilereksöylüyorumki,TürkiyeBüyükMilletMeclisiveonunmesulhükûmetiordununşerefineveitibarınaveenyüksekkumandanındanerinekadarbuordumensuplarınınmilletnazarındakiyüksekkıymetlerineaslatozkondurmayacaktır.Ordualeyhineolanbütüntefsirlerivefesatlarıkesinolarakmenedecektir.Bumülahazalarışununiçinsöylüyorum,hiçkimseorduileBüyükMeclis’inarasındaayrılıkyaratmayamuvaffakolamayacaktır.Aksineşimdiyekadaritaatsizlikvememleketianarşiyegötürmeteşebbüsünegirişenlernasılperişanolarakçıkmışlarsa,bundansonraorduyadiluzatmak

teşebbüsündendahadapişmanolarakçıkacaklardır.”

İnönü’nünmeclistekibukonuşması22ŞubatgecesikorkuiçindeAnkara’yıterkeden,yaptıklarışerefsizceişlerdenkorkuduyanmilletvekilleritarafındandakikalarcaalkışlanmış.

İnönü’nünbukonuşmasını22Şubatçılarolaraknefretlekarşıladık.Bende22Şubatçılaradına8Temmuz1962Pazargünükendisineşucevabıverdim:

“İnönü’nünİsmi,ZekâsındanBüyüktür”“İnönügüvenoyualdıktansonrauzunsenelerdenberimalûmvekendinehastaktikvetabiatınıbirkeredahagöstermiştir.Bubeyanatındaki22Şubatçılar’lailgilihususlarışiddetlereddederiz.SenelerdenberiMilletinhayrınaişlememişolduğunubildiğimizbirtaktiğinsahibininkarşısındaolduğumuziçinsergüzeştçiolarakdamgalanıyorsak,bukolaylıklakabuledeceğimizbirsıfattır.Busebepleasıltakbihedeğerhususİnönü’nünsiyasîzümreveşahısmenfaatleriüstüneçıkamayarakazizulusumuzunsesinekulakvermeyenzihniyetidir.BirhususuaçıkçabeyanetmekisterizkiİNÖNÜ’nünİSMİZEKÂSINDANBÜYÜKTÜR.BuzaviyedentetkikedilinceAtatürk’ündehasınınstratejikyaratıcılığındansonrakireformlardanmahrumstatikdevreninasılsebebianlaşılacaktır.İNÖNÜTÜKENMİŞTİR.Reformlaraençokihtiyacımızolduğubudevredebütünhayatıstatükoyu

muhafazailegeçmişİnönü’yütekrarbaşındagörmekbumilletintalihsizliğiolmuştur.

22Şubatvahimbirtecrübeyeteşebbüsdeğil,memleketinsayısızdertlerinibirtarafaiterekİnönü’nünyarattığısiyasîkeşmekeşekarşıbirreaksiyondur.Demokrasininbirtürlürayınaoturtulmakistenmeyişindenıstırapduyanlarınbirikazıdır.

Tahtındavatanperveranebirduyguyatmaktadır.Orduhakkındabirhayalmahsulüolarakifadeettiğiparçalayıcıveyıpratıcıbeyanlarınıkendimiziordudanhenüzbirparçaaddettiğimizşuandaşiddetlereddederiz.Ordununpartilerüstübirgörüşesahipolduğuhakkındakiinancımızı22Şubat’taortayakoyduk.BizlerinağırsuçluolduğumuzuMecliskürsüsündesöylemekhangitakibatvemahkemeilamınaistinatetmektedir.Olaymahkemeyeintikaletmişolsaydıozamankiminsuçluolduğudahaiyianlaşılacaktı.Beyanatta22Şubatolaylarınıbirtaraftanhukukdilidışındaağırsuçolarakbelirtirkendiğertaraftanbelirsizlik,itaatsizlikşeklindetavsifibeyanatsahibinitezada

düşürmüştür.BizlerinhiçbirhareketivedüşüncesikendisindenbirparçaolmaklagururduyduğumuzşanlıSilahlıKuvvetlerimizi,halkımızıveparlamentoyuayırıcıolmadığıgibibirinindiğerinegüveninisarsıcıdadeğildir.

Kanunihaklarımızınkullanılmasındaninfialduyulmasınıinsanhaklarımuvacehesindeuygunbulmuyoruz.Beyanatsahibinin,açıkrejimiçersindeolduğumuzuhatırlamasıgerekir.TBMM’detemsiledilmediğimizveMeclisiçindesavunmaimkânımızınolmadığınınbilinmesinerağmengüvenoyunumüteakipçokehemmiyetli,birandamemleketinmilli,sosyal,ekonomikvesiyasîbütünmeseleleribirtarafaitilerekbaştansonakadarithamkârbirtaktikleOrduyaveUlusunasaygısı,hizmetaşkınıcesaretleortayakoymuş22ŞubatgrubunaParlamentousulleridışındayapılanithamlarıeseflekarşılarız.

KendilerineomukaddeskürsüdecevapvermekimkânındanmahrumolmamızsebebiileyaptıklarıbukonuşmanınmanavegüttüğühedefiBüyükMilletimizinsağduyusunaterkederiz.”

TevkifEdilmemBeyanatıverdiğiminertesigünüOrhanKabibay’ıevindensabahleyinyolcuedipevedöndüm.Akşamgazetesimuhabirigeldi,TaymisGazetesimuhabiri(İngilizDevitHolme)geldi,tevkifedileceğimibildirdi.Böylebirşeydenhaberimyokdedim.Öğledensonragazetelerdentelefonlaryağmayabaşladı.Aynenşöylesöylüyorlardı:“Albayımöğledensonratevkifedileceksiniz,cezaevindeNuriBeşer’inyanındayerinizbileayrıldı.”İnanmakistemiyordum,çünkümahkemehuzurunaçıkmadanböylepeşinhükümlübirşeyinolacağınainanmıyordum.Türkiye’deHukukDevletivarzannediyordum.27Mayıs960ihtilâlinibununiçinyapmıştık,amanegezer.Saat15.00’tesavcılığamüracaatetmemiçindavetiyegeldi.Saat16.00’damahkemeyegittim.SavcıTurhanBilgin’inyanınaçıktımifademialdıbirazbeklememisöyledivebenitevkifedilmekgerekçesiile2.AsliyeCezaMahkemesinesevketti.Hâkimbeşdakikaiçindekararveriptevkifetti.Zatenevveldenherşeyhazırlanmıştı.

Hâkimlerimiz,Türkiyedevletindememurgibialdıklarıemirlerlehareketediyorlardı.Hâkimlerbuvaziyetedüştüktensonraadalettenbahisedilemez.Bunlarıyazarkenbirşeyeistinatediyorum.ÇünküİnönübirgünBakanlarKurulundakonuşurken“Aydemir’iemirverdim,AdaletBakanıA.KemalYörüktevkifettirdi,neoldusanki,yeryerindenmioynadı?”BusözleribenhapistençıktıktansonraAvniDoğanBeybananakletmişti.İşteaçıkrejimşampiyonuİnönü’nünhukukanlayışı.

Mahkemeninkoridorlarıyakınarkadaşlarımvemeraklılarladoluidi.Odadandışarıçıkıncaüsteğ.RemziKılıçsapsarıbirbenizlebenigayetsinirlibiredailekarşıladı.Neoldualbayımdedi:GayetsoğukkanlıolarakHiçbirşeyyokdedim.Tevkifedildiğimisöylemedim.Sonradanoğlumdanöğrendim.Üsteğ.RemziKılıçtabancaileogünmahkemeyegelmişşayetoantevkifedildiğimiduysaimişkafasınakoymuşhâkimivuracakmış.Tabiîgençlikherşeyiyaptırabilir,anmeselesidir.AdliyepolisininoradaCezaevinegitmekiçinbekliyordum.YanımdaAlb.

EminArat,Alb.NecatiÜnsalanvardı.Alb.EminArat’aBenhapistekaldığımmüddetçesizbanavekâleteder,işleriçevirirsinizdedim.

Birazsonrabeştanesivilpolisinarasındakoridoraçıktım,onlarınelleriileyapmışolduklarıhalkanıniçindegidiyordum,etrafımçokkalabalıkidi,gazetecilerresimçekmekiçinhücumediyorlardı.Fenahaldesıkıştım,buaradapoliskoridorunubirandayardım,onlarınarasındanfırladım.Busefercahilpolisinbiri“Kaçıyor”diyebağırmazmı!İştebundansonraneolduiseoldu.Busözüzerinesubaylargaleyanageldilerobağıranpolisiyumrukvetekmelerledövmeyebaşladılar.“Okaçacakadamdeğildir”diyemukabilbağrışmalarduyuyordum.Böylebirhengâmeiçindezorlaitilekakılataksiyebindik.Cezaevinegeldik.PolislerbenicezaeviMd.teslimettiler.Doğruhapishanede“Hilton”denilen10’uncukoğuşagönderildim.BeniilkönceNuriBeşerkarşıladı,geçmişolsundedi.(NuriBeşerOrduyaküfretmektenhükümgiymişAPMilletvekilidir.)

OgecehakikatenNuriBeşer’inyanındaki

ranzadayattım.Gazetecilerinvermişolduğuhaberlertamamiyledoğruçıkmıştı.

Cezaevindeyim.SuçlandığımMaddelerveNedenleriİlkgecesaat21.00raddelerindeSağlıkBakanıYusufAzizoğlu(YTP’lidir)hapishaneyegeldi.MaksathapishaneninrevirindeYassıadaMahkûmlarındanAhmetSalihKorur,NedimÖkmenyatıyordu,onlarıziyaretetmekiçindi.YusufAzizoğlumalumTürkiye’deenazındanMuhtariyetisteyipçalışan,Kürtlerinlideridurumundadır.BugibiinsanlarİsmetPş’nınkabinesindeyeralmıştır.Cezaevindedeeskiefendilerinihavakarardıktansonraziyaretetmektedir.

Benhapsegirdiktensonradışardakalan22Şubatçılararasındaliderlikmücadelesibaşlamış,DündarSeyhan-NecatiÜnsalan-KadriKaplantriosuderhalfaaliyetegeçerekEminArat’ınvekâletinikabuletmemişler.YenidenuzuntoplantıvemünakaşalardansonraDündarseçilmiş.FakatosıradaüçüncüordudaErzurum’dagençsubaylararasındahoşnutsuzluk

başlamıştı.GenelkurmayBşk.ve4kuvvetkumandanıacele3’üncüOrdu’yagitmişlerdi.Arkadanİnönüdegitti.

Oradakigençsubaylarkendisinigörüncearkalarınıdönmeksuretiylepasifmukavemetlerinigöstermişler.İyibirhavaesmemişti.İnönübirgünkalıpdöndü.Avukatımdaüstüstetahliyetalebindebulunuyordu.9güncezaevindeyattıktansonrageneemirlezannediyorum(Çünküİnönü’nünErzurumdönüşügazetelereverdiğibeyanatşuidi:“22Şubatbirkeredahaolsageneaffederim”)Bucümlesonrasındatahliyeedildim.OgüntahliyeedildiğimeençoküzülenAlb.NecatiÜnsalanileDündarSeyhanolmuştu.Evegeçmişolsunageldiklerindebuyüzlerindenokunuyordu.Çünkütasarlamışolduklarıplanlarbenimçıkmamilesuyadüşmüştü.Rekabet,helesiyasîhayatta,çokfenaşeydir,insanlarıngözlerinikarartıyor.

Tevkifedilişiminadlihatasınıdaanlatayım.Suçumşuidi.“Suçolanbirolayıövmek.”Suçolanda22Şubatolaylarıimiş.Birkere22Şubat

olaylarınınsuçolmadığınadairMeclistetesciledilerek50No’luAfKanunuçıkmıştı.Esasındasuçidi.Amaogününşartlarınagöreİnönüesassuçlularıkurtarmakiçinhadiseyisuçolmayarakgöstererekkanunuöyleçıkartmıştı.

Sonra22Şubat962olayıtarihemalolmuştu.Bizimeserimizidi,insaneseriniövmezmi.

İkincisiCezaKanununun312.mad.mücibinceistenilencezabenimiçin3aydanbirseneyekadar.Halbukiaynımaddeyegörebubeyanatıneşredengazetelerindecezası6aydan2seneyekadardı.Beyanatıneşredenbütüngazetelerinneşriyatmüdürleribenimlebirliktemahkemeyeverilmişlerdi.Alacaklarıcezalarbenimikimislimolduğuhaldehiçbirisitevkifedilmemişti.Hâkimlerimizinhukukanlayışınabuiyibirmisalteşkileder.Türkiye’deadaletyalnızMilliŞefİnönü’nünelindeidi.Maalesefhâkimlerdekoyungibionaitaatediyorlardı.

Çünkübeyanatta,İsmetPş’nınşimdiyekadarduymadığıkelimelerlekendisinehücumetmiş,şimdiyekadartaşımışolduğumaskeyiTürk

Milletiönündeyüzündencesaretledüşürmüştüm.

İsmetPaşa’nınhayatındagörmediğibuhakaretetahammületmesineimkânyoktu.Elindengelendeancakbenihapishaneköşelerinegöndermek,sonradakorkudançıkarmakoldu.

Adalettarihinde312’ncimaddeilebirşahsıtevkifilkdefabanatatbikediliyordu.AvukatımSaffetOlgaç30senelikiçtihatkararlarınıntetkiketmişti.BöylebirkarardaTürkAdliyesiiçinyüzkarasıidi.

Hapistençıktıktansonrauzunmüddetmahkemeleregidipgeldim.Vermişolduğumikisertbeyanattandolayımahkemeediliyordum.Birisi161’incimadde,diğeri312’nciMd.kapsamınagirdiğiiddiaediliyordu.

161’incimaddeyenianayasayaaykırıolduğuiçinBMM’deikimilletvekilikaldırılmasıiçinteklifyaptılar,kolaylıklakalktı.Budacalibidikkattir.Anayasa’yaaykırıtespitedilen186kanunvardır.Şimdiyekadarhiçbirisi

kalkmamıştır,hattaelbilesürülmemiştir.Ama161’incimd.hemenkaldırılmıştır.Çünkübenmüdafaamımahkemehuzurundayaparken22Şubathadiselerininiçyüzünüanlatmakmecburiyetindeidim.BuişİsmetPaşa’nınveozamanmilletialdatarakbunuyanlışaksettirenlerinişinegelmezdi.Sırfbuaçıklamalaryapılmasındiyebu161’incimd.kaldırıldıvedavanınbirincisidedüştü,osuçtandaberaatettim.312.mdilemahkememdesonçıkanAfKanunuiçinegirdiğiiçinyinemüdafaamıyapıp,hakikatleriTürkMilleti’ningözüneseremedenodavadadüştü.Henüzneticelenmemişti.21Mayıs963oldu.Zatenozamankıymetidekalmadı.

AvukatımSaffetOlgaç10TemmuzSalıgünüAsliyeCezaMahkemesi’nebaşvurarak,cezakanununun117.maddesigereğincekefaletletahliyemiistedi.Mahkemeyapılanbumüracaatıkabuletmedi.

Tutuklubulunduğumsıradabenimlegörüşmekisteyenarkadaşlaradaizinvermediler.

Nihayet18TemmuzÇarşambagünüsaat17.35’teTopluBasınMahkemesininaldığıkararlatahliyeedildim.TahliyeedileceğimhaberiniduyanbütünarkadaşlarımCezaevininönündetoplanmışlardı.Çıkarçıkmazhepsiilekucaklaştım.Oradabenimlekonuşmakisteyengazetecilereşusözlerisöyledim:

“Türkiye’deezeldenberiıstırabınıduyduğumuzzihniyetlerdehenüzbirdeğişiklikolmamış.Cezaevindeolduğummüddetçeçokrahattım.Moralimherzamanolduğugibiyerindeydi.Oradakiiçtimaihayatıyakındantetkiketmekbenimiçinçokfaydalıoldu.Gazetecileriçinyapılan10.Koğuşunikincikatında(HiltonYayla)epeyhazırlıkyaptım.Çokşükürbençıkıncayakadararkadaşlarımdankimsegelmedi.İnşallahbundansonradakimsegitmez.”

Cezaevindençıktıktansonraİstanbul’agitmeyekararverdim.24TemmuzSalıgünüYarbayRıfkıErtemveMustafaPakobailebirliktetrenleyolaçıktık.

KonukseverİsimliBirGazeteciyeVerilenBeyanat:BenAsiBirAlbayımDeğerliarkadaşımAdnanÇelikoğlubenigazetecilerlebirliktePendik’tekarşıladı.

Buradadabanagazetecilerinsorduklarısuallereşucevaplarıverdim:

Sual:“Partikuracakmısınız?”

Cevap:“Politikacıdeğilim,açıkkonuşurum.”

Sual:“Florya’dabulunanCumhurbaşkanıilegörüşecekmisiniz?”

Cevap:“Benimnealakamvar.Ordu’daikenkomutanlıkmünasebetivardı.Şimdihiçbirşeyyok.OCumhurbaşkanı,beniseasibiralbayım,protokoldeyerimyok.”

Sual:“Tekrarorduyadönsenizhangigörevi

isterdiniz?”

Cevap:“Tabiîşerefimizneredezedelendiiseorayadönerdik.”

Birkaçgünİstanbul’dakaldımvebazıtemaslardabulundum.Ankara’yadönmedenbirkaçsaatöncedegazeteciErginKonuksever’ebirbeyanatvererekbazıkonulardasorulansuallericevaplandırdımveşunlarısöyledim:

Sual:“SizceTürkiye’ninkalkınmasıiçinneyapılmalıdır?”

Cevap:“Anahedefmemleketimizimuasırmedeniyetlerinseviyesineulaştırmaktır.

Buhedefe,gerçeklerinilimsüzgecindengeçirilmesiileyapılmasızarurigörülenreformlarınsüratvecesaretletatbikisuretiileulaşılabilir.

Statükoculukyerinehamlecilikvedevrimciliğinkabulüzaruridir.Çokgüzelhazırlanmışplanlarancakbusuretlerealizeedilebilir.Türkhalkının

arzularınınkarşısındadeğil,bizzathalkıniçindeolmak,halklaberaberçalışmakenlüzumluunsurdur.

Süratlibirİktisadikalkınmaileparalelolarakcemiyetinmanevideğerleriniayaktatutacakvebirlikteinkişafınısağlayacaktertipvetedbirlerinlüzumunadainanmaktayız.”

Sual:“SizcenegibiReformlaraihtiyaçvardır?”

Cevap:“Busualincevabınıhemenayaküzerivermekimkânıolmadığınıtahminedersiniz.Yenianayasamızdamevcutreformlarındinamizmekavuşturulması,şahısvezümremenfaatlerininüzerineçıkılması,küçükhesaplarıngeriyeitilmesiilkşarttır.”

Sual:“27Mayısİhtilâlininbugünküdurumagelmesihakkındanedüşünüyordunuz?”

Cevap:“27Mayıssosyalproblemlerinsuyüzüneçıkmasınavesileteşkiletmiştir.Bununlaberaber27Mayıs’ıngayesisadecebirpartiyikapatmak,sonradayenibirAnayasavebazı

hukukîyahutsiyasîkurumlarmeydanagetirmektenibaretgörülemez.”

Sual:“14’lerlebirlikte22Şubatçılarınbirpartikurmalarıdüşünülebilirmi?”

Cevap:“Yalnız22Şubatçılarve14’lerdeğil,bütünmüspetdüşünenleriiçinealacakbirkadroyumeydanagetirmekbakımındanpartikurmakbelkifaydalıolabilir.Fakatbugünküortamdayenisiyasîmücadelevepolemiklereyolaçabilecekteşebbüslerdenkaçınmanınmemleketmenfaatlerinedahauygundüşeceğikanaatindeyiz.Gürültülükuruluşlaragitmedendeideallerinmücadelesiyapılabilir.Partilipartisiiçinde,partisizçevresinde,yazarbasında,milletvekiliMecliste,işçisendikasındabuideallerinşuurunuduyarveduyurmayaçalışırsadahafaydalıbirleştiriciolur.Şartlarmüsaadeettiğivelüzumgörüldüğüzamanbufikrintaraftarlarıbirsiyasîteşekkülhalinekolaylıklagelebilir.”

Sual:“Aftasarısıhakkındanedüşünüyorsunuz?”

Cevap:“Türklertarihleriboyuncakuvvetsizemerhametgöstermişlerdir.NevarkiAfKanunusiyasîmaksatlarlavekarşılıklıolarakistismaredilmesiüzücüolmaktadır.

Sual:“İşçihaklarısizceneşekildeverilmelidir?”

Cevap:“İşçihaklarınıbütünvecheleriileBatıMilletleriişçihaklarıseviyesindemütalaaedenvebuhaklarınverilmesindebatımilletleriniörnekolarakalanilericibirgörüşlehalledilmesinibenimsiyoruz.Teşriveicraorganlardafiilenişçiyitemsiledenuzuvlarındabulunmasınıprensipolarakkabulediyoruz.

İşçihaklarımeyanındamedeniinsanlarınihtiyaçlarakavuşmayateminedecekyolunaçıkbulundurulmasıveemekkarşılığıişçininbuyoldabırakılmasıtemelgörüşümüzdür.”

Sual:“Toprakişçisiilesanayiişçisiarasındafarkgözetiyormusunuz?”

Cevap:“Süratlekalkınmanıntoprakreformunabağlıolduğunainanıyoruz.Bureformunrealist

birgörüşlesüratletatbikineazimlivekararlıbulunulmasışarttır.

Köylüyütoprağınsahibikılmak,genişveadilanebirkredininiyiplanlanmışbirkontrolsisteminebağlamanınlüzumunumemleketmenfaatleri,milliitibarverefahımıziçinbirincişartolarakkabuletmekteyiz,işçininolduğugibiçiftçinindetemsilciliğiniuygungörmekteyiz.”

Sual:“Faşizminolduğuyerdebenyokum,dediğinizdoğrumudur?”

Cevap:“Evet.”

İstanbul’aGelişiminSebebiCezaevindençıktıktansonraİstanbul’agitmeyekararverdim.Şusebeptendolayı:

a.OrhanKabibayyurdadöndüğünde,temasettiğimuhitte(BasınveÜniversite)14’lerinpropagandalarınıyaparken22Şubatçılarınfikirsizolduğunu,herşeyinkendilerineaitolduğu,22Şubatçılarkababiraskerikuvvettirve14’lernamınaişgörenlerdiyetanıtmayaçalışmıştı.

b.İkincisiNecati,Dündar,Kaplantriosudamaalesefbufikirleriişliyorlardı.

c.Üçüncüsü,İstanbulmuhitinede22Şubatıbirtanıtmakistiyordum.

Bukararımçokaniolduvehiçkimseyedanışmadanverdim.Bazıarkadaşlararasındaiyikarşılanmadı.HeleNecati,Dündarİstanbul’ayalnızgitmemiistemediler.ÇünküonlarOrhanKabibay’ınbıraktığıizlerinsilinmesini

istemiyorlardı.Benişinfarkındaidim.Hiçkimseyidinlemedenİstanbul’agittim.

BeraberimdeRıfkıErtem,MustafaPakobavardı.Buarkadaşlarıgötürüşümbiletenkitedildi.Fakatneyapayımkiensadıkarkadaşlarımbunlardı.

İstanbul’dakiseyahatimçokmuvaffakiyetligeçti.Bütünmatbuatlatanıştım.İlerigelengazetecilerlegörüştüm.Fikirmünakaşalarınırahatlıklayaptım.Atatürkçülükgörüşümüzübilhassa,FalihRıfkıBey’e,NadirNadiBey’eizahettim.Üniversitemuhitindedeikitemaslarımdabaşarılıoldu.22Şubatçılarısuüstüneçıkarmayagayretediyordum.Budurumiçimizdeki14cülerihernedensememnunetmiyordu.GerekTürkeşçiler,gerekOrhanKabibaycılarsinsisinsialeyhimdeçalışıyorlardı,yıkıcıpropagandalarınadahaşiddetledevamediyorlardı.Amahiçbirşeydenhaberimyokmuşgibihareketediyor,hiçkimseyideyüzlemiyordum.Herşeyinsırasıvardı.

14’lerdenOrhanErkanlı’nınYurdaGelişiOrhanErkanlı’yıseverdim.Çokeskivekomitearkadaşımdı.Zekiveenerjikti.FakatMBKüyesiolduğuzamandeğişmişti.Kendisinebirbüyüklükgelmişti.YinededöndüğümzamanilkdefaBMMbinasındaSezaiOkan’ınodasındaErkanlı’ylakarşılaştık.Aynıodadabaşkabirmasadaoturuyordu.Belkiçokdalgınvemeşguldübilmem.Ancakyarımsaatsonrabenitanıyabildi.Ozamanyerindenkalkıphoşgeldindiyebildilütfenveşutarizdebulundu.“İşteyarbayım,bizleribırakıpKore’yegittiniz.Bizbuişleribaşardık,yürütüyoruz.”Acıacıkendisinebakarakgüldüm.Yaöylemioldudedimhayırlısıolsundedim.Banahiçyüzvermedenyerineoturdu.Çokdeğişmişti.İnsanlarmevkileribüyüdükçe,hazımsızlıklarınispetindedeğişebiliyorlardı.13Kas.960harekâtınakadarhemen,hemenneonunla,nedeOrhanKabibayiledoğrudürüstkonuşabildik.Kimseyemetelikverendurumları

yoktu.

Türkiye’yegelişindeeskigünleriunutmuştum.EvineFethiGürcanilehoşgeldinenezaketziyaretiyapmakiçineskibirarkadaşolarakgittim.Kendisineşutavsiyedebulundum.“Sakınmatbuatilemuharezeyegirmeyıpranırsın,yurdabastığındanberiyanlıştutumdasın”dedim.Lâkinbenimtavsiyemihafiftenaldı.ÇünkühâlâkendilerinieskiMBK’sızamanındakigibiselahiyetligörüyorlardı.Neticeneolduğumalumdur.SonHavadisgazetesinde“SokaktakiAdam”sütunundahakkındayazılanlarınhesabınıgöremedenTürkiye’denkaçıpgitmeyiuygungördü.

Türkiye’yegeldiğigünlerdebazıteşebbüsleregirişti,eskikıtaarkadaşlarınıyokladı,zırhlıbirliklereçokgüveniyordu,büyükbirtelaşilekuvvetyoklamasıyaptı.Neticedenpekmemnunolduğunuzannetmiyorum.

22ŞubatçılarileilkresmitoplantıyıgeneNecatiÜnsalan’ınevindeyaptık.Fikriyat(Doktrin)hususundaesaslıbirhazırlığıyoktu.Toplantıda

14’lerdenFazılAkkoyunlu,MünirKöseoğludavardı,heleonlarfikirsahasındaçokboştular.

OrhanErkanlıileordudakikuvvetvegörüşlerihakkındabirmünakaşazuhuretti.Banadediki“SenordudaekseriyatemaslarıBinbaşırütbesindekisubaylaraşağısındakilerlesağlıyormuşsun.Bnb.larvetb.k.larıbuvaziyetihoşkarşılamıyorlar,üzülüyorlar.YanidediHarpOkulu’ndanmezunettiğin600Teğmenemigüveniyorsun?”BusözüSelçukAtakandasöylemiştibunungibizavallılarbenimordudakikuvvetimiveteşkilatımıhiçbirzamantakdiredememişlerdi.Birtürlühakikatlerigörmekistemezlerdi.

Bendekendisine“Obelliolmaz.Yalnız,şunuunutma27Mayıs’taTanktaburlarınıbelkiseningibibinbaşılarçıkardıama,bundansonrabirliklerivebinbaşılarıgençsubaylarönünekatarakçıkartacaklar.Keşkeseninsöylediğingibibinbaşılardabudavayagençsubaylargibicesaretlebaşkoysalar.Ozamanbenteğmen,üsteğmen,yüzbaşıilenedenvakitgeçireyim?”dedim.Tabiîinanamadı.Türkiye’denuzakta,

ceptebolpara,alttaMercedesileAvrupa’lardamemleketrealitelerigörülemez,onlareskihaşmetleriileTürkiye’dekizindekuvvetlerehükmedeceklerineinanıyorvealdanıyorlardı.Samimitavsiyelerimiz,kıymetlendirmelerimizdenhoşlanmıyorlardı.Çünkü14’lerinsilinmeküzereolduklarınıgördükçegayethaklıolaraküzülüyorlardı.Halbukidışardabulundukça,Türkiye’denkendilerinehulûsçakanlar,başkatürlühaberlerlebeslemişler,onlardakendilerinieskiJönTürklergibigörüpTürkiye’ninyegânekurtarıcısıolarakbeklendiklerinizannediyorlardı.

Asker-SivilKoordinasyonToplantıları14’lerhâlâkendileriniMBK’sızamanındadevletidareettikleriiçinobüyüklükkompleksindenkendilerinikurtaramıyorlar,hâlâuçaklagöklerdeuçupbirtürlüayaklarınınyeredeğdiğininfarkındadeğillerdi.

BizlerisehayattaonlarınçıktığıDevletİdaresimakamınayükselmemiştikdaimadestekgörevindekalmıştık.Zamanzamanmemleketinmukadderatınatesiredecekrollerdebulunmuştuk.Fakattevazudanayrılmamıştık.İcabındabirhiçolmuştuk,fakatsıfırdanbaşlamasınıbilmiştik.Birtekfarkımızvardı.Helebenihtirassahibideğildim.Hayattahiçbirzamanşahsımıilgilendirenmeselelerüzerindedurmamıştım.Amabunadakimseyikolaylıklainandıramamıştım.Çünküinanmakistemeyenlerekarşınormalbirhadisesayılmazdı.Fakatdünyadaherşeyinmüstesnasıdaolduğuunutulmamalıdır.

Askerikuvvetyoklamasındansonrasiyasîfaaliyetleregirişti.Matbuat,üniversite,Parlamento,eskiMBKüyeleri,devletreisiiletemaslaryaptı.

İlkdefabuzümrelerintemsilcileriileİstanbul’dabirkoordinasyontoplantısıyaptı,22Şubatçılardantemsilciistenmişti.SelçukAtakan,AdnanÇelikoğlu,MustafaOk,KadriKaplan(Ozaman22Şubatçıkadrosundaçalışırdı.)katılmışlardı.

Gaye:Memleketinatisiiçinbazıhazırlıklaryapılmasıgerekiyordu.YenibirAtatürkçücephekurulmasıarzuediliyordu.

Yenibirkadrokuruşuileiktidaranasılgelinipmemleketehizmetedilebilirdiyebufaaliyetlereönayakolmuştu.

İlkkoordinasyontoplantısındaşuşahıslarbulunmuştu:OrhanErkanlı,FazılAkkoyunlu,MucipAtaklı,KadriKaplan,MuzafferYurdakuler,SezaiOkan,MustafaOk,AdnanÇelikoğlu,BediiFaik,CelalSungur,Prof.Dr.

CihatAbaoğlu,TıpFakültesiDekanıHalitZiyaKonuralp,HukukFakültesiDekanıNaciŞensoy,Prof.LütfüDuran,CemalYıldırım.

OrhanErkanlıbutoplantıdansonraAnkara’yageldi.ReisiCumhurCemalGürselilegörüştü.YeniKoordinasyonfaaliyetinianlattı.KendisininFahriBaşkanveliderolarakkabuledildiğinisöyledi.CemalGürselde,buheyetilevebizimlegizlitemasısağlamakiçinikiisimüzerindedurmuş:Alb.AdnanÇelikoğluveCumhurbaşkanıCemalGürselkontenjanındanyenisenatörolmuşEmekliKur.Alb.SadiKoçaş.NeticedeSadiKoçaşüzerindekararkılmış.OrhanErkanlıbizegelipneticeyibildirdi.Bizdekabulettik.KendisiayrılıpAtina’yatayinolmuştu,gitti.

Bufaaliyetlerimizdenİnönühemenhaberdaredildi.OdaCemalGürsel’egiderekkendisinitehditetti.BununüzerineCemalGürselkorkarakbütünvekâletleretamimedilmeküzerebirtamimyayımlamakmecburiyetindekaldı.(Eylül1962içinde.)

KoordinasyontoplantısınınikincisideAnkara’dayapıldı,ozamandaşuşahıslariştiraketti:

FazılAkkoyunlu,CelalSungur,KenanEsengilPaşa(21Mayıs963olaylarımahkemesindekorkudaninkâretti,katılmadım,dedi),AvniDoğan,CemalYıldırım,SıtkıUlayPaşa,SezaiOkan,MuzafferYurdakuler,KadriKaplan,NecatiÜnsalan(BudaMahkemeleresnasındainkâretti.Zatençokciğersizdir.Korkaktır.Nasılolmuşdaböylebirşerefliheyetegöndermişiz.Yazıkbize.)DündarSeyhan,BediiFaik,Prof.CihatAbaoğlu.

Butoplantıdandaepeyyolalınmasınarağmen,İnönü’nünkorkusundançözülmelerbaşladı.Koordinasyongrubunuküçültmekmecburiyetindekaldık.

KoordinasyongrubununüçüncütoplantısıyineAnkara’dayapıldı.22ŞubatçılardantemsilciolarakDündarSeyhan,MustafaOkgitti.Buradaesasplanlaraçıklanacaktı.BenMustafaOkileoturupplanıberaberyaptık.Dündar’abildirdik.Butoplantıyaşunlargelmişlerdi:

AvniDoğan,DündarSeyhan,SıtkıUlayPaşa,MustafaOk,BediiFaik,Prof.CihatAbaoğlu.

Planizahedildi.Herkesbuanaçerçevestratejisiilehareketedecekti.Netekimettiler.Benhiçbirkoordinasyontoplantısınakatılmadım.Çokısraretmişlerdi.Ama22Şubatçılarıkuvvetolarakherkuvvetinüstündetutmakistiyordum.Onuniçindaimatemsilcigönderiyordum.Bundadamuvaffakoldum.Arkadaşlarbununfaydasınıancaknedensonraanlayabildiler.

KoordinasyonunAnaOperasyonlarıPlanınanahattışunlaridi:

BaşOperasyonu:ReisiCumhurCemalGürsel’eaittir.

a)Etrafınısarmışçıkarcılardankurtarmak.(Tayinsuretiile)

b)İnönübaskısındankurtarmak.

c)Koalisyonhükûmetlerininyıkılışındabuseferbaşkabirbaşbakanınseçilmesiiçinempozelerinyapılması.

KurtAdamOperasyonu:İnönü

a.Yıpratılması:Basında,Zindekuvvetlerde,Partilerde.

b.CHPiçindekarşısınahizipbirkuvvetçıkarmak.

ŞövalyeOperasyonu:SilahlıKuvvetler

1.Çengeltatbikatı,Ordununaltkademesini,gövdesinigenerallerkademesinetakmak.

2.Muş’tatatbikat:İcabıhaldekumandakademesininyapacağıbirihtilâlhareketiüzerindengeçmekveyaşartlartahakkukettiğizamaninisiyatiflehareketetmek.

BasınOperasyonu:Atatürkçüyazarlarıbircamiadatoplayıp22Şubatçılarıdesteklemek.

ÜniversiteOperasyonu:BaştaİstanbulÜniversiteleriolmaküzere(Kemalizm)fikirleriyayılacak,22Şubatçılardesteklenecek.

ParlamentoOperasyonu:ParlamentonunAtatürkçümilletvekilleribircephedetoplanarak,Meclisçalışmalarındafaydalıolacaklar.

MaliYardım:Busahadaordumensubuküçükrütbeliarkadaşlarve22Şubatçıemeklilerihariçhiçkimsedenhemenhemenyardımkabuletmedik.

(24Mart963hadiseleriarifesindebirpartilitarafındanbanabirmilyonliragetirildi.İkimilyondahagetireceğinivaatetti.Fakatçantayıkapamasıilekoltuğununaltınaalıpgönderilmesiarkadaşlarımtarafındansağlandı.)Fakatneyazıkki21Mayıs963ihtilâlinhemenikincigünüradyodanbizimbazışahıslardan100.000liraaldığımızımilleteutanmadan,hiçbiresasadayanmadanilanediyorlardı.Hayattamaddiyatatapaninsanlardeğildik.Helebenimbuvadidehiçbirzamanenufakbiristeğimvehatamolmamıştır.Oradyokonuşmalarınıyaptıranlarherinsanınkendilerigibiparailesatınalınabileceğinizannedenzavallılardır.

AdaletOperasyonu:

a.Emeklilikiçinidaridavalardevletşurasında

b.Benimbasınsuçlarımındavaları.

İştebaşlıcaoperasyonlarbu.

30AğustosSulhTaarruzuAğustos962ayınınsonlarınadoğruidi.Memlekettehuzursuzluklargittikçefazlalaşıyordu.ArkadaşlarAlb.TurgutAlpagut’unBahçelievler’dekayınpederininevindetoplandık.Hadiselerinkıymetlendirmeleriniyaptım.

Durumşöyleidi:27MayısınkarşısındaolanintikamcıpartilerkitlehalindebirleşmişdurumdafaaliyetlerinedevamediyorlarveTürkiye’nincahilkitlesinin%80’inehükmediyorlar.Gericiliğintaviziilebutaraftarlarıkolaylıklasağlıyorlarveintikamhisleriilebesliyorlar.DiğertaraftaAtatürkçücepheaçılmışbirelinparmaklarıgibiayrıayrı.Bunlarda.

a.SilahlıKuvvetler,birçokgruplaraayrılmış(22Şubathadiseleriile)

b.Üniversiteaynıdurumda

c.AtatürkçügeçinenParlamentoüyeleriveCHPaynıdurumda.

d.Basınaynıdurumda

e.Bitarafmünevvervatandaşlaraynıdurumda.

“Gaye:Baştasilahlıkuvvetlerolmaküzerebirbütünlüğevarmakesastır.İlköncesilahlıkuvvetlerde,bilhassaHavaKuvvetleri’nin22Şubathadiseleridolayisıyleyapmışolduğuhatayıortadankaldırmakiçinçarelerarayalım.İkinciside22Şubatöncesibizimlebirlikteordudaçalışanvebilhassa21Ekim-9Şubatprotokolüneimzakoyanşahıslarlabugünekadartemasedemedik.Onlardabizleriaramadılar.Çekindiler.Normaldir.ÇoğuAlbaylığınsonsenesindePaşaolacaklar,birkısmıdaterfisırasındalar.Ama30Ağustos’tansonrabutehlikekalmaz,herkeseskideniyitanıdıklarıiletemaseder.Fikirleriniöğrenebilir,işbirliğiyapabiliriz”dedim.

“DiğerAtatürkçücephelerletemasısağlarbütünbuzindekuvvetleribirleştirebilirsek%20de

olsaorganizekuvvetolaraksilahlıkuvvetlerdestekteolduğunagöreşuurluvemünevverbirkitledir,memleketinmukadderatınadaimahâkimolur”dedim.Buanafikiriçindeçalışmalarabaşladık.

SilahlıKuvvetlerdeyenitayinleryapıldı,terfileroldu.İstanbul’dabulunangenerallerveyenigeneralolanlar,Ankara’dakıtakumandanlıklarıhariç,pasifvazifelerealındılar.Yavaşyavaş,birerikişerbunlarlazamanzamantemasedildi.

İçlerindenKorgeneralFikretEsenPaşa,TuğgeneralFarukGürler,TuğgeneralRefetÜlgenalp,TuğgeneralYusufAkmansu,Tuğg.SuatAktulga,Tuğg.RecaiBaturalp,KorgeneralRefikTulga,HâkimTuğg.RızaTunçileçeşitliyollardanmünasebetlerkurduk.EniyiaracılığıdaJandarmaGenelKomutanlığıKurmaybaşkanıRumiAhıskalıyapıyordu.

SenatörBurhanettinUluçtarafından,Hv.K.K.İrfanTansel,KKKKurmaybaşkanıTümg.NazmiKarakoçyoklandı,esaslıbirsesvermediler,çekingendavrandılar.Fakatbu

sahadaepeyyolalındı.

OzamanlardaHavaKuvvetlerinde,HavaCuntasıhemenhemenherşeyehâkimvaziyetteidiler.Bunlar;Hv.K.Kur.Bşk.Tuğg.HüsnüÖzkan,Kur.Alb.HalimMenteş,Hv.AlbayıFevziArsın,Kur.Alb.TufanAkkoç,Hv.Bnb.HüsamettinTamer,Hv.GeneraliŞefikAkay,Hv.Bnb.AvniGüler,üçtanetabiîHavacıSenatörMucipAtaklı,HaydarTunçkanat,EmanullahÇelebi,birdebununağbeysi.28.Tüm.K.GeneralNuriHazer.

BunlarKorgeneralİrfanTansel’ikuklagibioynatıyorlar.CHPkanadıilesıkıtemastaçalışıyor,İsmetPaşa’nıngözdeleriolarakvazifegörüyorlardı.BirdebunlaramuvaziolarakaynıgayedeçalışanEkremAcunergrubuvardı.Sonradanbu(MDO)MilliDevrimOrdusudiye2Ekim1962hadiselerindehortladı.HavaKuvvetlerindekicuntadanbüyükmüzaheretgörüyordu.Amaharicekarşıdargınmış,birbirleriilehiçalakalarıyokmuşgibihareketediyorgözüküyorlar,amaesashedeftebirleşiyorlardı.Buherzamanböyleolmuştur.13

Kasım1960’da,22Şubat1962’dedeaynıekipler,bu27MayısİhtilâliniCHP’sihesabınadejenereetmişlerdir.13Kasım960’tabizlerdekullanılmışızdır.

İştebucuntanınenkuvvetlizamanındabenherşeyiunutmuşolarakmemleketingidişatınıiyigörmediğimiçin(ÇünküAdaletPartisigemiyiazıyaalmış,kongreleriniyeryeryapıyor,27Mayısçılardanintikamalmakiçintaraftarlarınıhazırlıyordu.)işbirliğiyapmamızı,geneeskisigibiberaberçalışmamızıteklifettim.ButeklifimiEmekliKurmayBinbaşıRaufGökçeileHv.KuvvetleriKurmayBaşkanıHüsnüPaşa’yagönderdim.İlkandaiyikarşılamıştı.Raufümitledöndü.FakatHüsnüPaşaesasfikirdaşlarıiledanıştıktansonrabirtehlikevarolupolmadığınıbildirdi,teklifimreddedildi.Fakatbaşkakanaldandevamettim.BuseferyüksekmühendisNaimOkyay,herikigrubundamüşterekdostuidi.Busefero,HalimMenteş,FevziArsın,TufanAkkoç,NuriHazer,EmanullahÇelebi,AvniGülerilemüteadditgörüşmeleryaptı.BazılarındaRaufGökçede

bulundu.BirkeresindeemrivakiileKur.Alb.EminAratdabulundu,fakatbuarkadaşlarıiknaedemediler.Ennihayet,MucipAtaklı’yabirtemsilcidahagönderdim.AvukatımKudretBosuterçokuzunboylukonuştu.Fakatneticealınmadı.

Aracılarvasıtasıylebanaensongelencevapdaşuoldu:

“Talâtartıkhiçbirkuvvetesahipdeğildir,tamamıilezayıfladığınıhissettiğiiçinbizimkuvvetimizesığınmakistiyor.Kendisiileişbirliğiyapamayızliderliksevdasındabirşahıs”.

Bunuduyduktansonraaramızdakifarkıanladım,benhüsnüniyetsahibiidim,onlargayrisamimiidiler.Çünküoandabüyükkuvvetesahipolduklarınızannediyorlardı.Küçükdağlarıyaratmışbiredailetekliflerimreddedilmişti.Derhaltemasıkesmektenbaşkaçarebulamadım.Çünkügörüşvekıymetlendiriştarzlarımızuymuyordu.Aksigibialeyhimdedeyıkıcıbirpropagandayageçtiler.Akıllarıncaordudaki

taraftarlarımabeniküçükdüşüreceklerdi.Amaneticemalum,11Havacımeselesizuhurettiğizamanakıllarıbaşlarınagelmişti.Amaişiştengeçmişti,çünküsiyasîlerCHP’siİsmetPaşadakendicuntasıolanbuekibibütünçırpınmalarınarağmenkurtaramamıştı.Korg.İrfanTanselonlaradaihanetetmişti,aynen22Şubat’tabizlereyaptıklarıonlarındabaşınagelmişti.Osıradadahaemekliolmamışlardı,kararlarınıbekliyorlardı.Kur.Alb.NecatiÜnsalanvasıtasıilebizimlebirlikteihtilâlhareketiyapmayıteklifettiler,amabenreddettim.Bugibiinsanlarancakmenfaatlerisarsıldığıvemevkilerieldengiderkenihtilâlhareketinimübahgörüyorlardı.Benaynıdüşüncelerdehiçbirzamandeğildim.NecatiÜnsalan,banabuyüzdenmuğberdir.Ozatendaimahavacılarkanadında,14’lerinKabibaykanadındarolalmıştır.22Şubatgecesidehavacılarlaolanmünasebetimalumdur.Oyüzden22Şubat’tailkemekliyesevkedilenbizlerarasındayoktu.22Şubatgecesihizmetlerindenötürühavacılartarafındancemileolarakemekliyesevkedilmemişti.Fakatertesigünbiryanlışhareketiyüzündenodaemekli

olduğunusöyler.Oda22Şubat’tadörtarkadaşlaGenelkurmay’datevkifedildiğimizzamangenelkurmayagelipbizimlehimizdeyaptığıbirteypkonuşmasıyüzündenemekliolmuş.Buhadiseyideemekliolduktansonra30defabaşımızakakmış,çokbasitruhlubirinsandır.

11Havacınınemekliyesevklerindebenimgazetecilereverdiğimbeyanatınçokbüyüktesiriolduğundanbanahepsiçokkızmaktadırlar.Bunubilirim.Bubeyanatiçinbizizorlamasaidiler,düşenlerevuracakdeğildik.BirgünevvelHavaAlb.FevziArsınCumhuriyetGazetesi’ne,dahaaskerolduğuhaldebirbeyanatverdi.22Şubatıdurduranlarvedemokrasikahramanlarıolarakkendilerinimethedip22Şubatçılarıdemokrasidüşmanıolaraksuçladı.

Bununaltındakalamazdık,derhalnemalolduklarını,nasılsahtedemokrasikahramanlarıolduklarını,İsmetPaşa’nıntaraftarlarıolduklarınıispatetmekiçinobeyanatıvermiştim.Buaçıklamadansonraordudakalmalarınaimkânkalmamıştı.

Bunlariçin:ReisiCumhurtecziyeleriniistedi,İsmetPaşaiseaflarınıistedi.CevdetSunayda,Genelkurmaydavazifeverilmesiniistedi.

Devletiidaredeselahiyetliüçmesulbaşıngörüşlerivetemizlenmekistenenhavacuntasınınkanadıdır(EsasismiMalatyalı’larCuntasınınhavakanadıdır.İsmetPaşaMalatyaMilletvekiliolduğuiçinbenbuismitakmışımdır.)BunlarındurumudaBüyükMilletMeclisindenveTürkMilleti’ndenİsmetPaşatarafındansaklanılmışveörtbasedilmiştir.Çünkükendisadıkadamlarınınfoyası(ihtilâlteşebbüsleriCHPnamına)açığavurulmasıİsmetPaşa’nınişinegelmezdi.

2Ekim1962HadisesiveDündarSeyhan’ınTavrı30Ağustossulhtaarruzundansonragünlerilerledi.Meşhur2Ekim1962hadiselerimeydanageldi,geçti.OrhanKabibayikincidefaTürkiye’yegeldi,fakatbuseferbirincigelişindekivasatıdabulamamıştı.Odasağasolabaşvurdu.Bazıkuvvetleraradı,boşçıkmasınarağmenliderlikpozisyonunueldenbırakmakistemiyordu.Teşvikçilerimalum.

22Şubatçılarolarakonunlayeniden14’lermevzuundagörüşmekicapediyordu.Bukonuşmayagitmeden,22Şubatçılarkendiaramızdabusahadabiranlaşmayavaralımdiyebirihsaritoplantıyapılmasınıteklifettim.

NecatiÜnsalan’ınevindetoplandık.Toplantıdaşukimselervardı:Ben,EminArat,DenizAlb.GalipGültekin,NecatiÜnsalan,DündarSeyhan,TurgutAlpagut,MustafaOk,BahtiyarYalta,CevatKırca,FethiGürcan,DanişÇağlar,P.Bnb.

OsmanÜçok.

Müzakeresinirlibirhavaiçindebaşladı.DündarSeyhaniçkiliidi,konuşmalarıtecavüzkâridi.Nihayet,ağırlığınıortayakoyarak,şuteklifiyaptı:

“14’lerikiyeayrılmıştır;

Türkeştaraftarları,

İkiOrhan’lartaraftarlarıTürkeşilebirleşmemizeimkânyoktur.OhaldeKabibaykanadıilehemenbirleşelim,şartlarımdaşuşekildedir”dedi.Teklifleriortayakoyuncaşaşırmıştık.Çünküoanakadarbenuzlaştırıcıbirformüllekonuşmalarıgötürüyordum.

DündarSeyhan’ınyaptığıteklif:

1)OrhanKabibaykanadı22Şubatçılarlaancakşuşartlarbirleşebilir:

a.OrhanKabibay22Şubatçılarındalideriolacak.“Bufikirdenbenvazgeçirdim.”

b.YahutdaAydemirileliderlikmevzuundamüsavihaktanınacak.

c.Bunlarkabuledilmezse,birleşmeolmazsabenOrhanKabibay’ınliderliğinikabuledipsizlerdenayrılacağım.Tabiîgiderkendebirkaçkişiyigötürürümdedi.

AyrılmakİsteyenGider“ŞayetbeniKabibaydakabuletmezsebenAydemir’ekarşıdagelmem.Köşemeçekilirotururum.Hiçbirşeyekarışmam”dedi.Bundakararlıidi.Çünküdahaöncedenyapılmışbirplandı.

Bununkabuledilemeyeceğiaşikârdır.Liderlik,kumandanlıktecezzikabuletmezdedim.Toplantıyasonverildi.Kalktık,ayrıldık,yoldaarkadaşlarlagiderkengeceninmuhasebesiniyaptık.Dündarileayrılışımınhakikisebebibudur.Dündararkadaşlık,vefakârlıkduygusuilehakikatenKabibay’abağlıidi.Takdireşayanbirdurumlaerkekçebizdenayrıldı.Buayrılıştansonrapişmanlıkduymuştuama,bütünyaklaşmatekliflerireddedildi.Çünküertesigünübenşöylebirprensipkararıvazettim.

a.22Şubatçıkadrosundakimsekararalınmaksuretiileihraçedilemez.

b.Herkesinandığıliderinpeşindegitmekteve

istediğikadrodayeralmaktaserbesttir.Herkeskendiyerinikendiseçer.

c.Birşahısyeniseçtiğikadrodakalır.Nadimolduğunakanaatgetirilirsedahitekrareskikadroyadönemez.Bulunduğuyerdenmüspetolarakyardımedebilir.

BuprensibegöreDündarSeyhan’ıngerigelmesineimkânkalmamıştı.SırasıileNecatiÜnsalan,KadriKaplan,DanişÇağlar,ŞefikSoyuyüce,kardeşiRuhiSoyuyüceMuammerŞahin,Dündar’ıtakipedipayrıldılar.AsımMutludoğansarsıntıgeçirdi,onlarailtihaketmedi.İçimizdekigençsubaylardan,Türkeşçibeşsubayda,ÜsteğmenMihailErk,TeğmenNaciÖzcan,TeğmenAcarOkan,ÜsteğmenErgün,TeğmenGüngörEraslanayrıldılar.Gerikalanlarıdapür22Şubatçıolarakkabulettik.Yenibirsevkiidarekarargâhıileçalışmalarımızadevamettik.Yenikarargâh;Ben,EminArat,GalipGültekin,FethiGürcan,MustafaOk,TurgutAlpagut,BahtiyarYalta’danibaret7kişiidi.İstanbul’dadaCevatKırca,OsmanDenizidareciidi.Buayrılmalardanbirmüddetsonra

14’lerinherikikanadıdaçokyıkıcıbirşekildealeyhimizdekötüpropagandalarabaşladılar.

Atatürk’ünÖlümGünüDolayısıylaBasınla...Buarada8Kasım’daarkadaşlarlabazıgörüşmeleryapmakiçintekrarİstanbul’ageldim.Basınmensuplarıiletekrargörüşmekfırsatımeydanageldi.

BüyükAtatürk’ünölümgünüİstanbul’danayrılırkenbenimlekonuşangazeteciler,Atatürk’ünölümgünündekidüşüncelerimisordular,onlaraşunusöyledim:

“Atatürksağolsaidi,bugünkümemleketgerçeklerikarşısındatekrarSamsun’aayakbasarvemücadeleyeyenibaştangirişirdi.BizdekendimiziAtatürk’eafettiremezdik.”

İstanbul’dakitemaslarımhakkındadaşunlarısöyledim:

“Münevverdüşünürleri,hertürlütesirlerindışındageleceğinTürkiye’sinindavalarıilebaşbaşa,inançlıvegüvenlibuldum.Bütün

çözülmesigerekenproblemlerintemeliniiktisadidoktrinlerinteşkilettiğikonusundamüttefikiz.Halkı,işsizliktenşikâyetçi,gittikçeartanıstıraplarıilebaşbaşagördüm.Huzurveemniyetinbekamıziçinşartolduğunu,halkaişsahalarıaçmaklaiçhuzurunungeleceğini,çalışmazevkini,kazanmatadımıolaninsankitlelerininküçükpolitikaoyunlarındanuzakkalacağıinancıiçindeyim.

Gününvegeleceğinşartlarınauygunişçihaklarınıtanımakveonlarıayaktatutacakmüesseselerikurmakgerçekdavamızdır.

İktisadigörüşümüz,Kemalizmdoktriniiçindeifadesinibulur.Bizhayatauymayanhayalcikatıvestatikdüşüncedenziyade,gerçekdevrimcibiranlayışasahipolmak,ferdinvetoplumunhaketmeesasınauygunvarlıkvegeçimkaynaklarınıdüzenlemekarzusundayız.Serbestteşebbüsletoplummenfaatlerinibağdaştırmak,halkınyapacağınıhalka,devletinyapacağınıdevleteyaptırmaksuretiyleistikrarlı,muvazeneli,aktifvegelişenbiristikameteyaşamaseviyesiniyükseltmeyidüşünüyoruz.Mevcutiç

kaynaklarımızıfaaliyetegeçirmekvegittikçeartanbirtempoileişletmekbütüngüçleribupotansiyelkaynaklaratevcihetmektefaydagörmekteyiz.”

Türkeşçiler’inTezviratıa.Türkeşçiler:Hakkımdayaptıklarıpropagandaları:

1.Sosyalistşahıslarlakonuşuyor.Temastamilliyetçideğildir,komünisttir.

2.HakikiliderTürkeş’tir.ZatenAydemirhiçbirzamanliderolacakevsaftainsandeğildir.

3.Yöngazetesiokuyor,HarpOkulutalebelerineKızılay’dapozçakıpselamaldırıpgeziyorgibiipesapagelmezlaflarlaordudakigençsubaylararasındakesifbirfaaliyetyapıyorlardı.Bulabuladabunlarısöyleyebiliyorlardı.(BufikirleriişliyenlerMuzafferÖzdağ,KardeşiMuammerÖzdağ,EmekliÜsteğ.MihailErk(Özdağ’ınkayınbiraderi)EmekliTeğm.AcarOkan,Teğm.NaciÖzcan,Üstg.ErgunEmekliYzb.FuatÖzgür,EmekliKur.Alb.MuammerŞahin(Buherkestenileriidi,çoknankörbirinsandır).

22Şubatgecesi,harekâtıbıraktıktansonra

bendemevcutbütündökümanları,çalışmazabıtları,harekâtiçinveharekâtsonrasıiçinyapılanplanları,hatıratımıveprotokollerihavivesikalarıogecePiyadeTeğm.BekirileJandarmaTeğm.CengizKatum’ateslimetmişkaçırmışlardı.BuikiteğmenTürkeşçiymiş,emanetehıyanetettiler.Buvesikalarınekadargetiripteslimetmeleriniistediisemdegetirmediler.Kur.Alb.MuammerŞahin’evermişler.Odazamanzamanbenielindekibuvesikalarlatehditetti.Güyaovesikalariçindebenimkomünistolduğumadairvesikalarvarmışdiye.Sağasolaaslıastarıolmayanşeyleryaydı.Benimvesikalarımdan,yakınarkadaşlarımdahaberdaridiler.22Şubatöncesiherkesonlarıokumuştu.Fakatinsanlarınadilerihertürlüiftiralarıherkesesürmektetereddütetmezler.BuşahsınnekadarkötüfikirlerbeslediğinidebizzatkendisitarafındanTopçuAlbayAgahGünal’aanlattığıdahadoğrusubiraçıklamasınıburayayazmadangeçemeyeceğim:

22Şubat1962gecesiMuammerŞahin,Konya’dangelmişti.Kendisibunuşöyleanlatmış:“Ben

HarpOkulu’namilliyetçilerin,yaniTürkeşçiasteğmenlerinözelparolasıvardı(TanrıTürk’ükorusun)parolasıilegirdim.NekadarTürkeşçiAsteğmenvarsatopladım.EğerAydemirharekâtıbaşlatmışolsaidi,derhalAydemir’iöldürecektik.ErtesigünüTürkeş’itayyareilegetiripharekâtınlideriyapacaktık”diyeesasmaksadınıAgahbeyeanlatmış.Demekkiiçimizdearkadaşdiyebağrımızabastığımıznekarayılanlarvarmış.Nelerdüşünebiliyorlarmış.Buşahıskendisinimilliyetçibirsubayolaraktanıtır.Esasındamukaddesatçıvenurcubirşahıstır.Sonradanyaptığımtetkiklerdenemalolduğunuiyiceöğrendim.27Mayıs1960sonrası13Kasımharekâtıoluncayakadarİstanbul’daEmniyetMüdürlüğüyaptı.Kur.YarbayDanişÇağlardamahiyetindeolarakovazifeleriesnasındaneleryaptıklarınınhepsiniöğrendim.İştebugibiinsanlar13Kasımdansonrahemenbirkenaraitilmiş,pasifvazifelerdeidiler.Bunlarıonöreetmekiçinçalıştım.HarpOkulu’naçağırdım.Aynıidealuğrunaçalışmaküzerekenditabancamınüzerineyeminettirdim.Orduiçindeeskişahsiyetlerinekavuşmalarına

yardımcıoldum.Şimdikarşılığınıdabuşekildegörüyorum.Dünyabu,düşmezkalkmazbirAllahvardır.Şumahkemesafhasıiçindeölümsuçuileyargılanıyorum.Ellerindezaptedilerekkalanmühim,benimiçinibrazetmekteçokfaydalıhususlarvar.Böylebirmüşkülanımdavasıtalıolarakgeneistedim,göndermediler.Türkiye’dekiinsankarakterlerinitanıtmakiçinbunlarıyazıyorum.Yoksabunlardanhiçbirşeybeklediğimiçindeğil.AynıMuammerŞahin,OrhanKabibayilegeldiğizamanpeşindenayrılmayanbuseferde,DanişÇağlarilebirlikteonunliderliğinikabuledenlerarasındaidi.Hâlâneredeolduğunuiyiceanlayamadım.Anladığımbirşeyvarsa,birnumaralımenfaatperest,kuvvetneredeiseoyanakayanhain,nankörbirtip.NecatiÜnsalan’ındaçokiyiarkadaşıdır.İyiuyuşurlar.İstikbaldehepsininakıbetleriniAllahgösterecektir.ŞimdikihaldeyeriniMuammerŞahin,DündarSeyhanveNecatiÜnsalan’ındahilolduğugrupiçindeseçmiştir.

OrhanKabibayKanadıb.OrhanKabibayKanadı:Buzümreyebizdenayrılarakkatılan22Şubatçılarıdahaevvelyazmıştım.Bunlar11Havacıekibiiledebirleşerekşöyleyenibirkadroteşkiletmişlerveadlarını(27MayısCephesi)tesciletmişlerdi.Benbugruba(Kokteyl)grupisminitakmışımdır.Çünkükarmakarışıktır.Zorlabirdolmuşkadrosunaitilmişinsanlardır.Mecburiyettahtındabirleşmişlerdir.Kadronunilerigelenlerişunlardır:

1.OrhanKabibay

2.OrhanErkanlı

3.DündarSeyhan

4.KadriKaplan

5.NecatiÜnsalan

6.HalimMenteş,(11Havacıveüçhavacıtabiî

senatörütemsileder.MucipEmanullahÇelebi,HaydarTunçkanat)

7.İrfanSolmazer

8.MuammerŞahin(Türkeş’ibırakmışşimdiburadadır)

9.DanişÇağlar

10.RuhiSoyuyüce

Bugrubunaleyhimdekiyıkıcıpropagandaları

1.Liderliksevdasındaolanhainbirinsan,hiçbirzamanonunliderliğinikabuletmişdeğiliz.(22Şubat’tanayrılanlarsöyler)

2.22Şubat’tabütünkuıvvetelindeikenkullanamamışkorkakbirinsandır.

3.22Şubatgecesikorkudanbayılmıştır,harekâtısabahakadarDündarSeyhan,NecatiÜnsalanidareetmiştir,harekâtıbunlardurdurmuşlardır.

4.Solcularlatemashalindedir.

5.Artıkihtilâlyapabilecekbirkudretvekuvvetesahipdeğildir.Peşindenkimsegitmez.Onabağlıbütüngençsubaylarıbizlerayırıpkendimizebağladık.

6.Onunlabirleşmemizedahiimkânyoktur.Şayetböylebirşeyolsa,içimizdebeşincikademededahibiryeralamaz.

Enkötüsü:GençKemalistlerOrdusunamıaltındabeyannamedağıtan,beşsubaytevkifedildiğizaman,NecatiÜnsalan,DündarSeyhan,KadriKaplantiryosubeni,busubaylarıMilliEmniyeteihbareden(Muhbir)olarakOrdu’yaveetrafayaydılar.HattabenimiçinikinciSametKuşçudiyebahisederekhakkımdanelazımsabeniküçültmekiçinbütünzehirlerinidöktüler.Tutuptutmadığınıbilemem.Yalnızsiyasîhayattaihtirassahibiolaninsanlar,24senelikarkadaşımolanNecativeDündarbupropagandalarıyapmaklanekadarküçüldüklerini21Mayıs963İhtilâlindensonramahkemeleresnasındaanlamışlardır.Dündar

Seyhanhatasınıkabuletmişvicdanazabıçekmekteolduğunuhissettim.AmaNecatiÜnsalanhâlânankörlüğedevametmektedir.

Herikikanadındafaaliyetleridehiçmeçhulümdeğildi,amaneyaptıiselerzamanlayalanpropagandalartesirlerinikaybetti.Hattaokadargariptirkibunlarınyıkıcıpropagandalarınazamanzamanpür22Şubatçıdiyekadromuzdabulunanbazışahıslardakatıldı.BaştaSelçukAtakan.Çünküodazamanında27Mayıs’taOrhanKabibay’daniyilikgörmüşbirinsanolduğuiçin,onunlagizliolarakikilibiranlaşmayapmıştı.Zamanzamanbenitanıyangençlerehakkımdaçokdefamenfipropagandayapmış.“Kokteyl”grupnamınaçalışmıştı.ÇünküokanadınCHP’yedayandığınıbiliyordu.Kendiniticarete,paraya,eğlenceyevermişti.22Şubatçılıketiketialtındaçokiyiticarisahadanüfuzticaretiyapıyordu,buyüzdenpatronlarınadaepeyfaideliolmuştu.Birkaçatabirdenoynuyordu.Onuniçindehertarafakayabilen,çokzekicehareketedebilenbirtipti.Esasşekli,karakteri,nekadarciğersiz,nekadarvefasız,ne

kadariyigünleriçininsanlarladostlukyapanbirtipolduğuda21Mayısolaylarımahkemesindekendisinigösterdi.

Benbutipleri22Şubatgecesidehakikihüviyetleriilebilmeyenbirinsandeğildim,amaneyazıkkieldekikadrobuidi.Hedefimizevarıncayakadarmümkünolduğukadar22Şubatçıdiyeefkârıumumiyecetanınankadronuntümolaraktutulmasını,parçalanmamasınıistiyordum.Çünkübugibitiplerdenuzaklaşmakgayetkolaydır,amahakikihüviyetlerinicemiyettehenüzbellietmişdeğillerdi.

Şimdikendiliklerindentehlikeanındaçıktılar.Cemiyetiçindekendiyerlerinikendileriseçti.Demekkiherşeyinzamanıvarmış.Düşüncelerimdehaklıimişim.Artıkbugibiikiyüzlütiplerbenimiçinbirvarlıkdeğillerdir.

AlparslanTürkeş’inYurdaAvdetiBuhususlarıdaanlatmakyerindeolacak.Türkeşyurda14’lerintabiîlideriolduğuiddiasıiledönüyordu.OdadışarıdakaldığımüddetçeTürkiye’dekitaraftarlarıtarafındanyanlışbeslenmişti.FakatbunarağmenTürkiye’dekiMilliyetçiMukaddesatçızümreileCHP’ninkarşısındaolanvebilhassaİnönüdüşmanıkitle,üniversitedeilahiyatfakültesi,imamhatipokulumensupları,muhafazakârgruplarındesteğinikolaylıklasağlayacakbirşekildeyurdagirişrotasınıçizdi.Edirnehududundanitibareneskieserleriziyaretbahanesiilecamilerigezmekleilkişebaşladı.İstanbul’aTopkapı’dan,Fatihgibigirmeyeözendi.Karşılayıcılarıdaoşekildekarşılamaprogramlarıçizmişlerdikitamamiileşarkvariidi.Tabiîbüyükfiyaskolaroldu,İstanbul’dayaptığıbüyükbasıntoplantısında,kendisiniMilletinhadimiolaraktanıtmakistedi.(TürkMilletineBeyanname)diyeokuduğumatbuyazı,matbuatâleminde,Türkefkârı

umumiyesindebüyükbiralakagörmedi,çünkühiçbiryeniliğiihtivaetmiyordu.Taraftarlarındadahiinkısarihayalmeydanageldi.Matbuatta,geniştenkitlereuğradı.BuhaletiruhiyealtındaAnkara’yageldi.Türkeş;Ankara’yageleceğizaman22Şubatçılarolarakşöyledüşündük:OrhanKabibay’ınAnkara’yagelişindenasılkarşılamışisek,Türkeş’edeaynımuameleyapılsın,farkolmasındedik.BenTürkeş’iYenimahalleköprüsücivarındaotomobilileBahtiyarYalta,MustafaOkveFethiGürcan’ınkarşılamasıiçinkendilerinigörevlendirdim.

Türkeş’inaileefradıTürkiye’yeTürkeş’tenbiraykadarevveldönmüşlerdi.Elazığ’dakıtagörevimiyaparkenTürkeşileoradatanışmıştım.Aileceiyigörüşürdük.Yurdailkdefadönünceeşimialıpevlerinehoşgeldinizegittim.Hanımınıbulamadık.Çocuklarıileoturduk.Konuştuk.ErtesigünükızımTülindeeskiarkadaşlarınıgörmekistedi.AnnesiiletekrarTürkeşleregittiler.Eskibirdostlukvazifemiziyapmıştık.

Türkeş’iAnkara’yagelişindeüçarkadaşımdediğimgibikarşıladılar.Bendeevinevardıktan

sonrabuüçarkadaşyaniMustafaOk,BahtiyarYalta,FethiGürcan,birdeDenizAlbayıGalipGültekinilebirlikteevinenezaketziyaretinearifegünügittim.15dakikakadaroturduk.Samimihislerleayrıldık.

Odabanaeşiilebirliktebayramertesievimde15dakikalıkbiriadeyiziyaretyaptı.Konuşmalarımızgayetresmişekildeoluyordu.Türkeş’tebirağırlık,birbüyüklük,biryorgunlukhissediyordum.Kendisiniçokdeğişmişbuldum.Büyüklükpsikozuiçindehareketlerinitanzimetmekistiyordu.Etrafındakilerdeonubuyolasürüklüyorlardı.Aradangünlergeçti.Aynıhatalıvaziyetindedevamediyor,matbuattayıpranıyordu.

BizimiçimizdenMustafaOkveBahtiyarYalta,MuzafferÖzdağ,RıfatBaykal,NumanEsinilesıksıkıarkadaşlıkyapıyorlardı.Türkeşkanadınameyyalgözüküyorlardı.İkimizinkarşıkarşıyagelipkonuşmamızıistiyorlardı.Karşıtarafıntaktiğişuidi.Değişmezliderolduğuiçinbirkombinezonla,emrivakiileonutekrarziyaretetmeksuretileetrafa,gazetecilereve

taraftarlarınaAydemir,Türkeşilegörüştü,haberiniyaymakistiyorlardı.Altındaçeşitlimanalaryatıyordu.

Benimarkadaşlarımanlaşmavebirleşmehususundasamimiidiler.Amakarşıtaraftaktikpeşindeidi.

MustafaOk,BahtiyarYaltabirgünbanabirteklifilegeldiler.“Kumandansenbuişeyanaşmıyorsun,baribizikimizresmenTürkeş’ebiriyiniyettemsilcisiolarakgidelim.Biryakınlıkteminedelim.Hatalıyoldalar,ikazedelim.Sonvazifemiziyapalım”dediler.Kabulettim,gittiler.MustafaOkiyibirkonuşmailekendilerineiyiniyettemennilerimizibildirdi.Fakatkarşılıkiçinbüyüklüktasladıklarından,birhareketgörmedik.Yalnızgizligizlifaaliyetlerlebizimiçimizdekiarkadaşlarınbirkısmınıkandırıpkendikadrolarıiçineçekmekiçinçabasarfediyorlardı.EnyakındaMustafaOk,BahtiyarYalta’yıvesonzamanlardaEminArat’ıziyaretlerleyenibirkadrokuruluşunagitmekteteşebbüshalindeidiler.

NetekimmahkemesafhasındaMustafaOkileBahtiyarYalta’nınTürkeşvearkadaşlarınınkuracaklarıderneğinkadrosunabuikikişinindealınabileceğinitaraflardaifadelerisırasındakısmendeolsaaçıkladılar.

İştesongünlerdeMustafaOkveBahtiyarYaltailemünasebetlerimineskisigibiyakınlıkladevametmeyişininsebebibugibiarkadaşlarımınkararsızlıklarından,bocalamalarındannereyitercihedecekkadarsarsıntıgeçirmelerindendir.Faaliyetlerini,temaslarınıyakındantakipediyordum.Yavaşyavaşdaitimadımsarsılmıştı.Benaçıklıktanhoşlanırdım.MustafaOk’unkısadönüşlerleyöndeğiştirenbirtipolduğunubilirdim.BahtiyarYalta’yıhergüntesiraltındabırakarakonundainisiyatifiilehareketetmesinemanioluyordu.ÇünküMustafaOk28Mart1963’teEminBey’inevindeyaptığımızsonihtilâlkonuşmasındabambaşkabiryöndeidi.Çokçekingendi.Aradığınıbulamamıştı.Bizimkadromuziçindeitimatbahşedenbirinsanolarakbulunmadığınınfarkınavarmıştı.Aşağılıkkompleksinedüşmüştü.Artıkbizden

uzaklaşmakçabasıiçindeidi.Bizlerdebuvaziyetigayetiyibiliyor,artıkkendisineitimatetmiyorduk.Netekimitimadaşayanolmayanbirinsanolduğunumahkemesafhasındakendikendineispatetti.Dahaöncesaydığımikincitrionunkadrosundaidi(İkincitrioKurmayAlbayMuammerŞahin,Kur.Yb.MustafaOk,Kur.Yb.DanişÇağlar).

Buüçarkadaşı22Şubatöncesidebanayakınarkadaşlarımitimadaşayanolmadıklarınısöylerlerdi.Beniyiliğimdendolayıtozkondurmakistemezdim.HeleMustafaOk’un22Şubat962gecesisondakikadabanakarşısadakatinigörmüştüm.Onuniçinsonanakadaronakarşıolanlaraayakdiremiş,hiçbirzamanhakkındayapılansözlerekulakasmakistememiş,daimamüdafaaetmişimdir.Fakatmahkemesafhasındahertürlümaskelerimeydanaçıktı.Maalesefbudaonlardanbiriimiş.Artıkyakınarkadaşlarım,nekadareskisöylediklerihatırlatmalariçinbaşımakaksalarhaklıdır.Çünkümalkendisinibellietti.Demekkiinsanlarçokgeçanlaşılıyor.Hadiselerhızla

birbirinikovalayarakgeliyordu.Birgecesaat22.00’deevimeKur.Alb.İsmailErgüdergeldi(Ozamanİstanbul’da1.Zh.Tüm.deMuh.Grb.K.idi).

“Talâtbugünİstanbul’dangeldim.İlkönceseniaradımbulamadım.Gündüzbaşkaarkadaşlarlagörüştüm.ŞimdideHalimMenteş,MucipAtaklıveEmanullahÇelebi’ninyanındangeliyorum.Şuhususuricaediyorum.Hepinizeskiarkadaşlarsınız.Ordudanayrıldınızhergrubunorduiçindekendisinitakipedenkuvvetlerivar.Orduparamparça,sizlerinbirarayagelmemesiyüzündenordudakigençsubaylarüzgün.Benburayagelirken1.Zh.Tüm.’debirtoplantıyaptımoradakifikrivetansiyonuaksettiriyorum.Bütüntemasettiğimarkadaşlarbirleşmeniziarzuediyorlar”Teklifideşuidi:Türkeşkanadıhariç,biz22ŞubatçılarıKokteylgrupileyani(11Havacı,Dündar,Necati,Kabibaykanadı)ilebirleşmeyiistiyordu.Uzunboylumünakaşaettik.Benogruptançokcanımyandığıiçinitimatedemiyordum.Çokısraretti.22Şubatkadrosununzirvesindeolanarkadaşlarla

görüşmekistedi,kabulettim.ErtesigeceGalipGültekin’inevindeşuarkadaşlarlatoplandık:Ben,GalipGültekin,EminArat,TurgutAlpagut,BahtiyarYalta,MustafaOk,FethiGürcan,AdnanÇelikoğlu,SelçukAtakan,Kur.Alb.İsmailErgüder.Saatikiyekadarçokuzuntartışmalarlagörüştük.Neticedeordudantemsilciolarakgelmişbirarkadaşıkırmamakiçinkarşıgruplabirresmitoplantıyıkabulettik.

LâleApartmanıToplantısıBirgünsonraİsmailErgüder’inevindetoplanıldı.OturduğuapartmanınismiLâleApartmanıolduğuiçinbutoplantımahkemesafhasında“LâleApartmanıtoplantısı”olarakgeçmiştir.

LâleApartmanıToplantısı:3Mart1963

Gayesi:SilahlıKuvvetleriçindekigruplaşmalarıortadankaldırıpordununbütünlüğünüsağlamakiçin.Ordudışındakalmışihtilâlcitanınangruplarıilköncekendiaralarındabirleştirmekveorduiçindekitaraftarlarındaotomatikmanbirleşmesinisağlamaktı.Kur.AlbayİsmailErgüder’inkayınvalidesinineviolanLâleApartmanı’ndaşuarkadaşlartoplandılar:HalimMenteş,Hv.Alb.TufanAkkoç,NecatiÜnsalan,22ŞubatçılarnamınaAlb.SelçukAtakan,Bnb.BahtiyarYalta,Bnb.FethiGürcan,müşahitolaraktaYüksekMühendisNaimOkyay(Müşterekdostu,grupların).

ToplantıyıİsmailErgüderidareetmiş,anagayeiçinileribirgörüşevarılmışvebazısivrinoktalartörpülenmişolduğunubizimnamımızagidenarkadaşlarbildirdiler.

İsmailErgüderemekliolmakistiyordu.Toplantıdansonrabanageldi:Ankara’dabulunaneskigeneralarkadaşlarlagörüştüğünü,bütünordununiçdurumunuçıplaklığıileanlattığını,gençkuşaklardakifikirlerincereyanlarınnelerolduğunu,Aydemir’inbirkuvvetolduğunukendilerineanlatmayaçalıştımdedi.

Kendisininemeklilikteısrarlıolduğunubildirdi.Giderkendebanaşuteminatıverdi.“İstanbul’agidinceZırhlıtümendekisenindetanıdığınarkadaşlarıtoplayıpsenidesteklemeleriiçinelimdengeldiğikadaranlatmayagayretedeceğinesözverdi.Hayatboyuncadasenisevdiğimiçinmuvaffakolmanaduaedeceğim”diyerekayrıldı.

31MartHarekâtıBaşarısızlığıKaderbuyamahkemedebuarkadaşaçokgüvendiğimiçinmüdafaaşahidiolarakgöstermiştim.Savcıbendenevveldavrandı.Ammeşahidiolarakdinletti.AmaİsmailErgüderoeskidurumileoradagözükmedi.İfadesiniveşahadetinitamamiylepolitikolarakyaptı.KendisineLâleAp.toplantısınınesasgayesinibelirtmesiiçinbirsualsordum.Gayetkaçamaklıolarakcevaplandırdı.Ondansonrabaşkasualsormayalüzumgörmedim.Engüvendiğimmüdafaaşahidiolaraktanıdığımbuinsandadeğişebilmişti.Hadiselerdensıyrılmakpsikozuiçindeidi.Hayattaverilenvaatlerebakmamalıimiş.İnsanlarbüyüktehlikelerkarşısındacesaretlerikadarmukavemetliolabiliyor.

Butoplantıdansonrakarşıgrupiletemasımuhafazaedemedik.ÇünküKokteylgruptançeşitçeşityıkıcıpropagandalardevamediyordu.İnsanlaryüzyüzegelincebirşeyyokgibihareketediyorlar,sonraarkadanişler

değişiyordu.Böylesiyasîkadrolardakirekabetler,gözlerikararmışinsanlaraherşeyiyaptırıyordu.BudevredeDündarSeyhan,NecatiÜnsalanikilisiçokyıkıcıfaaliyetsarfediyorlardı.Birgün24MarttanikigünsonraAvukatımızolanSaffetOlgaç’agelipşöylebirtekliftebulunmuşlar:“Talâtyinebirdelilikyapıyor.Aybaşındabirharekâtagitmekistiyormuş.BiziçlerindeMustafaOkveBahtiyarYalta’yaacıyoruz.Diğerlerineolursaolsun.Onlarbukadrodanayrılsınlar.”Evetbizhakikaten31Martharekâtınagidiyorduk.Buharekâtdeşifreolmuştu.Bunlardaduymuşlardı,amakadromuziçindeyalnızonlarıkurtarmakistiyorlardı.Çünkübuikiarkadaş,ogrupilezamanzamansıkıtemaslaryapıyorlar,hattaonlarınyazıhanelerinde,benimaleyhimdeyapılankonuşmalarıdasabırladinliyecekkadardageniştiler.Onuniçinonlarıkendilerineyakıngörüyorlardı.Kararsızdurumdaolanbuikiarkadaşdaimayankuvvetleriletemasıkesmedenuzlaştırıcıbirroloynamaksuretile,neolurneolmazneşişyansınnekebapnazariyesiileherkeseşiringözükmeksuretiylevaziyeti

idareediyorlardı.

Bunlarbenimgözümdenkaçmazdıamapekyüzlemezdim.Günlerilerledi.Harekâtakararlıidik.28Mart1963günüAlb.EminAratBey’inevinde;Ben,TurgutAlpagut,GalipGültekin,BahtiyarYalta,MustafaOk,FethiGürcantoplandık.Nihaigörüşmeyiyaptık.TamkararalacağımızsıradaMustafaOk,yenibirfikirleortayaçıkarakihtilâlkararınıntamyetkiilealınmasınısöyledi.Fikirşuidi:İkiyankuvvetolanKokteylgrupileTürkeşkanadınıdaiçimizealmakistiyordu.DahaziyadeTürkeşkanadıileanlaşmamızıarzuediyordu.Odadasoğukbirhavaesti.Çokmesuliyetlibirandı,herkessusmuştu.YalnızFethiGürcanmertçeortayaatıldı,bugrupihtilâlciolamaz,ihtilâlkararıveremezdiyeheyecanlıbirkonuşmayaptı.Kimsedensessedaçıkmayıncaşunakararverildi:OhaldeyarınMustafaOkileBahtiyarYalta,Türkeşgrubuiletemasetsin.Kuvvetdökümüyapılsın.Kuvvetlerivarsabirleşipyapalımdendi.Bendekabulettim.Buarkadaşlarıvazifelendirdim.Otoplantıdan

yıkılmışveçökmüşolarakhepimizayrıldık.Halbukibütünhazırlıklarımıztamam.HarekâtplanıAnkara-İstanbuliçineninceteferruatınakadaroradaizahedilmişti.Harekâtsonrasındayapılacakişlerdekararlaştırılmıştı.7kişilikyetkilişahıslarherşeyieninceteferruatınakadaröğrenmişlerdi.

EvegelirkenyoldaFethiGürcanileberaberyürüdüm,herikimizdeçoküzgünidik.Şöylekararaldık;“Buişekimsegelmesedebizhazırlıklarımızıbozmayalım,buihtilâlkararındaısraredelim”dedik,kestiğimizgünededahaüçgünvakitvardı.

Ertesigündeİstanbul’anihaikararıbildirmekiçinCevatKırca’yabirkuryegönderecektim.

29Mart1963saat15.00’teSelçukAtakanileAlb.TevfikÜnlüerevegeldi.

KendilerininsabahleyinDündar,Necati,Halimilegörüştüklerini,onlarınsamimiolduğunu,beniithamettiğinibildirerekbanaadetebirpozileçıkıştıve“LâleApartmanıtoplantısınabeni

temsilciolarakgönderdin.Beniharcadın,çünküondansonrahiçtemasetmemişsiniz”dedi.HemSenonlaravatanhainidemişsin”TalatTuranonlaraöyledemişdiyeipesapagelmezdedikodulardanbahsetmeyebaşladı.İstanbul’dakendisinebirçoksubaylar,güyageliyorlarmış,herkesbenisuçluyormuş,benliderliktenvazgeçmemekiçinhertürlübirleşmeteklifinireddediyormuşum.Baktım,tamamıilesabahleyingörüştüğüinsanlarıntesirialtındakalmıştı.Neticeolaraksordum:Neistiyorsun,neteklifediyorsun?“Hepbirarayagelipgörüşürmüsün?”dedi.Benevetdedim,“Derhalkabulediyorum”deyinceşaşırdı.Çünküteklifinikabuledeceğimihiçtahminetmiyordu.Yalancıinsanlarınyalanınıçıkarmakistiyordum.Hemdebirharekâtagidiyorduk,şayetanlaşırisekderhalonlarıdaihtilâlmes’uliyetineiştirakettirmekistiyordum.Amaşartkoştum;madembuarkadaşlarbirleşmişler,birkadro,birgrupteşkiletmişler,liderleriveselahiyetlilerikimisegelsinhemengörüşelimdedim.SelçukşaşkınvaziyetteTevfikilekalkıpgittiler.Saatverdim.

Saat20.00’dekalkanotobüsileYarbayRıfkıErtem’i,CevatKırca’yakuryeolarakgönderdim.

RıfkıErtem’eşutalimatıverdim:Dahadurumkat’ideğil,herikikanatiledetemashalindeyiz,biranlaşmaolursahareketebaşlarız.Parolayıkararlaştırdık,odahareketettigitti.29Mart1963saat21.00’deSelçukAtakanileAlb.TevfikÜnlüergeldi.“Talât,görüşmeteklifinibildirdim,karşıtaraf(Dündar,Halim,KadriKaplan)kabuletmediler.Onlarseninlebirleşmekistemiyorlar,bunaimkânyok.Seniniçinşunusöyledilerdedi.“Talâtgayrimeşruyoldadır.Bizpartikuracağız,dernekkuracağız,gazeteçıkaracağız”dedi.Bendekendilerine“Sabahleyinböylekonuşmuyordunuz,ihtilâlyapmayıdüşünüyor,birleşmeyiarzuediyordunuz,neoldusizlere?”dedimdeyince:“Sabahkifikirlerimizdenvazgeçtik”dedilerdedi.“Ogrupilebirleşmeyeimkânkalmamıştır.SenartıkmecburenTürkeşkanadıilebirleşeceksin,amaozamandabensizinleberaberdeğilim,ayrılıyoruz”dedi,çekipgitti.Temaslarfiyasko

ileneticelendi.TabiîO,karşıgrubunnedensözdeğiştirdiklerininiçyüzünübilemezdi.

Benizahedeyim.Kokteylgrupogünlerdekendilerindebüyükbirkuvvetolduğunavehmediyordu.Şöyleki:

1.KurmayYarbayTalatTuran’ınyenibirteşkilatkurmasını(orduda)kendilerihesabınayapıldığınıyayıyorlardı,oradankuvvetalıyorlardı.

2.24Mart’tanbericereyanhadiselerdebazıMilliBirlikKomiteüyelerininsokaknümayişlerindealkışlandığıiçinveonümayişlerdevazifealdıklarındanmuvakkatdaolsazindekuvvetlerinkendilerinidesteklediklerinizannediyorlardı.BilhassaKadriKaplan,MucipAtaklıbuhareketlerdenkendilerinebüyükpayçıkarıyorlardı.(Tabiîkisonundabalongibisöndüogünlerinheyecanı)

3.Esasteklifimireddedişsebepleri,bizlerin31Mart’tabirharekâtagittiğimizibiliyorlar,aynızamandadahükûmetindehaberdarolduğuna

vakıftılar.Korkudanbenimlekonuşmayagelmediler.Bizimaybaşındatevkifedileceğimizikestirmişlerdi.Dörtgözlebekliyorlardı.Çünkümeydanakıllarıncakendilerinekalacaktı.

İştebudüşüncelerdendolayıbenimlegörüşmeyireddettiler,ama31Martharekâthadiselerigeçti.Herşeydenonlardahaberdaridiler.Baktılarhükûmetbizebirşeyyapamadı.Acıkuvvetimizidebiliyorlar,geneyanaşmaçareleriaramayabaşladılar,çünküartıkçoktehlikeligünleratlamıştı.İştebunlarböyleinsanlardır.

SöğütözüToplantısıİlkhaberiRaufGökçeilebanagönderdiler.(5Nisan963.)

“SelçukAtakanbizimsözlerimiziTalât’ayanlışaksettirmiş,bizböylebirşeydemedik,anlaşmak,görüşmekistiyoruz”.Benkendilerinemüsaitbirteklifgönderdim.OgünbirazsonraFethiGürcanileBahtiyarYaltageldiler.“BizşimdiİrfanSolmazer’inyanındangeliyoruz,oradaEmanullahÇelebi,HalimMenteşdevardı.Birleşme,anlaşmatekliflerigörüşüldü.Temasarıyorlaralbayım,neolurreddetme”dediler.FethiGürcançokısraretti.Kendisiniçokseverdim,kıramadımkabulettim,pekidedim.Diğerarkadaşlaradadurumubildirelim,randevuteminedingidip,görüşelimdedim.Söğütözütoplantısınabuşekildegidildi.TeklifısrarileKokteylgruptangelmişti.

SöğütözüToplantısı:(9Nisan963)

Aramızdanbutoplantıyagidecekheyeti

kararlaştırdım.

Ben,BahtiyarYalta,FethiGürcan.

9Nisan1963sabahıEminArat’agittik,durumubildirdik.

Onlarlayapacağımızkonuşmataktiğinigörüştük.Hiçbirsuretteihtilâlkelimesindenbahisetmeyecektik.Çünkügelecekekibehiçbirzamanitimadımızyoktu.CHP’sinemeyyalgörünürlerdi.İnönü22Şubatçılarabirşeyyapamıyordu.Bizimiçimizebunlarısokar,birkomployagetirirdiyeşüpheleniyorduk.Hattagelişlerindeüzerindedinlemecihazlarıdaolabilirdi,ihtiyatlahareketetmekgerekiyordu,çokşüpheciolmuştuk.

Bengörüşülecekhususlarıngündeminiyaptım.BahtiyarYalta’yaverdim.Mutabıkkaldık.Eminbeyayrılırken,“MustafaOk’adahaberverin,alınıyor,odasizinlegelsin”dedi.BahtiyaröğledensonrarandevuyagiderkenM.Ok’udaalıpgeldi.İrfanSolmazer’inarabasıileSöğütözü’negittik.

Toplantıdaşuşahıslarvardı:HalimMenteş,İrfanSolmazer,KadriKaplan,Ben,MusafaOk,BahtiyarYalta,FethiGürcan.Karşılaşmamızpeksamimioldusayılmaz,ikikutuphalindeidik.Kırdakarşılıklıbirpiknikmasasınaoturduk.AynenKuzeyKore,GüneyKoremütarekeanlaşmakomisyonugibi(BenKore’deikenbugörüşmedeseyirciolarakbulunmuştum.)onabenzetiyorum,karşımızdakilerdahasamimiolmalarınarağmen,açıksöyleyeyim,bizdaimaonlardanzarargördüğümüziçinsamimiolamıyorduk.

Gündemşuidi:(Benyapmıştım.)

1.Şahıslarkimleritemsilediyor?

2.Fikriyatınıznedir(Doktrin)

3.PartimikuracaksınızDernekmi?Metodunuznedir?

4.Memlekettehangigruplarakarşısınız?

5.MDOileilginizvarmı?

6.Birleşmeşartlarınelerdir?

BahtiyarYalta,gündemdekiilkmaddeyisordu.İrfanSolmazer:OrhanKabibayveOrhanErkanlı’yıtemsilettiğinisöyledi.HalimMenteş:11Havacı-üçhavacı-TabiîSenatörve(X)kuvvetdedi.KadriKaplan:“TabiîSenatörleri,DündarSeyhanveNecatiÜnsalan’ıtemsilediyorum”dedi.

Buhusustaepeymünakaşaettik.“22Şubatçılardankat’iolarakbeyanatveripayrıldımdiyemeyenbuikiarkadaşıtemsiledemezsin”dedik,sonrakabulettik.

İkincisualisorduk:Fikriyatınıznedir?(Doktrin):Atatürkçüyüzdediler.Bizesaslışekildebununüzerindeduruyorduk.Fikirolmadanhiçbirşeyolmaz.Bundadatatminkârcevaplaralamadık.Onlarınbütüngayesişuidi:Birleşelim,herşeysonradangelsin.Bizdebunayanaşmıyorduk.

Üçüncüsualsoruldu:“Metodneolacak?İktidaragelmekiçin.Partimi,dernekmikuracaksınız?”dedik.HemenİrfanSolmazer

atıldı.“Yokböylebirşey.İhtilâlyapacağız”dedi.BenhemensualiHalimMenteş’etevcihettim.Oda“evet”dedi.SonraKadriKaplan’asordum.Odabirazdurakladıktansona“evet”dedi.HemenHalimatıldı.Bana“Yasiz”dedi.Bendegayetihtiyatlıolarakşimdiyekadarpartifalankurmayıhiçdüşünmedik”dedim.Esasmaksatlarınıonlarınağzındanöğrenmiştik.

Dördüncüsualisorduk:Şugruplaraveteşekküllerekarşıidiler.

AdaletPartisi,EMİNSU’lar,TürkeşKanadı,22Şubatçılar.Onlara“CumhuriyetHalkPartisi’nehizmetedenbirgruptanilerigeçmiyorsunuz.Bizhiçbirzümreyekarşıdeğiliz.Ancakotuzmilyoniçindeişyapılırsa,memleketteancakböylemillibirvahdetinteşekküledeceğineinanıyoruz”dedik.Onlardabize“CHPilealakamızyok”dediler.

BeşinciSual:MDOgibiyeraltıteşkilatıveEkremAcunerileirtibatlarınısorduk.“Yok”dediler.HalimMenteş,şöylebirsözsarfetti.“Keşkeonungibibirkaçteşkilatımızolsada

altınıüstünegetirsek,heryerin”dedi.Buradantasvipettiğinianladık.İrtibatlarıdazatenvardı.Biliyordumamaönplandaçalışanlarbaşkalarıidi.Birleşmeşartlarınıgörüşmeyegirmedik.Benöğreneceklerimiöğrenmiştim.“BizTürkeşkanadıilemünasebetimizikatiolaraksizingibitespitetmedik.Bizemüsaadeedindurumusizebildiririz”dedik,ayrıldık.

Arkadaşlarımatoplantıneticelerinibildirdim.Kanaatimisöyledim,zatenherşeyi(7)kişilikheyete,enküçükteferuatınakadarbildirirdik.Gizlediğimbirşeyyoktu.

DikmenToplantısı10Nisan1963

Türkeşileolanmünasebetlerimizidekat’ibirneticeyebağlamakistiyorduk.OnuniçinMustafaOkrandevualdı.10Nisan1963sabahısaat10’daDikmen’dearaziyegittik.Şuarkadaşlarvardı:Türkeş,Ben,MustafaOk,BahtiyarYalta,RıfatBaykal,MuzafferÖzdağ.

GörüşmeTürkeşilebenimaramdayalnızbaşbaşabirkayanınüzerindegeçti.Oradaondakikakadarkonuştuk.İlköcebenmemleketinpanoramasınıçizdim.Kendilerininbasında,Ordu’da,Üniversite’de,Münevverlerarasındanasıltanındıklarınısöyledim.“Irkçı,Turancıtanınıyorsunuz.Bizgericitabanabasmakistemiyoruz.APkanadındadagörünüyorsunuz”dedim.Kuvvetmuvazenelerinianlattım.“Atatürkçütanınmıyorsunuz”dedim.“İlköncebudurumuispatedecekdeklarasyonlarverin”dedim.Banavaziyetinbenimdüşündüğümgibiolmadığınısöyledi.Tamamiylefikirlerimi

reddetti.“BizleriçekemeyenlerinCHP’ninuydurmalarıdır,bunlar.BenTürkiye’devedünyadatanınmışbirinsanım,büyükkuvvetesahipliderim.Şayetbütün22Şubatçılardabenimliderliğimikabuleder,emrimegirerlerse,onlaraçalışmakiçinvazifelerverebilirim.Başkatürlübirleşmeimkânıyoktur.Kararlıyız”dedi.Benböylebirteklifihiçbeklemiyordum.Çünküorayabirleşmeiçingörüşmeyegelmemiştik.Fikiryoklamasıyapacaktık.Şaşırdım,derhalcevapvererekbugünküşartlariçindeböylebirşeyinimkândahilindeolmadığınıbildirdim.“Konuşmamızbitmiştir”diyerekkalktım.

Hemengeridebizibekliyenarkadaşlaradoğruyürüdük.Türkeşderhalarkadaşlarınahesapvermekmecburiyetinihissetti.“Aydemirileanlaşamadık”dedi.Bendenedenanlaşamadığımızı,liderlikteklifinioradakendisinetekrarettirdim.Bendeverdiğimcevabısöyledim.Muvaffakiyetlerdiledik,ayrıldık.

Evegeldik.MustafaOk,BahtiyarYaltaçoküzgündüler.“Neşekildehareketedeceğiz?”

dediler.Bende“Oişbitmiştir,sosyalmünasebetlerdenilerigeçecekbirgörüşmeyapılmazartık.Katisüratlebirleşmeyeceğimizibildirdim.Bukanathalledilmişoldu.ArtıkTürkeş’emeyyalolanlarınümitlerikalmaz”dedim.ErtesigünKokteylgrupiletemasiçinrandevumuzvardı.BizdentemsilciolarakEminArat,MustafaOk,BahtiyarYaltagittiler,birleşmehususundaiyibirneticealamadılar.Karşıtarafınbütünderdi,beniekarteetmeksuretiileherşeyerazıidiler.

Hemmüzakerelerdevamediyor,hemdeDündarSeyhan,AvukatSaffetOlgaç’agelipNecatiilebirliktehakkımdasöylemediğilaflarkalmıyordu.Bizimböyleyaklaşmamızıkuvvetzaafızannediyorlar,çokyükseklerdenatıyorlardı.Ertesigünsontoplantıyapıldı.Bizimtezimizşuidi.“Birleşmenormalolarakliderkuvvetüzerinekadrobirleşmesiolur.”Onlarisehergruptanikişerkişiilekoalisyonbirleşmesikabulediyorlardı.Yani14’lerdeniki,11’lerdeniki,Dündar-Necatiler’deniki,22Şubatçılardanikikişiolmaküzerebirleşilecekmiş.Karşılarında

çocukvarzannediyorlar.Onlarzatenbirleşmişvaziyeteidiler.Akıllarıncaikikişidebizdenalarakbirleşipbizikandırmışolacaklardı.Kendileriniçokkuvvetlizannediyorlardıkihiçbirteklifeyanaşmıyorlardı.Tabiîbizdereddettik.İyodgibiaçıktakaldılar,temasıdakatiolarakkestik.Pişmanoldular,amaişiştengeçmişidi.Sonradanaracılarilebazıtekliflergeldi,fakathepsinireddettim.Artıkrahatlamıştım.Çünküinisiyatifimizeserbestçalışmaimkânımızakavuşmuştuk.Bundanevvelesaslıbirkararagidemiyordukiçimizdebazıarkadaşlardabizimhakikikuvvetimizeinanmıyorlardı.Daimagözleribuyankuvvetlerdeidi.Anlaşamadığımız,kat’ialakamızıkestiğimizibildirdiğimizhaldeonlarlatemasıkesmeyenbazıarkadaşlarımızvardı:MustafaOk,BahtiyarYalta.

Mahkemesafhasındaöğrendimkihertaraflaangajmanhalindeimişler.BilhassaTürkeşkanadıonlaracazipgeliyormuş.Kendiitiraflarıdabunugösteriyor.

Buhadiselerdensonra21Mayıs963İhtilâl

hareketinegidişimizdetekbaşınatoplantıfilanyapmaksızın,güvendiğimyakınarkadaşlarımlatektektemasetmeküzereyapıyordum.

21Mayıs1963HazırlıklarıAnkaraAsriCezaevi

20Temmuz1963

EngüvendiğimarkadaşımFethiGürcan,RıfkıErtem,Tank.Üsteğ.İlhanBaşidi.HazırlıksafhasındaemekliAlbayYaşarBaşarandaçokhizmetidokundu.Harekâtgecesidebüyükkahramanlıklarıvardıhepsinin.İlkişAnkara’dakikıtalarınhazırlıklarınageçtik.Arkadaşlaravazifetaksimiyaptım.

TankTaburunu:İlhanBaşhazırladı

229.P.Alayını:BidayetteYaşarBaşaran,sonrabilfiilYb.RıfkıErtemhazırladı.

MuhafızA.Sv.gel.:FethiGürcanhazırladı.

HarpOkulu:Hazırdı.

J.Okulu,MuhafızTb.:Bnb.KemalKâhyaoğlu’naiçlerindekiteşkilatıbağladık.

MerkezK.TrafikKıtaK.lığını:Em.Alb.Başaranhazırladı.

DiğerkarakolkumandanlarınıFethiGürcanhazırladı.

GenelkurmayKışlaK.lığı:BidayetteEm.Yb.HakkıSümersonra[...]hazırladı.

Ord.Bşk.lığıMuhafızTb.:HakkıSümerhazırladı.

28.Tüm.Top.K.lığı:Em.Alb.TevfikÜnlüerhazırladı.

Bubirliklerdenres’engörüşüpvazifeleriniverdiğimşahıslarJ.Bnb.KemalKâhyaoğlu,TrafikKıtaK.P.Bnb.NecmiAcar,GenelkurmayKışlaK.Yzb.GökhanKasapoğlu(sonradan14’lerdenolduğuanlaşıldı),28.Top.K.lığındanTop.Yzb.MetinSurek,TankTb.içinÜsteğ.İlhanBaş.HarpOkulu’ndanemindim.

Harekâtplanınıyaptım:Buvaziyetegöre

Ankara’nınişgalplanışöyleydi:(Müdafaamdaokunacak)

Havacılariletemasısıksıkyapıyordumonlardahazırdılar.BuuğurdaEm.Hv.Kur.Bnb.İzzetKözveHv.Bnb.CemalÖzdemirçokfaalidiler,hazırlıksafhasındaçokkahramancaveçoksadıkolarakçalıştılar.Harekâtgecesideöylelakinmahkemesafhasındaherşeyiinkâretmeksuretiileşahsiyetlerini,benliklerinisıfıradüşürdüler.Demekcezaveölümkorkusuinsanlaraşahsiyetlerinikaybettiriyor.Buarkadaşlarhattızatındabudurumadüşecekinsanlardeğildi.Geridehavakuvvetlerindekalanarkadaşlarınısaklamakiçinkendilerinifedaettiler.Yahutdabenimletemastaolduklarızamanverdikleribilgilerdeyalanolmasıgerekir.İkincisinikabuledemiyorum.Harekâtgecesisaat05.30’daEskişehirHv.Üssünden4adetF-100tayyaresigetirttilerveşehirdedahaevveldenkararlaştırdığımızbölgelerdeuçtular.HattaennihayetHv.KuvvetleriKh.ileGenelkurmaybinasınıdamakinelitüfekatışıaltınaaldırttılar.HattaHv.K.Kh.roketatışıbile

yaptılar.Benbunlarıgözümlegördüm.Onuniçinbuarkadaşlargüçlerinispetindevazifeleriniyaptılar.Fakatmahkemedeçokyalansöyleyerekindimdeküçüldüler.

Gizliliğesonderecedikkatediyordum.BubakımdanherzamanpolisveMilliEmniyet’intakibialtındaidim.Fakatharekâtgününetamamiilebaskınilegirdik.Birihtilâlhareketininmuvaffakolmasıiçinşufaktörleresastır:

1.Baskın:Bugizlilikveemniyettendoğar.

2.Kuvvet:Yeterikadarsağlamıştık,çokfazlaidibile.

3.Vazifealanherşahsınverilenhedefehiçbirtesirinazarıitibaraalmaksızınzamanındagitmesiveeldeetmesi.

4.Cesaret:Alınanvazifeninsonunakadaryapılması.

5.Buişegirmişolanlarınihanetetmemesi.Buihtilâldehepsiniuyguladık,fakatmaaleseficra

safhasındada3,4,5maddeleriuygulamayanlarıdagördük.

İstanbul’dadaharekâtplanıhazırdı.CevatKırcaveOsmanDeniztatbikettireceklerdi.Günlerilerliyordu.OrdununüstkademelerindekibizeyakıngenerallerletemasıKur.Alb.RumiAhıskalıveHâkimTümg.RızaTunçvasıtasıileyapıyorduk.Onlardanbizegelenensonhaberşuidi:“BizAnkara’dapasifvazifelerdeyiz.Aktifbirroloynayacakdurumumuzyok(yanicesaretleri),onlaryapsınlar,biztasvipederkatılırız.”EsasbunlarınliderliğiniyapanÜcüncüOrduK.K.Org.RefikTulgailevasıtalıolaraktemashalindeidik.BediiFaikAnkara’daveİstanbul’daKorg.RefikTulgailebuhusustaçokuzunboylukonuştu.İknaettiğiniveneticeyialdığınıMilletvekiliAvniDoğanvasıtasıilebanabildirdi.Ensonhaberde13Mayıs1963’teAvniDoğanBey,Alb.EminAratvebenievineçağırdı.OradauzunuzunBediiFaik’tenaldığıbuhusustakihaberlerianlattı.Hattabizimdebuişemuvafakatettiğimizi,icapederseErzurum’aBediiFaik’igönderipbildirmeyi

veyaRefikTulga’nınannesivasıtasıilemektupyazmayı,hattaAvniDoğanbeyErzurum’akendioğlunugöndermeyiveRefikTulga’yıhaberdaretmeyiteklifetti.Alb.EminAratbunlarıiyihatırlar.Benemniyetbakımındanlüzumolmadığınıbildirdim.Korg.RefikTulga’nınharekâtsonrasıGenelkurmayBaşkanıyapılmasınıveistediğigibibüyükkumandakademesinitayinetmesinionlarabıraktığımızısöyledik.Sizhaberiemniyetmülahazasınınazarıitibaraalarakkendisinebildirin,dedik.Harekâtgünüradyodailkanonsumüteakip3.OrduKumandanıRefikTulga’dantasviptelgrafıveyatelefonu,HarpOkulu’nagelirsemüteakipradyoanonslarını,tebliğlerionunimzasıileyayınlayacağımızıbildirdik.Tamamiyleanlaştık,ayrıldık.BuhususuyaniRefikTulga’danmuvafakathaberialdığımızıFethiGürcan’aveayın15’inde(Mayıs)OsmanDenizİstanbul’dangelinceonadabildirdim.İstanbul’abuhabergitti.İhtilâlgününüihsariolarak,FethiGürcan,Hv.Bnb.İzzetKöz20Mayıs1963S:23.30olarakkararaltınaaldık.

15Mayıs1963günüerkensaatteYarbayRıfkıErtemileOsmanDenizevegeldi.

KurmayYb.OsmanDenizgeceotobüsilegeldiğinisöyledi.Rıfkıbeylerdeyatmış.“Sabahsabahhayırola”dedim.“Albayımvasattamamıilemüsait,bensizeteklifegeldim.İstanbulkıtalarınınhepsihazır.BirinciZh.Tüm.MuharebeGrupları,Davutpaşadahilhepsitamam.HattaeskikuvvetlerimizeilavetenÖmerli’deki32.P.Alayıiledetemasageçtik,odahazır.CevatBeygönderdi”dedi.

17Mayıs1963günüİzzetKözİstanbul’asabahtayyaresiilegidiporadanEmekliKurmayAlbayFethiIşıklıtepe’yialıpBandırma’yagidecekler.HarekâttaİstanbulüzerinegelecekolanuçaklarınplanınıBandırma’dauçuşGr.K.HavaYb.Selahattinilegörüşeceklerdi.DönüştededurumuCevatKırca’yabildireceklerdi.BuluşmayeriolarakemekliGeneralSelimTürkkan’ınevikararlaştırıldı.Oradadaöğledensonratoplanılmış.Toplantıdaolanlar,İzzetKöz,FethiIşıklıtepe,CevatKırca,OsmanDeniz,FethiGürcan.20Mayıs963tarihiüzerindekarar

kılınmış,oradanCevatKırca’nınevinegidilmiş,İstanbulbirliklerininirtibatsubaylarıtoplanarakgereklibilgilerverilmişti.FethiGürcanAnkara’ya19Mayıs963günüdönüncebanatekmilhaberiniverdi.

18Mayıs1963CumartesigünüİzzetKöz,İstanbul’dandöndü.Evindegörüştük.Bandırma’nındurumunuanlattı.19Mayıs1963sabahıMerzifon’dakiÜs’defilokumandanıHv.Bnb.Cahit(FedaiFiloK.derdi)ileÇorum’dabuluşupgörüşmeküzererandevulaştığını,sabahleyinhareketedeceğiniveakşamdönünceneticeyibildireceğinisöyledi.Benfazlakalmadım,evdenayrıldım.Kendisiçokumutluidi.Hv.CemalÖzdemir’edebazıvazifelervermişti.Çokhızlıidiler.İyiçalışıyorlardı.

16Mayıs963günüharekâtakatılacakbirliklerinkilitbaşıvazifealacakgençsubaylarınıevimdetopladım.Ankara’nınumumiharekâtplanınıizahettiktensonraherbirliğindetemsilcisineayrıayrıvazifelerinisöyledim.Fakatgünsaathakkındabirbilgi,emniyetmülahazasıilevermedim.Sonradanhareketgünüöğleden

sonrabildirdim.BugençsubaylarlakonuşmayaparkentesadüfenPiyadeYb.HakkıSümer.Yb.MustafaPakobadaoradaidi.Butoplantıyıyapmaktanmaksat,vazifelilerinihepsininöndekibüyüklereherhangibirsuretleyokolmalarıhalindeharekâtplanınıbilerekdevamettirmeleri,muvaffakolmaları,ikincisidebirbirlerinibirliklertanıyarakyalnızolmadıklarınıanlamalarıvemoralmanyükselmeleriiçindi.AynıtertibiP.Yb.RıfkıErtemvasıtasıilebirkeredaha18MayısCumartesigünüdahagenişbirkadroileşehirdeKeçiörenmıntıkasındayaptırdım.Herbirlikvazifesinivehedefinibiliyordu.Hiçbirşeyiplanlamadavehazırlıksafhasındaihmaletmemiştim.Enufakteferruatakadarilgilileresöylemiştim.Fakatmahkemede,can,cezakorkusundanherşeyinkâredilmektedir.Mahkemedeinkârhukukîbakımdanşahıslarıncezalarınınazalmasıiçinnormalkarşılanabilirisede.

Hiçolmazisehapishanekoridorvekoğuşlarındahiçbirşeysöylenmemiş,planlamadanoksanlık

varmışgibihakikatlerisaklayanyalanıinsanıngözünebakabakasöyleyerekşahıslarhakkındadedikoduyaparakgezmeyibendenbizzatharekâtplanınıöğrenenarkadaşlarayakıştıramıyorum.Üzüldüğümnoktabu.Tenkidevesuçlamayagelinceherkesaslankesiliyor.Amaogecevazifesiniicrasafhasındayapmadığıveyayapamadığıiçinhiçvicdanazabıduymuyormu?Amazamanlayaralarsoğuyacak,acılargeçecek.Neticedemahkemedenümitettiklerigibiçıkmayacak.Ozamanbugibidedikoducularacabanasılhareketedeceklermerakediyorum.Ovakitteihtilâlciolarakkahramanlıklarınıkimbilirnasılanlatacaklar.Yaşayanlarbunlarıhepgörecekler.Ozamaninsanlardandahaçoknefretedecekler.

Hayatgrafiğiherdevirdezayıfkarakterliinsanlariçinböyleinişliçıkışlıolmuştur.Normaldir.

19Mayıs1963Pazar.Sabahleyinsaat10.30’daEm.Bnb.TayyarBaranselgeldi.EsasındaTurgutAlpagut’unyakınarkadaşıdır.Otomobiliilebizigezdirmeyegötürdü.Barajagittik,

döndük.Keçiören’debirarkadaşınauğradık.AvukatSaffetbeyindeevioradaidi.Onadabeşdakikauğradık.GaziÇiftliğinegittik.OradanitibarenarabayıTurgutAlpagutkullanmayabaşladı.Bendeyanındaoturuyordum.Harekâtın20Mayıs1963gecesi23.30’dayapılacağınıTurgut’abildirdim.ÇünküTurgutAlpagut28Mart1963toplantısındansonraüzülerekbanademiştiki:“Birdahasenbenitoplantılarakararkesmekiçingötürme,sennekararverirsenbenuyarım.Erkekadamım.Ogeceelbisemigiyer,tabancamıalırgelir,nevazifeverirsenyaparım.Benzaten27Mayıs1960İhtilâli’nedeöylegirdim”demişti.Busözleribildiğimiçinkararıkendisineogünbildirdim.Hemhazıraltımızdaarabavarkenşehridolaşalım.Ankara’nınharekâtveişgalplanını,kıtalarınyerleriniarazideveşehirdedebirerbirergöstereyimdedim.229.P.Alayınınvazifesindenbaşladım,birerbirerkıtalarıntutacaklarıyerleriHarpOkulu,TankTb.Jandarma,Sv.birliklerininyerlerinigösterdim.Planıeninceteferruatınakadarizahettim.HattaÇankaya’yadoğruçıkarkenbenplandatanklarıAmerikan

büyükelçiliğibinasınakadarsürmüştüm.Obanateklifyaptı.“TanklarıÇankaya’yaçıkanikiyolağzınakadarsürelim,ikiyoludaaşağıyainenbirdenkeselim”dedi.Bendemakulgördüm,kabulettim.“Hiçbirtankyalnızkalmayacak,HarpOkulutalebeleriiletakviyeedilecek”dedim.“HarpOkulu’ndanilköncebindirilmişbirliklerÜmitYavuzYüzbaşı’nınkumandasındaderhalBv.Tk.Hv.K.önünebırakılmaküzereradyoevinegönderilecek”dedim.BuvazifeyideayrıcabizzatÜmitYzb.’yabildirdiğimidekendisinesöyledim.Çankaya’dançokşiddetlibiryağmuraltındadöndük.Dr.ParuğErdilekBeyler’euğradıkveevegeldik.Ogecesaat21.00’degenebizimevdeodadaoturuyordu.Bensonhazırlıkemirleriniharekâtplanınagöre,evebazışahıslarçağırarakveriyordum.Odaduyacakmesafedeoturuyordu.20Mayıs1963saat20.00sıralarındaTurgutBeyailesiilebirliktebizeuğradı.Gayetsakinidiler.Oradadakonuştukvehayırlışanslardileyerekayrıldık.Bilmediğibirşeyyoktu.ÇünküHarpOkuluAlayKumandanlığınıyapacaktı.Banabirşeyolur,

vurulurumdiye,ikinciadamolarakharekâtiçinonaherbilgiyivermiştim.

OnunlaberaberHarpOkulu’nagelecekekibeBahtiyarYalta,P.Bnb.OsmanÜçokdadahilidi.“Onlaradahaberver”dedim.

20Mayıs1963günüöğledensonrabanauğramıştı.BahtiyarYalta,Bnb.OsmanÜçok,KadriÇıtakveMustafaOk’abildirdiğinisöyledi.BenMustafaOk’asöylenmemesiniistediğimiçinnedenonabildirdindiyeüzüntümübildirdim.“Senkarışmaidareet,benonlarınhepsiniakşamagetireceğim”dedi.“Pekisenbilirsin,mes’uliyetsanaaitTurgut”demiştim.İşteTurgutAlpagutbanaherşeyiyazdığımgibianlatmıştı.Fakatmahkemeyedüşünceişdeğişti.Mahkemesafhasıilerledikçekendisindebazıdeğişmelersezmeyebaşladım.AvukatlığınıkayınbiraderiBülentAğabeyoğluyapıyordu.Onuntesirialtındakalarakherşeyiinkârvetevilyolunagötürmeçabasındaidi.Mahkemeleregiderkenotobüseberaberbinipbirkoltuktaoturupberaberkelepçeleniyorduk.Birgünbanaotobüstedediki“senbanaharekât

planıhakkındabirşeysöylemedinkibeninkâredeyim”dedi.Demekavukatındanbirgünevvelöyletalimatalmıştı.“NasılolurTurgut”dedim.“Neyapalımbumüdafaahakkı”dedi.“Hemsenbanayazılıemirvermedinki.Neileispatedeceksin?”deyinceozamannecinsbirinsanolduğunuanladım.İşteiyigünarkadaşlarımdanbiridahakendisinihakikihüviyetiilemeydanavuruyordu.TevekkelideğilhapseilkgirdiğimizgündenberiBahtiyarYaltailebirliktefiskoskonuşuyorlar,birbirlerinekâğıtlaryazıphücrelerdekitaparasındagönderiyorlar,gizligizlianlaşmalaryapıyorlardı.Ogünanladımbununmanasını.Mahkemeifadelerinitanzimediyorlarmış.Çünkübenbirşeyduyacağımdiyeherikisidegayetdikkatlihareketediyorlardı.Amadünyadanegizlikalmışkibugibiufakkombinezonlarduyulmasın.Yavaşyavaşhepsiniöğrendim.Mahkemedekisorgulamaifadelerinidinleyincezatenherşeybellioldu.İşiniçindensıyrılmakiçinnelazımsayapıyordu.ZatenharekâtgecesiHarpOkulu’ndabenisaat00.01’deilkkarşılayanlarTurgutileBahtiyaridi.Beşdakikabileyanımdakalmadılar.

Bahtiyarbanagelip“Kumandanburasıkarmakarışık.(HakikatenHarpOkulu’nunönükarışık,kimneyaptığınıbilmezvaziyetteidi.Amabunlarıtertipleyecekolanbendeğil,A.K.olanTurgutbeyiledahaöncedentayinettiğimTb.veBl.K.’larıidi.Amakimseişiniciddiyealmamışoradanuzaklaşmaçaresiarıyordu.Benbununfarkındaidim.)BizTurgutileaşağıyainelim,talebeninbirkısmınıncephanesiyok”dedi.Bende“sizgidin,onlarıtertipleyin.Bensizecephaneikmaliyaparım”dedim.Gidişogidişbirdahaherikisinindeyüzünügörmedim.Hapishanearabasınabininceyekadar.Ogece01.20’de229.P.A.nizameyesindebirtaksiiçindetevkifedilmişler.Kendiifadelerinegöre229.P.A.cephanealmayagidiyorlarmış,yakalanmışlar.

AlayKumandanıolanbirzatalayınıbırakıptaksiyeatlayıpcephaneikmaletmeyegidipgitmeyeceğiniaskerolanherkeskıymetlendirebilir.Gerisiniokuyanlarkıymetlendirsin.

BunlaryetmiyormuşgibiTurgutAlpagutbirde

mahkemeyemüdafaaşahidiolarakTayyarBaransel’igetirtti.Baranselşahadetiesnasında“TurgutAlpagutailesiileDr.ParuğbeylerdeikenihtilâlhaberiniradyodanduyuncaşokeolupkendisiniHarpOkulu’naarabamileçıkarmamıistedi”deyincehepimizşaşırdık.FethiGürcandayanamadıyanımdanmikrofonafırladı.Tutmakistedim,muvaffakolamadım.Şahityalansöylüyordiyehakikatlerimahkemeyeanlattı.BendekalkıptasdikedincevebütünçıplaklığıileTurgut’undurumunuortayakoyuncatabiîçokkötübirdurumhasıloldu.Oandanitibarendemeşhurakıllıavukatıvekendisivehattabelkidesülalesibana,FethiGürcan’adüşmanoldular.Şimdidehapishanedealeyhimdededikoduyapıpgeziyor.İşteinsanlardanbirtipdaha.BundanbaşkagenerallerileirtibatısağlayanKur.Alb.RumiAhıskalıdemiştim.OdaTurgutAlpagutilebizehaberleriulaştırırdı.RumiAhıskalı’yıdatevkifetmişlerdi.Oyolilegenerallermahkemedeçözüleceklerdi.FakatTurgutAlpagutRumiAhıskalıiçinverdiğiifadede“benimonunlatemasımyalnızticaretmevzuundaidi”demiş.

SavcıBnb.TurgutAkanbenimifademialırkenonunifadesinibanagösterdi.“İştegöryakınarkadaşlarını”dedi.“Benneyapayımdelilyok,arkadaşlarsaklıyor,yalansöylüyorlar”dedi.VebirkaçgünsonradaRumiAhıskalıtahliyeedildi.Davanınkülolarakkurtarılmasıbakımındangeneralleridahilettiremedikvebenvermişolduğumifadelerdeyalnızbırakıldım.Hoş,savcıvemahkemeheyetidurumuanlamadıdeğilamaresmiyetegirmemişoldu.İştebenimenyakınveengüvendiğimveitimatederekihtilâlhazırlıklarınıyaparkenbüyükmes’uliyetlertaşımışarkadaşlarım.TurgutAlpagut7kişilikfikrîkarargâhınistihbaratsubayıidi.Bütünbilgilerondatoplanır,bizdurummuhakemelerinionunistihbaratınagöreyapar,harekâthattımızıonagöreçizerdik.Şimdibuşahıshiçbirşeybilmiyormuşgibimahkemedehareketetti.Vefasızlıketti.

19Mayıs1963öğledensonraAlb.EminArat’ıalıpAlb.GalipGültekin’egittim,evdebirazoturduktansonraharekâtın20Mayısgecesiyapılacağınıbildirdim.Galipbeyçoksevindi,

banasarıldı,çünkübuişinolmasınıençokisteyen,geçkalıyoruzdiyedaimateşvikedenbirarkadaştı.DenizKuvvetleriiletemasıosağlar,daimadenizkuvvetlerininbusahadaçokileriolduğunusöylerdi.Zamanzamanİstanbul’adenizcilerekuryegönderirdik.HazırlıkhaberlerinialırdıkvebütüngizlitoplantılarıdaGalipBey’inevindeyapardık.Çokitimatettiğim,çoksevdiğimbirarkadaştı.28Mart963’teihtilâliçinkararalamadığımızgündensonrakendisinesıksıkbundansonraböylemühimbirkararınalınmasıiçinhiçkimseyehabervermeyeceğimisöyledim.Emniyetbakımındanselahiyetindarbirkadroda,iki,üçhattatekkişideolmasıicapederdedim.Odabanaherzaman,heryerdeyapılacaktoplantıdabenyokisem,selahiyetimisanabırakıyorum,sennekararverirsenaynenkabuledeceğimdiyedef’atlabanasözvermişti.GalipGültekin’ebirdeşuhusususöyledim:“İhtilâlgününükestiğimzamankimseye(Vazifelilerhariç)söylemeyeceğim,bazılarıdaduyduktansora(Napolyon’untopsesinegel)tabiyesigibi.SendeHarpOkulukarargâholacağıiçinoraya

gelirsin”dedim.Banagücendi.“Eğerbendensaklar,böylebiremrivakiilekarşılaşırsamdünyadagelmem,birdahadayüzünebakmam,banaitimadınyokmu?”derdi.Buhassasduruşunubildiğimiçinbirgünevvelsibildirmeyiuygungörmüştüm.Onuniçinevinegittim.EminAratBeydahasakindinledi,obirazihtiyatlıveçekingendi.Hayırlıolsundediler,onunüzerineradyodaokunacakilktebliğeaithazırlananbirdaktilosayfalıkbirmüsveddeuzattım,“Artıkalbayımsizbunudoktrinimizesasolmaküzererötuşeder,düzeltir,güzelbirhalesokar,yarınöğleyekadarbanagetirirsiniz”dedim.Altınakonacakimzameselisinide,OsmanDeniz’inteklifinihatırlatarakkararvermelerinionlarabıraktım.Şimdiyekadaryaptığımişlerikimsedensaklamadım.HeleGalipBey’e,EminBey’eherşeyigünügününebildirdim.İşiminolduğunusöyleyerek,“YarınakşamAlb.OrhanAlpakın’ıdaalarakkarargâholanHarpOkulu’nagelin”dedim.Ayrıldık.

Gecesaat21.00’deYb.PakobaileİzzetKöz’ünevinegittik.ÇünküİzzetogünÇorum’a

gidip,Merzifon’dangelecekfilokumandanıilegörüşecekti.Gitmişgörüşmüştü,fakatpekümitligözükmüyordu.“25uçakAnkara’yagetirecekpekdurumyok.BazıpilotlarDiyarbakır’atatbikatiçingitmiş,fakatnebulursagelecek”dedi.AyrıcaMürtedÜs.K.Kur.Alb.KazımKalafatiledeCemalÖzdemirgörüştü.“Orayıdaeldeettik,katineticeyiyarınöğleyekadaralacağız,bensizebildiririm”dedi.Bende“Yarınsabah14.00’teYb.Pakobaseninyazıhanenegelir,senonasonhaberleribildirirsin”dedim.“BenharekâtaYarbayPakoba’nınevindençıkarakgideceğim.Hv.Bnb.CemalÖzdemirsaattam23’teyarıngeceoradaolsun”dedim.Pakoba’nınevadresiniverdim.“Peki”dedi,ayrıldık,evegeldim.Gayetsakinheyecansızbirgecegeçirdim.Çünküherşeyoanakadarnormalgitmişti,hiçbirşeydışarıyasızmamıştı.

20Mayıs1963Pazartesi:Saat10.00’daEminAratbanagelecek,radyotebliğinigetirecekti.OndanevvelYb.RıfkıErtemgeldi.229P.Aiçinhazırhaberiniverdi.TankÜsteğ.İlhanBaş

geldi,hazırhaberiniverdi,onlarıyatakodasındasakladım.EminAratbeygeldi,tebliğikendielyazısıileyazmışolarakbanaverdi.İmzayerindebenimdeimzamkonmuştu.DemekGalipGültekinilegörüşüpennihayetbuşeklekararvermişlerdedim.Okudum,“Çokgüzelolmuş,hayırlıolurinşallah”dedim.Kendisihiçdurmadıgitti.Benhemenyatakodasınageçtim.Yb.Rıfkıdaktilodaüçsuretolaraktemizeçekti.İlhanBaşdaoradaidi.İkiNo’lutebliğidebenyazdım,hepsihazırdı.Alb.EminArat’ınelyazısıileolanıhatıraolaraksakladım.

FakatbuhusustamahkemelercereyanederkenRıfkıErtemileEminAratarasındageçenbirkonuşmayınakletmedengeçemeyeceğim.Çünkümahkemeönündeherkesherşeyiinkâretmeksuretiileyakayısıyırıp,herşeyibenimüstümekolaylıklabırakıyorlardı.Bıraksınlar,ziyanıyok,bundanyılmam,korkmamda,buişleritekbaşımayapmışisem,şerefdebanaaittir.Yalnızengüvenilir,ençokhürmetedilirEminArat,bakınnasılhareketediyor:RıfkıErtem’ebirgünkoğuştadiyorki:“Acaba

Radyodeklarasyonunukimyazmış?”Aklıncabilipbilmediğinianlamakistiyor.RıfkıBeyde,“Sizonudahaiyibilirsiniz”diyor.Bilmiyorumdiyecevapveriyor.OnunüzerineRıfkıdayanamıyor.“AlbayımpazartesisabahısizgeldiğinizzamanbenTalâtBey’inyatakodasındaidim”diyor.Yanikendisininyazıyıgetirdiğiniihsasettirmekistiyor.EminBeygenehaberiolmadığınısöyleyince,Rıfkıbey:“Benimartıkoandakanımçekildi,dondumkaldım”dedi.Bunubanaanlatınca,benimdekanımçekildi,amaeldennegelir.Cankorkusuinsanlarıdeğiştiriyormuşdemek.OgündensonrabenveRıfkıBeyartıkEminBey’inyüzünebakmakistemiyoruz.

İşteölümyolculuğunaçıktığımyakınarkadaşlarımmahkemeesnasındabirtekkelimebileyardımlarınıgörmedim.Zararlarındanbaşka.İhtilâlgecesidurumlarıdaşu:Alb.GalipGültekin,Alb.OrhanAlpakınilebirlikteAlb.EminArat’ınevinegidiyorlar.Geceyarısısaat24.00’ekadarradyodaanonsverilecekmidiyebekliyorlar.Demekherkeskendisinigarantiye

almış.Saat24.00’teanonsçıkmıyor.OrhanAlpakın’ınarabasıileGalipGültekinevdençıkıyorlar.GalipbeyiOrhanbeyevinebırakıyor.Galipbeyevinegidincebizimnamımızaverilenanonsudinliyor,sevinçileHarpOkulu’nageliyor.FakatoandaHarpOkuluhenüzçıkmaküzere.Tamosıradadabengeldim,Galipbeyearkadaşlarısordum.EminArat,OrhanAlpakınbanabuvaziyetianlattı.Tabiîkimselermeydandayoktu.OgeceGalipGültekinsabahleyinokuluberaberterkedinceyekadaryanımdanhiçayrılmadı.Bütünhadiseleriyakındangördü.Fakathiçbirşeyekarışmadı,sessizsedasızodadaoturdu.Mahkemesafhasındabirtekgünmikrofonbaşındamüşkülvaziyettekaldım.Oandadahiyerindenkalkıpbanahadiseyigördüğühaldeyardımetmedi.Odaşuidi:OgeceninbirnumaralıkahramanıtanınanKur.Yb.AliElverdimahkemeyeammeşahidiolarakgelmiş,kendisinihakikibirkahramangibigöstermekiçintürlüyalanlarsöylüyordu.Bumeyandabenimiçindeşunusöyledi:(AliElverdiradyoevindemukabilanonsyaparkenÜsteğ.ErolDinçerkendisinitevkif

edipHarpOkulu’nagetirmişti.Bütünişleribozanvebizimmağlupolmamızısağlayanbuşahsakarşıoandabüyükinfialvardı.Talebelerçokheyecanlıvaziyetteonuöldürmekistiyorlardı,benmanioldum.HattatalebelerinTomsonlarınakarşıbengöğsümüdayadım.Talabelerinheyecanınıteskinettim.AliElverdi’ninhayatınıogecekurtardım.Kh.’daodamaaldım.Ayaklarımakapanmış“Albayımsenbilirsin,bendurumunböyleolduğunubilmiyordum.Neistersenemretyapayım”diyeyalvarıyordu.İştebuşahsiyetsizinsanmahkemedeifadeverirkenbanaiftiraederek.)Kendisineodadatabancaçektiğimiiddiaediyordu.Benhayattakimseyetabancaçekmediğim,heleogecetabancakullanmayaihtiyacımolmadığınıherkesgörenlerbiliretrafımdaateşgibiHarbiyelilerdenTomsonlumuhafızlarımvardı.Böylebirvak’aodadaolmadı.Benşahidimyalansöylediğiniiddiaediyorum.Obeniyalancıdurumasokuyordu.İşteoandaodadahadiselerienyakındangörenGalipGültekin’in,HakkıSümer’in,M.Pakoba’nınmikrofonagelipşahidinyalansöylediğini

ispatetmelerigerekirdi.Pakobasözistediamahâkimvermedi.FakatbenGalipGültekin’denbuhususuaydınlatmasınıistiyordum.Negezer,yerlerindenkalkıpmikrofonbaşınagelmeyekorkuyorlardı.İştevefakârarkadaşnumunesiiyigündostları.BuhareketleriyetmiyormuşgibibirdemahkemedehiçyoktancelseaçıldığızamanduruşmahâkimiNumanÖzdalga(Dz.HâkimAlb.)tarafındanşusualemaruzkaldım“ogeceGalipGültekinsizibuharekâtıartıkdurduralımdiyeteklifyapmışsizkabuletmemişsinizöylemi?”dedi.Bendeevetdedim.Yaptıkabuletmedim.Amasaatkaçtı.05.30’da.Zatenyarımsaatsonradabenharekâtıbırakıpokuldanayrılmıştım.GalipGültekindenizciolduğuiçindışardanDenizKuvvetlerindekiarkadaşlarıveyabiryakınınıbulmaküzereduruşmahâkiminebuhaberigönderipcezasınıhafifletmekiçinçarearamıştı.Mahkemeninbututumudahiçbirsavcınıngözündenkaçmadı.Özelmuameleyapıldığıdaanlaşıldı.Evetbuyaptığıteklifileonuncezasınıtahfifedicibirsebepteşkilediyordu.Amabenideihtilâlemuannidendevamedenbirşahısolarakgösteripcezamın

tahfifedeceğihiçbirkapıbıraktırmıyordu.Cezabakımındanhiçbirşeydüşündüğümyok,amaarkadaşlarımınvefasınıgösterdiğiiçinyazıyorum.İnsanlartehlikeanındabellioluyor.

Bugibiarkadaşlardannefretediyoryüzlerinidahigörmekistemiyorum.İyigündostlarındanhayattakimseyehayırgelmez.Hapishanededeşimdibutipinsanlar,GalipGültekin,TurgutAlpagutbenimsevmediğimnekadarinsanvarsabilhassahavacılarilesıkıdostlukkuruphakkımdadedikoduyapıpgeziyorlar.Nispetyapıyorlarakıllarınca.Hayattayaşamakkısmetolursabakalımdahanelergöreceğim.

OgünYb.RıfkıErtemveM.Pakoba’yaşuşahıslarıçağırmalarınısöyledim:YarbayHakkıSümer,Alb.TevfikÜnlüer,Alb.YaşarBaşaran.Hepsiöğledenevvelgeldiler.

a.HakkıSümer’eşutalimatıverdim:“İhtilâltarihvesaatinisöyledim.ResmielbisenigiyerekYarbaySaffetTuksal’ıdaalarakHarpOkulu’nageleceksin.HarpOkulu’ndavazifeneskisigibibağlıbirliklerkumandanlığıdır.BirdeOrd.

Bşk.MuhafızTb.K.Yz.Tacettin’ihaberdaredeceksin,odaharekâtplanındakivazifesinegörehareketedecek”dedim.“Peki”dedi,gitti.Mertveerkekbiraskerolarak.GeceHarpOkulu’nagelmişti.Kahramancasabahakadaryanımdakaldıvevazifegördü.Sabahleyindebirlikteokuluterkettik,mahkemesafhasındayalnızmanençökmüşvaziyetteidi.Çokkorkuyorveogecekifiilidurumlarınıherzayıfsanıkgibisaklıyordu.

b.Alb.TevfikÜnlüer:Aynışekildegünvesaatisöyledim.“Birincivazifen28.Tüm.Top.K.Yzb.MetinPakel’edurumubildireceksin.EvvelceyapılanplanagöreTop.K.lığıhareketedecek.Bildiripbildirmediğinisaat18.00’ekadarbanabildireceksin”dedim.

“İkincisiP.Alb.CahitAksoy’ualıpgecesaat23.00’te28.TümKh.civarınagideceksin.Harekâtbaşlarbaşlamazikiniz28.Tüm.Top.larınagidiporadavaziyetehâkimolacaksınız.Top.irtibatsubaylarıKh.olanHarpOkulu’nagelecekler.”

Odabanapekidedigittivesaat18.00’dedeTüm.Topçularınınhazırolduğunu,haberiulaştırdığınıbanaevegelipbildirdi.Ayrıcadagecesaat21.00’dePakoba’yarandevuvermiş,PakobadaAkayPastahanesiönünegidipTevfikBeyileCahitBey’ibuldu,topçularınhazırhaberideikincidefabanaPakobakanalıilegeldi.FakatHarpOkulu’naçıktığımzamannegöreyim,CahitAksoyileTevfikÜnlüeroradadeğillermi?Vazifebaşınagitmemişler,etrafımdavazifeverdeyipdolaşıyorlar,herkeskendisiniHarpOkulu’naatmakilegarantiyealmakistemiş.TevfikÜnlüersabahakadaryanımdakaldı.Aradasıradaverdiğimvazifelerinoksandaolsayaptı.Sabahleyindeokuluberaberterkettik.Yalnızmahkemedeçokkorkuyorvedaimasusmayıtercihediyor.Dedikoduyaptığınıduymadım.Amaçokçekingen,ruhibirşokgeçiriyor.CahitAksoydahakeza.Sonradanöğrendim.Obüsbütünruhenbozulmuşhattaintiharbileetmişamamuvaffakolamamış.Ruhenmalûlhaldeler.

c.PiyadeAlb.YaşarBaşaran.Onadagünve

saatibildirdimveşutalimatıverdim:

1.“Em.Sv.Yb.Şükrüİnanç’ıyanınaalacaksın,inzibattrafikkıtakumandanıpiyadeBnb.NecmiAcarveJandarmanınvazifesiniuygulayacakolanBnb.KemalKâhyaoğlu’nubirliktealacaksınızsizinevdeveyabiryerdeyemeğegideceksiniz.Saat23.00’ekadarbuikiarkadaşabirşeysöylemeyeceksiniz.Saat23.00’tedurumubildiripkıtalarınaalarmçektirmeyegötüreceksiniz.İhanetederlersezorkullanacaksınızYaşar”dedim(Sankiaklımagelmişgibi).“Meraketme”dedi.

2.İkinciside,radyodaokunacakdeklarasyonyazılıpbenevdeolmasamdazarfiçindeevebırakırım,uğraralırsın.J.Bnb.NecmiAcaralarmımüteakip6dakikadaradyoevinegelebilecekti(planböyleidi).Hemenradyoevinegirerokutursunuz,dedim.AynıdeklarasyonTankTb.’dadavar,bakalımyarışedin,kimönceokuyacak,diyedeşakaettim.Pekidedi,gitti.Öğledensonradeklarasyonudagelipeldenalmıştı.

3.Üçüncüsüde,radyodaanonsokunduktansonrabeniikitrafikcipiilegelipKüçükEsat’taPakoba’nınevindenalıpHarbiye’yeemniyetileçıkaracaktı,öyleplanlamıştık.

Buhususuizahetmekicapediyor.ÇünkübenogeceelimdeolmayansebeplerdendolayıtamzamanındaHarbiye’yeçıkamadım(Harbiye’yesaat00.50’degelebilmiştim).Buyüzdenhakkımdayapılanenbüyükdedikodudabu.BilhassaTurgutAlpagutveonungibimuğberolanarkadaşlartarafındanuydurulanlarvebeniküçültmekiçinyayılanhapishanedehaberler:

1.Benharekâtıevdenidareetmişim.

2.Harbiye’yizamanındaçıkaracakadamevdenensonramıgelir?

3.HerişolupbittiktensonrasaltanatlaşatafatlıbirkahramanolarakHarbiye’yegelmekistiyormuşum.

4.ZamanındaHarbiye’yeçıkmaktankorkmuşum.Tehlikeliyerearkadaşlarımı

sürmüşüm.

Bunlarıhephapishanekoğuşvekoridorlarındabazıarkadaşlarımyayarakgünlercededikoduyapıpgezdiler.HattabunlaraCevatKırcabileinandı.Hapishanedebulunansiyasîrakipler,14’ler,11’ler,Dündar,Necatiikilisiveaşağılıkkompleksinedüşmüşyakınarkadaşlarımdamaalesefbukampanyadayeraldılar.

İşinesasışudur:

31Mart1963ihtilâlteşebbüsündeplanbenimiçinşöyleidi.BendeogeceHarpOkulu’nagirecekarkadaşekibiilebirlikteilkönceFethiGürcan’laberaberZırhlıBirliklerOkulunagirecektim.FethiGürcanekibiileTankTb.veSv.grubunagiderler.BendeHarpOkulu’nagidecekarkadaşlarlabirlikteHarpOkulu’nagidipgirecektik.31Martgeçtiktensonraşudörtarkadaşbenimhakkımdaşöyledüşünmüşler:Alb.GalipGültekin,Yb.RıfkıErtem,Bnb.FethiGürcanYb.M.Pakoba:“Albayımsizlidersiniz,birincihattagitmenizelüzumyok,herşeyolabilir,vurulabilirsiniz,sizbizelazımsınız.

Onuniçinbusefersizbirevdebulunun,bizgiderkıtalarıçıkarırsonragelipsizioradanemniyetlealırız”dediler.İştebuarkadaşlarınsamimibenikorumatekliflerineuyarak21Mayıs963harekâtındaPakoba’nınevindebeklemeyiuygungördüm.Yoksakorktuğumdan,yahutsaltanatlagelmeyidüşündüğümdendeğil.Pakobalar’agideceğimi,budedikoduyukörükleyenTurgutAlpagutdaçokiyibiliyordu.Nedenogecesondefasaat20.00’dehelalleşipayrılırkenböylebirarzusuvarisebanabildirmedi.OndanönceHarbiye’yeçıkmazidiysemozamangörürdü.OnlargibidekoruluktaHarbiyeçıkıncayakadardabeklemezdim.Amaneyapayımkiherhareketimdesamimiidim.Arkadaşlarınbutekliflerinidekabuledişimhataimiş.Bunuşimdianladım.

TrafikkıtakomutanıihanetedipgelmeyincetabiYaşarBaşarandagelipbenizamanındaalamadı.Bengecepekgeçkalmışsayılmazdım.Zatenolanolmuştu.Amaherkeselaflazımimiş.

YaşarBaşaranogecebenimverdiğimtalimatı

NecmiAcar’atatbiketmemiş,saat21.00’dedeklarasyonuonateslimedip23.30’daradyoeviönündegelmesinibeklemiş.Odaneyapsın?Necmi’yeçokitimatetmişti.YaşarBaşaranogecebüyükbircesaretle,çokbüyükişlergördü.

Çoksadıkolaraksabahakadarçalıştı.Fakatneyazıkkiodasongünlerdededikoducularakısmenuydu.Kendisineyazıkediyor.Banabirşeyolmaz.Devamedersekendikaybeder.ÖğledensonraYb.Pakoba,İzzetKöz’euğrayıphabergetirecekti,onusabırsızlıklabekliyordum.Nihayetgeldi.“HavakuvvetlerihazırAlbayım”dedi.“Şimdioradangeliyorum.İzzetKözşifreliolarakbiryerlegörüştüvetamam”dedi.OsıradaHv.Bnb.NecdetÖzileHv.Bnb.CemalÖzdemir,Mürtedüssündengeldiler,oradakiÜs.K.Kur.Alb.KazımKalafatileanlaştık,bugeceMürtedüssünden4adetuçaküsteğmenAytekinkumandasındahareketedecekdediler,dedi.Hv.Bnb.CemalÖzdemir’ialıpotomobillePakoba’nınKüçükesat’takievinigösterdiğinibanabildirdi.Bendekendisineakşamsaat20.00’densonraailemileberaberyemeğegeleceğimi

bildirdim.Gitti.

Artıkherşeynormaldi,işsaatlerekalmıştı.Şüpheyidavetetmemekiçinnormalhayatımdahiçbirdeğişiklikyapmadım.Sokağaçıktım.Kızılay’dadolaştım,22ŞubatçılarınçaybahçesiolarakbilinenZaferanıtıkarşısındaki(ZaferÇayBahçesine)gittim,orayaSv.Yb.Şükrüİnançgeldi.Onadadurumubildirdim.YaşarBaşaran,TevfikÜnlüer,RıfkıErtem,M.Pakobaheporadaidik.

DahaönceevdenayrılmadanensonolarakEm.Yzb.ÜmitYavuzilegörüştüm(Karımınamcasınınoğluidi.22Şubat’taHarpOkulu’nda7Blk.K.idi.Ogeceçokkahramancahareketetmişti,bendekendisineçokgüvenirdim.Onuniçinenkritikvazifeyideogeceonavermiştim.HarpOkuluBindirilmişBl.K.idi).Gecekivazifesinibirdahaanlattım.Tk.K.olanTop.Üsteğ.ArifHikmetÇelik,Üsteğ.AyhanÖcal’ıdaalgeldedim.Banaaynenşöylesözvermişti.“TalatAğbeyhiçmeraketme.Hiçkimsegelmezsebengeleceğim.Dikmen’dekievdençıkıptamsaatindegelirim”dedigitti.“Fakat

ihanetetti.Neo,nedeÜsteğ.ArifHikmetÇelikogecevazifelerinegeldiler.YalnızÜsteğ.AyhanÖcalgeldi.

Zaferbahçesindensaat19.00’daPakoba-Rıfkıileevedönüyorduk.Kızılay’ınkarşısındaHareketgazetesimuhabiriİnciTuğsavul’arastladık.İyitanışırdık,3dakikakadargörüştük.Bendengörüşmekiçinrandevuistedi.Bendegayetsoğukanlıolarakertesigünsaat14.00içinkendisinerandevuverdim.Çokzekibirkızidi,iyigazeteciidi,şüphelenmesindiyeazamigayretsarfediyordum.

Evegeldik.RıfkıErtemilehelalleşip,kucaklaşıpayrıldık.Benkarımı,kızımıalıp,damadımtankteğmeniAtillâAltugandadahilsaat20.30’daPakoba’lardaolduk.Neşeileoturduk,sankibirşeyyokmuşgibiyemeğimiziyedik.DamadımTeğ.AtillâAltugansaat10.45’tehelalleşipTankOkulunagitti.Radyoevinegidecekilktanktavazifeliidi.

Saattam23.00’tekapıçalındı,Hv.Bnb.CemalÖzdemirgeldi.Oturduk,HavaKuvvetleri’nin

sondurumunubildirdi.“Bütünüslerhazır”dedi.“EskişehirüssündeHv.Kur.Alb.HulusiKaymaklı,BalıkesirÜs.K.Kur.Alb.SaffetAral,DiyarbakırÜs.KumandanıTuğg.EminAlpkayaveHv.Alb.LütfüGüngör,MürtedÜs.K.Kur.Alb.KazımKalafatilegörüştüm.4uçakdapisttebekliyor,herşeyhazır”dedi.“Saat23.30oldu,artıktehlikekalmadı”dedim.“Buanakadarhükûmethaberalmadığınagöreharekâtbaşladı”dedim.

Heyecanilebenialmayagelecekleribekliyordum.Saat23.55olmuştu,kapıçalındı.Em.Sv.Yb.Şükrüİnançgeldi.“BeniAlb.YaşarBaşarangönderdi.TanklargelmeziseTrafikKıtabengelmemdiyormuş”dedi.Bende“Şükrümeraketmetanklarmuhakkakgelecekler,gitsöylegelsinler”dedim,hemengitti.Ogidergitmez,radyosustu,birAlmancaneşriyatbaşladı,odakesildi,radyodavınlamayabaşladı.Arkasından,Dikkatdikkatdiye,TankÜsteğ.İlhanBaş’ınsesiyükseldi.İlktebliğokunmayabaşladı:

21Mayıs1963İhtilâliTebliğiDİKKATDİKKAT:

ŞimdiTürkSilahlıKuvvetleriİhtilâlGenelKarargâhınınbildirisinidinleyeceksiniz:

BÜYÜKTÜRKMİLLETİ’NE:

1.GayesivevazifesimilletimizinkurtarıcısıveCumhuriyetimizinkurucusuBüyükAtatürk’ünilkeleriileçizdiğiyoldayürümekvemilletimiziçağdaşuygarlıkseviyesineulaştırarakrefah,huzurvegüvenlikiçindeyaşatmaolanBüyükMilletMeclisiveonunhükûmetleri,mevcutAnayasavekanunlarıhiçesayarakpartizanbirzihniyetlehareketetmelerineticesindeekonomik,sosyalvepolitikahayatımızıtamamenfelceuğratmışlar,milletvedevletimizinbekasınıtehlikeyedüşürmüşlerdir.

DurumuçokyakındanvehassasiyetleizleyenTürkSilahlıKuvvetleribuşartlaraltındaBüyükMilletimiz’inisteklerineuygunolarakvebunu

millivazifesibilerekidareyeelkoymakzorundakalmıştır.

2.TürkSilahlıKuvvetleritamamenAtatürkilkelerinebağlıolarakMilletimizinmuhtaçolduğukuvvetli,istikrarlı,devrimcivedemokratikCumhuriyetidaresinikuracakvemuhalefetiamacınaulaştıracaktır.

BuamaçTürkMilletininrefahı,huzuru,hızlaçağdaşuygarlıkseviyesineyükselmesi,eşitlik,bütünlük,birlikvegüveniçindemillişerefvehaysiyetlebütünhürriyetlerinesahipolarakbarışiçindeyaşamasıdır.

3.BumaksatlaMİLLETMECLİSİVECUMHURİYETSENATOSUfeshedilmiştir.BÜTÜNSiyasîPARTİLERİLESİYASÎPARTİLEREBAĞLIVEYASİYASÎMAHİYETTEOLANBÜTÜNDERNEKLERKAPATILMIŞVEHERTÜRLÜSİYASÎFAALİYETMENEDİLMİŞTİR.

4.TürkiyeCumhuriyetisınırlarıiçindevatandaşlarımızınveyabancılarınmalvecan

emniyetleriilehakvehürriyetlerimevcutkanunlarımızdahilindeTürkSilahlıKuvvetleriileEmniyetKuvvetlerininteminatıaltındadır.

5.BirleşmişMilletlerAnayasasınatamamenriayetlemevcutanlaşmavedayanışmalarımızasadıkkalınacaktır.İdaremekanizması,amirleriveemniyetteşkilatımensuplarınormalvazifelerinedevamedecekler,SilahlıKuvvetlerveEmniyetTeşkilatımensuplarıidareamirlerinehertürlüyardımıyapacakladır.

6.BüyükTürkMilleti,hiçbirşahıs,zümrevepartiadınahareketetmeyen,yalnızmilletinekarşıborçluolduğuvazifesiniyapanseninSilahlıKuvvetlerininzamanzamanyayınlayacağıbildirileritambirvakar,huzurvegüvenlikiçindebekle,halaskârfedailerinyalnızvedaimaseninemrindevehizmetindedir.

TÜRKSİLAHLIKUVVETLERİİHTİLÂLGENELKARARGÂHIADINA

TALÂTAYDEMİR

Hv.Bnb.CemalÖzdemirhemenboynumaatladısarıldıktebriketti.Eşim,çocuklarım,Pakobaveailesisevinçiçindeidik.ArkadanHarpOkuluMarşıçalmayabaşlayıncabenşöylededim:“Bugünügördüm,artıkölsemdegamyemem.”HemenPakobaileCemalÖzdemir’iHarpOkulu’nagönderdim.BendeplangereğinceYaşarBaşaran’ınbenigelipalmasınıbekliyordum.Derkenbirazsonrabircipgeldi,içindenikiHarbiyeliveYb.M.Pakobaindi.HarbiyelilerinbiriErolEge,diğeriZihniÇetineridi.HemenevdekilerilehelalleşipHarbiye’yehareketettik,yoldaMeclisönündebirtankgördüm,Teğ.SavaşKilimcibizidurdurdu.Parolasordu.Benigörüncearabayıserbestbıraktı.

Harbiye’yedöndük,yokuştanaşağıyaBl.lermuntazaminiyorlardı,arabadanindimonlarıselamladım,hayırlıvazifelertemenniettim.Hepsineşeiçindeidi.GalipGültekinbenikarşıladı,tekrararabayabindik.Nizamiyeyeonmetrekalaindim.

BeniilkkarşılayanTurgutAlpagut,Bahtiyar

Yaltaoldu.Hv.Alb.TuranÇağlardaboynumasarıldıöptüveoandakayboldu.Mektebinönükarmakarışıktı.TurgutBey’e“İçvedışemniyetialındımı?”dedim.OandaokulnöbetçiamiriTopYb.BehzatTanır’ıyanımagetirdi,elinisıktım.“Yarbayımihtilâlbaşlamıştır.Vereceğimemirlereaynenharfiyenriayetedilecektir”dedim.Okulunbütünnöbetçiheyetinizamiyeönündeidi.Çoğuöğretmensubaylardı,OkulNö.Sb.Nö.AmiriA.Nö.yzb.oandahiçmukavemetgöstermediler.NöbetçiSb.odasınaçıktım.“Gençöğretmenlerevazifeverilmesin,birodadaistirahatetsinler”dedim.KendimsağdakikoridordaKh.K.nınodasınagittim,yanımdamuhafıztalebeler,Pakoba,HakkıSümer,GalipGültekin,SelçukOkyay,CahitAksoy,TevfikÜnlüervardı.Osıradaradyoeldeğiştirdi.28.Tüm.Kur.Bşk.Yb.AliElverdikonuşuyordediler,radyoyukapattım.Bizimkilerşimdialırlar,dedim.

AliElverdi’ninRadyodaKarşıKonuşmasıNot:TalâtAydemir’inanılarıarasındabulunmayanAliElverdi’ninkonuşmasısonradanalınarakbubölümeeklenmiştir.Elverdi’ninirticalenyaptığıkonuşmaMamakMahkemesigerekçelikararındaşuşekildeyeralmaktadır.

“MuhteremTürkMileti:

BurasıAnkaraGarnizonKomutanlığı,ben28.TümeninGarnizonKurmayBaşkanıyım.YarbayAliElverdi.Tekrarilanediyorum,bundanevvelyapılanişyanlıştı,şimdidüzelttik.Radyoevitekrarmuhafazaaltınaalındı.Ankarasükunetveselametekavuşturuldu.Bundanevvelyapılanüçbuçuktaneçapulcununsergüzeştçehareketiidi.Buhareketebuandasonverilmiştir.

Birliklersizehitapediyor:TürkOrdusuherkeskışlalarınadönsün,herkesikinciemribeklesin.

TürkiyeCumhuriyetişerefliordusukara,hava,denizvejandarmakomutanlığıbütünTürkMilleti’nehitapediyorum.Ordumuzahitapediyorum.Herkeskışlalarınaçekilsin.Veistirahatinegeçsin.Bundanönceyapılmışolanharekâtsergüzeştlerinhareketindenbaşkabirşeydeğildir.Türkşerefliordusununşereflisubayvemensuplarıderhalyataklarındankalkmış,silahınasarılmış,yapılanbusergüzeştçehareketesonvermiştir.TürkOrdusuDemokrasi’ninaşığıdır.Milliiradeorduvemilletehusulegelenbizimhepimizegelenevladımızdır.BizMilliİradeninbekçisiyiz.Sonunakadarkanımızıvecanımızıvermeyehazırız.

MuhteremTürkMilleti:

Tekrarediyorum,bundanönceyapılanharekâtyanlışbirharekettir.Sonverilmiştir.Buhareketonlarınskandalıileneticebulmuştur.TürkOrdusudurumahâkimdir.TürkOrdusuderhalkışlalarınadönecek,geriemirbekleyecektir.Yayınaaradadevamedilecektir.”

(Marşlardansonra):

“MuhteremTürkMilletisizeSilahlıKuvvetlerinsesiniduyuruyorum,SilahlıKuvvetlertamamendurumahâkimdir.TürkSilahlıKuvvetleriHükûmetinemrindedir.Bundanönceyapılananonslarveyayınlarbirkaççapulcununmarifetiydi,bunasonverilmiştir.ŞimdiSilahlıKuvvetlerbunlarıtoplamaklameşguldür.TürkSilahlıKuvvetlerivazifesininbaşındadır.Hükûmetinemrindedir.Hükûmetinicraatınasonverilmemiştir.Bundanöncekiyayınlartamamenyalanveyanlıştır.Hiçbirkimsetevkifedilmemiştir.Hiçbirhükûmetmensubutoplanmamıştır.Buhareketehiçbirordumensubukatılmamıştır.TürkOrdusuhükûmetininemrindeolarakbuyapılanisyanhareketini,silahçekmehareketinibastırmışveişbaşınagelmiştir.Birçokrivayetlerolabilir,bunlarınhepsiyalandır.Kandökülmemiştir.Harekâtıyapanlar3-5çapulcudanibarettir.OnlarındaharekâtınasonverilmişveTürkSilahlıKuvvetleridurumahâkimolmuştur.Hükûmetişbaşındadır.TürkSilahlıKuvvetleri

Kara,Deniz,HavaveJandarmakuvvetleriemniyetmensuplarıhükûmetinemrindeveemirbeklemeküzerevazifebaşındadır.”

(Marşlardansonra):

“MuhteremTürkMilletibirbuçuksaatevvelRadyoevi’nibirsergüzeştveçapulcularistilaetmişlervesizeyalanneşriyatabulunmuşlaridi.TürkSilahlıKuvvetleribunlarıtoplamışvedurumahâkimdir.Endişeedilecekhiçbirmevzuuortadayoktur.Buçapulculartamamentoplanmıştır.Yalanlara,rivayetlereinanmayınız,bunlaraTürkSilahlıKuvvetleritamamendurumahâkimolup,hükûmetininemrindedir.TürksilahlıKuvvetlerivazifebaşındadır.MuhteremTürkMilletibundansonrakiyayınlarıyalnızuzundalgaüzerindenneşredeceğiz,kısadalgayasonveriyoruz.”

(MarşlardanSonra):

“MuhteremTürkmilleti:

Bundanikisaatöncebazısergüzeştçiler

Radyoevinetaarruzederekistilaetmişlerveyanlışbeyanveyayınlardabulunmuşlardır.BunlarTürkSilahlıKuvvetleritarafındantamamentoplanmışvecezasıverilmeküzereadaleteteslimedilmiştir.TürkSilahlıKuvvetlerihükûmetininemrindedir.Hükûmettamamenişbaşındadır.TürkSilahlıKuvvetleriMilliİradeninbekçisidir.Demokrasininaşığıdır.Buyoldanaslahiçbirsilahlıkuvvetmensubuayrılmamıştırveayrılmayacaktır.TürkSilahlıKuvvetleriGenelkurmayBaşkanı’nınemrinibildiriyorum.

HerkesKıt’asınınbaşındaemirbeklesin,herkeskıt’asınınbaşındaemirbeklesin,herhangibirfevrîhareketetevessüledilmesin.TürkSilahlıKuvvetleridurumatamamenhâkimdir.Yalanneşriyatvededikodularainanılmasın.Hiçkimsetevkifedilmemiştir.Hiçbirkandökülmemiştir.SilahlıKuvvetlertamamendurumahâkimdir.Durumnormaleavdetetmiştir.Hükûmetişbaşındadır.Birazsonrahükûmetbaşkanı,DevletReisiveGenelkurmayBaşkanı’nınsesleriniduyacaksınız.”

(Marşlardansonra):

“MuhteremTürkMilleti:

BurasıAnkararadyosu,TürkSilahlıKuvvetleridurumatamamenhâkimdir.Yapılanharekâtüçbeşçapulcununharekâtındanbaşkabirşeydeğildir.Buharekâttamamenbastırılmıştır.TürkSilahlıKuvvetleribütünsubaylarbirliğininbaşındabulunsun,AnkaraGarnizonKomutanlığıbirlikleri,AnkaraGarnizonKomutanlığıbirlikleri,EMASYA(Emniyet,Asayiş,Yardım)planıuygulansın,EMASYAplanıuygulansın.AnkaraGarnizonBirlikleriEMASYAplanıuygulansın.BenGarnizonKurmayBaşkanıYb.AliElverdi,EMASYAPlanıuygulansın.Ankaratamamenemniyettedir.TürkSilahlıKuvvetlerivazifesininbaşındadır.Hükûmetinemrindedir.Başbakanvazifesibaşındadır.Hükûmettamamendurumahâkimdir.Endişeedilecekhiçbirhususyoktur.”

(Marşlardansonra)

“MuhteremTürkMilleti:

Bundanönceyapılan,ikisaatönceyapılan

bütünyayınlaryalanneşriyattanibarettir.TürkSilahlıKuvvetleridurumahâkimdir.Ankara’daendişeyemucipbirşeyyoktur.Hükûmetvazifesibaşındadır.Başbakanvazifesibaşındadır.GenelkurmayBaşkanı,KuvvetKomutanlığıhepsivazifeleribaşındadır.TürkSilahlıKuvvetleridurumahâkimdir.TürkOrdusuMilletininveHükûmetininemrindedir.TürkMilletiMilliiradeninbekçisidir.TürkMilletidemokrasininaşığıdır.TürkOrdusudemokrasininaşığıdır.Milliİradeye,kimseyeelsürdürmeyecektir,TürkSilahlıKuvvetleri.”

(Marşlardansonra)“

MuhteremTürkHükûmeti:

TürkSilahlıKuvvetleridurumahâkimdir.Bundanönceyapılanharekâtveyayınlaryanlıştır,yalandır.TürkSilahlıKuvvetleri,hükûmetininemrindedir.Hükûmetişbaşındadır.TürkSilahlıKuvvetlerihükûmetininemrindedir.Bundanönceyapılanneşriyatyalanveyanlıştır.BütünGarnizonbirlikleri.Ankaragarnizonbirlikleri,GenelkurmayBaşkanınınemrinitekrar

ediyorum.EMASYAplanıuygulanacak...TürkSilahlıKuvvetleriGenelkurmayBaşkanı’nınemribütünbirlikkomutanları,birliğininbaşındaemirbeklesinler.VeEMASYAplanınıuygulasınlar.GenelkurmayBaşkanıvazifesininbaşındadır.BaşbakanveHükûmetErkanıvazifesininbaşındadırlar.Hükûmetdurumatamamenhâkimdir.”

RadyoTekrarElDeğiştiriyorÇünkükarşımızdahiçbirkuvvetyoktu.Amanasılolduğunuanlıyamamıştım.MeğerRadyoevinenetrafikkıtasıgelmiş,nedeHarpOkulu’ndangönderilecekbindirilmişbölükgitmiş.TurgutAlpagut,BahtiyarYaltadameydandayok,hemennizamiyedebinmişolarakbekleyenBlk.’üaşağıyasevkettim.Üstğ.ErolDinçer(Geceninenkahramansubayı).BuBlk.ilegidipradyoevinitekrarzaptetti.AliElverdi’yitevkifedipgetirdi.Radyotekrarbizimanonsuvermeyebaşladı.02.30’akadardevametti.

ErolDinçer’inRadyodaİhtilâlKarargâhıadınaokuduğutebliği:

TürkSilahlıKuvvetleriİhtilâlGenelKarargâhıikinumaralıtebliği:

1.21Mayıs1963günü00saattensonraihtilâliçinverilenözelparolayıbilmeyenhiçbirvatandaşsokağaçıkmayacaktır.

2.Aksihareketedenkimolursaateşedilecektir.İstanbul,AnkaravilayetlerindeşuandanitibarenÖrfiİdareilanedilmiştir.

TÜRKSİLAHLIKUVVETLERİİHTİLÂLKARARGÂHI

BuseferEtimesgutistasyonundanradyonunirtibatınıkestiler.HükûmetkuvvetleridiyeEtimesgut’tananonsabaşladılar.

ŞansDönüyor:GenelkurmayBaşkanıSunay’ınRadyoKonuşmasıGenelkurmayBaşkanıSunayşukonuşmayıyaptı:

TürkSilahlıKuvvetleriHükûmetinemrindedir.Kara,Deniz,HavaveJandarmaKomutanlıklarıHükûmetidesteklemektedir.Talât’ın3-5adamıhüsranauğrayacaktır.Maceraperestlermuvaffakolamayacaklardırvecezalarınıgöreceklerdir.Bunlartoplanmaktadırlar.

OrgeneralCevdetSunay

GenelkurmayBaşkanı

İşteoandanitibarensubaylarda,kıtakomutanlarındabirçözülmebaşladı.Halbukikarşımızdahiçbirkıtayoktu.Subaylartanklarıbırakıp,bölükleribırakıpkaçmasaidi,hiçbirşeyolmayacaktı.Tekradyonunbukadartesirlibir

silaholduğunuozamananladım.Mağlubiyetimizinteksebebiradyodur.

Busaattenitibarenşansartıkdöndü.İstanbul’dandahiçbirhaberalamadım.Orasıdaradyoeldeğiştirinceayağakalkanbirliklerhementersdönmüşler,asayişplanınıuygulamayabaşlamışlar.HarpOkulu’nabirçokgenerallerenterneedilerekgetiriliyordu.Hepsineiyimuameleettim.Silahlarınıaldırmadım.Okulungarnizonundaistirahatettirdim.Otobüsleredoldurupaşağıyavazifelerinegönderiyordum.Birhaylideherrütbedensubaygeliyordu.Çoğuvazifeistiyorlardı,güvenipveremedim.Tanımıyordum.Heleikincidefaradyobizegeçince:

Harbiye’yeparolayıbilmeyerekgetirildimdiyegelensubayakınıbaşladı.Bunlarikitaraflıhareketedensubaylardı.Yaşasıncinsinden.Saat03.30raddelerindeçokbunaldım.BusıralardaCevdetSunay’ınadınaradyodaşubildiritekrarlanıyordu.

HavadauçanTürkHavaKuvvetleritayyareleri

HükûmetinveGenelkurmayBaşkanlığınınemrindeolarakhavadavazifebeklemektedirler.YolunusapıtmışbirkısımHarbiyelilerinveyanlışyoldaolanazınlığınderhalkışlalarınaçekilmelerinivesilahlarınıbırakmalarınıemrederim.AksitakdirdebütünSilahlıKuvvetlerlebirlikteyarımsaatekadarHavaKuvvetleritaarruzedecektir.

OrgeneralCevdetSunay

GenelkurmayBaşkanı

SilahlıÇatışmaBirazevvel229.P.İrtibatSb.HâkimGökalpPusatgeldi.229.P.A.baştaRıfkıErtemolmaküzerealaytamplanagörehareketetmişti.Yb.RıfkıErtemogecetamkendisinigösterdi.%100vazifesiniyapançokkahramanbirsubaydı.KendimHv.KuvvetleriKh.’nakadaraşağıyaindim.ÇünküRadyoevinegidenHarbiyelilereateşediliyor,diyebirhabergelmişti.Yb.RıfkıErtem’iistettim,benimdegidipmüdahaleetmekten,bizzatoralardadöğüşmektenbaşkaçaremkalmamıştı.Hiçbiryardımcıyoktu.AslangibivazifegörenBnb.FethiGürcan,Üstğ.ErolDinçer,Yzb.TevfikSaltoğlu,Yb.RıfkıErtem,Asb.MünipTepeciveHarbiyetalebelerindenbaşkakimseyigöremiyordum.TamHv.K.Kh.meclisarasındakiyolüzerindeYb.RıfkıErtemilekonuşuyorduk.Radyoevinegidecekti.Emirveriyordum,etrafımızdaHarpOkulutalebelerivardı.30-40kadarHv.Kv.Kh.dadolugibibizeateşbaşladı.Hementalebeleretamsiperyaptırdık,fakatRıfkıbeyilebizayaktakaldık,kendimizikaybetmiştik,helebenvurulmayıçok

arzuediyordum.FakatöldürmeyenAllahöldürmüyor,ayağımınucunayereçarpanmermileriçokgördüm.Mucizedemektenbaşkaelimdenbirşeygelmiyor.Ogeceyigörmeyeninanamaz.Birazsonraateşkesildi,okuladöndük,işlerpekiyigitmiyordu.Sabaholmaküzereidi.Saat05.30oldu.OkulakoşarakİzzetKözileHv.Bnb.NecdetÖz’üngeldiğinigördüm,sevinçleiştealbayımnihayetistediğinuçaklarıgetirdik,şimdiEskişehirHv.Üssünden(4)adetF-100uçağıhareketetti,geliyorlar,demeyekalmadı.Uçaklargeldi,nizamiyeyeçıktım,dörtuçakdaMeclisBinasıüzerineMuhafızA.Köşkedalıyor.Hv.K.K.veGenelKh.dalıyorlardı.Epeyuçuşyaptılar.İzzetKözbanaHv.K.Kh.ateşaltınabuuçaklarlaaldırtacağınısöyledi.HarbiyelileriKh.civarındançekindedi.BendeFethiGürcan’ahabergönderdim,hakikatenbirazsonrauçaklarHv.K.Kh.veGenelKur.makinelitüfekletarıyorlardı.HattabiruçakdaroketatışıyaptıamaHv.K.Kh.nınyanındakiaraziyedüştü,birmüddetsonrabuuçaklargittiler.Herhaldeakaryakıtlarıbitti.Saat06.00’dabuseferikiadet

F-86uçağıgeldi,bunlarMürted’tenkalkmışhükûmetkuvvetlerineaitti.BunlardaHarpOkulu’numakinelitüfekiletaramayabaşladılar,oandabirtalebeşehitoldu.Epeyateşettiler,artıkvaziyetaleyhedönmüştü.BaktımAl.Nö.A.SabahattinAltınokgeldi.“Harekâtıdurduralımalbayım”diyerekyalvarıyordu.

Birazevveldebubinbaşıbenitevkifetmekiçintertibatalmıştı.Bağlıbirliklerden30-40kadarertoplamış,başındaSadıkYzb.İleNizamiyeyedoğrugeliyorlardı,talebelerbanahaberverdiler.HemenikiTomsonlumuhafıziledışarıyafırladım,gelenaskerlerekarşıyürüdüm,Yzb.geridönüpkaçtı.AskerlerinbaşındabirAssb.vardı.Çağırdımemirverdim,askerleridurdurdu.Tüfekçattırdım.Başınabirnöbetçidiktirdim,erlerigeldikleriyeregönderttim.Bununesasınıduruşmasafhasındaöğrendim.Kur.Bnb.SebahattinAltınokileNö.Yzb.Şendoğan’ısabahakarşıbazıtertipleregirdiklerinihaberalıncatevkifetmiş,birodayakapatmıştım.OradantelefonileGenelkurmay2.BaşkanıMemduhTağmaçileS.Altınokgörüşmüş,beni

tevkifiçinemiralmış.OaskerlerimeğerYzb.Ziyaemirveripgetirtmiş,amamuvaffakolamadı.BuBinbaşıyıdamahkemesafhasındaiyicetanıdım.Çokbeceriksizbirkurmaysubay.(Hakkındaçokfazlabirşeyyazmayacağım.)

Saat06.30olmuştu.TeğmenAtillâAltugangeldi,“AlbayımhükûmetkuvvetlerineaitkuvvetlerHarpOkulu’nukuşatıyor,tanklaryokuştançıkıyorlar,ellimetrekaldı”dedi.Baktımçarekalmamıştı.Okuldakalıpteslimolmakistemiyordum,çarpışaçarpışagöğsümdenvurularakölmekistiyordum.Nizamiyedençıktık,yanımdaşuarkadaşlarvardı:Alb.GalipGültekin,Yb.M.PakobaveHakkıSümer,Alb.TevfikÜnlüerTeğmenAtillâAltugan,HarbiyelibirkaçarkadaşvemuhafızımErolEge.Bizdeokuldanaşağıyasoltarafdakikoruluktanyürüyerekindik,sağımızatanklaryolüzerinde,solumuzda229.P.Al.avcızincirindeateşederekilerliyorlardı.Bizinegörenvardı,nedeateşeden,köprüyekadarindik,oradansağtarafageçtik.Harbiyelilereterketmeleriiçinısrarettik,onlardaterkettiler.AtilladaGalipGültekin

degitti,ErolEgebeniterketmemekiçinyalvarıyordu,onaüzerimdekibazıkâğıtlarıverdimyakdedim,yaktı.Odaayrıldı,gerikalanarkadaşlarlaTeknikÜniversitekapısınayürüdük.Yanımızdankıtalargeçiyordu,aldıranolmadı,geridöndükDikmen’edoğrudereiçindenyürüdükgeldik.Dikmen’eçıkanyolunkenarındafundalıklariçineoturduk.BusefersağımızdaMuhafızAlayıkoruyutarıyor,ateşederekHarbiye’yedoğruçıkıyordu.SolumuzdandörtmetrekadarötedekiyolkavşağındajeeplervızırvızırDikmen’edoğrugidiyorlardı,havadahelikopter,topçuuçaklarıuçuyor,biziarıyorlardı.Kimsebizigörmedi.Saat08.00’ekadaroradaoturduk,sondurummuhakemesiniyaptım:

SivilOtoriteyeTeslimOlmaKararı“Olanoldumağlupolduk.Mukadderattanbaşkasıolmaz,gidipteslimolalım”.AstsubayMünipTepecibanayalvarıyordu,“Albayımdağaçıkalım.Bensizikaçırırım”diyordu.Benkabuletmedim.Yb.HakkıSümer“Genelkurmay’ateslimolalım”diyorduonudakabuletmedim.

“Bizsiviliz,ancaksivillereemniyet(polis)karışır,gidiponateslimolalım”dedim.Kararıuygulamakiçinoandageçenbirtaksiyiyoldançevirdik,hepimizbindik.DoğruHv.K.Kh.önündenEminsumahallesinegeçtik,burayaikiaskerîbarikatıaşarakgirdik.Kimsetanımadı.YarbayHakkıSümer’ievebıraktık,oradanMaltepecamisiyolunaindik,oradadaAlb.TevfikÜnlüerileAst.MünipTepeci’yibıraktık.Pakobailebirliktetam8taneaskerikordonuaşarakçokdolambaçlıyollardanKüçükEsat’aPakobalar’ageldik.Eveçıkıncaailelerimizbizigörünceşaşırdılar.“Ageldiler”diyesevindiler.

Çünküradyodurmadan22Şubatçılar,asiler,imhaedildilerdiyeyalanhaberleryayıyordu.Tabiîbizisağgörünceşaşırdılar,Bizsevkihiçbirşeyyapmamışgibikahveiçtik,oturdukkonuştuk,çokyorgunidik.Birerodayaçekilipyattık,uyuduk.Tamsaat12.00olmuştu,polislerPakoba’yıtevkifetmekiçinevegelmişlerdibenimoradaolduğumubilmiyorlardı.Bendegiyindim,odadançıkıncapolislerhemşaşırdılarhemde“Talâtağabey,senburadamısın?”diyesevindiler.Polislereşuşartıkoştum:“Benancaksizeteslimolurum,başkasınateslimolmam.Askerlereteslimolmam”dedim.Sözverdilerevdençıktık.Polisarabasınabindim.Benigötürenpolisler,çokiyiinsanlardı.Hayatımıkurtardılar.

Çünküevinönündenhareketettikhemenarkamızdabeyazlı,sarılıbirhususiarababelirdi,içindeMerkezKumandanıOrhanÇokdeğervebirkaçtanemenfaatçisubayellerindeTomsonlarklaksonçalarakbizedurmamızıişaretediyorlardı.Ennihayetbizimarabanınönünegeçtiler,kendilerinitakipetmemizisöylediler.

Benpolislere“Sakınbizionlarateslimetmeyin”dedim.Arabalarhızlagidiyordu,Genelkurmayistikametinedöndük,JandarmagenelK.lığıönündengeçtik.MerkezK.arabasıGenelkurmayönünegidenyolagirdi.Benhemenpoliseilerisürdedim,hızlauzaklaştık.Onlarkalakaldılar,arkamızadüştüler,amabizÇankayaEmniyetAmirliğiönünegeldiğimizdeancakyetişebildilerisedeişiştengeçmişti.Polislervebenarabadanatladık,burayagirdik.Doğru1.Ş.Md.yanınaçıkardılar.MerkezK.OrhanÇokdeğergeldi,benizorlaGenelkurmay’agötürmekistedi,amapolislervermediler.Odaşapşalşapşalbakakaldı.BirdebaktımSv.Alb.ReşitÇölok(MDO’cu)elindeTomson,odabirekmekpeşindekahramangibidolaşıyordu.Bucinsinsanlarıgörüncesubaylardannefretediyorum.Bunlarzamanındayanımızaselavatilegeleninsanlardı.Sokaktagörüncedeselamlamakiçinçırpınırlardı.AmaşimdiacababuhareketlerilegözegiripdebirAvrupaveyaTahran’agidebilirmiyimdiyeçırpınıyorlardı.EkremAcuner’in(MDO)teşkilatındauşakveköpekgibiçalışanlardanbiridebuydu...

Polislerusulenüzerimiaradılar.Diğerbirodayaaldılar.Oradakısacabirifadeverdik.Birazsonraodayamuhafızolarakdörttanepolisgeldi.İkisiresmi,ikisisivil.SivilolanlardanbirtanesigençpartizantiplibirkimseveCHP’liolduğudakonuşmaveyüzündenakıyor.Hareketintasvipedilmediğini,fenaolduğunu,aklıncabenitenkitedip,kızdırmakistiyordu.Halinegülüpsoğukkanlıcevaplarveriyorum.Birşeyağzımdanalamıyor.Ennihayetdayanamadışudörtsualigüyaçaktırmadansordu:

1.Albayımharekâtmuvaffakolmadığınıgörüncekaçmayıveyaecnebibirsefaretesığınmayıdüşünmedinizmi?

“Hayır”dedim,“Birliderhiçbirzamankaçmaz,sefaretleregirmekdebanayakışmaz.Benyaptığımişinneolduğunubiliyorum.Milletimehesapvermeyehazırım,sonrahakikatlerkayıpolurdu”dedim

2.İntiharetmeyidüşünmedinizmi?

“İntihariradezâfiyetidir.Banayakışmazdı,

bununiçindehiçbirsebepgörmedim”dedim.

3.Sizidamedileceksiniz,çolukçocuğunuzaheleaskeriokuldakioğlunuzahiçacımadınızmı?

“Benimidamedilipedilmiyeceğimbelliolmaz.Buişbildiğinizkadarkolaybirişdeğil,bizradyonunsöylediğigibi3-5çapulcudeğiliz,derinliğiolanbirkuvvetiz,buişdahabitmedi,bizimintikamımızıalacakbinlerceinsanvar.Benmemleketinkurtuluşuiçinbiridealeinanarakhareketettim.Buuğurdaçolukçocukdüşünülmez,zatenonlardabenimyaradılışımdadırlar,hiçdüşünmedimveacımamda”.

4.Pekikurtulur,kısmetolurçıkarsanızneyaparsınız?

“Derhalilkfırsattabiryenisini.Vegitseniburayagönderenlereraporunuyazver”dedim.Umduğucevaplarıalamadığıiçinpekmemnunolmadı,çünkügazetebültenlerinehükûmetbenimağzımdannedamethaberleriyayıpalay

edemiyecekti.

IV.KISIM

AskerîCezaevineNakilBirazsonraGenelkurmay’danhâkimlergeldiler,kalabalıkbirodadailkhazırlıkifademialdılar.Kısaveözlüolarakhiçbirşeyisaklamadanherşeyiaçıkçasöyledim.Geceoldu.İlkkonulduğumodadapolisnezaretindebekliyordum.İçeribirkaçsivilpolisgirdi.YanlarındaYarbayPakobadavardı.İkimiziberaberaldılar,“kusurabakmaAlbayım”diyerekbileklerimizekelepçetaktılar.BunuMerkezKumandanıAlbayistedidediler.OandaAnkara,İstanbulveİzmir’deÖrfiİdareilanedildiğiniduymuştuk.Dışarıçıktık,bizigötürüyorlardı.KoridordaAlbayEminAratileAlbayYaşarBaşaran,Sv.Yb.ŞükrüİnançileAlb.OrhanAlpakınkelepçeliolarakbekliyorlardı.Aşağıyaindirildik.MerkezK.OrhanÇokdeğerhalimizebakarakzevktengülüyordu.Birhapishanearabasınabindirildik,içerdeYb.RıfkıErtem,Alb.TurgutAlpagut,Bnb.BahtiyarYaltavardı.Mamaktakiaskericezaevinegeceyarısındansonragetirildik,32No’lukoğuştaayrıayrıhücrelerekonularak

kilitlendik.Uykusuzveyorgunduk,hemenuyuduk.SabaholuncakoğuştayanımdakihücredeÜsteğmenErolDinçeryatıyormuş.Istıraplariçindeydi.Çünküonu28.Tüm.MerasimBlk.K.Yzb.ErolTunçok,AliElverdi’ninemriile,askerlerecopiledövdürmüş.Hertarafıçürükiçindeidi.Bunuduyuncaçokfenaüzüldüm,karşımızdakiinsanlarınnekadarhainolduğunuanladım.BizievdengötürüppolislerinelindeneğerMerkezKumandanıAlb.alıpGenelkurmay’asokabilmişolsaydı,benimdesağçıkmamaimkânyoktu.EnazındanErolDinçer’indurumunasokarladı.Çünküsubaysubayafırsatdüşünceyukarıkademelereyaranmakiçinacımadanherşeyiyapıyordu.Bunuhapishanehayatındadagördük,fakatpolislerbizeçokiyimuameleettiler,aradaçokfarkvarmış.

Sabahleyinkalktıktanbirazsonraaskerkaravanasıileçorbageldi,hücreleriaçmadanaralıktanköpeklereyemekverircesinedağıtılıyordu.Çünkühapishanemüdürüöyleemretmişti.AliElverdi’ninsınıfarkadaşıidi.P.

Bnb.NurettinIşıldarinsanlıktançokuzak,gaddar,zalim,cahilbirgardiyanbaşıydı.İnsanlaraeziyetetmektenadetazevkduyargibiydi.

AliElverdi’ninTıynetiBirazsonraTüm.Kur.Bşk.Yz.AliElverdi,28.Tüm.birKur.Yb.ileberabergeldiler.Hadiseninenbüyükkahramanıolanbuzat,tekertekerhücrelerinönündengeçerekbenimönümegeldive:“Gördünmüorduyukimkarıştırıyormuş,seninkanınıbumemlekettedeğil,Moskofya’yagömeceğiz”diyehitaptabulunduve(tu)diyehücreyetükürdü.Bendegayetsakin“Obellideğildaha”dedim.Benimelimkolumbağlıidi,hücredekilitliidim,geceyihatırladım,ayaklarımakapanmışhayatınıkurtarmamiçinyalvarmıştı.Onayaptığımiyiliğinkarşılığınıişteinsanlıktanyoksunolarak,böyleâdiceödüyordu.BirTürksubayınınesirolanparmaklıkgerisindebulunaneskibirordusubayınayapacağımuameledeğildibu.Bentenezzüledipcevapvermedim,fakatişbundansonradeğiştivelayıkolduğumuameleyihaketti,benimyanımdakihücredeP.Alb.YaşarBaşaranvardı.Onadönüp“Sendebuadamainanarakpeşindengittinha,samankafalı”deyinceYaşarBaşaranfırladı“Seninkafanet

dolu”dedi,Elverdi,Yaşar’a“eşşek”dedi,Yaşar’da“Eşşekoğlueşek,hayvanoğluhayvan”cevabınıverdi.Artıkherhücredenküfürleryağıyordu.

Tutunamadı,yanındabirKur.Yb.dahavardı,ardınabakabakaçıkıyordu.Yb.Pakoba,AliElverdi’ye“Gecealbayınayaklarınakapandığınıunuttunmu?”dedi.Koğuştanağzaalınmadıkküfürlerleyolcuedildi.Geldiğine,geleceğinepişmanolmuştu.Elverdi’yidahaöncedentanırım.BenHarpOkuluKumandanıiken,etrafımdapervanegibidönerdi.Hapishaneyegirmeyeselahiyetideyoktuama,cezaeviMüdürüP.Bnb.Nurettinsınıfarkadaşıidi,onakendisinigösterip,fiyakasatmakistemişti,amaişlertersinedönmüş,rezilolmuştu.

Hücrelerdebirölüsessizliğivardı.Herkeskarakaradüşünüyordu,yanımdayatanhücrearkadaşlarımaşunlarısöyledim:“Arkadaşlarartıkişbitmiştir.Bizehiçbirşeyyapamazlar.Eğerdüngecehükûmetkuvvetli,Ordubütünlüktaşısavehükûmetidestekleyecekdurumdaolsa

idi,bizlerisabahakadarkurulanbirihtilâlmahkemesindekararabağlar,hepimizisabahleyinkurşunadizerlerdi.Artıkbutehlikegeçmiştir.BizleriHukukMahkemelerindetevdiettiklerinegöreişkolaylaşmıştı.”Bütünhücredekiarkadaşlarahitapederekbundansonrakitutumumuzhakkındaanafikirlerimibelirttim:“Bütünmesuliyetiüzerimealıyorum,amamahkemedeifadelerdehakikatlerdenayrılmayalım.Davayıkülolarakkurtarmayabakalım,gaye:Ölümcezasındanherkesinkurtulmasıdır.Hapisnekadarverirlerseversinlerkıymetiyoktur,zamanlatelafiedilir.Siyasîmahkûmlarınhapisteyatmamüddetleribellideğildir.Herkesvicdanıilehareketetsin,benbuyoldahareketedeceğim,kimseyedebaşkatürlübirşeysöylemeyeceğim.Burasınehapishanedirnemahkemedir.Herkesserbesttir”dedim.

Benprensiplerimdenşaşmadım.Bundansonradaşaşmam.BirkaçgünsonraTürkeş,Özdağ,Baykal,Akkoyunlu,DündarSeyhan’ınarkataraftakihücreleregetirildiğiniduyduk.Onlarınbizimlehiçilgileriyoktu.Buharekâtınşerefide,

günahıdapür,22Şubatçılaraaitti.Onlargibibirişyapmadanböylepisipisineaynışartlarlahapishaneyedüşseidimçoküzülürdüm.Allahbizionlarınvaziyetinesokmamıştı.

AskerîHapisanedekiİlkGünlereİlişkinDüşünceler24Mayıs1963günüSavcıHâkimBnb.TurgutAkanbeniçağırdı,ifademialdı.Sorduklarınıvehadiseleriolduğugibianlattım.Harekâtiçinkimlerehabervevazifeverdiğimisordu.Bendeoifadedeyalnızşuşahıslarısaydım:

Bnb.FethiGürcan,Yb.RıfkıErtem,Alb.YaşarBaşaran,Yb.HakkıSümer,Alb.TurgutAlpagut,Alb.TevfikÜnlüerİstanbul’dandaAlb.CevatKırcaveOsmanDeniz,birdeHavaİzzetKöz’üsaydım.TevfikSaltoğlu,İlhanBaş.

Bunlarınyakalandığımalumdu.Sonradançeşitlidedikodularyayıldı.Hattabirkısımlarıbenimdefterimdeisimlervarmış,oyüzdenyakalanıpbigünaholarakgelmişler,bengençlerieleveriyormuşum.Nelerneler.

30Mayıs1963günüevlerimizdenilkdefaçamaşırveelbiselerimizleihtiyaçlarımızgeldi.

İlkdefaailemizileirtibatıkurmuş,onlarındahayattaolduklarınıöğrenebilmiştik.İlkgünlerintesirialtındaailelerimizedeherşeyyapabilirlerdi.Çünkübizekarşıduranlar,büyükbirintikamhırsıilehareketediyorlardı.

1Haziran1963günüCezaeviMüdürüBnb.NurettinIşıldar,avukattutmamıziçinistidailemüracaatetmemizibildirdi.Koğuştabirtelaştıraldı.Herkesneyapacağınışaşırdı.Ortayanefikirlerdöküldü.

Benavukatiçinistidavermiyeceğimisöyledim.SebebinideyazarakÜstg.ErolDinçer’ebildirdim.Hücrearkadaşımgençolmasınarağmenenolgunhareketedenbirarkadaştı,çokseviyorum.Sebepşudedim:

Deftereyazdığımıokuttum:

1.22Şubatolaydolayısıyledavamızıkabuletmişavukatlarımvardır.

2.Böylebirhalkarşısındagerekavukatlarımgereksesevdiğimarkadaşlarımimdadıma

kendiliklerindengelmeyecekiseleryenilerinidebulmakiçinhiçuğraşmam.Çünkücemiyettekiinsanlarakarşıitimadımkalmamıştır.Kendigücümleyapacağımsavunmamınkıymetidahabüyüktür.İyigündostlarınaihtiyacımyoktur.

3.Hayattainsanlarşuüçpensibedikkatetmelidir:

a.Birbirineitimadetmek,inanmak,

b.Sadakatieldenbırakmamak,vefakârolmak,

c.Vazifesinifedakârcayapmak,vicdanıilehareketetmek,geçmişgünleriunutmamalıdır.

Busatırlarıbanayazdıranbirhaftalıkhapishanehayatındadönenkulisfaaliyetlerindenedindiğimhisidi.Mahkemesafhasındayanılmadığımıanladım.

4Haziran1963günüsaat12.00’desontahkikatınaçılmasıhakkındasavcınınkararnamesibizlereverildi.7Haziran1963günüdemahkemehuzurunaçıkarılacaktık.

Savcınıniddianamesiniokuyan,istenencezalarıgörenleryavaşyavaşbozulmayabaşladılar.

Mahkemedecanvecezakorkusundanherşeyinkâredilmeyebaşlandı.Mahkemedeinkâr,hukukîbakımdanşahıslarıncezalarınınazalmasıiçinnormalkarşılanabilirdi.Fakathapishanekoridorvekoğuşlarındahiçbirşeysöylenmemiş,planlamadanoksanlıkvarmışgibi,hakikatlerisaklıyarakyalanıinsanıngözünebakabakasöyleyen,şahıslarhakkındadedikoduyapan,bizzatharekâtplanınıbendenöğrenenarkadaşlaranediyeyimbilmemki.Üzüldüğümnoktabu.Tenkidevesuçlamayagelinceherkesaslankesiliyor.Amaogecevazifesiniicrasafhasındayapamayanlarhiçvicdanazabıduymuyormu?Amazamanlayaralarsoğuyacak,acılargeçecek,neticedemahkemedenümitettiklerigibiçıkmayacak.Ozamanbugibidedikoducularacabanasılhareketedeceklermerakediyorum?Ovakitdeihtilâlciolarakkahramanlıklarınıkimbilirnasılanlatacaklar.Yaşayanlarbunlarıhepgörecekler.Ozamaninsanlardandahaçoknefretedecekler.

Hayatgrafiğiherdevirdezayıfkarakterliinsanlariçinböyleinişliçıkışıolmuştur.Normaldir.

Savcınınhakkımızdahazırladığı“İddianame”şuşekildeydi.

İDDİANAMENot:Savcılığınhazırladığıiddianamedekibazıterimvedeyimlerbazenyanlışdaolsa,aslınadokunulmamıştır.

Giriş27Mayıshareketi,meşruiyetinikaybetmişveTürkMilletiniDemokratiksistemelayıkgörmeyenbirzihniyetekarşımilletindirenmehakkını,TürkSilahlıKuvvetleri’ninaracılığıilekullanmasındandoğmuştur.DemokrasiinancınasamimiolarakbağlıTürkSilahlıKuvvetlerininaracılığıilekullanılmasındandoğmuştur.DemokrasiinancınasamimiolarakbağlıTürksilahlıKuvvetleri,hukukdışıtutumubertarafederekDemokratikbirrejimegirdiktensonraonuntebcilelayıkhareketibirtakımunsurlartarafındanistismaredilmiş,ancakbuzihniyetintemsilcileridemokratikrejimeinatlabağlıolanlartarafından13Kasım1960tarihindeakimbırakılmıştır.

15Ekimseçimlerindensonra,27Mayıs’tamenfaatlerihaleldarolanveyatürlütutumlarındandolayıhesapvermeyemecburolangrubunhaksıztaarruzlarıOrduiçinde,kendibünyeleritemizvevatanseverinancıilebağdaşamamışvehaksızlıklaragöğüsgerme

devriniyaşamayabaşlamıştır.Birkısımsiyasîlerveonlarınmürevviçleriorduyuyıpratmak,parçalamakvesiyasîemellerinealetetmekistemişlerdir.Bunlardan22Şubat1966tarihindepatlakverenhadiseninfailleri,bunusilahlıbirayaklanmaşeklindeyapmayayeltenmişler,fakatOrdununbüyükkitlesininazimveiradesikarşısındaemellerinemuvaffakolamamışlardır.

Bukesinyenilgidensonramilletidaresininuyarıcıvetedaviedicidiyevasıflandırdığıafmahiyetindekiatifetidahimuhteriskimselerigaflettenayırmamış,çokgeçmedenintikamcıvegericiunsurlarındamaksatlıtahrikleriyleorduyuayırıcıfaaliyetlerikesafetpeydahetmiştir.Budevredediğerbazıihtilâlcigruplarındabunaparalelbazınoktalardabirleşenfaaliyetlerimüşahadeedilmiştir.

Üçayrıkoldaçalışanvebirbirleriylebirleşmegayretiiçindeolanihtilâlcigrupların,Ordunungençkuşaklarınanafizolmateşebbüsleriolmuştur.

Anayasayıtağyirveilgayavebukanunla

müessesMeclisveSenatoyumüncer20/21Mayıshareketidebugruplardanbiriolan22Şubatçıların,diğerlerinetekaddümetmeyolundakiaceleciümitlerindendoğmuşveyineOrdununsarsılmazimanıkarşısındabertarafedilmiştir.AncakVatanveMilletsevgisindenyoksunkimseler“HARBİYELİALDANMAZ”parolasıaltında27MayısıyaratanHarbiyeli’yiiğfaletmişler,suçateşvikveiştirakinitemindebeisgörmemişlerdir.

TürkSilahlıKuvvetleri’nindemokrasiyekesininancıvemutlakdisiplinanlayışıiçersindemenşeineredengelirsegelsinparçalayıcı,gerici,sinsifaaliyetlerintamkarşısındabulunmasısebebiylegafilteşebbüslerinOrduiçindemakesbulmasınahiçbirzamanimkânolmayacaktır.Ordu,vatanınyükselmesi,içvedışemniyetinkorunmasıiçinAnayasa’yabağlılığınıveonunkurduğunizamınyaşatılmasınakararlıolduğunumükerrerenispatetmiştir.

OlayınMahiyetiveTarihçesiYukarıdabelirtildiğiveçhilemenşeini27MayıssonrasımünfesihbiriradeninmütebakiunsurlarınınhukukdışıtutumundanalanveOrduiçindeaslamakesbulmayanihtilâlcigrupların,şahsiihtiraspeşindekoşankimseleriliderkabuletmesicalibidikkattir.DemokratikrejiminişleyişinimemleketiçinçıkmazbiryolkabuledenvebubahaneileşahsiemelleriniortayakoyanmuhteriskimselerinaslındaAnayasaveDevletnizamınakarşıbulunduklarıaşikârdır.Yollarıvevarılmakistenendiktarejimiarzularımüşterekolmaklaberaber,prensiplervetatbikatbakımındanfarklartaşıyanbugruplarteşhisvetahliledebilmekiçinherbirininayrıayrıtetkikindezaruretvadır:

1-BİRİNCİGRUP:(22ŞUBATÇILAR)22Şubat1962günüHarpOkuluKomutanıveogününihtilâllideriolduğunuiddiaedenTalâtAydemir,mağlupvealdatılmışolanHarbiyelileresonolarakşöylesöylüyordu:

İhtilâldurmuştur,fakatbitmemiştir.Yinebaşınızdabenolacağımveihtilâliberaberyapacağız.

TalâtAydemirve22Şubat’taemekliyesevkedilenarkadaşları;Milletinatifetiolanafkanunundansonraihtilâlarzularınıtatminyoluylatekrarorduyadönmekçabasınakapılmışlardır.Birtaraftanaçtıklarıidaridavalarlahaklarınıararkendiğertaraftandateşkilatlanmayabaşlamışlardır.Mucibimemnuniyetolancihet,69kişidenibaret22Şubatçılarınbirkısmınınbuihtilâlarzusunudahabaşlangıçsafhasındaterviçetmeyerekçekilmişolmalarıdır.

1-TeşkilatınKurulması:

Teşkilatınkurulmasıyolundakiçalışmalar22Şubat’tan2-3aysonrabaşlamışolupbaştaTalâtAydemirolmaküzereihtilâldevazifealanşahıslardanemekliKurmayAlbayEminArat,DündarSeyhan,AsımMutludoğan,NecatiÜnsalan,EmekliBinbaşıBahtiyarYaltaveEmekliDz.Yü.Müh.AlbayGalipGültekin,EmekliKur.AlbayTurgutAlpagut,EmekliBinbaşıKadriÇıtakaralarındayaptıklarıbirtoplantıdatakipedecekleriyoluveplanıhazırlamakistemişlerdir.ButoplantıdaEminAratBaşkanlığa,DündarSeyhanGenelSekreterliğe,AsımMutludoğanMuhasipliğeseçilmiş,TurgutAlpagutileKadriÇıtakyedeküyeolaraktayinedilmiştir.Ancak,başkanlığaAydemir’inseçilmemişolmasıTeğmen-Üsteğmen-Yüzbaşı-Binbaşırütbesindebulunan22Şubatemeklilerinitatminetmemişvehoşnutsuzluk,emekliSv.BinbaşıFethiGürcantarafındanihtilâlErkânıHarbiyesi’neduyurulmuştur.Bumesele,liderlikmevzuatındakiihtilafınmenşeiniteşkilederek,

Aydemir-DündarSeyhanayrılığınındoğmasınasebepolmuştur.NecatiÜnsalan,Dündartarafınıiltizametmişisedebuihtilafihtilâlcilerintamamendağılmasınıdaintaçetmemiş,münasebetvediğerihtilâlgruplarıylatemasısağlamaktabuikişahısroloynamışlardır.

2-TeşkilatınGenişlemesi:

AralarındayapılanbaşkanseçiminerağmenbilfiilliderliğideruhteedenAydemir’inkendiarkadaşlarındanitimatettiğişahıslarıAnkara’dakibirlikleretemasiçintavzifetmesibirincisafhayıteşkiletmektedir.Buşekildekiteşkilatlanmaya“ÇENGELSİSTEMİ”dedenmekteolupmahiyetiitibariyleçengelolanşahsınobirlikiçindebirsubaylatanışıpteşkilatkurması,ihtilâldenevvelhazırlananveihtilâldeverilenvazifeyiyaptırmaktanibaretir.

BucümledenolarakAnkaraiçindekibirliklereveİstanbulteşkilatınaatılançengeldurumlarışöyledir.

a)TankOkulu:

BubirlikletemasıevvelceokulayakınbiryerdeolanSüvariGrupKomutanlığıyapmış22ŞubatEmeklilerindenBinbaşıFethiGürcanileemekliSüvariÜsteğmenErolDinçeryapmıştır.FethiGürcan,OkulPersonelŞubeMüdürüPrs.BinbaşıÖmerTekebaş’ınkayınbiraderidir.OkuldabukanallakurulanteşkilataTankYüzbaşısıFeridunErman,TankÜsteğmeniİlhanBaş,SüvariYüzbaşıMehmetGül,SüvariYüzbaşıSedatÜnaliltihaketmişlerdir.

b)229’uncuPiyadeAlayı:

Bubirliğeçengel,eskiMerkezKomutanmuaviniolup22ŞubatemeklilerindenAlbayYaşarBaşaran,emekliYarbayHakkıSümer,emekliTeğmenTevfikEcemişileemekliYarbayRıfkıErtemtarafındaneskiMerkezKomutanlığıhâkimiiken22Şubat’tansonraalayatayinedilenhâkimÜsteğmenZiyaGökalpPusat’aatılmıştır.BuşahsınalayiçindekurduğuteşkilataP.BinbaşıHüsamettinPaksoy,P.YüzbaşıNüsretKarakaş,P.ÜsteğmenMehmetEsengül,P.TeğmenMetinAkpınargirmiştir.

c)GenelkurmayKışlaKomutanlığı:

BubirliğeçengelemekliAlbayYaşarBaşaran,emekliYarbayHakkıSümerileemekliYüzbaşıTevfikSaltoğlutarafındanatılmışolupTevfik’insınıfvesamimiarkadaşıP.YüzbaşıGökalpKasapoğlueldeedilmiştir.Kışladahilindeteşkilatıngenişleyemediğianlaşılmaktadır.

d)JandarmaSubayOkuluveJandarmaBirliği:

BirliktekikancaAlbayYaşarBaşaran,FethiGürcanbizzatTalâtAydemirtarafındanJ.BinbaşısıKemalKâhyaoğlu’natakılmışvebusubaykendiiçteşkilatınaJ.TeğmenAbdullahYılmaz’ıithaletmiştir.

e)28’inciTümenTopçuKomutanlığı:

Bubirliğeçengel,evvelce28’inciTümenAğırlıklarKomutanıolup,22Şubatemeklisi,AlbayTevfikÖnlüerveemekliAlbayYaşarBaşarantarafındanTop.YüzbaşıMetinSüer’eatılmakistenmişisedemuvaffakolunamamıştır.

f)RiyaseticumhurMuhafızAlayı:

BuAlayınkritikdurumusebebiyleondanziyadebağlıbirliğiolanMeclisMuhafızTaburunaFethiGürcantarafındançengelatılmışvebuçengelFethi’nineşiitibarileakrabasıP.ÜsteğmenKadirYıldırım’aisabetetmişvebusubaytarafındanaynıbirliktegörevliGüverteÜsteğmenErolIşıltanteşkilataithaledilmiştir.

g)AnkaraMerkezKomutanlığı:

EskiMerkezKomutanmuaviniAlb.YaşarBaşaranvebizzatTalâtAydemirtarafından,İnzibatKıt’aK.P.Bnb.NecmiAcar’açengeltakılmakistenmiştir.Ancakbunamuvaffakolunamamıştır.

h)HarpOkuluKomutanlığı:

Okulunsubaylarınaçengelatılmasınalüzumgörülmediğiifadeedilmişisede,hakikatteHarpOkuluikincisınıföğrencilerindenÖnderAydınlı,ZihniÇetinerveNezihiFıratileAydemir’inçoksıkıtemasıolduğuvebu

öğrencilerinsistemlibirşekildefaaliyetgösterip,Aydemir’denokulaveokuldanAydemir’ehabertaşıdıklarıanlaşılmıştır.

i)HavaKuvvetleriKomutanlığı:

Bukuvveteçengel,emekliHv.Bnb.İzzetKöztarafındantakılmakistenmiştir,ancakyüksekkademelerenüfuzimkânıbulunamayınca,Hv.Bnb.CemalÖzdemirveHv.Bnb.NecdetÖz’denilerigeçememiştir.

j)DenizKuvvetleriKomutanlığı:

DenizKuvvetleri,Ankara’dasadecebirkarargâhhalindeçalıştığındanburadabirteşkilatkurulmasınalüzumgörülmemiştir.İstanbulteşkilatınadahilEmekliAlbayCevatKırca’nın,DenizVurucuKuvvetleriileDenizHarpOkulu’nuorganizeettiğianlaşılmıştır.

k)JandarmaGenelKomutanlığı:

Bukomutanlığaçengel,TurgutAlpagutvasıtasıileJ.Um.K.lığıKur.Bşk.Alb.RumiAhıskalı

’yatakılmakistenmişisede,muvaffakolduğunugösterenbirdelilerastlanmamıştır.

l)28’inciTümenKomutanlığı:

BukomutanlığındiğerikibirliğeçengeltakıldığıiçinKarargâhınaçengeltakılmasınalüzumgörülmemişvebirazdatehlikeliaddedilmiştir.

m)OrdonatAnaDepoKomutanlığı:

BubirliğeçengelemekliP.YarbayHakkıSümervasıtasıylaP.YarbayTacettin

Gürler’etakılmakistendiğiiddiasısübutavarmamıştır.

3-22Şubatçılarınkendiiçfaaliyetleri

Bubirliklereyukarıdaaçıklandığışekildeçengeltakıldıktansonrakendiaralarındakibirlikveberaberliğinbozulmamasıvedevamıhususunadaehemmiyetverilmiştir.Bucümledenolarak,Orduyadönmeleriniteminiçinmüşterekgayretsarfettiklerigibi,emekliyesevkedilenlere

yardımfonualtındatoplananparalarıdağıttıklarıeldeedilenbelgelerdenanlaşılmıştır.İstanbul’daCevatKırcatoplananparalarımerkezegönderdiğigibi,bazıokullarınvesivilşahıslarınehemmiyetlimiktardayardımdabulunduğumüşahadeedilmiştir.(Aydemir’eaitVerdiTicaretLtd.Şirketibaşlıklınotdefterinden)buparaların22Şubatçılarıbirliktenayırmamayamatufendağıtıldığıaşikârdır.Bütünbugayretvemaddiavantajlararağmenbirkısım22Şubatçılarınbidayetteaklıselimlerinikullanaraktertiplerealetolmadıkları,teşkilatdışıkaldıklarımüşahadeolunmuştur.

4-22ŞubatçılarınGayesi:

22Şubatçılarınihtilâlhazırlayanvetatbikmevkiinekoyanlar,buhareketleriniOrdulehineyapılmışgibigöstermektemayülündedirler.Oysaki,bufaaliyetlerinçalışmaşekillerivehazırlıkplanlarınagöreAnayasa’yıilgayamüncerbirhareketolduğuTalâtAydemirveFethiGürcan’ınifadelerindenveAydemir’inevindeyapılanaramadaeldeedilen44/Asıranumaralıvesikadanaçıkçaanlaşılmaktadır.

Demokrasinizamınınyıkılmasıdemekolanbuhareket,müspetsafhayaintikaledebilmişolsaidi,mutasavverDevletidareşeklinegörebaştabirDevletReisivebunabağlıAskeriidarecilerdenmüteşekkilAskericuntavebucuntayabağlısivilşahıslardanmüteşekkilbirkuklahükûmetile(M.K.)ifadeliihtiyacagöreteşkilve10kişiyekadarkadrosuolabilenbiridaresistemikurulacaktı.CuntavegüvenlikkomisyonuileM.K.teşkilatımemurstatüsünetabiolupicabındadeğiştirilebilirkaydınıihtivaetmektedir.Şusistemdahilindeişleyecekbirdevletmekanizmasınınhangidemokatikanlayışınmürevviciolacağışüphelerledoludur.(HatıraDefteriiçindeki44/Asayılıvesika)

Buvesikalarlabirlikte(Türkiye1963)ajandasındayazılı,birkısmıtaayyünetmiş,fakatrumuzlaifadeedilenhazırlayanların,“BizimOrduyadönmekveeskivazifelerimizetayinileşerefimizikurtarmaktanbaşkasiyasîemelimizyoktur”demelerindesamimiyetunsurundanzerreyoktur.Bütünbuizahattananlaşılacağıveçhile20/21Mayısolayınaiştirakvebuihtilâli

ErkânıHarbiyesi’ylesevkveidareedenlerinAnayasa’yıtağyir,tedbilveilgaileMeclisveSenatoyucebrendağıtmayavefeshematufgizliCemiyetteşkilettiklerikat’iyetlesubutavarmıştır.

5-HazırlıkHareketlerivePlanlar:

İhtilâlinlideriolanTalâtAydemir’inhazırlıkhususunda(Çengellere)verdiğiemirlerharicindekalanharekâtplanlarınındoğrudandoğruyakendisitarafındanhazırlandığıveFethiGürcan’amalumatverildiğianlaşılmaktadır.FethiGürcan’ınhazırlıksafhasındakirolübüyükbirönemtaşımaktaolup,vazifeicabıgittiğiİstanbul’da,oranınteşkilatbaşkanıEmekliKurmayAlbayCevatKırcailetemasıdateminettiğiveteşkilatınbinbaşırütbesinekadarolankısmınınreysahibivesözcüsüolmasıbakımındanyapılanhareketleriaşağıyaintikalettirmektedir.

İhtilâletekaddümedenaylardabilhassaNisanveMayısaylarındaAydemir’inevindeTurgutAlpagut,GalipGültekin(buşahsınaslında22ŞubatçıolmayıpDenizKuvvetlerindeçalışmakta

ikenemekliolmuşve22Şubatçılarailtihaketmiştir.),YaşarBaşaran,FethiGürcan,RıfkıErtem’iniştirakileveyabuşahıslardanbirveyabirkaçınınhuzurundatoplantılaryapıldığı,çengellerinteminettiğisubaylardanbirkısmınınAydemir’etakdimedilipgereklihazırlıktalimatıverildiği;ayrıcaYaşarBaşaran’ıntemaskurduğuevemekliYarbayRıfkıErtemtarafındandirijeedilen229’uncuPiyadealayındanteminedilenşahıslarlaTandoğanMeydanı,GençlikParkı,StadyumKapısı,Keçiören’debuluşmavetanışmatoplantılarıyaptıkları,butoplantılardagerekharekâtplanınıntatbikivegereksemuhtelifbirliklerdengelensubaylarınbirbirleriyletanıştırılmasıteminediliphareketinşumulühakkındabuşahıslaraitimattelkinettirilmekistendiğitespitolunmuştur.

TalâtAydemirtarafındanaçıklananhareketplanınagöreçengelatılanveyamuvaffakolunamayanbirliklereverilenvazifelerşöyleidi:

a.TankOkulunaverilenvazife:

20/21Mayısgecesisaattam23.30’dauçaklaryetişemediğitakdirdeaynısattetanklarınhareketiihtilâlinbaşlangıçsaatiniilanetmişolacaktı.BubakımdanTankOkulunaverilenvazifehemdahafazlaönemkazanmış,hemdeençokiştirakinburadansağlanmasıyoluihtiyaredilmiştir.BuradanhareketedecektanklardanikisiGenelkurmay–HavaKuvvetlerikavşağında,birtank,Kızılay’da,üçtankRadyoevinde,üçtankKavaklıdereAmerikanseferininbulunduğuyerdevegerikalantanklarHarpOkulu’ndaihtiyatlakalarakbulunduklarıbölgeninemniyetinisağlayacaktı.

b.229’uncuPiyadeAlayınaverilenvazife:

Alarmailebirlikteşehirdışınaçıkacak,Konya-PolatlıyollariyleYenimahalle’dekiİstanbulKöprüsünükapatmaksuretiylegirişveçıkışamaniolunacaktı.

c.GenelkurmayKışlaKomutanlığınaverilenvazife:

MilliSavunmaBakanlığıileGenelkurmay’ın

emniyetiniteminederekdışarıdaniçeriyekimseyibırakmıyacaktı.

d.JandarmaSubayOkuluvebirliğineverilenvazife:

Radyoevi,Başvekâlet,DahiliyeVekâleti,ElektrikSantralı,TrafoMerkezinikontrolaltınaalacaklar;ayrıcabirkısımmuhafızerlerleJandarmaAstsubayOkuluöğrencileribirçokgeneralinoturduğuNamıkKemalMahallesinikuşatacak,evlerdeniçeriyevedışarıyakimseyibırakmıyacaktı.

e.28’inciTümenTopçuKomutanlığınaverilenvazife:

Birlikleriyle28’inciTümenGarnizonununemniyetiniteminedecek,içerdendışarıyavedişardaniçeriyekimseyisokmayacaktı.

f.HavaKuvvetlerineverilenvazife:

MürtedüssüeldeedilemediğiiçinMerzifon’dankalkacakuçaklar23.30’daAnkara’dave

Bandırma’dankalkacakuçaklaryineaynısaatteİstanbul’daihtilâlinbaşladığınıbildireceklerveuçuşyaparakmoraltakviyesindebulunacaklarveyahususibirvazifeverilirsebunuyapacaklardı.

g.DenizKuvvetlerineverilenvazife:

İstanbul’daCevatKırca’nıntemasteminettiğiDenizKuvvetlerininvurucukuvvetiveDenizHarpOkuluİstanbul’dakiharekâtıdestekleyecekti.

20/21Mayısharekâtınaaldatılmışelemanlarıiştirakettirilmiştir.İşte22Şubatçılardiyevasıflandırılanbuihtilâlcigrubun21Mayıs’tanevvelkidurumlarıvegayeleribuşekildetezahürediyordu.

II-İKİNCİİHTİLÂLGRUBU(ONDÖRTLER):27Mayıs’taorduiktidarıelegeçirdiktensonraMBK’yıteşkiledenzevatınmühimbirkısmı,verdiklerisözeuygunolarakbiranevvelDemokratikdüzenegirmeçabasıgösterirlerkeniçlerinden14kişiseçimsizolarakiktidardakalmakarzusunuizharettiklerinden13Kasım1960tarihindenMBK’dantasfiyeyetabitutulmuşlardır.Hariciyevekâletinindışgörevlerinemüşavirolaraktayinedilen14’lerinyurtdışındabirbirleriyletemaskurduklarıgazetelerdedahiilanedilmişti.Netekim14’lerdenbazılarınınBruxelles’deyaptıklarıtoplantıda,Türkiye’yedöndüktensonratakipedecekleriharekettarzımüzakeremevzuuolmuş,ancakOrhanKabibayileAlparslanTürkeş,Türkiye’dekifaaliyetiçinliderlikmevzuundaanlaşamamıştır.Fakat14’lerinbiriçmeselesitelakkiedilenbudurumumumiefkâraaçıklanmamışveherferdinmüstakilbirsiyasîyoltakibindeserbestbulunacaklarıilanedilmişti.

14’lerin,aslındakendilerinikoparanarkadaşlarınakinbesledikleri,hembidayettefikirleriniterviçetmeyenOrduüstkademesininveHükûmetinintutumunutenkidmevzuuyaptıklarıbiliniyordu.NetekimTürkeş,yurdadöndüktensonraverdiği2Mayıs1963tarihlibeyanatında“BirtaraftanMilletçoğunluğununitimatındanmahrumsiyasîbirekip,27Mayısıistismaretmevedemokrasirejiminyabancıunsurlardaiktidarvetahakkümüdevamettirmeçabasıiçindedir”demeksuretiylevebaşkabirbeyanatındaise,“Millet,itimadınamazhar,itibarlıbirhükûmetveadil,çalışkan,faziletlibiridareistiyor,milletkadrindesorumluolanlaronundava,istekveıstıraplarınakarşıhissizveilgisiz,kendihasisveharisemellerinigerçekleştirmekiçinmilletibölmevebirbirinedüşürmeveDevletinteminatıolanmüesseselerikendizümrevimenfaatlerinealetetmevebaltalamagayretiiçindedir”dediktensonrailkçarelerolarak,bugünküHükûmetBaşkanı’nınçekilmesi,MilliKoalisyonagidilmesitavsiyeedilmektedir.Bütünbukonuşmaların,hükûmetiişgörmezhalesokmayaçalışansiyasîekipleri,

gayrimemnunlarıkenditarafınaçekmekvebölücüfaaliyetidevamettirmekarzusunamaksurolduğugözdenkaçmamıştır.14’lerinihtilâlciolduğuunsurfaaliyetlerinmenşei13Kasımolayındansonrabaşlamaklaberaber,asıltaazzuyuTürkiye’yedöndüktensonrabaşlar.Bufaaliyetlerişuşekildehülasaedilebilir.

a)14’lerinsiyasîfaaliyetvetemasları:

KendilerinikendibünyelerindenkoparıpataneskiMBK’yakinleriolduğuifadeedilen14’lerin,buarada27Mayısistismarcılığındanhaylizarargörmüşolaneskiarkadaşlariylemuhteliftemasveyaklaşmalarıolmuştur.Bilhassa14’lerin,HaydarTunçkanat,MucipAtaklı,EmanullahÇelebiilemünasebetleriveihtilâlcigruplarlakapalıveyaaçıktemaslarakadaruzandığıhissinivermiştir.

14’lerinsiyasîfaaliyetortamı,yabirsiyasîpartiyeintisapveyasiyasîbirdoktrinderneğikurmaşeklindetezahüretmiştir.Siyasîpartilerdenbirindenteklifalındığıhaldebunlarailtihakayanaşılmamış,ancaksiyasîbirdernek

formülüaltındailkihtilâlteşkilatıhazırlanmışve27Mayıs1963günübuderneğinAnkara’daaçılmasıkararlaştırılmışidi.HazırlanantüzüğegörebütünTürkiye’yeşamil,teşkilatlıbirakademiksiyasîdernekşeklindetezahüredecekolanbuteşekkül,umdelerigenişhalkkütleleritarafındananlaşılmayabaşlanıncasiyasîbirpartihalineifrağedilecekti.Haddizatındabumaskealtındaçalışırgörünereksinsifaaliyetlerdebulunmakisteniyordu.

14’lerdebugayeyiteminiçinteşkilatlanmayabaşladılar.HazırlıkplanlarıAlparslanTürkeştarafındanhazırlanıyorveperdeönüfaaliyetleriMuzafferÖzdağtarafındanicraediliyordu.Türkeş’inevindeyakalananveözeldosyasının45numaralıevrakınıteşkiledenArapharfleriyleyazılıkuruluşplanınagöreihtilâlkarargâhıüçşubehalindeçalışacaktı:

1.İstihbarat,

2.Harekât,

3.Personel.HarekâtkısmıKabibayveÖzdağ,

istihbaratkısmıKaplanveMuammerŞahin,personelkısmıNumanEsinveRıfatBaykaltarafındantedviredilecek;ayrıcaFazılAkkoyunluveİrfanSolmazerpropagandaişiiledeuğraşacaklardı.Buüçlükarargâhsistemindeistihbaratvepersonelkısımlarınafazlasıyleemniyetverilmişti.HaberkaynaklarıolarakBaşbakanlıkbaştaolmaküzereKomutanlıklarvehattabazısefaretlerdenbileistifadedüşünülüyordu.Kezapersonelkısmıdakeşiffaaliyettebulunmayıicapettirenbirşubeolmasıhasebiyleteşkilataithalpuvantajusulünegörehareketediliyordu.Netekimbuplanlarıntatbikatıcümlesindenolarakaramadaelegeçirilen46numaralıvesikanınönemiüzerindedurmaklazımdır.Teşkilatabilhassateğmen-üsteğmen-yüzbaşırütbelerindekisubaylardahiledilmekistenmiştir.22Şubatçıların(ÇENGEL)sistemi,14’lerinaynısistemeyakınbirteşkilatlanmaşekliilemüşabehetarzetmektedir.

MürekkepleyazılıveisimlerkarşısınaitimatderecesinegörekonmuşbulisteAnkara’dakibazıyerlerdebulunanbilhassateğmen

rütbesindeolanlartercihedilmeksuretiyleasgaribir,azami10kişiyigeçmeyensubaylarteşkilattabilfiilçalıştırılmakistenmiştir.İsimleriyazılısubaylarınhepsininbuhazırlıksafhasındamüspetbirfaaliyetsevkettiğiiddiaedilemez.Ancakkuruluşzamanınatesadüfetmesiitibariyle,AnkaravePolatlıgibicivaryerlerdekielemanlaravazifeverilmeyebaşlandığıtespitedilmiştir.

İşbufaaliyetleriniçokgizliyürütmekamacındaolan14’lerinkendiaralarındaşifreusulüdeihdasettikleriTürkeş’eaitceptakvimindenanlaşılmaktadır.MeselaZeynepismiİnönükarşılığında,SalihismiTürkeşkarşılığında,AliHaydarismiRıfatBaykaliçin,MehmetNuriismi(T)için,MuhlisismiMuzafferÖzdağiçinkullanıldığıgibi

22Şubatçılar:Teyzeler;

SilahlıKuvvetler:Tüccarlar;

KaraKuvvetleri:Demirspor;

HavaKuvvetleri:Galatasaraylılar;

DenizKuvvetleri:Esnafisimleri

ileşifrelenmişolup,bazıtabirleredeözelmanakazandırılmıştır.Bucümledenolarak(Emniyetişitamam:Sıhhatimizrahatımıziyi),(Emniyetyok:Rahatyolculuk),(Gelmeyiniz:Rahatsızyolculuk)karşılığındakullanılmaküzeretespitedilmiştir.(Türkeş’inyeşilrenkte1/AnumaralıİşBankasıceptakviminden):

AyrıcaTürkeşimzasıiledağıtılangizli,beyannamelerleteşkilataelemankazanmakiçinfikrîsahadabirzeminhazırlanmayaçalışıldığımüşahadeolunmuştur.

Siyasîbirdernekyukarıdaaçıklandığıveçhiyleaskerimaksatlariçinkullanılankarargâhsistemiileidareedilemiyeceğigibiaskerişahıslarınsiyasîdernekleregirmesinekanunimesağbulunmamasınoktasından,isimleriyazılısubaylarınDernekFaaliyetiilebirhizmetleriolamayacağıaşikârdır.Busebeple14’lerinsiyasîdernekmaskesialtındaT.C.K.’nun146

ve147.maddelerindeyazılıfiilleriirtikapiçingizlicecemiyetteşekkülettirdiklerisabitolmuştur.

III-ÜÇÜNCÜİHTİLÂLGRUBU(ONBİRLER):TahkikatevrakındaHavaCuntasıdiyegeçenbirgrup,22Şubathadisesindensonrameydanaçıkmıştır.AslındaEmekliHv.GeneraliHüsnüÖzkan,EmekliGeneralİbrahimMetel,EmekliGeneralŞevketDemirgüç,EmekliAlbaylardanYusufParmaksız,HalitElgin,TufanAkkoç,RefikYurtseven,HalimMenteş,FevziArsın,EmekliYarbayEminYerlikan,EmekliDr.Yb.AbdülkadirYücel’ideiçinealanbugrubunbirkısmıeskiMBKüyeleriyletemashissiniverenteşebbüslerivebuteşebbüslerinHavaKuvvetleriKomutanıncaemirvekumandazincirineaykırıvedisiplinharicibirtutumolarakkat’iyetlekabulüsonundaHavaKuvvetlerindenemekliyesevkedilmiştir.

Havasınıfındaönemlivazifelerdenayrılanbugruptanbazılarınınhavadakidiğerarkadaşlarınagüvenerekgizlişekildeçalıştığıyolundamüsbet

delillerolmaklaberabertaazzuvetmişbirdurumuyoktur.Ancak,faalelemanolarakdaimasahnedegörünenemekliAlbayHalimMenteş’ingerek14’lerle,gerekse22Şubatçılarlatemasıtespitedilmiştir.

Buihtilâlcigrubunbazıhavacılardanbaşkadayanakvedesteğiolmadığıanlaşılmaktadır.BubakımdanihtilâliçinKaraOrdusunundesteğiniteminetmekgayretveçabasıiçindefaaliyetmüşahadeedilmiştir.

İşte20/21Mayıs’tanevvelkigruplarınfaaliyetvedurumlarıbumerkezdeidi.Busafhadaihtilâlcilerinbirleşmeyolundafaaliyetleridetespitedimiştirkibunundaayrıcaizahındazaruretvardır.:

İhtilâlciGruplarınBirleşmeYolundakiFaaliyetleria)22Şubatçıların11’lerlemünasebetleri

Böylebirmünasebettesisibidayete11’lerdenemeklialbayHalimMenteştarafındanyapılmakistenmiştir.Yukarıdaizahedildiğiveçhilehenüzuzuvlaşmamışolan11’lerin,Karaordusunundesteğiniteminetmedenbirihtilâlhareketinetevessületmeleriimkânsızolduğundan22ŞubatçılarlatemasHalimMenteştarafındanDündarSeyhanveNecatiÜnsalanarasındayapılmıştır.Buteklif22ŞubatçılarveonunlideriAydemirtarafından11’lerin22ŞubatgünüMerkezKomutanlığınıkuşatmak,Alaylardanmakanizmatoplamakveihtilâlaleyhinealarmageçmekgibimütezahirmenfitutumlarısebebiylemüsbetkarşılanmamıştır.DündarSeyhangrubununesasenAydemirilebaşkabirnoktadadaihtilafıolduğundan,baştaliderlikmeselesiolmaküzereanameselelerinüçihtilâlcigruptemsilcileriylemüşterekenkonuşulupkarar

bağlanmasınalüzumgörülmüştür.İlerdePiyerLotitoplantılarısebebiylebumevzuyayineavdetedilecektir.

b)22Şubatçıların14’lerlemünasebetleri:

Birihtilâlcigrupolarak22Şubatçılartarafındanbilinen14’lerinBruxellestoplantısındansonrapeyderpeygelmelerisebebiyle,oradayaptıklarıtoplantıdaalınanmüşterekgizlikararmuvacehesindeonlarlatemasuygunmütalaaedilmiştir.BufikrinmürevviciolanlardanDündarSeyhanveNecatiÜnsalan14’lerinKabibayGrubuilebizzatOrhanKabibaykonuşarakbirleşmemeselesinimüzakereveneticeyiAydemir’eintikalettirmişlerdir.AydemirvekendisilehemfikirolanErkânıHarbiye’ye14’lerinBruxelles’deliderlikmevzuundaanlaşamadıklarını,ancakTürkiye’detakipedecekleriharekettarzıhususundaprensipbirliğinevarmışolduklarını,bubakımdanTürkeşgrubunundaTürkiye’yeavdetineintizaredilmesinive14’lerinbuaradatamamiylebirleşmezeminiaranmasınımünasipgörmüşlerdir.14’lerintamamiyleanlaşma

halindekuvvetmuvazenesibakımındanhayliavantajlıdurumageçecekleridüşünülmüştür.İştegerek11’lerletemaskurulamamasıvegerek14’lerinyalnızKabibaygrubuileanlaşmacihetinegidilmemesiAydemir-Seyhangrubununfikirayrılığınasebepolmuştur.TürkeşTürkiye’edöndüktensonra,Kabibay’ayapılankarşılamamerasimionadayapılmışveFethiGürcan,BahtiyarYalta,MusafaOktarafınankarşılanmışveTalâtAydemiriçinrandevualınmıştır.Aydemir’inTürkeş’lebirincinezaketziyaretindensonra,ikinciziyaretianameseleüzerindemüzakerelerincereyanınıintaçetmişveliderlikmevzuundaanlaşmayavaramadıkları,3Mart1963günüTalâtAydemir’inevindebulunanşahıslaraifadeedilmiştir.(ÖzelDosyaII,müşterekdelillerdosyasısahife4-5.)22ŞubatçılarınliderlerseviyesindekitoplantılarınamüvaziolarakMuzafferÖzdağ’ın,22Şubatçılarınbilhassaaltkademesinieldeetmeyolundafaaliyetlerideşebketmiştir.28Şubat1963ÇarşambagünüMuzafferÖzdağ’ınevindetoplananemekliP.TeğmenTevfikEcemiş,emekliTğm.AcarOkan,emekli

ÜsteğmenNaziÖzcanvediğerbazımuvazzafteğmenleriniknayoluylakendilerineiltihakadavetedildiğive“22ŞubatbirCuntahareketidir.9Şubatprotokolüneimzakoyanlarmedenicesaretsahibiolmaklaberaber,neticeyevasılolamadıklarıiçinmedenicesaretsahibideğillerdir.Hakikiliderinkimolacağıvakıalarvezamantayinedecektir”yolundakibeyanlarlabugrubuyokladığıtespitedilmişveÖzdağtarafındanbucihetintoplantıyaaitkısmıitirafedilmiştir.(Müşterekdelillerdosyasısahife5veşahitler.)

c)11’lerin14’lerlemünasebetleri:

14’lerle11’lerinbidayettenberifikirayrılıkları,kırgınlıklarıvehele13KasımolayındakimenfitutumlarımevcutolmaklaberaberTürkiye’dekişartlarındoğurduğubirkaderbirliğitesirialtında3Mart1963tarihindeLâleApartmanı’nda22ŞubatçılarıtemsilenBahtiyarYalta,FethiGürcanvearkadaşlarıile11’leritemsilenHalimMenteşveD.SeyhangrubunutemsilenNecatiÜnsalan’ıntoplantıyaptıklarıvemüteakipbüyüktoplantınınİstanbul’daPiyerLotiOteli’nde

yapılmasınakararverdiklerianlaşılmıştır.(Gizlirapor–beyazzarfII,sahife3.)

d)PiyerLotiOteliToplantısı:

27Nisan1963günügeceyarısındangeçvakitlerekadaryapılanbumüşterektoplantınıngayesimuhtelifgruplarıbirleştirmek,uzunvadelideolsabirhazırlıkvedestekleyicigruplarıtespitetmektir.ButoplantıbilhassaDündarSeyhan’ıngayretile14’lerdenOrhanKabibay,11’lerdenHalimMenteşve22ŞubatçılardanDündarSeyhanvebirkısımsivillertarafındanyapılmışolupliderlikhususuhariçolmaküzereprensipanlaşmasınavarılmıştır.Alınankararlaragöre:

a.Uzunvadelideolsabirihtilâlegirmekzaruridir.

b.Gruplarınkendikanaatvetemaslarınagöreihtilâlbazıteşekkülveşahıslartarafındandesteklenecektir.

c.İhtilâlplanıuzunvadelidir.Ensontarihi1965

seçimleriolacaktır.Fakatbuaradahertürlüimkânvefırsattanistifadeedilerekmaksadıntahakkukunaçalışılacaktır.

d.İhtilâlintahakkukunamaniteşkiledenşahıslaryıpratılarakizalevetasfiyeolunacaktır.

e.TürkeşveAydemirbufaaliyetlerekat’iyyendahiledilmeyecektir.

f.HalenAtina’dabulunanOrhanErkanlıihtilâlinhukukîveidarikısmınıplanlayacakvezırhlıbirlikleriteşkilatlandırmaküzereyurdaavdetisağlanacaktır.BukararneticeleriAydemirtarafındanduyuluncaliderlikmücadelesihadsafhayagirmiştir.Birtaraftanliderliktenkendisininekarteedilmesiendişesi,diğertaraftan14’lerdenMuzafferÖzdağ’ınkendiekibinedeelatmışbulunmasısebebiylezayıflayacağınıtahminetmesiyüzündenAydemir’inihtilâlekibi,diğerlerinetekaddümetmeküzere20/21Mayısihtilâlinekararvermişvefiilisafhayaintikalettirmiştir.

20/21Mayıs’atekaddümedengünlerdeki22

Şubatçılarınihtilâlehazırlıkhareketvefaaliyetleri:

İhtilâlplanınıhazırlayanAydemir,bunu20/21Mayısgecesisaat23.30’dabaşlamasınadabizzatkararvermiştir.HareketinbaşlamasıbusaatteAnkarasemalarındauçacakjetuçaklarınınsesduvarınıaşması,havamuhalefetisebebiylegecikmehalindeNapolyon’untabiriylebirsilahyahuttankgürültüsü,bunlardaişitilmediğitakdirdetam23.00’dahepbirlikteverilecekalarmileduyulmuşolacaktı.Parola:HARBİYELİ,işareti:ALDANMAZidi.

Keyfiyetiikigünevvelindenİstanbul’aEmekliKurmayAlbayCevatKırca’yadabildirdiktensonraosıradahasbelvazifeİstanbul’dabulunanFethiGürcanveemekliSüvariÜsteğmenErolDinçer’inaceleAnkara’yadönmelerisağlanmıştır.

19Mayıs1963sabahıAnkara’yagelenFethiGürcan’ınderhalAydemir’letemasageçerekkendiemrineverilenTankOkuluveSüvarigrubununvazifesiniifaetmeküzerebaşlarında

bulunmasınıtenbihettiği;aynıakşamFethiGürcan’ınevineçağrılaneniştesiTankOkulundanPrs.Bnb.ÖmerTekebaş,Sv.YüzbaşıSedatÜnal,Sv.Yzb.MehmetGül,Tank.Üstğ.İlhanBaş,EmekliÜstğ.ErolDinçer’edurumuveihtilâlkomitesininkararınıbildirdiğiveertesiakşamiçinyinekendievindehazırbulunmalarıyolundatalimatverdiği;20Mayıs1963günüsaat22.00raddelerindeErolDinçer’inhususiarabasiyleemekliSv.Üstğ.TurgutSaltoğu,emekliSv.Assb.MünipTepeci,Sv.Yzb.SedatÜnal,HaritaTeğm.MustafaAltanErgun’ungelerekbirmüddetoturdukları,müteakibenaynıarabaileçıkıpYzb.Sedat’ıTankokulunahazırlıkyapmaküzerebıraktıkansonraKonyayolucihetinehareketettiklerivegetirmişbulunduklarıresmielbiselerigiyerektekrar23sıralarındaokulagelipihtilâleburadanitibarenfiilenbaşladıklarıtoplanandelillervekendiikrarlariylesübutavarmıştır.

DiğertaraftanemekliYarbayRıfkıErtem’in229’uncuP.AlayındantanıdığıHâkimAlpPusatvasıtasiyleeldeedilenP.Bnb.Hüsamettin

Paksoy,Yzb.NüsretKarakaş,P.Teğm.MetinileTandoğanmeydanında,GençlikParkıve19MayısStadyumkapısıönündemuhtelifzamanlardakonuşarakkendilerineihtilâldekifaaliyetlerihakkındagörevvetalimatverdiği,P.Üstğm.MehmetErengül’ündekendisineiltihaketmişbulunduğuyolundabilgialdığı;bundanbaşka18Mayıs1963CumartesiteşkilatelemanlarındanJ.Bnb.KemalKâhyaoğlu,TankYzb.FerudunErman,Bnb.HüsamettinPaksoy,P.Yzb.GökalpKasapoğlu,TankÜstğ.İlhanBaş’ıbirbiriyletanıştırmakmaksadiyleAydınlıkEvlerEvEkonomisidurağındatoplayarakKeçiören’ekadaryürüdüklerivekendilerineplanveharekâthakkındabilgiverdiği,vazifelerinihatırlattığı;20Mayıs1963günüise,Aydemir’denaldığısontalimatmucibindeemekliTğm.TevfikEcemişileaynıakşamBnb.HüsamettinPaksoy’unevinegiderekalayındiğersubaylarınageceyapılacakihtilâliçinhabervermesinisöylediğivegecetayinedilensaatteBahçelievler-KonyayolkavşağınayakınyerdebirkaçdakikaarailegelenBnb.HüsamettinPaksoy,HâkimPusat,Üstğ.Mehmet

Erengül,EmekliYzb.NihatSertöz,emekliTğm.TevfikEcemişveP.Teğ.MetinAkpınarilebuluşarak229’uncuP.Alayınıihtilâlealarmverdirmeksuretiyleiştirakvealayınbilfiilidaresiniüzerinealdığımaznunlarıyekdiğeriniteyitedenikrarveşahadetlesübutaermiştir.

Diğerşahıslarınihtilâletekaddümedensaatlerdekidurumlarıileihtilâldekirolleriaşağıdakendihizalarındagösterilecektir.

FaillerinSuçaİştirakDereceleriveFiiliDurumİhtilâlhareketineiştirakedenmaznunlarıniştirakderecelerinitespitbakımındangruplarabölmedeveherbölümiçindeşahıslarınasliveyafer’ifaillikdurumlarınıizahtazaruretgörülmüştür.

22ŞubatçılarınDurumu

Evvelceplanıtespitveihtilâlden1-2günevveldeicrasaatindenhaberdaredilenmaznunlarınbuvazifeleriniAydemir’inemirvedirektifidahilindeifaveliderliğinikabuletmişolarakcürmünicrasınabirliktebaşladıkları,itirafveyüzlerceşahidinbeyanıilesabittir.TalâtAydemir,TurgutAlpagut,BahtiyarYalta,MustafaPakoba,TevfikÜnlüer,HakkıSümer’inihtilâlsaatindeveyabirkaçdakikafarklarlaihtilâlkarargâhınınbulunduğuHarpOkulu’naçıktıkları,bunlardanAydemir,Alpagut,Pakoba;HakkıSümer’inaynızamanaresmiüniformagiydikleriveburadanHarbiyeli’yiaşağıyasevk,

gereklitedbirlerialmak,ihtiyatbirliklerinikullanmak,radyoyuelegeçirmek,ateşaçtırmaksuretiyleihtilâlinbütünsafhalarınıtakipettikleriveTalâtAydemir’inihtilâllideriolarakçalıştığı;

TurgutAlpagut’unihtilâlevveliveihtilâlsırasındagerekçengelatma,gereksekararlaraiştiraketmekveHarbiye’yealarmverdirdiktensonraihtilâlitakipvebirlikteicrasınısağladığı;

BahtiyarYalta’nınkezasivilelbiseliolduğuhaldeHarpOkulukarargâhındabulunupaskerivasıtalarınihtilâlegideceköğrencileretahsisinisağladığıveburadanihtilâlitakipettiği;

MustafaPakoba’nınihtilâlakşamıkendievinegelenAydemir’lebirlikteresmielbisegiyipHarpOkulu’nageldiği,buradaNöbetçiamirliğinibilfiilderuhteederekHarbiyelilierinsevkişini,şehirdentevkifedilipokulagetirilenGeneralveSubaylarıenterneişinigirişveçıkışıkontrolveokulundahilivehariciemniyettedbirlerinialdırmaksuretileihtilâleiştirakettiği;

TevfikÜnlüer,CahitAksoy,YaşarBaşaran’ın

AsmaaltıLokantasındaJandarmaBinbaşısıKemalKâhyaoğluilebirlikteyemekyiyipiçkiiçildiktensonraJ.BinbaşıKemal’inkendivazifebölgesine,YaşarBaşaran’ınişgaledilecekolanradyoevinigözetmekveburadaemrükomutayıalmayagittiği;TevfikÜnlüerileCahitAksoy’unilkdefaevlerineuğradıktansonrasivilelbiseliolarakHarpOkulu’naçıktıklarıCahitAksoy’unihtilâldefiilibirvazifesiolmamaklaberaber,TevfikÜnlüer’inikiC.M.S.dolusuihtiyatlabekleyen1’ncisınıftalebelerinimüsademeninyapılmaktaolduğuBakanlıklardavazifeliFethiGürcan’ınemrinebizzatgötürmekvemüteakiphareketburadanvebilahareHarpOkulu’ndantakipedilmeksuretilebirlikteicraettiği;

İhtilâlevvelifiilleritespitedilenEmekliDz.Y.Müh.AlbayGalipGültekin’in22Şubatçılaramaddiyardımıevindeyapılantoplantılaravealınankararlaraiştiraketiği,ihtilâlgecesidealarmsaatindenevvelHarbiye’yegelerekharekâtıtakipvedirektiflervermeksuretilecürmübirlikteicraettiği;

HakkıSümer’inresmielbiseyilabisolduğuhaldeHarpOkulu’nagelerekNöbetçiHeyetine“Bütünemirleribendenalacaksınız,emrimolmadanvasıtaçıkarılmayacak,MustafaCihangiroğluşimdiarabalarıveerlerigeriteslimalacak”demeksuretileharekâtıbizzattakipedipemirlerverdiğivebilfiilicrasınayardımetiği;

EminArat,DündarSeyhan,AsımMutludoğan,NecatiÜnsalan’ın20/21Mayısharekâtınabilfiilkarışmamaklaberaber,ihtilâlnüvesihazırlamak,karargâhınBaşkan,GenelSekreterveMuhasibiolarakvazifekabulettikleri,22Şubatçıların14’lerleve11’lerlebirleştirilmesimevzuundafaaliyetgösterdiklerivebusebepleTCK146’ncımaddesiniihlalmaksadilegizliceteşkiledilencemiyetedahilbulundukları;

Şükrüİnanç’ınharekâttandahaevvelhaberdarolmuşbulunarakihtilâlbaşladıktansonraRadyoevineveKızılay’agittiği,parolayıbilmeyenherkesinyakalandığıbuyerlerdeserbestçedolaşmaksuretilegereklimüzaharettebulunupfer’aniştirakettiği;

KadriÇıtak’ınihtilâldenevvel,onungizliceteşkilettiğiErkânıHarbiyesi’ndeyedeküyeolarakvazifealdığı,FethiGürcan’ınifadesiniteyitedenözelraporlardananlaşıldığıgibi,hadisegecesiKızılay,Radyoevicivarlarındadolaştığı,bilfiilbuihtilâliçinbirvazifealmamaklaberabergizliihtilâlcemiyetinedahilbulunduğu;

AyhanÖcal’ınresmielbiseliolarakogeceHarbiye’yegelerekkendiemrineverilenHarpOkulutalebeleriniRadyoevinekadargetirerekburanınişgalveradyonunanonsyapmasınayardımveimkânsağladığı,ayrıca229’uncuPiyadeAlayındancephanegetirmekiçingörevaldığıvekendisilekonuşanSüvariBnb.FikretAkın’a“Cephanealmayageldik,elbisemi22Şubat’tanberiilkdefagiyiyorum”demeksuretileihtilâlciolduğunuaçıkladığı,fakatburadaadıgeçensubaytarafındanHarbiyeliilebirliktenezaretealındığı;

TevfikSaltoğlu,RemziKılıçveNihatConguroğlu’nun20MayısgecesiPiknik’teyemekyiyipiçkiiçtiktensonrabirmüddetvakit

geçirmeküzeredolaşıptaksiileHarpOkulu’nageldikleri,EmekliYüzbaşıTevfikSaltoğluveRemziKılıç’ınburadaresmielbisegiyerekHarpOkulu’nagirdikleriveTokat’tavazifeliolduğuhaldeAnkara’daizinlibulunanP.Yzb.NihatÇonguroğlu’nunküçükbirradyoyumasaüzerinekoyarakharekâtınbaşladığınıbildirdiği,esasenbusıradaemeklidiğersubaylarındaokulagelmişolarakharekâtabizzatbaşlattıklarıdinlenenşahitlerinbeyanıilesabitolduğugibi,radyoevineHarbiyelilerigötürdüğüveayrıcaBölüktentefrikettiğiveiçlerindeÖnderAydınlı’nınbulunduğu10Harbiyeli’yideKaraKuvvetleriKomutanınınevinegönderipKomutanınveoğlununtevkifinemübaşeretettiği;RemziKılıç’ıniseemrineverilenbirbölükHarbiyeliilebirliktePolisKoleji,NecatibeyCaddesiveDemirtepeKöprüsünütutarak,hemJandarmaBirliğineyardım,hemdeNamıkKemalmahallesindeoturanGenerallerindışarıçıkmalarınısağladığını;Yzb.NihatConguroğlu’nuniseGenelkurmaykavşağınagönderilerekoradakiHarbiyelilerikumandasıaltınaaldığı,kendiikrarlarıveşahadetlesübuta

varmıştır.

EmekliYüzbaşıSalimMiman’ınihtilâlhaberiniöğrendiktensonrabirçoknoktalardayolukesmişbulunanHarbiyelilerinarasındankolaycaçıkıpHarbiyeyegeldiği,NöbetçiAmirliğiniMustafaPakoba’danalarakbelinetaktığıkemervetabancailehembukarargâhınemniyetinitemin,hemdeihtilâlErkânıHarbiyesi’neuydurmaolarakbütünTürkiye’deSilahlıKuvvetlerindurumahâkimolduğuyolundahaberleraldığınısöylediği,ihtilâlinakameteuğramasındansonradahiHarbiye’yisarmaktaolanbirliklerekarşıHarbiyelilerimevziesoktuğu,Harbiye’ninmüdafiikesilerekbiranevvelistirdadınıgeciktirdiği,RadyoevinielegeçirilmesinisağlayanvebilahareyakalanıpHarbiye’yegetirilenKurmayYarbayAliElverdi’nindışarıçıkmasınamaniolmakistediği,yakalanacağınıanladıktansonradasiyasetinideğiştirereksankiHükûmetKuvvetlerineyardımetmişgibiGenelkurmayİkinciBaşkanı’naçıkmayamuvaffakolduğu,GalipKazancıoğlu,öğrenciÜnalCengiz,öğrenciAydınUçkan,öğrenci

NezihiFıratveHalilİribaş’ınbeyanlarıilesabitbulupbusurettemaznununihtilâlikolaylaştıracaktedbirleriittihazederekbilfiiliştirakettiğisübutavarmıştır.

EmekliHavaBinbaşısıİzzetKöz’ünTalâtAydemir’indefterindeismiyazılıolupihtilâlhareketindeHavakuvvetlerinideiltihakettirmekiçinteşebbüstebulunduğu,MürtedüssünüeldeedemediğiiçinHv.Bnb.CemalÖzdemirveHavaBnb.NecdetÖz’üeldeettiği,diğertaraftandaİstanbul’udestekleyecekolanBandırmaüssünühareketeiştirakeiknaiçin17.05.1963günüyanındaEmekliHavaBinbaşısıFethiIşıklıtepeolduğuhaldeuçaklaİstanbul’danBandırma’yagidipüsKomutanlığındagörevliHavaYarbayıSelahattinAlpukaniletemasettiği,ancakbusubayınkendisinenasihatederekteklifinireddetmesindensonra20/21MayısgecesiHarpOkulu’naçıktığı,uçaklarınhareketiiçinMürtedilegörüşenHavaBinbaşısıCemalÖzdemir’emüzahirolduğu,bilahareHavaKuvvetlerininbulunduğuyereinerekHavaKur.YarbayNejat

Doğançay’ınkarargâhagirmesiiçinyaptığıteklifikabuletmediği,Harbiyelilerarasındaserbestçedolaştığı,busuretleihtilâleHavaKuvvetlerinihazırlamakmaksadileiştirakettiği;

HavaBinbaşısıCemalÖzdemir’in20/21Mayısgecesisaat23.00raddelerindeMustafaPakoba’nınevinegiderekoradabulunanTalâtAydemir’eHavaKuvvetlerininharekâtahazırolduğunubildirdiği,müteakibenHarpOkulu’naçıkarakMürtedHavaüssüneuçaklarınhareketiiçinemirvermekistediğiMürtedÜssüNöbetçiAmiriolanHavaBinbaşısıHakkıCebesoy’abuemrinHavaKuvvetleriKomutanınaaitolduğunuhatırlattığı,sabahayakınHükûmetKuvvetlerinidestekleyenjetuçaklarınınAnkarasemalarınagelmesiüzerine,buuçaklarınkendilerinidesteklemekteolduğuhaberinietrafayaydığı,dahasonraHavaKuvvetlerineinerekkarargâhındurumuhakkındamalumatalmakistediğini,kendiinkârınarağmenihtilâlcimaznunlarınveöğrencilerinbeyanlarıylasübutavarmıştır.

Hv.Bnb.NecdetÖz’ünhadiseyiİzzetKöz’dendahaevvelhaberalarakbaşlangıçsaatinekadar

hususiarabasileÇankayasırtlarındakaldıktansonra,OlgunlarsokaktakibirbürodageceyarısıbezikmarközüaradığınıifadeedenİzzetKözilebirlikteHarpOkulu’naçıktıklarıvehavadesteğinitemineuğraştığı,dahasonraHarbiyelilerikendihususiarabasileZiraatVekâletiönünegetirdiği,etrafdahiçbirsubaydolaşmazkenelindeTomsontüfeğiolduğuhaldeHavaKuvvetleriBakanlıklararasındabulunanHarbiyelilereyollarıiyicetutmalarıiçimemirvermeksuretileihtilâleiştirakettiği,toplanandelillerlesübutaermiştir.

İhtilâlde229.PiyadeAlayındakiMaznunlarınDurumuİhtilâldebualayısevkveidareetmekvazifesiniüzerinealanEmekliP.Yb.RıfkıErten’inAlayAdlisubayıHâkimÜsteğmenZiyaGökalpPusat,P.Bnb.HüsamettinPaksoy,P.Üstğm.MehmetErengül,EmekliYzb.NihatSertöz,EmekliTeğmenTevfikEcemiş,P.Tğm.MetinAkpınarilebirliktesaat23.30raddelerindeAlayagelerek,NöbetçiAmiriP.Bnb.ElmasGençer’ealarmvermesiiçintazyiktebulundukları,Elmas’ıntereddütgeçirmesinerağmenbilahareonlarailtihakederekalarmdagecikenbirliklerinhareketinitacirettiğihazırlananbölüklerdenbirininEmekliP.Yzb.NihatSertöz’ünkumandasındaYenimahalle’yegiderekİstanbulyolunututtuğu,orayagelmişolanİnzibatSubayıYarbayNurettinTolga’yasilahtevcihettiğigibi,erleredesüngütaktırdığı,ancakmezkursubayveKurmayBnb.Feriduntarafındantevkifedildiği,P.Tgm.MetinAkpınar

’ındabaşkabirbölüğegelipalarmverdiğiveYenimahalle’yegittiği,ancakburadakihareketinakimkalmasıüzerineBölükileSöğütözütoplanmabölgesine,oradandaKonyakavşağınageldiği,busuretleihtilâldealayınbubölüğüneverilenvazifeyiifaettiği;

P.YüzbaşıNüsretKarakaş’ınevvelkianlaşmalaramutabıkolaraktayinedilenyerevebölüğegeçgeldiği,ancakdahaevvelkitoplantıvebuluşmalaraiştiraketmeksuretilealayiçindekiteşkilatlanmayayardımettiği,fiilihareketibubakımdandesteklediği,

P.Üstğ.MehmetErengül’ünAlayikmalsubayıolmasısebebiylecephaneikmaliyapıp,BölükleredağıttığıveBölükilebirlikteverilenvazifebölgesinegitiği,

EmekliTeğmenTevfikEcemiş’inresmielbisegiyerekalaydanitibarenharekâtabilfiiliştirakveHarpOkulu,Kızılaycihetlerinidolaştığı,aynızamandaalayaverilenvazifelerinifaedilipedilmediğinikontrolettiği,

HâkimÜsteğmenZiyaGökalpPusat’ın,RıfkıErten’inemrinegirerek,birkıt’asubayıgibi,YenimahalleveKonyayolundakibirliklerinvazifelerinikontroliledirektiflerverdiği,durumhakkındaRıfkıErten’ehaberulaştırdığıgibiRıfkıErtenileAydemirarasındairtibatsubaylığıyaptığı,AydemirtarafındanverilenbütünvazifeleridetekabbülederekRadyoevindekidurumukontroladamemuredildiğiveihtilâlevvelindekifaaliyetleriihtilâlsırasındakigayretlerisebebiyleihtilâlibilfiilyapanlarınarasınagirdiğianlaşılmıştır.

KezaP.Bnb.HüsamettinPaksoy’unevvelkianlaşmalarıntatbikatıcümlesindenolarakalayınalarmageçirilmesinderoloynayıp,alarmageçtiktensonragelenAlayKomutanMuavininmüdahalesineimkânvefırsatvermediğisübutlaanlaşılmıştır.

GenelkurmayKışlaKumandanlığındakiMaznunlarınDurumuBihassaEmekliYzb.TevfikSaltoğlutarafındankendisineçengelatılankışlakomutanlığındagörevliP.Yzb.GökalpKasapoğlu’nunihtilâletekaddümedengünlerdekendisineverilenvazifelerikabulediptoplantılarınaiştirakettiği,ancak20/21Mayısgünüisehareketeiştiraketmediği,ancakkendisineçengelatıldıktanveheleTalâtAydemir’inevinegötürüldüktensonrahükûmetaleyhindekibugizliteşekkülünmevcudiyetinemuttaliolduğuhaldeHükûmetehabervermediğianlaşılmıştır.

JandarmaOkuluveJandarmaBirliğindekiMaznunlarTeşkilatadahiledilenJandarmaBnb.KemalKâhyaoğlu’nun20Mayıs1963gecesiihtilâlci22ŞubatçılarlabirlikteAsmaaltıLokantası’ndaaynımasadayemekyiyip,içkiiçtiktensonravazifealacağıJandarmaBirliğinedöndüğü,buradadabirmiktariçkiiçtiktensonaharekâtsaatineveradyonunanonsunakadaretraftadolaştığı,radyoanonsundaradyoevininelegeçirildiğiniöğrendiktensonraihtilâlinmuvaffakiyeteulaşacağınıtahminederektekrarbirliğeavdetettiği,JandarmaTeğmenAbdullahYılmaz’labirlikteJandarmaKuvvetleriniJandarmaOkuluveNecatibeyCaddesiüzerindetoplayarakburadaMevcutHarbiyelileremüzahirolduklarıvegelengeçenvasıtalarıdurdurupBakanlıklarcihetinebırakmadıklarıanlaşılmıştır.KemalKâhyaoğluhernekadarifadesindeiştirakibulunmadığınıbeyanetmekteisedesübutaerenevvelkitutumlarısebebiyle

ifadesindesamimiolmadığınakanaatgetirilmiştir.

AvukatSaffetOlgaç’ınFiili22ŞubatçılardanmühimbirkısmınınOrduyatekrardönmeleriiçinaçtıklarıidaridavayıŞurayıDevlettetakiplegörevliAvukatSaffetOlgaç’ınsıksıkAydemir’inevinegidiptoplantılarahukukyönündenışıktuttuğu,ancakbuaradaihtilâlfikrinitasvipederşekildetelkindebulunduğu,26Şubat1963günüsaat19.00’daTalâtAydemir’inevindeşahitlerhuzurunda“Benitanıyanlarihtilâlinnezamanyapılacağınısoruyorlar.Bendebekleyin22Şubatçılarındurumunusağlamlaştıralım,ondansonradiyecevapveriyorum”şeklindekonuşmasiyle22ŞubatçılarınihtilâlcemiyetineıttılakesbettiğihaldeHükûmetehabervermediğisabitgörülmüştür.

14’lerinDurumu14’lerinbirihtilâlhazırlığısafhasındabulunduklarıyukarıdaizahedilmişbulunmaktadır.SiyasîbirDernekmaskesialtındançalışanAlparslanTürkeş,MuzafferÖzdağ,FazılAkkoyunlu’nunT.C.Anayasası’nıntamamınıveyabirkısmını,tagyir,tedbilveilgayamatufengizliceittifakettiklerianlaşılmışbulunmaktadır.

11’lerdenHalimMenteş’inDurumuYukarıdagenişbirşekildemevcutfaaliyetleriifadeedilen11’lerdenemekliHv.Kur.Alb.HalimMenteş’in20/21Mayısolaylariyledoğrudandoğruyailgisinigösterenbirdelilerastlanmamıştır.

Ancak,Türkiye’demevcutbirihtilâlgrubununferdenteşkilatçısıgörünenmumaileyhingerek22Şubatçılarla,gerekse14’lerlebirleşmearzusunumuhtelifşekillerdediğerihtilâlgruplarınınyetkilitemsilcilerineintikalettirdiğigibibirliktetoplantılardayaptığı,PiyerLotiOtelitoplantısındaalınankararlarınmahiyetiitibariyleTürkiye’dekiihtilâlnüvelerininmevcudiyetineşahsengenişşekildemuttaliolduğuhaldeileridekaderbirliğiyapmasınıdüşündüğübukimselerinHükûmetaleyhindekifaaliyetlerinizamanındahükûmeteihbaretmediğikanaatınavarılmıştır.

PiyerLotitoplantısınıHalimMenteşifadesindeteyitettiğigibiİstanbulSıkıYönetimKomutanlığıncahakkınatakibatageçilenCevatKırca’nındahibutoplantıdabahsettiğiresmenteyitedilmiştir.

14’lerdenAlparslanTürkeşgrubunun,22Şubatçıların20/21Mayısgecesiyapacaklarıihtilâlhareketinibirkaçyerdenhaberalaraksaat23.30’daHükûmetebildirmeküzeredosyadaisimleriyazılıMilletvekillerinesöylediğivekeyfiyetinHükûmettegörevlidiğerbiryetkiliyehaberverildiğiteyitedilmişisedebuşahıslarınihbarınınbaşkabirihtilâlCemiyetinematufbulunmasısebebiyleT.C.171/2maddesininsonfıkrasındayazılıhaldenistifadeedemeyecekleritabiîbulunmaktadır.

İhtilâldeHarpOkulu’nunDurumuTürkOrdusunagüzidesubaylaryetiştirenbukartalyuvasını,meşrunizamıyıkmayamatufbirhareketiçindemütalaaveizaheylemeyebaşladığımızşuandaiçimizdederinden,çokderindenacıbirburuklukhissetmekteolduğumuzuifadeetmektenkendimizialamamaktayız.AsılvazifesimemleketbütünlüğüveAnayasasıilekurulmuşmüessesnizamınımuhafazaolanorducamiasınınkaynağınıteşkiledenbiryuvanın,müessesnizamaleyhinematufbirihtilâlhareketinekarışmışveyakarıştırılmışolmasındanacıduymamakelbettemümkündeğildir.HernekadarTalâtAydemir,ihtilâlinhazırlıksafhasındaAnkara’dakiçeşitlibirliklerlekimlervasıtasıylavenetarzdamünasebetkurduğunuifadeederken,HarpOkuluileherhangibirtemaszaruretiduymadığını,zirabuokulunkendilerinidaimadestekleyeceğikanaatindeolduğunuifadeetmişisede,yapılantahkikatiddianınaksine

olarakTalâtAydemir’inbaştaIII.Tabur9.Bl.’ten1375numaralıÖnderAydınlıolmaküzereIII.Tb.12.Bl.’ten4931numaralıNezihiFıratvegeneIII.Tb.’dan4992numaralıZihniÇetineriletemaslarınıdevamettirdiğibirvakıaolaraktezahüreylemişbulunmaktadır.

OlaylarınBaşlamasıHadiseninvukuageldiği20/21MayısgecesiHarpOkulu’ndanöbetçiheyeti:OkulNöbetçiAmiri:Top.Yb.BehzatTanır.

OkulNöbetçiSubayı:Kur.Bnb.SadettinArın.

AlayNöbetçiAmiri:III.Tb.K.Kur.Bnb.SabahattinAltınok.

II.Tb.Bl.’lerNöb.Subayı:Ütğm.HadiKantarcı.

III.Tb.Bl.’lerNöb.Yzb.NihatŞendoğan.

TelefonNöb.Sb.Yardımcısı:Yd.Tğm.YektaBaşeğmez.

RevirveCezaeviNöb.Sb.:Tğm.BekirGaripağaoğlu.

MutfakNöb.Assubayı:Asb.AhmetDemirci.

EkmekSebzeAssubayı:Asb.Çvş.F.Alpan.

Nöb.Başöğretmen:Öğ.Yb.NecatiTaylan.

Nöb.Öğretmen:Öğ.Yzb.HikmetKıran.

Nöb.Öğretmen:Öğ.Ütğm.HalitGülcüoğlu.

Nöb.Öğretmen:Öğ.Üstğ.ErolKayra.

Krh.Nöb.Subayı:Ütğm.MustafaCihangiroğlu.

HazırKıt’aNöb.Subayı:Asb.ŞerafettinTaşkıran.

Hdf.Slh.Bl.Mu.Tk.İst:Tk.veBandoBölüğüNöb.Subayı:Asb.M.Üşer.

Oto.Bl.Nöb.Sb.yı:Asb.AslanÖğretmen.

EratMutfağıNöb.Asb.yı:Asb.S.Atamer.

olmaküzere18kişidenmüteşekkilbulunmaktadır.

OlayınbaşlangıcındatesadüfedensaatlerdeHarpOkulunöbetçisubayıodasındaYd.Tğm.YektaBaşeğmez,Yzb.NihatŞendoğan,Ütğm.

HadiKantarcıileosıradaokulaçıkmışolanöğretmenYzb.AhmetYücetürkoturmaktaveokulNöbetçiAmiriYb.BehzatTanırilealayNöbetçiAmiriBnb.SabahattinAltınokiseokulunlokalindebulunmaktadırlar.Okulsükûnetiçindedir.İmtihanlardolayısıylesaat24.00’ekadarçalışmamüsaadesiverildiğindenhenüzuyumamışöğrencileretesadüfetmekmümkündür.

İştebuhaliçindevesaat24.00sularında,bilahareismitespitedilenve50.Er.Eğt.Tümeninemensupolup,senelikizinleAnkara’dabulunanYzb.NihatConguroğlu’nun“okulyanındangeçmekteikentaksininlastiğipatladı,yenidenvasıtacelbiiçintelefonedebilirmiyiz?”bahanesiyleokulnöbetçisubaylığınauğradığınıvetelefonedilmesiüzerineayrıldığını,birmüddetsonraaynıyüzbaşınınbudefaelindebirtransistörlüradyoolduğuhaldenöbetçisubaylığınageldiğiniveHarpOkuluMarşınınçalınmaktaolduğuburadyoyunöbetçisubayımasasıüzerinebıraktığınıvetambusıradadaokuladoğrusivilvesubaylardanmüekkep8-10

kişilikbirgrubunyürüyerekokulnöbetçisubayodasınagirdiklerini,budurumdanşüpheedenYüzbaşıNihatŞendoğan’ıniseodadançıkıpyukarıdabulunanOkulveAlayAmirlerinikeyfiyettenhaberdareylediğini,YüzbaşıNihatConguroğlu,Yzb.NihatŞendoğan,Yzb.AhmetYücetürk,Ütğm.HadiKantarcı,Yb.BehzatTanır,Bnb.SabahattinAltınokveTğm.YektaBaşeğmez’inifadelerindenanlamaktayız.

DurumamuttaliolanherikinöbetçiamirininderhalokuluniçbahçesineindikleriveburadaIII.Tb.silahdeposuönündekinöbetçierilebirkaçöğrencininmücadeleetmekteolduklarınıgörerekmüdahaledebulunduklarınıveNezihiFıratisimliöğrencininnöbetçierinsilahınıalmış,ÖnderAydınlıisimliöğrencinindeonayardımedervaziyetteolduğunugördükleriveaynımahalde40-50kadaröğrencinindetopluhaldebulunduklarınımüşahadeedipsebepsorduklarıvealarmverildiğicevabındabulunulmasıüzerineböylebirhalinolmadığındanbahisletalebelerigeriçevirdiklerivekendilerininnizamiyekapısınageldiklerisıradaokul

bahçesineikiteğmeningirerek“Beklediğimizangeldi.Vatanısevensilahınıalsın,bizimlegelsin”diyebağırıpgeridönmeküzerebulunanöğrencileritahrikleiçbahçeyedoğrusevkettiklerivebuişiçinevveldenhazırlanmışolanÖnderAydınlı,NezihiFırat,ZihniÇetinergibiöğrencilerindeteşvikleriyleokuldakibütünöğrencilerinayaklandırılarakhadiseniniçineitildiğiveöğrencilerinbirandahaykırış,çığlıkvesilahsesleriarasındasilahdeolarınahücumedipkapılarıkıraraksilahlarınıalmışvaziyetteiçbahçedetoplanmayabaşladıklarıvekendilerininnizamiyeyeçıktıklarındaokulmensubuolmayansivilveresmielbiselikimselerlekarşılaştıklarıvenöbetçisubayıodasındaTalâtAydemirileTurgutAlpagut’uüniformalıveBahtiyarYalta’yıisesivilolarakgördüklerivebuaradaSüvaribinbaşısıolarakgiyinenaslında22ŞubatolaylarındaemekliyesevkedilenFethiGürcan’ınelindekitabancaileetrafınıtehditsuretiylealarmverilmesinitemineçalıştığıvebaştaÖnderAydınlıileZihniÇetinerolmaküzerekapınınsilahlıöğrencilertarafındankontrolaltınaalndığıveböyleceinisiyatifinellerindençıkması

dolayısıylaherhangibirşekildemüdahaleimkânıbulamadıklarıbizzatOkulNöbetçiAmiriYb.BehzatTanırileAlayNöbetçiAmiriBnb.SabahattinAltınoktarafındanifadeedilmektedir.

Diğeryandan,nöbetçisubayıodasındabulunanÜtğm.HadiKantarcı,Yd.Tğm.YektaBaşeğmezveÖğretmenYzb.AhmetYücetürk’ünbeyanlarında,NöbetçiSubaylığıodasınagelengrubunodayagirdiğiandatalebelerindeayaklanmışolmasısebebiyleherhangibirtedbiretevessülveyabirbaşkatarzdamüdahaleimkânıkalmadığıanlatılmakistenmiştir.AncakhadiselerintehlikelitarzdainkişafınaveSilahlıKuvvetleriçhizmetkanunvetalimatınınbugibiahvaldekendilerinegenişselahiyetlertanınmışolmasınarağmennöbetçiheyetinedahilYb.BehzatTanır,Bnb.SabahattinAltınok,Yzb.NecatiTaylanveÜtğm.MustafaCihangiroğlu’nunkendilerinetereddüpedenvazifeleriifaetmemişolmalarıbirtarafa,aşağıdaizahedilecekfaaliyetleriylefiilenirtikabındaroloynadıklarıtahkikatsırasındatespitedilenşahadetlerlesübutaermişbulunmaktadır.Şöyle

ki:

a)Top.Yb.BehzatTanır:

KendisiOkulNöbetçiAmiridir.Harekâtbaşladıktansonraönleyicibirharekettebulunmamış,aksineIII.Tb.11’nciBölük’ten4635İbrahimMemirveII.Tb.6’ncıBölük’ten2334ErtaçTurgay’ınbeyanlarındanöğrencilere“Keplerinizigiyin,teçhizatınızıtakın,emrimibekleyin”veayrıcaTalâtAydemirtarafındankendisinemermiteminihususunda“Yalnızsizegüveniyorum,aceleedin”diyevazifeverildiğiveBehzatTanır’ınbirvasıtayaatlayarakbuvazifeyiifaiçinokuldanayrıldığı,II.Tb.6’ncıBölük’ten2342MerihÖzgürses’inifadesindenmaznun’unTankOkulu’ndanmermigetirilmesiiçinüsteğmeneemirverdiğianlaşılmışbulunmaktadır.

b)Kur.Bnb.SabahattinAltınok:

KendisiAlayNöbetçiAmiridir.İhtilâlsırasındaokulnizamiyesindebulunmaktadır.Çıkanöğrencilere“Heyecanlanmayın,çabukolun”

diyemütebessimbirçehreilehitaptabulunduğunuveayrıcaüsteğmenHadiKantarcı’yaokulundışemniyetiniveÖnderAydınlıisimliöğrenciye“Bizbaşındayız,korkmayın”demeksuretiyleteşviktebulunduğu,7.Bölükten2676ÖzcanGörgülü,9.Bölük’ten4001VedatUzunvemaznunÖnderAydınlı’nınşahadetleriylesübutaermişbulunmaktadır.

c)ÖğretmenYb.NecatiTaylan:

KendisiNöbetçiBaşöğretmendir,hadisesırasındaIII.Taburöğrencileriilebirliktemermisandıklarınınaçılmasınafiilenkatılmışveaçılmayansandıklarınkırılmasıiçinemirvermişolduğu8’incibölükten2770ÖnderKaragül,2775AliÜnlüve2777BasriEroğluadındakiöğrencilerinifadeleriyleteeyyütetmişbulunmaktadır.

d)Yzb.NihatŞendoğan:

III.Tabur12’inciBölükKumandanıoluphadisegecesideIII.Tb.BölüklerNöbetçiSubayıdır.Öğrencilerinbahçedetoplanmaları

sırasındaaralarındadolaşaraksırayasoktuğuve“Gösterinkendinizi”diyebağırmaksuretiyleteşviktebulunduğu11’nciBölük’ten4714MehmetŞentekin,10’ncuBölükten4468SabriÖgeve10’ncuBölük’ten4464OralArgonisimliöğrencilerinifadeleriylesübutaermişbulunmaktadır.

e)Ütğm.HadiKantarcı:

HadisegecesiII.Tb.BölüklerNöbetçiSubayıdır.HarekâtesnasındaII’ncitaburunnizamiyedetoplanıpsırayasokulmasınıveTalâtAydemirtarafındandaihtiyatkuvvetiolarakayrıldığıbelirtilenII’nciTaburBölükleriniokulönündekikoruluktatespitedilenyerleresevkedilmesinitemineylediğive“Harbiyelialdanmaz”parolasınıikincitaburabizzatbildirdiği6.Bölük’ten2401TaylanElçin,2404AliKeskin,2407TarıkOkyay,4227ÜnalCengiz,2430BehzatSarol,5’inciBölüktenCengizİşmanoğlu,2076İsmetBiran,6’ncıBölük’ten2342MerihÖzgürsesvedahapekçoköğrencininifadelerindenanlaşılmaktadır.

f)Ütğm.MustafaCihangiroğlu:

HadisegecesiKarargâhNöbetçiSubayıdır.Hadiseninbaşlamasınansonraöğrencileremermiteminiiçingayretsarfettiğivehazırkıt’abölüğündebulunanbirsandıkmermiyibirerilebizzatalaraköğrencilerinemrineverdiğiMuhafızBölüğündeÇvş.RamazanBaykal,maznunTğm.AycanÜnlü,HarpOkuluKarargâhıKışlaSubayıP.Bnb.MuharremOkkanlı,MuhafızBölüğündenOnb.İsmetYücel,Onb.DurmuşKanıktarafındanifadeedilmişbulunulmaktadır.

BuDavayıDahilEdilmişBulunanHarpOkuluÖğrencilerininDurumunaGelince22ŞubatolaylarıdiyeanılanhadisesebebiyleemekliyesevkedilmişbulunanTalâtAydemirverüfekasımenfiemellerinintahakkukuiçintasarladıklarıhukukdışıplanvetertiplerinintatbikmevkiinekonulmasındagençvekörpedimağlardandahakolayistifadeedebileceklerihususunugözönündetutaraksistemlerininicabıolançengelleriniHarpOkuluöğrencigrubunadaatmaksuretiyle9’uncuBölükten1375ÖnderAydınlı,12’nciBölükten4931NezihiFırat,12’nciBölüktenRamazanÖztürkadındakiöğrencilerledoğrudandoğruyatemastemininemuvaffakolmuşlardır.Buöğrencilerindekendilerineyakıngördükleri4922no.luZihniÇetiner,4170OsmanYektin,5016ErolEgeisimliöğrencilervasıtasıyla,ihtilâlcigrubutarafındanyayılmakistenenfikirleröğrencilere

intikalettirilipokuliçindeihtilâlhareketinibenimseyicibirhavanınyaratılmasınagayretgöstermişlerdir.Buhususismigeçenmaznunlarınyekdiğeriniithamedicimahiyettekiifadeleriylevekat’iyetlesübutaermektedir.Kaldıki,hadisegecesiNezihiFırat,KemalÜlkütanakgibiöğrencilerinbugeceihtilâlinolmasımümkündürdiyeihtilâlplanıhakkındamalumatvermişolmasıdaöğrencilerleihtilâlcilergrubuarasındakitemasınkat’ideliliolarakkarşımızaçıkmaktadır.

Evveldenvakibutemaslarıntesiriiledirki,hadisegecesi,maznunÖnderAydınlıveNezihiFıratsilahdepolarınınaçılmasıiçindeponöbetçierinetecavüzvesilahınıalmaksuretiyleonuekarteetmektençekinmemişlerdir.

BuöğrencigrubunadahilZihniÇetiner’inhadisegecesibütünbirliklerinihtilâlekatıldığıveheryerdedurumahâkimolunduğuyolundakibeyanlarlateşviktebulunduğu4073numaralıNevzatKuluve2351CengizKoktekin’inifadeleriyleveÜmmetSarı,MehmetAydoğan,KemalÜlkütanakisimliöğrencilerinÖnder

AydınlıemrindeolarakKaraKuvvetleriKumandanıOrgeneralAliKeskiner’inevinetevkifmaksadıylagittikleri,bulamayıncatıbbıyedekideniztalebesioğlunuyakaladıklarıveaynımahalleÖnderAydınlı’nınGenelkurmay2’nciBaşkanıKorgeneralMemduhTağmaç’ıgörerekyakalamakteşebbüsündebulunduğuvebuyüzdenzuhuredenmünakaşadaÖnderAydınlı’nınateşettiğiveKaraKuvvetleribinasıönündebulunanerlerinmukabilateşiüzerinegeriçekilmekmecburiyetindekaldığıIII.Tb.12.BölüktenöğrenciYenerKonuralp’ınifadesiylesübutaermiştir.

BugruptayeralanmaznunöğrenciOsmanYektin,harekâtsırasındaöğrencilerinvazifeleresevkveidaresiilebilfiilmeşgulolduğugibimermiteminimaksadıylaokulunOrdonatımBölüğününkapısınıkırdığınıvebulduğubirsandıkmermiyiöğrencilerinistifadesinearzetmeksuretiyledavayamevzuteşkiledenfiilinirtikabındabizzatroloynadığıkendiifadesive9’ncuBölük’ten4063SaadettinAcar’ın

ifadesindenanlaşılmışbulunmaktadır.

İhtilâldeMeclisMuhafızTaburu’nunDurumu:Gv.Kd.liÜtğ.ErolIŞILTANveP.ÜtğmKadirYILDIRIMsanıklardanGüverteKd.Ütğm.ErolIŞILTAN’ınolaygecesinöbetçiamiriolduğuveNöbetçiSubayıMehmetÇAMileoturduklarıesnadaTb.SubaylarındanolupogeceherhangibirgörevibulunmayanP.ÜsteğmenKadirYILDIRIM’ıngeldiği,birazsonratankgürültüleriişiterekdışarıçıktıklarıvealarmverdikleri,erlerinkaldırıldığıvemermidağıtıldığıTb.KomutanınınşoförününErolIŞILTANtarafındansilahınınalındığıveoradanayrılmamasınıtembihettiği,KadirYILDIRIM’ındaelindekiTomsonueretevcihederek“Ayrılırsansenigebertirim”dediği,kezaÜtğm.KadirtarafındanBl.yatakhanesinintelefonubaşınabirnöbetçidikilerek,kendisiErolÜtğm.veÇamÜtğm.denbaşkakimseninkonuşturulamayacağınıemrettiğiveErolIŞILTAN’ınkumandanaolayıhabervermemekiçinoyalandığı,ancakÜtğm.MehmetÇam’ın

“senhabervermezsenbentelefonedeceğim”demesiüzerineolayıverdiğiveAssb.İsmailÇetintaş’ın“Subaylariçinservisçıkaralımmı?”sorusuna“Sennizamiyeyegit,benbuişlerihallederim”dediği,buesnadaçıkışnizamiyesindebulunanÜtğm.Kadir’inakrabasıolanemekliSüvariBnb.FethiGürcantarafındanarandığıvenöbetçierlerinkendisiniiçeribırakmamalarıveÜtğm.Kadir’inogecenöbetçiolmadığınısöylemelerinimüteakipsanığınnizamiyeyeçıkageldiği,birşeylerkonuştuklarıFethiGürcanayrılırkenkendisininveKadirYıldırım’ınakrabasıolanHarpOkuluöğrencisiikiarkadaşınaÜtğm.ninmuhafızıolmalarınıemrettiği,Ütğm.Kadir’inkendisiniçıkışnizamiyesinegetirenHavaerişoförSamiUygur’la,Assb.İsmailYüksel’eTaburagelecekTb.SubaylarınadağıtılmaküzereTomsontabancavejarjörügetirmesiiçinhabergönderdiği,Assb.İsmailYüksel’inkeyfiyetisormaküzerenizamiyeyegitmekistemesinimüteakipÜtğm.KadirYıldırım’ın“verver”diyeseslendiğiveTomsonlarlajarjörleriÇvş.MehmetEmirveAydınSelçuk’ungetirip

nizamiyeyakınındakibulunanjeep’ebıraktıkları,birazsonragelenHarpOkuluöğrencilerinesilahvedolujarjörlerinbizzatÜtğm.KadirYıldırımtarafındandağıtıldığıbuesnadaoralardadolaşmaktaolansanıknöbetçiamiriÜtğm.ErolIşıltan’ındurumugördüğüvenöbetçisubayıolanÜtğm.MehmetÇam’ınkendisiniikazetmesinerağmen“Sendebuişlerekarışmasanaverdiğimmıntıkadadolaş”diyeyanındanuzaklaştırdığı,birSüvariBl.nünKadirYıldırım’ınmüsaadesiileMeclistengeçipÇankayaKöşkü’nüsarmaküzeregittiği,bilahareÜtğm.Kadir’inerleritoplayarak“Banagüvenmiyormusunuz,bensizegüveniyorum,sizeHarbiyelilerkumandaedecek,nöbetçiamiribanayetkiverdi”dedivebukonuşmayınöbetçiamirinindinlemekteolduğuveÜtğm.MehmetÇam’ınikazınarağmenmüdahaleetmediğivemezkurbölüğünçıkışnizamiyesinegötürülerekHarbiyelilereaynımealdekibirerkonuşmadansonrateslimedildiğivekezaAssb.İsmailÇetintaş’ınMuhafızAlayKomutanınıntelefonlaTarımBakanlığı’nıncivarındabulunanbeşinciBl.letemasteminedilmesihususundakiemrini

ErolIşıltan’ailetmesinerağmen,sanığınhiçbirtedbirveteşebbüstebulunmadığı,Ütğm.Kadir’iniseHarbiyelilere“Topludurmayın,dağınıkdurun”tarzındadirektiflerverdiği,ErolIşıltan’aDenizKuvvetlerinekadargelebilmişolanTaburKomutanınınmüteadditdefalartelefonetmesinerağmenonunTaburagetirilmesihususundahiçbirtedbiralmadığıvebilaharebölüğeiltihakedenYzb.KayahanÖzalp’inBölüklerinbakiyelerindenbirkıt’ayapılmasıhususundaemirverdiği,buesnadaTaburagelenMerkezKomutanıOrhanÇokdeğer’inbubirliğialarakDenizKuvvetlerinesığınmışbulunanTaburKomutanınınalınmasınıistediğiveçıkışnizamiyesinesevkedilenbubirliğinişitebileceğibirsesleÜtğm.ErolIşıltan’ın“Bl.demermiyok,Bl.ğükırdıracaksınızgitmeyin”dediği,kezaÜtğm.Kadir’inde“Benbunlaraemirveremem,bunlarıkırdıramam”dediği,bununüzerineBirliğinilerlemediğiveMerkezKomutanlığınamensupikisubayınHarbiyelilerceyakalanıpgötürülmesiüzerineteşebbüsünakimkaldığı,busuretleÜtğm.KadirYıldırım’ınarkabasıolanihtilâlteşebbüsünün

elebaşlarındanEmekliSüvariBnb.FethiGürcan’laöncedenanlaşılıp,HarbiyelilereTomsontabancavemermiyardımıyaptığı,KaraveDeniztakımındanmüteşekkilbirkıt’ayıonlarınemrineverdiğiveasikuvvetleremensupbirSüvariBölüğününMeclisiniçindengeçmesinemüsaadeederekveHarbiyelileretalimatvererekmaddimanevibilcümleyardımlahareketidesteklediği,kezaErolIşıltan’ınisenöbetçiamirliğininkendisinesağladığınüfuzdanistifadeilehertürlümukavemethareketinemaniolduğugibiemirvekumandayıogecehiçbirgörevibulunmayanKadirYıldırım’adevrederekihtilâlcikuvvetlereyardımcıolduğuanlaşılmaktadır.

İhtilâldeZırhlıBirliklerOkuluveMuhafızAlayıSüvariGrubununDurumu20Mayıs1963gecesisaat23.30sıralarındaZırhlıBirliklerOkulununaraçparkmahallineiçindeemekliSüvariBnb.FethiGürcan,subaylar,birAssb.bulunanşevrolemarkasivilbirtaksininyanaştığıbuaracınokulunnöbetçiamiripersonelBnb.ÖmerTekebaştarafındankarşılandığı,F.Gürcan’ınÖmerTekebaşkayınbiraderiolduğu,TekebaşilesüvaribinbaşısıFethiGürcan’ınkonuşmalarınımüteakipBnb.FethiGürcan’ınokulkursiyersubaylarınınbulunduğuyatakhaneyeçıktığı,kursiyersubaylarihtilâlhareketineneşekildeiştirakedecekleriyolundadirektiflerverdiktensonrahepbirliktekoğuştandışarıçıkarakaşağıindikleri,nöbetçiamiriilemüşterekolaneğitimkurulusilahgrubundan4adetTomsontabancayıaldıktansonra,subaylarınınikigrubaayrılarakbunlardanSüvariYzb.MehmetGülileSedatÜnal’ınveFethiGürcan’ınbazıSüvari

subaylarıilebirlikteSüvarigrubunagittikleridiğerbirkısımkursiyerTanksubaylarınındabaşlarındaTankKd.liYzb.FeridunErmanolduklarıhaldeokulunTankTaburunagittikleri,birinciTankBl.birinciTakımKomutanıTğm.ErolKıvılcımileTb.KeşifBl.Tk.K.Tğm.SavaşKilimci’ninyardımveiştirakleriileTb.Nöb.Sb.İs.Ütğm.SelahaddinÖktem’iyakaladıktansonraTb.Cephaneliğininkapısınıkırarak10361adet7,9mm.liksivrifişek,7005adet11,43mm.likTomsonfişeği,1570adet7,62mm.likMK.Tf.fişeği,650adet12,7mm.likMk.Tf.Fişeği,30adet9mm.liktabancafişeğive5adettalimfişeğialdıklarımüteakiben1.TankBl.nden11adetM47Tank’ıile13eri,KeşifBl.’den3adetM.24Tank’ıile29silahıtehditilealarakayaklanmayakatılmaküzeresaat24.00’edoğruBakanlıkistikametinemüteveccihenokuldanayrıldıklarıveBMM,Radyoevi,KızılayveSıhhıyegibiönemligeçitlereyerleşmeksuretiileihtilâlhareketinefiilenkatıldıkları,kezaSüvarigrubunabaştaEm.Sv.Bnb.FethiGürcanolduğuhaldegidensubayvekursiyerlerinnöbetçilerinmümanatlarına

rağmencebreniçerigirereknöbetçiheyetininmüdahalesinemeydanvermedenalarmverdikleriveöncedenyaptıklarıvazifetaksiminegöreBl.rinbaşınageçtikleribazılarınınmotorluaraçlarlamuhtelifistikametleredağıldıklarıanlaşılmıştır.

TankTğm.SavaşKilimci:

SanığınkursiyersubaylarınınbaşındaolduğuveelindebirtabancabulunduğuhaldekeşifBl.Koğuşunagirdikleri.“KeşifBl.kalkalarmvar”diyebağırdıkları,buaradaTğm.Savaş’ın“Hiçkimsekıpırdamasın,yoksavururum,bütüntankşoförlerivejeepşoförleriburayaçıksın”diyeerleritehditledışarıçıkardığı,hattavakitkazanmakvebuvesileiledurumunnöbetçisubaylarınaintikalinisağlamakisteyenerlerinbuvaziyetinisezenTeğm.Savaş’ınönceikielhavayavebireldeTank’ınbirineateşettiği,bukurşunlardanbirininerMehmetÇetin’ingöğsühizasındansıyrılıpgeçtiği,erinvurulduğuzanvekorkusuileyeredüştüğü,Tankerlerininböylebirtehdithavasıiçersindetanklarabindirilmesindenvediğerkursiyersubaylarında

tanklarayerleşmesindensonrahareketleşehiriçindemuhtelifyerleredağıldıkları,sanığıntankşoförlerininkaçmasınameydanvermemekmaksadıileonlarısilahlasıksıktehditettiğiveRadyoevinegiderekişgalihususundabizzatgörevaldığı.

Tnk.Teğm.ErolAkkıvılcım:

Sanığın20Mayısgecesiokulungazinosundakursiyersubaylarınihtilâlolacağındanbahsettikleriniduyduğu,dahasonraarkadaşlarıilebirlikteTankTb.nagittiklerikendiBl.eratınıuyandırdığıTanklarınbaşınageçirdiğiTarımBakanlığı,Sıhhıye,Radyoevimıntıkalarındatanklarıyerleştirdiği,kendibirliğindenüstrütbelibirsubayın“Tanklarınüzerindenegeziyorsun?”sorusunacevaben“BenÜtğm.’denemiralırım,onunlakonuş”dediği.

Sv.Ütğm.ZekiCelep:

SanığınalarmverilmesiüzerinekursiyerarkadaşlarıilebirlikteZırhlıBirliklerOkulununTankTb.nagittiği,teminettiğibirjeeparacıile

dahaöncehareketedentanklarınizlerinitakipederekRadyoeviveMeclisönlerindevemuhtelifyerlerdedolaşarakihtilâlhareketinekatıldığı.

Sv.ÜtğmİzzetŞener:

OkulunTankTb.naarkadaşlarınakatılmaküzeregittiği,arkadaşlarınıntaburdanayrıldıklarınıgörünce,öncedenhareketedentanklarınizlerinibindiğijeepletakipederekKızılayveMeclisönünegidipihtilâlefiilenkatıldığıvegeceyoklamalarındaokuldabulunmadığı.

Sv.Ütğm.YaşarKorkut:

OlaygecesiarkadaşlarıilebirlikteoturduklarıokulunsubaygazinosundabütünsilahlıkuvvetlerinkatıldığıbirihtilâlinvukubulacağıyolundakonuşmalarcereyanetmesindensonraemeklisüvariBnb.FethiGürcan,TurgutSaltoğluveEm.Ütğm.ErolDinçer’inüniformalıolarakkoğuşagirdikleri,ihtilâlyapılacağınınadıgeçenlertarafındansöylenmesinimüteakipmaznunundaarkadaşları

ilebirlikteokuldançıkarakharekâtakatıldığı,buaradaMecliscivarındabulunanHarpOkuluöğrencigrubununbaşınageçerekemirlerverdiği,dahasonraRadyoevibinasınıncivarındaelindesilahbulunduğuhaldeöğrencilerinarasındadolaştığı.

Sv.Ütğm.YükselEral:

ArkadaşlarıileberabertanklarabinerekMecliscivarınageldiği,ihtilâlharekâtınakatıldıktansonraGenelkurmaymensubusubaylartarafındanteslimalındığı.

Sv.Ütğm.ÖzkatTansal:

OlaygecesiFethiGürcan’ınkoğuşaihtilâlyapacağıyolundakibeyanınıdinlediktensonra,arkadaşlarıilebirliktetanktaburunagittiği,alarmemriüzerinetankınbirinebinerekihtilâlekatıldığı,buaradaOrdueviönündeyolkavşağındadurarakinzibatsubayıBnb.SedatYenen’ingörevegitmesinemaniolduğu.

Tnk.Ütğm.FeritKelecek:

SubaykoğuşundanarkadaşlarıarasındayapılankonuşmasırasındaihtilâlyapılacağıaçıklandıktansonrakendisindendiğerarkadaşlarıilebirlikteTnk.Tb.’dançıkardıklarıtanklardanbirinebinerekRadyoevininönünegeldiğiveihtilâlekatıldığı.

Tnk.Ütğm.MetinTurgan:

ArkadaşlarıilebirlikteTank.Tb.nainerektanklardanbirinebindiği,HavaKuvvetlerininönünegeldiği,harekâtakatıldıktansonrabirmüddetsonraGn.Kur.subaylarıtarafındantevkifedildiği.

Tnk.Tğm.AlâttinAçan:

ArkadaşlarıileberabertanklardanbirinebinerekRadyoevibinasınınönüneçıktığıbusuretleihtilâlhareketinekatıldığı.

Sv.Tğm.YükselAkar:

KoğuşagelereksanığınihtilâlolacağıhaberiniYzb.FeridunErman’danaldığı,bubeyandan

sonraarkadaşlarınıntanklarlahareketinimüteakipgeçenbirtankabinerekGenelkurmaybinasınınönünegeldiği,harekâtakatıldıktanbirmüddetsonraGenelkurmaymensuplarıtarafındanenterneedildiği.

Tnk.Tğm.AgâhGürer:

OlaygecesitaburunaaitbirtankaatlayarakGenelkurmay’ınönünegeldiği,ihtilâlharekâtınakatıldıktanbirmüddetsonraGn.Kur.mensubusubaylartarafındantevkifedildiği.

Tnk.Tğm.YiğitErdem:

OlaygecesiarkadaşlarınınTaburdanhareketinimüteakipbiraracaatlayarakGn.Kur.binasıcivarınageldiği,birmüddetsonraGn.Kur.personelitarafındanteslimalındığı.

Tnk.Tğm.TuncayYener:

KoğuşagelenYzb.FeridunErmantarafındanTankTaburundavazifelendirildiğinedairbeyanüzerineTaburaindiği,Ütğm.İlhanBaş’la

birliktebirtankaatlayarakRadyoevibinasıönünegeldiğivebusuretleihtilâlekatıldığı.

Tğm.GünayTanju:

TankTb.nainerekbindiğibirtanklaRadyoevininönünegeldiğiveihtilâlhareketinekatıldığı.

Tğm.ErkanMersin:

TankTb.’danaldığıbirtanklavearkadaşlarıylabirliktehareketederekRadyoevibinasınınönünegeldiği,ihtilâlefiileniştirakettiği.

Tğm.HasanKıran:

ArkadaşlarınınTaburdanhareketinimüteakipaldığıbirTomsontabancaylaHavaKuvvetleribinasıcivarınageldiği,harekâtaiştirakettiği.

Tğm.DuranUzun:

GecekoğuşagelenTankYzb.FeridunErman’ınihtilâlekatılmalarıyolundakibeyanıüzerine

TankTaburunagiderekbirtanklaharekâtaiştirakettiği.

Tğm.GüvenKüçükaksu:

BindiğibirtanklaKızılay’ageldiği,bilahareRadyoevinegidereksilahlıdolaştığıvebusuretleharekâtakatıldığı.

Tğm.ErhanDağıstanlı:

TankTb.naaitbirtanklaKızılay’ageldiği,ihtilâlharekâtınakatıldığı.

Ütğm.ZekiYılmaz:

TankTb.’danaldığıaitbirtankla,Radyoevibinasınagelerekihtilâlharekâtınakatıldığı.

Tğm.İhsanSeçgül:

ArkadaşlarınınokulahareketindensonraOrduevinegeldiği,buradaŞevketSönmezadındakibirinzibatYarbayınasilahçektiğiveihtilâlekatıldığı.

Tğm.HasanBilici:

Tank.Tb.naaitbirtankabinerekG.Kur.binasıcivarınageldiği,ihtilâlhareketinekatıldıktanbirmüddetsonraGn.Kur.mensubusubaylartarafındanenterneedildiği.

Tğm.CoşkunSavaş:

TankTb.naaitbirtanklaHavaKuvvetleribinasıyanınagelerekihtilâlhareketinekatıldıktanbirmüddetsonaGn.Kur.personelitarafındanenterneedildiği.

Ütğm.CelâlOğuz:

TankTaburunaaitbirtanklaSıhhıye’yegeldiğiveihtilâlharekâtınaiştirakettiği.

Tğm.CemilDağüstün:

OlaygecesiRadyoevinegirerek,ihtilâlfiilinekatıldığı.

Tnk.Tğm.AycanÜnlü:

SanığınHarpOkuluöğrencilerindenbirgrubunbaşındaolduğuhaldeTandoğanMeydanı’nagittiği,oradabirmüddetkaldıktansonraoradanuzaklaştığı,okulnizamiyesindeöğrencilerihareketesevkhususundateşviktebulunduğu.

Tğm.ErbilYücelten:

BeraberindeP.Yzb.NihatConguroğu,Tğm.AycanÜnlü,EmekliTğm.TevfikEcemişveÜtğm.RemziKılıçolduğuhaldebirtaksiileHarpOkulu’naçıktığı,dahaöncedenYzb.Nihat’tangecesaat23.30’danitibarenihtilâlinbaşlayacağınıöğrendiğiHarpOkulu’ndabirtalebegrubununbaşınageçerekhareketekatıldığı.

Tnk.Tğm.AtillâAltugan:

SanığınTalâtAydemir’inkızınınnişanlısıolduğu,22Şubat1962tarihindensonraAydemir’inevindeyapılantoplantılarakatıldığı,18Mayıs1963günüAnkara’yageldiği,olaygünüMustafaPakoba’nınKüçükEsat’takievinegiderekTalâtAydemir’dendirektifaldığı,

budirektifüzerinesaat23.00’teTankOkulunagiderekTnk.Ütğm.İlhanBaş’ınemrinegirdiği,beraberceaynıtankabinerekRadyoevinedoğruhareketettikleri,mezkurmahaldeyolukeserekvasıtalarınhareketinemaniolduğu,bilahareHarbiye’yeçıkarakihtilâlinsevkveidaresiniteminedenTalâtAydemir,MustafaPakoba,YaşarBaşaran,MünipTepecigrubunakatılarakfaalroloynadığı.

Sv.Ütğm.ErginOsmanağaoğlu:

EmekliSv.Bnb.FethiGürcanvearkadaşlarıylabirlikteSüvarigrubunageldiktensonrakarargâhBl.nünemirkumandasınıelinealdığıvebölüğe“TürkSilahlıKuvvetleriİdareyielealmıştır.Bölükkumandanınızbenim.BirincitakımaSv.Tğm.MustafaKarazeybek,ikincitakımaSv.Tğm.TezcanAtılgan,ÜçüncütakımaAssb.SalimBayraktarkumandaedecekler,sizleregüveniyorum”dediğiveSüvarigrubundanhareketleKavaklıdereyoluylaÇankayaKöşkü’nüngirişnizamiyesikarşısındamevzilendiğibilaharedurumahâkimolamadıklarınıanlayarakorayıterkedipsüvarigrubunadöndüğü.

Sv.Kd.Ütğm.ErolAydın:

OlaygecesiFethiGürcantarafındanSubaykursiyerkoğuşundaaldığıdirektifüzerinearkadaşlariylebirlikteSüvarigrubunagiderekgrubunbirbölüğüileÜtğm.MuhteşemAydın,Tğm.EnverApaydınveTğm.MehmetÇilingiroğluileMuhafızalayıistikametinegittikleri,dahasonraalaymensubusubaylartarafındanenterneedildiği.

Sv.Tğm.MustafaKarazeybek:

İhtilâleSüvarigrubununkarargâhbölüğüileiştirakettiği,ÇankayaKöşkü’nünnizamiyesikarşısındakendilerinemüdahaleedenMuhafızAlayKumandanınatabancaçektiğiveoradanayrıldıktansonradaGn.Kur.önündekiçarpışmalarakatıldığı,HarpOkuluKumandanıGeneralKemalEken’iöğrencilerinetemasdanmenettiğiveKumandanınteslimolmamasıüzerinesilahistimalettiğiveogecebirçoksubayıtevkifederekHarpOkulu’nagönderdiği.

Sv.Tğm.MustafaSatıroğlu:

SüvarigrubunagiderekbirSüvariBölüğüilebirlikteharekâtaiştirakettiğiveYıldırımbeyazıtveTandoğanMeydanları’nagittiği,oradaerleremermidağıttırmışolduğu.

Sv.Tğm.MehmetÇilingiroğlu:

HarekâtaÜstğm.MuhteşemAydınveTğm.EnverApaydın’labirlikteAğırSilahBl.nüalarakiştirakettiğiveÇankaya’dabakkaldurağıcivarındabirP.Üstğm.tarafındantevkifedilerekMuhafızAlayınagötürüldüğü.

Sv.Tğm.EnverApaydın:

HarekâttaSüvarigrubununağırsilahbölüğüileiştirakettiği,AmerikanKlübüönündebeklerkenSv.Bnb.AlparslanGüneştarafındantevkifedilerekAlayagetirildiği.

Sv.Tğm.TezcanÖzalgın:

FethiGürcan’laSv.grubunageldiği,karargâhBl.ileÇankaya’yakadarçıktığıvedurumahâkimolmadıklarınıanlamalarıüzerine

dönerkenAyrancısırtlarındaBölüğünBölükKumandanıYzb.İsmailÖzdenizveTk.SubayıÜtğm.TurgutKürümtarafındantevkifedildiğiveMuhafızAlayınasevkedildiği.

Sv.Yzb.MehmetGül:

OlaygecesiSüvarigrubunaFethiGürcan’lageldiğiveÜçüncüBölükleihtilâleiştirakettiği,bölüğüTandoğanMeydanı’nakadargötürdüğüveeskibölüğüolmasıveerlerinçoğunuacemieğitimisırasındatanımışolmasısebebiylebuimkânlardanistifadeettiği,ancakBölükAstsubayıErdalAlkaninisiyatifinikullanarakBölüğeAtbindiripAlayaavdetettiği,busıradabölüğünarkasıralarındagörülerekTankTaburucivarındatevkifedildiği.

Sv.Yzb.SedatÜnal:

SüvarigrubunaFethiGürcan’lageldiği,birsüvaribölüğünekumandaettiği,birjeeplebölüğeYıldırımbeyazıtMeydanı’nakadargötürdüğüvejeeptekibirsandıkmermiyidağıtmaküzereoradabırakarakveyanınabir

HarpOkuluöğrencisialarakÇankaya’yaçıktığı,osıradaalarmageçmişolanbirliklertarafındanJeep’idurdurularakTğm.SelâmiKızıldemirtarafındantevkifedilipMuhafızAlayınagetirildiği.

Em.Sv.BnbFethiGürcan:

SanığınZırhlıBirliklerOkulundanteminettiğikursiyerSv.SubaylarlabirlikteMuhafızAlayıSüvarigrubunagelerekalarmverdiği,kalabalıkkursiyersubaylarsebebiylenöbetçiheyetinebirşeyyapmadığıvesanığınbölüklerimuhtelifistikametleresevkettiğivebubirliklerinaldığıvasıtalarlaHarpOkulu’nagelerekHarbiyelilereemirvedirektiflerverdiği,bilahareGn.Kur.Meclis,HavaKuvvetleriönünegelerekbizzatmüsademeyekatıldığı,MeclisMuhafızTb.’dansilahvemermieminettiği,oradagörevegitmekteolanMuhafızAlayınaaitbirsteyşiniçevirerekRadyoevinegittiğiveRadyoeviileGenelkurmayarasındaihtilâlindevamımüddetincetelkin,tavsiyeveemirlerleisyanıbizzatidareettiği,silahlıçatışmalarakatıldığı,sivilgiyinmiş22Şubatçılarlatemasettiğive

harekâtınakimkalmasıüzerineAyrancısırtlarındavasıtayıterkettiği.

Em.Assb.MünipTepeci:

İhtilâlgecesiFethiGürcan’ınevindebulunduğuveErolDinçer’inarabasıileSüvarigrubunagelerekkursiyersubaylarındayardımıylabirliğibastıklarıveFethiGürcan’laaynıarabayabinerekHarpOkulu’nageldikleri,GenelkurmayınönündegörüldüğüveelindeTomsontabancaileTalâtAydemir’inmuhafızlığınıyaptığı,emirlerininyerinegetirdiği.

Tnk.Ütğm.İlhanBaş:

TankTaburunadiğersanıklarlabirliktegiderekFethiGürcan’ınverdiğiemirüzerineRadyoevinielegeçirmeyememuredilen3tanktanbirisinebinipRadyoevinegiripTalâtAydemir’inilkihtilâlbeyannamesinimüteadditdefalarokuduğu,bilahareKurmayYarbayAliElverditarafındantevkifedildiği.

Prs.Bnb.ÖmerTekebaş:

OlaygecesiZırhlıBirliklerOkuluNöbetçiAmiriolansanığınFethiGürcanvediğerİhtilâlarkadaşlarını20/21Mayısgecesi23.00raddelerindekapıdakarşılayarakokulaaldığıveyukarıdaesasenkendiaralarındavazifetaksimiyapmışolanTankveSüvariSubaylarıylagörüşmesineimkânvezeminhazırladığı,müteakibenbusubaylarınokuldançıkarakSüvarigrubunaveTankTaburunagitmelerinemüsaadeettiğivekendisiokuldakalaraktelefonlaraihtilâlcilerdenyanaolduğunuaçıkçabelirtirşekildecevapverdiği.

TankYzb.FeridunErman:

İhtilâldenevvelTankOkulunaFethiGürcantarafındanatılançengelsebebiylebizzatTalâtAydemir’legörüştüğüveihtilâlgününedahaevvelhaberaldığından,FethiGürcan’ınokulagelmesindensonraTankTaburunainerek2’ncibölüğüntanklarınınhazırlanmasınaemirverdiğivedahaevvelkursiyerlerinbulunduğukoğuşagiderek,“Arkadaşlar,kuvvetlerveGenelkurmay

birliktealarmverdi.TankçısubaylarTankTaburunagidecek,emniyetvazifesiifaedecekler”diyerekonlarıvazifeyesevkettiği,kendisideilkçıkantanklaravazifelerihakkındatalimatverdiğisübutaermiştir.

SübutDelilleria)Radyodaokunanaçıkihtilâlbeyannamesi,

b)Sanıklarınbirbirinitamamlayanitirafları,

c)Müştereksuçdelilleridosyası,

d)Şahadet,

e)ÖlümuayeneraporlarıileTabibraporları,

f)Şahsisübutdelilleridosyası,

g)Birliklerdengelenvak’araporları,

h)4ciltlikgörgüraporlarıdosyası,

i)Aramadaeldeedilensübutdelilleri,

j)Özelraporlar.

TatbikiİcapEdenKanunMaddeleri1.TalâtAydemir,FethiGürcan,RıfkıErtem,TurgutAlpagut,BahtiyarYalta,TevfikÜnlüer,HakkıSümerGalipGültekin,YaşarBaşaran,MustafaPakoba,TevfikSaltoğlu,ErolDinçer,TurgutSaltoğu,MünipTepeci,RemziKılıç,NihatSertöz,TevfikEcemiş,İzzetKöz,CemalÖzdemir,NecdetÖz,ÖmerTekebaş,FeridunErman,İlhanBaş,SedatÜnal,MehmetGül,SavaşKilimci,ErolAkkıvılcım,MustafaKarazeybek,AtillâAltugan,ZiyaGökalpPusat,HüsamettinPaksoy,KadirYıldırım,ÖnderAydınlı,ZihniÇetiner,NezihiFırat,NihatConguroğluhaklarındaTürkCezaKanununun146/1,ayrıcaaynıkanunun173/5ve31müteakipmaddelerivemaznunsubaylarhakkındaAskeriCezaKanunun30/A-1maddelerinintatbiki.

2.Şükrüİnanç,AyhanÖcal,CahitAksoy,SalimMiman,ZekiCelep,ErginOsmanağaoğlu,İzzet

Şener,YaşarKorkut,YükselEral,ÖzkatTansel,ErolAydın,FeritKelecek,MetinTurgan,CelâlOğuz,AlâttinAçan,YükselAkar,AgâhGürer,YiğitErdem,TuncayYener,GünayTanju,AycanÜnlü,ErbilYücelten,ErkanMersin,HasanKıran,CemilDağüstün,H.DuranUzun,GüvenKüçükaksu,ErhanDağıstanlı,ZekiYılmaz,İhsanSeçgül,HasanBilici,MustafaŞatıroğlu,CoşkunSavaş,MehmetÇilingiroğlu,EnverApaydın,TezcanÖzalgın,NüsretKarakaş,ElmasGencer,MehmetErengül,MetinAkpınar,ErolIşıltan,KemalKâhyaoğlu,AbdullahYılmaz,BehzatTanır,SabahattinAltınok,NihatŞendoğan,HadiKantarcı,MustafaCihangiroğlu,NecatiTaylan,ErolEge,OsmanYektin,RamazanÖztürk,ÜmmetSarı,MehmetErdoğan,KemalÜlkütanakhaklarındaTürkCezaKanununun146/3ve173/3,31vemüteakipmaddeleriilemaznunsubaylarhakkındaAskeriCezaKanununun30A-1maddelerinintatbiki.

3.EminArat,DündarSeyhan,AsımMutludoğan,NecatiÜnsalan,KadriÇıtak,

AlparslanTürkeş,MuzafferÖzdağ,RıfatBaykal,FazılAkkoyunlu,HalimMenteşhaklarındaTürkCezaKanununun171/2ve173/3ile31vemüteakipmaddelerinintatkibi.

4.GökalpKasapoğluveSaffetOlgaçhaklarındaTürkCezaKanununun151/1vesubayolanmaznunhakkındaayrıca32/Bmaddelerinintatbikiicapetmektedir.

NeticeveTalepMaznunlarıntürlüsaklamaçarelerinebaşvurarakaydınlatmakistememelerinerağmenDünyaveMilletönündeaçıkolarakişlenmişbukanlısuçunbulunabilenfailleriyüksekmahkemenizearzedilmiştir.

CumhuriyetOrdusu’nunşanınagölgegetirmeyekadarvaranbusefilhareketinmasumkurbanlarıveebediyyensakatkalmışmağdurlarıileasıldavacısıolanTürkMilletininveTürkSilahlıKuvvetlerininvakurolduğukadariçliadalettalebinideyüksekmahkemenizesunuyoruz.

Butalebinis’afımağduredilenMilletimizinveSilahlıKuvvetlerimizinyegânetesellisiolacaktır.

Buitibarlayukardahüviyetlerivemüsnetsuçlarıyazılımaznunlarhakkındasontahkikatınaçılmasınave7Haziran1963Cumagünüsaat9.30’daAnkaraSıkıYönetimKomutanlığı1NumaralıAskeriMahkemesindeduruşmalarınınicrasıilemahkûmiyetlerinekararverilmesiiddia

vetalepolunur.

İstanbul’dakiolaylarlailgiliolarakyakalanıpmahkemeyesevkedilensubaylarşunlardı:

OrhanTÜRKKAN,EmekliGeneral

SelimTÜRKKAN,EmekliGeneral

CevatKIRCA,EmekliKurmayAlbay

OsmanDENİZ,EmekliKurmayYarbay

GaziALANKUŞ,EyüpAskeriŞubeBaşkanıSüvariYb.

SabriSARIYER,SüvariYüzbaşı

OrhanGÜNDAY,SüvariKıdemliYüzbaşı

MuzafferGÜNEY,SüvariÜsteğmen

ŞerefULUĞ,TopçuYüzbaşı

SeferSAYILIR,JandarmaTeğmen

AbdullahGEBEŞ,JandarmaTeğmen

HüseyinBİLDİRİCİ,JandarmaTeğmen

OrhanŞAHİN,JandarmaTeğmen

AhmetGÜCAL,TankKıdemliBinbaşı

MustafaÜSTÜNER,TankBinbaşı

MehmetÖZMADEN,TankYüzbaşı

FahrettinODABAŞI,TankBinbaşı

AdnanÇELİKOĞLU,EmekliKurmayAlbay

SelçukATAKAN,EmekliKurmayalbay

ŞinasiÇAMÇEKEN,EmekliKıdemliBinbaşı

CengizKINAY,DenizGüverteTeğmen

YaşarSONAKIN,DenizGüverteYüzbaşı

ZekiALTINSAY,DenizGüverteYüzbaşı

ArifYURTERİ,DenizGüverteTeğmen

FeridunÖZBAY,DenizGüverteTeğmen

SefaSEVEN,LevazımBinbaşı

MacitÖTÜGEN,PiyadeBinbaşı

NecmiÇETİN,TopçuYüzbaşı

HalitBÜYÜKMENDERES,EmekliSüvariYüzbaşı

TurgutŞENER,EmekliSüvariÜsteğmen

MelihÖZKUL,TankYüzbaşı

MustafaŞAKAR,TankYüzbaşı

SacitULUÇ,TankÜsteğmen

YurdunTUNCEL,TankTeğmen

TuncelORHAN,TankTeğmen

RecepUSLU,TankYüzbaşı

ŞükrüARAL,TakAssubay

FevziBİNGÖL,TankYüzbaşı

FahriERGUN,TankÜsteğmen

UysalALTUĞ,TankÜsteğmen

TevfikSARIKAYA,TankTeğmen

GündoğanDOĞANÇAY,TankÜsteğmen

RıdvanMETAL,PiyadeBinbaşı

FethiIŞIKLITEPE,EmekliHavaAlbay

YargılananHarbiyeliler2No’luSıkıYönetimMahkemesindeyargılananHarbiyelileriçinsavcı5-15yılarasındahapiscezasıistiyordu.Yargılanmasınabaşlanan1459sanıkşunlardı(Alfabetiksırayla):

A.HilmiOkutan,A.RızaHiçsönmez,A.OsmanDoğan,A.YurdakulCengiz,AbbasKaradere,AbdullahAykurt,AbdullahDoğan,AbdullahGür,AbdullahKurtis,AbdurrahmanÖnder,AbdurrahmanTaner,AbdülkadirAslanpay,AbdülkadirEryiğit,AbdülkadirGündüz,AbdülkadirŞengül,AbdüsselâmKaynak,AbidinDaverBesler,AbidinKoşay,AcarAziret,AclanYeter,AdalAtakay,AdemDalgıç,AdilBaba,AdilCoşkun,AdilErdoğan,AdnanBaşol,AdnanÇağlı,AdnanErcan,AdnanMidyat,AdnanOflaş,AdnanÖksüz,AdnanSargın,AdnanŞenocak,AhmetAliDündar,AhmetAnıt,AhmetAydemir,AhmetAydemir,AhmetCelâlTan,AhmetCengizKöktekin,AhmetÇakır,AhmetÇeliker,AhmetÇevik,AhmetÇıtır,AhmetDemiray,AhmetDural,

AhmetDüzyol,AhmetErdoğan,AhmetErgin,AhmetErinmez,AhmetGavsiBayraktar,AhmetGediksiz,AhmetGüven,AhmetIşık,Ahmetİnce,AhmetKalmış,AhmetKambur,AhmetKıran,AhmetKoç,AhmetKöksal,AhmetKudretİnce,AhmetMeriçer,AhmetOğuz,AhmetOkay,AhmetRıfkıÖğüt,AhmetSavur,AhmetServetKorkmaz,AhmetŞen,AhmetTayfunGökyılmaz,AhmetTeomanÖnder,AhmetTuncel,AhmetTural,AhmetTuranYıldırım,AhmetÜnal,AhmetÜnsal,AhmetYılmaz,AhmetYılmaz,AkınŞehirlio€lu,AkifBayraktutar,AkifMemişo€lu,AkşitKulalı,AktayAydın,AlaeddinDa€lı,AlaeddinHancıo€lu,AliAkın,AliBulut,AliÇelik,AliDurgun,AliDurmaz,AliErsinÜngören,AliIşık,AliİhsanGülyaş,AliİhsanSargın,AliİhsanYılmaz,AliİlhamiKöksal,AliKarateke,AliKeskin,AliMaya,AliOsmanÇakır,AliOsmanÖzyar,AliPaker,AliPoyraz,AliRızaÇılgın,AliRızaErtürk,AliSaitArıbaş,AliSakallı,AliTarım,AliTotan,AliTutam,AliTüfekçi,AliUzuno€lu,AliÜnlü,AliÜpür,AliÜrün,AlpÖzer,AltanAtamer,AltanElmas,

AltanÖzalp,AltayÖz,ArgunÜner,ArifAşçıo€lu,ArifBidin,Arifİ.Köndel,ArifÖzer,ArmanAybartürk,ArmanGüner,ArslanKıray,ArtamTekin,AsımKubat,AsımŞuşut,AsımToksöz,AsilŞenol,AslanAkınay,AtacanBatılı,AtalayAltay,AtillaAkar,AtillaAkkartal,AtillaArtürkŞenlik,AtillaAtalay,AtillaAydın,AtillâBozda€,AtillaCengiz,AtillaErkaya,AtillaKalkay,AtillaKırdaal,AtillaKırkpınar,AtillaÖrsel,AtillâTu€savul,AtillaYorgun,AvniAlçın,AvniErgüler,AydınArat,AydınBoyacıgiller,AydınCoşkun,AydınErciyas,AydınErdem,AydınGönültaş,AydınGürkale,AydınKarakuş,AydınKoçer,AydınSezer,AydınSilivrili,AydınTanyel,AydınUçkan,AydınVurgun,AydınYakar,AyhanDemirtaş,AyhanDoruk,AyhanErdo€an,AyhanFırıldak,AyhanKarslı,AyhanKurşun,AyhanYaşa,AykanKavuno€lu,AytaçEge,AytaçUysal,AytanÇenber,AytekinKarakuş,BahattinKalaycı,BahattinTokgöz,BahriCinel,BaşarGürses,BehramEyübo€lu,BayramUçar,BedrettinDa€deviren,BedriErdo€muş,BedriTimur,BehiçKüpeli,BehzatOdabaşıcılar,

BehzatSarol,BekirAyhanAkçado€an,BekirEyteş,BekirPostacıo€lu,BekirÜnsal,BenalTanıl,BengiBoran,BerkTaylanElçin,BeyazıtDeniz,BeytullahDerin,BihnamSeyhan,BilalNair,BilalÖztürk,BilâlSaka,BircanSevgör,BironÜstüner,BledaYeda,BurhanHoşer,BurhanKaragözo€lu,BurhanSoyköse,BülentAktaş,BülentAksoy,BülentArman,BülentAydo€an,BülentEymen,BülentÖzyorulmaz,BülentSanduvaç,CaferVarol,CahitÖrnek,CahitPişkin,CahitYalçın,CanipAlpman,CelâlEr,CelâlKarabulut,CelâlettinAvşar,CelilAygül,CemalAvşar,CemalÇuhadar,CemâlÖzbaşaran,CemalTu€,CemalYılmaz,CemalYılmaz,CemalettinSelimo€lu,CemalettinTaşdan,CemilErgin,CengizAkıncı,CengizAktaş,CengizCanbek,CengizAydemir,CengizAydın,CengizErsoy,Cengizİlik,CengizKalpaner,CengizKarahasano€lu,CengizKıyıcı,CengizMutlu,CengizMutlu,CengizSelçuk,CengizŞişmano€lu,CevatKarakaş,CevdetA€zıtemiz,CevdetArarat,CevdetÇetinkaya,CevdetEkmekçi,CevdetTezcan,CevdetYi€it,CihangirDündar,CihangirÖzer,CihangirÜnal,

CihatSusam,CoşkunŞengüler,CumaÇelik,ÇetinArcak,ÇetinDemir,ÇetinSoysal,CoşkunKökhan,DavutSezen,DemirAtakan,DenizOymak,DervişKarakuş,DinçerAtaç,DinçerÇakır,DinçerKaplano€lu,DinçerKılıç,DinçerPeker,Do€anÇakır,Do€anÇetin,Do€anGürel,Do€anKeltek,Do€anSelvi,Do€anTaşçı,Do€anYaylalı,DuranÖzkan,DurmuşAkıncı,DursunÇevik,DursunGünay,DursunKeçeci,DursunŞekerci,DündarAkçaylı,DündarErkmen,E.HüseyinKorkut,EftalGemici,EkinBayramKoca,EkremArabacı,EkremAydın,EkremKeskin,ElkıranCan,EminAkıncı,EminDelen,EminKaragöz,EminTunca,EminYanık,EminYaşar,EnderGönüllü,EnderTamer,EnginAker,EnginGenç,EnginKalkandelen,EnginÜmit,EnderAlpay,EnverAtaman,EnverCüneytAytaylı,EnverDeniz,EnverKanlı,EnverKaya,EnverKoyun,EnverO€uz,EnverŞen,EnverYa€an,ErcanBergiten,ErcanCiltlio€lu,ErcanÇarıkçı,ErcanGüldü,ErcanTezcan,ErcanYavuz,ErcanYılmaz,ErcümentCankurtaran,ErdalAksu€ur,ErdalCan,ErdalCiritli,ErdalCoşkun,ErdalErbatur,Erdal

Gökbaş,ErdalGüngör,ErdenerDo€uer,ErdinçAytan,ErdinçŞenses,Erdo€anÖzçetin,Erdo€anGülsoy,Erdo€anGüzeltepe,Erdo€anKısmet,Erdo€anSılay,Erdo€anTaymaz,Erdo€anVuruşkan,Erdo€anYalçınkaya,Erdo€anYıldırım,ErgunCoşkun,ErgunKarlı,ErgunÖzatalay,ErgülBirçek,ErgülHano€lu,ErgünAyhan,ErgünÇoban,ErgünYılmaz,ErgüvenŞenol,ErhanKesmecio€lu,ErhanKoçero€lu,ErhanSümer,ErkanAkda€,ErkanBurma,ErkanEroktay,ErkanGülerce,ErkanKaya,ErkanYücel,ErkinBaşal,ErkinBozkurt,Erkinİlgezer,ErnurSefa,ErolAlgan,ErolArslan,ErolMestano€ulları,ErolMoyan,ErolNural,ErolÖzen,ErolÖzkan,ErolPolat,ErolToros,ErolUlun,ErolÜçöz,ErolVural,ErsanErol,ErsanGür,ErsanSakarya,ErsanTezman,ErselAltıparmak,ErsinAsal,ErsinÖzcan,ErsunDuman,ErtaçSütütemiz,ErtaçTurgay,ErtanDemirel,ErtanGüngör,ErtozVahitSuiçmez,Ertu€rulAdıyaman,Ertu€rulErsoy,Ertu€rulAlpdo€an,Ertu€rulAyvacıklı,Ertu€rulAyyürek,Ertu€rulBaşar,Ertu€rulDilek,Ertu€rulÖzça€lar,Ertu€rulUluer,Ertu€rul

Ünlü,ErtunçAltınok,ErtunçBaykal,EserBirben,EşrefKurt,EyüpAktepe,EyüpÖzbalcı,EyüpSelvitop,FahamettinPasos,FahriAltay,FahriDemiray,FahriErdo€an,FahriErdo€an,FahriÖztürk,FaikAksoydan,FaikÖzdemir,FarukBilgili,FarukÇam,FarukEken,FarukIşık,FarukKurtul,FarukÖztürk,FarukSatı,FarukYücelen,FatihGürel,FazılKaraca,FazlıAktaş,FazlıAlbayrak,FehmiÖzen,FerhatGürdal,FerhatSeçkin,FeridunAkaslan,FeritÇalkal,FeritSeyhan,FeritYurtsever,FerruhTükel,FerruhUzunkaya,FerudunPınar,FevziAlpaslan,FevziAydın,FevziDaimAkbay,FevziGö€ül,FevziKaranlıkova,FevziKılıç,FevziKökkaya,FevziSaçlı,FikretDestereci,FikretFilizli,FikretGümüşo€lu,FikretOktay,FikretTürkmen,FikretVolkan,FikriBülbül,FuatAksu,FuatKentel,FuatÖzergün,GalipÇevik,GirayÖncel,GiyasettinTezer,GökanCengiz,Güla€aKarada€,GültekinGö€tan,GültekinTüreli,GünaySürmeli,GüngörKanbaş,GüngörÖcal,GüngörTunguz,GüngörYılmaz,GünurTecimen,GürayYalavaç,GürbüzAtabay,GürbüzGüner,

GürbüzÖzkan,GürcanDere,GürcanTürker,GürelEvger,GürolDemirkol,GürolUlukan,GürzapKızılok,GüvenÇınar,GüvenGüleç,H.AtaGülen,H.FarukErdo€an,H.İbrahimKurt,H.İbrahimMezgit,H.İbrahimÖzer,H.BasriÖzdamar,H.Do€anKaragöz,H.ErdinçTunalı,HabilŞengönül,HadiCoşkungüder,HakkıDinç,HakkıKoşar,HakkıSuat,HakkıSuatDinçmen,HakkıYazıcıo€lu,HaldunKutlu,HalilAkçapınar,HalilAlgül,HalilCeylan,HalilDo€an,HalilEzgen,HalilİbrahimMaral,Halilİribaş,HalilTerekeci,HalimAltay,HalimAras,HalimYıldız,HalitAlpaslan,HalitAras,HalitÇalışkan,HalitEker,HalitErgünay,HalitKaptan,HalukBirdir,HamdiAlptürk,HamdiArısoy,HamitBorazan,HarunÖngül,HasanAcar,HasanAkçay,HasanAkdo€an,HasanAtillaTevfik,HasanAydın,HasanBarut,HasanDurgun,HasanFehmiBostancı,HasanFikir,HasanKaraduman,HasanKöksal,HasanÖncün,HasanŞenerbay,HasanTakay,HasanTuranAlp,HasanTutar,HasanÜçer,HaşmetAylut,HaydarAydo€an,HaydarBaran,HaydarÇam,HaydarKeskin,HaydarKoyun,Hayrettin

Gönül,Hayrettinİvgin,HayriKaraaslan,HayriTezcan,HayriTuran,HicadiÖz,HidaverdiCengiz,HidayetKök,HikmetDo€ansoy,HikmetGüleç,HikmetKaranlık,HilmiEryıldız,HilmiGünerÖzkan,HilmiKaburgacı,HimmetKoyun,Hulkiİşcan,HulusiGürkan,HulusîÖzek,HulusiYıldız,HüsamÇakıro€lu,HüseyinArıkan,HüseyinArma€anCartı,HüseyinAtay,HüseyinAteş,HüseyinAtıkan,HüseyinAydemir,HüseyinAydın,HüseyinBalı,HüseyinCevherGürdal,HüseyinDemirtaş,HüseyinDirhem,HüseyinDo€ru,HüseyinDural,HüseyinDursun,HüseyinErdem,HüseyinErsoy,HüseyinFelitli,HüseyinFikriÖren,HüseyinGeçer,HüseyinGürer,HüseyinKabasakal,HüseyinKöksal,HüseyinMünipDinçer,HüseyinNecmiErgünol,HüseyinÖnder,HüseyinÖzyi€it,HüseyinPolat,HüseyinSa€lam,HüseyinSerinova,HüseyinSever,HüseyinSulu,HüseyinŞimşek,HüseyinTaşlı,HüseyinTekneci,HüseyinToklu,HüseyinToylan,HüseyinTunalı,HüseyinTunca,HüseyinU€urtaner,HüseyinUzuno€lu,HüseyinYaşar,HüseyinYaşarDirhem,HüseyinYaşar

Salih,HüseyinYavaş,HüseyinZengin,HüsnüAfacan,HüsnüBoyeri,IşıkErgör,IşıkErgün,İ.TaliAlbayrak,İ.CengizÖnen,İ.SelçukAlpay,İbrahimAkpınar,İbrahimAltınay,İbrahimBal,İbrahimBato,İbrahimÇalıko€lu,İbrahimDemir,İbrahimDere,İbrahimFazlıo€lu,İbrahimGönel,İbrahimGülekim,İbrahimGürbüzKırşen,İbrahimİbrekuş,İbrahimKaplan,İbrahimKayıkçıo€lu,İbrahimKırgöz,İbrahimMutlucan,İbrahimNazlısöz,İbrahimNebiBarlas,İbrahimOk,İbrahimPoray,İbrahimSamyel,İbrahimSermetAltınsayar,İbrahimSevik,İbrahimSoysal,İbrahimSüpürtlü,İbrahimTosun,İbrahimYaprak,İdrisDinçer,İdrisMemişha,İdrisÜnsal,İhsanErdal,İhsanErdem,İhsanÖzgirgin,İhsanSayın,İhsanSeyman,İhsanUzungüngör,İhsanYücel,İlhanDurak,İlhanDuysak,İlhanÖzgür,İlhanTando€an,İlhanU€urlu,İlkayTanzarKılıç,İlkerKöseo€lu,İlkerTansualp,İlkinÖrnek,İlmayTeker,İlterErten,İlterOral,İlkerTekin,İlyasErdo€an,İrfanAbuhan,İrfanOdabaşı,İsmailAlaylı,İsmailArslan,İsmailAydın,İsmailBayraktar,İsmailÇelik,İsmailHazarkaya,

İsmailİnanç,İsmailKara,İsmailKenanÖdemiş,İsmailKocabaş,İsmailKumrular,İsmailKurdo€lu,İsmailMüştakKorulu,İsmailOkay,İsmailSolmaz,İsmailÜstüner,İsmailYavaş,İsmailYılmaz,İsmetAtik,İsmetBiran,İsmetÇuhadar,İsmetDerici,İsmetErgül,İsmetGökmen,İsmetGörür,İsmetKaya,İsmetÖztürk,İsmetUlu€Solak,İsmetYalçınkaya,İsmetYaman,İzzetBozo€lu,İzzetCoşgun,İzzetKamış,İzzetÜlker,İzzetinDayı,İzzettinDurmuş,KadirAkçın,KadirAltıntürk,KadirBaran,KadirBulut,KadirDalgıç,KadirEsen,KadriEdiz,KadriKısao€lu,KadriMalkoç,KâmilAltınok,KâmilBülentDenizman,KâmilErdo€du,KâmilErgin,Kâmilİlgin,KâmilKaya,KâmilKılıçarslan,KasımSarsılmaz,KasımYeni,KayaEke,KayaKucur,KayaTekbaş,KayaZatiTürk,KayhanAkduman,KazımDuman,KazımEraslan,KâzımMermertaş,KâzımTosun,KemalAktaş,KemalAydemir,KemalÇakmak,KemalErkanKahraman,KemalGenç,KemâlÖzalp,KemalÖzdemir,KemalSönmez,KemalŞandan,KemalTokgöz,KemâlYanık,KemalettinZorlu,KenanDikici,Koray

Çakan,KorayOben,KöksalBaşaran,KutsalŞenyurdusev,LâtifKarademir,LâtifUyan,LutfiAktepe,LütfiMutlu,M.AliAlbayrak,M.AliÖzbaşakçı,M.AliÖztaş,M.ErolAvcı,M.KemalUlusoy,M.SecatSeyhan,M.TevfikGündemir,M.ZekiÇı€,M.AliKoçar,M.NuriDo€ulu,M.RuhiKaplan,MahirBatırer,MahirCanpulat,MahmutAktu€,MahmutAlgıç,MahmutGüler,MahmutIşıkçı,MahmutUlu€,MaksutAyyıldızlar,MansurTaşlı,MecdiÖndeş,MecitKocacıklı,MehmetAbşin,MehmetAcar,MehmetAlada€,MehmetAlafta,MehmetAliPaşao€lu,MehmetAltınöz,MehmetAtillâGüler,MehmetAydın,MehmetBardakçıo€lu,MehmetBeytekin,MehmetBilgin,MehmetBülbül,MehmetCangör,MehmetCengizAtaç,MehmetCuma,MehmetÇiçek,MehmetÇoban,MehmetÇolak,MehmetDündar,MehmetDavarcalı,MehmetDemirel,MehmetDönmez,MehmetDönmez,MehmetDuraker,MehmetFıçıcıo€lu,MehmetGökgöz,MehmetGül,MehmetGüzel,MehmetHalistinKakul,MehmetKâmilBado€lu,MehmetKandemir,MehmetKapıcı,MehmetKaya,MehmetKâzımÜnsalan,Mehmet

Kesiktaş,MehmetKılıç,MehmetNafizMacarlio€lu,MehmetOkur,MehmetOrhan,MehmetOrtalı,MehmetOsmanSunar,MehmetÖzdil,MehmetÖzen,MehmetPatel,MehmetSarıkoça,MehmetSarızeybek,MehmetŞahin,MehmetŞentekin,MehmetTaşyürek,MehmetTayyarÇetiner,MehmetTortum,MehmetTürkmen,MehmetUral,MehmetUysal,MehmetUzun,MehmetYüksel,MemduhAkkuş,MemduhErde€er,MengüBikkul,MerihÖner,MerihÖzgürses,MesutAslan,MesutTuran,MesutÜnal,MeteAkyol,MeteAltan,MeteGülenç,MetePamir,MeteTürkyılmaz,MetinAcar,MetinAlpaslan,MetinArgun,MetinBahtiyar,MetinBaşarkan,MetinBildikseven,MetinÇeçen,MetinTermal,MetinErtaş,MetinGüvener,MetinKaraörs,MetinKartal,MetinKırcada€,MetinOnay,MetinSuna,MetinUrsavaş,MetinYüksel,MevlütÇeleko€lu,MithatÇevik,MuammerÇevik,MuammerDo€anay,MuammerEmektar,MuammerEren,MuammerErsöz,MuammerSaraymen,MuammerYaren,MuhammedEkti,MuharremÖzbakır,MuhittinEkici,MuhittinKayeri,

MuhittinSelçuk,MuratAlbayrak,MuratYılmaz,MurtazaAlpaslan,MurtazaÖzgönemli,MusaAkdeniz,MusaKâzımKılıç,MusaÖzdo€an,MustafaAbra,MustafaAkman,MustafaAlp,MustafaAteşGüdüllüo€lu,MustafaAvcı,MustafaAydemir,MustafaBaltacı,MustafaBarışkan,MustafaBulut,MustafaÇarıkçı,MustafaÇelebi,MustafaÇınar,MustafaDa€deviren,MustafaDemir,MustafaDemirli,MustafaDoker,MustafaDural,MustafaDurkaya,MustafaEmre,MustafaErbaşol,MustafaGürson,MustafaHulusiYöney,MustafaKarakuzu,MustafaKanarya,MustafaKülcü,MustafaMenteşo€lu,MustafaSoytürk,MustafaSözeri,MustafaSubaşıo€lu,MustafaŞahbaz,MustafaTaşkın,MustafaTehneldere,MustafaTuran,MustafaTuran,MustafaVarlık,MustafaYavaş,MustafaYerlikaya,MustafaYetişmişo€lu,MustafaYıldırım,MustafaYılmazErin,MuzafferYavuz,MuzafferBalaban,MuzafferMertbir,MuzafferSakarya,MücahitÇolak,MüfitSakız,MükerremAşık,MüminOrhan,MüminÖzdil,MümtazOkur,MünirYıldırım,MünirTural,MüslümTunaboylu,N.

KemalKarbay,NaciKaramürsel,NaciYıldız,NadirSanturkaya,NafizErcan,NailErhan,NamıkAydıno€ulları,NamıkKemalAktan,NaciÖzen,NazifKaracebe,NazmiYüncü,NecatÇetin,NecatKılıço€lu,NecatÖ€reten,NecatiAtabey,NecatiBayrak,NecatiCeyhan,NecatiCeylan,NecatiDemircan,NecatiDeniz,NecatiÖzkan,NecatiÖzkan,NecatiÖztoprak,NecdetDinçmen,NecdetKaya,NecdetÖzbeto€lu,NecipAlev,NecmettinAltan,NecmettinSunguro€lu,NecmiCoşkun,NecmiGülseven,NedimTekin,Nedimİltar,NedimMercan,NedimYılmaz,NejatFırat,NevzatBirsen,NevzatKulu,NevzatNesim,NevzatSezer,NezihErseven,NezihGökçek,NidaiFerik,NihatAliErhan,NihatBostancı,NihatEr,NihatErkan,NihatÖner,NiyaziCandan,NiyaziDemirel,NiyaziMeydanlı,NiyaziSerttaş,NiyaziYaşar,NizamettinÇoban,NuhDündar,Nurdo€anYelman,NurettinAlbayrak,NurettinAlptekin,NurettinTomar,NurettinTümürkaynak,NurhanAydilek,NuriE€in,NuriGüven,NuriKoştu,NurtanAyılmış,NurtekinGürson,NusretKozano€lu,NüshetEmiro€lu,

NüshetSargın,NüsretNayır,O€uzÖzkal,O€uzSarıgül,O€uzÜnal,OkanTabuk,OkanTürkölmez,OktayAfacan,OktayGökçen,OktayIlgar,OktaySelâmet,OktayTosun,OlcayYalçıner,OralArgun,OralToros,OrhanAkdemir,OrhanAtik,OrhanAydın,OrhanErdo€an,OrhanKemikbaş,OrhanKoçbo€a,OrhanKökrüklü,OrhanÖnen,OrhanÖzcan,OrhanÖzker,OrhanSoyalp,OrhanTurgut,OrhanYenal,OrhunFişek,OrpenNemcio€lu,OsmanA€ar,OsmanBakış,OsmanDikmen,OsmanDündar,OsmanFırat,OsmanKaraarslan,OsmanKeklik,OsmanKızılkan,OsmanÖzel,OsmanPala,OsmanRıfatTı€,OsmanVeral,OsmanYektin,OtayYazgan,ÖmerAksu,ÖmerBucak,ÖmerGürsoy,ÖmerGüven,ÖmerKılıç,ÖmerÖzyi€it,ÖmerTüre,ÖmerU€ur,ÖmerVelio€lu,ÖmerYalçınören,ÖmerYüce,ÖnderGezgin,ÖnderKaragül,ÖnderKorkmaz,ÖnderÖzerdem,ÖzcanGörgülü,Özcanİsse,ÖzcanKesgeç,ÖzcanOras,ÖzcanÖztuna,ÖzdenEtliç,ÖzkanErgun,ÖzkanErsoy,ÖzkanHasan,ÖzmenKendirli,RahmiAkçelik,RahmiAltınbilek,RamazanAnıl,RamizÖztürk,Rasim

Eren,RasimOkumuş,RaşitAyar,RaşitTuncel,RaufAvcı,RecepDemirsan,RecepNarin,RecepUran,RefahCeran,RefahattinŞengül,RemziDo€ru,RemziErakman,RemziRamazan,ReşitAvono€lu,ReşitKüçükkaya,ReyhanSaygın,RıfatKaplan,RızaBa€datlı,RızaSevinç,ErolArslan,RuhanBilgi,RüstemÇevik,RüstemDuran,RüstemTüzül,RüştüErdem,S.Zekiİsmailo€lu,SabahattinBeyaz,SabahattinYaz,SabitCeran,Sabriİkizo€lu,SabriÖge,SabriŞen,SacitGökduman,SaadettinAcar,SadıkAkın,SadıkMeteNakibo€lu,SadıkSerez,SadiGüler,SadiKaramustafa,Sadrettinİnci,SaffetSektaş,SaimÇınar,SaimDemirel,SaimMümtazÇeliker,SaitKahraman,SaldırayÖcal,SalihBekaslan,SalihDa€delen,SalihDerle,SalihKıran,SalihÖzçelik,SalihTarcan,SalihTetik,SalimAydo€an,SalimKorkmaz,SalimÖztürk,SamiElekon,SamiSanal,SamiŞaştu€,SavaşKansu,SavaşKöker,SavaşSüzal,SavaşTüren,SavaşUçkan,SaygıAkyazı,SaygınHencan,SeçkinDemir,SedatGünay,SedatTaşdan,SefaAkgül,SefaBüyükbaşaran,SefaMutlu,SeferErdem,SelâhatinKorkut,Selâhattin

Akbay,SelâhattinÇankaya,SelâhattinGürsoy,SelâhattinKaba,SelâhattinKoç,SelâhattinTaflıo€lu,SelçukAnter,SelçukCaner,SelmanBıçakçı,SenaiUçar,SencerÖztunalı,SevimŞaşmaz,SeyfettinYurdanur,SezenTuna,SezerSabaz,SıddıkKöksal,SıtkıAşçı,SıtkıAzçertin,SinanEnderin,SinanModalı,SonerCoşan,SonerKocabıyık,SönmezPerinçek,SuatAsutay,SuatGündüz,SuatSezgin,SuhaGörsoy,SüaviDizen,SüerÜnalan,SühaAcar,SühaOkyay,SüleymanAkman,SüleymanÇınar,SüleymanGenç,SüleymanKansız,SüleymanKarada€,SüleymanKöro€lu,SüleymanSayın,SüleymanTarhan,SüleymanYayla,SümerAvniSavaş,SüreyyaAksoy,SüreyyaBilgin,Süreyyaİnkaya,ŞadanTunçer,ŞahabettinBa€dır,ŞahinPolat,ŞakirÇelikkıran,ŞamilBaştürk,ŞanalIşık,ŞefikPirici,ŞefkiKeskin,ŞehmuzYakışır,ŞehsuvarDarcano€lu,ŞemsettinKaya,ŞenelÇakır,ŞenerGültekin,ŞenerÖzüren,ŞenolTüzüm,ŞerafettinErol,Şerafettinİçöz,ŞerafettinKoçak,ŞerafettinÖzsoy,ŞerafettinŞeker,ŞerefBaba,ŞerefTopuz,ŞerifKaynatma,ŞerifNalçacı,Şevket

Çakır,ŞevketDumlu,ŞevketErkek,ŞevketYılmaz,ŞevketYi€italp,ŞinasiDilaver,ŞuayipYalçın,ŞükrüGedik,ŞükrüPolat,ŞükrüSökük,ŞükrüTiryaki,TahsinAkalp,TahsinDenk,TahsinKandemir,TamerAkacun,TamerSoytekin,TanerGürkan,TanerTopuz,TanjuKartal,TanjuÜstünay,TansuÇakaloz,TarganÜlbeyi,TarıkAlmaç,TarıkErdo€an,TarıkOktay,TarıkU€ur,TaşkınErtürk,TayfunBeken,TaylanYücetin,TayyarÖzen,TayyipYenen,TemelPalak,TeomanTuna,TevfikDeniz,TevfikOlcay,TevfikYarımcalı,TezcanGüngör,TezcanKamburo€lu,TezcanÖzdemirden,TimurTezel,TolgaAkgün,Tu€rulMoral,Tu€rulSeven,TulayAdıyaman,TuncayGüzelsoy,TuncayUtku,TuncayYalçınyuva,TuncerDurmaz,TunçerErinç,TuncerKarahan,TuranAkçay,TuranÇatalo€lu,TurhanPolatkonak,TuranTekeli,TuranÜngör,TurgayErdemgil,TurgayÖzbek,TurgutBaşaran,TurgutBingöl,TurgutCinbaz,TurgutNadirErten,TurgutOzan,TurgutÖztemel,TurgutŞentürk,TurgutYüksel,TurhanBinay,TurhanTemelli,TürkerCengiz,TürkerKalecik,U€ur

Altan,U€urBarış,U€urDilaver,U€urGönen,U€urTuncel,ÜçlerAksoy,ÜlküErtu€rul,ÜlküGüngör,ÜlküKamuran,ÜlküÖzkan,ÜlküÜnal,ÜmitAltan,ÜmitKarabayrak,ÜmitMercan,ÜmitŞen,ÜnalAkba€,ÜnalAksöz,ÜnalBayındır,ÜnalCengiz,ÜnalÇetin,ÜnalGürsoy,ÜnalIşıldar,ÜnalKapsal,ÜnalOkta,ÜnalTürker,ÜnsalTarhan,ÜnsalYazıcıo€lu,ÜnverAnıl,ÜnverGültemiz,ÜstünAktaş,ÜzeyirDurmuş,ÜzeyirMaviş,VahdetEmiro€lu,VahitÖzsoy,VasfiEro€lu,VecihiSubaşı,VedatGürkan,VedatKaraçor,VedatKaradeniz,VedatUzun,VeliAkçao€lu,VeliCantılav,VeliÖztürk,VeyselDemirkazık,VolkanKeskiner,VuralOnan,Y.Ziyaİnce,YalçınAltınsoy,YalçınTepe,YaşarAras,YaşarÇınar,Yaşarİlter,YaşarKılız,YaşarNogay,YaşarÖzgüven,YaşarSalgar,YaşarSezgin,YaşarTatlı,YaşarYanar,YeşarYapan,YaşarYelba€a,YavuzÖzkal,YavuzSüngü,YavuzYurdakul,YenalGünal,YenerKonuralp,YetkinFerizcan,YıldırımTekin,YılmazAbbaso€lu,YılmazAtakan,YılmazÇetin,YılmazEmiro€lu,YılmazErdem,YılmazEroler,YılmazEroler,

YılmazEvirgen,YılmazGezgin,YılmazGöktekin,YılmazGünaltay,YılmazGüngör,YılmazGülcan,YılmazKızıltan,YılmazKutluay,YılmazMıhçı,YılmazNezar,YılmazSoyal,YılmazÜsküp,YılmazYurtbahar,YılmazZorlu,YunusAkçamur,YurdakulBaşel,YurdakulErgun,YusufKukuni,YusufAyhan,YusufBulur,YusufBulut,YusufCeylan,YusufKüpeli,YusufMacit,YusufSu,YusufŞık,YücelAkyüz,YücelBaşaran,YücelBaysal,YücelBaysal,YücelDemir,YücelKaraduman,YücelÖrsçelik,YücelŞengezer,YücelUzer,YücelÜnal,YükselÇapano€lu,YükselÖden,YükselPostacı,YükselSalgın,YükselSevinç,YükselSözer,YükselUlukal,ZaferPazek,ZakirÖzcan,ZakirSönmez,ZekâiAtalay,ZekâiHurma,ZekiAkar,ZekiBostancı,ZekiÇelikyılmaz,ZekiDemirtaş,ZekiErtan,ZekiKılıç,ZekiPatrona,ZekiTekin,ZekiYe€in,ZekiYılmaz,ZeynelÇa€lar,ZeynelYıldırım,ZihniDinçel,ZihniÖzmutlu,ZiyaAkıncı,ZiyaDerya,Ziyaİşkan,ZiyaKüley,ZiyaÖzgün,ZülfüGüler.

İDDİANAME’NİNSONU

İlkDuruşma7Haziran1963günüilkmahkemeyegittiğimizgündür.

Sanıklarotobüslerekelepçeliolarakbindirildik.DoğruMamak’takiMuharebeOkulu’nagötürüldük.Yolboyuncaçoksıkıemniyettedbirlerialınmıştı.Okulageldik,arabalardanindik.AynenYassıadaMahkemesitertibatıtatbikedilmişti.Aynıusulleruygulanıyordu.MahkemesalonunaikisıralıTomsonluaskerarasındabirerlekoldagetiriliyorduk.MahkemesalonununiçindeparmaklıklararasındaTomsonluaskerlerarasındamahkemeedilecektik.Dinleyicilerilkgünbizlerekurbanlıkkoyungibibakıyorlardı.

Saat09.00’dailkcelseaçıldı.İddiamakamındaHâkimBinbaşıTurgutAkanveyardımcıları,mahkemeheyetineReisTuğ.FevziBasmacı,AzaKur.Alb.MehmetHarput,duruşmahâkimiDz.HâkimAlbayNumanÖzdalgaolaraktakdimedildi,usulenmahkemeyekarşıitimatlarımız

soruldu.İtimatettiğimizibildirdik.Savcıyasözverildi:Açışkonuşmasıçokağırdı.Bizlerebüyükhakarettebulundu.Mahkemedeilkgünlerdehşethavasıesiyordu.Çünkühadiseçoktazeidi.Öğledensonrasırasanıklarageldi.İlkolarakbenisorguyaçektiler.Benkonuşmamıgayetaçıkvekorkusuzcayaptım.SonraFethiGürcan,sonraYb.RıfkıErtemaçıkçakonuştular.SıraTurgutAlpagut’agelincedurumdeğişti.Ondansonraifadelertevilyolludevametti.Artıkmahkemeürkekliğidesanıklardakalmamıştı.

AlparslanTürkeş’inİhbarıİddianamedeençokdikkatiçekenbirhususvardı.Odaogeceyapacağımızharekâtsaat20’deHükûmeteihbaredilmişti.BuyazıKurmayAlbayHalimMenteş’inhanesindeyazılıidi.Hemenkoğuştabulunanherkesonasuçuyükledi.YalnızEminAratBey“Bucümle14’lereaittir”dedi.BirazsonraTurgutAlpagutdışarıçıkmıştı.MuzafferÖzdağdemiştiki,buihbarbize,yani14’lereaitdeğil.MahkemesafhasındasıraAlparslanTürkeş’insorgulanmasınagelinceişiniçyüzüanlaşıldı.MeğerihbarıyapanTürkeşimiş.Saat20’deCKMPpartisindenFuatUluç’atelefonederek“GeneonamussuzAydemirbugeceihtilâlyapıyor”demiş,durumuCKMPmilletvekiliYılanlıoğlu’nabildirmiş.OdahemenCKMPlideriveBaşbakanYardımcısıHasanDinçer’ebildirmiş.OdaBaşbakanİ.İnönü’yebildirmiş.Yanibusuretlehükûmethaberdaredilmiş.Amaonlarhiçbirtedbiralmamışlar,harekâtbaşlamış.İhtilâlinsaatinitayinederkençokmünakaşaetmiştik.S:23.30olmasıiçin,onunsebebide

şundandı:Hükûmetheraniçinbizdenbirhareketbekliyordu.Yalnızkıtalardaklasikihtilâlsaatlerindesabahakarşıemniyettedbirlerialınıyordu.Bunutetkiketmiştik.İkincisi,radyosaat24’tekapanıyordu.Tekrarfaaliyetegeçmesiiçin45dakikalâzımdemişlerdi.Halbukimaksatbiranevveldeklarasyonuveripihtilâlekatılacakkıtalarınmoralinidüzeltmek,çıkmaktatereddütgösterenlerinhareketidedüşünülüpbaskınsağlanmasaydı.14’ler,Türkiye’debazıgruplarvemiliyetçimukaddesatçılartarafındanbüyükümitbeslenenTürkeşefendizatenbizleriihbaretmişti.Yanihükûmeterkentedbiralabilseidibizlerkıtalaragirerkenalınantedbirilehunharcaöldürülebilirdik.OdaTürkiye’detekliderolarakkalıp,gayesineise(Hâlâkapalıbirkutu,bilinmiyor)tahakkukettirirdi.Allahbizlereacımıştı.Herkesyaptığıilekaldı.Türkeşvearkadaşlarıbizimlebirlikteyakınarkadaşlıkediyorlardı.Amaihtirasgözlerinibürümüştü.Demeksiyasîhayatverekabetböyleimiş.İnsanlarıngözükararıncaenyakınarkadaşlarınıihbarediponlarıncesetlerivekemikleriüzerine

basıpyükselmeyibilemübahgörebiliyorlardı.Mahkemesafhasındabudurumdinlenenammeşahidiileteyitedildiğigüntüylerimdikendikenoldu.ŞahittensonraduruşmahâkimiTürkeş’imikrofonaçağırdı.Odadoğrudandoğruyatasdiketti.Artıkiyicevaziyetanlaşılmıştı.

Türkeşarkadaşımdı.Elazığ’datanımıştım.Oradaçokiyiliğimdokunmuştuona.Kendisidebilir.Fakatbuhareketibanakarşıyapmaktangerikalmamıştı.İhtirasinsanlarıböyleküçültüyorişte.Milletinyüzüne,kendisinebelbağlayanlarınyüzünebirmuhbirolaraknasılbakacakdiyedüşünüyorum.Amaohiçoralıbileolmuyordu.

Mikrofonakalktım.Telefonkonuşmasındaki“Namussuzkelimesiiçinkimsarfetmişseteessüfederim”dedim.Ancakbusuretlecevapverdim.

BudurumlarınarağmenTürkeş’inçömezlerimahkemesafhasındahâlâtaraftartoplamakiçingayretlersarfederekaleyhtededikodularyaptılar.Tabiîhepsiniduyupgülüpgeçiyordum.Allahdünyadakimseyi14’lergrubugibimuhbir

durumunadüşürmesin.BirdehapishanedeNecatiÜnsalanbenimaleyhimdeçokkesifhaldemenfipropagandayapıpgençsubaylarıveHarbiyelileriaklıncabanadüşmanetmekistiyordu.Onundagayesişuidi.“Bizöleceğizveyahapislerdeçürüyeceğiz.”Onlardışarıçıkıpbizimordudakikuvvetimizemirasgibikonacaklardı.Bütüngayretleribuidi.İlksoruşturmaifadesindemikrofonbaşındakoskocaKurmayAlbaygözyaşlarıdökerek,yalvararakağladı.Suçsuzluğunumertçedeğildekadınlargibigözyaşlarıilebelirtti.Kendinimahkemeheyetineacındırdı.Arkasıralardaoturanlarpekgörememişlerdir.Amaönsıradaoturanlarogünküonunzavallıhaliniiyicegörmüşlerdir.Akangözyaşlarıboşagitmedi.MahkemedebirgündeammeşahidiolarakmilletvekiliKenanEsengil(CHP)gelmiş,şahitlikediyordu.NecatiÜnsalan’anasılyardımettiği,İtalya’yanasıltavassutediprakıihraçettirdiğini,nasılçalıştığı,şirketeyardımdabulunupplakgetirdiğini,ipesapagelmezşekildeifadelerleanlatıyordu.İşciddiidi.Benmikrofonakalkıpşahittenikisualsordum.Yalan

söylediğimeydanaçıktı.BununüzerineNecatiÜnsalanticarettekendisinekolaylıkgöstermişEsengil’eyaranmakiçinbirhışımlamikrofonbaşınagelerekbenimiçinaynen:“Aydemirmemleketinfaziletlievlatlarınalekesürüyor”diyehücumlardabulundu.Cevapvermeyetenezzületmedim.FakatAydemir’eherçatanmükâfatgörüyordu.BirkaçgünsonraNecatiÜnsalantahliyeedildi.ÇünküdışardaCHPmilletvekillerivetabiîsenatörlerkendisininbusözünüçokbeğenmişlerdi.Benbuhalihapishanedebiresprihalinesoktum.“Tahliyeolmakiçinreçete”diyordum.Birikidamlagözyaşı,birdeAydemir’eçatacakbirikikelimehementahliyehazır.BunuNecatiÜnsalanispatetmiştir.Hapistençıkarçıkmazdaörfiidareyeşikâyetedip,“Hapishanekoğuşlarınınkapılarıkapatılsın.Çünkübazıarkadaşlarınbirbirlerinidövmeleriihtimalivar”demiş.

İçerdeyaptığıfenalıkyetmiyormuşgibi,dışardadabizeazizliğinigösterdi.Şimdiyalnızbizim32no’lukoğuşunkapısıkilitaltındadır.Buşahısbenim24senelikarkadaşımdır.Amakendisi

dünyanınenkorkak,encebin,enhasetkeşbirtipiimiş.UfacıkbircezatehlikesialtındaMilletvekiliKenanEsengiliçin“Çünkübuşahıskiminarabasınabinerseonundüdüğünüçalanbirtiptir.”İyitanırım.Mikrofondabanahücumetmektenkendisinialamamıştır.Çünküomilletvekilionaticarihayatındayardımdabulunmuştur.BenNecati’yebugünekadarçokşeylervermiştim,amaofarkındadeğildi.Arkadaşolaraksenelercebağrımabasmıştım.Ordudaikenentehlikeligünlerdeyanımdayeralmıştı.Aynıidealuğrunabaşımıcanımıfedaetmiştim.Amaobunlarıidrakedecekhassasiyettedeğildi.Menfaatimanevideğilmiş.Bukeredenecinsolduğunubütünkarakteriniortayakoymakbakımındançokfaydalıoldu.

HâkimiRedEttimBirgünduruşmahâkimialbayNumanÖzdalgamahkemeyeçıkmamıştı.YerinehâkimBnb.AliCesurerçıktı.BuhâkimleKore’deberaberbulunmuştum.Örfiİdareilanedildiğizamandagazetelerdeisminibaşsavcıolarakokumuştum.Daimaişini,fenalığınıperdearkasındayapardı.Nasılyerevuracağımıtasarlıyordum.Çünkübenimbirincidüşmanımidi.BunlarKore’debeşhâkimidi.Birşebekehalinde11ayoradaçalıştılar.TugayK.Tuğg.FahrettinÖngerdeherşeyegözyumanbirinsandı.KoreTugayınıbunlarrezilettiler.BenTugay’dadönenuygunsuzluklaradayanamayarakMilliMüdafaaVekiline,Tugaykumandanıdahilhepsinişikâyetettim.Türkiye’dentahkikheyetiistedim.OzamanTuğgeneralCemilUluçevikileHâkimYb.RafetTüzünKore’yegeldiler.Tahkikatyaptılar,herşeyiöğrendiler.İlkolarakbaşhâkimBnb.Cebbar,arkasındanTugayKumandanmuaviniKur.Alb.EkremGürkanlıTürkiye’yegeriçağrıldı.Buarada27Mayısihtilâlioldu.Tugaytahkikatdosyaları

Genelkurmay’agönderilmişti.

OnuniçinhâkimAliCesurer’iiyitanırdım.OgünmahkemeheyetindedeğişiklikolduğuiçinusulenAliCesurer“Mahkemeheyetineitimadınızvarmı?”diyesoruncabenzatenyerimdezoroturuyordum.Mikrofonafırladım:“İtimadımyok.ÇünküBinbaşıHâkimAliCesurer’leKore’deberaberbulundum.Çokyakındantanırım.Buarkadaşoradaeşyakaçakçılığıyapmıştır”dedim.Birtekvakasınıanlattım.“Japonya’danizinliolarakdönenkafilesinineşyalarınımuayenekomisyonubaşkanıolarakbenmuayeneettim.20dolarlıkbirbeyannamedoldurmuştu.Bunamukabilbavulundan1500çiftkadınçorabı,kombinezonu,kadınkülotlarıçıktı.Enaşağı500-600dolarlıkeşyavardıdedim.HâkimYzb.idi.İçeriyeçağırdım.Nedirbu,senhâkimsin.Yanlışbeyannamedoldurulurmu?Kaçakeşyalarnedir?”dedim.Banaaynenşucevabıverdi.‘Neyapayımyarbayımbunlarbizimyüzkaramız.’”

“Bizlerdahaşereflihâkimlerhuzurunda

mahkemeolmakistiyoruz”dedim.Mahkemeheyeti,dinleyiciler,sanıklarşaşırdılar.FakatAliCesurerokadarpişkindiki:“Delilinizvarmı?”diyesormazmı?Onunüzerinetahkikheyetiraporlarınısaydım.Tahkikheyetiisimleriniaçıkladım.BirdeüstelikogetirdiğieşyalarısatarkenKorepolisitarafındanyakalanmıştı.Dahaçokbildiklerimvardı.Kâfigeldi.Kore’dengelinceemekliettirecektim.Amarütbesiyüzbaşıidi.Muvaffakolamadım.Savcıdayanamadı.Hemensözaldı.Arakararınageçildi.MahkemeheyetidönünceduruşmahâkimiyerindegeneDz.Alb.NumanÖzdalgavardı.Hâkimreddedilmişti.Birdahadagözükmedi.Bilmiyorumadalettarihindebukadarbüyükbirskandalolmuşmudur?İştegörünTürkiye’deteşkiledilenenbüyüksorumluvetarihimahkemeyeseçilenaskerihâkimi,herişimizböyleolduğuiçinbizlerisyankârveihtilâlciolduk.

KoredönüşüGenelkurmay’atayiniçıkmıştı.Oradan28’incitümenetayinettiler.28Tüm.K.NuriHazer’earkadaşikendurumubildirdim.

Amainanmadı.BenzorlatayininiDiyarbakır’açıkarttım.Hiçolmazsaburalardasiyasîvegarnizonmahkemelerindezararlıolmasındedim.22Şubatoldu,baktımbirhaftasonrageneGenelkurmay’akendinitayinettirmiş.Mağdurdurumdazannetmişler.Budaböylegeçti.Fakatogünmahkemeçöktü.Çünkübuçokağırbirdarbeidianlayanlara.

Duruşmalarsırasındameydanagelenolaylarıdakaydetmedengeçemeyeceğim:

RefikTulgaMeselesiAvniDoğanBeybenimmüdafaaşahidimdi,fakatsavcıgenekurnazlıketti,onuammeşahidiolarakdinletti.(AvniDoğan’ınammeşahitliği,benonumüdafaaşahidiolarakgösterdiktensonrameydanaçıktı.Savcınınhilesidir.Çünkümüdafaaşahitlerilistesimahkemeyeverilirkenhangimevzuhakkındaşahitlikyapacağıdayazılıyordu.BendeRefikTulgameselesiniyazmıştım.Mahkemedeispatedileceğikorkusuilebuşekildeanlaşmışolabilirler.)

AvniDoğanBey’emahkemeesnasındabuhususuaydınlatmasıiçinsualsordum,cevapveremedi.“Hatırlamıyorum”deyincebenmikrofonaaçıklamakistedim.AvniDoğanBey’inşahsiyetiniölçmüş,EminAratBey’indecesaretinianlamıştım.EsastemasısağlayanBediiFaik’ti,onasöylettiririmümidiileyerimeoturdum,fakatmahkemenekadarmüdafaaşahidigösterdiisemreddedinceondandavazgeçtim.Halenonundadışarıdanasılsızlandığınıavukatlarımdanöğrenmiştim.

İhtilâlcilerkadrolarınıbirtekşeyüzerineseçerler.Oda“İTİMAT”tır,hayattaölümyolculuğunaçıkanihtilâlcilerinyegâneteminatıbudur.Bendeaynıkaidenintatbikçisiidim.İnsanlarıihtilâlgecesitanımışdeğildim.İhtilâlmuvaffakolsaidi,etrafımdakilerinhakikihüviyetlerinigenebilemeyecekmişim,belkidehayırlıolmayacaktı.Amaihtilâlmuvaffakolmayıncaherkesinhakikikıymetlerimeydanaçıktı.Yegânekazançlıtarafdabu.

Buhadisehakkındafazlabirşeyyazmayacağım,okuyanlar,vicdanlarınasığınarakhükümverirlerherhalde.

HavacılarlatemassağlayanBnb.İzzetKözveHavaBinbaşısıCemalÖzdemir’indedurumunatemasedeceğim...Herikisidedavayainançlasarıldılar.Harekâtgecesideöyle,lakinmahkemesafhasındaherşeyiinkâretmeksuretiileşahsiyetlerini,benliklerinisıfıradüşürdüler.Demekcezaveölümkorkusuinsanlaraşahsiyetlerinikaybettiriyor.Buarkadaşlarhattızatındabudurumadüşecekinsanlardeğildi,yagerideHavaKuvvetlerindekalanarkadaşlarını

saklamakiçinkendilerinifedaettiler,yahutdabenimletemastaolduklarızamanverdikleribilgilerdeyalansöylediler.İkincisinikabuledemiyorum.Harekâtgecesisaat05.30’daEskişehirHv.ÜssündendörtadetF-100uçağıgetirdiler,şehirdedahaevveldenkararlaştırdığımızbölgelerdeuçurdular.Hv.KuvvetleriileGenelkurmaybinasınıdamakinelitüfekatışıaltınaaldırttılar.HattaHv.K.Karargâhınaroketatışıbileyaptılar,benbunlarıgözümlegördüm.Buarkadaşlargüçlerinisbetindevazifeleriniyapmışlardır.Fakatmahkemedeçokyalansöyleyerekindimdeküçüldüler.

AnonsunAltındakiİmzaveOsmanDeniz15Mayıs1963günüYb.OsmanDenizİstanbul’dangelereksondurumları,hazırlıklarıbildirmişve...“İkincibirhususdaalbayım,radyodaokunananonsunaltındakiimzameselesi.Sizinimzanızolmazsabizimİstanbul’dakisivilhalkıtutmamızaimkânyok.Zeytinburnu,Taşlıtarla,eğerharekâtınbizimtarafımızdanyapıldığınıanlamaziseşehredökülecekler,önleyemeyeceğiz,kötühadiselerdoğacak”demişti.Bendeinandığımiçinmakulgördüm.ÇünküAnkara’dadabanamüracaatedensivilpartili,partisizşahıslarCHPkarşısındaolanlar,bütünTürkiye’dekivilayetleriçinaynışeyisöylüyorlardı.“22Şubatçılarıtarafsızbirzümretanıyoruz,onlarınteşebbüsüileyapılacakbirharekâttaCHP’ninkarşısındaolanbizlersokağadökülüpkarşıgelemeyiz,aksitakdirde27Mayıs’ınCHPnamınayapıldığınainandığımıziçinoyunagelmeyeceğiz.İntikamalacağız”diyorlardı.Busözleriniyerinegetirirlermiidi,

bilemem.Amamemlekettehalkikidüşmankampapolitikacılaryüzündenayrılmışolduğuiçinherşeyolabilirdi.

Birtakımufakmisallerideseçimlerdenbuyanagörülmüştü.Tokat-Erbaa-Mardinolayları(bilhassa)Kayseriolaylarıinsanadehşetvericihadiselerdi.İntikamcıpartilerdebüyükbirsubaydüşmanlığıvardı.İhtilâlhareketlerindehalkınkarşıkoymaniyetivarsa,Ankara-İstanbul-Erzurumgibiaskeribirliklerinçokolduğuvilayetlerdebelkibirşeyolmazdı,amaaskeribirliklerinazveyahiçolmadığıyerlerdesubaylarındurumuneolurdu.Siyasîpartilerbirbirlerinegirerse,içharpbaşlangıcıolursa,memleketindurumuneolurdu,birihtilâllideriolarakherteklifidüşünmemgerekiyordu.Yoksaradyoanonsualtındaimzamıkoymameraklısıdeğildim.

Şimdimağlupolduktansonrabazıyakınarkadaşlar,harekâtbuyüzdenmuvaffakolmadıdiyededikoduyapıpgeziyorlar.İmzamıkoymasamdaondakikasonraharekâtın22Şubatçılartarafındanyapıldığıanlaşılacaktı.

Buimzameselesiepeymünakaşaedilmiştir.OsmanDeniz’e“ŞimdiAnkara’dahiçgözükme,gecedoğruİstanbul’adön,yarınFethiGürcan,İzzetKözileİstanbul’daolacak,görüşüpbirkararavarırsınız”dedim.RefikTulga’dandamuvaffakathaberinialdığımızıbildirdim.DoğruEminArat’agitmesini,ilkanonsuhazırlamalarınısöyledimve:“Benimimzakoymameselesinionadasöyle,birkararabağlayın”dedim.İmzameselesiniteklifedenOsmanDenizolduğuhalde,mahkemesafhasınakalkıpmikrofonbaşında“AnonsunaltındaTalâtAydemirimzasıolduğuiçinİstanbul’daharekâtmuvaffakolamamıştır,çünkübizharekâtınSilahlıKuvvetlertarafındanyapılacağınıbiliyorduk”dedi.(İmzanıneselahiyetlekoydundiyesualsordurdu.)

Oandabeynimdenvurulmuşadönmüştüm,insanlarölümkorkusuilebukadardeğişebiliyorlardı.Amaoluyormuş,kendisibir22Şubatemeklisiidi.İstanbul’daharekâtaiştirakedecekbütünbirliklerinirtibatsubaylarınıCevatKırca’nınevindetoplayıp,ihtilâlin

yapılacağınıbildirirkensıfatıneydiacaba?Evet,harekâtSilahlıKuvvetlertarafındanyapılacaktıveöyleyapıldıama,harekâtakararverensevkveidareeden,drije22Şubatçılardeğilmiydi?Kendisideİstanbul’daaskeriorganizasyonuyapanCevatKırca’nınKurmayBaşkanırolündeidi.Amabanakarşıbuithamlarıkolaylıklayapabiliyordu,çünkümağlupolmuştuk.İlkgünündenitibarengeçmişhadiselerinhepsiniinkârediyor,devamlıolarakkendiniölümdenkurtarmakiçinmahkemedeböyleyoltutturmuş,hukukkaidelerininaçıklıklarındanistifadeedipkurtulmayaçalışıyordu.Genekurtulacakama,şahsiyetinikendikendineherkesinhuzurundayemeksuretiyle.

Buşekildeadaletinpençesindenkurtulmakiçinçabalamaktanise,şerefleölmekdahaiyidir.

OsmanDenizengüvendiğimarkadaşlarımdanbiriidi,harekâtöncesiveharekâtgecesibüyükhizmetgörmüş,cesurhareketetmişbirinsandır.Amaneyazıkki,mahkemedekitutumuilebenimindimdebütünmazisinisildi.Fakatonungibihareketedenbazıarkadaşlarda,bu

şekildekidavranışlarıerkekliksayıyorlar.

İhtilâlAnonsuveEminArat20Mayıs1963günüAlb.EminAratBeyevegelerekkendielyazısıylahazırladığıihtilâlanonsunubanavermişti.

FakatbuhusustamahkemelercereyanederkenRıfkıErtemileE.Aratarasındageçenbirkonuşmayınakletmedengeçemeyeceğim.Çünkümahkemeönündeherkesinkâretmeksuretiileyakayısıyırıp,herşeyibenimüstümekolaylıklabırakabiliyordu.Bıraksınlar,ziyanıyok,bundanyılmam,korkmamda,buişleritekbaşımayapmışisem,şerefdebanaaittir...Yalnızengüvenilir,ençokhürmetedilirEminArat,bakınnasılhareketediyor:

RıfkıErtem’ebirgünkoğuştadiyorki:“AcabaRadyodeklarasyonunukimyazmış?”Aklıncabilipbilmediğinianlayacaktır.RıfkıBeyde,“Sizonudahaiyibilirsiniz”diyor.BilmiyorumdiyecevapvermesiüzerineRıfkıdayanamayıp,“AlbayımpazartesisabahısizgeldiğinizzamanbenTalâtBey’inyatakodasındaidim”diyor.

Yanikendisininyazıyıgetirdiğiniihsasettirmekistiyor.EminBeygenehaberiolmadığınısöyleyince:Rıfkıbey;“Benimoandakanımçekildi,dondumkaldım”dedi.Olayıbanaanlatınca,bendedonakaldım,amaeldennegelir.Cankorkusuinsanlarıbukadardeğiştiriyormuşdemek.OgündensonrabenveRıfkıBeyartıkEminBey’inyüzünebakmakistemiyoruz.

Alb.GalipGültekin’inKurtulmaÇabalarıBuçokateşliveyakınarkadaşımındadurumuşu:

İhtilâlgecesi,Alb.GalipGültekin,Alb.OrhanAlpakın’labirlikeEminArat’ınevinegidiyorlar.Geceyarısısaat24’ekadarradyodaanonsverilecekmidiyebekliyorlardı.Demekkendisiniherkesgarantiyealmış.Saat24.00’teanonsbaşlıyor.OrhanAlpakın’ınarabasıileGalipGültekinevdençıkıyorlar.GalipBey’iOrhanBeyevinebırakıyor.GalipBeyevinegidince,bizimnamımızaverilenanonsudinleyipsevinçleHarpOkulu’nageliyor.FakatoandaHarpOkuluhenüzçıkmaküzere,tamosıradadabengeldim.GalipBey’earkadaşlarısordum:“EminArat,OrhanAlpakınneredeler?”dedim.Banavaziyetianlattı,tabiîkimselermeydandayoktu.OgeceGalipGültekinsabahleyinOkuluterkedinceyekadaryanımdanhiçayrılmadı.Bütünhadiseleriyakındangördü.Fakathiçbir

şeyekarışmadı,sessizsedasızoradaoturdu.Mahkemesafhasındabirtekgünmikrofonbaşındamüşkülvaziyettekaldım,oandadahiyerindenkalkıpbanahadiseyigördüğühaldeyardımetmedi.(AliElverdimeselesinde).AyrıcahiçyoktanbirgünmahkemedecelseaçıldığızamanduruşmahâkimiNumanÖzdalga(Dz.HâkimAlb.)tarafındanşusualemaruzkaldım.“OgeceGalipGültekinsizebuharekâtıdurduralımdiyeteklifyapmış,sizkabuletmemişsiniz,öylemi?”dedi.Bendeevetdedimyaptı,kabuletmedim,zaten05.30du.Yarımsaatsonradabenharekâtıbırakıpokuldanayrılmıştım.GalipGültekindenizciolduğu,dışardanDenizKuvvetlerindekiarkadaşlarıveyabiryakınıileduruşmahâkiminebuhaberigönderipcezasınıhafifletmekiçinçarearamıştı.Mahkemeninbututumudahiçbirsanığıngözündenkaçmadı.Özelmuameleyapıldığıdaanlaşıldı.Evetbuyaptığıteklifonuncezasınıhafifleticibirsebepteşkilediyordu,amabenideihtilâlemuannidendevamederbirşahısolarakgösteripcezamıtahfifedecekhiçbirkapıbıraktırmıyordu.Cezabakımındanhiçbirşey

düşündüğümyok,amaarkadaşlarımınvefasınıgösterdiğiiçinyazıyorum.İnsanlartehlikeanındabellioluyor.

Bugibiarkadaşlardannefretediyor,yüzlerinidahigörmekistemiyorum.İyigündostlarındanhayattakimseyehayırgelmez.Hapishanededeşimdibutipinsanlar,GalipGültekin,TurgutAlpagut,benimsevmediğimnekadarinsanvarsa,bilhassahavacılarilesıkıdostlukkurup,hakkımdadedikoduyapıpgeziyorlar.

TurgutAlpagut’unİnkârıAlpagutsongünekadargayethızlıveaçıkbirşekildeçalışmıştı.FakatMahkeme’yedüşünce,işdeğişti.Mahkemesafhasıilerledikçekendisindebazıdeğişmelersezmeyebaşladım.AvukatlığınıkayınbiraderiBülentAğabeyoğluyapıyordu.Onuntesirialtındakalarakherşeyiinkârvetevilyolunagötürmeçabasındaidi.Mahkemeleregiderkenotobüseberaberbinip,birkoltuktakelepçeleniyorduk.Birgünbanaotobüste“Senbanaharekâtplanıhakkındabirşeysöylemedinki,beninkârederim”dedi.Demekavukatındanbirgünevvelöyletalimatalıştı.“NasılolurTurgut?”dedim.“Neyapalımbumüdafaahakkı”dedi.“Hemsenbanayazılıemirvermedinki,neileispatedeceksin?”deyince,ozamannecinsbirinsanolduğunuanladım.İşteiyigünarkadaşlarımdanbiridaha,kendisinihakikihüviyetiilemeydanavuruyordu.Tevekkelideğil,hapsegirdiğimilkgündenberiBahtiyarYaltailebirliktefısfıskonuşuyorlar,birbirlerinekâğıtlaryazıp,hücrelerdekitaparasındagönderiyorlardı.Gizli

gizlianlaşmalaryapıyorlardı.Ogünanladımbununmanasını.Mahkemeifadelerinitanzimediyorlarmış.Benbirşeyduyacağımdiyeherikisidedikkatlehareketediyorlardı.Amadünyadanegizlikalmıştıki,bugibiufakkombinezonlarduyulmasın.Yavaşyavaşhepsiniöğrendim.Mahkemedekisorgulamaifadesinidinleyincezaten,herşeybellioldu.İşiniçindensıyrılmakiçinnelâzımsayapıyordu.HarpOkulu’ndabenisaat01.00’deilkkarşılayanlarTurgutveBahtiyar’dı.Beşdakikabileyanımdakalmadılar.Bahtiyarbanagelip,“Kumandanburasıkarmakarışık.”HakikatenHarpOkulu’nunönükarmakarışıktı.Kimneyaptığınıbilmezvaziyetteidi.Amabunlarıtertipleyecekolanbendeğil,A.K.TurgutBeyiledahaöncedentayinettiğimtaburveBl.Kumandanlarıidi.Amakimseişiciddiyealmamışoradanuzaklaşmaçareleriarıyordu.Benbununfarkındaidim.“BizTurgutBey’leaşağıinelim,talebeninbirkısmınıncephanesiyok”dedi.Bende:“Sizgidinonlarıtertipleyin,sizecephaneikmaliyaparım”dedim.

Gidişogidiş,birdahaherikisinindeyüzünügörmedim,hapishanearabasınabininceyekadar.Ogece01.20’de229.P.A.nizamiyesindebirarabanıniçindetevkifedilmişler,kendiifadelerinegöre229.P.Alayınacephanealmayagidiyorlarmış,yakalanmışlar.AlayK.olanbirSubayınolayıbırakıptaksiylecephaneikmaletmeyegidipgitmeyeceğiniaskerolanherkeskıymetlendirebilir.Gerisiniokuyanlarabırakıyorum.

BunlaryetmiyormuşgibiTurgutAlpagutbirdemahkemeyemüdafaaşahidiolarakTayyarBaransel’igetirtti.BaranselşahadetiesnasındaTurgutAlpagut’unailesiileDr.ParuğBeylerdeikenihtilâlhaberiniradyodanduyuncaşokeolupkendisiniHarpOkulu’naarabamileçıkarmamıistedi,deyince;hepimizşaşırdık.FethiGürcandayanamadı,yerindenmikrofonafırladı.Tutmakistedim,muvaffakolamadım.Şahityalansöylüyordiyerekhakikatlerimahkemeyeanlattı.Bendekalkıptasdikedince,Turgut’undurumubütünçıplaklığıileortayaçıktı.Kötübirdurumhasıloldu.Oandan

itibarendemeşhurakıllıavukatı,kendisivehattabelkidesülalesibana,FethiGürcan’adüşmanoldular.Şimdidehapishanedealeyhimededikoduyapıpgeziyor.İşteinsanlardanbirtipdaha.Bundanbaşka:“GenerallerleirtibatısağlayanKur.Alb.RumiAhıskalı’dır”demiştim.OdaTurgutAlpagutilebizehaberleriulaştırırdı.RumiAhıskalı’yıdatevkifetmişlerdi.Oyolilegenerallermahkemedeçözüleceklerdi,fakatTurgutAlpagut,RumiAhıskalıiçinverdiğiifadede“Benimonunlatemasımyalnızticaretmevzuundaidi”demiş.SavcıBnb.TurgutAkanbenimifademialırkenonunifadesinibanagösterdi.“İştegör,yakınarkadaşlarını”dedi,“Benneyapayımdelilyok,arkadaşlarsaklıyor,yalansöylüyorlar”dedim.BirkaçgünsonraRumiAhıskalıtahliyeedildi.Davanınkülolarakkurtarılmasıbakımındangeneralleridahilettiremedikvebenvermişolduğumifadelerdeyalnızbırakıldım.Hoş,savcıvemahkemeheyetidurumuanlamadıdeğil,amaresmiyetegirmemişoldu.İştebenimenyakıngüvendiğimveitimatederekihtilâlhazırlıklarınıyaparkenbütükmesuliyetlertaşımışarkadaşlarım.Turgut

Alpagut7kişilikfikirkarargâhınınistihbaratsubayıidi,bütünbilgilerondatoplanırdı.Bizdurummahkemelerinionunistihbaratınagöreyapar,harekethattımızıonagöreçizerdik.Şimdibuşahıshiçbirşeybilmiyormuşgibimahkemedehareketederekvefasızlıkediyor.

AliElverdiAyaklarımaKapanmıştı...OgeceninbirnumaralıkahramanıolaraktanınanKur.Yb.AliElverdimahkemeyeammeşahidiolarakgelmiş,kendisinihakikibirkahramangibigöstermekiçintürlüyalanlarsöylüyordu.Bumeyandabenimiçin(AliElverdiRadyoevindemukabilanonsyaparkenÜsteğmenErolDinçerkendisinitevkifedip,HarpOkulu’nagetirmişti.Bütünişleribozanvebizimmağlupolmamızısağlayanbuşahsakarşıoandabüyükinfialvardı.Talebelerçokheyecanlıbirvaziyetteonuöldürmekistiyorlardı.Benmanioldum,hattatalebelerinTomsonlarınakarşıbengöğsümüdayadım.Talebelerinheyecanınıteskinettim.AliElverdi’ninhayatınıogecekurtardım.Kh.’taodamaaldım,ayaklarımakapanmış,Albayımsenbilirsin,bendurumunböyleolduğunubilmiyordum,neistersenonuemret,yapacağım,diyeyalvarıyordu.İştebuşahsiyetsizinsan,mahkemedeifadeverirkenbanaiftiraederek)

kendisineodamdatabancaçektiğimiiddiaediyordu,benimhayattakimseyetabancaçekmediğimi,heleogecetabancakullanmayahiçihtiyacımolmadığınıgörenlerbilir,erafımdaateşgibiHarbiyelilerden,Tomsonlumuhafızlarımvardı.Böylebirvakaolmadı.Benşahidinyalansöyledğiniiddiaederken,obeniyalancıdurumasokmayauğraşıyordu.İşteoandaodadahadiselerienyakındangörenGalipGültekin’in,HakkıSümer’in,M.Pakoba’nınmikrofonagelip,şahidinyalansöylediğiniispatetmelerigerekirdi,Pakobasözistediamahâkimvermedi.BenGalipGültekin’denbuhususunaydınlatılmasınıistiyordum.Negezer,yerlerindenkalkıpmikrofonbaşınagelmeyekorkuyorlardı.İştevefakârarkadaşnumunesi,iyigündostları.

SorgularınSonuBizimmahkememizAnkaraörfiidaresi1No’lumahkemesinde105sanıkolarakgörülüyordu.2No.MahkemededeHarpOkulutalebeleri1459kişiyargılanıyordu.İstanbul’dan(45)sanıkgeldi.İstanbulgrubugelinceilkişCevatKırcaveOsmanDenizilegörüştüm.Buradakimahkemenindurumunuanlattım.Benşahsidurumumuanlattım.“Hiçbirşeyisaklamıyorum”dedim.Sakın,olmuşhadiseleriinkâretmeyin,mikrofonbaşındaküçülmeyin,diyetembihetim.Onlaraçokgüveniyordum.Sorgulamalarıbaşlayıncatamaksinehareketettiler.Şahsiyetleriniyediler.Benimdoğrulamamicapettiğihususlarıkalkıpdoğruladıkça,baktılarşimdidebanadüşmanolupatıptutupgeziyorlar.Eniyimihenktaşıbumahkemeleroldu.Herkesinkaçkıratolduğumeydanaçıktı.Sorgulamalar,amme,müdafaaşahitleridinlenmesibitti.Savcıesashakkındakimütalaasınıokudu.Şimdisıramüdafaalarageldi.1Ağustos963Perşembegünüsanıklarmüdafaalarınıyapacaklarondansonramahkeme

kararınıverecek.Butarihikarardaherkesnasibinialacak.Mukadderatınfazlasıolmaz.Fakatbunarağmenhâlâeskiarkadaşlarendişeiçindevesuçluluğunvermişolduğuçekingenliklerilehakikatlerdenuzak,genetezviratmakineleriniişletmektengerikalamıyorlar.

Cezaevi2Ağustos963

Bugünmahkemedesavunmalarbaşladı.AvukatlarımdanOrhanPekey,MuzafferPaksoy,TeomanZıngılhukukîbakımdançokiyibirhazırlıklasavunmamıyaptılar.Öğledensonradabenşahsenhazırladığımsavunmamıyazılıolarakokudum.Bitirdiğimzamansalondabirçokkimselergözyaşlarınıtutamamışlardı.

SAVUNMA

SavunmanınGenelGirişi2Ağustos963

Örfiidarede1No.Mahkemedeokuduğumsavunmam.

Yüksekmahkemeheyeti:

Buradasavunmamıyaparkenbiraztarihinderinliklerinegirmekistiyorum.

Hayattahaksızlığaboyuneğmeyen,memleketdavalarınıherşeyinüstündegörenbirinsanım.Busahadayapılançalışmalara,mücadelelerinhepsinekatıldım.

1946seçimlerininneticesindedoğanhadiselerigördüktensonraartıkTürkiye’ninçokpartilidemokratikbirnizamiçindedeğil,tekmillişefileidareedildiğineinandım.Ozamanlarordudadabufikircereyanlarıyeretmeyebaşlamıştı.Rütbemüsteğmenidi.Fakatbizlerinönündebufikritaşıyandahayüksekrütbelisubaylar

mevcuttu.Orduiçindebirteşkilatkurmuşlardı.Bunlarınbazılarınısayayım:SeyfiKurtbek,NecipSan,CemalTural,CemalYıldırım,FarukAteşdağlı,dahafazlasınızikretmeyelüzumgörmüyorum.İştebenozamanFarukAteşdağlı’nınzincirinebağlıolarakçalışırdım.Nihayet1950seçimleriyapıldı.Gerçekdemokratiknizamakavuştukdiyebuteşkilatfaaliyetinikendiliğindentatiletti.Zatenbaştabulunanlarmühimkilitbaşınoktalarınagelmişlerdi.EnateşligeçinenSeyfiKurtbekmillimüdafaavekiliolmuşveyakınarkadaşlarınıalbayolmalarınarağmenTümenkumandanlıklarınatayinetmişti.BunlardanCemalTuraldaSivas’tabenimTümenkomutanımidi.Kendisinigayetiyitanımıştım.Hâlâdatanımaktayımamaeskisigibideğil.

Senelergeçti.Memleketinnizamıyinebozulmayabaşladı.Nihayet1956senesindeTürkiye’ningidişatıiyibiristikbalvadetmiyordu.Ordudamevcutidareyekarşıhuzursuzluklarartmıştı.Busefervazifebizlerinkuşaklarınadüşmüştü.Çünküönümüzdeönder

olacakinsanlararastlayamadık.Rütbembinbaşıidi.Genelkurmaydaçalışıyordum.Bukarargâhtayaptığımsondajlardamüspetneticealamadım.Herkesstatükonunmuhafazaedilmesiniarzuediyor,Avrupa,Amerikaseyahatleri,ataşegitmeçabalarıvelisanöğrenmegayretleriiçindeidiler.Fikrimeuygunilkönceikiarkadaşbuldum.BunlarSezaiOkanveOsmanKöksal(halentabiîsenatör).1956senesiEylülayındaSezaiOkan’ınevindeüçarkadaşbuluştuk.Komiteninnüvesinikurduk,faaliyetebaşladık,benEkimayındaİstanbul’dayüksekkumandaakademisinegittim.Komiteyigenişleterek12arkadaşakadarkadrosunuyükselttim.1957senesiMartayındaaynıidealuğrundaçalışanDündarSeyhangrubuilebirleştik.KomiteresmenRafetAksoyoğlu’nun(halentabiîsenatör)Üsküdar’dakievindeyaptığımız17kişilikarkadaştoplantısındaOrhanKabibay’ıngetirdiğitabancasıüzerineyeminetmeksuretiyleidarekuruluseçiminegeçtik.Seçimneticesindeittifaklabaşkanlığaseçildim.GenelsekreterliğeAhmetYıldız,üyeliklereSezaiOkan,RafetAksoyoğlu(halentabiîsenatörlerdir)getirildi.

Komitebutarihtenitibarenresmentesciledilmişoldu.1957Ağustosayındatayinlerdolayısıylayenidenidarekuruluseçimiyapıldı.BaşkanlığaFarukGüventürk,genelsekreterliğeDündarSeyhan,üyeliklereRafetAksoyoğluveHalilKayıkgetirildi.

Komiteyealbayrütbesindenyüksekrütbedekimseyidahiletmemekiçinprensipkararıalmıştık.Sebepgenerallerimizmemleketingidişatınıbizimlebirliktegörmekteidiler.Önceonlardanbirhamleyapılmasıgerektiğineinanıyorduk.Amaçıkankimseyoktu.

1957seçimleriyaklaşmıştı.Seçimkampanyasındamuhalefetliderinintutumuilememlekettetansiyonyükselmişti.Ordununbirmüdahalesininlüzumluolduğunakanaatgetirdik.Kıtalarımızdankursiyersubay,izinliolarakgelipAnkara’datoplandık.Ve20Ek.957’deilktoplantıyıAnkara’dayaptık.İkincitoplantıyı22Ek.957’deİstanbul’daRamiKışlası’ndayaptık.İhtilâlekararverdik.Planlamagrubufaaliyetegeçti.Buaradaşimdiyekadarhiçaçıklanmayantarihibirolayı

açıklayacağım:

İnönüİhtilâldenHaberdar...

İstanbul’daalınankarardaşuhususdavardı.İhtilâl’denöncezamanınmuhalefetpartisiolanCHPilerigelenlerivebizzatİ.İnönüilegörüşülmesiisteniliyordu.Gaye,tecrübelerindenistifadeetmekidi.BuvazifeozamanElazığ’dabenimtopçukumandanımolanKur.Alb.FarukAteşdağlıileSuphiGürsoytrak’a(halentabiîsenatör)verildi.

FarukAteşdağlıemekliOrg.ŞahapGürler’inyakındostuidi.BukanalilesırasıylaFaikAhmetBarutçu(merhum),ŞemsettinGünaltay(merhum)ilegörüşüldü.Herikisideböylebiraskerimüdahaleninlüzumunainandıklarınıbildirdiler.“Yalnızbirkeredeİ.İnönü’yesoralım”dediler.

Randevualındı,emekliOrg.ŞahapGürlerveCHP’liKudretBosuterkendisiyletemasetti.Durumizahedildiğindeİ.İnönütarafındanaynenşucevapverilmiştir.“Böylebiraskeri

müdahaleyetaraftardeğilim.ÇünküCHPyüzdeyüzseçimikazanacaktır.Hemaskerleriktidarıelegeçirirlersekendiemniyetlerinialmakistemeyeceklermi?İktidarıhiçbirzamanCHP’yebırakmazlar”demiştir.

Butarihiolaydaşunoktalaratemasetmekistiyorum:

a.Sene1957,meşrubirhükûmetişbaşındadır.

b.Ordudaihtilâlekararvermişgizlibirteşkilatvardır.

c.Zamanınmuhalefetlideriİ.İnönüveCHPilerigelenleriihtilâlyapılacağındanhaberdardılar.

d.İhtilâlcilerleresmentemashalindedirler.

Fakatbunlararağmenhükûmetebildirmeteşebbüsüyoktur.ÇünküyalnızdüşünülenşeyCHP’yedevredilmeküzereyapılacakbirihtilâletaraftardırlar.

İşte27Mayıs960İhtilâlininhedefineneden

varmadığının,13Kasım960’ın,22Şubat962’ninve21Mayıs963’ünnedenleridahaiyianlaşılmasıiçinbutarihiolaybirbaşlangıçtır.İkinciHusus;şimdikarşınızdaparmaklıklararasında21Mayısihtilâlhareketinibilipdehabervermeyenlerolarakyargılananvatanpervergençler,sırsaklamanınsırrınıenbüyüktarihiliderolaraktanıtılanMilliŞefİ.İnönü’denöğrenmişlerdir.BuhadisekarşısındayargılanangerçekAtatürkçügençkuşaklarınvatanperverliklerindenşüpheedilmemelidir.

1957seçimlerindenbirkaçgünönceyapılmasıkararlaştırılanihtilâlbazısebeplerdendolayıyapılmadı.(Teferruatlıhususlar,hatıratımzamanıgelinceneşredilecektir.Ozamanöğrenilir.)

CHP’denAskerîMüdaheleTalebi1957seçimleriyapıldı.İ.İnönü’nünkıymetlendirmesinintamaksitecellietti.OtarihtemeşhurGaziantephadisesimeydanageldi.MeclisinilkaçıldığıgünbiraskerimüdahaleyapılmasıiçinCHP’lilerdenbizleremüracaatlaroldu.FakatbirzümreveheleCHPnamınaihtilâlyapamayacağımızıkendilerinebildirdik.Vetekliflerinireddettik.Orduiçigizlifaaliyetlerimizidevamettirdik,genişlettik.Ordudabizimkomitelerdenbaşkakomitelerdefaaliyetleregeçmişlerdi.Bu9subayiçindebizimkomiteninbaşkanıFarukGüventürkdevardı.Faaliyetlerimizigizledik.FakatherdevirdeolduğugibiozamandameçhulbirmuhbirbizizamanınmillimüdafaavekiliŞem’iErgin’ebirmektupyazarakisimlerimizleihbaretti.Şem’iErginBey’inemirsubayıAdnanÇelikoğluidi.Komitemizdendi.Onlarınsayesindemektupimhaedilerek9subayhadisesindemeydanaçıkmadıkveölümdendekurtulduk.9subayın

mahkemesidevamederkenfaaliyetimizazaldı.Bazıçözülmelerdeoldu.Ben1959senesinin12Haziran’ındaKore’yegittim.Onuniçin27Mayıs1960ihtilâlininyapılmasındahiçbirfiiligörevimyoktu.Buşerefozamanharekâtıbaşaranlaraaittir.İhtilâlden70günsonrayurdadöndüm.12Eylül960günüHarpOkuluKumandanıolarakvazifeyebaşladım.MilliBirlikKomitesi’nde12taneeskikomitearkadaşımvardı.Diğerlerinidepeyderpeytanıdım.13Kasım960’takihadisenindoğmamasıiçinikiyebölünmüşkomiteyibirbütünhalinegetirmeküzereçokgayretsarfettim.Fakat13Kasım960’takomiteninekseriyetitarafındanbizeizahedilenvebizzatOrg.CemalGürselileyaptığımgörüşmedebanasöylediğişekildekifikirlerinetaraftarolduğumubildirdim.Ama13Kasım1960sessizihtilâliolmuştu.İhtilâlcileryavrularınıyemişlerdi.Bizlerdekullanılmıştık.

MBK’nıngeçicianayasasıbizzatyapanlartarafındançiğnenmişti.İştebuhadisesilahlıkuvvetleriçindeçokyıkıcıbirreaksiyonyarattı.

14’leryurtdışınasürüldüktensonragerikalan23MBKüyesigrupgruporduiçindeaşiretreisigibitaraftartoplamayabaşladılar.Ayrıca14’lerinmağdurolduklarınainananlardaorduiçindebirteşkilatkurmayakalktılar.Artıkordumuhteliffikircereyanlarınagöremuhtelifzümrelerehizmetiçinsiyasetiniçindebocalamayabaşlamıştı.İştebudurumkarşısındakendimigenevazifelihissettim.Ankara’dakiyakınarkadaşlarımlabirfikiretrafındatoplanarakorduiçindeparçalanmayameydanvermemek,yavaşyavaşorduyuMBKüyelerininelindenkurtarmakiçinTürkSilahlıKuvvetlerBirliğiadıaltındabirteşkilatkurmayabaşladık.Aynıfikirlerİstanbul’dadadoğmuşolduğundan(Ankaragrubuveİstanbulgrububirbirindenhabersizmuvaziçalışıyormuşuz.)18Mart961’debirbirimizdenhaberdarolupbirleştik.Bazıprensiplervazettik.VebuprensipleriMBKüyelerinegösterdik.Bazılarıiyikarşıladı,bazılarıyadırgadı,birkısmıdabizlerikontraihtilâlciolarakvasıflandırdılar.Bizekarşıcephealdılar.

Vazettiğimizbuprensipleriordudailköncegüvendiğimizkumandanlara,dahasonradahaküçükrütbelisubaylarakabulettirmeksuretiyleprensiplerdenayrılmamalarıiçinyeminettiriyorduk.

6HaziranOlaylarıBufaaliyetlerimizMBKiçindeşuşahıslartarafındaniyikarşılanmamıştı:Org.CemalGürsel,GeneralMadanoğlu,Gnl.FahriÖzdilek,Gnl.SıtkıUlay,Alb.OsmanKöksal,Alb.SezaiOkan,Alb.SuphiKaraman,Alb.KadriKaplan,Alb.AhmetYıldız,Alb.MuzafferYurdakuler,Alb.SamiKüçük,Bnb.SuphiGürsoytrak,Bnb.MehmetÖzgüneş.Bizlerekarşıcephealdılar.Otarihlerdehiyerarşiksistemegöreteşkilatıbağlayarakgeliyorduk.KaraKuvvetlerindeGnl.CemalTural,JandarmadaGenelKumandanGnl.AbdurrahmanDoruk,DenizKuvvetlerindeDonanmaKomutanıTümamiralNecdetUran,HavaKuvvetlerindeKorg.İrfanTansel’ekadaryükseltmiştikki,6Haziran961hadisesizuhuretti.Buolaydaşudur:YukarıdasaydığımMBKüyeleributeşkilatıdağıtmakveilerigelenleriniordudan13Kasım960harekâtıgibilekeleyerektasfiyeetmek.BununiçindeilkönceozamanliderlikyapanHavaKuvvetlerikumandanıİrfanTansel’iemeklietmekiçinGenelkurmayBaşkanıOrg.C.Sunay’ateklifettiler.

GenelkurmayBaşkanıkabuletmedi.FakatWashingtondaimiüyeliğinetayinininçıkmasınadamaniolamadı.

Ouzaklaştırıldıktansonrasırabizlerdeidi.BircumartesigünügeneralCemalMadanoğlu,zamanınK.K.K.Korg.CelâlAkkoç,M.M.V.Org.MuzafferAlankuşilebirlikteTürkSilahlıKuvvetlerBirliğiteşkilatınıtasfiyeetmekiçinemekliliklistesinihazırlamışlardır.BudurumdanbiziozamanGenelkurmayikincibaşkanıKorg.MuhittinÖnürhaberdaretti.DerhalAnkara’dakikıtakomutanları,birliklerimizialarmageçirdikvebekledik.Korg.CemalMadanoğluaynızamandaörfiidarekomutanıidi.FakatMuhafızAlayıKomutanıOsmanKöksal’danbaşkakendisineyardımcıbirtekkıtakomutanıbulamamıştı.Karşılıklıuzuntemaslardansonramütarekeyegeçildi.DurumuGenelkurmayBaşkanı’na(Osıradaİstanbul’daidi)aksettirdik.Uçaklaacelegeldi.28’inciTümenKarargâhındagarnizondakibütünkıtakomutanlarıilebirtoplantıyaptı(K.K.K.Org.CelâlAlkoçhariç),tarihibirgünyaşandı.

Arkadaşlarnamınabenkonuştum.İsteklerimizibildirdik.Gecesideyazılıolarak6maddelikbirultimatomuGn.Kur.Bşk.’naulaştırmaküzereKorg.MuhittinÖnür’eAlb.NecatiÜnsalanverdi.Sabahleyinulaşmadığınıgördük.K.K.Kuv.Bşk.Tmg.MemduhTağmaçvezamanınM.M.V.MüsteşarıTuğg.NushetBulcaileaynıultimatomuGn.Kur.Bşk.’naulaştırdık.

DevletreisinceyerinegetirilmesiistenilenUltimatomşuidi:

1.Korg.İrfanTanseleskivazifesiolanhavakumandanlığınaiadeedilecek.

2.Havakuvvetlerindebizimharekâtımızakarşıduranlarhavakuvvetlerikumandanınıntanzimedeceğilisteyegöreemekliyesevkedilecek.

3.M.M.V.Org.MuzafferAlankuş,K.K.K.Korg.CelâlAlkoç,2’inciorduK.Korg.Şefikİlter,Dz.K.K.KoramiralZekiÖzekemekliyesevkedilecek.

4.Korg.CemalMadanoğluörfiidare

komutanlığından,MuhafızA.K.OsmanKöksalMu.A.K.’ndanalınacakMBK’dakiaslivazifelerinedönecekler.

5.Ordudayapılacaktayin,terfivetasfiyelereMBKüyelerikarışmayacak.

6.MBKüyelerindenhiçbirisibundansonrakomitedentasfiyeedilmeyecekveistifayazorlanmayacak.

Ultimatoma6’ıncımaddeyikoymaktanmaksatşuidi:Yukarıdaisimleriniyazdığımkomiteüyelerigerikalankomiteüyelerini(CHP’yehizmetettiklerineinandıklarıiçin)13Kasım’dakigibiyenidenbirtasfiyeharekâtınıtasarlıyorlardı.Ohaldekomiteherdefasındaparçalanmaktaidi.OnlarınparçalanmasıvetasfiyeedilmesitabiîbirolaygibihaklıgörülürsedeMBK’nınherparçalanmasıvebölünmesiordununzararınaoluyordu.Halbukibizorduyubütünbirbirlikhalinegetirmeyeçalışıyorduk.Busessizultimatomluihtilâldengalipçıktık.VeTürkSilahlıKuvvetlerBirliğiteşkilatınıordudaenbüyükbaşolanGenelkurmayBşk.’naçengel

takmaksuretiyletamamladık.Artıkordudagizlibirteşkilatmevcutdeğildir.Herşeykumandanlarınbilgisidahilindecereyanetmektedir.Nezamanakadar,22Şubat962’yekadar.

6Haziran961Ultimatomluİhtilâli’ndensonraben,Kur.Alb.EminArat,Dz.Alb.NazımOrkanseçimlerekadarTürkSilahlıKuvvetlerBirliğiteşkilatınınözelkarargâhınıteşkiletmeksuretiyleGenelkurmayBşk.ve4kuvvetkumandanıilehaftadaikidefa,acelehallerdeherzamanmüşterektoplantılaryapar,silahlıkuvvetlerinisteklerininakleder.İhtilâlrejimiiçersindesiyasîsahadayapılacakişleriyazılıolarakhazırlar,kumandakademesineimzalayarakverirvemünakaşasınıyapardık.

SiyasalSeçimlerÜzerineBugibiyazılıetütler6adettir.BirersuretiGn.Kur.Bşk.’ndadır.Değeribüyüktarihivesikalardır.Türkmilletinezamanıgeldiğindeaçıklansın.Oradagerçekdemokrasinizamınınkurulmasıiçin,seçimlerin29Ekim961’igeçmemeküzereyaptırılmasıiçinnekadargayretsarfettiğimiziyaşayanlarvebizleritanıyanlargayetiyibilirler.Buminvalüzerineçalışmalarımızadevamettik.SeçimkanunuhazırlanırkenMBK’yakurucumeclisebazıtavsiyelerdebulunduk.Fakatkabulettiremedik.Hattaseçimhakkındabirkanuntasarısızamanındahiliyevekiline2’incibaşkanKorg.MuhittinÖnürtarafındanverildi.Kısacamealişuidi:27Mayısbirzihniyetekarşıyapılmıştır.Politikacılardanbuzihniyetitaşıyanlarınhiçolmazsabirseçimdevresinemahsusolmaküzerebugibişahıslaraseçilmehakkıtanınmaması,fakatbuteklifkabuledilmedi.ÇünkükurucumeclisüyelerininyüzdeyetmişiniCHP’lilerteşkilediyordu.Seçimsathımailinegirilmişti.Bugibitekliflerozamanrevaçta

değildi.CHPbüyükbirekseriyetleiktidarageleceğineemindi.Nazikmeselelerekimsedokunmakistemiyordu.İştebuşartlaraltındaseçimleroldu.Meydanagelenparlamentonunbugünekadarçalışmatarzımeydandadır.

21Ekim1961Protokolüve24Ekim1962ÇankayaProtokolü15Ek.961seçimneticelerindensilahlıkuvvetlermemnunolmamışlardı.Ordudabilhassagençkuşaklardanreaksiyonerhareketleroldu.Buşartlaraltında21Ekim961protokolüimzalandı.Gazetelerdeneşredilenyalnız1inciOrdu’yaaitolanıdır.Ankara’daimzaedenlerindeprotokolübendedir,(Mürtetprotokolü)zamanıgelinceneşredilecektir.Buprotokollerdesilahlıkuvvetlerdeki%90generalinimzasıvardır.Bunarağmen23EkimgünüGn.Kr.Bşk.huzurundayapılankumandanlartoplantısındaişdeğişmiştir.Protokoleimzakoyangenerallerdahifikirlerindendönmüşlerimzalarınınkıymetlerinisıfıraindirmişlerdir.Bukumandanlarabizlerveastlarımızörnekolarakbakıyorduk.İşteogündenberigençkuşaklardagenerallerekarşıitimatkalmadı.Çünkübuyollarabizlerigenerallersürüklemişti.Geridönüşyapanlardailkönceonlardı.Artık

profesyonelpolitikacılarveCHPlideri4kuvvetkumandanıileGenelkurmayBaşkanınahâkimolmuşlardı.BuşartlaraltındameşhurÇankayaProtokolü24Ekim961’deKöşk’teCemalGürselhuzurundadörtpartilideriileGenelKur.Bşk.CevdetSunay,kuvvetkumandanlarıvebazıgenerallertarafındanözelşartlarortayakonarakimzalandı.

BenceÇankayaprotokolünüimzalayanlarvesilahlıkuvvetlerinzoruiletatbikettirenlerreferandumilekabuledilenyeniANAYASA’yıihlaletmişlerdir.Çankayaprotokolününbazımaddelerindenbahsedeyim:

1.ReisicumhurGeneralCemalGürselseçilecek.

2.Afkanunu(şimdilik)çıkarılmayacak.

3.Eminsu’larorduyaalınmayacak.

4.147’lilerüniversiteyedönmeyecekler(buhususaİnönüitirazetmiştir).Diğermaddelerpekhaiziehemmiyetdeğildir.

DemokratikSiyasettenUzaklaşma15Ekim961seçimleriylemilliidarenintecelliettiğineinananbusiyasîliderler,askerikumandanlardevletinanayasasıdururken,Reisicumhurseçiminin,kanunyapmaveyakaldırmayetkisiBüyükMilletMeclisiveCumhuriyetSenatosu’naaitikenacabaprotokollerledevletidareedilmesinenedenlüzumgörmüşlerdir?Açıkrejimbumudur?Demokratiknizam,çokpartiliParlamentersistemdedemokrasianlayışıbumudur?Süngüleringölgesialtında(ogünmuhafızalayımeclisikuşatmıştı)BüyükMilletMeclisi’neReisicumhurseçtirenkumandanlarındemokrasianlayışıbumudur?ReisicumhuradayıolarakçıkmakisteyendiğerbirpartiyemensupProfesörAliFuatBaşgil(SıtkıUlayPaşa,FahriÖzdilekPaşaveHaydarTunçkanat’ın)silahtehditlerialtındaistifaettirilmemişmidir?Demokrasibumudur?NeyazıkkireisicumhurseçimininbuşekildeyapılmasınaBüyükMillet

Meclisiüyelerisessizkalmışlardır.Anayasaharicibuteklifikolaylıklakabuletmişlerdir.Çünküozamansöylenensözlerveyapılantehditlerpartiliderleritarafındanşudur:EğerreisicumhurolarakCemalGürsel’iseçmezisenizorduidareyeelkoyacak,acabaöylemiidi?YoksaCHP’yeveİnönü’yebelbağlayanbirkaçgeneralinarzusumuidi?Bunutakdiredemeyenmilletvekillerimeclisinilkaçılışgünündekendikendilerinibuhareketleriylemahkûmettirmişlerdir.

Partiliderleritarafındandaimailerisürülenhususşuidi.Birihtilâlsonrası,buhadiselertabiîhadiselerdir.Orduböyleistiyordiyehükûmetbaşkanıİsmetİnönü,orduyuBüyükMilletMeclisiüzerindebirbaskıvasıtasıolarakkullanıyordu.Hâlâdabutaktiğidevametmektedir.Eminsu’lariçinicapederseBüyükMilletMeclisilüzumgörürsehertürlükanunuçıkartabilirdi.147’lilerilenefarkvardı?AmakanunyapmahakkıdahiBüyükMilletMeclisi’ndenprotokollerilealınıyordu.Gerçekdemokrasibumuidi?Benböyleanlamıyorum.

Demokrasi,açıkrejimisimlerialtındasilahlıkuvvetlerinbaşlarıileanlaşıpkapalırejimtatbikedenbirhükûmetbaşkanındandemokrasisahasındasamimiyetbeklenemez.Türkiye’deanayasanınolduğundanveişlediğinden,ancakanlamayanlarveanlayıpdanemelazımcılıklavazifeleriniyapmayanlarkandırılabilirvealdatılabilir.EsasTürkMilletiniDünyadevletleriönündealdattıklarınızannedenlerşimdibizlerigençkuşaktakisubaylarıaldatanlarolarakgöstermekçabasındadırlar.TakdirhakkıpartizanolmayanvatanperverTürkvatandaşlarınaaittir.BuşartlaraltındaBMMaçıldı.ReisicumhurveonunseçmişolduğuBaşbakanİ.İnönügerçekdemokrasianlayışınagöremeşrumuidi?Takdirherkesegöredeğişebilir.

22Şubat962’yekadarmeclisinçalışmatarzıTürkiye’ninbütünvatandaşlarıtarafındanmalumdur.Buşekildeçalışacakbirmeclisvesenatomeydanagetirmekiçinmi27Mayıs960ihtilâliyapılmıştı?

27Mayısihtilâlininhedeflerigayetaçıktı:

a.Memleketteikikampaayrılmışvatandaşlardamillibirlikruhunusağlamakvemilletibirbütünhalinegetirmek.

b.Partilerüstübirgörüşesahipreorganizeedilmişbirsilahlıkuvvetlermeydanagetirmek.

c.Memleketiiktisadenvesosyalvekültürelyöndenkalkındıracakköklüreformlarıyapmak.

CevdetSunay’ınİnönü’yeBağımlılığıAmastatükocuveATATÜRKilkelerindentavizverilerekrötuşyapmayıkendisineşiaredinenbirCHPveonunliderinintutumuile27Mayısihtilâlidejenereettirilmişvesilahlıkuvvetlerin22Şubat962’desilahlıolarakdirenmesinezorlaitilmiştir.

22Şubat962’yetakaddümedengünlerdesilahlıkuvvetlerintansiyonumevcutidareyekarşıyükselmiştir.Koalisyonhükûmetindenhiçkimsememnundeğildir.Meclisçalışmalarıistikbaleaitümitvericideğildir.19Ocak962günügenelkurmaydaOrg.CevdetSunaybaşkanlığında72kişilikbirtoplantıyapıldı.(Ankaradanekadargeneralvarsadahil.)

Silahlıkuvvetlerinhuzursuzluğuizahedildi.Amakimlertarafından,yalnızalbaylartarafından,çünkügenerallerbizimleaynıfikirlerdeolmaklaberaberaynıcesaretesahip

değildiler.Yalnızkaldıklarızamantenkitetmektebizdenileriidiler.HakikatlarortayatarafımızdankonulduğuhaldeOrg.CevdetSunay’ınokitleyeverdiğicevapşudur:“BenşimdiBaşbakanİnönü’yeordununbütününsizidesteklediğinibildireceğim”dedi.Birbaşbakanbukadaraldatılabilir.Oanda27MayısihtilâliöncesiGenlkur.Bşk.RüştüErdelhun’danhiçbirfarkıkalmamıştı.Hattaşukadarıvar.Org.RüştüErdelhunzamanındahakikatlerikendisinesöyleyensubaylardayoktu.İkazedilmişolsaidibelkiRüştüErdelhunbugündemirparmaklıklargerisindeolmazdı.

İnönübuteminatüzerinetasarlamışolduğuplanıicrasafhasınakoydu.Ordudanbaştabenolmaküzereyakınarkadaşlarımıtasfiyeetmekistiyordu.Yalnızbuplanıntahakkukuiçinkuvveteihtiyacıvardı.KendisinidestekleyenkumandakademesiCHP’nehizmetedentabiîsenatörlerveHavakuvvetlerindedevamlıolarakCHPiletemastaolanhavacuntasıelemanlarıidi.

22ŞubatçılarıTasfiyeKararlarıBunarağmenİstanbul’da1.OrduKumandanıhariç9Şubat962’debirprotokolimzaedilerek28Şubat962’yigeçmemeküzerebirihtilâlyapılmasınakararverilmiştir.ProtokolAnkara’yagetirildi.28.Tüm.K.NuriHazer,havacılarhariçbizlerdeimzaladık.DenizKuvvetleriKumandanıveJandarmaGenelKumandanıdadahildi.Fakathernedensegene18Şubat962günüGenelKur.Bşk.’dayapılantoplantıdaprotokoleimzakoyanamiralvegenerallerbirdönüşdahayaptılar,bizleriyalnızbıraktılar.Kumandanlara,generallerebirkeredahaitimatkalmadı.Buseferdahailerigiderekbizlerisuçludurumadüşürmekiçinbazıtertipleregiriştiler.Bumeyanda22Şubat962gecesiGenelKur.Bşk.havakuvvetlerinialarmageçirerekAnkara’dabulunanbirlikkumandanlarınıtevkifetmekistediler.Ankara’dakiarkadaşlaruyanıktık.229.P.ASV.grubu,tanktaburunakarşıalarmageçti.Ogecedoğacakfecaatizorla

önleyebildim.Fakatertesigünbensuçluolaraksigayaçekildim.HavakuvvetlerindekieskiarkadaşlarımveCHP’nehizmetedentabiîsenatörlermaalesefbizlereihanetetmişlerdi.21Şubat962günüGenelkur.Bşk.benisaat11.00’demakamınaçağırdı.YanındaK.K.K.Org.MuhittinÖnür,J.GenelKumandanıGeneralAbdurrahmanDoruk,J.Ok.K.Alb.NecatiÜnsalan,MerkezK.Kur.Alb.SelçukAtakanvardı.Banahitabenaynenşöylesöyledi.“Evladımsenihimayemealıyorum.Avrupa’yanereyeistersen4seneliğinetayinediyorum.HarpOkuluKomutanlığı’ndanalıyorum.ÇünküdüngeceTnk.Tb.vekıtalaraalarmısenvermişsin.”

Böylebirşeyyapmadığımı,kıtalarınhavakuvvetlerininalarmageçmesiiledahaöncedenyapılanplanlaragöreotomatikmanhavacılarakarşıalarmageçtiklerini,bilakisbiryanlışlığıvefaciayıönlediğimisöyledim.İnanmakistemiyordu.“NeyapayımHükûmetBaşkanıİnönüböyleistiyor”dedi.Anlaşamadık,dışarıçıkarıldım.Hv.K.Kur.Bşk.Gnl.HüsnüÖzkan

Hv.K’lerinialarmageçirmiş,GenelkurmayBşk.’nabirultimatonvererekbizimbaşımızıistiyordu.Çokcelalliolarakşerefsalonunagirdi.K.K.K.Korg.MuhittinÖnür’eağzınanegeldiisesöyledi.Çünküarkasınıİnönü’yedayamıştı.Yarımbiranlaşmaoldu.HarpOkulu’nagittim.Fakatkarşılıklıtedbirlerdevametti.22Şubat962günüHarpOk.A.K.TurgutAlpagutilebeniGenelkur.Bşk.’lığınaçağırdılar.Şüphelendim.AlayK.’na“Sengit,bengelirim”dedim.“Şayetvaktindegelmezisenizalarmageçersizlerikurtarırım”dedim.OandaMerkezK.Kur.Alb.SelçukAtakan,MuhafızA.K.Kur.Alb.Şükrüİlkin,229.P.A.K.Alb.İhsanErkan,Tank.Tb.K.Yb.HaldunDora’nınenterneedildikleriniduydum.Saat13.00’teHarpOkuluSubayTaburunaçıkarakasteğmenleritopladım.Oynanmakistenendramıanlattımvederhalokulualarmageçirdim.Yanımızdakitanktaburudaaynışekildealarmakatıldı.22Şubatişteböylebaşladı.Ankara’daönümüzdeduracakbirkuvvetyoktu.Kandökülmesin,ordudanamlunamluyadönmesin,tarihtebulekeyisilemeyizdiyeogeceharekâtakatılanlarbirteksilah

patlatmadanhayatlarımızıfedaederekharekâtıdurdurduk.Gecekianlaşmalarınhiçbiriertesigünkaalealınmadı.Muzafferedalıkumandanlar,harâketıbastırdıkdiyeövünensubaylarkahramankesildiler.Şimdidedurumaynıdır.22Şubatçınamıaltında69subayı4astsubayıemekliyesevketmekleişinbittiğinekanaatgetirdiler.Suçlarınıkapatmak,hakikatlerimillettengizlemekiçinbizlerimahkemeyeveremediler.Hakikatlereuymayanbeyanatlarlamilletingözünde,silahlıkuvvetlerinindindebizleriküçükdüşürmekiçinherçareyebaşvurdular.Veherşeyiyaptılar.Birtanesinimisalolarakgöstereceğim.GenelKur.Bşk.emriilefevkaladebirhalzuhurundaidareyeelkoymakicapederseharekâtveharekâtsonrasıplanlarınhazırlanmasıbizlereverilmişti.Bununiçinbirdosyahazırlamıştık.22Şubat’tanbeşgünönceGenelkurmay2’inciBşk.MemduhTağmaç’ınemriyledosyatetkikedilmeküzereHavaK.Kur.Bşk.Gnl.HüsnüÖzkan’aKur.Alb.EminArat,Kur.Alb.NecatiÜnsalan,Dz.Müh.Alb.GalipGültekintarafındanbendenalınarakgötürüldü.DosyaHv.Kuvvetlerinde

tetkikedilmeküzerealıkonulmuştu.22Şubat’ımüteakipbudosyanıniçinedaktiloileyazılmış,hiçhaberimolmayannelergirmişti!

HelebirlisteyapmışlarAlb.EminAratReisiCumhur,benBaşvekil,DündarSeyhanGenelkur.Bşk.,velhasılemekliolan22Şubatçılar’ıhepbüyükmakamlardagösterilmişti.NeyazıkkiTürkordusununGenelkur.Bşk.İstanbul’agidip1’inciordukarargâhındabütünsubaylarıtoplayıpbulisteyibizzatokuyupbizlerhakkındasöylemediğinibırakmamıştır.Bugibihaksızküçültmelerbizleriaksinebüyütmüşveordudanhersınıfverütbedensubaylartarafındanaranmayavetemassağlanmayabaşlanmıştır.Yapılanbuhatalardandolayı21Mayıs963ihtilâlinintohumları,silahlıkuvvetleribizzatyönettiklerinizannedenlertarafındanatılmıştır.

50SayılıAfKanunuHakkında...Bumeyandabizleriçinçıkarıldığısöylenen50sayılıatıfetafkanunuhakkındadabirkaçsözsöylemekisterim:

22Şubat’tabizler,silahlıolarakayağakalkarakdahaönceihlaledilenanayasayakarşıbirhareketezorlanmıştık.BuhadisegecesiYTPlideriEkremAlicanelçiolarakgeldiğindeilerisürmüşolduğumşartlarReisiCumhur,HükûmetBaşkanı,GenelkurmayBşk.’nıncameçhuldeğildi.Başbakanİnönü’nünmilleteradyolardaduyurduğugibialarmdışıbirharekettabiriolamazdı.BununiçyüzünüBüyükMilletMeclisiüyeleridebiliyordu.Yalnızbirvak’anınsuçlularıhakkındatahkikatyapılmadan,gereklikanunimuameleyapılmadan,gereklicezaverilmedennasılolurdaBüyükMilletMeclisi’ndebuolayiçinafkanunuçıkarabilirdi?Hangisuçunaffı?Hangisuçlularınaffı?BüyükMilletMeclisi’ndebukanuntasarısıgörüşülürken

nedenhakikatlerimilletinvekillerindensaklamayalüzumgörülmüştür.Demekkiesassuçlularbaşkalarıveordudabizeihanetedenlerdi.Onlarınkorunmasıiçinbukanunçıkarılmıştı.Yoksabizlerinherzamanbaşımızakakılanatıfetafkanunundanhiçbirsuretleistifadeetmişdeğiliz.

SilahlıolarakdirenmehakkınıkullananşahıslarakarşıafkanunuçıkaranBüyükMilletMeclisiüyeleri22Şubat’ıniçyüzünübiliyorlarmıydı?Bilinmeyenbirhususiçinreykullanılabilirmi?Ohaldegayeordudakihuzursuzluklaraçaredeğil,geçicibirsürealınannoksantedbirlerle21Mayıs963ihtilâlininyapılmasınayardımedilmiştir.22Şubat’ınordudahakikimuhasebesiyapılmadığıiçinsilahlıkuvvetleriçinde22Şubatçılardiyeanılanlarakarşıgenişbirsubaykitlesi,bilhassagençkuşaklardasempatibeslemeyebaşlamışlardır.Hattızatında22ŞubatçıdiyeisimlendirilenlerordudaeskidenkurulmuşbulunanTürkSilahlıKuvvetlerBirliği’ninreorganizeedilmişelemanlarıdır.YalnızkendiaralarındaTürkSilahlıKuvvetlerBirliği

teşkilatınaihanetedenlerayıklanmıştır.

22ŞubatRuhuBubakımdansilahlıkuvvetlerinherkademesindemüsaitbulunanrütbeyekadarsempatizanlaryükseltilmiştir.Yalnızbuseferteşkilatyukarıdanaşağıyadeğil,küçükrütbedenbaşlamaküzereyukarıdoğruçıkmıştır.Çünkü22Şubat’tandersalmıştık.Büyükrütbelilerinherhangibirzorkarşısındanasılyöndeğiştiripeskiidealarkadaşlarınıinsafsızcaharcadıklarınıeseflegörmüştüm.ObakımdanbütünTürkordusunun(kara,deniz,havavejandarma)albayakadarolangövdesinde%90sempatizanlarımızmevcuttur.Bugün21Mayısolaylarıdolayısıylaelegeçirebildikleriniziyargılayabilmektesiniz.Esasbüyükkuvvetlerimizhâlâsilahlıkuvvetleriçindedir.Kimseninneolduğunubugünbilmenizeimkânyoktur.Çünküherkesinkalbindengeçenleriölçecekkadarhassasaletlerhenüzicatedilmemiştir.Onuniçinbudavabitmemiştir.21Mayısihtilâliilesuyunüstüneçıkmışolanlaryokedilebilirveyatasfiyeedilebilir.Ama22Şubathadiselerinivesonrasınıordudameydana

getirdiğibölünmeleriveyenidendahabüyükbirkuvvetle21Mayıs963ihtilâlininyapıldığıdaunutulmamalıdır.

22Şubat1962’denSonraSilahlıKuvvetlerinDurumu22Şubat962hadiselerininiçyüzününİsmetİnönütarafındanTürkmilletinevedünyayayanlışaksettirilmesi,Genelkur.Bşk.’nınvebirtakımgenerallerinsilahlıkuvvetlereyanlışvehakikateuymayanifadelerile22Şubatçıdiyetanınanlarıküçültmekiçinhertürlüçarelerebaşvurmalarısilahlıkuvvetleriçindebölünmelereyolaçmıştır.Havakuvvetlerinin22Şubat’ıbastırankahramanlargibi,karaordusubirliklerinin(bilhassaHarpOkulu’nun)silahlarınınmekanizmalarının,tanktaburununpaletlerininhavacısubaylarınTomsontehditlerialtındatoplanmasıvesöktürülmesi,aynenyabancıbirdevletinişgalordusugibimuameleedilmesiKaraordusuüzerindeçokyıkıcıbirtesiryapmışvekarakuvvetleriningençsubaylarıhavaordusunadüşmannazarıilebakmayabaşlamışlardır.Heleİsmetİnönü’nün23Şubatsabahıhavakuvvetlerininuçuşbrövesinigöğsünetakarakgezmesi,hava

kuvvetlerinin(havacuntasıdiyetanınan)elemanlarıileçeşitçeşitresimlerçektirmesi,silahlıkuvvetlerinparçalamasınayolaçmıştır.

SilahlıKuvvetlerdeİstenmeyenGruplaşmalarBupsikolojikdurumlarımaalesefogünlerdekimseidrakedememiştir.Bununharicindelüzumsuzgayretkeşliktenilerigeçmeyenbirçokhatalaryapılmışvesilahlıkuvvetlerkendibünyesiiçindeyıpratılmıştır.İştebutesirleraltındasilahlıkuvvetleriçindemeydanagelengruplaşmalarşöyledir:

1.AnayasakoruyucusugibigözükenveGenelkur.2’inciBşk.Korg.MemduhTağmaçetrafınatoplananbirgrupkıt’asubayıolarakbaşlıcaelemanları:28.Tüm.K.NuriHazer,229.P.A.K.Alb.FahrettinMelen,MerkezK.Kur.Alb.OrhanÇokdeğer,MuhafızA.K.Kur.Alb.İsmailHakkıBayındır,Tank.Th.K.Bnb.LütfullahAkman,Zh.EreğitimmerkeziKur.Bşk.Alb.ZekiErgun.HattızatındabunlarCHP’yeveşefinehizmeteden,menfaatlebağlıgayrisamimiinsanlarolupammeşahitlikleriesnasındanasıltipikkimselerolduklarıgörülmüştür.Birde

Gn.Kur.Kh.ilediğerkuvvetlerkumandanlıklarıkarargâhlarında,yüzdedoksanınıkurmaysubaylarteşkiledenvestatükonunbozulmamasınıisteyenmenfaatçisubaylarzümresi.

2.MDO’cu(MilliDevrimOrdusu)subaylar:YüzdedoksanıAnkara’dabüyükkarargâhlardabulunanmenfaatçigrubudur.BunlarCHPgençlikteşkilatlarıvemiliskuvvetleriylebirliktefaaliyetgösterirler.Bunlarıteşkilandıran,tabiîsenatörlerdenEkremAcuner’dir(Acuner’intakmaismiGeneralBahri’dir.).Buteşkilat,içineordumensubu-polis-üniversiteli-iktisadidevletteşekkülündeçalışanbazıpersonel,velhasılCHP’ninve27Mayıs’tansonraMB’sininnimetlerindenistifadeedenlerinkurmuşolduklarıbirteşkilattır.HükûmetinCHPkanadının,bilhassaTurhanFeyzioğlu’nunbilgivedirektifidahilindefaaliyetgösterir.TurhanFeyzioğlubirgünmecliskürsüsünden“bunlarıbilsenizalkışlarsınız”demeksuretiyleogününsinirlibirhavasıiçindehissiyatınıbelirtmiştir.MDO’cularınbaşlıcaelemanlarınınisimleri,

MilliEmniyetveDahiliyeVekâletiistihbaratraporlarındamevcuttur.Zamanzamanhükûmetinyetkililerineverilmiştir.Suretleridebizimkontrolümüzdengeçmiştir.Buvesikalarbüyüktarihikıymetihaizdir.Hazırlayanlardahenüzsağdır.

3.14’çüsubaylar:EkserisiniAlparslanTürkeştaraftarlarıteşkileder.

4.Bitarafsubaylarzümresi:Netarafkazanırsaotarafailtihakedensubaylar.

5.BüyükkumandakademesindeGenelKur.2’inciBşk.MemduhTağmaç’akarşıpasifmukavemetlecephealmışeskiTürkSilahlıKuvvetlerBirliğiTeşkilatıkurucuüyeleri,yani21Ekimve9Şubatprotokolüneimzakoymuşolangeneraller.

6.22ŞubatçılardiyevasıflandırılanhakikieskiTürkSilahlıKuvvetlerBirliği’ninreorganizeedilmişelemanları.

DurumMuhakemesiİşte22Şubat962sonrasıİnönü’nüntertipleriylesilahlıkuvvetlerbuşekildegruplarabölünmüştür.Budurumlarıyakındanizleyenbizler,hernekadarordudanayrılmışolmaklaberaber,memleketdavalarındaseyircikalamazdık.Benşahsenşunakat’isuretteinanmışımdır.TürkSilahlıKuvvetleri’ninbütününündesteğinisağlayamayanbiriktidarındevamlısurettedevletinidaresinielindebulundurmasınaimkânyoktur.Ohaldeilkşartsilahlıkuvvetlerinbütünlüğünüsağlamaktı.Bununiçin21Ekim9Şubatprotokolleri22Şubat1962hadiseleriylegenerallerkademesinekarşıitimatlarıazalanordudakigençkuşaklarınvezamanındaHavaKuvvetleri’nekarşıbüyüksoğuklukduyankarakuvvetlerininallerjisininortadankaldırılmasıbaşlıcadavaidi.Budavanınhalliancakbirşartlaolurdu:OdabüyükATATÜRK’ünbizlereemanetettiğiKemalizmdoktrininigerçekATATÜRKçülüğünesaslarınıolumlubirfikiretrafındatoplamakvebunusilahlıkuvvetlerdekigençkuşaklara

hazmettirmeksuretileneticealınabileceğineinanmıştık.

Bununiçinçalışmalarageçildi.Vebuçalışmalarikinoktadatoplandı:

a.Fikrîhazırlıklar(Kemalizmdoktrininesaslarınıntespiti).

b.GerçekAtatürkçüşahıslarlatemaslar.(zindekuvvetleriteşkiledensilahlıkuvvetler,üniversitemensupları,gençliktemsilcileri,matbuattemsilcileri,parlamentonunATATÜRKçütanınanüyeleri.)

Busuretlefikrîçalışmalarbitirildi.Vedevamüzerehertarafayayıldı.Buşekildeçalışmalarımızadevamediyorduk.Eylül1962ayısonlarınadoğrumemlekettekihava,siyasîpartilerinrekabetlerininkötüyekullanılışıdolayısıylegerginleşmiştir.Bunumeydanagetirensebepleraslındaşunladır:

a.İktisadikriz

b.Büyükaçıkvegizliişsizlik

c.Koalisyonhükûmetininzaafı

d.Mal-canemniyetininhükûmetkuvvetlerininkontrolüaltındaolmaması(doğudakiKoçerohadisesidahil)

e.Adaletpartisininvediğerpartilerinyurtiçindesiyasîsuçlularınaffıiçinkongrelerindeyapmışolduklarıkonuşmalarvekışkırtıcı,körükleyici,huzurbozucu,halkıbirbirinedüşürücühareketler.

2Ekim1962Olayları(MDO)Buvasatiçinde2Ekim962hadisesipatlakverdi.

Hazırlayıcılar;MDOdenilen,kanveölümbeyannameleridağıtanveCHPemelinehizmetedenyeraltıteşkilatı,bunasokaknumayişlerindebilerekveyabilmeyerekkatılanordumensupları,üniversitegençleri,organizeedilmişCHPmiliskuvvetleri.

Yapılışgayesi:

1.SiyasîaffıCHP’ninveşefininistediğişekildeBüyükMilletMeclisi’ndençıkartmakiçinanamuhalefetpartisinegözdağıvermek.

2.Bumeyandamuhalefetitutangazeteleri,gericiliğiteşvikediyor,demokratpartidevrimihortlatıyorkisvesialtındatahripetmek.

3.EnmühimişayetAdaletPartisimukabilnumayişlertertiplerseişikardeşkavgasınakadar

götürerekaskerimüdahaleyidavetetmek.YaniCHPnamınayapılacakbiraskeriharekâttasilindiriAdaletPartisiüzerindengeçirtmek.

Fakattasarladıklarıplanınsonuncumaddesinitahakkukettiremediler.ÇünküAdaletPartisibuolaylardabasiretgöstermesinibildi.Yalnızpartiningenelmerkezbinasınınyıkılmasına,gazetelerinyakılıpyıkılmasınaseyircikalmaklahadiseninbüyümesiönlendi.BuhusustabenveDündarSeyhandamuhalefetpartisiüyelerineyaptığımıztavsiyelerleAdaletPartililerinAnkaraveİzmir’deyapacaklarıçokbüyükçaptakimukabilhareketleriönledik.Neticeninneolduğumalumdur.Koalisyonhükûmetiancaksıkıştığızamankuvvetinisokaknümayişcilerininfaaliyetleriylesağlayabiliyordu.

CelâlBayar’ınTahliyesiHadisesiBununikincibüyükmisali24Mart963CelâlBayar’ıntahliyehadisesi:

BuradadahalkıbirbirinedüşürmeksuretiylebiraskerimüdahaleninyineCHPnamınayaptırılmasıesastı.ÇünküCHPveonunşefiartıkmemlekettezindekuvvetlerindesteğinikaybetmektedir.

AdaletPartisiçığgibigelişmektedir.Bunadasebepkoalisyonhükûmetininhiçbirciddi,iktisadi,sosyalvekültürelmeselelereçarebulamamasıdır.Hükûmetinçokzayıfolmasındandolayıiktisadisahadayardım;

a.Dıştanistenildiğişekildesağlanamamaktadır.Çünküyabancıdevletlerinbaştakihükûmeteitimatlarıyoktur.İstikbaldenemindeğillerkiparalarınıcömertçe,DemokratPartidevrindeolduğugibiversinler.Yapılan5yıllıkplanın

nasılvehangizihniyetleraltındatadiledildiğionlarcadahaiyibilinmektedir.

b.İçfinansmançekingendir.Çünkümemlekettehergünbirihtilâlhaberidolaşmaktanezamanneolacağıbellideğildir.Silahlıkuvvetleriçindekaynaşangençkuşaklarınfaaliyetleri,münevverlerin,idealistüniversitelilerinhattauyanıkTürkköylüsünündahifikirleribilinmektedir.Siyasîpartilerintutumu,parlamentoçalışmaları,herkesingözüönündecereyanetmektedir.BöylebirTürkiye’ninyarınındankimseemindeğildir.Ohaldebüyüksermayesahipleririskegirmekistememektedirler.Paralarendişeiçindekasalarayatmaktadır.BudurumlarmüvacehesindeTürkiye’niniktisadenkalkınmasınaimkânyoktur.Yapılanplanlarkâğıtüzerindekalmayamahkûmdur.Busebeplerdendolayıhuzursuzlukmemleketisarmıştırveartmıştır.1963bütçesimeclistenyenivasıtalıvergizamlarıylaçıkmıştır.Hayatpahalılığı,işsizlikartmaktadır.Gecekondularbüyükşehirlerisarmaktadır.Tavizpolitikası(koalisyonhükûmetiyıkılmamasıiçin)

azamiderecedeişlemektedir.AnamuhalefetpartisiolanAdaletPartisisiyasîalandabufırsattanistifadeederekhükûmetiyıpratmakiçinhertürlüçareyebaşvurmaktadır.Ogünlerinaktüalitesiolanyenivergizamlarını,belediyevemuhtarseçimleriningeribırakılmasınıönesürerek,Anadolu’nunbaşlıcavilayetlerindesiyasîmitinglerhazırlayarakgövdegösterisinekararvermişveilkinideAdana’da100.000kişininüzerindemevcutlayapmıştır.İştebuandanitibarenCHPveşefitelaşiçinegirmiştir.

SerihalindeAdaletPartisitarafındantertiplenenmitingleriönlemekvegeçiciolarakdaolsazindekuvvetleriyineCHPgerisinetakmaçabalarıiçindebazıtertipleregirmişlerdir.İşteCelâlBayar’ıntahliyesive24Mart963sokaknümayişlerininbaşlamasıböyleolmuştur.

Hazırlayıcılar:

1.MDO’cular:Kimlerdenteşekkülettiğiherkescemalumolupaçıkçabiliniyordu.

2.Bazıtabiîsenatörler.

3.Bazıüniversitegençleri

Gayesi:

a.AdaletPartisi’nekarşıorduyuveüniversitegençliğinidüşmanetmek,dolayısıylabundanCHP’nifaydalandırmak.

b.Tahrip,tevkiflerlemuhalefetgazetelerinegözdağıvermek,meclisteAdaletPartisi’nisusturmak.BunazariyeileİsmetPaşa’nınhâkimiyetialtındakoalisyonhükûmetiniyaşatmak,Meclis’tenkolaylıklaçıkarılmasıicapedenkanunlarıitirazsızçıkarmak.

c.BusokaknümayişlerindeşayetAdaletPartisimukabeleedersekardeşkanıdaaksagözealınarakyineCHPadınasilahlıkuvvetlerinmüdahalesinidavetetmek.

24Mart963hadiseleriobjektifolarakkıymetlendirildiğitakdirdeneşekildetecelliettiğibitarafdüşünenvatandaşlartarafındanmalumdur.Yalnızbumilletnekazanmıştır?

1.EnçokzararlıçıkanTürksilahlıkuvvetleriolmuştur.ÇünkünümayişleresnasındaMDO’cusubaylar,çoğusivilelbiseli,birkısmıdaresmielbiseliolarak(yalnızbusubaylaradikkatetmekicapeder,hepsigenelkurmayvekuvvetkumandanlarındakikarargâhsubaylarıdır)sokaknümayişlerindeüstüstegünlercekatıldılar,ekserisiniveelebaşlarınıtanırız.Birsiyasîpartinin(AP)binasınıntahribindeüniformalıolarakvazifegördüler,hemdekimindesteğinde?Bugibihareketlereemniyetkuvvetiolarakmaniolacakolanmerkezkumandanlığıvesonradangetirilen229’uncuP.Alayınınemniyetçemberiiçinde.Budurumhalkıngözündenaslakaçmamıştır.OhaldeAnkara’dakibusokaknümayişindevazifealansubaylaryüzündenTürkordusupartilerüstüdurumunukaybetmiştir.CHP’yekarşısiyasîinançlarıylakinveintikambesleyendiğerpartiler,aynışekildeTürkordusunakarşıdazatenilerdenberigelenpropagandalarladahadaçokdüşmanvaziyetinegetirilmiştir.

2.Ankara’daüniversitegençliğidiyesokağa

dökülennümayişçilerhakikiyüksektahsilgençliğiniteşkiletmemekteidi.HattanümayişlerinüçüncügünündebüyüksınamaileZaferMeydanıarasındaherikitaraf,bıçakvetaşlarlakanlıbıçaklıolmuşlardır.İstanbul’dayapılangençlikhareketleribambaşkabirmanadaidi.Oradavaziyetüniversitegençliğitarafındankavranmıştı.HedefAdaletPartisibinalarıdeğil,ilericikuvvetlerilegericikuvvetlerçarpışmasıidi.(İstanbul’dakigençlikhareketlerindenCHPveşefimemnunolmamışlardı.)Kontrolellerindenkaçmıştı.Silahıngeritepeceğinekanaatgetirdikleriiçinderhalnümayişleresonverdirildi.Ankara’dakihareketlemaksathasılolmuştu.AmabaşlıcazindekuvvetlerdiyetanınanorduveüniversitegençliğibuolaydaCHPnamınacömertçeharcanmıştı.

3.Milletinmünevverlerivesağduyusahiplerisiyasîpartilerinrekabetleriyüzündentertiplenenbugibisokaknümayişlerindenbıkmışlar,hükûmetevepartilerekarşıgüvenleritamamensarsılmıştır.

Buolaydayinemukabilbirhalkhareketiyapılıpdakandökülmemesiiçin22Şubatçıolarakbendeazamigayretsarfettim.Şahsımayapılanhersahadakicaziptekliflerinhepsinireddettim.Bunlarıyakınarkadaşlarımveogünlerdemukabilhareketiçinhareketegeçmekisteyenlerbilirler.Kendilerineverilencevapaynenşöyledir.“Mücadelenizisokaklardadeğil,parlamentodavebasındayapın.”Bumemleketibirhalkihtilâlinegötürmeyekimseninhakkıyoktur.Böylebirharekethangipartidenveyazümredengelirsegelsinsilahlıkuvvetleriçindebizleridestekleyenkuvvetlerimilekarşısındayız”dedim.Bunlarızamanıgelincetarihsayfalarındaokuyanlarçıkabilir.

2Ekim1962ve24Mart1963olaylarınıburadaelealmaktanmaksatşudur:

1.Halkı;siyasîinançlarıneoluraolsunbirbirineveyahalkıorduya,Orduyuhalkakarşıdüşürmekisteyenlerindaimakarşısındayım.

2.Hiçbirzamanaskeribirhareketindebirpartivezümremenfaatineyapılmasınataraftar

değilim.

3.Bugibisokaknümayişlerindekoalisyonukuvvetlendirmek,hükûmetiyaşatmakveTürkiye’deisminiaçıkrejim(demokrasi)hukukdevletidiye,dünyadevletleriniveTürkMilletinialdattıklarınızannedeninsanlarındemokrasiyinasılanladıklarınıyaşanmışolaylarlabirkeredahatarihsayfalarınageçirtmekve21Mayıs963ihtilâlinezorlaitilişimizigöstermekiçindir.

31MartHadisesiButarih24Mart963’teCelâlBayar’ıntahliyesibahanesiyletertipedilensokaknümayişlerininneticesimeydanagelmiştir.

BudurumdaAdaletPartisimukabilbirhareketebulunduğutakdirdekardeşkanıdökülmemesiiçinsilahlıkuvvetlerhakemrolünüoynamaküzeremüdahaleetmekzorundakalacaktır.

Fakatsilahlıkuvvetlerbirbütünlükteşkiletmiyordu.Silahlıkuvvetleredaimisuretteşufikirenbüyükkumandanlartarafındanaşılanmakisteniyordu:SırasıgelinceTürkSilahlıKuvvetlerihiyerarşikbirnizamiçindeihtilâlyapar.(Osıraşudur.Bizordudaolduğumuzzamanda,Org.CevdetSunaybizedeaynıtelkiniyapardı.İnönüölünceveyaistifaederseiktidarAdaletPartisinebırakılmamakiçinkumandakademesinebağlıhiyerarşikihtilâl.)Benordudaikendeveşimdideböylebirihtilâlmetodunaakılerdiremiyorum.ÇünkümeşrubirhükûmetekarşıyapılanbirihtilâlinbaşındaGenelkur.Bşk.

bulunursabuihtilâlmeşrumuolur?

Dünyanınneresindeböylebirzihniyetgörülmüştür?Yapılanihtilâlinbaşındakimbulunursabulunsunihtilâlhukuknizamıdışıbirharekettir.Muvaffakolunursabunumeşrukılanihtilâliyapanlardır.MuvaffakolmazsabaşındaGenk.Bşk.dabulunsamevcuthükûmetekarşıaynıderecedesuçludurlar.Dünyamilletlerinde,tarihtebunlarınbirçokmisallerivardır.İşteordudakökleştirilmekistenenbufikribiliyordum.Amagereksilahlıkuvvetleriçindebizebağlıkuvvetler,gereksebüyükhalkkitleleri,kumandakademesiemriyleyapılacakbirihtilâlindoğrudandoğruyaİsmetPş.veCHPnamınayapılacağıkanaatibeyinlerdeyeretmişti.Böylebirhareketordudakıtaları,gençkuşaklardakisubaylarıkarşıkarşıyagetirir,aynızamandaİsmetPaşa’nınvepartisininkarşısındaolanvatandaşlarındaTürkordusununkarşısınadikilmesibüyükbirihtimaldahilindeidi.Bubirrealitedir.ÇünküAdaletPartililerbufikridaimisurettetaraftarlarınaişlemişlerdir.Resmikongrezabıtlarıdahibunlarıgösterir.Halkgücünegöre

silahlanmıştır.Buvilayetlerinnerelerolduğunugayetiyibilirim.Büyükhalkkitlelerindeşöylebirfikirhâkimdir:

27Mayıs960ihtilâli,CHPnamınayapılmışbirharekettir.

CHP’ninkarşısındaolanzümreler,ikincibirdefaCHPnamınayapılacakolanbiraskerihareketinkarşısındaolacaklarınıresmenilanetmişlerdir.BuyüzdenbugibisokaknümayişlerineticesindeCHPnamınayapılacakhiyerarşikihtilâlinmilleteneleremalolacağınıiyibildiğimizden,daimaböylebirhiyerarşikdiyeadlandırılanihtilâldenöncehareketyapıpmemleketiçinçokkanlıvehiçbirzamansüresiuzunolmayacakhiyerarşikihtilâliönlemekiçin31Mart’tabirihtilâlteşebbüsünekararlıidim.Realitegeneşudur:Kumandakademesinin(yanimeşhurhiyerarşikihtilâli)Türkiye’demuvaffakolsadahisüresiyasaatlikolur,yagünlükolur,yadaaylıkolur.Çünküordunungövdesibizlerinelindedir.KumandakademesivebazımenfaatçisubaylardaİsmetPaşa’nınelindedir.Dayanmamüddetibununiçinkısadır.21Mayıs

963İhtilâlibuhusustaherhaldekuvvetbakımındanefkârıumumiyeyebirfikirvermiştir.

Ankara’dakibütünkıtalarradyoanonsudeğişinceyekadar,çoğuiseharekâtbitinceyekadaremeklisubayolan22Şubatçılar’ınemrindeolmaküzere21Mayıs,saat09.00’akadarçarpışmışlar,teslimolmamışlardır.Harekâtarzuilebırakılmıştır.

Bundancanlıbirmisalherhaldeolamaz.31Martharekâtındanvazgeçilmesebebibaşlıcaikidir:

1.Harekâtgünüdeşifreolmuş,hükûmethaberdar,30Mart963saat20.30’daGenkur.Ankara’dakendisinebağlızannettiğibazıkıtalarıalarmageçirmiş,1Nisan963saat12.00’yekadardaalarmdatutarakbazısavunmatedbirlerialmıştır.

2.İkincisi,harekâtıbunarağmenyapardık.FakatogünlerdezindekuvvetlerdekitansiyonAdaletPartisininaleyhineidi.BizharekâtabaşlasakvebaşarsakbileCelâlBayarveyaAdaletPartisinamınayapılmışbirharekât

sayılacakveCHPtaraftarlarıyapacaklarıpropagandalarlabuihtilâlhareketinizamanlayıpratacaklar,uzunsürelibiriktidarsağlayamayacaktık.İştebunlarıdüşünerekharekâthazırlıklarıtarafımdan31Mart963Pazargünüsaat12.00’dedurduruldu.

Tabiîbuhadisebütünçıplaklığıiledevletreisi,hükûmetbaşkanı,Genelkur.Bşk.’lığıtarafındanbiliniyordu.Birikigünsonrabeşdenizsubayıtevkifedilmişti.MSBİlhamiSancargazetelereirtibatbürosukanalıilebeyanatveBMM’yeüstükapalıizahatverilmişti.

KimDergisi15Nisan963tarihlisayısında31Martolaylarınıdahatafsilatlıolarakyazmıştı.Artıkbuişlerkimseninmeçhulüdeğildi:

a.İhtilâl’ekararvermişvevazgeçmişolanlar22Şubatçılaridi.

b.İhtilâlgünüdebelliidi.

c.İhtilâliönlemekiçinAnkara’dakisilahlıkuvvetlercegereklisavunmatedbirlerialınmış

idi.

d.Hükûmetolarakherşeyöğrenilmişti,amabugibiharekâthazırlayanlarakarşıhiçbirkanunimuameleyapılamamıştıveyayapılmamıştı.Sebebineidi?Bununcevabınımes’ulhükûmetveremez.Benrealiteyeuygunolarakveririm:

1.Koalisyonhükûmetiningücüyoktur.

2.Silahlıkuvvetlerdekikumandakademesialtkademesineyaniicraunsuruolangençsubaylaragüvenemiyordu.Bubakımdanbirliklerinehâkimdeğildi:

a)Misali31MartgecesiGn.Kur.KışlakumandanlığındanekadargençsubayvarsaogecekialarmgörevindenafedilmişveGenelKr.Karargâhıkumandanlığındanuzaklaştırılmıştı.

b)229.P.Alayındaemniyettedbirleriiçinbazıgençsubaylaravazifeverilmemişti.PartizanalaykumandanıAlbayMelen(MaliyevekiliFeritMelen’inkardeşidir.)gençsubaylaradeğildekıt’açavuşlarınabizzatemirlervererekhareket

etmiştir.

c)AynıgeceHarpOkulu’ndanürktükleriiçin229.P.alayındanikipiyadebölüğüileZh.Birliklerokulunyine229.P.A.olanbirpiyadeBl.ilesaat00.00’dan,sabahgüneşdoğuncayakadarkuşatmaksuretiyleemniyettedbirialmışlardır.İştekumandanlarıngençkuşaklaraolanitimatsızlığıveürküntülerineolanencanlıveyaşanmışmisaller.

Bununbizzattatbikatıda21Mayıs963ihtilâlgecesininbaşlangıcındakiAnkara’dakibütünkıtalarınemeklisubaylarınkumandasındaiştiyaklahareketekatılmaları,kumandakademesindengelenemirlerealdırmayaraksabahakadarçarpışmalarıdır.

21Mayıs1963İhtilâli’niHazırlayanSiyasal-SosyalNedenler21Mayıs963İhtilâli’neTürkiyenedenitilmiştirvenedenyapılmıştır?

Herharekâtdaimabirmecburiyettendoğar.Helememleketinmukadderatınıdeğiştirecekbirihtilâlhareketişartlartahakkuketmedikçe,vasatmüsaitolmadıkçabaşlatılmasınaimkânyoktur.21Mayısihtilâlinebirandakararverilerekgirilmişdeğildir.Türkiye’desenelerinmeydanagetirdiğirejimanlayışınınvetatbikatınıntevlitettiğihuzursuzluklarınneticesidir.ButarihegelinceyekadarTürkiye’nindurumununbitarafbiranlayışla,objektifbirgörüşlehertürlüpartizancazihniyettenuzakbirkıymetlendirmeyapıldığıtakdirdeTürkiye’niniçindebocalamaktaolduğurejimdavasımeydanaçıkar.İsmetPaşa’nınaçıkrejimdiyevasıflandırdığıvedemokratiknizamiçindeçokpartiliparlamentersistemiilkdefa27Mayıs960

İhtilâliilebüyükbirdarbeyemiştir.

27Mayıs960ihtilâliniyapanşerefliordununşereflimensupları,hazırlayıcılarıbugünkarşınızdasanıkdurumundadırlar.

Burada27Mayıs960ihtilâlinidoğurangerçeğekısacatemasetmekmecburiyetindeyim.BüyükönderATATÜRK’ünilkelerigeriyeitilmiş,gericikuvvetlerhareketegeçirilmiş,milliiçistihsalgücüyıpratılmış,memleketçeşitliistismarvesuistimalleresahnekılınmış,ticari,iktisadi,idari,siyasîhertürlüfraksiyondevletmekanizmasınahâkimolmuştur.

Tarihiboyuncakaderde,kıvançtavetasadabirbütünhalindeyaşamış,omuzomuzayedidenyetmişekadarsarmaşdolaş,sırtındamermitaşımış,bağımsızlığıuğrunakanlarıbirbirinekarışmışTürkulusuikidüşmankampaayrılmıştı.Nihayet27Mayıs960günüTürkSilahlıKuvvetlerihiyerarşikolmayanbirgörüşleidareyeelkoymakmecburiyetindekalmıştı.

27Mayıs960olan15Ekim961’ekadaruzanan

kısadevreiçindedeTürkSilahlıKuvvetleriTürkiye’yigerçekdemokrasiyekavuşturmakiçinbütünhüsnüniyetinisarfetti.Nihayetmemleketidaresinisivillereterketmeküzereseçimleregidildi.Bütünbuesnadapolitikacılarınvesiyasîpartilerintutumlarıneidi?Gerçekpolitikahalkyönetimi,devletyönetimi,olduğuhaldebizdekipolitikacılarınbirkısmıdarağaçlarıkuraraküzerindenutuklarçekti.Hervesileile27Mayıs’ınyapıcısıorduyutahkiretmeksuretiylemecliseenkısayoldangirmekistendivebusahadamuvaffakolundu.

CHPiseaslındahiçbirfert,zümreveyapartilehineyapılmadığısarahatlaifadeedilenvesadecemilletininmutluluğunayönelmekisteyen27Mayıs’ıkendisinemaletmekgayretkeşliğiiçindeidi.BukarşılıklıtahriklerileTürkmilletiniikidüşmankampaayıran,uçurumgiderilecekyerde,büsbütünderinleşipkeskinleşmeyebaşlamıştı.AynızamandaseçimoyvesandalyeendişeleriyleTürkmilletiilekendiözevladıolanTürkordusununarasıtahrikleilkdefaolarakaçıldı.BudurumTürkordusununşerefli

mensuplarıüzerindebüyükbirelemveendişeyaratıyordu.İşteTürkSilahlıKuvvetlerindekigruplaşmalar,yukarıdaifadeyeçalıştığımağırtahrikler,27Mayıs’ıgayesindensaptırmayaçalışanmilimenfaatlereaykırılığımutlakbulunanbuçirkinpolitikçekişmelermuvacehesindebirmüdafaatedbiriolarakbaşlamıştır.

27Mayıs’ınkısabirzamaniçindeoyuncupolitikacılarlaçıkarcılarınetkisialtındakaldığınıgörenTürkmilletinimuasırmedeniyetseviyesineçıkararakgerçekdemokrasiyekavuşturmakisteyenTürkordusununidealistmensupları15Ekimseçimlerininhemenakabindederinderindüşünmeyebaşlamışlardır.Gerek21Ekim1961vegerekse9Şubat962protokolleri(henüzotarihlerdeanayasayaaykırıdurumlarbugünkükadartavazzuhetmemişolmasınarağmen)bumaksatlatanzimedilmişti.Çünküdemokrasinintekabülettiğifikir,halkınhükûmeteiştirakidir.Ancakbüyükbirkitleninseçimlereiştirakivereylerinbelirlipartilerdetoplanmasıbufikritahakkukiçinkâfigelmez.

Ayrıcatezahüredenmiliiradeninmevcutsistemindemokratikgerçekvegayelerinefikirunsurundadauygunolmasıicapeder.Aksitakdirdeyaniizharedileniradeninayrılmazbirunsuruolduğu,birsonucuolduğusistemintatbikatınauymamasıhalindeacayipbirçelişiklik,sıhhatsizlikmevcutolur.İştebudurumdademokrasidejenerasyonauğrar.Türkiye’dehükûmetrejimiantidemokratikhedeflerintahakkukuiçinistismaredilmişvenihayetdemokratikintiharınşahanebirörneğiortayakonmuştur.Şuhaldedemokrasilerdeumumiiradeninşuveyabuistikamettetezahüretmesikâfiolmayıpaynızamandabuiradeninbizzatdemokratiksisteminözüneveruhunauygunolmasıgerekir.

15Ekim961seçimsonuçlarınınaksettirdiğiumumiiradeninileribiranayasaveseçimkanunuileortayakonansisteminözüilegerçekdemokrasiyigerçekleştirmeyematuf27Mayısİhtilâliilenedereceyekadarbağdaşabileceğitereddütümuciptir.

Hernekadar24Ekim961’deimzalanan

Çankayaprotokolüileyapılanmüdahaleseçimsonumahsurlarıkısmengiderilmekistenmişisede“Kısavadelibirhalçaresi”bulmaktanöteyegidememiştir.Aynızamandacebritahtındavakiolduğundandemokrasinintatbikatınaveyenianayasayaaykırıolmuştur.DiğertaraftanbusuretleTürkordusuyeniparlamenterhayattafiilensiyasetiniçinesokulmuştur.ButürlüantidemokratiktedbirlerileanayasanınözünüihlaledenbirhareketleTürkiyeBüyükMilletMeclisiaçılmıştır.

Meclis’tetemsiledilensiyasîpartilerinyenianayasanındevrimciruhundanyoksunluğubirgerçektir.Hükûmetintelakkitarzıdaaynımekanizmanıntabiîsonucudur.DemokrasininözünedeğilşeklineözenmişbirbaşbakanATATÜRKilkelerinerötuşyapılmasınıteklifetmekletavizpolitikasınınenbüyüktatbikçiliğinideyapmaktaidi.

ÖnderATATÜRK’ünhastaadamolmaktankurtardığıvemuasırmedeniyetseviyesineulaşmasınıemrettiğidevrimciTürkiye,profesyoneloyuncupolitikacılarınelindetekrar

hastalanmıştı.Meclis’inilkfaaliyetleribuhastabünyeyiiyileştirmeyematuftedbirleriaramakyerinekendiödeneklerininarttırılmasıveeskiborçlarınınkaldırılmasıiçingayretsarfetmeleribirinciplandageliyordu.

Anayasanınemrettiğireformlarısevketmesi,Türkiye’ninçeşitliproblemlerinihalletmesibeklenenmeclisinenönemlimeselesi,biryağmavevurgundevrininsanıklarınınafedilipedilmemesiveyaaffıntatbikşeklidir.

Halkbiroyalamapolitikasınınıstırabıiçindeyaşarkenkısırçekişmelerveküçükhesaplaruğrunabuhranlaryaratılıyordu.Bumeyandaherbuhrandansonraveyazindekuvvetlerinherkıpırdanışındansonratedbiralınıyor,aynışeylersöyleniyorveikigüngeçmedenunutuluyordu.Nihayet22Şubat962silahlıikazıbileMeclis’inçalışmalarınabiryönverememiştir.22Şubat1962’den20Mayıs1963’ekadargeçenzamanzarfındaTürkiye’ninhangiesaslımeselesininhallinegidilmişveyazindekuvvetleriağırveşeditbirelemaltınasokanrejimvedevrimaleyhtarıtahriklerinhangileriazaltılmıştır?Celâl

Bayar’ıntahliyesindevukuagelenhadiselerisadeceAdaletPartisi’neyüklemekçabasındaolanİsmetPş.Hükûmetininithamlarıdahibirtaraftanorduve27Mayısdüşmanlığınıortayakoyarken,diğertaraftanasılsuçluolanhükûmetinsorumsuzlukduygusunuvetavizciliğiniortayakoymuştur.Bubuhrandansonrasöylenenlertekrarunutularak,orduyakarşıbütünkininidökmüşbirmilletvekiliReşatÖzarda’nındahiteşriimasuniyetikaldırılamamıştır.

Bütünbunlargöstermektedirki,demokrasioyçoğunluğusağlamakdeğil,ruhveanlamolarakhalkınmenfaatleriniyerinegetirecekmüesseselerikurmakvedahamühimiişletebilmektir.Normalolarakdemokratikdüzeninintabiîbirparçasıolanpartilerinbinalarıyıkılır,olumluişlerinyerinekısırçekişmeleryeralırvesunibuhranlaryaratılırsabütünbubozukyollardangelenhükûmetbunlarınseyircisi,teşvikçisiolursadahahazinbirbiçimlevebuyollarladoğmuşolanMeclis’debunlararazıolur.

BaşbakanınTelaşıMuhalefetiileiktidarıileyurttaşlarınhayretbakışlarıaltındabirgünsarmaşdolaş,canciğer,öbürgüncandüşmanıolur.Amaherhalükârdaoylarınıaldıklarıhalkakarşıdırlar.Günolurmeclisordununkarşısına,günolur22Şubat’tavesonolaylardaolduğugibiorduiçindebirbirinekarşıçıkarılır.BunlarTürkiye’decereyanedenvakıalardır.Buşartlaraltında15Mayıs963’egelindi.HükûmetbaşkanıİstanbulseyahatindendöndüğügünAnkaragarındagazetecilereayağınıntozuilealelaceleverdiğibeyanatlaTürkiye’yitozpembegösterdi.SankiTürkiye’ninhertürlüihtiyaçlarıteminedilmiş,huzursuzlukkalmamışgibigayetiyimserbirbeyanatlavatandaşlarıaldatmakiçinelindengelenbütüngayretlerisarfederekbeyanatınınmilleteduyurulmasınısağladı.Aradan3güngeçtiktensonraCHPmeclisgrubundayaptığıkonuşmadamilletinhuzurunabambaşkaifadelerileçıktı.Bukadarkısazamandameydanagelendeğişikliğinsebebiçokmühimolmasıicapederdi.VeyaTürkiye’deyıllardırtecrübeli

geçinenbirdevletadamınınböylebirhatayapmamasıgerekirdi.15Mayıs963’teyaptığıkonuşmadamemleketiçincanalacaknoktalarşunlardı:

a.Durumçokvahimdir.

b.ÜçgüniçindeTürkiye’deherşeyolabilir.

c.MilletvekilleriAnkara’yıterketmesinler.

d.Hadiselerigüçlükleönleyebiliyorum.

Bucümlelerkıymetlendirilirsebirbaşbakanınnekadarzordurumdaolduğuortayaçıkar.Benogünhaberialıncaşukıymetlendirmeyiyaptım:BirgünevvelBMM’ndeAdaletPartisimilletvekiliReşatÖzarda’nın(orduyaküfrettiğiiçin)teşriimasuniyetininkaldırılmasımüzakereedilmişti.Neticedekaldırılamamıştı.İsmetPaşa’nınkendikoalisyonhükûmetikanatlarındanolanYTPveCMKPtarafındanihaneteuğramıştı.(Bugibitertiplerbirkaçdefaolmuştur.)Fakatbuseferkimeseleçoknazikti.İşiniçindesilahlıkuvvetlervardı.İsmetPş.veCHPsilahlı

kuvvetlerekarşımahcupdüşmeyiistemez.Yegânedesteğisilahlıkuvvetlerdekalankumandakademesindekibazıgenerallerdir.Ohaldeonlarınolasıreaksiyonunanecevapverecekti.Meclis’tekibusiyasîmağlubiyetkarşısındademoralizeolmuştur.OnuniçinCHPmeclisgrubundabubeyanatıvermişti.Fakatbeyanatiyicetahliledildiğitakdirdedahadagerginbirvaziyetvardı.Vedahaderinmanalartaşıyordu.Şöyleki:

a.ArtıkİsmetPş.’nındabukoalisyonhükûmetindenbıkmışveçıkarbiryololmadığınainanmışolduğubudurumda:

1.İstifaetmeyeniyetliolabilirdi.

2.Meclisihukukîyollardanfeshetmeçareleriarayabiliryeniseçimleregitmekiçin

b.Askeriliderlerintazyikialtındakalmışolabilirdi.

Çünkü“Hadiselerigüçlükleönleyebiliyorum”cümlesihiçbirsuretteMeclis’tecereyaneden

veyakoalisyonhükûmetindemeydanagelenanlaşmazlıklarolamaz.İsmetPş.bugibisiyasîhadiselerdedaimaağırlığınıortayakoyarakkolaylıklaişiniçindençıkmıştır.Veotarihekadardabukadarkaramsarbirbeyanatvermemiştir.Silahlıkuvvetleriçindeyaptırdığımsondajlardadabirinciağızdangereklibilgilerialmıştım.KumandanlarınKonya’datoplanmalarıdamanidardı.

Türkiyeçokkritikgünleryaşıyordu.Vakitkaybetmemekgerekiyordu.Çünkübenimşimdiyekadarentehlikeligördüğümdurumşudur:

Kumandakademesininhiyerarşiksistemetabiolarakyapılmasınıarzuettiğibiraskerimüdahalememleketefelaketgetirecekti.Silahlıkuvvetlermensuplarımaalesefbuteraneilebesleniyorveavutuluyordu.Buaskerimüdahaleninyapılmasıdazatenşartabağlıidi.Herhangibirfikreveyamemleketgörüşüneistinatetmiyordu.Dahaöncedendesöylemiştim.Şartşuidi:“İnönüölürseveyaistifaederseiktidarıAdaletPartisi’nebırakmamakiçin

hiyerarşiksistemdebirihtilâl.”Silahlıkuvvetlerdesiyasîveaskerihazırlıklarbunagöreyapılmıştı,herşeymalumumuzidi.İşteTürkiyeiçintehlikebuzamanbaşlardı.Çünkü;

a.MemleketinyüzdesekseniCHP’ninkarşısındadır.Onunlehineyapılacakbiraskeriharekâtıilkandahalkkarşılayabilirsekarşılayacak,karşılamazsazamanlamuhakkaksuretteihtilâlcileriyıpratacak.(Aynen27Mayıs1960İhtilâligibidejenereedilecek.)

b.Silahıkuvvetlerdekigençkuşaklarınbüyükkitlesibizimtaraftarlarımızdır.Harekâtyapılırkenyaüzerindenaşacakveyaçokazzamanfarkıileihtilâlcileryenibirihtilâlileortadankaldırılacaktı.Herkihaldeçokkanlıolacaktır.OrdudakigençkuşaklarlaCHP’nehizmetedengenerallerarasındabirderinuçurummevcuttu.Onuniçinbuşartlaraltındayapılanbirihtilâlfikirsiz,hazırlıksız,birpartiveyazümremenfaatineyapılacağıiçinömrüçokazsüreliolacaktı.Müteakipihtilâllerdebumilletintahammülüolmadığınainanıyordum.Buanafikirledaimabeslenmişvebizlereinananlara

dabufikirleriaşılamıştık.

İhtilâlKararıveÖrgütlenişiİşteböylebirkritikandaistikbaldeyukardasaydığımdurumlarzuhuretmesindiyebüyükbirmemleketseverliklekuvvetimizegüvendiğimiziçinönalarakbirharekâtınyapılmasınıuygungördüm.

Türkiye’desilahlıkuvvetleriçindeaskerikuvvetimiziveorganizasyonumuzubenvebinbaşıFethiGürcangayetiyibildiğimiziçindahaöncedendeüçarkadaşımdandaselahiyetaldığımdandolayıihtilâlintakribigününükestim.İstanbul’atarihbildirildi.Tasvipgördüğüiçin20/21Mayıs1963günüuygungörüldüvekesinleşti.Seçimlerdenbuyanamemleketiniçinedüştüğüşartlardankurtarılmasıiçinbenimfikrimceihtilâldenbaşkaçarekalmamıştı.Silahlıkuvvetlerdekitaraftarlarımızındadevamlıtazyiklerialtındaidim.Vasatbenceçokmüsaitidi.İhtilâlinşartlarıtahakkuketmişti.BunagöreTürkiyeiçinhazırlananhareketplanıyürürlüğegirdi.

20/21Mayıs963İhtilâli’ninHarekâtPlanı(Ankaraİçin)Bunuaçıklamaktanmaksat,bumahkemeTürktarihineintikaledecektir.Bütünteferruatıyladoğruolarakbilinmesigerekir.İlerdenasılolsatarihçilerkritiğiniyapacaklardır.Aynızamandadasanıklardahilherhususdaaydınlanmışolur.

Ankara’daHarekât’akatılacakbirlikler:

1.KaraHarpOkulu

2.ZırhlıbirliklerOkuluTankTaburu

3.28.Tümen229.PiyadeAlayı

4.MuhafızAlayıSüvariGrubu

5.GenelkurmayKışlaKumandanlığı

6.28.TümenTopçukumandanlığı

7.MerkezKumandanlığıTrafikKıt’ası

8.JandarmaOkuluvejandarmamuhafızlarıkıtası.

9.OrduDonatımBşk.’lığıAnaDepolarMuhafızTk.

HarpOkuluvazifesi:

a.Sekizpiyadebölüğündenibarettir.BirbölükbindirilmişolarakilkandahareketedecekbirtakımımgiderekGen.Kur.veHavaKuvvetleriKarargâhıönündebekleyentanklarıtakviyeedecekveHavaKuvvetleriKarargâhı’nızaptedecek.

GerikalanikitakımileRadyoEvi’negiderekoradabulunantanklarınveRadyoEvi’ninemniyetinisağlayacak.

b.Beşpiyadebölüğübütünbakanlıkları(M.S.B.hariç)dıştankuşatarakemniyetealacak,Gnkur.’dakikışlakumandanlığındakikıt’alarlatemasımuhafazaedecek.

c.GerikalanikipiyadebölüğüHarpOkulu’nda

ihtiyatolarakkalacak.İhtilâlkarargâhınıniçvedışemniyetinisağlayacak.

Tank.Tb.:

İlkandataburdahazırkıt’aolarakbekleyenbeştankhemenhareketle229.Piyadealayınınyanındakiyoldansüratlegeçereküçtankileradyoevinegidecek,ikitankıGnl.Kur.veHavaKuvvetikarargâhıyolkavşağındamevzilenecek.Bununarkasındasür’atleçıkacakbeştankdahaKızılayveAmerikanSefaretiveÇankaya’yaçıkanyolkavşağıarasındaserpiştirilerekmevzilenecektir.TaburungerikalantanklarıHarpOkulu’nunyanındakiarazideihtiyattakalacak.

BütüntanklarHarpOkulutalebeleriiletakviyelenecek.

229.PiyadeAlayı:

Birpiyadebölüğüileyoncayaprağımevkiinde,birpiyadebölüğüileEtimesgut-Yenimahalleyolunda,birpiyadebölüğüilekömürsatış

depolarıilehipodromarkasındakiköprücivarındaveikipiyadebölüğü(bindirilmişolarak)gaziçiftliğindeihtiyattakalacak.Alayınvazifesi,Ankara’yagirenveçıkanyollarıkapayarakemniyettebulunduracak.

MuhafızAlayıSüvariGrubu:

YıldırımBeyazıtAlanı-Etlikyolukavşaklarınıemniyetaltındabulundurarakhalk’ınşehreinişiniönleyecek.

GenelkurmayKışlaKomutanlığı:

Gn.Kur.veMSBbinalarınıdıştankuşatacak,içeriyekimseyisokmayacakvebirkısımkuvvetiileGen.Kur.yakınındakitanklarıHarbiyelilergelinceyekadaremniyettebulunduracak.JandarmabirlikleriylebakanlıklarbölgesindebulunanHarpOkulubirlikleriyleirtibatyapacak,Gen.Kur,telsizvetelefonirtibatınahâkimolacaktı(ihanetedilmişvevazifehiçbirsuretleyapılmamıştır.)

28’inciTümenTopçuKumandanlığı:

28’inciTümenbölgesiniemniyettebulunduracakgarnizonbölgesinekimseyisokmayacakvedışarıyahiçbirbirliğibırakmayacakveÇubukyolunukesecekti(28’inciTümenTop.Kumandanlığı’ndanplanıbilenTop.Yzb.MetinSürekihanetetmiş,vazifeyapmamıştır).Bukıtasabahakarşıanonsdeğiştiktensonradakarşıkuvvetolarakkullanılmıştır.

MerkezKumandanlığıTrafikKıt’ası:

23.30’dahareketegeçip,radyoevicivarınıveilkgelentankları,HarpOkulubindirilmişbölüğügelinceyekadaremniyetealacakvemüteakibenbüyükpostanevetelefonidaresinikoruyacaktı.(91kişidenibaretolanbukıt’akumandanıP.Bnb.NecmiAcar’aradyodaokunacak,anonsogecesaat21.00’deteslimedildiğihaldeihanetederekgelmemiş,ihtilâlinbirinciderecedekaybedilmesinesebepolmuştur.)

JandarmaOkuluveJandarmaMuhafızTb.:

Vazifesi:Saraçoğlumahallesinidıştankuşatarak

Gn.Kr.KışlaKumandanlığıbirlikleriyletemasımuhafazaetmek.Radyoevi,elektriksantrali,trafomerkezleriniemniyettebulundurmak.ŞayetEtimesgutvericiistasyonundanradyoneşriyatınamaniolunursaTrafomerkezindencereyanıkesmek(Vazifehiçbirsuretteyapılmamıştır).

OrduDonatımBaşkanlığıAnaDepolarMuhafızTaburu:

Vazifesi:Tandoğanmeydanıyolkavşaklarıveistasyonçevresiyollarınıemniyettebulundurmaktı(vazifesininyapmamış,değişenanonstansonrakarşıkuvvetolarakhareketetmiştir).

1.OrduHarekâtPlanı:

İstanbul’dakibütünkıt’alarharekâtakatılacakşekildeplanlanmıştı.

3.Ordu:

Harekâtıbütünüiletasvipedecekti.

HavaKuvvetleri:

HareketbaşladığısaatteAnkara’dakiharekâtıMerzifonüssündenveMürtet’tenkalkanuçaklarla,İstanbul’dakiharekâtıBandırma’dankalkacakuçaklarlamoralbakımındandestekleyecek,radyoanonsuiledeEskişehir,Balıkesir,Diyarbakır,Konyaüsleriharekâtıtasvipederekverilecekvazifelerikabuledeceklerinedairsözvermişlerdi.Havakuvvetleriylebuşekildeanlaşmıştık.Havacılarınanafikrişuidi:

1.22Şubat’takarakuvvetlerinekarşıgelmişgibigöründükleriiçinbulekeyiikincibirharekâtlasilmekistiyorlardı.Onuniçinyapılacakbuharekâtıyüzdeyüzbidayettedestekleyeceklerdi.

2.Şayetbaşlayanharekâtaleyhedönerse,havakuvvetlerindenemirverilsedahihiçbirsuretlekarakuvvetleriüzerinesilahtevcihedipateşetmeyeceklerdi.Fakatmaalesefhavacılaranlaşmanınhiçbirhususunariayetetmemişler,22Şubat1962harekâtındandahakötübir

vaziyetteihanetetmişlerdir.

Harekâtınbaşlamazamanıbütünbirlikleriçinsaat23.30idi.OsaattehavakuvvetlerindensözverilenuçaklarlaİstanbulveAnkaraüzerinegelinmişolacaktı.

Harekâtakatılmakiçindahaöncedenplanavakıfolarakvazifeyebaşlayankıt’alarcesaretleri,vazifeyapmagüçlerinispetindeharekâtbitinceyekadarşerefleçarpışmışlardır.MuvaffakolamamanınyegânesebebiradyonunilkbirsaatsonraeldeğiştirerekYb.AliElverditarafındanyapılanbeyanattır.Bubeyanatüzerineharekâtakatılankıt’alardakibazısubaylardemoralizeolarakkıt’alarınıvesilahlarınıterketmişlerdir.İkincisideharekâtakatılacakbazıbirliklergarantiliveemniyetlihareketetmekiçincivardakikıt’alarınkendilerindenevvelçıkmalarınıbeklemişler,harekâtplanınagöreverilenhedefleregitmektegecikmişlerdir.Heleİstanbul’dakikıtalar,Ankara’daharekâtbitmeküzereikenkatılmakiçinişitamamengarantiyealmışlardır.

HavaKuvvetleri:

Böyleihtilâlhareketlerindebirazgeçhareketedildiğitakdirde,muvaffakiyetsizlikanındameydanaçıkmalarınaimkânolmadığıiçindaimasonanda,hareketmuvaffakolursahavadaiyigeçitresmiyapılır,muvaffakolunmazisekarşıkuvvetmişgibiateşetmeklehükûmetkuvvetlerinesadıkgörünülürprensibionlarcaesasolduğuiçin,buharekâttadaaynırolükolaylıklaoynayabilmişlerdir.Ve21Mayıssabahıgüneşdoğduktansonrauçmuşlar,fakatartıkharekâtınsonugelmişti.Ankaraşehriiçindesokakharekâtıdevamediyordu.Havadanateşaçılmasınahiçbirsebepyoktu.Genelkur.’ınogecetutmuşolduğuceride,yüksekmahkemedeokunduğuzamanhavakuvvetlerikumandanınaateşaçmamasıiçinemirverilmişolduğunugördük.BunarağmenhavakuvvetlerikomutanıKorg.İrfanTanselbizzatinisiyatifiilehareketederekMürtet’tenkaldırdığıikiF-86uçağına05.30sıralarındakarabirlikleriüzerineşehriniçersindeateşaçtırmışvetarihteilkdefaKaraHarpOkulubuikiuçaktarafından

makinelitüfekatışlarıiletaranmıştır.HavaKuvvetlerinintarihboyuncabulekeyisilmelerineimkânyoktur.(22ŞubatdahavakuvvetleritarafındanHarpOkulu’nunmekanizmalarınıntoplanmasıhadisesimes’elesinebuharekâtbenzemez.)Adlitıpraporlarınıntetkikindeşehitlerinyüzdedoksandokuzununhavakuvvetleriuçaklarının12.7’likmakinelitüfekmermileriylevurulduklarıanlaşılmıştır.

HarekâtınMuhasebesiBizlerihtilâlciidik.Amakana,canasusamışihtilâlcideğildik.Kardeşkanıdökmekiçinayağakalkmamıştık.İsteseydikgerek22Şubat’tavegerekse21Mayıs1963’teAnkara’dataşüstündetaşbırakmaz,deryagibidekanakıtırdık.

21Mayısgecesigüneşdoğuncayakadarmecburkalınanyerlerdeateşteatisiolmuştur.Amazannetmiyorumkibirölüveyabirkaçyaralıdanilerigeçmemiştir.Acabakaraordusumensuplarıellerindekisilahlarıkullanmasınımıbilmiyorlardı?Asla.Kendilerinemecburkalınmadıkça(odanefsimüdafaahallerihariç)hiçbirsuretteateşaçılmayacakemrimeharfiyenriayetetmişlerdir.Mecburkaldıklarızamandahinamlularınekseriyahavayatutmuşlardır.Bubirvakadır.Yoksasabahleyinbinlerceşehitveyaralıolmasıicapederdi.

Bizleriyiniyetlivemedeniihtilâlcileridik,hırsvemevkiiçinçarpışmıyorduk.Tamamıyla

kontrollühareketediyorduk.Benimbuhusustaşahsenprensibimvegörüşümşuidi.İhtilâlöncesindebuanafikrimibenimletemasedenherkesevebilhassagençsubaylaraaşılamayaçalışmıştım.Gençsubaylardaşufikirhâkimidi:Albayımihtilâlkansızolmaz,kansızolursa27Mayısgibibaşarısızolur.22Şubat’tadasizkimseyekıyamadınız.Busefersakınöylehareketetmeyelim,diyeısrarlayalvarırlardı.Benhayattaşunainanmıştım.Evetihtilâlkansızolmaz,fakatbence,ihtilâlinkarşıharekâtgecesişehiriçindeharekâtakatılanlarınrastgeleadamöldürmeleriveyadahaöncedenkinbesledikleriinsanlarıöldürmelerideğildir.

Harekâtmuvaffakolduktansonrahükûmetinçıkaracağıkararnamevekanunlara,yasaklarariayetetmeyenleretatbikedilecekcezalarlakanakmasıicapediyorsaakıtılabilir.Bufikridevamlısuretteaşılamışımdır.Semeresinide22Şubat962’detamolarak21Mayıs963’tedekumandaettiğimkıt’alardaarkadaşlarımınsayesindeyüzdedoksandokuznispetindegörmüşümdür.Buhusustavicdanazabı

duymamaktayım.

Vak’açoktazedir.Henüzdumanıüstündedir.Herkesbirşeysöyleyebilir,yazabiliramazamanilerledikçehakikatlerdahaçokmeydanaçıkar,hadiselerdahaiyianlaşılır.

Bizler27Mayıs’ınhazırlayıcıları,yapıcısıvekoruyucusuidik.Bueserbizlerindir.Eserimizinhedefinevarmasıiçinhertürlüçareyebaşvurmak,yaşadığımızmüddetçenelazımsayapmakmecburiyetindeidik.1956senesindebudavaiçinbaşkoymuşveyeminetmiştim.Eserinyıkılışıvehedefindenuzaklaştırılmasıveheleintikamhisleriylehergünbirazdahatahripedilmesinetürlütürlüsiyasîkombinezonlarlainkâredilişineseyircikalamazdım.Ozamanaslımıinkâretmişolurdum.Buyaradılıştabirinsanım.Yalnızşunukatiyetlesöyleyebilirimkigerekordudaikenvegerekseordudışındaikensilahlıkuvvetleriçindegençkuşaklardameydanageleninfiallerigüçlükleönleyebilmişvepatlakverdiğianlardadaşuurlubirvaziyetteihtirastanuzakbirşekildeidareetmeyemuvaffakolmuşumdur.Bizlersilahlı

kuvvetlerdeolsun,dışarıdaolsunmemleketteinfilaketmekteolanmermilerinşuurlutapalarıidik.Butapalarmermilerinüzerindenşimdialınmıştır.İştegeldik,gidiyoruz.Hizmetimizitarihsayfalarıyatakdireder,yalanetler.FakatbundansonrakiinfilaklarınnasılolacağınıartıkAllahbilir.Yaşayanlar,görenlerbelkiozamanolsunhakkımızıteslimederler.Kimsedenhayattahiçbirşeybeklemedim.

Harekâtmuvaffakolsaidi,acabasonrasıneolacaktıdiyedünyamilletleriveTürkvatandaşlarımerakederler.Mağlubiyetinilkanındavurulandamga,Türkiye’dediktatörlükilanedilecek,kuklabirhükûmetkurulacakvehürriyetesonverilecek.Bunlarısöyleyenveyazanlardainanmazlar,amaneyapsınlarbugünküaçıkrejimcilervemüdafileriböyledemekmecburiyetindedirler.

Gayetdenormalkarşılıyorum.Lakinböylebirzihniyetinebentaşıdım,nedeyakınarkadaşlarım.Amabugünküşartlaraltındabunubazızümrelereinandırmayaimkânyoktur.

Harekâtmuvaffakolsaidi,birkere27Mayıs960İhtilâli’ninmemleketegetirmişolduğubütünhatalarpeyderpeydüzeltilecekveohatalarınyapılmamasınaazamigayretsarfedilecekti.Memlekettehuzursuzlukkaynaklarıkurutulmayaçalışılacaktı.Gerçekdemokrasiyegidişyollarıaçılacaktı.Memleketinbirinciplandaanadavasıolankültürelealınacaktı.Vatandaşlarıgericilerinelindenkurtarıpokumayazmanispetiniartırmakiçinherçareyebaşvurularakbuseviyeyükseltilecekti.İktisadi-sosyalreformlarındayapılmasıesastı.BuhusustaTürkiyebirhastaadamabenzetilebilirdi.

Birhastayıiyietmekiçinşudörtşartmuhakkaksurettetatbikedilir.

1.Teşhis:BizTürkiye’ninrealitelerinibitarafbirgözlegörerek,objektifkıymetlendirerekkudretimizinnispetindehazırlayarakortayakoyduk.Bu“realitelerdir.”

2.Hastayıiyietmekiçinmuhakkakbirilaçverilir.BudabizcekarşılığıTürkiye’ninhaledilmesiicapeden“Problemleridir.”

Anaproblemlerdetespitedilenrealitelerdendoğar.Bunlarıdakendigörüşvekabiliyetinizegöretespitetmiştik.

3.Hastayailacıverebilmekiçinilacı“para”ilealmaklazımdır.BizimgörüşümüzegörebudaTürkiye’ninimkânvekabiliyetlerdir.(Hersahada,mali,iktisadi,sosyalvekültürel)

Türkiye’ninproblemlerininhalledilmesiiçinimkânvekabiliyetlerineyiemrediyorsaönceliksırasıtayinedilmeksuretiyleonlaryapılabilir.Bununbaşındaparagelir.Birincisidışdevletlerdenteminedilebilir,bugünkündendahakolaylıklaalamamamıziçinhiçbirsebepyoktur.(İhtilâlhareketimuvaffakolsaidigörülürdü,şimdinesöylenirsehikâyegibidinlenir,tenkitedilir,dudakbükülür.)

İçfinansmanistihsalgücününartırılmasıileolur.BugünTürkiye’devatandaşlargündevasatiikisaatçalışmaktadır.Buhızikiveyaüçmislineçıktığıtakdirdeistihsalgücününartmamasıiçinbirsebepyoktur.

4.Hastanınilacıalındıktansonra,hastayaverilmedozajlarınıntayini,ustalıklaverilmesi,iğneninmütehassıselemanlartarafındanyapılmasışarttır.Budagörüşümüzegöreplan,programvemütehassıselemankadrosuileolur.

İştebunlarhazırlıklarınengücünüteşkilettiğiiçinihtilâlsonrasızamanfasılasıylayapılır.Bukadronunpeyderpeyimkânnispetindebulunabileceğikanaatindeydik.Bunlaraaitilkhazırlıklarımızıtamamlamıştık.Gerek22Şubat’tavegerek21Mayıs963’te(G)zaitsonrasıiçinneyapacağımızıbilenbirfikredayanarakgeleninsanlardık,maceraperestdeğildik.Buhazırladıklarımızınbirkısmıdosyalardamevcuttur.Yalnızmahkemeheyetininelinegeçenmüsveddedir.Tekamületmişşekillerivardır.Bizlermemleketseverolarakbugörüşleresahiptik.Yanlışveyadoğruolduğunumağlupolmuşbirkadroolarakburadaiddiaedecekdedeğiliz.Hükmütarihsayfalarınabırakıyoruz.

HarekâtSonrasıNeOlacaktı?Harekâtsonrasıbenvearkadaşlarımneolacaktı?Türkiye’deençokmünakaşagötürenveinanılmasıistenmeyenbirkonudur.Çünkü22Şubat’tave21Mayıs963’teTürkefkârıumumiyesinehükûmetbaşkanıvepartizangayretkeşlerbizlerikendiindîgörüşlerinegörelanseettiler.Onlarınaçısındanbakıncadoğrudur.Çünkühayatlarıboyuncahırslıpolitikacılar,hırslıyazarlarolarakikbalpeşindekoşmuşlar,buyoldatörpülenmişlerdir.Herkesideaynışekildegörmekzorundadırlar,haklıdırlar.Amabirdemadalyonuntersivardır.Veherşeyinmüstesnalarıvardır.Bunlarnazariyatla,sözleispatedilemez.Ancaktatbikatileispatedilir.AmaAllahbanavearkadaşlarımabufırsatıvermemiştir.Benburadaancaksamimihislerimibelirtebilirim.

Başkasınazatenmaddetenimkânımyoktur.Yakınarkadaşlarımınhepsiorduyadönmek22Şubat’takirütbeleriileordusaflarındavazifealmakistiyorlardı.Ancakdörtarkadaş,oda

bizlerinzoruilegeçicidevreiçindemilligüvenlikkonseyindevazifealmayıkabuletmişlerdi.Belkitatbikatgünübunudakabuletmeyebilirlerdi.

NedenHarpOkuluKumandanlığınaDönmekİstiyordum?Kimsedemevkihırsıyoktu,görmemiştim.BanagelinceharekâtbaşarılıncaHarpOkuluKumandanlığı’ndanbaşkahiçbirvazifekabuletmeyecektim.Bundanekadarsamimiolduğumubeniiyitanımışolanlargayetiyibilir.Çünkübenbiraskerçocuğuidim,sülalemdehepsiaskerdi,askerliğiçokseviyordum.TalebeikenFransızkolejindenkaçarakKuleliAskeriLisesi’negirdim.Albayrütbesinekadaryükselmiştim.Ölünceyekadararzumaskerkalmaktı.Siyasîhayattanhoşlanmazdım.Politikacıhiçolamazdım.Yaradılışım,tabiatımbunamüsaitdeğildi.Ordudaikensiyasîhadiseleregirişimmemleketduygularımıntahakkukuiçinbirsürükleniştir.

HarpOkulukumandanlığınıisteyişiminanasebeplerişunlardı:

1.22Şubat962’debuşereflivazifemdençokalçakçabirtertipleuzaklaştırılmıştım.Şerefiminzedelendiğiyerde,Allahkısmetedersebıraktığımyerdenbaşlamakistiyordum.

2.İhtilâlsonrasıkurulacakolanrejiminteminatısilahlıkuvvetlerdir.Silahlıkuvvetleriçindemevcutidareyidestekleyeceknekadarsadıkkumandanlarvarsaihtilâlinemniyetkuşağınıteşkiledenbirliklerinbaşındaolmalıdırlar.EniyimisaliATATÜRKvermiştir.İstiklalharbindensonrauzunsenelerrahmetliFevziÇakmak,FahrettinAltay,AliSaitPaşalardanüstünOrdukumandanlarıveGenelkurmayBaşkanıyetişmemişmiydi?BelkivardıamaATATÜRK’ebunlardansadıkolanıyoktu.Orduyusızıltısız,rejiminteminatıolarakuzunsürelertutmuşlarveyavaşyavaşdaancak10-12senesonrasiyasettençekilmişlerdi.Aynımetoduntatbikedilmesibenimgörüşümegöreesastı.Bubakımdanemniyetkuşağındabirkilitbaşınoktasındabulunmayıarzuediyordum.Ordusaflarındakimuvaffakiyetimvesadakatimherkestarafındanmalumdur.27Mayısıyapanlar

tekbirfikrininancıileMBK’yıteşekkülettirmişolsalardı,ihtilâlsonrasınıplanlamışolupbukaidelereriayetetselerdi,hiçbirzaman13Kasım960harekâtıolmazdı.Ohadisedenitibarenordubütünlüğünükaybetmezdi.

3.HarpOkulukarakuvvetlerininkaynağınıteşkileder.Kaynakıslahedilmediktensonrakarakuvvetlerininistikbaldekisubaylarınınbirkısmıbugünkügibipartilerüstübirşahsiyettaşıyamazlar,siyasîlerinoyuncağıolur.Kısasürelikumandanlığımesnasındaşahsiyetsahibiidealistsubaylarmezunettim.22Şubat’tansonraefkârıumumiyeyeveordudadenildiğigibitalebeyihiçbirzamanpolitikdüşüncelerlehazırlamadım.Buhusustatalebeilehiçbirkonuşmayapmadım.Hiçbirsurettetavizvermedim.Askerliğinicaplarını,adaletinnasıltatbikedileceğinibirsubayanasılşahsiyetkazandırılabileceğini,okulunkadrosunuiyiseçmeklevebukadronunyardımıileyüksekseviyeyeçıkarmayaçalıştım.BusistemlerledeherzamaniçinHarpOkulu’nafaydalıolacağımakaniidim.

4.Emekliolduktansonratemasettiğimbütünşahıslarakısmetolur,tekrarorduyadönersemveyabirihtilâlneticesimuvaffakolursambeniHarpOkuluKumandanlığı’ndanbaşkabiryerdegöremeyeceksinizdiyesözvermiştim.Hayattaşimdiyekadarverdiğimbütünsözleriyerinegetirmiş,protokollerekoyduğumimzalarınhakkınıvermişbirinsanım,aksiniispatedecekçıkamaz.Busözümütutamadığımıgörenolursailkgüngelsinbenivuruptemizlesindiyedeherkesevebilhassagençsubaylaraaçıkbonoverdim.Canlışahitlerçoktur.Benhayattamaddivemanevirütbeleriminhepsinialmışbirinsanım.Memleketehizmetetmektenbaşkahiçbirşeydegözümyoktur.BenimiçindeHarpOkuluKumandanlığı’ndandahaşereflibirvazifeolamazdı.Şuradaaklabirsualgelebilirvebusualsenelerceyakınarkadaşlarımarasındatartışılmıştır.Hemdemahkemesafahatıesnasındamaksatlıolarakbirhukukçutarafındanortayaatılmakistenmiştir.AydemirdiktatörlüğegitmekiçinHarpOkuluKumandanlığı’nıkuvvetinbaşındaoturarakatlamataşıyapmakistiyor.Bunamantıken

imkânyoktur.Çünkübenemeklibiralbaydım.21Mayıs1963İhtilâli’ninlideriidim.Muvaffakolunduğuzamanbütünkuvvetelimdeidi.Arzuedipdeoturamayacağımmakamyoktu.Muvaffakolmuşihtilâllerdeoandakarşıduracakneşahısnedekuvvetbulunur.Amabenbunuarzulamayıporduyadönüpdestektebirmakamdavazifealacaktım.Hayattaferagatgöstermesinibilenbirinsanım.Eniyimisalinideverirdim.Builerisürülenfikir,ihtilâlliderliğinevaramamışordudakialbaylarınaklındangeçebilir.

Fakatbenbundakararlıidim.Şimdiyekadarverdiğimkararlardahiçbirzamangeriyedönmedim.AnormalkarşılanıpMilliGüvenlikKonseyitarafındanuygungörülmezsehiçbirvazifekabuletmeyerekeviminköşesineçekilipoturacaktım.Çünküvazifembitmiş,başlatmışolduğumihtilâlhareketiharekâtolarakbaşarıyaulaşmıştı.Ondansonrası,hedefinevardırılmasımes’uliyetalanlararaciolurdu.

Şahsımaaitbuhususeğermahkemesafhasındaortayaatılmamışolsaydı,müdafaamdayer

alacakbirkonuteşkiletmeyecekti.Mecburkaldığımiçinbahsetmekzorundakaldım.

TarafımızaAtılanİftiralarBirdebazısiyasîler,kurmaysubaylar,İsmetPaşaveakrabayazartarafındanbenimveyakınarkadaşlarımiçinkullanılantabirlervar:ASİ,İSYANCILAR,MASUMMEKTEPTALEBELERİNİALDATAN,ÇAPULCULAR,TALÂT’INÜÇBUÇUKADAMI,enağırıİsmetPş.tarafındansöylenenŞEREFSİZSERGÜZEŞTÇİLER.

Bukelimelerisarfedenlerinnekadarhırslı,ikbaldüşkünü,Türkordusunutanımayanzavallılarolduğunuanlatmayaçalışacağım.

Bizlerneasiyizneonlarınanladığımanadaisyancıyız.Ancakhaksızlıklaragöğüsgererekmemleketinkurtuluşuiçininandığımızfikirlerin(KEMALİZM)Türkiye’deyerleşmesiniarzuedenvesonhadiselerintesiriyle,ancaksilahlıbirhareketlebununtahakkukunaçarekaldığınainanarakdurdemekiçinİsmetPş.demokrasisinesonvermeküzeresilahlıkuvvetleriniştirakiyleayağakalkaninsanlarız.

Benhiçbirzamanhayattakimseyialdatmadım.Belkibenialdatanlarçokolmuştur,fakatHarpOkulutalebelerinebenimiçinİsmetPş.tarafındansöylenenbusözciğerimeçökmüştür.22Şubat’ınhemenakabindeasilHarpOkulutalebeleriTaksimabidesinekoyduğuçelenkte(HARBİYEALDANMAZ)diyeİsmetPş.’yaeniyicevabıvermişlerdir.

Ben22Şubat’tanönceHarpOkulukumandanıidim.Ogünkumandanolarakokulaverdiğimalarmınmanasınıbanahiçbirastımsoramazdı.Tabiatımdaaldatmakolsaydı,belkitalebelerimialdatmışsayılabilirim.Amabununböyleolmadığını21Mayıs963İhtilâli’ndebütüngözlergördü.Benemeklibiralbaydım.AmabuseferyalnızHarpOkuludeğilAnkara’daveİstanbul’daTürkordusubirlikleriniarkamdansürükledim.Banave22Şubatçılar’ainanmasaydılar,bizlerdebirmeziyetvefikirselabetigörmeseidilerbukıt’alarayağaihtilâliçinkalkarlarmıydı?27Mayıs’tansonraordudangenerallerdedahil7000subayemekliolmuştur.AcabaTürkSilahlıKuvvetleri’ndeki

subaylarnedenbukadaryekûntutanbirkitleniniçindenbirisininpeşindengitmemişlerdidebiravuçdenecekkadarpür22Şubatçıkadrosununbirişaretiyleseveseveölümyolculuğunaçıkmışlardır.Bununmanasınıyakıştırmalaflarısöyleyenleridrakedecekdurumdadeğillerdir.

21Mayıs963hareketiiçinHARBİYELİALDANMAZparolasınıkastenseçtim.HarpOkulutalebesininveKaraHarpOkulu’ndanmezunolanlarındahayatboyuncaaldanmadıklarınıispatetmekiçin21Mayıs963tarihinindebenceönemivardı.Harekâtıönce19Mayıs1963olaraktasarlamıştım.FakatönderATATÜRK’eözenmişolurumdiyetenkitedilirdedim.21Mayıs1960ihtilâliTürkgençliğininsilahlıkuvvetlerdekimızrakınıteşkiledenHarpOkuluAnkara’dayürüyüşüilefiilenbaşlamışkabulederdim.Otarihedehürmetetmekveoradanbaşlamakistedim.Radyoanonsunundasaat24.00’tensonraokunmasınıarzuettim,kiharekât21Mayıs963olarakanılsın.İhtilâlhareketindetambirbaskınsağlandığıiçinaldananlarvememleketialdatanlardahaiyi

anlaşılmışolduherhalde.

“Çapulcular,TALÂT’INüçbuçukadamı”kelimeleriiseçokseviyesizdir.Herikikelimeleridekullananlarburadaammeşahidiolarakdinlenildi.Birisi28.Tüm.Kur.Bşk.Kur.YarbayAliElverdi,diğerizırhlıereğitimmerkeziKur.Bşk.Kr.Alb.ZekiErgun,şahitlikleriesnasındanasılbirersahtekahramanolduklarımeydanaçıktı.Amaharekâtakatılansilahlıkuvvetlermensuplarınaveeskisilaharkadaşlarınabuçirkintabirlerikullanmaklanasılbirkaraktertaşıdıklarınıbelliettiler.

BizlerveşuradamahkemeettiğinizTürkSilahlıKuvvetlerininsubaylarınıçapulcuolarakgörüyorlarsabutabirlerinisevesevekabulediyoruz.Çünkü21Mayıs963İhtilâli’nekarışanlarsilahlıkuvvetmensuplarıdır.Hiçbirzamandoğudavedoğugüneydekaçakçılıkyapançapulculardeğillerdir.

GelelimİsmetPş.’nın“ŞEREFSİZSERGÜZEŞTÇİLER”kelimesine:Buikikelimeninnelerifadeettiğiniiyiceanlatmakiçin

geçmişbirhadiseyedönmekmecburiyetindeyim.AdnanMenderesenkudretlidevrindebaşbakanlıkyaparkenasilTürkOrdusuiçin“BattalGaziordusu.Benbuorduyuyedeksubaylarlaidareederim”diyebilmedenmuvazzafordupersonelinehakaretetmişti.İşteozamanbizlerdahagençtik.Bucümleciğerlerimizeişlemiş,ihtilâlcihareketleresevesevekatılmışvehertürlümücadeleyigözealmıştık.Butekcümleordudagençkuşaklardauyanmaiçinbüyükbirkırbaçtesiriyapmıştı.

DemokratPartiartıkbudevirdensonraordunundesteğinikaybetmeyebaşlamıştı.Şimdidüşünün21Mayıs963İhtilâliiçinsilahasarılanlargeneşerefliTürkOrdusu’dur.DevrinbaşbakanıİsmetPş.hemdeeskibirordumensubudur.

Türkordusununmensuplarınaşerefsizsergüzeştçilerdemektenkendisinialamıyor.Buhırsvekinnedenilerigeliyor?Malumkendibaşkanlığızamanındaaçıkrejimdiyeövünerekmilletialdatarakdaimisuretteiktidardakalmayıarzuedenbirşahsınkarşısınaaynıekipyöneticileriyle(22Şubatçılar)silahlıkuvvetleri

ikidefadır,karşısınadikiliyorlar.Avunduğunrejimiflasetti,diyorlar.Buağırdarbeyedayanamayanbirbaşbakan,tarihtehiçbirdevletadamınınyapamayacağıhatayıyaparakkendiözordumensuplarınışerefsizlikleithamediyor.Buikikelimeyisarfederkenbenimveyaarkadaşlarımınisminizikrederekyapsaidibelkimeseleyoktu.Amaumumasöylemesiherşeyibitirmiştir.Tarihtemazisiniçokkötüolarakkapatmıştır.Ordudakigençsubaylarbusözünaltındakalmayacaklardır,zamanlabusözünintikamınıyüzdeyüzalacaklardır.Bukitledebizimtaraftarımızdır.OruhuartıkTürkordusundaöldürmeyeimkânyoktur.SeçilenheryolATATÜRKÇÜLÜKyoludur.DoktrinKEMALİZM’dir.HiçbirzamanTürkordusunungençunsurlarıbuyoldanhedeflerinevarıncayakadarayrılmayacaklardır.İhtilâlcikadrolarınseçimindeyanılmış,aldanmışolabilirim.Amaistikbaleaitihtilâllerdekigörüşlerdehiçbirzamanaldanmamışımdır.

Kuvvetmeselesinegelince,genesilahlıkuvvetlerdekidestekleyicilerimizdir.Çünküben

vearkadaşımFethiGürcanordudakikuvvetimizieniyibilenlerdeniz.Benordudaikendekumandalarabunuanlatamamıştım.Daimablöfyapıpkuvvetvehmediyorum,zannettiler.21Mayıs963öncesisilahlıkuvvetleriçindekikuvvetdökümümüzüyaparkenenyakınarkadaşlarımbilebanaveFethi’yeinanmazlardı.Daimaşüpheilekarşılanırdık.Ama21Mayıs963bununaksiniispatetti.Enkuvvetliyerimiz3’üncüorduve1’inciordumıntıkasıidi.EnzayıfyerdeAnkaraidi.

BunarağmenAnkara’dakikıtalarınhükûmetesadıkzannedilençıkarcıkumandanlarınınaltındankıt’alarınınasılhareketettirdiğimizapaçıkgörülmüştür.Buradamahkemesafhasındaparmaklıklararkasınadüşmüşgençlerinhukukunaçıkkapılarındanistifadeederekkendilerinikurtarmakiçinçabalamalarıesasruhtanuzaktır.

İnanmamışinsanlarkolaykolay,muvaffakiyetsizlikanındakarşılığıölümolanbiryolculuğa22Şubat’taemeklisubaylarınkumandasıaltındaçıkmazveasgari5,azami9

saatdeçarpışmaz.Bununaksiniiddiaedenlerancakkendilerinialdatırlar.Bunuzamangösterecektir.Bugibipsikolojikhatalarlaordukışlasınadöndürülemez.AncakTürkordusununastlarıtarafındaninanılankumandanlarkurtarabilir.Buhusustafazlabirşeysöylemeyelüzumyok.İstikbaldeherşeylaftadeğil,gözlerlegörülecektir.

Türkiye’yeİlişkinDeğerlendirmemŞudurNetice(özet):

BugünküTürkiye’yikıymetlendirmemşöyledir:

1.27Mayıs1960günündenberiTürkiye,ihtilâlvasatıiçindedirvehâlâdabudurumdankurtulamamıştır.

2.Türkiye’derejimdavasıhenüzhalledilmemiştir.Şimdiyekadaralınanyarımtedbirlerlevezorlamalarlarayındanfırlamışolanbulokomotifinyerineoturtulmasınabugünküşartlarlaimkânyoktur.

3.Hedefinevarmamışihtilâlleryüzdeyüzzamanfasılalarıylatekraredilir.Canlımisali27Mayıs1960sonrası;13Kasım1960,6Haziran1961,22Şubat1962,21Mayıs1963veİstikbalde(x)günü.

4.Türkiye’ninanadavalarıbaştakültürel,

iktisadi,sosyalvesiyasîolmaküzeredörttür.BugünküBüyükMilletMeclisivesenatonuntutumuilebudavalarınradikalreformlarlahalledilmesineimkânyoktur.

5.Siyasîpartileri,Türkiye’definanseedenler,köydevekasabadaağalar,küçükveortavilayetlerdeEŞRAFLAR,büyükvilayetlerdeSERMAYEDARLARvePATRONLARoldukçavatandaşınserbestseçimlereykullanmasınaimkânyoktur.BüyükMilletMeclisi’negelenlerinseçimlersırasındasarfettikleriparalarıkurtarmakvegelecekdevreseçimlerinehazırlıkolmaküzereyapılannüfuzticaretleriyleeldeedilenmeblağlarhariç,idari,ticarivedevletmekanizmasıdejenereedilmektedir.Budemokratikdenilensahterejimleilanihayememleketidareedilemez.

6.Türkiye’dehiçbirpartibirdoktrinesahipdeğildir.Vatandaşlarıseçimkampanyasındayerinegetirilmesineimkânolmayanvaatlerlealdatıp,kandırıpreyavcılığındanbaşkabirşeyyapmazlar.

7.25Ekim1961’deBüyükMilletMeclisi’necebirkullanılaraksüngülerintehdidialtındareisicumhurseçtirilmiştir.Reisicumhurveonunseçmişolduğubaşbakandahukukölçülerinegöregayrimeşrudur.

8.Çankayaprotokolününsilahlıkuvvetlerbaskısıiletatbikatıanayasaihlalidir.

9.Devletinanayasası,kanunlarıdururkendevletfaşistsistemliprotokollerleidareedilmektedir.(Çankayaprotokolü,koalisyonuyaşatmaprotokollerigibi.)

10.Silahlıkuvvetler,İsmetPş.tarafındanBüyükMilletMeclisivemuhalefetpartileriüzerindedaimisurettebaskıvasıtasıolarakkullanılmaktadır.Neyazıkkimilligüvenlikkonseyidebuhusustaaletolarakçalışmaktadır.Bununkadarmemleketezararverenbirhususyoktur.

11.BudurumkarşısındaiktidarpartisiCHPvekoalisyonkanatlarınınyanlışhareketiylehalkıorduyavebilhassasubaylarakarşıdüşman

etmektedir.

12.EnmühimimemlekettetekgüvenilirvarlıkolanTürkSilahlıKuvvetleriİsmetPaşa’nın“böl-parçala-işinegelmeyeniyut”taktiğiileparamparçahalegetirilmişvebirbirinedüşmangruplaryaratılmış,silahlıkuvvetlerbütünlüğünükaybetmiştir.

13.HalkTürkiye’deikidüşmankampaayrılmışvaziyettedir.Hergünsiyasîpartililerinyanlıştutumlarıylabukintohumlarıkörüklenmektedir.CHPveonunkarşısındaolaneskiDemokratPartiartıklarıolanpartilerbuhusustayarışhalindedir.

14.Tavizpolitikası,statükoculuk,reyalamamakorkusundangericilikmüsamahailekarşılanmaktavehattateşvikedilmektedir.

15.Memlekettebüyükbiriktisadikrizveişsizlikhükümsürmektedir.

16.Beşyıllıkplanın,hazırlanışşekliilerötuşauğramışdurumundandolayımemleketteverimli

birşekildetatbikineimkânolmayacaktır.

17.Hükûmetçokzayıftır.Memlekettehergünihtilâlgünükesildiğiiçinkimseyarınındanemindeğildir.Hükûmeteitimatyoktur.BazılarıİsmetPş.’nınşahsınabelbağlamışolarakhareketetmektedir.Buvaziyetkarşısındadışyardımınistenilenşekildeyapılmasınaimkânyoktur.Paraheryerdeürkektir.İçfinansmanındateminedilmesibugünküşartlarlamümkündeğildir.

18.Memleketteaşırıcereyanlarönlenememektedir.Kürtçülükproblemininbututumlahalledilmesineimkânyoktur.Halkşahsiemniyetlerinikorumakiçinvilayetinegöreyeryersilahlıdır.Vesilahlanmayahızladevametmektedir.Çünkümemlekettemal,can,ırzemniyetikalmamıştır.

19.Büyükşehirlerimizisarmışolangecekondudavalarınınhalledilmesinebugünkühükûmetidaresininanlayışıileimkânyoktur.İleridekötüideolojilerinburadayeretmesiileTürkiyeiçinenbüyüktehlikekaynağınıteşkiledeceklerdir.

20.Devletiniçtevedıştaitibarıkalmamıştır.

21.80yaşında,tarihifonksiyonunuyitirmişbirliderşahsikaprisleriyle(heranameseleninhallindekendiarzusununtatminiiçinağırlığınıortayakoymaksuretiyle)memleketiuçurumagötürmektir.

22.KoalisyonhükûmetlerisokakmümayişlerinitertipleyenMDOgibiyeraltıteşkilatıylazamanzamankuvvetlendirilmeyeçalışılmaktadır.

23.Türkiye’deanayasateminatıolanmal,can,ırz,meskenemniyetiyoktur.Doğudakisoygunlaraçaresizlik,başkenttekigazeteidarehanelerivepartibinalarınıntahribihükûmetkuvvetleriningözüönündeolmaktadır.Şimdiyekadardahükûmetinbuhusustaenufakönleyicibirtedbiralmakiçingayretsarfettiğigörülmemiştir.

24.Vatandaşlarvasıtalıvergilerinyüküaltındainiminiminletilmekte,mutluazınlık,yaranlarvedamatlarisedaimabirinciplandatutularak,partilerinayaktadurmasınısağlayanbu

finansörlerhertürlüticarikolaylıklardanistifadeetmektedirler.

25.SenelerinMilliŞefiİsmetPaşaaçıkrejimdeyimiilememleketibirzümremenfaatinesilahlıkuvvetleridealetolarakkullanıpkapalırejimlemilletialdatarakidareetmektedir.

İştebuşartlarınhükümsürdüğübirTürkiye’dememleketseverolarakTürkiye’ninkurtuluşuancakbirsilahlımüdahaleilemümkünolacağınainanıyordum.Vasatdamüsaitidi.Çünküsonolaylarbardağıtaşırmışidi.Silahlıkuvvetlerdekigençkuşaklarıntansiyonudaçokyükselmişti.Gereklikuvvetedesahipolduğumuzdanihtilâlşartlarınındatahakkukettiğineinandığımdan21Mayıs1963harekâtınınyapılmasınakararverdim.

Türkiye’debirihtilâlinmecburkalındığızamantarafımızdanyapılmasıiçinanafikirlerinözetişudur:

1.İhtilâlmuhakkakesaslıbirfikrevedoktrinedayanmalıdır.

2.Türkiye’dedoğacakbirhalkihtilâlindenönceyapılmalıdır.

3.İnönü,CHPlehineveyabirzümremenfaatineyapılacakbirihtilâlteşebbüsündenöncehareketetmeksuretiyleihtilâldeönalınmalıdır.Aksi,memleketteçokpahalıyamalolacağıveçokkanlıyapılacağıkanaatindeidik.

Dikkatedilirseihtilâlteşebbüsveyapılıştarihleridaimaesaslıvak’alarınardındanolmuştur.31Mart963teşebbüsü,21Mayıs963harekâtıgibi.

İleriSürülenGerçektenUzakİddialar

Sonolarakiddiamakamının22Şubatçılarhakkındaserdetmişolduğuiddialarınaçokkısaolaraktemasedeceğim:

a.İddianameningerekçesindekiATATÜRKÇÜLÜKgörüşüçoksathikalmaktadır.ATATÜRK’üanlayıpanlayamadığımızagelince;doktrinimizolan“Kemalizm”dikkatliolarakbirkeredahaokunuphazmedilebilecekolgunluğagelmişse

anlayıpanlayamadığımızdahaiyianlaşılır.

ATATÜRK’ünbüyüknutku,İstiklalharbitarihimizveinkılaptarihimiziyibirsüzgeçtengeçirilirseiddiamakamınıngörüşününnekadarcılızkaldığımeydanaçıkar.

b.İddiamakamı22Şubatçılar’ınsivilşahıslardanmühimparalaraldığınıiddiaetmektedir.

(1)22Şubat’ta10senesinidoldurmamışgençsubaylarıMSByanlışbirtasarrufilebeşkuruşmaaşsızolarakcemiyetiniçersindebırakmıştı.

(2)Bugençsubaylarınbirişegirinceyekadar22Şubatçılarolarakgeçimkaynaklarınıteminedebilmekiçinsosyalyardımmaksadıylabankadabirhesapnumarasıaçıldı.Zamanınanlayışıbubankahesabınaelkoyunca,yardımparalarıeldenveyapostailebendetoplandı.Bendeihtiyaçlarınagörebugençsubaylaradağıttım.Sonsantiminekadaraçıkalınlahesapverecekdurumdayım.

(3)Sivilşahıslardan,zenginlerden,EMİNSUderneğindenianeşeklindeparaalınmamıştır.Toplananparalarordudakigençsubaylarınisteğiileşahısbaşına(10)lirayıgeçmemeküzerearalarındatoplayıpbilhassaatışokullarındangelenparalarla22Şubatçıemekliarkadaşlarımızveçokyakıntanıdığımızbirkaçkişininverdiğiçokcüziparalardır.

(4)EmekligeneralSelimTürkkan’danalınan10.000liraikigençarkadaşa5’erbinliraolaraktoptanödemelerinivermekiçinalınmıştır.Buparalarzamanındaverilmeseidibuikiarkadaşınşimdiyekadarolanmemuriyetleriyanacaktı.Buparadasonradanödenmeküzereborçolarakalınmıştı.

Buparahesabınımahkemesafhasındabirkaçkereverdim.Delillerdosyasındaparahesabınıgösterirdefteriminhersahifesilütfenbirkeredahaokunsun,hakikatleranlaşılır.Bunuiddiamakamıdaiyitetkiketmemiştir.Amabiziküçükdüşürmekiçiniddianamesinebusatırlarımaksatlıolarakyazmaktandakendisinialamamıştır.

Bizlermaddiyatla,menfaatla,tesanütyaratmayaçalışaninsanlardeğiliz.Buşekildebağlananlardandahayırgelmezvenefretederiz.Bizlerbirfikreveidealeinanmaklamuvaffakolunacağınainananinsanlarız.Maddetesanüdüdiyebirşeykabuletmiyorum.

c.Hayattaihtiraspeşindekoşanbirinsandeğilim.Buiddiayıhiçbirzamankabuletmiyorveşiddetlereddediyorum.BenimkadarmerhametlivemedenibirihtilâlcinindebundansonraTürkiye’yegeleceğinitasavvuretmiyorum.Ziyanıyok,buharekâttabizlergibifedailerdeyokolsunlar.Memleketiçinherşeyfedaedilir.Yalnızunutmamalıkitarihsayfalarınınaydınlattığıhakikatlerdenhiçkimsekurtulamamıştır.

YüksekMahkemeHeyetiMüdafaamınsonkısmınagelmişbulunuyorum.Şuradagörülenmahkemesefahatıhakkındadahissiyatımıbildirmekisterim.

Müdafaamabaşlarkenhayattahaksızlığatahammüledemediğimisöylemiştim.Hakkındaeniyişekildetecelliedeceğiyerlerinhukukdevletiiçindemahkemelerolduğunainanıyorum.Fakatgörülenmanzaraşudur:İlkhazırlıktahkikatındanitibareniddiamakamınıntakipettiğiyolumantıkçerçevesindekıymetlendirmeyeimkânyoktur.İddiamakamıbuharekâtakatılmışinsanlarıcanıistersesanıkolarakgetiripparmaklıklararkasındamahkemeedilmesiniistiyor,canıistersetanıkolarakgetirtipsanıklarhakkındaammeşahidiolarakdinletiyor.Bunuammeşahitlerinidinlerkenbarizbirşekildegördüm.Buradasanıkolarakbulunanşahıslardanyüzbinkatsuçluolanammeşahididiyedinleneninsanlarbirkahramanedasıylakollarınısallayasallayasalonuterkederken,adaletintemsilcileriolarak

vazifegördükleriniiddiaedeniddiamakamınındabizlergibiseyirci,hattagetirmişolduğuammeşahitlerininbaştanaşağıyauydurmaşahadetlerinidinlediktensonrahaklarındaenufakkanunîbirmuameleyetevessületmekiçinhareketegeçtiğinişahsengörmedim.(ZavallıbirsivilşoförŞükrüAslanhariç)Hattaöyleki,bazısanıkveavukatlartarafındanbugibiyalancışahitlerintevkifiiçinyapılantekliflerinindemahkemesüresincehiçbirikaalealınmadı.Acabahukukanlayışıbumudur?Buyalancıammeşahitlerininsuçlamalarıileburadakibazısanıklarcezagöreceklerseçokyazıkolacak.

İkincisibazışahıslarıkorumaksuretiylebilhassaAnkara’dakibirliklerdenmerkezkumandanlığı,28’inciTüm.TopçuKumandanlığı,HavaKuvvetleripersonelinin,generallerkademesinesıçramamasıiçingöstermişolduğugayretdecalibidikkattir.Mahkemeninbüyümemesi,sanıklarınçoğalmaması,dışarıdagezendahabüyüksuçlularınmeydanaçıkmaması,himayegörmeleriacabamemleketinmillimenfaatlerinihaleldaredenbirsebepolarakelealınıpdabu

şekildemahkemekanalizeedilmişsemeseleyok,amaozamandahukukdevletindenveTürkiye’debeynelmilelanlamdakihukukkaidelerindenbahsedilemez.BunlarıgöregöredeTürkiyehudutlarıdahilindeyaşamakgüçleşir.

Mahkemesırasındasenatör,milletvekili,ekserisiyüksekrütbelisubayıammevemüdafaaşahidiolarakdinledim.Parmaklıklargerisindekibirkısımsanıklarıdinledim.Çokkolaylıklahakikatlerdenuzaklaşabiliyorlar.İşlerinegelmeyenhususlarıhatırlamadıklarınıbeyanediyorlar.Olmayanhadiselerimuhayyelelerindeyaratıpbazısanıklarıenağırşekildevicdansızcasuçlayabilipkahramankesiliyorlar.Kendisuçlarınıkolaylıklabaşkasınınüzerinebırakabiliyorlar.BudurumlarıgördüktensonrahislibirvatandaşolarakTürkiye’deyaşamayaimkânvarmı?Hakveadaletuğrundaçarpışanlardaümitkalırmı?Onuniçinşahsenbugibihaksızlıklarıgöregöreyaşamakistemiyorum.Şuüçsebeptendolayıölümütercihediyorum.

1.Birfikre,biridealeinanmıştım.Bunun

sürükleyicisiidim.Buuğurda,inandığımbirdavaolduğuiçin1956senesindebaşkoymuştum,artıkvermezamanıgelmiştir.Çünkü;birlider,kendisineinanıparkasındanölümegelenlerieniyitatbikimisali,birdava,birideal,birfikiruğrundaicapettiğizamannasılölüneceğinigöstermelidir,kigeridensürenköklerbufikrin,buidealinsönmemesiiçinçalışmalarlagayelerineulaşabilsinler.İştebuvazifedebuandabirliderolarakbanadüşüyor.

2.İkincisibuidealuğrundaşimdiyekadarbenimlebirlikteçalışanbazıarkadaşlarımınbüyükhadiselervebüyüktehlikelerkarşısındanasılsarsıldıklarını,mahkemehuzurundamikrofonbaşındanasılküçüldüklerinigördüm.Kimlerleölümyolculuğunaçıktığımıanladım.Manenyıkıldım.

3.ÜçüncüsüTürkiye’ninkalkınmasını,idealbirdevlethalinegelerekvatandaşlarını,hakikimanadahukuknizamıiçindeyaşayarakrefahakavuşmasınıvemuasırdevletlerseviyesineyükselmesiiçinhiçbirkarşılıkbeklemedenhizmetetmeküzere1956senesindenberien

tehlikelimücadeleleregirdim.Göğüsgerdim.MuvaffakolamadığımgibidehalenTürkiye’dedeğişenbirşeydegöremedim.Memlekettegününügünetmezihniyetidevamettikçebunundatahakkukunaartıkinanamıyorum.Buşartlariçindeyaşamayıfuzuligörüyorum.Ölümdenhiçbirzamankorkmadım.Şimdidekorkmuyorum.Hayattaşerefimleyaşadım,şerefimlemücadeleettim,yılmadım.Evlatlarımabırakacağımenkudsimirasdaeğilmeden,şerefimdenkaybetmedenölmektir.Onuniçinmahkemeheyetindenhiçbirtaleptebulunmayacağım.Gayetsamimiveaçıkolarakhissiyatımıbildirdim.Verilecekhertürlücezabenimemnunedecektir.Takdirhakkısizlereaittir.Hürmetlerimle.

TalâtAydemirEmekliAlbay

BaştamahkemeheyetiniteşkiledenHv.Alb.LütfiBey,gözlerisulananDuruşmaHâkimiDz.Alb.NumanÖzdalga,sanıklarınçoğu,dinleyiciler,avukatlar,hattaTomsonilemuhafızlıkyapansaf,temiz,Anadoluçocuğuerlerdahiağlıyorlardı.Bukadarderinvehissi

tesiryaratacağınıtahminetmemiştim.

Hakikatleriinandığımgibihissederekdilegetirmektenbaşkabirşeyyapmamıştım.Tarihivehakikivak’alarıgelişsırasınagöresıralamışvesamimiduygularımıriyasız,katıksızolarakaksettirmiştim.Artıkmahkemedesonsözümüsöylemiş,senelerceiçimdesakladığımarzuveelemlerimidökebilecekbirmahkemebulabilmişvehuzurakavuşmuşvaziyetteyim.

Büyükbirrahatlıklamahkemeheyetininvereceğikararıbekliyordum.

Mahkemeninvereceğikararadalettarihindemühimbirmevkialacakolanbirhukukîgörüşveanlayışıolacaktır.Neticeyizerrekadardüşünmemekteydim.İnsanınhayattaAllahtarafındançizilmişolanhayatçizgisiniyanimukadderatdenilenmanevialınyazısınıdeğiştirmesikendielindedeğildir.Şimdidiğersanıklarınmüdafaasıdevametmektedir.

5Ağustos963

BugünsanıklardaneskidenenyakınarkadaşımolanAlb.TurgutAlpagut’unmüdafaasınıavukatıolankayınbiraderiBülentAğbeyoğluyaptı.Şahsımıdahedeftutmaküzereyaptığımüdafaavetamamıileinkârveyalanlarasaparakeniştesinikurtarmakiçin,ilerisürdüğüiddialarTurgutAlpagut’uçokküçükbirvaziyetedüşürdükiböyleşerefsizcebirmüdafaaileinsanınölümdenkurtulmasıyerineölmesidahaiyidir.

Artıkcemiyetiçindebuşartlaraltındayaşamakbenimölçülerimegörefaydasızdı.Fakatinsanlarçokgenişvehazımkârolabiliyorlarmış.Ahlakölçüleriherkesegöredeğişebiliyor.Verahatlıklacemiyetiçindefütursuzcagezebiliyorlar.Türkiyehersahadabukadaralçalmışfertlerledoluolarakyaşadığınagöre,neiledüzelebiliracaba?

SabahleyinihtilâlcilerinmahkemesinibüyükbircesaretilealmışolanyegânekadınavukatolanNevinSelekhanımınmüdafilerihakkındayaptığımüdafaalarıdinledim.İftiharettim.Asildavamızainanarakveiçtengelerekkülolarak

yapmışolduğusavunmadakihukukîtahlilleri,çokiyibirhazırlıkneticesiolduğunugösterdi.Hissetmekveduymakherşeyihalleder.İnsanlarduyabilecekhalegeldiğizamanolgunlaşabilir.Fikiradamıolur,hergünbirazdahaidealistliğeyaklaşır.Yegânekadınavukatolanbuhanımınmahkemeninbirincigünündenberimüvekkillerinegösterdiğialakayıvedevamlısuretteaksaksızolarakduruşmalarıtakipetmesibirhukukçuolarakvazifesinitammanasıileyaptığınaşahitoldum.Takdirettim.

Birgündeikizıtkutbuteşkiledenikihukukçuyuaynımahkemedegörmekneacıtesadüf.

6Ağustos963

BugünmahkemedeüstzirvedeberabergeceligündüzlüçalıştığımızBahtiyarYaltaveDz.Alb.GalipGültekin’insavunmalarınıavukatlarıyaptılar.Müvekkilleriniküçültmekleyarışettiler.BudurumdankendisinikurtarmakiçinBahtiyarYalta’nınşahsenyapmışolduğuyazılımüdafaasıonukitlehuzurundakurtaramamıştır.

Maalesefodanazarımdaartıkbitmiştir.İbretvericihadiseler.HeleGalipGültekin’inavukatınınyaptığımüdafaayaayneniştiraketmesikadarahlakzaafıolamaz.Buarkadaşınkurtulupcemiyetiçersindenasılgezeceğinimeraklabekliyorum.Fakatgezecekler,belkidesahteidealistlerolarakkendilerigibibulacaklarışahıslarlayenikadrolariçindeyinegünlerinigünedecekler.Hayırlısıolsun.Hukukadamlarıbuşekildeicraisanatediyorlar.Yazıklarolsun.Demekavukatlardasanıklaragöreseçiliyor.

7Ağustos963

BugünAvukatHilmiÖzarpat’ınmüdafilerihakkındayaptığısavunmalarıdinledim.Hukukmesleğindenveyalancıhukukçulardannefretettim.Eğeravukatlıkmesleğibuise,çokacayipbiradaletmekanizmasıiçindeyuvarlanıpgidiyoruz.BuzatneyazıkkiöğrendiğimegöredeHarpOkulu’ndahukuköğretmenliğiyapmış,çokyazık.Ahlakkaidelerindenyoksun,yalnızmaddiyatataparakadaletmekanizmasınıiğfaledenbirhukukçuolarakmahkemehuzurundasavunmayaptı.

Savunmasınabaşlarken“Böyleanayasayakarşıgeleninsanlarındavasınısavunmakmecburiyetindekaldığımiçinçoküzgünüm”diyenbusahtehukukçuherkesingözüönündeyalansöylemekten,hadiseleritahrifetmekten,kendisahtekârmüdafilerinisavunmakiçinherkesehaksızyeresataşmaktandakendinialamadı.Müdafilerişuşahıslardı:

1.Dz.Alb.GalipGültekin2.Og.Yb.NecatiTaylan3.HâkimÜsteğ.AlpPusat

4.Top.Yb.BehzatTanır5.Top.Yzb.MelihÖzkul6.Alb.CahitAksoy

7.P.Üsteğ.Cihangiroğlu8.Sv.Bnb.SefaSeven(iyibirinsan)9.

8Ağustos963

BugünmahkemedeHalimMenteş-DündarSeyhan-NecatiÜnsalan-MustafaOk’unavukatıKemalTamermüvekkillerininmüdafaalarınıyaptı.Hazırlığı,davayıkülolarakelealışıiyiidi.YalnızMustafaOkşahsenyaptığımüdafaada

çokküçüldü.Müdafaasınınbazıyerleriniokuyamadı.İkisebeptenilerigelebilir.Yabazıhakikatleritahrifetmiştiryadakendisininşimdiyekadarkazanmışolduğumükâfatları,birincilikleriyazmıştır,(herikisiiçindeutançduyacağıiçin)okuyamamıştır.Kanaatodur.

NecatiÜnsalan’ınbugündegayetaçıkolarak22Şubat’tahavakuvvetlerihesabınaçalıştığı,bizeogeceihanetettiğibirkeredahabütünçıplaklığıileortayaçıktı.

EniyikonuşmayıyineDündarSeyhanmertçebiredaileyaptı.Şunoktalarıgayetaçıkçavevecizbirifadeilebelirtti.DündarSeyhanbirmüddetevveltahliyeedilmişti.Dışarıdakendisineyapılanmuameleyianlattı:

1.Dündar’ınoğluHarpOkuluikincisınıfındadır.Mevkuftur.2No.mahkemedemahkemeedilmektedir.Ziyaretinegitmiş,görüşmesinemüsadeetmemişlerdir.(Neacıtecelli)

2.Tahliyeedildiktensonrapeşinebirpolis

takmışlaradımadımtakipettiriyorlarmış.

3.GeceyarısıEmniyetI’incişubesineçağrılaraknedentabiîsenatörlervemilletvekilleriilekonuşuyorsundiyesorguyaçekmişler,ifadesinialmışlar.

4.DündarihbarmevzuundaAlparslanTürkeş’ihedefalarakiyibirkonuşmayaptı.Onlarıreziletti.

“21Mayısİhtilâlhaberiniduysaidimhiçbirsuretleihbaredemezdim.Bendeberaberçalıştığımeskiarkadaşlarımıelevermekdiyebirşeyyoktur”dedi.Busözileneleranlatmakistediğianlaşılmıştı.Tabiîherkeshissesinialdı.İştegünündikkatçekecekhadiseleribunlardı.

9Ağustos963

Bugünmahkemesalonundaiyibirgünyaşanmadı.Sorgulamasırasındabudavanınyürütülmesindeenöndebulunan22Şubatçıkadrosununbazıarkadaşlarımıntehlikekarşısındakendilerinikurtarmakiçinyaptıkları

çekingensavunmalarvemaddivakalarınhakikatlereuygunanlatılmayışı,bazıküçükhesaplarlabildiklerinisöylemektençekinmelerihattayalansöylemelerineticesidavayıküçültmüşveilkbüyüktaarruzabazısoysuzavukatlartarafındanyakınarkadaşlarımınbunlarateslimettiklerisilahlarileçokağırderecedeyaralanmışımdır.Bununneticedeböyleolacağınıbiliyordum.Amakimseyeilkgünlerdekidüşüncelerimikabulettirememiştim.Şimdicezasınıhepbirlikteçekmeyemecburuz.

36sanığınavukatıolanTuranAyatagenelmüdafaasınıyaptı.Buşahıskarmakarışıkfikirli,neyimüdafaaettiğinibilmeyen,konuşmalarıesnasındabirçokzühulleredüşen,birbirininakzedenfikirlerlekonuşanmugalatıcı,sahteinanışlarla,tüccarzihniyetiileyalnızparakazanmakiçinhukukçulukmesleğinikendineseçmişbirtip.Neacıdırkibuzatda14senedirHarpOkulu’ndaanayasahukukhocalığıyapmışolduğunuiftiharlasöylüyor.DemekHarbiye945’tenberikimlerinelindeimiş.DiğerAv.ArkadaşıdaŞahapHomriştencere

yuvarlanmışkapağınıbulmuş.Zatenbaşkatürlüuyuşmalarınaimkânyok.Müdafaaettiğisanıklar:

1.Em.Üsteğ.AyhanÖcal(22Şubatemeklisi),2.P.Yzb.GökhanKasapoğlu(14’çüyalancı,ogeceihanetedenbirsb.),3.P.Bnb.HüsamettinPaksoy(ogecevazifesiniyapmış,ağırbaşlıiyibirsb.),4.Dz.Güv.Üsteğ.ErolIşıltan(Ogecetamvazifeyapmışkarakterlibirsb.),5.Tank.Teğ.ErolAkkıvılcım(Ogecetamvazifeyapmışidealistbirgenç.),6.Sv.Üsteğ.YükselErol(Yalancı-korkak,liyakatsız-karaktersizbirsb.),7.Tank.Üsteğ.MetinTurgan,8.Teğ.HasanBilici,9.Sv.Teğ.CoşkunSavaş(İdealistbirsb.),10.Sv.Üsteğ.ÖzkanTansel(İyi,ogecetamvazifeyapmışidealistbirsb.),11.Tank.Üsteğ.FeritKelecek(Gecekahramancavazifeyapmışidealistbirsb.),12.Tank.Teğ.AlâttinAçan(Ogecevazifesinikahramancayapmışidealistbirsb.),13-14.Sv.Teğ.YükselAkar,Tank.Teğ.YiğitErdem(İlkdefamahkemehuzurundaaldatıldıklarınısöyleyennankörtalebelerim,genelkurmaydatevkifedildikleri

geceiyicedoldurulmuşinsanlarvebuyüzdenzatentahliyeedilmişlerdi.Mükâfatolarak.),15.Tnk.Teğ.TuncerYener(Kalıbınınadamıbirinsandeğilmiş,yalancı,palavracı.Harekettenönce,Üsteğ.İlhanBaşileplanlamayaparkenbenbiradamzannedipbirinciTankşöförüolaraktayinetmiştik.Herşeydendahaöncedenhaberdardı.Karakterzaafıvarimişnebilirsiniz!),16-17.Tnk.Teğ.GüneyTanju,Tnk.Teğ.TuranUzun(Çokiyi,terbiyelisubaylar,yalnızpasifhareketetmişler.),18.Tnk.Teğ.HasanKıran,19.Tnk.Teğ.GünerKüçüksü,20.Tank.Üsteğ.ZekiYılmaz(Ogecevazifesinitamyapmıştır.),21.Sv.Teğ.İhsanSeçgül(Ogecekahramancavazifegörmüşidealistbirsb.),22.Sv.Üsteğ.ZekiCelep(Tamvazifeyapmıştır.),23-24.Tnk.Teğ.AycanÜnlü,PersonelTeğ.ErbilYücelten(Herikisideogecekahramancavazifeyapmışlar,idealistsb.lardır.Aynızamandaçokmütevazıinsanlardır.),25.Tank.Teğ.ErkanMersin(Ogecekahramancavazifeyapmıştır.),26.Üsteğ.İzzetŞener,27.Sv.Üsteğ.OsmanAğaoğlu(Vazifesiniyapmış,fakatsonrapasifkalmış.),28.Sv.Teğ.Mustafa

Şakaroğlu(Vazifesiniyapmışidealistbirsb.),29.Tnk.Bnb.MustafaÜstünel(Yalancıbirsb.),30.Tnk.Üsteğ.TurhanErdemgil(İdealistbirsb.olaraktanıyordum.Mahkemedekiifadelerivegösterdiğibazıgayretleriiyikarşılamadım.),31.Tnk.ÜsteğSacitUluç(Çekingenbirsb.II.24.Tuğ.meydanagelenolaylarıhaberveripburayasanıklarıgetirenbirsubayolarakarkadaşlarıgöstermektedir.),32.Tank.Teğ.OrhanTuncer(Ogecetamvazifeyapmışçokkahraman,çokidealistbirsubay.Küçükolmasınarağmençokcesur.BunabenMercimekTeğmenisminitaktım,sempatikbirgenç.),33.Tnk.Üsteğ.FahriErgun(İdealistbirsubay,güvenilirbirinsan,heyecanlı.),34.Tnk.Üsteğ.UysalAltuğ(Ogecetamvazifeyapmış,idealist,güvenilir,cesurbirsb.dır,22Şubat’taAnkara’daTankTb.idi.Gayetsağlamdır.),35.P.Bnb.RıdvanMetal(İyibirinsandır,yalnızcezaevindeçokçekingenhaldegördüm.),36.Em.Hv.Alb.FethiIşıklıtepe(Çokyalancı,karaktersiz,yalancışahitgetirmeksuretiileyakasınıcezadankurtarmıştır.Avukatlarıileaynıkarakteritaşımaktadır.)

Böylece36sanığınduruşmasıbitti.

10Ağ.963

Bugündündenkalmasanıklarınmüdafaalarınadevamedildi.P.Binb.RıdvanMetal’inikinciavukatıMuzafferBey’inyaptığımüdafaaçokiyinoktalaratemasetti.İdealistbiravukatolarakmüdafaayaptı.DiğeravukatTuranAyatailetabantabanazıtanagörüşleresahip.Demokrasianlayışıbenimgörüşlerimeçokuygun.Takdirettim.Aynızamandacesaretlebugünküağırşartlaraltındafikirleriniaçıkçasöyleyebildi.

BundansonraİzzetKözveNecatiSertözmüdafiiMustafaDelivelisözaldı.Başlangıçkonuşmasıçokgüzeldi.Cesaretlefikirleriniortayakoydu.Hükûmete,örfiidarekomutanına,savcıyavetüccarzihniyetiilehareketedenavukatlaraiyiceçattıvedersverdi.

Hv.Em.Bnb.İzzetKöz:İhtilâlöncesiveogecebütüngayretiilevazifesiniyapmıştır.05.30daEskişehirüssünden(4)adetF-100uçaklarınıgetirtmiş,genelkurmayvehavakuvvetleri

karargâhınımakinelitüfekateşiveroketileateşaltınaaldırtmıştır.YalnızmahkemedekorkudanveyaHv.kuvvetlerikomutanınınyaptığıtehditlerdençekinerekveyageridekalanarkadaşlarınıelevermemekiçinherşeyiinkâretti.Çokyalancıbirşahısolaraktarihegeçecektir.Zararıkendisineveailesineolmuştur.Mahkemedeyaptığıkonuşmalarlaiyibiraktörrolündeidi.Birihtilâlciyeyakışmaz,ezilmelervebüzülmelergösterdi.Bencebuhareketleritasvipgörmez.

Em.P.Yzb.NihatSertöz:Ogecegücüyettiğikadarvazifesiniyapmıştır.Yalnızmahkemedekorktuğundançokyanlışyollarasaptı,yalancıbirinsandurumunadüşmüştü.Hakikatendeyalancıveseviyesidedüşükbirinsanmış,iyitanıyamamışım.

22Şubatsonrasıbazıarkadaşlarbenibirsahadaikazetmişlerdiamakıymetvermemiştim.Yanılmışımonlargörüşlerindehaklıimişler.

12Ağustos963

BugünmahkemedeiçimizdesanıkolarakbulunanHarpOkulutalebeleriKemalÜlkütanak’ınsavunmasıilebaşladı.

Butalebeogecetamvazifesiniyapmış,cesur,mütevazı,idealistbirgençtir.HarekâtbittiktensonrayeniHarpOkuluK.Tuğg.BurhanErcantarafındançokfenahaldedövülmüş,üçgünyediğidayaktandolayıboynuveboğazışişerekyemekyiyememiş.İşteTürkgenerallerinincesaretveintikamcızihniyetleri.Bugeneralogecehiçbiryerdekabadayılıkedipgözükememiş,herişbittiktensonrayalancıpehlivangibiortayaçıkıpparsatoplayanlardanbiridir.Bununmükâfatınıdahemengörmüş,kavukkaparakH.Ok.K.olmuştur.HattaifadeleralınırkenP.Yzb.NihatÇonguroğlu’nudadöverekkulağınısağıretmiştir.İştetatlısukahramanları.Buhislehareketedenbirgeneralordudaneişeyararvenekadartutunabilir,nekadaryaşatılır?Kendisinieskidendetanırımmaalesef.TSKBteşkilatındanidi.Alb.SelçukAtakan’ınzoruilebizetesirederekPaşayaptırmıştık.MeğerSelçukAtakan’ın

zamparalıkarkadaşıimiş.Buhususta2’inciO.Kur.Bşk.ikenveAfyonorduevindegeçenpespayehareketlerinideyakınşahitlerdendinledik.İştemilletingözbebeğiHarbiyeliler,KartalyuvasıHarpOkuluböyle[...]birgeneralinemrineterkedilmişvaziyette.

BundansonraHv.Bnb.CemalÖzdemir’inmüdafaasınıavukatıyaptı.BuBnb.ogecevazifesiniyapmakiçinçırpınmıştı.Kendinegöreyapmıştırda,fakatmahkemedeçokyalansöylemeksuretiyleşahsiyetsizbirdurumadüşmüştür.Budadiğerhavacılargibiaktörlükyapmıştır.Yalancışahitlergetirtmeksuretiylecezadankurtulmaçareleriaramıştır.KarakteritibariileçokzayıfbirHv.subayıimiş.HavacılardanEm.Bn.Hv.İzzetKöz,P.Yzb.NihatSertöz,Hv.Bnb.CemalÖzdemirmahkemeedilensanıklarınenyalancılarıolmalarıdolayısıyla,AvukatlarıDelivelibunlarısavunurkençokzordurumdakaldı.Yalancıbiravukatdurumunadüştü.

Hukukçulukçoknazikbirmeslek.İnsanlarıkarakterbakımındanbirinciderecedeyansıtıyor.

Onuniçinavukatlarparakazanmakiçindeğil,haklıvekarakterliinsanlarındavalarınıalmalıvesavunmalıdır.Aksitakdirdemeslekhaysiyetidiyebirşeykalmıyor.

EğerHukukanlayışıbuiseyazıklarolsun.Bucemiyetin,bunazariyelerilekalkınmasınabenimkângöremiyorum.AvukatDeliveli’densonraBnb.CemalÖzdemir,yazılıolaraksavunmasınımahkemeheyetiningözününiçinebakabaka,yalanlarıdizedizeokudu.MahkemeazasıHv.Alb.LütfiBeyHv.Ordusunamensupmuvazzafbirbinbaşınınbudurumukarşısındautancındankulaklarınakadarkızarıyorveüzülüyordu.Bendebumuhteremyapılızatınyüzünemahcupolmamasıiçinmahsusbakmıyordum.BubinbaşıyalancışahitolarakHv.Kr.Alb.FikretSoyçekve12’inciÜs.K.birHv.Alb.dagetirmişti.AyrıcametresiolançirkinbirAmerikalı“Beatris”isimlibirisinidegetirmişti.Amerikalıkadınaçıkçayalansöylemişti.AhlaksızolanbirkadınınAmerikalıolmasıdabirmeziyetzatensayılmaz.BirTürksubayınınböylebirahlaksızAmerikalı’danşefaatdileneceğinihiçaklıma

getiremezdim.AmaneyapalımkimaalesefbirHv.Bnb.bugibiküçültücühareketlerikavrayacakbirkarakteresahipdeğildi.Bunlarnasılcemiyetiçersindegezeceklerşaşıyorum,amayalnızbenimgibidüşünebilenlerşaşacak.Çünküburadaaşağıyukarıherkesbusahadayarışhalinde.

BundansonraEm.Kur.Alb.AsımMutludoğan’ınAv.LütfüBeymüdafaasınıyaptı.Bualbay22Şubat’taemekliolmuştu.Çokpasifbirinsandır.Bizlerehiçbirfaidesiolmamıştır.Savunmasındada22Şubatçılığınıntesadüfenolduğunusöylemiş,oetiketinibileinkâretmişti.Ondandolayıhiçbirvasfıvebizimleilişiğiyoktur.Şahsenhazırladığısavunmasınıdaokumadanverdi,kimbiliriçindenelervardı.BuâdetideAlb.YaşarBaşarançıkardı.Mahkemehuzurundaokuyacakyüzleriolmayanlarekseriböyleyapıyorlar.Çünküburadaneleröğrendik,nelergördük,neincetaktikçilervarmışmeğerseiçimizde.

BundansonraEm.Kur.Alb.EminArat’ınavukatıŞevketBulgu,EminBey’insayfalarca

savunmasınıyaptı.Büyükbirfikiradamıolduğunu,Türkiye’deeşibulunmadığını,sayfalarcayazılardoldurmaksuretiyleöylebirmethettiki,öylegöklereçıkardıki,yerimizdeotururkenbenutandım.Çünkübugibiyerlerdeinsanlartevazuiçindeyüzmeli.EminBeyyükselmişolmadı.Benceküçültülmüşoldu.Benimtelakkim,ahlakgörüşümöyledir.Amaneyapalımkiburadahertürlümizansendahaevveldenavukatlarlaanlaşıphazırlanıyor.Sonrahiçbirşeydenhabersizmişgibihareketedilereketrafkandırılmayaçalışılmıştır.Herkesikör,âlemiaptalzannediyorlar.ÇünküEminBeyavukatınınyaptığımüdafaadansonraavukatınıhiçgörmediğinisöylüyor.AmaavukatısavunmasınıyaparkenEminBey’inşahsenokuyacağımüdafaasınıbilmemkaçıncısayfasınınkaçıncısayfasındabunukendisidahaiyibelirtecektirdiyebelirtiyor.Kimkimikandırmakistiyoranlayamadım.Bizidekarşılarınaalıpfikriyataşılamayaçalıştıklarıyeniteğmenlerdenbirizannediyorlar.Neyseavukatsavunmayıbitirdi,beraatiniistedi.

Öğledensonraşahsisavunmasınıkendiokudu.Çokuzundu.Türktarihinietütileişebaşladı.SıraKemalizmdoktrinininhazırlanışınageldi.BunuhazırlayanyalnızkendisiileBnb.BahtiyarYaltavebiraralıkdaDz.Alb.GalipGültekin’isoktu.Vebizlerindebunlarınhazırladığıdoktrinikabulettiğimizisöyledi.Helebenidebunlarıniçindesöyledi.Benşukadarınısöylüyorum:Odoktrininnasılhazırlandığını,kimlerinemeğivehissesiolduğunuiyibilirimamaburayayazmaktanhicapduyarım.Yb.RıfkıErtemyapılançalışmalaraşahittir.BenhiçbirzamanKemalizm’ionuiddiaettiğişekildeondanveBahtiyarYalta’danöğrenmedim.Fakatneyapalımkibugünherşeyonlarınyaptığıinkârcıaçıklamalarlarevaçbuluyor.Ziyanıyok.Herşeyonlarınolsun.Banadoğruluğum,hakikatlerdenayrılmamamyeter.

İkincisi;ogeceradyodaokunananonsunyazılışşeklinitamamıileyalanolarakanlattı.Nefretettim.

Üçüncüsü;Dündardagrubuileyapılacakbirleşmegörüşmelerine22Şubatçılarnamına

kendisi,BahtiyarYalta,MustafaOk,ikigünüstüsteresmitemsilciolarakbizimreyimizlegitmişlerdi.Amaneyazıkkionudayalansöyledi.Güyaçarşıpazaraçıkmış,tesadüfenonlarınyazıhanesineuğramış.Allahböyledünyaçapındakifikiradamlarınımethedenavukatlarıilenasılbuluşturuyor.

Dördüncüsü;İsteseydimhertürlüliderolurdum,benkimseninpeşindengitmedim,diyor.İnsanlarherşeyolmakisterleramalidersözleolunamaz,hareketle,cesaretle,korkusuz,yalansöylemeden,yılmadançalışmaklaolur.İstekbaşkadır,olmakbaşkadır.Heleliderlikherkesinzannettiğikadarkolaykazanılacakbirunvandeğildir.HeleEminBey’egörehiçdeğilmiş.Eğer21Mayıs963İhtilâliolmasaidiEminBey’ianlamayacaktık.İhtilâldenevvelkendineçokhürmetederdim.Çokbeğenirdim.Hattakendisiharekâtmuvaffakolsaidi“Bütünhaklarınıalacaksın,geçenAğustos’tangeçerliolarakGeneralolacaksın.HemenakabindeBaşvekilolacaksın”dediğimgünihtilâldenbirhaftaönceidi.Ogüngözleriparlamış,ağzıkulaklarına

varmıştı.BuhususuDz.Alb.GalipGültekin’ededahaevveldensöylemiştim.“Sizlayıkgörüyorsanızpeki”demişti.Ogünlerbendeniyisiyoktu.Nehazintecellidir.Onlarpembeköşklerdeoturacaktı.Benvediğermertarkadaşlarım,FethiGürcan,Yb.RıfkıErtemgecegündüzemniyetlerinde,eskirütbelerimizle,kıtalarımızınbaşındabuzatlarınemniyetlerinihayatlarımızpahasınagenemahrumiyetiçindekoruyacaktık.BubaşvekillikkonusunuyazmayacaktımamamademkiE.Aratbugünkendiliğindenümitedilmeyenyalancıvemüfteridurumunadüştü.Artıkherşeyihaketti.

Şimdiyekadarihtirassahibiolduğunubilirdimamabukadaralçalarakmuhterisliğiniaçığasunacağınıümitetmemiştim.Şimdiyekadaryaptığıherşeyiyıktı.Artıksahteidealistlerdennefretediyorum.

Fikiradamına,doktriniyazdımdiyeövünen,Kemalistgeçinenbiradamayalancılıkvebana“anons”hakkındasöylediğisözlerleiftiraatmakhiçyakışmıyor.

BengerçekAtatürkçüvehakikiKemalist’im.OnunanladığımanadaKemalist=Yalancılıkdiyeanlamıyorum.Takbihediyorum.Butipinsanlarbaşkalarınaverirlertalkımı,kendileriyutarlarsalkımıcinsinden.Amaartıkkendikendilerininkarakterimtihanlarınıvermişlerdir.Hayırlıolsun,inşallahileridearzuladıklarıliderlikgayesineyükselirler.

SıraP.Bnb.KemalKâhyaoğlu’nunsavunmasınageldi.AvukatıŞükrüHanağasıoğlusavunmasınıyaptı.Busanıkileihtilâlöncesibizzattemastaidim.Jandarmahizmetindeolarakvazifegörüyordu.J.SubayokulundakiveJ.Muh.Tk.’dakiteşkilatımızınhepsinibunabağlamıştım.İyibirinsanolaraktanımış,güvenmiştim.Ogeceiçinçokmühimvazifelervermiştim.Fakatyapamadı,yalancıbirsubayolarakmeydanaçıktı.Kendininyapacağıyazılımüdafaasınıdaokumadanverdi.

SıraP.Teğ.MetinAkpınar’ageldi.Busubaygecetamvazifesiniyapmışcesur,idealistbirsubaydır.Herbakımdangüvenilir.Hertürlüzorluğuogeceyenmiştir.Neyazıkkiberaber

çalıştığıBl.K.P.Yzb.NüsretKarakaşadamçıkmamıştır.

Bugünmahkemedesırasıileşusanıklarınsavunmalarıyapıldı.AvukatlarıVecihiIşık’tı.

P.Yzb.NihatÇonguroğlu:Dahaöncedendetanırdım.BenimH.O.K.kumandanlığımzamanında8.B.L.K.idi.22Şubathadiselerindeemekliolmamıştı.OgeceHarbiye’yeçıkarkenilkdefaaşağıyadoğruinenHarbiyelilerinbaşındaki9.Bl.kumandanlıkediyordu.Radyoanonsudeğişinceyekadarvazifesiniyapmış,sonradaçekinerekHarbiyelileriterketmişti.

J.Teğ.AbdullahYılmaz:Ogecekendisinevazifeverilmediğihaldeinisiyatifilehareketetmişvetamvazifesiniyapmıştır.Sonderececesurhareketetmişidealistbirsubaydır.Kendisineçokgüvenilir.Serikararsahibidir.

Tank.Yzb.MehmetÖzmaden:Busubayiyibirinsandır,vatanperverdir.Yalnızşahsenyazdığısavunmasındabazıcümlelervekelimelerle

kendiniküçülttü.

Tank.Yzb.FahrettinOdabaşı:Pasifvehadiselereaykırıkonuşanbirsubay.Yalanbeyandabulundu.

J.Teğ.OrhanŞahin:Eskidenberiçokiyitanırımveseverim.Cesur,atılgan,hersahadavazifeyapar,güvenilirbirsubaydır.Ogecededekendisinedüşeniyapmıştır,amaneyapsınkiyalnızbırakılmışlardır.

TankYzb.MustafaŞahan:Busubaykanununboşluklarındanistifadeetmesiniiyibilen,zekibirinsan.Yalancı,güvenilmez,hiçbirişeyaramazbirtiptir.Mahkemesafhasındakanaatimbudur.Suçluluktankurtulmuştur.

SonrasırasanıklardanSv.Teğ.TezcanÖzaltan,Sv.Yzb.MehmetGül,Sv.Teğ.MustafaKarazeybek,Sv.Üsteğ.YaşarKorkut’larınavukatlarımazeretbeyanederekbusanıklarınsavunmalarınıokumadanmahkemeyetevdietti.Herdörtsanıkdaogecevazifeleriniyapmışlardır.Yalnızencesurveazimlihareket

edenTeğ.MustafaKarazeybekileSv.Üsteğ.YaşarKorkutolmuştur.Buikigençdeayrıayrıbirerdeğerdir.Herzamaniçingüvenilir,idealistinsanlardır.MehmetGülYzb.kalıbınınadamıdeğildir.

SıraP.Bnb.ElmasGençer’egeldi.MüdafiiNecatiIşıl.BuBnb.ogece229.P.A.No.amiridir.Tesadüfenbuharekâtasürüklenmiştir.Baskınauğramıştır.Safbirinsantipiolarakmahkemedejestlertakınmıştır.Savcıtarafındanberaatiistendiktensonraşımarmış,bazıheyecanlarakapılmış,usulsüzkonuşmalaryapmıştır.Şahsenyaptığımüdafaadadaadamakıllısaçmaladı.Riyakârbirsubaydurumunadüştü.

Sv.Teğ.MuhteremErolAydın:Yedeksubaylıktangeçmebirsubay,kültürseviyesinoksan,atsevgisidiyebirşeytutturmuşgidiyor.Garipbirtip,hayalci,güzelsanatadüşkün,yalancıbirsubay.[...]Yazılıifadesiniokumadanverdi.AvukatlarıVecihiIşıksavunmalarınıçokiyibirkonuşmailekapadı.

Av.SaffetOlgaç:Bu22Şubatçılarınavukatıidi.Müdafaagünühernedensegelmedi.Sebebinianlayamadım.İhtilâldenevvelçokcelalliidi.Amahapishaneonumoralmanyıkmıştı.Tahliyeedilinceyekadarçokbuhranlıgünleryaşadı.İnsanlarsıratköprüsündebelliolurlar.Mahkemeyesavunmasınıyazılıgöndermişti.Benceiyibirnotalmadı.

Sv.Yzb.SabriSarıyer:Ogecevazifesiniyapmıştır.Fakatifadeleresnasındasarsılmıştır.AvukatıFehmiÖzçeliksavunmasındahukukîtahlilleriçokincebirsüzgeçleyapmış,bilgilibirhazırlıkamasonradanSabri’denöğrendimkiesassavunmayıhazırlayanAvukatS.Cindorukimiş.Takdirettim.

P.Yzb.NüsretKarakaş:OgeceYb.RıfkıErtemilealayagirip2.Bölüğü(kendiBl)alarakvazifesiniyapmaküzereRıfkıBey’inemrineuyarakihtilâlplanıgereğincehareketetmiştir.YalnızAliElverdi’ninyaptığıanonsilebölüğünübırakıpkaçmıştır.SabahakarşıdaalayınailtihakedipHarpOkulu’nunkuşatmaharekâtına229.P.A.yinebölüğüilekarşı

kuvvetolarakkatılmıştır.Şahsimüdafaasınıyazılıolarakokumadanverdi.

Tank.Yzb.FevziBingöl:AvukatıAhmetÇoşkun.FevziBingölogecevazifesinitambircesaretle,inisiyatifilehareketetmiştir.Mertçeifadevermiş,çokiyi,güvenilir,idealistbirsubaydır.Herbakımdangüvenilebilir.Dürüstveiyikaraktersahibidir.Herzamaniçinitimadaşayandır.Arkadaşlarınıkurtarmakiçindeferagatleonlarakanatgermiştir.

Tank.Teğ.TevfikSarıkaya:Ogecevazifesiniyapmıştır.Zekidir,kanuniyollarınaçıklarındaniyiistifadeetmesinibiliyor.Şahsındanbahisetmesiniseviyor.Mahkemeninsongünlerindesarsıldı.Eskiitimatlılığınıkaybetti.Savunmasınıokudu,oradakanaatlerimdeyanılmadığımıanladım.ButeğmensongünlerdeEm.Kur.Alb.EminAratilehemşehriliksaikasıilearkadaşlıkediyordu.Çoktesiraltındakalmış.

Sv.Teğ.MehmetÇihangiroğlu:Ogeceimkândahilindeolanvazifesiniyapmış,güvenilirbirsubaydır.Yazılımüdafaasınıdamertçe

hazırlamıştı,okudu.

Sv.Teğ.EnverApaydın:Ogecevazifesiniyapmıştı.Ekmüdafaasınıokumadanverdi.

J.Üsteğ.MehmetErengül:OgeceRıfkıErtemileberaberalayagirmiştir.İlkanlardavazifesiniyapmıştır.AnonsdeğişinceodadeğişmiştirbirçoksubaygibivesabahakarşıHarpOkulu’nataarruzdadavazifealmıştır.Mahkemedetutumuiyideğildi.

14Ağustos963

Bugün14’lerinyaniAlparslanTürkeş,RıfatBaykal,MuzafferÖzdağ’ınavukatlarıAtalayPeköz-M.AliAkyüztarafındansavunmalarıyapıldı.

Benimiçinmühimolanogeceyapacağımızihtilâlhareketiniihbarettiklerininasılgizleyeceklerivehangikalıbasokacaklarıidi.Bunazikmeseleincebirtaktiklegeçiştirilmekistendi.İhbaredildiğisaat20.00’deihtilâlinkiminyapacağıbildirilmemiştir,dendi.

HalbukisorgulamadaveammeşahidiolarakdinlenenFuatUluçşahadetindebunuaçıkçabildirmişlerdi:“AYDEMİR”ismiihbarıniçindegeçmişti.Fakatmüdafaadakimsenindilibunavarmıyordu.AmaneyapsalarTürkeşvearkadaşlarımuhbirliktenvebulekedenhayatlarıboyuncaammenazarındakurtulamayacaklar.Bendeölünceyekadarogecebanakarşıyapılanbuarkadanhançerlemeyiunutamayacağım.

BenimindimdeSametKuşçu’dandadahasuçludurlar,amaneyapalım.Siyasîrekabet,kendilerininbirhareketyapmagüçlerindenmahrumoluşu,LiderlikihtirasıTürkeş’ioakşambuyolakadarsürüklemişti.

İkinciavukatlarıolanM.AliAkyüzdavadamüdafilerdenziyadesiyasîvepolitikbircephedensavunmayaptı.İ.İnönü’yüvehükûmeti,CHP’yihadiselerinoluşundansorumlututtuveiyinoktalaratemasederek21Mayıs963İhtilâli’ninbirzaruretneticesindemeydanageldiğinidilegetirdi.BundansonraTürkeşkendisavunmasınıeskiharflerleyazdığı

kâğıttanbazıilaveleryaparakçokcılız,suçlulukpsikozualtındakalmışbirhisleokudu.

“22Şubatçılariletemastadeğiliz”dedi.HalbukiMustafaOk,BahtiyarYaltaileMuzafferÖzdağveRıfatBaykaldevamlısurettetemashalindeidiler,songünlerde.Alb.EminAratiletemasediyorlardı.İnsanlarkolaylıklahakikatlerdenayrılabiliyorlardı.Heleliderolarakgeçinenlerinbugibihususlardaçokhassasolmalarıgerekir.Herkesinkihoşgörülüyoramabugibişahıslarayakışmıyor.

RıfatBaykal:Yazılısavunmasınıokudu.Bazıyerlerindesamimideğildi.Bilhassasilahlıkuvvetleriçindeçokgenişçaptaçalışmagayretiiçindeidi.Fakatümitettiğinibulamamıştı.Herdefasındabizimtaraftarlarımızaelatmakistemişisedemuvaffakolamamıştı.Aynızamandada22Şubatçılarınhakikigüçlerinihiçbirzamantahminedipkıymetlendirememişti.

BuşahısTürkeş’inbirnumaralımüdafiiveözelkalemmüdürlüğürolündedir.Silahlıkuvvetleriçindeençokfaaliyetgösterenveyaçalışanbir

kimsedir.Şimdibuhususlarısaklıyorhernedense.

MuzafferÖzdağ:Yazılısavunmasınıokudu,gayetgüzel,heyecanlıveobjektifbirgörüşlehazırlanmıştı.Aşağıyukarı14’lereaitkısımlarhariçsavunduğumuzfikirleri,görüşünegöretakviyeediyordu.Türkeş’tendahaiyibirgörüşileTürkiye’ninanadavasınıbelirtti.Tahlilleriiyiidi.Türkeş’inkonuşmasıbununyanındasönükkaldı.

FazılAkkoyunlu:Müdafaasınıavukatsızşahsen,irticalenkonuşarakyaptı,oldukçaiyikonuştu.Ensonundadaverdiğibirmisaldesürçülisanyaparakmahkemeheyetidahilhepimizigüldürdü.

14’lerbudavadasiyasîhazırlıklarıiçinepeyyatırımlaryaptılar.İstikbaleaitpuantoplamayaçalıştılar.Suçsuzyerearamızdayattılaramaepeyşeylerdendepropagandalarınıyapmakiçingeceligündüzlüçalıştılar.

BunlardansonraAv.ÜmitLaçin,Kur.Alb.

SelçukAtakan,Dz.Teğ.CengizKınay,Dz.Yzb.YaşarSonakın,Dz.Teğ.ArifveDz.Teğ.FeridunÖzbay’ınmüdafaalarınıekspreshızıileyaptı,benhiçbirşeyanlayamadım.BunlarıniçindezatengözdolduranDz.Teğ.CengizKınayveDz.Teğ.FeridunÖzbayvar.(Busubaycesuridealistbirgenç,ateşliheyecanlı.Yalnızmahkemedebazısanıklarıntesirialtındakalarakufakbazıhatalaryaptıisedeçokgüvenilirbirsubaydır.)

15Ağustos963

BugünmahkemedesavunmasırasıKur.Bnb.SabahattinAltınok’taidi.

HarpOkulu’ndakiogecekihadiselerincereyantarzınıiyicekıymetlendirmişti.Bazıhadiseleriyalanolarakbeyanetmiştir.OkulailkçıkanlardanBnb.BahtiyarYalta,S.Altınok’lasınıfarkadaşıdır.Verdiğiilktalimatagörehareketetmiştir.Çünkükendisişaşırmışvaziyettedir.Birincisınıfıiçerdemuntazamantopladığınıifadeediyor.Hadiseşöyleolmuştur:İkincisınıfokuldışınaçıktıktansonra

muntazamanaşağıyadoğruaktıklarınıgörenBahtiyarYalta,birincisınıfbuişlerdeacemidir,tecrübeleriolmadığıiçin“Sabahattinsenbunlarıiçbahçedetopla,intizamasok”demiştir.Odaonuyapmıştır.

BenokulaçıktığımdaisebirincisınıfıdaNizamiyedışındakarmakarışıkbirvaziyettegördüm.OdaA.Nö.AmirisıfatıileokulNö.Amirininyanındaidi.SorumlunöbetçiheyetizatenTop.Yb.BehzatTanır,Kur.Bnb.S.Altınok,P.Yzb.NihatŞendoğan,Üsteğ.HadiKantarcıvardı.Bunlarakarşıhiçbircebirkullanmadanrahatçatabancalarıbelindeokuliçindedolaşıyorlardı.NezamankiYb.AliElverdi’ninanonsunuduydular,bilhassaS.Altınok’unayılmışkendinegelmişbirkurmayzekâsıilevaziyetinbizimaleyhimizedöndüğünüsezdiğizamanbazıaleyhtetedbirlerinifarkettim.Benitalebelersıksıkhaberdarediyorlardı.Saat5.30’dailkuçaklargelmişti.Bnb.S.Altınokgelerekharekâtıdurdurmamıteklifetti.MeğerkendilerinihapisettiğimodadandatelefonileII.Bşk.MemduhTağmaçile

görüşmüş,benimtevkifimiçinemiralmış.Fakatyaptığıbütüntertipleriboşaçıkarmıştım.Yaptığıbuhareketleribilmiyorumzannediyordu.Saat05.30’dakarşımagelmişnasihatçiolaraktekliflerdebulunuyordu.OnuniçinkızıpP.Yzb.NihatŞendoğanilebirliktetevkifetmiştim.İşiştengeçtiktensonrarenkdeğiştirentiplerolmuşlardı.Hadiseböyleolmuştur.

FakatmahkemesafhasındabirKur.Bnb.rütbesiveetiketineyakışmayacakşekildehareketetti.Mikrofonbaşındaağlayarakherkonuşmasındabazıyalanlariletezadadüşmüştür.Herkestenyardımveyalvarmalarlatipikbirkurmaysubayrolüoynamıştır.Karakteriçokzayıfbirsubayolduğunuispatetmiştir.Kendisiataşemiliterintihanınıkazanmış,İsrail’egidecekmiş,tamlayıktır.Çünkü“Yahudi’yesormuşlar:“Yaşasındiyorlarmış,netarafyaşasın?”“Netarafkazanırsa,otarafyaşasın”demiş.İştebuKur.Bnb.tambusözünkarşılığınıyapanbirinsandır.AllahbugibiKur.Sb.lardanorduyukurtarsın.

S.Yzb.NihatŞendoğan:Av.KayaPerker.Ogecebidayettebizimlebirliktehareketetmiş,

anonsdeğişincevesabahakarşıyöndeğiştirmiştir.Balıksırtıhareketedenbirsubaydır.İtimatedilmez.

P.Üsteğ.HadiKantarcıoğlu:Av.CevdetÖzoğlu.

Busubaypasifveürkekbirkişidirogecezararıolmamıştır.Savunmasındayalanbeyanlarlakendisiniisimsizkahramanlararasınasokmuştur.

Pers.Bnb.ÖmerTekebaş:FethiGürcan’ıneniştesidir.

Ogecevazifesinitamyapmıştır.Cesur,karakterli,zekibirşahsiyettir.Yazılısavunmasınıdaçokgüzelhazırlamıştı.

TankTeğ.AgahErgun:Av.YaşarKayaErgun.Merkz.K.OrhanÇokdeğer’emukavemetetmedenteslimolanteğmenlerdenbiridir.

Tank.Ast.Sb.ŞükrüAral:Ogecevazifesiniyapmıştır.Mütevazıbirastsubay,terbiyeli,

birçoksubaydançoküstünhareketedenbirşahıs.Güvenilirbirinsan.

J.Teğ.SeferSayımlı:Ogecevazifesiniyapmıştır.Sessiz,mütevazıbirtip.Müdafaasınıokumadanverdi.

EmekliGeneralOrhanTürkkan:AvukatFahriKocaoğlu,kuvvetlibiravukat.OgeceihtilâlhaberinidahaöncedenkardeşiEm.GeneralSelimTürkkan’danöğrendiğikanaatindeyim.Yalnızbugeneralçokkorkak,hakikatlerisaklayanvemenfaathissiilebirmevkikoparmakgayretiileogecehareketetmiştir.Zayıfkarakterlibirinsan.Neyazıkkiiyibiraileninikioğlutabantabanazıtyaradılıştalar.Hiçbirişeyaramaz,birdeİstanbulEMİNSUDerneği’ninbaşkanıolmuş.Birvazifeyapacakdurumuyoktur.

16Ağustos963

Em.GeneralSelimTürkkan:Şahsîmüdafaasınıyaptı.Ogeceinanarakvazifesiniyapmıştır.Mert,cesur,güvenilirbirinsandır.Çok

ketumdur.OrhanPş.’nıntamaksidir.

Teğ.MustafaKarazeybek:Savunmasınıkendisiyaptı,iyikonuştu,yaman,cesur,güvenilirbirsubaydır.

Tnk.Yzb.RecepUslu:Çokgüvenilirçokcesur,mertveherkestarafındansevilen,arkadaşcanlısı,liderlikvasfınahaizolanbirsubaydır,ketumdur.Fedakârdır.Ogecetamvazifesiniyapmıştır.

E.Kur.Alb.CevatKırcaveE.Kur.Alb.OsmanDeniz:AvukatlarıTekinGündüzak.Müdafaalarıtamamıileyalanaisnatediyordu.Onuiçinyazacakbirşeybulamadım.Yalnızşuhusususöyleyeceğim:“Allahinsanıyaşadığımüddetçehertürlüşeydenmahrumetsin,hattasıhhatdahil,yalnızahlaktanmahrumetmesin.”Bugörülenihtilâldavasındaherkeshissesinialsın.

AvukatlarındansonraCevatKırca5sayfalıkyazılısavunmasınıokudu.Çokgüzelhazırlanmış,amaavukatınınkonuşmasıilebağdaşmıyor.Samimibirharekettarzıdeğildi.

OsmanDenizyazılısavunmasınıokudu.Güzelveedebiyatlakarışıkbazıhakikatlerdilegetirilmişti.Amasözilehareketuymuyor.

Buikiarkadaşınyaptığıtaktikşudur:Müdafaalarındahertürlüsuçlamaları,yalanlarıavukatlarınabırakmışlarsöylemeleriiçin,kendiokuduklarısavunmalardadatertemizidealistlerolarakçıkmakistemişlerdir.

Böyleincekurmayoyunlarınıartıkkimseyutmuyor.Modasıgeçmişşeylerbunlar,herkesmahkemedehükmünüvermiştir.

Tnk.Bnb.AhmetGücal:Av.MünirErgünsu:BuavukatHarpOkulu’ndavazifeyebaşladığımzamanokuldaekgörevlehocalıkyapanbirşahısmış.Böylefuzuliparaalanhocalarınvazifesinesonverilmişti.Yaptığıbütünteşebbüslertekrarokuldadersalmakiçinhepönlenmiştir.Bucihettenmuğberdir.Kendisibutesiraltındakalarakküçükhesaplarpeşindedir.Müdafaasındaçokyakışıksızkelimelerkullanmıştır.KoskocaBnb.için“aldatıldı,kandırıldı”gibi.HalbukiAhmetGücalbuişe

bilerekve22Şubatçılaraihtilâlitertiplediğimtamamıilevakıfolarakkatılmış.İlkanonstadabenimimzamıbütünII’inciZh.Tugaydanogeceharekâtakatılanlarduymuşlardı.Fakatnevarkişimdibazılarımahkemedebunlarıinkârediyorlar.Bn.AhmetGücalilksorgulamasındaerkekçehareketetmişti.Mahkemeilerledikçedeğişti.İhtilâlgecesiyapmışolduğucesurcavazifesinisavunmasınıbukadarkötüyapmakla,hatta“aldatıldım”demeklesıfıraindirmiştir.

Bnb.AhmetÖcalkendisi7sayfalıkmüdafaasınıokumadanmahkemeheyetineverdi.

Tank.Üsteğ.GündoğanDoğançay:Avukatıolmadığıiçinsavunmasındabirönsözilebaşlayarakyazılıolarakokumadanverdi.Ogecevazifesiniyapmıştır.

P.Bnb.ŞinasiÇamçeken:Bunu22Şubatçıolaraktanırdım.Herzamandagelipbanauğrarbilgilergetirirdi.AhmetGücal’ınçokiyiarkadaşıidi.RıdvanMetalilebirlikteçalışırdı.Hâlânetarafahizmetettiğinibirtürlüanlayamadım.Şimdi22Şubatçılığınıdainkâr

etti.14’çülerdenOrhanErkanlı’yabağlıgaliba.

P.Bnb.MacitÖtügen:Buradatanıdım.P.atışokulundaTeğmenlerbunabağlıidiler.Karakterisağlam,bağlıbirinsanabenziyor.

Top.Bnb.NecmiÇetiner:Savunmasınıkısaolarakyaptı.Çokgüvenilir,cesur,fedakârbirsubaydır.Arkadaşcanlısıdır.

Sv.Teğ.ErhanDağıstanlı:Çokmütevazı,vazifesever,sessiz,cesur,idealistbirsb.Ogecevazifesiniyapmıştı.

PilotYzb.ŞerefAltuğ:Eskibir22Şubatçı’dır.Çokgüvenirdim.Henüzitimadımkaybolmuşdeğil.

Tank.Teğ.CemilÜstündağ:Ogeceevindenhiççıkmamışolduğuhaldehaksızyere32günmevkufkaldı.Yalnızinandığıbirdavauğrunda.Yılmadangidecek,cesaretimedeniyetsahibibirsubayabenziyor.Savunmasınıkendisiyaptı.Savcıyaepeyçattı.Hattaşöylebirkelimekullandı:“Ogeceöldükral,yaşasınKral”

diyenlerinedenburayagetirmedidebenimgibihiçsuçsuzolanlarıburadademirparmaklıklararkasında32günbekletti,dedi.Bunuunutmayacağınıdabildirdi.İştebutarihimahkeme151sanığınmüdafaasınıbitirmeleriilesonaermişoldu.

Hâkimbirkonuşmayaparakmahkemeusulünegörehersanıktansonsözünüsöylemeleriniistedi.Buseferdesanıklarınennihayetindenbaşladı.15DK.içindehemenhemenyarısısonsözlerinisöylediler.BunlardanyalnızikiHarbiyeli,ÖnderAydınlıveNezihiFıratHarbiyelialarakhissiyatlarınınsöylediler.Celsekapandı.

Ben,CevatKırcaveOsmanDeniz’inavukatlarınınyapmışolduklarısavunmalarındandolayıçoküzgündüm.Çokyalansöyleyerekbanadabazısuçlaryüklemişlerdi.Salondadinleyicilerarasındaeşim,kızımveoğlumdavardı.Onlardaüzüldüler.Çünküherikisiilegeçenhadisevekonuşmalarıekseriya(evimyapılışıitibariileküçüktü)kızımveeşimgörüşmelerimecburendinlerdi.Onlardanda

utanmadılar.

17Ağustos963

Bugüntarihimahkemeninsongünüidi.Sonsözlersöylenecek,artıkkararakalacaktı.Mahkemesüresizoturumlarla(49)gündevametti.

Celseaçıldığızamansonsözlerinsöylenmesinedevamedildi.Mahkemedeağırbirkararavardı.Hemenhemenmahkemeheyetidedahilherkestebirüzgünlükhalivardı.Sırailesanıklarasözverildi.Çabukçabukgeçiyordu.YalnızFazılAkkoyunluistekliçokvecizbirkonuşmayaptı.DerkenarkadansırayineHarbiyeli’yegeldi.Ogecebenimmuhafızlığımıyapmış,gelipbenievdenalmışolanErolEgeiçlibirkonuşmayaptı.Herkesingözüsulanmıştı.MahkemeheyetindenHv.Alb.LütfiBey,çokhislibirinsan,ağlamayabaşladı.Buhalmahkemedeherkesetesiretti.MahkemebaşkanıGeneralFevziBasmacı’nındagözleriyaşlıidi.Sıradevametti.M.Pakobadaiyikonuştu.Yb.RıfkıErtemveFethiGürcandabunları

tamamladı.Zatendiğersanıklardabuhusustapekkararlıdeğildiler.Ensonsözüdebensöyledim.Yalnızbenkonuşmamıbaşkatürlüyapacaktım,amagecegelipYb.RıfkıErtem,Bnb.F.Gürcan,ErolDinçerricaettiler,çokağırolacakdediler.Bendetavsiyelerinituttum.Konuşmamıdeğiştirdim.Böyledahaiyioldu.Mahkemeyiizleyenleringözyaşlarıilecelsekapandı.5Eylül933,saat14.00’tekararlartevhimedilmeküzeretatiledildi.Artıkişkararakaldı.Mukadderatbakalımnegösterecek.

HarpOkulutalebelerindenErolEge’ninsonsözkonuşması:

Yıl1876,vatanperverlermeşrutiyetistiyorlar.Bunukimyapar,Harbiyeyapar.GelHarbiye.Senelergeçti.İstibdatbaşgösterdi.Bunakimmaniolacak,yinegelHarbiye.Yıl1960.Milletbağırıyor:MenderesDiktatörolacak,yurttakardeşkavgasıbaşlayacak,bunakimmaniolabilir,Harbiye.GelbakalımHarbiye.

Yıl1963GeceHarbiyelileruykudanuyandırılır.Vataneldengidiyor,denir.Aynıağabeylerive

dedelerigibitertemizhislerlevazifeyekoşar.Oluryabirkeredemuvaffakolamaz,buseferdegelmahkemeyebakalımHarbiye.Takdiryüksekmahkemeheyetinevetariheaittir.

Em.PersonelYb.MustafaPakoba’nınmahkemedesonsözkonuşması:

Muhteremmahkemeheyetiveiddiamakamı

1.Benbudavayainandım.Buinançneticesindebuharekâtakatıldım.

2.Kararyüksekmahkemeninadilvicdanlarındadır.

3.Başkabirdiyeceğimyoktur.

Hürmetlerimle.

Em.P.Yb.RıfkıErtem’insonsözkonuşması:

MuhteremMahkemeHeyeti:Ben;şahsivemaddihiçbirşeybeklemeden,sırfmemleketimingeleceğinehizmetetmekgayesiyle,şerefle

mücadeleederekhuzurunuzaçıkaninsanlardanbiriyim.Mikrofonönündehacilvegülünçdurumadüşmedenbildiklerimiveyaptıklarımıtereddütetmedenveçekinmedensöyledim.Yalansöylemeyidüşünmediğimgibitenezzüldeetmedim.Ancakmüdafaalarsırasındabazıavukatlar,(kibunlararasındahocageçinenlervehattabudavayıaldıklarındanüzüntüsünübeyanedenlervardı.)şahsımhakkında;yalansöylüyor,kendisinikurtarmakiçinböylekonuşuyorvemübayanetedüşüyorşeklindekonuşmalarlabeniküçükdüşürmekistiyorlar,amaaldanıyorlar.

Avukatlık,müvekkilinikurtarmakvealdığıücretihaketmekiçinyalansöyleyerekvesuçubaşkasınayüklemekisebununiçinhukuktanmezunolmayalüzumyokturkanaatindeyim.Buzatlarınbanaatıfvetahmiletmeyeçalıştıklarısözlerişiddetvenefretleredvekendilerineiadeederim.

Benavukatlığıçokşereflibirmeslektelakkiediyordum.Bununiçindiğerlerinibütünsamimiyetimletenzihederim.

İnananyalansöylemezveasladariyaveyalanatenezzületmez.

MemleketinisevenherinsangibibendeATATÜRKçüyümveATATÜRKilkelerinetamameninandığımdanmücadeleettimveedeceğim.

Butarihivebüyükmahkemehuzurundaherkeskarakterininimtihanınıvermiştir.

Yüksekmahkemenizinhakkımdatakdirbuyuracağıcezanınşeklineolursaolsun,bunuşereflekarşılayacağımvehiçbirşeybırakamayacağım.Çocuklarımadayegânemirasımınbuolacağınıarzeder,hürmetlerimisunarım.

RıfkıErtem’inbusonsözkonuşmaları,bazısanıklarıveavukatlarımemnunetmemiştir.Çünkühakikatleracıdır.Herkeskendisinedüşenhissesinialmıştır.Belkibundansonraakıllanırlar,inşallah.

BundansonraEm.Bnb.FethiGürcaniçlibir

konuşmayaptı.Çokmüteessiroldum.Vebanadokundu.Ondansonrasırabanageldiğiiçinkendimiserbesttutabilmekiçinçokmukavemetettim.

Em.Sv.Bnb.FethiGürcan’ınsonsözkonuşması:

SayınMahkemeHeyeti:

Bizibüyükbirsabırvetahammülledinleyerekdavamızıasilmilletimizevedünyayaduyurtmakimkânınıverdiğiniziçinhepinizeminnettarım.

MilletiminbekasınınverefahınınATATÜRKilkelerinebağlılıklasağlanacağınainanıyorum.Buinancımıntahakkukuiçinmücadeleverdim.

Buuğurda27Mayıs960’tasıhhatimi,22Şubat962’deçoksevdiğimmesleğimiveüniformamıkaybettim.21Mayıs963’tenberideelimdekelepçe,demirparmaklıklararkasındayuvamdanveyavrularımdanayrıyım.

Azizmilletimecanımdanverecekbaşkabir

şeyimkalmadı.Onudavermeyesevesevehazırım,yeterkivatanvemilletsağolsun.

Hepsionlarafedaolsun.

Saygılarımla.

İştegörüldüğügibiiçtengelereksöylenmişşusamimisözler,hersahadavazifeleriniyapanlarınağzındandökülüyor.Vehiçkimseyadırgamıyor.ÇünküFethiGürcandaherzaman,heryerde,ilktanıdığımgündenberikarakterinihiçdeğiştirmeden,mertçehareketetmiş,gözükaradenecekkadarçokcesurveidealistbirsubaydır.Odadaimahareketlerinisözlerineuydurmuştur.Banabağlılığıtamdır.Allahmemleketebağışlasın.

SonsözMahkemede“Sonsöz”olarakilköncehazırladığımmetin,songecearkadaşlarımınarzusuiledeğiştiripihtisaredipsöylediğimbusözlerarkasayfadadır.TarihiMahkemeHeyeti:

1.Yüksekmahkemehuzurunda2Ağ963günüşahsenyaptığımmüdafaamınsonundaölümütercihettiğimibildirmiş,bunundakısacasebepleriniarzetmiştim.Bendensonramüdafaalarınıyapanbazısanıkveavukatlarınıdinlediktensonrabuarzumdanekadarisabetliolduğumubirkeredahaaçıkçaanladım.

2.Müdafaalaresnasındabazısanıkveavukatlarbanakarşı“İnkârcı,enşerircebirvasıtasıkullanan,yalanbeyanattabulunan,iftiraetti”gibisözleriinsafsızcakullandılar.Avukatvesanıklarınbusözlerinetenezzüledipcevapvermeyeceğim.

Ahlaktelakkilerininherkesegöredeğişmişolduğunumahkemesafhasındadahaiyianlamış

oldum.Mahkemehuzurundakonuşansanıkveavukatlarenbüyükkarakterimtihanınıvermişlerdir.Mahkemelerdencezaalmakveyaalmamakbugibiihtilâldavalarındabencebirmeseleteşkiletmez.Esasolaninsanlarıcemiyetlermahkûmedersekurtuluşçaresiyoktur.

3.İnandığımbirdavauğrundabilerek,içtengelenbirinanışlamücadeleettim.Şimdicezamıseveseveçekeceğim.Çünkümüstahakım.Beraberyolaçıktığımkadroyuiyiseçememişim.Hayattadaimahareketlerimisözlerimeuyduranbirinsanım.Aksiniyapansahteidealistlerdendeartıkkurtuldum.

4.20Mayıs963gününekadarüstseviyedebenimlebirliktegeceligündüzlüçalışanarkadaşlarımahitapediyorum.İhtilâlkararınıbenverdim.Banainananlarilebirlikteyaptık.Bununşerefidetarihtebizlereaitolacağıgibicezasıdaşimdibizlereaitolacaktır.Hiçüzülmesinler.Mahkemeneticesindeverilecekkararlarbirkısmımızınkemiklerimezarlardaçürürken,birkısmımızınvücutlarıdemir

parmaklıklararkasındaerirken,onlarıdavicdanlarıilebaşbaşabırakıyorum.

5.Mahkemeheyetindendesonarzum;kararlarınbiranönceverilerekTürkiye’deyaşamamızdanhâlâüzüntüduyanbazışahıslarıhuzurakavuşturmasıdır.Hürmetlerimle.

17Ağ.963CumartesigünüTarihi1No’luÖrfiİdareMahkemesi’nde“SONSÖZ”olarakyaptığımkonuşmanınaynıdır:

YüksekMahkemeHeyeti:İnandığımbirdavauğrundabilerekmücadeleettim.Hayattadaimahareketlerimisözlerimeuyduranbirinsanım.İhtilâlkararınıbenverdim.Banainananlarlabirlikteyaptık.Tarihhuzurundahertürlüsorumluluğudabizlereaitolacaktır.Mahkemedencezaalmakveyaalmamak,böylebirihtilâldavasındabencemeseleteşkiletmez.Esasolaninsanlarıcemiyetlermahkûmedersekurtuluşçaresiyoktur.

Yüksekmahkemeheyeti!VereceğinizkararileTürkiye’ninistikbaliniçizeceksiniz.Bukadar

büyüktarihîbirsorumluluktaşıyanheyetinizinadilbirkararvereceğineinanıyor,huzurunuzdanhürmetleayrılıyorum.

OğlumunTevkifindekiKomedi18Ağustos963

BugünPazar.Hapishanedecezalılarınaileleritarafındanziyaretgünü.Herkesiparmaklıklargerisinde10-15dakikagörüştürmeyemüsaadeediyorlar.ŞadanveTülinbenigörmeyegelmişlerdi.OğlumMetin’idebekliyordum,fakatyoktu.Annesideçoksinirli,üzgünbirhaldeidi.Şimdiyekadarhiçböyleziyaretleregelmemişti.Sebebinisorduğumda,sabahakarşı04.00’teMetin’inpolislertarafındantevkifedilerekÇankayaEmniyetAmirliği’negötürüldüğünüsöyledi.Sebepşuimiş“Senbabanınmahkemedeyaptığısavunmasınıçoğaltıpdağıtıyormuşsun”demişler,eviaramışlar,fakatbirşeybulamamışlar.Müdafaamdanbirsuretgöndermiştim,onudaalmışlar.EvdedeKudretBeyileProf.PerihanÇambel’indaktilolarıvarmış,onlarlabirlikteMetin’igötürmüşler.Üzüntübundanileri

geliyormuş.Haklıtabiî,yalnızolayınoluşşeklidegarip.Bizimoturduğumuzevaltkatbahçeiçinde.GeceMerkezK.Kum.Alb.OrhanÇokdeğerevinpenceresialtınayatıpdinlemiş,evdendaktilosesigeliyormuş.HemengidipÖrfiidareyeihbaretmiş.Oradanaramaemriçıkartarakpolislerdeevesabahakarşıbaskınyapmışlar.Askerliğinbukadardüşeceğinihiçümitetmemiştim.AmaböyleaşağılıkinsanlarKur.Subayolupda,heleAnkaragibibiryerdeMerkezK.olursa[...]olacağıbudur.Subaylıkiçinçokacıdır.Evlerihırsızgibidinlemek.Hangidevirdeyaşıyoruz.“SultanHamit”devrinigeçti.Babasıidamhükmüileyargılanan19yaşındakioğlumarevamı,oaileyiikincibirüzüntüyesokmak,hemdesuçteşkiletmeyenbirmeseledenrevamı?Hangiinsanlıkdeğeriilebağdaşabilir.İştebizlerintikamalabilmekiçinbukadarküçüldük.Butipsubaylarlaordubakalımnekadarayaktadurabilecek.Bualbayınbenimoğlumakarşıyaptığıikincihadisedir.Geçensenedeİnönü’yeverdiğimsertbeyanattanbenitevkifettirtmiş,sivilhapishanedeyatıyordum.Oğlum[...]beni

hapishaneyeresmielbisesiilegörmeyegelmişveHarbiyelileringönderdiğibirkaranfilbuketininüzerinde“Oğullarınız”yazıyordu,banacezaevinegetirdidiyehemenevegeliptevkifedipmerkezegötürmüş,ifadesinialmıştı.Ozamanaskerdi.Şimdioğlum[...]sivilbirşahıstı.Amageneörfiidaredenfaydalanarakbuişleregirişmişti.Şimdiherhaldesırakarımdavekızımda,intikamcılarancakzevkleriniAydemirailesinehuzursuzlukvermekletatminedecekler.İbretvericibirmanzara.

Buhadisedeolacakşeynedir?Çocuğaemniyetteeziyetedenleryanidövenler(çünkümahkemedebazıammeşahidiolarakdinlenensivillerdentam16günüstüstedövülenşahitlergördük.)BurasıaçıkrejimciİsmetPş.Türkiyesi,herşeybeklenir.İkincisiemniyetbelkihaksızlıkkarşısındainsaflıdır.Çünküşimdiyekadarailecepolislerden,emniyetteşkilatındanhiçzarargörmedik.Yalnız3no.örfiidaremahkemesinehavaleetmişlerdir.Artıkoradabelkideörfiidarebitinceyekadaryatırırlarveyahutdadelilkifayetsizliğindenserbestbırakırlar.Bu3şey

olur.Birdeolurolmazsuçlardayüklerler,beyannamedağıttın,tehditmektuplarıyazdıngibi.Herşeyibeklemeklazım.(Tabiyatiyleherşeyekatlanacağız.Yalnızşuvar,bugidişTürkiye’yinereyegötürür?“Sosyalintikamlıkandavasıgüdenihtilâle.”Artıkhertürlühaksızlıklarkarşısındayapılacakbaşkaçarekalmayıncabütünbumeselelerbirikirvegününbirindecemiyetbuhislerleçatlarsaozamanbaştakibuizansızefendilerinhalineoluracaba?Bugidiştedevamederlerseogünlerdeyakındır.Buhusustafazlabirşeyyazmayacağım.İstikbaldekimhaklıkimhaksızçıkacağıgörülecek.)

Sırasıgelmişikendehapishanedebuaileziyaretlerihakkındabirkaçsatıryazayım.Hapishaneyegirdiktentam14güngeçinceailemizlegörüşmekiçinmüsaadeettiler.10dakikagörüştük.Kardeş,eş,çocuk,ana,babadahildi.Sonrakardeşlerlegörüşmeyiyasakettiler.BiraralıkörfiidareK.CemalTuralileCezaeviMd.P.Bnb.NurettinIşıldaranlaştı.“İkisideçoksadistinsanlar.”Ailelerle

görüşmeleryasakedildi.Tambiraygörüşemedik,hattaailelerimizmahkemeyedinleyiciolarakdagelemedi.Bununüzerineavukatlarımdevletşurasınabukanunsuzhareketleriönlemekiçin“Tehiriicra”kararıalmaküzeremüracaatettiler,tamaldılar,CemalTural’ıdevletşurasıbilgisinemüracaatedilmeküzereçağırınca,derhaldahaöncedenailelerlegörüşmeyemüsaadeetti.Çünküyaptığıkanunsuzhareketlerinilerdebaşınadertaçacağınıyenianlamıştı.[...]Buseferdeailelerimizingetirdikleriyiyecekleribizlerevermeyiyasakettiler.

OğlumMetin’intevkifedildiğigündenberiyaptığımteşebbüslerdenbirneticealıpdadurumunuöğrenemedim.Yalnız19Ağ.963günüörfiidarenintekrarikiayuzatılmasıiçinHükûmetTeklifiBMM’degörüşülürkenserttartışmalarolduğu,aleyhtekonuşanmilletvekillerininuzatmakararıiçingetirilentekliftegerekçeolmadığınıbelirtmeleriüzerinemüşkülvaziyettekalanBaşvekilkalkıpsözaldı,sebepolarak“TalâtAydemir’insavunması

çoğaltılarakdağıtılıyor”dedi.BukelimeyiduyuncaMetin’inserbestbırakılmayacağınazatenkanaatgetirmiştim.MilliSavunmaBakanıda“21Mayısçılarıniçerdebulunanlardançokdışarıdakuvvetlerivar.OnlarıkurtarmakiçinİstanbulveAnkara’dahareketegeçmişler,gençleriteşkilatlandırıyorlar”dedi.Bunlargösteriyordukihükûmetiyiceâcizdurumdadır.Aydemir’insavunmasındandahiçekinenbirhükûmetartıkgölgesindenkorkuyordemektir.Birbaşbakan,birMSBböyleâcizvaziyetemeclisönündedüşmez.[...]

Yaonunsuçunaiştirakedenkabineüyeleri,koalisyonkanatliderleriEkremAlican-HasanDinçer’lertarihtebugibihareketlerinsorumluluğunubakalımnezamanödeyipaltındankalkabileceksiniz?İktidarhissiinsanlaraherşeyiunutturur.E.Alicanbabamıntalebesidir.Enişteminkardeşidir.Benimleolanmünasebetiniyazmıyorum.Hicapduyarım.DemokratPartizamanındaİ.İnönü’nünbirnumaralıdüşmanıdır.MBKzamanındaMaliyevekilidir.YTP’ninkuruluşundaliderdir.Bu

safhalarınınneşekildeburalarageldiğiniyakınenbilirim.Şimdiİnönü’nünsağkolukanadıaltındames’uliyetortağıdır.[...]

Örfiidareninuzatılmasıbuseferkolayolmamıştır.CHPhariçdiğerkoalisyonpartileridahil,sözcülerialeyhtekonuşmayapmışlardır.Amabunarağmenuzatılmıştır.ÇünküMilliGüvenlikKonseyi(YaniAskeriCunta)öylearzuetmişveyaİnönütarafındanöylearzuettirilmişler.Okuklalardabunaevetdemişlervemeclisüzerineyinesilahlıkuvvetleristeğiilebaskıyapıldığıbellidir.Gazetelerbirşeyyazmıyoramabukendinigöstermektedir.Haberalamamakgüç.BugünavukatımTeomanZıngılgeldi.CezaevimüdürüN.Işıldarçoksıkıtenbihattebulunmuşvekorkutmuşolacakki,ilkişolarakoğlumusordum,hiçbircevapveremedi.HücreyebirSb.dadinlemekiçinbırakmıştı.

Neredetevkifettikleriniöğrenemedim.Avukatımdanereyebaşvurmuşisesöylememişler.İşteTürkiye’deörfiidareK.nınserttedbirleri.İnsanevladındanhaberdar

olamıyor.Benneiseamaevdeannesi,kızkardeşikimbilirnekadarüzüntüiçindedirler,[...]Kinvenefretduygularınıkörüklemektenbaşkafaydasıyoktur.Birbabakiölümemahkûmedilmekiçinyargılanıyor.İstenencezada146/1,idam.Çocuğuhapishanelerdebabasınayardımcıolmak,savunmasınıyaymak,sesini,hakikatlerimilleteduyurmakiçinçabasarfederkencezaevinedüşmüş.Benimveonuniçindebirşereftir.Boşmuduracaktısanki.Entabiîhakkınıkullanmıştı.Amaoanlayışıgöstereniktidarveomertinsanvekumandanlarartıkbumemlekettekalmadı.OrgeneralolmakiçinCemalTural’ınyapmayacağıkullukkölelikyoktur[...].

21Ağustos963,Saat:20.00

ŞuandaaldığımhaberegöreBMM’deörfiidareninuzatılmasıiçinyapılanoylamadahükûmetteklifi(6)oyfarkıilekazanmış,haberdoğruise.Buhükûmetvekoalisyoniçinbüyükbirmağlubiyettir.

22Ağ.963,Saat:16.30

Buandahapishaneköşesindetekbaşımaoturuyordum.HapishanemuhafızsubaylarındanSv.Üsteğ.Necmigeldi.Evdeneşimintelefonettiğini,Metin’iserbestbıraktıklarınıbildirdi.Tabiîçoksevindim.

Demekkiesaslıbirsuçunsurubulamamışlar.Zatenmaksatdahasılolmuştu.Onunlabirliktehepsi20kişitevkifedilmiş,örfiidarenin2ayuzatılmakararımeclistenbunlarbahaneedilerekgeçirilmişti.TertiplerİsmetPaşahükûmetidevrindeçokiyitertiplenir.

Zatenöğlenanonsundaİ.İnönübirradyokonuşmasıyaparakörfiidareninniçinuzatıldığınısöylerkendeüçkişinintahliyeedileceğinidebildirmiş.BunlardanbirioğlumMetin’di.Artıkmilleteradyodanolsundoğru-yanlışhesapvermeyealıştı.[...]

29Ağ.963,Saat:10.00

Bugün29Ağu.İçimdebireziklikvar,neş’esizlikheryerimisarmışdurumda.Çünküyarın30.AğustosZaferBayramı.Bubayramıilkdefa

K.Harpokulsuzkutlanacak.HemdeHarpOkuludemirparmaklıklargerisinde,hapishaneköşelerinde.Türktarihindebukaralekenasılsilinebilecek?SultanHamit’inyapamadığınıİsmetPaşayapmıştır.[...]

30Ağustos963,Saat:11.45

Bugün30Ağ.ZaferBayramının41.yıldönümübütünmilletçekutlanıyor.AmahangişartlarlaTarihyaniCumhuriyettarihizannetmiyorumkibukadaristeksizbirzaferbayramınıTürkmilletinekutlatmakisteyenmesulkişileriilerdelanetlemedengeçebilsin.Türkordusununbukadarneş’esiz,kendizaferbayramınıkutladığınızannetmiyorum.[...]

Harbiyesizbir30Ağ.ZaferBayramınıbumilletekutlatanlarilerdehesabınıvermeyehazırolsunlar.[...]

Kutlamatöreninişöyletertiplemiştik:Cezaevininhavalandırmakısmında,voleybolsahasında,baştaordumensuplarıkıdemsırasınagöreikisıralısafta,bunutakibenemeklisubaylardaiki

sıralısafta,kıdemsırasınagöredizildik.CezaeviMd.veyardımcısıdamerasimegeldiler.Tank.Üsteğ.TurhanErdemgil’inaçışkonuşmasıilemerasimebaşlandı.İlkönceİstiklalMarşı’nısöyledik.Sonraazizşehitlerimiziçinbirdakikaihtiramduruşunageçtik.EnkıdemlimuvazzafSb.Top.Yzb.BehzatTanırkısabirkonuşmayaptı.Buseneşuandaasteğ.olmasıgerekengençHarbiyeliÖnderAydınlıbirkonuşmailegününehemmiyetinibildirdi.CezaeviMd.P.Bnb.NurettinIşıldarbayramımızıtebriketti.Arkadan“Dağbaşınıdumanalmış”gençlikmarşınısöyledik.BundansonraTop.Teğ.AtillaYılmaz,Ata’nıngençliğehitabesiniokudu.Arkadan‘aslanlarkartallaryuvasıHarbiyeMarşı’nısöyledik.Hapishaneninduvarlarıinliyordu.Kalplerdeaynışekildeacıacıburkuluyordu.Bundansonraemeklisubaylarilköncemuvazzafsubaylarınbayramınısırailetebrikettik.Hepbirliktebayramlaştık.Gözyaşlarınıtutamayanlarçıktı.Törenbuşekildesonaerdi.Amakalplerdebıraktığıizhiçbirzamanunutulmayacak.[...]

Buulvitörenemaalesefcezaevindekibazıkimselerkatılmamıştır.Bunlarınbirkısmıçekinmekten,bazısıfazlaüzüntüden.AmaAlparslanTürkeşnedengelmemiştir.ÇünkübenimkıymetlendirmemegörehâlâçıkmışolduğuMBKüyeliğindenaşağıyainememektedir.Liderpozisyonunumuhafazaetmeksevdasındadır.Orayabizimaramızagiripyerinihâlâtayinedememektedir.Çünkümerasimikabuledecekolankendisınıfarkadaşı938’liTop.Yb.BehzatTanır’dır.Onugidiptebriketmekonunağrınagider.Çünkübutipinsanlarhâlâkendilerinimemleketinkurtarıcısırolündegörüp,arananadampozisyonunasokmakisterler.Tevazusahibideğildirler.İşteonuniçingelmemiştir.Hücresindeşeyhgibi,müritleriningelipkendisinitebriketmelerinibeklemektedir.Dahaçokbekler.Yahutda21Mayısçılarınharekâtınıihbarettiğiiçinaşağılıkduygusundanbizlerinkarşısınaçıkacakdurumuyoktur.AllahinsanıböyleTürkordusununihbaredendurumadüşürmesin.Amaneyapsınİ.Paşa’yayaranamamıştır.Onudabizimgibigenehapsetıkmadanyapamamıştır.Lidertaslakları

işteböyledir.Bukadarhazin,bukadarkederlibir30AğustosZaferBayramı’nınkutlandığınıkimsetasavvuredemez.Milletimizinselametiiçinherşeyetahammületmemizgerekir.Birgüngelirelbetgüneşbizimiçinarzularımızagöredoğar.OzamanbugibiZaferBayramlarıinşallahneş’eilekutlanır.[...]Bugünsırasıgelipterfiedemeyengençarkadaşlarımhiçüzülmesinler.Onlarhepsitarihtemanenrütbelerinialmışlardır.Maddirütbeleralmakherzamaniçinmümkündür.Onuniçinüzülmeyedeğmez.İstikbaleaitplanlarıhazırlamaktadevamedelim.Zafernasılolsailerdebizlerindir.

MahkemeKararlarınaAitTahminlerBugünAğustosayınıbitirmiş,mahkemelerinneticesinitayinedecekolankararayınagirdik.KısmetiseEylül’ün5’indesaat14.30’datarihimahkemekararlarıtevhimedecek.Buhusustaşimdiyekadaredindiğimintibalaragörebiryorumyapmakistiyorum.Bakalımisabetderecesinasılçıkacak?

Yalnızbukıymetlendirmeşimdiyekadarmahkemesafhasındadinlediğimhukukölçülerinegöreolacak.Çünkübirçoksafhalarıilekanunlarınboşluklarını,sanıklarınmüdafaalarınıyapanavukatlartarafındanöğrendim.Şayetbuölçüleregörehissiyatakapılmadankararlarverilirsebanagöreşöyleolur.Bendahaziyadeidamıistenen28kişiüzerindeduracağım.Mahkemeningelişinegörebencebirinciderecesuçluolarakgörüneninsanlarşunlar:1-T.Aydemir,2-F.Gürcan,3-ErolDinçer,4-İlhanBaş,5-TurgutAlpagut,6-

BahtiyarYalta,7-OsmanDeniz,8-CevatKırca,9-GalipGültekin,10-EminArat,11-MustafaOk.Diğeridamıistenen28kişiden17’si146/3normalolarakdüşerler.Hukukölçülerionugösteriyor.Gerikalanlarındurumunuincelersek:

1.MustafaOk:Savcınınbusanıkhakkındaistediğicezazaten151’incimaddenintatbiki.DanışmaHâkimiekmüdafaaolarak166/1’egöresavunmasınınyapılmasınıistemişti.Ohaldebuarkadaşzatenbidayettenberiherşeydenhabersizolduğunusöylüyor.22Şubatçılardanayrıldığınıiddiaederekmahkemede151’incimaddedüşmüşvaziyette.Ohaldebudurumagöreyaazbircezaalacakveyaberaatedecek.

2.EminArat:Kendisinisuçludurumadüşürecekağırbirvakasıyok.Avukatıvekendisisavunmasındaesassuçuağırlaştıranhususlarıkabuletmedilervebazılarınıinkârettiler.

a.“İhtilâlKh.’ındaveyagizlicemiyetteyoktum.Kimseyişimdiyekadarliderolaraktanımadım”dedi.

b.“Radyotebliğinibenyazmadım.Aydemir’inPazargünübanagetirdiğikâğıdıiadeettim”dedi.Yalansöylediamaispatıyok.Zatenbenimsöylememaffıcürümoluyor.Kıymetiyok,hukukölçülerinegöre.

c.İhtilâlgecesievindenhiçdışarıçıkmamış,fiilibirhareketyok.Harekâtıdahaöncedenöğreniphabervermemedurumunadüşer,kiHK.151’incimaddeuygulanmasınıicapeder.

d.İhtilâlkararınınalınışındaiştiraketmişdeğil.Kimseyevekâletvermedim,der.Zatenbenimsöylememaffıcürümoluphukukîdeğeriyok.

3.GalipGültekin:Kararınkesilmesindeyok,radyoanonsunuduyduktansonraHarpOkulu’nagelmişdurumda.Harekâtdevamederkenhiçbirfiilihareketiyok,hattabanabuharekâtıdurdurmamiçinteklifyapmışdurumda.Yalnızharekâtınyapılacağına19Mayıs963günühaberdarolmuşdurumuvar.Buvaziyetkarşısındaidamhükmüolmasınaimkânyok.Zatenavukatıvekendisiberaatiniistemiştir.

4.CevatKırca:Herşeyiinkârediyor,kararınalınmasındabirrolüyokdurumunda.Ogecefiilidurum:Yzb.RecepUslu’danbirTomsonmakinelitabancaalmakvesaat01.00’dedeevinegitmek.Yaniniyetivarsabilevazgeçmişdurumda.Delillerdedeispatayarayanbirşeyçıkmadı.Hukuken“idamcezası”almasınaimkânyok.İstanbulgrubundan.

5.OsmanDeniz:Budakurtuluşuherşeyiinkârdabuldu.Kararınalınmasındayok,fiilihareketininogecetamamıileispatedilmişdurumuyok.Delillertahakkuketmediğinegöreidamhükmüolmasınasebepyok.Zatenavukatıdaberaatiniistedi.İstanbulgrubundan.

6.BahtiyarYalta:Kararaiştiraketmişdeğil,8saatevvelhaberdarolmuş,İhtilâlKh.içindeyok.Ogecefiilidurum:TurgutAlpagut,anonsuduyduktansonraHarpOkulu’naçıkarkenbunudaevdenalmış.Zatenokulaçıktıktansonrabeşdakikabileharekâtaiştiraketmemiş,evegiderken229.P.Alayınizamiyesindeyakalanmış.Durumağırolamaz.Avukatıberaatiniistedi.İdamcezasıalmasınaimkân

göremiyorum.

7.TurgutAlpagut:Kararınalınmasınaiştiraketmemiş,anonsuevindeduyduktansonraHarpOkulu’naçıkmış,oradaresmielbisesinideğiştirip5dakikakadarharekâtıtakipetmiş,nadimolupeveBahtiyarilebirliktegiderken229.P.Alayınizamiyesindeyakalanmış.İhtilâldebirrolüyok.Benimbuarkadaşhakkındasöylediklerimaffıcürümsayılıyor.Hukukenkıymetiyok.Avukatıberaatiniistedi.İdamhükmüalmasınaimkânyok.

8.İlhanBaş:Karardaiştirakiyok.Radyoevindetevkifedildiğiandamukavemetgöstermemiş,fiilihareketlerindecebirunsuruyok.Bucihetlerdenidamhükmündenkurtulurkanaatindeyim.Şüpheli.

9.ErolDinçer:Karardaiştirakyok,bucihettenbelki146/1’inşartlarınınhepsitahakkuketmediğiiçinidamhükmüalmazkanaatindeyim,şüpheli.

10.FethiGürcanileTalâtAydemir:Suçlarıdenk

geliyor.146/1’inbütünşartlarıbunlardavar.Yalnıziyiniyetleridolayısıyla,dürüsthareketleriile.Belki.Mahkemeheyetiüzerindetahfifedicibirsebepolaraknazariitibaraalınırsa59’uncumadde,Hâkimtakdirhakkınıkullanırsabelkiidamhükmüçıkmaz.Aksitakdirdekanunölçülerinegörebuikisininkurtuluşuyoktur.

Banagöreeğermahkemedegördüğümvaziyetlervesavcınınesashakkındakiiddianamesindebazışahıslariçinistenenberaatteklifleriilebirmukayeseyaparakkıymetlendirmeyaptığımagöre80-90kişininberaatetmesigerekiyor.Bakalımneneticeçıkacak?Hepsimemleketiçinhayırlıolsun.

MahkemeKararları5Eylül963,Saat:20.00

BugünTürkiye’detarihîbirsahneyaşandı.Mahkemekararlarıokudu.Bugününhazırlığıdündenitibarenyapılıyordu.Düngecebütünhapisleresabahleyinsaat11.00’debütüneşyalarımızıtoplayıpteslimetmemizisöylediler.Tabiîbugibiemirlerinsonundayorumlaryapılır.

Kararlardansonrabazılarımızınbaşkahapishanelerenakledileceğirivayetidolaştı.Benimkıymetlendirmemdoğruçıktı.BeraatedenleridoğrudandoğruyahapishaneyeuğratmadaneşyalarınıMamak’agötürüporadangönderdiler.Cezaalanlarıdatekrarhapishaneye,cezalaragörebirtertipyapıpyerleştirdiler.Beneskihücremeyattım.132No.(İ)harflisabihhücrebirazdahaçilemiçekecek.

Saat14.00’temahkemedehazırbulunmaküzere13.30’dakelepçeliolarakotobüslerebindirildik.Fevkaladebirvaziyetolduğuanlaşıldı.Emniyet

tedbirinifazlamiktardaartırmışlardı.Bindirilmiştelsizlivasıtalarlakonvoytakipediliyordu.MuhabereOkulunakadarikisıralıaskerdizilmişti.MahkemesalonuTomsonluerlerinkordonualtındaidi.Saat14.00’e15kalasalonagirdik.Salondabütünavukatlarhazırdı.Gazetecilerdeyerlerinidoldurmuşlardı.Dinleyiciyerleridedoluidi,fakatsanıkailelerindenkimseyetesadüfedemedim.Ailemgelecekti.Göremeyincezatenağırhavanıntesiriileişinehemmiyetlibirsonucavaracağıbellioldu.

Saattam14.00’teMahkemeheyetiyerinialdı,yalnızbirdeğişiklikvardı.Hv.Alb.LütfiErgüvengeneralolmuştu.Mahkemesalonunubirsessizlikkapladı.DuruşmahâkimiDz.Alb.NumanÖzdalgacelseyititrekbirsesileaçtı.BundanevvelmahkemereisiGeneralFevziBasmacısanıklarabirihtardabulunduvetehditetti.“Şayetkararlarokunurkenherhangibirhareketyapılırsa,nöbetçileretalimatverilmiştir,müdahaleedecekler”dedi.Yanicoplariledövülecektikveyakapıdışarıatılacaktık.Bu

sözlerbirduştesiriyaptı.Hâkimkararıngirişkısmınıokumayabaşladı.BaktımifadelerdeİsmetPş.’nınbazıcümlelerivedirektifkokularıvardı.Vaziyetiyicebelliolmuştu.

Hücumlarınçoğuşahsımaaitti.Savcıyüzümearadasıradabakıyordu.Yüzüsapsarıidi,yardımcılarındabiracımahissiyoktu.MahkemeheyetiniteşkiledenHv.GeneraliLütfiErgüvenbizimtarafımızabakamıyordu.Neticekararlarıntevhiminegeldi.Hâkim“Onaronarayağakaldıracağım,öyletebliğedeceğim”dedi.Sırailekaldırdı.Birinciben,FethiGürcan,ErolDinçer,İlhanBaş,CevatKırca,OsmanDeniz,AhmetGücal,İzzetKöz,RecepUslu,FevziBingöl.Vesırailecezalarımızısöyledi.Bendenyedinceyekadar(ölümcezası)verilmişti.İzzetKöz,RecepUslu,FevziBingöl’edemüebbethapiscezasıverildi.

Gayetsakindinledim.Hâkimhemendışarıçıkmamızısöyledivesalondandışarıhiçsarsılmadançıktık.Bençıkışkapısınadoğrugiderkensağtaraftaoturangazetecileregülerekselamverdimvemahkemesalonunugülerek

terkettim.Geridekalanlarşaşırmışlarveşokeolmuşidiler.Çünkügünlerceyapılankıymetlendirmelerhiçbirölümcezasıçıkmayacağımerkezindeidi.Benihtimalolarakda7kişibeklemiyordum.Kıymetlendirmemikikişiidi.BenveFethiGürcan.Bizleredehâkimtakdirhakkınıkullanırzannetmiştim.Bunarağmen(idam)bekliyordum.Onuniçinpektesiretmedi.10kişiotobüsebindirildik,tekertekeroturtularakikielimizebirdenkelepçevurularakcezaevinegetirildik.Sonradanyavaşyavaşdiğermahkûmlardageldiler,neticeyiöğrendik.151sanıktan51kişiberaatetmiş.Diğer100kişimahkûmolmuştu.7idam,28müebbethapisvardı.Cezalarınsonhaddikullanılmıştı.

Bumahkemeheyetindenböylesertveadaletsizbirkararçıkacağıhiçümitedilmiyordu.FakatneyazıkkipolitikacılarmahkemeheyetinedeSilahlıkuvvetlerinbaşlarıilehâkimolmuşlardı.

Kararlarınneticesionugösterdi.BuüçkişigeneralFevziBasmacı,GeneralLütfiErgüven,Hk.Dz.Alb.NumanÖzdalgavicdanlarınısatmışlardı.DemekTürkiye’deherşey

olabiliyordu.BizzatbucümleyibirgünduruşmalardaHk.Alb.NumanÖzdalgasöylemişti.Ogünbunusöylerkenvicdanınınsesinidinlemişti.Amaşimdivicdanıtesiraltındakalaraktamamıileiradedışıbirhareketilekararlarıvermişti.Başsuçluidi.Azalarikinciderecedegeliyordu.

SanıklardanReaksiyonlarBizdensonrasırailesanıklarıncezasıtebliğedilmiş,yalnızbuaradaTank.Teğ.AlaattinAçaniyibirjestyapmışMahkemekürsüsünedoğruilerlemişvemahkemeheyetiönündedurarakomuzundakirütbelerinisökmüş,“Şimdiyekadarburütbelerişerefletaşıdım,buandanitibarenatıyorum”demiş,vemahkemereisineatmış.Bununmanasınıonlarkavrayamazlar,zamanlaanlaşılır.BizdensonrakiotobüslerdeHarpOkulumarşınısöyleyerekMamak’tanayrılmışlar,cezaevineH.Ok.marşıilegirmişler.

TabiîörfiidareK.CemalTuraldeliolmuştur.Amaartıkziyanıyok,kendisiOrg.oldu.Bizlerdeidamamahkûmolduk.Onunensevinçligünü.İnönüonuGenelkurmayBaşkanlığınanasılolsagetirecek.Üzülmesin.Kararlarınbukadarsertverilmesindebirinciderecederoloynayanınbugeneralolduğunuöğrendik.

Sağlıkolsun,mukadderattanbaşkasıolmaz.[...]

MahkemeKararlarınınYorumuKararlarınverilmesihakkındadüşüncelerim:

1.[...]

2.Mahkemeheyetineçokbaskıyapılmıştır.Adlibirkarardanziyadesiyasîbirkararhüviyetiileçıkmıştırveİnönü(CHP)baskısısezilmektedir.Generaller,MahkemeHeyetialetolarakkullanılmıştır.

3.Kararlaradildeğildir.Birikimisalvereyim:

a.İkinciZh.TugayTank.Th.K.Bnb.AhmetGücal’aölümcezasıverilmiş,fakatTb.ndakiyüzbaşıvediğerteğmenlerberaatetmişlerdir.Buenaçığı.Çünküöylebirdurumvardı.Bnb.AhmetGücalogece2.TankTaburundakalmışvehiçkimseninhaberiyokikentabursubaylarınıkandırıpalarmageçirmişdeğildi.Hepsiogecebirlikteihtilâlinolacağınıbilerek,anlaşaraksaat23.00’tegarnizonharicindebir

yerdebuluşarakminibüsilefarklıTugayagelipanonsudinleyip(vebenimimzamıdaduyarak)İhtilâl’ekatılaninsanlar.Mahkemesafhasındabudurumaçıkçaanlaşıldı.Yb.AliElverdi’ninanonsuiledeyineharekâtabizzatpişmanolupveyaçekinipdurdurulmasıiçinemirverenyineBnb.AhmetGücal.AmaişiniçindehissiyatvarvemahkemeheyetineisimlerverilmişdurumuvarkibuBnb.’yaölümcezasıveriliyor,diğerlerineberaat.Buçeşitadaletneredegörülmüş.[...]Sonradasanıklarhukukmahkemesineteslimedilmiştirdiyeaçıkrejimcilermilletikandırmayaçalışıyorlar.Benölümcezasıaldımdiyebunlarıyazmıyorum.Benimkinormal,zatensavunmamdadabuarzumubelirtmişidim.Savunmamınsonsatırlarınınisabetinigörüyorum.Değişenbirşeyyok,Türkiye’decesaretli,vicdanlı,tesiraltındakalmadançalışanhâkimyok.Hâkimlermemurgibiverilenemirleregöre,arzularagöre,cezatayinediyor.İştebumemleketbununiçindüzelemez.Birmemlekettemahkemelerintesirdenuzakkalmaksızınçalışabilmesişarttır.Aksitakdirdebuvaziyetdüşmanistilasından

fenadır.Milletleriyokedenveyaanarşisthalegetirenadaletsizliktir.Butarihîmahkemedeengüzelmisaliniverdi.

b.Bazıarkadaşları,idamdankurtarmakiçinhâkiminkullandığıtakdirhakkındakisebepşu:“Sanıkmahkemedeoturuşuilenadimolmuşbirhalivardı.”Ölümilekalımölçüsübumu,bunemantıktır?Birinsanınoturuşundan,kalbindengeçenleribilenvetakdiredenhâkimbuiçduygularıölçenaletineredenbulmuşacaba?

Yanlışanlaşılmasın,buarkadaşlarölümdenkurtulmasınlardemiyorum,bilakisnekadarçokinsankurtuluriseokadarsevinirim.Amaölçüçokzayıf.

Bukararlarıokuyanyerliveyabancıhukukçulargülerler.Zatenböylezayıfdüşünceler,verilenhissikarar,adalettarihimizekarabirlekeolarakgeçecektir.

c.Mahkemeheyetiiddianamedetecziyeleriniistediğibazısanıklarıncezalarınıyükseltmiştir.146/3ve151’inciMaddedencezaistediği

sanıklaramüebbethapiscezasıvermiştir.Yzb.RecepUslu,Yzb.FevziBingöl,Üsteğ.FeritKelecek,151’inciMd.Yb.MustafaOk.Bunlarhaklı,adilşeylerdeğildir.Dahafazlaincelemeyelüzumyok.Kararlarıokuyanhükmünüverir.[...]

7Eylül963,Saat:10.30

Bugünhadiselerdensonraikigüngeçmişvaziyette.Hapishanehayatıdahaintizamagirmişdurumda.İdamlarvemüebbetlerbiraradahücrelerdeyatıyoruz.Karargünündenitibarenhapishanetalimatıdadeğişti.Eskidenbizlere,koğuşabiraskertahsisetmeküzerekoridorunsüpürülmesi,yıkanması,hertürlütemizliğiyapılıyordu.Onukaldırdılar.Artıkherişimizikendimizgörüyoruz.Süpürme,paspasyapma,hertürlükoğuştemizliğibizlereait.[...]şartlarınınnasılolduğunubiliyoruz.Kendidurumumuzlamukayeseedince,eskisilaharkadaşlarımızınnekadarinsaniyettenmahrumolduklarınıgayetaçıkolarakgörebiliyoruz.Allahinsanlarıbirkereböylezalimanlayışlısubaylarınelinedüşürmesin.İçeceksuyumuz

eskiden,mahkûmolmadanevvel,dışarıdakiçeşmedengelirdi.Odakalktı.Şimdihelalardakisularıiçirtiyorlar.Tabiatiylemikropluveyapiskokulu.Fakatbukadarolsun.Hapishanesubaylarıintikamlarınıbizlerdenbuşekildealıyorlarveyabunlarabuemriverenşahıslar.Amahayatbubelliolmaz,zamanıntersdöneceğizamanlardaolabilir.Kararlarverildi,canımızıalmayaniyetlilerfakatinsandüşmanolsaölümgününekadarhoştutulur,insancamuameleeder.Zatentemyiz,kararlarıtasdikedinceSivilcezaevlerinegönderecekler.Bununiçindeçokzamanyok.BumüddetzarfındacezaeviMd.bizlereinsancamuameleettirseneresieksilir.Amaoduyguluinsanlarnerede.[...]Şimdigeleceğeaittahminlerdebulunacağım.

Buyalnızidamhükmüolan7kişiiçindir:

1.Kararlarımızvebunakarşılıktemyizlayihamız11Ey.963Perşembegününekadaraskeritemyizegidecektir.Eğeroradakihâkimlerdehâkimlikvasfıvarsa,vicdanlarıilehareketederlerseşuarkadaşlarınkararlarının%

100bozulmasılazımdır.

a.1’deTank.Bnb.AhmetGücal

2’deEm.Alb.CevatKırca

3’teEm.Yb.OsmanDeniz

b.Em.Üsteğ.ErolDinçer,TankÜsteğ.İlhanBaş:Bunlarda%70ihtimalilebozulabilir.

c.FethiGürcan,T.Aydemir:%50ihtimalilebozulabilir.

2.Kararlarbozulduktansonramahkemeninvereceğiyenikarardanşüpheliyim.Çünküomahkemeheyetineartıkhiçbirsuretleitimadımyok.

3.EğertemyizmahkemesindekiazalardatazyikilekararlarıtasdikederlerseişB.MilletMeclisi’nekalacaktır.

KararlardanSonraAileİleİlkBuluşma9Ey.963

Bugünailelerinziyaretgünü.Kararlardansonrailkdefaaileefradımilekarşıkarşıyagelecektim.Onlarındurumunumerakediyordum.Çünküavukatımgeldiğizamanevdekilerinçoküzgünolduklarınısöylemişti.Sabırsızlıklagelişsaatlerinibekledim.Saat16.00’dageldiler.ZiyaretodasınabenveAtillagayetneşeliolarakgittik.Onlardaçokmetinidiler.Moralleriçokdüzgünidi.Epeytakviyeedilmişlerdi.TemyizmahkemesindenBMM’ndençokümitliidiler.Ziyaretçilertarafındangelenhaberlerinhepsibuhavayıakisettiriyordu.Fakatbenartıklafvevaatlereokadaralıştımki,bütünbuhaberleriihtiyatlakarşılıyorum.Çünküşimdiyekadarçokcanımyandı.Enkötüihtimalegörekendimihazırlamışdurumdayım.Vehiçbirşeydedüşünmüyorum.BizimvücudumuzundakaldırılmasıileTürkiyedüzelecekdeğildir.

Bazeninsanlarölümleriilememleketlerinehizmetederler.[...]

12Eylül963,Saat:15.00

DünHarpOkulutalebelerininmahkemekararlarıokundu.Radyodanaldığımızbilgiyegöre75talebeye4seneikiaycezavermişler,91kişiyede3aycezaveripihraçetmişler.Diğerlerideberaatetmiş.Buhesabagöre175kişicezaalmışolarakokuldanayrılmışoluyor.Tabiîbuadaletsizlikkarşısındaşaşmamakeldengelmiyor.Ogeceharekâttabilfiiliştirakeden175kişimiidi?Asla.Amamağdurolanbukadarkişiidi.Kura,cezaiçinbunlaraisabetetmişti.Buhangihukukkurallarınagörehareketti.Hâkimlik,hukukmahkemesibumuidi.OgeceHarbiye’desabahakarşıancak40-50kişikalmıştı.Hepsisilahlıolarakihtilâlharekâtınaiştiraketmişlerdi.

Cezaölçülerineyegöredeğişiyordu.Benanlayamadım.HarekâtakatılandiğerkıtalarınhiçbirinasılcezalandırılmadıiseHarpOkuluöğrencilerinindeaynımuameleyetutulması

benceeniyihaltarzıolurdu.HarbiyelilereyapılanbumuameletarihtebirlekeolarakİsmetPaşakabinesi,kuvvetkomutanları,GenelkurmayBaşkanıüzerindekalacaktır.İkinciAbdülhamitdevriyaşanıyorTürkiye’de.[...]

Yahepyahiçolmalıydı.Herkesçoküzgün.Memnunolanlarınsevincideazsürecek.28.Tüm.Kr.Bşk.Kur.Yb.AliElverdibizlereverilencezayıgüya“Efkârıumumiyeazgördü”demiş.İştebunungibisahtevealçakkahramanlarböylefikiryürütebilir.Bunungibimenfaatçigruplarolanbirkaçkişidahabulunabilir.Bugüntemyizemüracaatınsongünü,layihalarverildi.Artıkişimizorayakaldı.Bakalımneticeneolacak.ZatenTürkiye’deherkesbunubekliyor.Adlibirrezaletinsonuinşallahiyiolur.

Hapishanehayatınaiyicealıştık.YalnızeskiarkadaşlarımdanE.Arat,G.Gültekin,T.Alpagut,OsmanDeniz,C.Kırca,İzzetKöz,C.Özdemirilekonuşmuyorum.Aksigibideaynıkoğuştayız.Ayrıbiryerdeolsamdahaiyiolacak.Bazılarındannefretediyorum.İnsan

soğuyuncatamsoğuyor.

MetinAydemir’inTevkifiSorunu16Ey.963,Saat:22.30

Bugünhapishaneziyaretgünüidi.Sabırsızlıklaailemibekliyordum.Öğledensonrageldiler.LakinŞadan’ıherzamankindendahafazlasarsılmış,zayıflamış,moralibozukgördüm.Sebebivarmış.OğlumMetinAydemir’igenebizimmahkemekararlarıokunmadanbirgünevvelİstanbul’datevkifetmişler.Henüznerdeolduğubellideğilmiş.Örfiidareninhapisyerlerindenbirindeolsagerek.Bugünekadarbirhaberalamamış.Nereyemüracaatettiysebilgivecevapvermemişler.Suçune,odabellideğil.İstanbul’daanneannesininevindearamayapmışlar.“Zabıtvarakasındaarananşeybulunamadı”diyekayıtkoymuşlar.Amayinedetevkifetmektengerikalmamışlar.Neistiyorlar,nedenşüpheediyorlar,nedenkorkuyorlarbilmiyorum.ArkadaşlarıolandörtteğmenideEşref,Gökçe,EminveNuri’yiberabertevkif

etmişler.Elbetbirfaaliyetsezmişlerdir,amaellerindenedelilvarbilemiyorum.

Aydemirailesineartıkhiçbirsuretlehuzuryok.[...]“AnkaraÖrfiİdareK.lığındantalimatgeldi,onuniçinbumuameleyetevessülettik”demişler.C.Tural’ınkoluorayakadardauzanıyor.ZatenbizlerinidamhükümlerininçıkmasıiçinenfazladayatanOsmanlıpaşasıoimiş.İnönüşimdionubirmaşaolarakkullanıyor.Köleruhuileyaratılmışinsanlarefendilerineçoksadıkçahizmetederler.[...]

Benşimdineçekiyorsam,ailemiüzüntüveıstırapiçindebıraktıisemhepmerhametimden,iyikalpliliğimincezasınıçekiyorum.OnlargibigaddarhareketetseidimAydemirailesişimdiböyleperişanbirvaziyetteolmayacaktı.Amaherşeyegöğüsgermeklazım.[...]

18Ey.963

BugünyeniavukatımNevinSelekHanımgeldi.Hücredekonuştuk.BaşımızdaNöb.Sb.Yzb.bekledi.Usule,talimatakanımcaaykırıama,

cezaeviMd.’nünbunlarıdinlediğiyok.ÖrfiİdareK.’lığıböyleistiyor,diyeyalanlarıatıpesastalimataldığıYb.AliElverdi’nineziyetemirleriniyerinegetiriyor.Zatenkendisidesadistruhlubirinsan.TamAllahsızgardiyanbaşı.Avukatımtemyizlayihasınıgetirmiş.TabicezaeviMd.bunuinceinceokumadanbanagöndermez,çokmeraklıdır.Bakalımkaçgünsonraelimegeçecek.

OğlumMetinhakkındahabersordum.Çokçekinerekkonuşuyor.“BugündilekçeileartıkmercikalmadığıiçinReisiCumhurC.Gürsel’emüracaatettik”dedi.Henüzcevapalamamışlar.Nedevirdeyaşıyoruz.Birçocuğunannesi,Türkiye’deçocuğunun15gündürnerdeolduğunuresmimakamlardanarıyor,bulamıyor.EnnihayetDevletBaşkanı’nakadarmüracaatetmekzorundakalıyor.Asır20.asır,Cumhuriyetidaresi,Demokrasirejimiamaistibdathâkim.Memleketmüstebitlerinelindeoyuncak.Yerinibildirmektenemahsurvar.Nekadartezatiçindeyiz.Babasıidammahkûmu,yattığıyerbelli,ziyaretikabil.Oğlumunsuçuda

bellideğil,bulunduğuyerdebellideğil.Türkiye’dehanginizamvar.Hukukdevletidiyeneyimizleövünüyoruz.Metinilebirlikte15kadarsivilpersoneldetevkifedilmiş.İçindeüniversitelilerdevarmış.Tahkikatiçinhertürlüişkenceyapılıyormuş.Dayakatmanınhaddihesabıyok.Örfiidaredeğil,keyfîidarehükümsürüyor.[...]

AskeriYargıtayBenimbildiğimRızaTunçPş.(YargıtayBşk.)veoradaismentanıdığımbirkaçnamusludürüsthâkimalbaydaeğerbunlarıntesirialtındakalıpyapılanbaskılarakatlanıpkararlarıaynentasdikederlerse,artıkTürkiye’dezatenyaşamakileyaşamamakarasındafarkkalmayacaktır.RızaTunçPaşa’yıgayetyakındantanırım.Hadisedenevvelaynıgayeuğrundaberaberçalışırdık.Devamlıirtibathalindeidik.HattaGenelkurmayBşk.veII’inciBşk.MemduhTağmaçPaşa’yakarşıcephealıpbizimleaynıfikirdeolarakçalıştıklarınıbilirim.Korg.FikretEsen,Tuğg.FarukGürler,Tuğg.SuatAktulga,Tuğg.YusufAlpmansu,Tuğg.RecaiBaturalp,Tuğg.NaciAsutay,Tumg.RefetÜlgenalp.(Bunlarınhepsi21Ekim-9Şubatprotokollerineimzakoymuşeskiarkadaşlarımızdır.)Generallerilebenimaramdairtibatsağlayanbirşahıstı.EnsonolarakdaMayısayıiçindekonuşmuştuk.Vebugenerallertopluluğununsonfikrinibanagetirmişti.Onaşöyledemişlerdi.“Bizlerdeaynıfikirdeyiz,ihtilâlyapılmalıdır.Fakatbuhareketin

başınageçecekdurumdadeğiliz,pasifvazifelerdeyiz,birazdahabekleyelim.İyicehazırlanalım.Yanionlar,yanibizler22Şubatçılar.hazıriseleryapsınlar,bizlertasvipedipderhalkatılırız”demişlerdi.

RızaPaşadabanaaynenşöylekanaatinibildirmişti.“Talâtseninanlayacağın,bunlardacesaretyok,çekiniyorlar,bunlardanaktifbirhareketbeklenmez.Senneyapacaksanyap,onlarherşeyeevetdiyecekdurumdalar.”Bendeonlaraşuhaberigönderdim.“Bizherşeyiyapacakkudretesahibiz.Hareketiyapacağız.Onlardakumandakademesindekalacakgenerallerinkendigüvendiklerindenseçerektanzimederler”dedim.Böyleantatkalmışidik.YaniRızaTunçPş.buişiniçindeidi.Eğerodaşimdibenimidamhükmümütasdikedip,bizleriTBMM’ninelineastırmakiçinteslimettirecekse,neyapalım.Sağolsunlarama[...].Çünküöyleherşeyepabuçbırakacakcinstenbirinsandeğildir.Mücadelecidir,korkusuzdur,mesleğinehâkimdir.[...]

20Eylül963

Düncezaevindecereyanedenbirhadisedendolayıüzüldüm.Sebepolanlarakızdım.BunlarınbaşındaörfiidareKurmayBşk.Kur.Alb.RecaiErgünvardı.Bualbaybenimsınıfarkadaşımdır.Kendisineordudaikençokiyiliklerimdokunmuştur.Obilir,bilmeziseAllahbilir,yakınarkadaşlarımızbilir.Fakatinsanlarzamanladeğişiyor,nankörleşiyor,zamaneadamıoluyor.Budaonlardanbiriolmuş.İnsanlarbukadarmıküçülmüşolarakyaşıyorlar?BuarkadaşımbenHarpOkuluK.ikenbanakarşıolanbağlılığınıveverdiğisözlerişimdidüşünüyorumdaağzımaçıkkalıyor.Menfaatleruğrunainsanlarneşeklegiriyor.Amasinirlendiğimiçinaşağıdakimektubuyazdım.Elinegeçerseelbetbirazolsunokurkenyüzükızarırveutanırbelki.

RecaiErgün’eMektupCezaevi,19Eylül963

RecaiBeyefendi.

21Mayıs963günündenberiişgalettiğinsaltanatmakamınıbiliyordum.Bugünehapishanedecereyanedenbirvaziyeteüzüldüğümiçinsanabusatırlarıyazmakmecburiyetindekaldım.Yoksatenezzüledipseningibilerehitapetmezdim.Maziyedönecekdeğilim,ozamançokhaklıçıkarım.Yapılanarkadaşlıkvazifelerinidebaşınakakacakkadarküçülmedim.Yalnızinsanlarınbukadardeğişeceğinizamanındahesaplamışolsaidim,bazıkimselerleyerdeğişikliğiolmuşolurdu.Meselegayetbasitama,nedensebenihareketegetirdi.Cezaevindeuygulanantalimathükümlerikeyfîmidir.Gazete,radyo,yiyecekmaddeleri,mektuplarhakkındaörfiidareyebirTnk.Yzb.’sıtarafındanyazılımüracaataseninimzanilegelenyazıyıgördüm.BununüzerinecezaeviMd.Bnb.NurettinIşıldar’ayapılanmüracaata

verilencevapşudur:Yazılıverilencevaplarharicindebenörfiidaredenşifahi,özeltalimatveemirleralıpuyguluyorum,demiştir.Öyleolduğudabellizaten.MertkumandanveKur.Bşk.’larıhakikiTürkSubayıkanıtaşıyorlarsaböylehareketetmezler.Dünyadaherşeyunutulurfakatkanunsuzyapılanhareketlerinaçtığıizlerunutulmaz.Kanunaaykırıhareketedeninsanlarerkekiseler,cesuriselerverdikleriemirleriyazılıolarakgönderirlerdeburadakizavallıBnb.’nınüzerineistikbaldesorumluluğubırakmazlar.NamıkArgüç’leri,NurettinAknoz’larıunutma.

Zamanınneolacağıilerdebellideğildir.Hersaltanatdevrininbirdeyıkılışıvardır.Oçatınınaltındakalanlarbelkibizdendebeterolabilirler.22Şubat’tansonraAlb.SafiAraç’ınseninhakkındabanasöylemişolduğusözlereinanmakistememiştim.BudurumuEm.Alb.OrhanAlpakın’asöylediğimzamanhakkındaçokyanıldığımısöylemişti.AmaSafiAraç’ınseninhakkındabeslemişolduğukanaatlerdenekadarhaklıolduğunuanlamışbulunuyorum.OrhanAlpakın.21Mayısöncesievimegelipseniiyi

birvaziyetteteskiyeettiğiveonadainandığımiçin,21Mayısihtilâlplanlamasındaşimdiişgalettiğinmakamıdayinesanatahsisetmiştim.Yalnızbirfarkvardı.Ozamanmuvaffakolunsaidihakikivatanseverlerkadrosundaidin.Çokyanlışlıkyapmışsayılacaktımdemek.20/21Mayıs963gecesideOrhanAlpakın’ınevindesaatkaçakadarberaberolduğunubilenlerdenim.OrhanAlpakındayanımdakihücrede15günyatmıştı.Nasıl,neşartlaraltındaçıktığınıdakendisiiyibilir.AmaOdaneyazıkkiçokvefalıimiş.Nankörlersırayadizilmişler.Şimdisürdürdüğünüzsaltanatıbelkibizimkanlarımızınsuladığıtaşlarüzerinebinaederekpekleştirmekistiyorsunuz.Yenikadronuzubiliyorum.Amazamanınkiminlehineişlediğiniistikbalgösterecektir.

Birazolsunmaziyihatırla,vicdanınsesinidinle,herşeyfanidir.Birgüngelecekhadiselersuüstüneçıkacaktır.Birçokşeylerdenkurtulacaksınızama,yaşadığımmüddetçeüçparmağımişlemiş,kalemim,yazılarım,hatıratımyazılmıştır.Tarihhakikivesikalaradayanılarak

yazılacaktır.Evlatlarım,torunlarımçokşeyleröğreneceklerdir.

BirTahranseyahati,birörfiidareKr.Bşk.’lığısenibukadardeğiştirdiiseyazıklarolsun.Sınıfarkadaşıolarakseniartıkkabuletmiyoruz.Benbudavauğrundaöleceğimamahiçbirzamanşerefimdensizlergibikaybetmeyeceğim.İnşallahşimdikiefendininverdiğisicillerledepaşadaolursun,amacemiyetiçindeneolursunonuAllahbilir,zamangösterir.Bumektubumuarzuedersenefendinedeoku,onundamazidekidurumunuveciğerinibilirim.İsmetPaşa’nınsaadetiningölgesialtındayaşayansizlerinhalineacıyoruz.Zavallıdurumdasınız.Allahsonunuzuhayıretsin.

Banagelincesakınaklınabirşeygelmesin,kimsedenbirşeyistediğimyok.Ölsemdahigözümarkadadeğil.Benimintikamımıalacakbinlerce,milyonlarca,insanbırakıyorum.Tutumunuzlaişisosyalkandavasışeklinedöktünüz.Oğlumladahiuğraşanbirhükûmetbaşkanından,örfiidareK.’ndanartıkTürkiye’denebeklerim.Sizigidiaçıkrejimmüdafileri,

anayasakoruyucusuolarakgeçinensahteidealistler.Elbetbirgünsabaholacaktır.Türkiye’deyenibirgüneşdoğacaktır.Ozamandahesapgünügelecektir.Kiminhaklıkiminhaksızolduğuozamananlaşılacaktır.Görenlermutluolurlar.Durumunuherkesebildireceğim,artıkhakettin.ÇünküOrhanAlpakındahazırolsun.

Ölümezorlagötürülmekistenen,eski,yalnızsamimibirsınıfarkadaşın.

NOT:1.Bumektupkendisinepostailegönderilmiştir.

2.Mektupelinegeçmiş,hattaailesisağdasoldaAydemirkocamıtehditediyor,kendindehâlâkuvvetvehmediyor,diyededikoduyapmıştır.

Tevkifveİşkence

20Ey.963

Bugecesaat21.30’daŞadan’danbirtelgrafaldım.MetinİstanbulÖrfiİdareK.’ndamevkufimiş.Onugörmekiçinİstanbul’ahareketetmiş.

Çocuğunneredeolduğunihayetöğrenilebildi.Şadanİstanbul’agidincebakalımgöstereceklermi,orasışüpheli.Buhaftaziyaretineyetişebilecekmi?GelirsebelkiMetin’insuçunudaöğrenmişolurum.Eğeroradauydurmabirsuçyükleyipbirkaçseneyemahkûmederlerse,ailedeerkekkalmıyordemektir.[...]BusuretleAydemirailesininkökünekibritsuyuekilmişolacak.Sebepolanlardatabiatiylehiçvicdanazabıçekmeyecektir.Artıkiştamamıileçığrındançıktı.İnşallahsonuiyiolurdeyipneticeyibeklemekgerek.

23Eylül963

Bugünziyaretgünüidi.TülinileŞadanöğledensonrageldiler.İstanbul’daMetin’iŞadangörmüş,nihayethayattaolduğunuöğrenebilmişti.Anneolarakçoküzgünveyorgunvaziyetteidi.Görüşmeyollarınıanlatırkenhâlâheyecanlıidi.Metin’inizinibulamayıncaEkremAlican’laragitmekmecburiyetindekalmış.Benhiçarzuetmezdimamaoannesıfatıiledayanamayarak,benimdereyimialmaksızınbuişiyapmış.Gitmeseidi

dahaiyiolurdu.Lakinartıkbirkereolmuşolacak.AncakonunkanalıileMetinbulunabilmiş.Alakadarolmuş,İstanbulÖrfiİdareK.’lığınabilgiverilmiş.Şadanmüracaatettiğizamangörüştürmüşler.Fakatçocuğaçokeziyetetmişler.

Evdentevkifedipgötürdüklerizamangözlerinibağlamışlar.Çiftlikdenilenbirmevkiyegötürüp,hücreyeatmışlar.Burasıbirişkenceyeriimiş.Biriskemleüzerindedörtgeceaçveuykusuzbırakmışlar.Yalnızkuruekmekvesuvermişler.Dövmüşler,mütemadisurettegece,gündüzvakitsizifadealmışlar.Dördüncügünübitkinbirvaziyetteikendebenimidamkararımıgetiripyüzünekarşıhücredeokumuşlar.Birçokeziyetlerdensonraüçgünbaşkabirmıntıkadahapisetmişler.OradandaçıkarıpBalmumcuçiftliğinegetirmişler.OradaarkadaşlarıTeğ.GökçeveTeğ.Emindevarmış.Mahkemeyevermişler.Suçu“İhtilâleTeşvik”.İşteaçıkrejimiçindeoynananfaciasahneleri.Canlarıisterseinsanlarıherşekildesuçlayabiliyorlar.İstedikleriişkenceyiyapabiliyorlar.Artıknesöyleyeceğimi

bilmiyorum.Subaylarbukadargaddarolupküçülmüşler.ÖrfiidaredenilenmekanizmanınTürkiye’denasılkeyfîişlediğimalumoldu.BuşekildeMetindebüyükbadireleratlatmışoldu.Kendisineyükletilenbusuçunnedereceyekadardoğruolduğunubilmem.Fakatvicdansızbirmahkemeheyetininkarşısınadüşerse,onundaepeycezaalacağıgözüküyor.İnşallahinsaflıbirhâkimedüşer.Belkiartıkyaptıklarıkafigelir,belkitahliyeederler.Amaörfiidarebitinceyekadardahapistekalabilir.[...]

AvukatlarlaSuniAnlaşmazlık26Eylül963,Saat:10.10

Dünavukatlarıngörüşmegünüidi.İstanbul’dakiavukatımTeomanZıngılgelmişti.Eskiavukatlarımızilearamızdasoğukbirhavaestirilmişti.Odazailoldu.Bugibiolaylarnormal,çünküböylekarışıkanlardahertürlüşayiaderhalhapishaneduvarlarıiçindehakikatimişgibiyerediyor.Meseleşuidi.KararlarıntevhiminimüteakipavukatımMuzafferPaksoy,TeomanZıngılilegörüşmüştük.Birhaftaiçindetemyizlayihalarınıyazıpİstanbulörfiidarekumandanlığınateslimedeceklerinisöyleyipİstanbul’agittiler.Fakatbirikigünsonrabirdedikoduçıktı.Avukatlarücretlerikısazamandagöndermezisektemyiztehlikeyegirerdiyeaileleremektupyazıpparaistemişler.Tabiîbubizlerifenahaldesarstı.EnçoksinirlenenYb.RıfkıErtemoldu.Meseletetkikedilmeyezamankalmadan,aradadaİstanbulileirtibatkurmadanneolurneolmazdiyeAv.NevinSelekHanım’avekâletnamevermekmecburiyetindekaldık.

Tabiîbubizimeskiavukatlariçiniyibirşeyolmadı.BilhassaOrhanPekeyveTeomanZıngılbudurumaçoküzülmüşler.Neticedemeseleanlaşıldı.EsasdüşüncesizcehareketMuzafferPaksoy’danmeydanagelmiş.

Türkeş’inYeniManevrasıBumeseledeyüzyüzegelmeksuretiilehalledildi.Amaböylebirşeyolmasadahaiyiolurdu.Çünküdedikodularileşahıslaryokyereyıpratılıyor.Avukatmeselesindeikincibirhadisedahaoldu.DavalarilkbaşladığızamanbiravukataŞadanmüracaatediyor.İsmi(..............)

50.000liraistiyor.Tabiîderhalvazgeçiyor.Şimdibuavukat,Türkeş’inikiavukatıM.AliAtalayveM.AliAytürilebirliktedavayıfahriolarakalmakiçinailememüracaatediyorlar.Vesöylediklerişu:“TalâtBey’iavukatlarıiyimüdafaaedemediler.Bizlertemyizdemüdafaaeder,ölümcezasındankurtarırız.”Budayenibirtaktikidi.Neşekildeistismarediliyoruz.Bubeylerilkönce50.000liraistiyorlar,sonrabedavaavukatlıkyapmayakalkıyorlar.Maksatlarınedir?Bununaltındahertürlümaksatyatar.Türkeş’ingüyabenimlealakadarolduğusüsünüetrafayaymak.Bukadarhizmetiseviyordu,nedenharekâtgecesibeni

İ.İnönü’yekadarihbaretmektençekinmemişti?Şimdibuhatasınıtamiriçingösterişlihareketler,istikbaleaityatırımlarpeşinde.Samimideğil.Kararlarınokunmasındanbirgünöncekendilerinintahliyeedileceklerinivebenimdeölümcezasınamahkûmolduğumubiliyordu.HücremeçömezleriolanRıfatBaykalileMuzafferÖzdağ’ıgönderdi.Kendisibirallahaısmarladığadahigelmedi.

Beneskibirarkadaşolarakölümegidiyordum.Odahürriyetinekavuşuyordu.İnsanınbirhelalleşmesigerekirdi.Eğersamimiise.Tabiînegezer.Onlarkadarbanagönderdiğihaber:“TürkeşParlamentoyahabergönderdi,ölümcezasınataraftardeğil.”SankiparlamentoyuTürkeşidareediyor.Bunemegalomanlık,hâlâkendisiniparlamentoyahâkimbirinsanrolünesokmakistiyor.ZavallıRıfatBaykal’dabunubanabirmüjdegibigetiriyor.Tabiîgüldüm,işteşimdideböylesahtemanevralarpeşindeler.Hâlâsiyasîrekabet.Liderliksevdası.Büyüklükhastalığı.Benonamahkemedearkadaşlık

vazifemiyaptım.Beniihtilâlgecesiihbaretmişbirinsanakarşıhissiyatakapılmadım.Eğerkapılsaidim,“Dikmentoplantısındaihtilâlmevzuukonuştuk”deyiverirdim.Onlarınhapishanedençıkmalarınaimkânyoktu.Enazbirersenehapiscezasıalırlardı.Benimdürüsthareketimileverdiğimifadedehissiyatakapılmamamdandolayıdışarıçıkabildiler.Tabiîonlarbunuidrakedememişler.Hâlâdolambaçlıyollardanhareketediyorlar.Teşebbüslerindesamimideğillerdir.HayatımınsonunakadarTürkeş’inihbarhadisesiniunutamayacağım.Neyapsabuşaibedenkurtulamaz.Benimiçin14’lerinTürkeşkanadıbitmiştir.Hemartıkbenimleniyeuğraşıyorlar.Benidamlıkbirkimseyim,hayattançekiliyorum.Sahneonlarakaldı.Liderlikvasfınıgöstersinbakalım.Amahiçbirşeyyapamayacaktır.Bastığıtabanbumemleketehayırgetirecekbirzemindeğildir.Allahyollarınıaçıketsin.Fakatneticesizbirçabaiçersindedir.CKMPileiktidaragelinemez.Gericiliktenvazgeçipilericiolmalıdır.

İnönü-Sunay-TemyizBaşkanıGörüşmesiAldığımhaberlerdenenenteresanıdaşu:Kararlardansonraİ.İnönüBaşvekâlet’e,C.SunayileTemyizBşk.Tümg.RızaPaşa’yıçağırmış.KararlarınkısazamandatasdikedilmesiiçinTemyizBaşkanı’nabaskıyapmış.“Bunlarcezalarınıgöreceklerveçekeceklerdir”demiş.Temyizreisihukukölçülerindendışarıçıkamayacağınıbildirmesiüzerine,herikisidekızmışlar,fakatbugörüşmedebirneticealamamış.Birhaftasonrayineİ.İnönüveC.Sunay,RızaPaşa’yıbirdahaçağırmışlar.RızaPaşabuseferdahasertdayatmış“DünyadevletlerivebütünTürkiyehukukçularıbizegülerler”demiş.“Böylebirkararolamaz.”Bununüzerineİ.İnönübirazyumuşamış.Yaniilkfikrindenrücuetmiş.Bununüçsebebiolabilir:

1.RızaPaşa’yavetemyizhâkimlerinesözünügeçirtemeyeceğinianlamışolması.

2.Efkârıumumiyedekararlarıntutmamasındanendişeetmesi.Çünküsonuneolacağıbellideğil.

3.İdamhükümlerininmeclistengeçirilmesinigözealamamışolması.Yoksaİ.İnönü’nüninsanlarınhayatınakıymetverdiğiyoktu.Helebendenmuhakkakintikamınıalmakister.[...]Çünkühayattaonabendenbüyükdarbeindirenolmamıştır.ÇünküAdnanMenderes’eaynışeyiyaptı.İlköncekomitecilerikullanarakYüksekAdaletDivanıüzerineazamibaskıyıyaptırdı.İttifaklaidamhükmünüçıkarttı.Komitetasdikettiktensonra,ertesigünnumaradankurtarmaçareleriaradı.Muhtıraverdi,mektupyazdı,C.SunayveC.Gürsel’emüracaatetti.Amabirtaraftandavaktindenevvelasılmasıiçinadamlarınalazımgelentalimatıverdi.C.Tural,FarukGüventürk,EgeselPazargünüsaat17.00’deAdnanMenderes’iasıverdiler.(C.TuralörfiidareK.idi,F.GüventürkgarnizonK.idi.Egeseldeinfazsavcısıidi.)İdamhükümlerikanunensabahakarşıinfazedilmesigerekirkenneolurneolmazdiyegündüzealıverdiler.ÇünküC.Gürselsamimiolarakkurtarmayolları

arıyordu.BunuEgeselduyuncaokadaraceleettiki,İmralı’yagidenhücumbotaidamsehpasıbilekurdular.Şayetİmralı’yagelmedentelsizlebirdurdurmahaberigelirse,hücumbottaasacaklardı.İşteonunadamlarıböyleyetişmişlerdir.Okimseyeacımaz.BuvakalarıncanlışahitleriRızaTunçPaşa,Alb.TarıkGüryay,MucipAtaklı,Hv.Bnb.Remzi,Dz.Kr.Alb.BülentTarkan’dır.Eğerbuşahıslarınhadiselerincereyanettiğiogünlerdebizlereanlattıklarıdoğruise,vaziyetbudur.Onuniçinbanavearkadaşlarımahiçacımaz.

AdnanMenderes’inİdamıNot:MeclisteidamkararlarıgörüşülürkenpolemikkonusuolanMenderes’inidamıileilgilispekülasyonlaracevabenTalâtAydemir’inelyazısıileidamlarıniçyüzünüanlatanyazısı.

1-AdnanMenderes’inasılmasıiçinozamanordudabulunan“cunta”ısraretmemiştir.MilliBirlikKomiteüyelerikararınverilmesinden48saatöncevicdanlarıilebaşbaşakalmasıiçinserbestbırakılmış,hiçbirsuretleonlarlaaskerler,subaylartemasettirilmemiştir.Bukararıbizzat“cunta”dediklerigrupalmıştır.CuntanınbaşıdaozamanC.Sunayvekuvvetkumandanlarıdır.

2-MilliBirlikKomitesi’ndeidamhükümlerinintasdikiiçinısraredenlerCHPkanadınahizmetedenEkremAcunergurubudur.Komitede.C.Gürselidamlarınyapılmamasıiçinçokçabagöstermiştir.Karardaidamhükmünekarşıoykullananlarşunlardır:C.Gürsel,F.Özdilek,SıtkıUlay,OsmanKöksal,AhmetYıldız,SuphiGürsoytrak,SelahattinÖzgür,SamiKüçük.Bu

durum15Eylül961Saat18.00’deMilliBirlikKomitesi’ninyapmışolduğutoplantızabıtlarındantetkikedilebilir.

3-ÜçidamdanikisiH.Polatkan,F.RüştüZorluderhalsabahakarşıİmralıAdası’nda,Dz.Kur.Alb.BülentTarkantarafındaninfazsavcısıEgeselhuzurundaicraettirilmiştir.

4-AdnanMendereshastaolduğuiçiniyileşinceyekadaridamıgeribırakılmıştır.Buaradaİ.İnönü,C.Sunay’amüraacatederekrandevuistemiş,ozamanınHariciyeVekiliSelimSarper’inHariciyeVekâletindeC.Sunayileİ.İnönü17Eylül961Saat10.00’dabuluşmuşlardır.İ.İnönü“AdnanMenderes’inasılmasınaengelolpaşa”diyeCevdetSunay’atekliftebulunmuştur.(SelimSarper’inhuzurunda)C.Sunayda“İğnedeliğikadarhukukungeçeceğibiryergösterin,teşebbüsedelim”demiştir.İ.İnönüilebirliktesaat11.00’deÇankaya’daC.Gürsel’egitmişlerdir.Aynımevzuoradaüçüarasındagörüşülmüş.C.Gürsel,AdnanMenderes’ikurtarmakiçinYassıadayayenibirdoktorlarheyetigönderip

aklimuvazenesibozukturdiyeraporverilsin,infazdurdurulsundemiştir.Bukararuygunbulunmuş.BurayakadargeçenhadiseyibizzatC.Sunayanlatmıştır.(7kişininhuzurunda.Oisimlerdemahfuzdur.)BununüzerineC.GürselYassıadaKomutanıTop.Yb.TarıkGüryay’atelefonetmiştir.(TelefonuHv.Bin.Remzidedinlemiştir.)“İnfazdurdurulsun,yenibirdoktorlarheyetigönderilecek.”

BununüzerinederhalTarıkGüryaydurumuEgesel’ebildirmiş.(S:15:00dir)Egeselhementelaşlanmış,“Amankurtaracaklar,götürüpasalım”demiş.OzamanınÖrfiİdareK.C.TuralvegarnizonK.GeneralFarukGüventürk’evaziyetbildirilmiş.Onlardaaceleedindemişler.Derhalikitanehücumbothazırlanmış.Hattahücumbotlardanbirinebirdarağacıdakurulmuş,neolurneolmazİmralı’yagidinceyekadaryoldatelsizilebiremirgelirse(idamındurdurulmasıiçin)Egeselozamanhemenyoldahücumbottaidamıinfazederizdiyetertibataldırmış.C.GürselsaatbaşıdurumuÖrfiİdareK.C.Tural’dansormaktaimiş.EnnihayetC.

Tural,dahaAdnanMenderesasılmadanasıldıdiyetelsizleC.Gürsel’ebildirilmiştir.VekanunaaykırıolarakdaaceleilesabahakarşıidamhükümlerinininfazıgerekirkenPazargünüsaat18.00’deAdnanMenderes’iasmışlardır.

BubilgilerC.Sunay,TarıkGüryay,Hv.Bnb.Remzi,Dnz.Kur.Alb.BülentTarkan,Egesel,İrtibatbürosuBşk.TuğgNamıkKemalErsun’danbizzatdinlenmiştir.BunagöreAdnanMenderes’inasılmasındaçabagösterenlerinkimlerolduğuaçıkçameydandadır.MilletikandırmaktanfaydaumanCHP’lilerartıkherkeseiftiraetmektenbirazolsunutansınlar.Tarihbirgüngelecekherşeyiaçıklığıilemeydanakoyacaktır.Bundanbaşkasöylenenlerinhepsiyalandır.

İşkenceKöşkü1Ekim963,Saat:12.00

Dünhapishaneninziyaretgünüidi.ZiyaretçilerarasındaMetindegelmişti.Çünküayın27’sindetahliyeedilmişti.HaberiBnb.KemalYenicioğlubanabildirdiğizamançoksevinmiştim.Demekkiyinedeİstanbulörfiidaresindevicdanlıvenamusluhâkimlervarmışkisuçbulamadıklarıiçincezasızolarakdahafazlatutamadılar.24günkâfigelmişti.Metin,ilkdefatevkifedipgötürdükleriyeri,çıkıncabulmuş.Çiftehavuzlarileİçerenköyarasındabirköşkimiş.Altkatımilliemniyeteaitimiş.Direktolarakbaşbakanlığabağlıişkenceyeriimiş.Binanınzeminkatındagötürüp,ikiteğmenileEminveGökçe,bunlaraoradaeziyetetmişler.MilliEmniyetŞefidebirYb.imiş.Oğlumkendinebuişkenceleriyapanlarınhepsinitespitetmişvaziyette.Elbetbirgünbunlarınhesabısorulacak.[...]

2Ekim963

Bugünavukatlarınziyaretgünüidi.AvukatımOrhanPekeygeldi.Temyizdemüdafaalarınbaşlamasıiçin7Ek.963’tebütünavukatlarıçağırmışlar.

Neticeninneolacağışimdikihaldemeçhul.Temyizinkararlarıbozacağına,avukatlarhukukçunazarıiletamameninanmışvaziyetteler.Amabenşimdidenhiçbirşeydiyemeyeceğim.Çünküdavatamamıilesiyasîbirmahiyetaldı.Siyasîlerin,bizzatİ.İnönüvekumandanlarınbizlerinasılmasıiçintürlüyollardantazyikyaptıklarınakaniim.Butazyiklerinkarşısındanekadardayanabilirlermeçhul,çünküTürkiye’dekanunlarhâkimdeğil,keyfîemirlerhâkim.Bugünekadarkitatbikatbunugöstermişvaziyette.Onuniçinneticeyigörmedenartıkiyimserdeğilim.[...]

HapishanedekiHayat6Ekim963,Saat:15.00

HapishanedePazar:Pazargünlerihapishanedeensakingünleryaşanır.Çünküeskialışkanlık,dinlenmegünüsayılır.Halbukihergünişsizlikteninsandinlenmektedir.Zatenhapishanelergerçekihtilâlcileriçindinlenmekampıdır.Fakatherkesbunukavramışvaziyettedeğildir.Pazartesigünüziyaretgünüolduğuiçin,ogünhaberleralınır,tutuklularaileleriilegörüşüpmoralmantakviyeolur.Birhaftaohızlagidilir.TakiPazaroluncaherkesebirmahzunlukçöker,eskihatıralarcanlanır.Herkessakindir.

Sabahleyinradyoneşeliparçalarçalar,arkasındandinleyiciistekleribaşlar,cezalılarkendilerinegörebuşarkılarıkıymetlendirir.Eskigünlerinihatırlar,maziyedalar,istikbaliçinplanlarkurarlar.Çünkütutuklularyaşitibarıilefarklıdır.Kimievlidir,çocuklarıvardır,kimisinişanlıdır,kimibekârdır,kimininyeniçocuğu

olmuşturhenüzgörmemiştir,bazılarıkimsesizdir.Binbirtürlüailegailelerivardır.Fakatbunarağmenherkesneşelidir.Ezintiiçindedeğillerdir.Suçluolmadıklarınakaniolduklarıiçinhiçbirzamanmoralmançökmemişlerdir.Azimliveherhusustakararlıdırlar.Hepistikbaldeellerineyenidenbirfırsatgeçersenasılhareketedeceklerinidişlerigıcırdatarakbirbirlerineanlatırlar.Daimayenibirhareketolacağındanümitlidirler.Kimseafilehapishanedençıkmayıarzulamamaktadır.Bunubirzüladdetmektedirler.Bufikir,ruheninanmış,ihtilâlciolarakkalıplaşmışinsanlardamevcuttur.Ekseriyetiteşkileder.Tabiatıilehertopluluktaolduğugibi,zayıfkarakterlivepasifinsanlardamevcuttur.Bunlarzatendışgörünüşleriileartıkkendileriniiyicebellietmişlerdir.Onlarıherkestanır.

Pazargünühapishanedeenzorgeçengündürbence.

HapishanedeUmumiHayat:

Burayadüşelidenberiepeyzamangeçti.Beşay

bitmeküzereolmaklaberaberhenüzcezaevininoağırhavasıüzerimizeçökmüşdeğil.

Günlükhayatşöylegeçer.Hayatmuntazamdeğildir.Herkesserbestçeyaşar.İstediğizamanyatar,istediğizamankalkar,ekserigecelergeçyatılır.Hemenhemenhergeceekseriyetsaat24.00’tensonrayatar.Ozamanakadarmeraklılarkâğıtoynar.Briçveçeşitlioyunlar,bunlarmahdutkadrolardır.Yalnızçokiyibirşeyvardır,kumaroynanmaz.Çeşitlikitaplarokunur.Ekserisiromandır.Zatenevlerindenyeniyenikitaplargetirilmesinemüsaadeedilmiştir.Önceleriyasaktı.C.Tural’ınemriilegazete,mecmua,radyodahaberlerdinlenmesiyasaktı.

Bizleredışardanhabersızmamasıiçincezaevipersoneliazamigayretsarfeder.Radyodinlenmesideidarenininsafınabağlıdır.İsterlersehoparlörüaçarlar.HapishanedeİngilizceveFransızcakurslarmuntazamandevameder.BunuHv.Bnb.NecdetÖzveyardımcıarkadaşlarıC.Özden,F.Işıklıtepeileçokciddiolarakdevamettirir.Enfaydalıçalışmabudur.Gençlerdeşimdilikbüyükbir

hevesilelisanaçalışmaktadırlar.

Hapishaneniniçyerindekihavalandırmayerindehergündevamlıvoleyboloynanır.Eniyispordur.Akşamoluncaherarkadaşgrubuyemekhazırlar,çünkühapishaneyemeklerieryemeğidir.Pekrağbetgörmez.Evlerdenyiyecekleringelmesinemüsaadeedilişindenberirahatız.Artıkcezaeviyemeklerindenbıkmıştık.

Banyo,ihtiyacıkarşılayacakvaziyettedir.Çamaşırlarınıarzuedenlerkendileriyıkarlar.Herişçekinilmedenneşeileyapılır.

Pazartesigünlerienneşeligündür.Sabahtanziyaretçilerikarşılamaküzeregiyiniphazırlanırlar.Çarşambagünleriavukatlarınziyaretlerinetahsisedilmiştir.Onlarilehücrelerdepencerearkasındagörüşülür.

Hergünduyulanhaberlerinyorumlarıyapılır.Cezaevindekisubay,astsubaylarileilkgünlerdeçokçekişmeligünlergeçirilmişti.Epeygönülkırıcıhadiselercereyanetmişti.Şimdibuyavaşyavaşonlarınanlayışgöstermesiileazaldı.

Arkadaşlarbirbirinetutkundur,yalnızbazıyenigruplaşmalarolmuştur.Bunlardamahkemesafhasındahadiseleriinkâredipkendileriniyitirenlerbirarayagelmiştir.

Büyüklerarasındateşekküledenbuyenigrupşuşahıslardanibarettir.

1.EminArat,2.BahtiyarYalta,3.TurgutAlpagut,4.GalipGültekin,5.OsmanDeniz,6.Hv.Bnb.CemalÖzdemir,7.Hv.Bnb.İzzetKöz,7Hv.Bnb.NecdetÖz,8.Hv.Kur.Alb.FethiIşıklıtepe9.Em.GeneralSelimTürkkan.

Bugrupzorladolmuşaitilmişinsanlardanibarettir.Birdebunlarainanmışgibigörünenbazıgençsubaylar.EnçokiçlerindefaaliyetgösterenBahtiyarYaltaidi.Amaadamkandırmakiçineskidenyaptıklarıkonuşmalarartıkazalmıştır.Kararlardansonraaşağıyukarıherşeytebellüğetmiştir.Şahıslardahaiyianlaşılmıştır.Kıymetzannedilenlerdeyavaşyavaştabiîhüviyetleriilemeydanaçıkmışlar.Hâlâdaçıkmaktadırlar.Çabalarıboşunaçıkmıştır.Benbusaydığımşahıslarınhiçbiriile

konuşmuyorum(NecdetÖz,SalimTürkkanhariç).

Zatenidamhükmüaldığımdanberiçokrahatım.Butipinsanlarındaçenesikapanmıştı.Eskisigibidedikoduetmiyorlar.Yoksaayrıcaonlaradasinirleniyordum.GeçengünOsmanDenizRıfkıilebirmünakaşasındabenitelmihederek(banapartizan)demiş.Rıfkıkendisinelazımgelenağırmuameleyiyaparaksusturmuştur.BuarkadaşileGalipGültekin’deçokyanılmışolduğumukabuletmemgerekir.Herikisinedesondereceitimatederveçokseverdim.Meğerbeniarkadanvuracaklarbunlarimiş,bennebilirdim.Kendileriniiyigizlemesinibilmişler.

Allahbuyeniarkadaşgrubununbağlarınıdaimetsin.Pamukipliği,menfaatlebirbirinebağlıolduklarınıistikbaldeyaşayanlargörecekler.

Süzülüpgerikalanarkadaşlarımbanahapishanedeyetiyorzaten,hiçbirininyüzünüdegörmekistemiyorumartık.Çünküçoksoğudum.İnsanlarınbukadarküçüleceklerinitahminetmiyordum.Bugünlükbukadar.

BediiFaik’eYazılanMektup7Ekim963,Saat:03.00

Buaradauykumkaçtızaten.Oyunoynayanarkadaşlardaçokgürültüediyorlar.Onlarınsaygısızlığınadaüzüldüm.

Zihnimeskigünleretakıldı.Birzamanlariyigündostlarımamaliktim,acababunlaraşimdineoldudiyedüşündüm.Hatıralarımıandıkçabüsbütünüzüldüm.ÇokateşligeçinengençveKemalistolarakyazılarıileöğündüğümBediiFaikdostumaaşağıdakimektubuyazdım.Tarihsayfalarıyazılırkenbukimselerdetanınsınlar.Herkesinhüviyetininaçıklıklameydanaçıkmasıkadariyişeyyoktur.

As.Cezaevi,

7Ekim963,Saat03.00

BediiBey,

Bugünekadarsizlerdenvasıtalı,vasıtasızbirhaberalırımdiyeçokbekledim.Cesaretölçüleribukadardeğişikmidir?

Beninandığımbirdavauğrunaölümemahkûmolmuşbirinsanım.AcabasizveyaAvniDoğanBeybanaveailemebirgeçmişolsundiyecekkadarkuvvetbulamadınızmı?Hamdolsunailemkimseyemuhtaçdeğil,bendehakeza.FakatikisatırveyagönülalıcıbirhaberAydemirailesinimemnunederdi.

Benyaşadığımmüddetçedosttanıdığıminsanlaravazifemiyaptım.Ömrümvefaedersedeyapmaktadevamedeceğim.

Kötügünlerdearanmanınzevkikadarbüyükbirşeyyoktur.Çokmakaleleryazdınızamavefasızlığauğrayanlarınıstırabınıhissedemezsiniz.Dünyagazetesinintirajınınartmasıiçiniyitemennilerdebulunur,hayattasaadetlerdilerim.

Busatırlarıokurkensakınaklınızabirşeygelmesin,kimsedenbirşeybeklemiyorum.

Yalnızhatıradefterimisüslüyor,eskidostlarımısonbirkezdahaaramışoluyorum.

7Ekim963,Saat:09.30

BugünPazartesiziyaretçigünüidi.SabahleyinMetingeldi.ÖğledensonradaŞadan,Solmaz,Tülingeldiler.Hepsiningetirmişolduğuhaberlermoraltakviyesiiçinçokfaydalıydı.BugünaynızamandaTemyizmahkemesinemüdafaalardabaşlamışvaziyetteidi.Bazısevindiricihaberlersızdı.Atilla’nınkararıbozulmuş,idamhükümlülerindenTank.Bnb.AhmetGücal’ındakararınınbozulduğunusöylediler.Tabiatiyleçoksevindim.DemekkişimdikihaldeTemyiz’dekihâkimlerhukukölçülerinitatbikediyorlar.[...]

OrhanÇokdeğer’inÖlümüDiğerenteresannokta.MerkezK.Kur.Alb.OrhanÇokdeğerdegitmişolduğuavdandönerkenvasıtasıbirkamyonaçarparakkazageçirmişveölmüş.Allahtaksiratınıaffetsin.Aydemirailesineepeyzararıdokunanbirkimseidi.İhtilâlgecesidebirnumaralıroldeidi.Mahkemedeyalancışahitliketmiş,birçokgencinfazlacezaalmasınasebepolmuştu.YanındakiYb.SabahattinSayınsoydaistihbaratsubayıidi.Odaogecevemahkemedeverdiğiyalanifadelerincezasınıgörmüş,ağıryaralıimiş.Sv.Yb.HulusiBaykaldayaralıimiş.

Allahkimseyeyaptığınıyanınabırakmıyor.Bundaniyiibretdersiolmaz.İnsanneoldumdememeli,neolacağımdemeli.

OrhanÇokdeğeravapekmeraklıdır.Yanındakiarkadaşlarıdaöyledir.Kazayinebiravpartisindendönerkenolmuştur.Avladığıkeklikleriherhaftahususisuretteİ.İnönü’yegönderirdi.[...]Gözegirmeyolunuböyle

bulmuştu.Fakatbusonavonunhayatınamaloldu.Bunarağmenavagidişinikapatmakiçinkumandanlar“vazifedönüşü”diyebildirdiler.Şehitmuamelesiyaptırarakİzmir’deşehitmezarlığınadefnettirmişler.KeyfîidareK.CemalTuraldakendisine47.No.Tebliğileiyibirmersiyeçekti.Sadıkinsanlarayapılaniyimuameleninörneğiniverdi.İşlerinegelenherşeyibutipkumandanlarkitabınauyduruverirler.[...]

TemyizMahkemesindeSavunma9Ekim963,Saat:22.30

Temyizmahkemesindemüdafaalarbaşlayalıikigünoldu.BirincigüntemyizbaşsavcısıAmiralFahriÇokerdavahakkındatebliğnamesiniokumuş.BugünavukatlarımızdanOrhanPekey,MuzafferPaksoyveTeomanZıngılgeldi.Sontebliğnamedeidamhükmüolanlarıncezasıuygungörülmüş,avukatlarımızınyazılıolarakyaptıklarıtemyizmüdafaalayihalarındakiisteklerimizireddetmiş.Tabiîhükûmetadamıbaşkatürlühareketedemezdi.Memleketteokadarterörhavasıesiyorki,herkesmevkiindenvegölgesindenkorkuyor.Tambirdiktarejimihâkim.İnönüörfiidarekomutanlarınınbaskısıaltındabirşefsistemiileTürkiye’yirahatlıklaidareettiğinizannetmektevegündengünekendişahsiyetiveCHPmumgibierimekte.Busiyasîbaskılarınaltındakalanbazıordumensuplarıdainisiyatiflerinikaybetmişvaziyetteler.

Bugibiolaylarıböylekapalırejimşampiyonlarındangörmeknormaldir.Bunarağmentemyizmahkemesişimdikitutumileümitvericidir.8.Ekim.963günüsabahtanöğleyekadaravukatlarımmüdafaadabenimsavunmamıyapmışlar.51ve59.maddeninşahsımatatbikedilmesiniistemişler.51.maddenintatbikinetabiatıylaimkânyok.Bunudillerisöylerkalbenherkeskabuleder,amatatbikegelinceçekinilir.[...]59.maddenintatbikiiseartıktemyizmahkemesindekibeşhâkiminvereceğikararabağlı.

Mahkemeheyetişunlardanmüteşekkil:MahkemereisiHk.Alb.KemalGökçen,Hk.Alb.Fahri,Hk.Alb.AdilTüzmen,Hk.Yb.İbrahimCoşkun,Dnz.Hk.Alb.İbrahimAkmaner.

Buandaidamhükmündenkurtulmakbunlarınelinde,bakalımkararsafhasındaneneticeilekarşılaşacağız.Avukatlarımınifadelerinegörekararınbozulacağından%100ümitliler.Amabenfiiliyatgörmediktensonraartıkhiçbirşeyeinanmıyorum.Çünkübusiyasîbirdava.

Hükûmetbaşkanıgücüyettiğinispettebiziipegötürmekiçinçalışacak.İnsanlardabelliolmuyor,tesiraltındakalabilirler.Ozamanümitartıkmilletmeclisinekalıyor.Neoluraolsunhiçbirşeyidüşünmüyorum.Mukadderattanbaşkasıolmaz.Şimditemyizmahkemesininimtihanınıseyrediyorum.[...]

10Ek.963,Saat:20.15

BugünavukatımNevinSelekhanımgeldi.Temyizdekimüdafaalardanbahsetti.Odadiğeravukatlarımgibikararınbozulacağındanümitli.Hepaynışeylerisöyleyipmoraltakviyesiyapıyorlar.Artıkbusözlereokadaralıştımkihiçbirsuretletesiretmiyor.Kararımönümegelinceyekadarinanmıyorum.Yalnızbüyükümitverenşey;RızaTunçPaşa’nıntemyizreisioluşu,birdepervasızyaptığıkonuşmalar.[...]

Kendisibenigayetiyitanır.Hemenhemenaynıgayeuğrundaçalışmışinsanlarız.Artıkbudabenigözgöregörekararıtasdikettirippolitikacılarınelineteslimettireceksemeseleyokdemektir.[...]

Haklıolarakkanunlarınhepimizetatbikedilmesinisağlattırmalıdır,doğrusöyleyenlerzarargörmemelidir.İçimizdenbazıları,benhariçErolDinçer,İlhanBaş,AhmetGücal’dandahasuçludurlar.Bunlarsehpayagiderken,onlarınyaşamalarıadaletdeğildir.Mahkemehissiyatınamağlupolaraksuçlularıncezalandırmasınıadilolarakyapamamıştır.[...]

Günlükkıymetlendirmeyiböyleyaptıktansonramaziyedönmekicapetti.Eskiiyigündostlarımıhatırladım.Vefasızhareketleriniyanlarınakârbırakmakistemiyorum.Çünkübugünekadarsabırlabekledim.Hiçolmazsahayattangöçmedeniçimehicranolanşeyleridökmekistiyorum.Onuniçinyakınarkadaşlarımaciğerlerineoturacakaşağıdakimektubuyazdım.Böylesırasıileeskidostlarımıdefterdensiliyorum.

Cezaevi

10Ek.963

Bulummüessesesinin

patronlarındanbiriİsmailbeyefendi(Em.Kur.Alb.İsmailErgüder)

(Em.Kur.Yb.TurhanYavçan)

(Em.Kur.Bnb.RaufGökçen)

(Yük.Müh.NaimOkyay)

Seniintihapederekmuhatapalmaktanmaksadımiştirakçileriniçindeenhassasolmandandolayıdır.Mazidekiarkadaşlığımızadönecekdeğilim.Geçengünlerdeinsanlarıtanıyamadığımaartıktamamıilekanaatgetirdim.İyigünlerdeherkesindostluğunormalbirşey,ama21Mayıs’tanberiçokzamangeçti,hakikatlermeydanaçıktı.Vatanhainiolmadığımıherkeshattadüşmanlarımızbileanladı,amabenimeskidostumolarakgözükenarkadaşlarımanlayamadı.Nekadaryazık!Sizlerdecesaretinnesivar?Maddiyatbukadarmıgözlerinizibürüdü.Ankara’yabubeşaylıkmüddetzarfındasen,RaufGökçekaçdefagelipgitmiştir.Naimbeyterkimekânmıettiacaba?Birdefaolsuneşimitelefonilearayıpgeçmiş

olsundahidiyemezmiydiniz?BundandolayıkeyfîidareK.C.Turalsizinezaretemialırdı?Korkununhayattahiçbirşeyefaydasıyok.İnsanlıkduygularıfelaketlizamanlardaişlemelikikıymetiolsun.Mahkemedekişahitliğiniibretledinledim.Sanaençokgüvendiğimiçinmüdafaaşahidiolarakgöstermiştim.Karşımaammeşahidiolarakgeldin.Mahkemedebirteksualsordum.Tatminedicicevapalamadığımiçinvazgeçtim.Yerimeoturdum.RaufGökçe,Naimbeyiseşahitlikyapmaktançekindikleriiçinmahkemeyeyazdırmışikenreddettim,vazgeçtim.

Hayattahiçkimsedenfaydaolmadığınıanladım.Almışolduğumölümcezasınındabencekıymetiyok.Tatbikedilipedilmeyeceğidedahabellideğil.Allah’ındediğiolacak.Fakatartıkmukadderatınsonsafhalarınayaklaşmışbulunuyorum.Neolurneolmaz,herşeybitebilir.Fakatsizlereiçimidökmedendebudünyadanayrılmakistemediğimiçinbusatırlarıyazmakmecburiyetindekaldım.Hayatbubelliolmaz,birgüngelirgeneyüzyüzegelebiliriz.O

zamanartıkbirbirimizitanımamalıyız,çokbüyükriyakârlıkolurçünkü.Sondefasen,TurhanYavçan,RaufGökçebirgeceevimegelmiştiniz,kapıdançıkarkenRaufbanaişsahasındamuvaffakolduğutakdirdemaddibakımdanyardımvadetmişti.Ozamanonakırıkparanızıistememdemiştim.Sizleredebüyükpatronlardiyetarizdebulunmuştum.Turhanbeyef.alınmıştı.Fakatsözlerimmaksatlıidi.ÇünküoBingöl’detanıdığımyzb.değildi.Parisinsanlarıdeğiştirir.RaufPatroniseheryerdekararsızdır.Kendisine1200lirabırakıyorum.Sağkalırsamben,ölürsemçocuklarımnezamanolsaödeyecekler,üzülmesin.Naimbeydavalarındamilyonlarkazanabilirfakatbenimkalbimiasla.Sizegelinceİsmailbeytuttuğunuzyoldailerler,iyibirişadamıolursunuz.Şimdiyekadarherkesekarşısamimiduygularlabağlıidim.BununcezasınıAllahbanagösterdi.İnsanlarıkendimgibibildiğimdenzararettim.Fakathenüzkaybedilmişbirşeyyoktur.

Gündoğmadannelerdoğar.Hertürlüıstırabaalışkınım.Arkadaşvefasızlığınındatadınıtattım.

Cezaminfazedilirsedahiarkamdansadakatsiz,vefasız,cesaretsiz,maddiyatçı,iyigündostudiyecekkimseyoktur.Vicdanenmüsterihim,yaptığımşeylerdenpişmandeğilim.HâlâdaTürkiye’ninistikbalinibuyoldagörürüm.İstikbaldeöyletecelliedecektir.Ozamanbanahakvereceksiniz.Sizlerbolbolkazanın.Patronluğunzevkiniçıkarın,memleketemaddiyatilefaydalıolursunuz.Yalnızhesaplarınızıiyitutun,defterlerinizmuntazamolsun,devirbelliolmaz.Birgünfelaketsizlerindekapınızıaçabilir.Ozamanbanabenzemezsiniz.Türkiye’dehertürlükomployapılabilir.Siyasîsuçlardanmahkûmiyetşereflidir.Amaadisuçlardanhâkimkarşınaçıkmamaya,cemiyetiçindegazete,mecmua,meclistahkikatlarınahedefolmamayaçalışın.Sizlereensontemennilerimbudur.

Bumektubumuismigeçenarkadaşlaraokumanıtavsiyeederim.Ayrıayrıyazamadım,kusurabakmasınlar.Mektubunsuretideibretolarakhatıradefterimegeçmiştir.Geleceknesillereiyibirmisalteşkiledecektirçünkü.Hayatta

başarılardiler,bolbolkazanmanızıisterim.Unutulanbizlerolalımziyanıyok,yeterkisizlerinstatüsübozulmasınbeyler.

Not:Sacidehanımahörmetler.

HayriEkinci’yeselamlar.

“DÜŞENİNDOSTUOLMAZMIŞ.”

Atalarımıznekadarhaklısözlersöylemişlerasırlarevvel.

17Ekim963,Saat:10.00

Dünavukatlarınziyaretgünüidi.NevinSelekhanımileKudretBosutergeldi.NevinHanımtemyizdeyaptığımüdafaalardançokümitli.Kudretdeörfiidareninilanındaberiavukatlığımıyapmakiçinçokçırpınıyordu.Müsaadeetmiyorlardı.Nihayet206sayılıkanunçıktığıhaldebirtürlüörfiidaredenmuameletekemmülettiremiyordu,atlatıyorlardı.Hernedeniseyakınarkadaşımolduğuiçinavukatlığını,keyfîidareşampiyonlarıkabul

etmiyordu.Amatemyizeyapılanmüracaattabuzlareridi.RızaPaşa’nınalakasıileavukatlığıkabuledilerekmurafaanınsongünündekonuşmahakkınıkazandı.Yaptığıkonuşmatamamıileşahsımaaitolmuş.Anlattığınagörenasılbirkarakterdeinsanolduğumubelirtmiş.Benbugibişeylerdenhoşlananbirideğilim.Kendimdenbahsedilmesini,methedilmesiniistememamabirkereihtiyarımdışındaolmuş,yapacakbirşeyyok.Tarihbirgüngelecekkıymetlendirmesiniyapacakki,zatenyegânebırakılanmirasdabu.Kudret’inkifazladanolmuş,odatabiîyakınarkadaşlıkgayreti.Birde59.maddenintatbikindehâkimebirtakdirhakkıtanımış.Ondaiyibirmaziyeşahitolmak,benimdemazidekusursuzbirinsanolduğumutebellürettirmek,hâkimlerinüzerindeiyi,yumuşatıcıbirkanaatbeslettirmekiçinyapılanbirgayrettir.Öylekabulettim.NevinHanım’ındediğinegöreçokiyibirkonuşmayapmış,tesiridedokunaklıolurdiyor.

Temyizinkararları31Ekim963Perşembegünüsaat10.00’daokunacak.Tetkikiçinepeyuzun

birzamanaldılar.[...]

Uzatmateklifinimeclisdekabuledeceğebenziyor.Gelenhavadisleronugösteriyor.ÇünküMeclisdegüdümlüdür.Muhalefetpartisidiyebirşeyyoktur.Memleketinhayrınaçalışan,neolursaolsun,genelseçimlerekadarmebuslukeldengitmesin,ovakityaklaşıncabirazçıkışyaparız,halkıİnönüaleyhineCHPaleyhinekışkırtırız,seçimlerdekazanırız,tezinigütmektedirler.Gayelerigenelseçimekadarİnönühalkasıaltındaçalışarakonuyıpratmak,partisinieritmektir.ÇünküörfiidarenindevamındandoğanbütünhuzursuzluklarCHP,İ.İnönüvekoalisyonkanatlarınayüklenmektedir.APiçinbundaniyiyıpratmataktiğimiolur?Bumeyandamatbuatınağzıkilitlidir,üniversitegemlidir.Ordudaherkesgölgesindenkorkar.Vatandaşlarkeyfîörfiidarekararlarındanmüştekidir.Kiminumurunda.Maaşveödeneklerişliyormu,meclisbunabakar.

Senato,obirdevekuşudur.Neyaptığıneettiğibellideğildir.Politikadaeskimişkişilerin

istirahatkampıdır.İçindekikontenjansenatörleri,reisicumhuruninayetiilehazırlandıklarıiçinsemizdirler.BirneviReisicumhur’unparlamentodamuhafızlarıdır.Tabiîsenatörlermeclistekonuşmazlar,kulistefaaliyetgösterirler,meclisdışıçalışmalarlameşguldürler.Henüzmemlekethayrınahangiistikametitutturduklarıbellideğildir.Statükobozulupdaaçıktakalmamakiçinhertürlügayretisarfederler.Kendimenfaatlerinedokunanbirşeyolursaancakhareketegelirler.Gerisiiçinçalışaniçindepekmahdutinsanlarvardır.Onlardagüçsüzkalmaktadır.

Reisicumhurmemleketdavalarıilesohbetlerde,akşamsofralarındayanındakimibulursaonlarlahikâyekabilindenkonuşur.Hiçkudretsahibideğildir.İnönüonunhersahadakiiyiteşebbüsleriniönlemeyemuktedirdir.Obüyükbirçocukgibi,hastalığıilebaşbaşabırakılmışbirinsandurumundadır.Kuklabirreisicumhuryolundadır.

İşteböyledevlettekeyfîidareuzatmatekliflerikolaylıklakabuledilir.Hertürlübaskıtedbirleri

işler.Fakatrejimaçıktır.OnuniçinmeclisteCHPtarafındanyapılacakbirkaçitirazdagürültüyegiderveörfiidareyanikeyfîidarememleketinbaşınaikiaymüddetledahadaçökecektir.Çünküİnönüböyleistemişise,oartıkolacakdemektir.[...]

İşteTemyizmahkemesikararlarınıbuşartlaraltında,ağırbiratmosferiçindeherkesinmüspetveyamenfigücününyettiğikadaryapacağıbaskılaraltındaverecektir.Kararadalettarihindeaskeritemyizin,hukukçulardankurulubirmüesseseolduğunuyaispatedecektir,yahutdagüvenilmezbiryerolduğunugösterecektir.Müdafaaesnasındagösterdiğiharekettarzınıniçyüzü,vereceğikararlarlatesciledilecektir.

Neticeneolursaolsunbanatesiretmiyor,yalnızbumüddetzarfındaeşim,çocuklarım,hakikisevendostlarımüzüntüveıstırapçekiyorlar,meçhulatkötüdüşünceleronlarıyıpratıyorokadar.BirdekararlarıtasdikedildiğitakdirdeMeclis’tepolitikacılartarafındandaistismaredileceğiz.İnsanıngücünegiden,oradaidamcezalarının“müebbete”dönmesinişahsen

istemiyorum.İanelerdenhiçhoşlanmam,birihtilâlliderinedeyakışmazzaten.Orayakadarbizisevenlerimizgetireceklerise,onlardadaartıkişyoktur.Ondansonrasıbanayaşamakzevkkazandırmaz.İnşallahtemyizbunahacetbırakmaz.Şimdilik%90ümitliyim.Amasongünlerdetemyizüzerindekisiyasîbaskılarınneolacağı,neşekildehareketedecekleribelliolmaz.Mahkemelerdenokadarcanımyandıki,kararlarönümegelmediktensonrahiçbirşeyeinanamam.Nesöylerlersesöylesinlernehabergetirirlersegetirsinler,31Ekim963günüsaat10.00’dansonragelenkatihaberlerbencemuteberdir.[...]

Mukadderattanbaşkasıolmazzaten.Dünyadaherşeyboştur.Lüzumsuzdüşünceleresapıpmenfiyorumlarilemoralbozmaktadamanayoktur.İnsanyaşadığımüddetçeiyidüşüncelerleuğraşmalı,hayatınızehretmemelidir.İşebenbuandadaböyleyim.İpegitmekkısmetisegideceğim.Sondakikayakadardaböylekalmayagayretedeceğim.Zatenölümbuyoldamukadderise,ondanşereflisine

deerişeceğimizannetmiyorum.Herşeyinzirvenoktasıiyidir.İnandığımbirdavauğrundaölmekkadardazevkhiçbirzamanduyamazdımzaten.İhtilâlcilerinölümühastalık,kazaileyataklardaolmamalıdır.İsmimeyakışanbirölümkâfidir.Bazeninsanlarölümlerilememleketlerinehizmetedebilirler.Bendeonlardanbiriolursam,nemutlubanavegeridekalacaklarıma.[...]

Hayırlısımemleketiçinböyleise,herşeydenevvelbuişinçabukgörülmesiniisterim.Yalnıziçimizdeikigençüsteğmenvar.Ençokdüşündüğümonlar.Hiçolmazsaonlarkurtulsunlar.Hayattanhenüzzevklerinialmışdeğiller.Bekarlar,eşveçocuksevgisineerişmişdeğiller.Benimiçinhayatnimetleridiyebirşeykalmışdeğil.HertürlüyaşayıştarzınıAllah46yaşınakadarbananasipetti.Yalnızmemleketinistikrarakavuşuprejimdavasınıhallederekgarplılaşmayolunagirdiğinigöremedimokadar.Odabizdensonrakinesillerekısmetolurinşallah.[...]

ÖrfiİdareUzatılıyor18Ekim1963,Saat:10.30

Düngeceradyonunmeclissaatiniveajanshaberlerizamanınıkastenhapishanepersoneliaçıkbıraktılar.[...]Örfiidareninikiaydahauzatıldığınıbildiriyordu.Buteklifinhükûmettarafındangetirilmesiilekabuledileceğizatenbelliidi.ÇünkübununuzamasınıAP’deistiyordu.İktidar,süreçlerieniyiyıpratmavasıtası.Netekimmecliskonuşmalarındaörfiidarekanunununanayasayaaykırıolduğu,25Ek.963’tedeğişmesigerektiğinialeyhtekonuşanmilletvekilleribelirttiler.BunuuzatmaklahükûmetsorumlulukaltınagirerdedilerisedeCHPsözcüsüCoşkunKırcaböylekanunsuzlukolmadığınıısrarlasöyledi.MilliMüdafaaVekiliİlhamiSancarda“Silahlıkuvvetler21Mayısolaylarınınneticesinialmakistiyor”diyerekaskeribaskıiletehditedinceoylamayageçildiveteklifkabuledildi.Yalnızİzmir’denkaldırıldı.[...]Örfiidareninuzamasıbizlereöyleçoktesiretmez,zararıajans

dinleyemeyiz,gazeteokuyamayız.

Keyfîidaresubaylarıtutuklulara,ailelerimizebirazmüşkülatgösterir,birazhakaretederler,yakınlarımızılüzumlu,lüzumsuztevkiflerlesindirmetedbirlerikullanırlar,yapabilecekleribukadardır.Amabugibitedbirlerasıltahribatınıorduüzerindegösterir.Halkınkeyfîidareilebaskıyapansubaylarakarşınefretiartar.Silahlıkuvvetleryıpranır,siyasîlerindeisteğiodur.Ordubirkuvvetolamasınkibirhareketyapamasın.Daimaparçalıkalsın.Halkı,orduyakarşıdüşmanetmekiçinkendimenfaatlerinekullananpolitikacılarkadarhainyoktur.İ.İnönüdaimabutaktiğinşampiyonudur.Benneyapayımordununbaşlarıböyleistiyor,diyeozavallıbaşlarıdaimaparavanolarakkullanmış,kendiisteklerinikabulettirmiştir.Sonmisaldeörfiidaregerekçesidebunugösteriyor.

İkincisi,memleketiktisadiyatımahvolmaktadır.Piyasayatesireder.Amavurguncularagörebirşeyyoktur.Damatlar,yaranlar,dostlarkazanıyoryaötesinikimsedüşünmez.

Dışitibarsarsılmışkiminumurunda.[...]

İştebunlarınbütünneticesi“KORKU”,devrilme,yokolma,şahsiendişe.Yoksahepsibahane.Matbuattan,münevverden,ordudakendilerigibidüşünmeyenlerdenkorkarlar.Örfiidareilehâkimiyetsağlayacaklarınainananlarınverdiklerireylerilememlekettehuzursuzlukkörüklenmektedir.

20Ekim1963,Saat:17.00

Bugünhavakasvetli,yağmurlu,sıkıcı,hapishanehücresikaranlık.İnsanınruhudasıkılıyor.Maziye,düşünceleredalıyor.Üzüntülerilebaşbaşakalıyor.Hertürlüşeylerikolaylıklahatırlıyor.Hayattaakrabaolarakçokazkimseyesahibim.İkikızkardeşimvar,birievlidiğeribekar.BekârolanNezahatAydemir’denhapisteolduğumdevrezarfındaiyikötüalakagördüm.İstanbul’daMetinveŞadanilegörüşmüş,alakasınıeksiketmemiştir.Diğerablamevlidir(EkremAlican’ınağabeyiile),onuniçintambirbaskıaltındadır.Onlardaneskidenberiçokçekinir.Ürkektavırlıdır.Benibugünekadarhiç

aramamıştır.Oğludaoperatördü,iyibirdoktordur.Amaaileefradıilearasıpekyoktur.Odavefasızbirinsandır.Onlarınbuhareketlerinipekiyikarşılamadığımiçinherikisinedealakamıkesicibirermektupyazdım.İçimiboşaltmışoldum.İyigündostlarındanokadarnefretediyorumki,kimolursaolsunartıkisimleriniduymakistemiyorum.[...]

İşteaşağıdakimektuplarıdaonlaragönderilmeküzerehazırladım.Pazartesigünüyollayacağım.İkikişiyidahadefterdensilmişoluyorum.

AblayaveYeğeneMektuplar20Ekim1963

SevgiliAblacığım,

Bugünekadarinsanlıkduygularınızhareketegelirdebeniveyaailemiikisatırmektupileararsınızdiyeçokümitetmiştim.Lakinbuhareketisizlerdegöremedim.Benşerefimilemahkûmolmuşbirölümyolcusuyum.Hamdolsunadibirsuçileailemizenakısagetirmişdeğilim.Fakatbaşınafelaketgeleninsanlarıaramaktagösterdiğinizcesaretsizliğehayretettim.Acababenimkardeşimolmanızsizenegibibirzarargetiriyor.YoksaEkremBey’inmevkiinisarsarızdiyemikorkuyorsunuz.Yazıklarolsunsizlere.Hayatbubelliolmaz,kimindahaönceöleceğibilinemez.Birgüngelirbuhareketlerininvicdanazabınıçekersin.Ailemiçindeençoksevdiğiminsansendin.Bukadarvefasızolacağınıtahayyületmezdim.İnsanlarbukadaregoistmioluyormuş,hayret.İnandığımdavadamuvaffakolsaidim,aramasaydıno

zamantakdireder,memnunolurdum.Beniöldürebilirlerfakatarkamdangelenkitleleriaslaneyokedebilirlernedefikirlerinideğiştirebilirler.Hiçmeraketmebenimyüzümdenneenişteminişleribozulur,nedeEkremBey’inmevkii.Onların,yanisiyasîlerinakıbetleriniyaşayanlargörecek.Şadan,EkremAlican’laraMetin’ihapsettiklerizaman,benimhaberimolmadangitmiş.Duyuncaçoküzüldüm.Amabirkereolmuş.Sizlerdenhiçbirşeybeklemiyorum.Yalnızbundansonrabenimkardeşimolduğunuzuhiçbirzamanağzınızaalmayın.Yaşar,sağkalırsamdasakınbirdahabeniaramayınvekarşılaşmayalım.Sizlerindurumubozulmasın.

Ailemindekimseyeihtiyacıyoktur.Hamdolsunonlarageçinecekkadarmaaşıölsemdemecburenbağlayacaklar.Çokşükürkimseyemuhtaçdeğil.Bumektubualdıktanbirmüddetsonrabenimakıbetim[...]belliolacak.Benihiçbirşeysarsmaz.Herşeyerazıyım,yalnızinsanlarıiyitanımışoldum.DüşmezkalkmazbirAllahvar.

İstikbaldeherşeydeğişebilir.Ozamanaynışekildemuamelelerlekarşılaşırsanüzülme.

Allahsizlereiyigünlergetirsin.

T.Aydemir

BumektupdaablamınoğluDr.OperatörFikriAlican’ayazılmıştır.

20Ek.963

VefasızYeğenim,

Buanakadarbeniaramayanbirinsanahitapetmekbirazacı,amaneyapayımsayılıgünleryaşıyorum.Söylemeden,yazmadaniçimdehiçbirşeyisaklayamam.Hayatınbaşkacephelerideolduğunuunutma.Dayınolaraksanazarargetirmişbirdurumumyok.Hemsenartıkmemleketinbaşınakâbusgibiçöreklenmişiblisruhlubirbaşvekilinbütünmesuliyetlerinekatılanbaşvekilyardımcısıbiramcayasahipsin.

İstikbalsiyasîlerindeğildir,bunuunutma.Bir

güngelecekbanahakvereceksin,amaozamanherşeybitmişolacak.Yakınlarındanböylebirvefasızlıkacısıçekmemenitemennieder,çoksevdiğinmesleğindebaşarılardilerim.

T.Aydemir

ŞadanAydemir’eMektup22Ekim963,Saat:13.30

Dünziyaretgünüidi.ŞadanveTülingeldiler.Doyadoyakonuşamadık.Zatenzamanhiçbirzamankâfigelmiyor.Onuniçingöndermeimkânıbulabilirsemaşağıdakimektubuyazdım:

SevgiliŞadancım,

Bugünseninleziyaretesnasındakonuşurkenmektupyazmadığımdanşikâyetediyordun.Ayrılıkzamanlarındabilirimkihiçbirerkekbenimkadareşinesıkmektupyazmazdı.BununtecrübesiniParis’teveKore’deikengörmüşsündür.Fakathapishanedebuvazifeyiyerinegetiremiyorisem,bazısebeplerolduğunutakdiredersin.Postailegöndermemkontroletabiî.Herkesinyaptığıgibiulaştırmaçareleriarayamam.Benimdurumumburadakilerinhiçbirinebenzemez.Yakalandığıtakdirdehemiçyüzümüzevakıfolanların,hemdevasıtaolanınbenimyüzümdenmüşkülvaziyette

kalmalarınıistemem.Enmühimisanabuparmaklıhücrelerdenancakıstıraplarımıyazabilirim.Neş’eli,hareketlibirdurumumyokki,nedenbahsedebilirim.Sıkıntılarımı,üzüntülerimisanaduyurmaya,bunlaraseniortaketmeyehakkımyok.Senzatenkâfimiktardaaylarcabuüzüntüleriniçindesin.

Benhayattayaptıklarımdannadimolanbirinsandeğilim.Çalıştığım,inandığımdavauğrundamuvaffakiyetsizlikledekarşılaşırsampişmanlıkduyacakbirinsandeğilim.Ohaldeherşeyegöğüsgererek,içimdengeçenleridesanaintikalettirmekistemiyorum.Bulunduğumdurumenağırşartlarıihtivaediyor.Ölümcezasınaçarpılmışbirinsanım,hayataençoksevdiklerimekarşıbazıhususlardaihmalkârlığımgörülüyorsaonuhoşgörmenlazım.Benidiğerarkadaşlarımlamukayeseedemezsin.

Temyizneticeleribellioluncayakadar,hakikidurumumbellioluncayakadar,hiçbirşeyeelimisürmekistemiyorum.

Herşeybanaçoksıkıcıgeliyor.Ümitsizdeğilim.

Allah’ındediğindenbaşkasızatenolmaz.FakatbuTürkiye’deherşeyinolacağınıhesabakatmaklazım.Bendevriniyaşayaninsanlarınenbüyüksiyasîrakibiyim.Siyasîler,kumandanlar,muhterisarkadaşlarımdahilherkesbenimortadankalkmamıister.Çünküsivrileninsanlarırakipleriçekemez.Kendisiifnaedemezisebilevasıtaileifnaedilmesiiçinçalışır.Kabahatidesonrabaşkalarıüzerineatar.Kurtulurumzanneder.İşteTürkeşbilebilenasılihbaretti.Ogecehükûmetatikdavransaidi.Baskınyapmasaidik,“saatte”kıtalarınönündebizlerivururlardı.İşdekapanırgiderdi.Türkeş’inihbarettiğinidekimseduymazdı.CenazemerasimimizedeenbüyükçelengibelkideTürkeşgönderirdi.Belliolmaz.

21MayısgünüevdepolislereteslimolduğumzamankarakolagiderkenOrhanÇokdeğerbizigenelkurmayasokabilseydi.Bizonuatlatıpkaçmasaidik,benbugünhayattadeğildim.Ocanavarlarbenikoridordalinçederler,öldürürlerveyahutdabiryerekapatıpelimebirtabancaveripintiharazorlarlardı.Yaptırırlardı.Ogünher

şeyolurbiterdi.Hesabımıkimarardı.Geneogünİnönüsabahleyinradyodayaptığıkonuşmalardahepimizinimhaedildiğiniilanetmiştir.Kumandanlaradirektifivermişti.Vücutlarımızınkalkmasıiçin,amaonlarbunuanlayamadılarveyabizdenkorktuklarıiçinbizlerebirşeyyapmayacesaretedemediler.

İnönü’nünradyokonuşmasındakimanayıanlayabilmişolsaidiler,bugündavamevzuudiyebirşeyyoktu.Herşeyibitmişti.Vefalı,vefasızarkadaşvedostlarımızvahvahdeyipsenitesellietmekilemeşgulidiler.

İştebugibihadiselerdenAllah’ıninayetiilekurtuldum.Fakathenüzdarbirköprüdeyim.Henüzkatitehlikegeçmişdeğildir.Ümitkapılarınınkapanmamasıiçinöndebirkaçgeçitdahavar.[...]

Alınyazımbuimişdeyipbenceinandığımbirdavauğrundaşereflicebirölüm.GeridekalanlaradaherşeydeolduğugibiAllahsabrınıihsaneder.Zatenbenimiçinençoküzülecekbirtekinsanvarsaodasensin.Bendeheransenin

içinüzülüyorum.

Seninsenelercefedakârcakatlandığınzorluklarıtakdirediyorum.Amasendebilirsinkibensenihayattaençokseveninsanım.Mezaragidinceyekadardabuöyledevamedecektir.Birbirimiziokadarseviyordukkihangimizevvelufuledersekmemnunolacaktık.Çünkügeridekalanınıstıraplarıçokbüyükolacak.BuradaAllahikimizedeaynıandaşanstanımışolsaenmünasibiidi.Amatefrikedersedekatlanalımşekerim.İnşallahbukötüdüşüncelerinhiçbirinelüzumkalmayacaktır.[...]

İşteŞadan’ımdüşüncevedertlerim.Bunlarıbileyazarkeniçimeriyor.Elikolubağlıinsanlarınıstırabınıhissedenolamaz.

[...]

TalâtAydemir

TemyizBaşsavcısıF.Çoker’inTebliğnamesi25Ekim963,Saat:15.30

DüngecegünlükbirTercümangazetesielimizegeçti.İçindeçokdeğerlihaberlervardı.HarpOkuluöğrencilerihakkındaTemyizBaşsavcısıAmiralFahriÇoker’intebliğnamesiniyazıyordu.

1No’luörfiidaremahkemesininverdiğibütünkararlarıusulsüzbulmuş,kanunaaykırıbulmuş,esaslarıveusuldenbozularaktemyizinres’enkararvermesinive10talebeninberaatinivederhaltahliyeleriniistiyordu.

Tabiîbudurumaçoksevindim,ikibakımdangençHarbiyelilereistikbalyoluaçılıyordu.[...]

Harbiye’ninböyleperişanbirhalegetirilmesinesebepolanlaraçıkçameydanaçıkmıştır.

CelâlBayariçin“tenkil”dedidiyeölüm

cezasınaçarptırılmasınıisteyenCHP’lidüzenbazlarveşefleritarihhuzurundaHarbiye’yişimdikidurumasoktuklarıiçinacabasuçlarınınasılkapatacaklardır.

Talebelerden84kişiağırhapisve90tanesi3ayhapiscezasıalmışlardı.Diğerleriberaatetmişti.Fakathükûmeterkanınınyaptığıempozelerlebütüntalebelerdisiplinkurulkararıileihraçedilmişlerdir.[...]

1459gençHarbiyeli’ninistikballerinikörelterekkanlarınagirenbusorumlukişilerinakıbetleriistikbaldehiçdeiyiolmayacaktır.Çünküokuldisiplinkurulununbütüntalebeyi,heleberaatetmişinsanlarıihraçetmeyehiçbiryetkileriyoktur.Busuçtanberaatedenbirinsanadakeyfîolarakidaritasarruflar,keyfîemirlerileuygulanamaz.Hiçbirhukukkaidesine,hattainsanlığa,adaleteuygundeğildir.AmaCHPveşefiveetrafındakiaskeriçetebaşlarıHarbiyelilerdenimtikamalmakiçinhertürlüusulsüzlüğügözealmışlarveyapmışlardır.İnşallahyanlışhesapBağdat’tandöner.

[...]

HarbiyelilerhakkındaTemyizmahkemesininvereceğikararHarbiyelilerhakkında..Harbiyelerinilkhukukîzaferiolacaktır.İnşallahondansonradahepsiberaateder.Devletşurasındadaidariiptaldavalarınıkazanırlarveistikballerizedelenmedenordusaflarınakatılırlar.Enbüyüktemennimvesevgiligenç,idealistevlatlarımiçingecegündüzdualarım,temennilerimbudur.

[...]

29Teş1963,Saat:08.30

Dünziyaretgünüidi.Temyizhakkındaçeşitlihaberlergeldi.Lehtevealeyhtedoğrulukderecesibelliolmaz.EnkötüsünüÜsteğ.İlhanBaşbanagetirdi.7kişidenbenimileFethiGürcan’ıntemyizkararınımenfiolaraktasdikettiğini,“İmralıAdasına”gönderilmeimkânınınolduğunubildirdi.Kendisikurtulmuşolduğuiçinoldukçaferahtı.Benbuhaberepekinanmamaklaberaberkıymetdeverdim.Normal

birnetice.Diğerarkadaşlarımınkurtulduğunaçoksevindim.[...]

Temyizinpektesiraltındakalacağınıtahminetmiyorum.Hâlâümitliyim.Fakatenkötüihtimalekarşıdahazırım.Nasibimizneiseoolur.Katidurum31Ek.963saat10.00’dabelliolur.Memleketiçinhangisihayırlıiseöyleolsun.[...]

T.Aydemir’inEşineMektubuEşineyazdığımektubunbirbölümü:

22Teş.963

SevgiliŞadan’ım,

Dünziyaretsalonundanüzgün,müteessirayrıldın.Tabiîbuhalinbanadaçoktesiretti.Bütünvarlığımsensin,seninümitsizolduğunugörmekistemiyorum.Temyizmahkemesihakkındaçeşitlişayialarçıktığıiçinhaklısıntabiî.Fakatişolacağınavarır.Bumektubumelinegeçtiktenbirmüddetsonrahakikidurumudaöğrenmişbulunacaksın.Temyizkararlarıhakkımdamüspetolursameseleyok.Aksiolduğutakdirdedefazlaendişeetmeyeveüzülmeyedemahalyok.Çünküherişbitmişdeğil,dahabuişinmeclissafhasıvar.Ozamanakadardaneolacağıbellideğil,onuniçinkatineticebellioluncayakadarmukavemetinimuhafazaetmeyeçalış.

Bizimhayatımızlaoynamakisteyenlerbudavayıhukukcephesiyletetkiketmekistemezler,Siyasîbirmeseleolarakhalledipneticelendirmekyolundadırlar.Eğertemyizbenimkararımıbozmazise,bununtamamıileİnönü,avanesivekumandanlarıntazyikitesiriileolduğugayetaşikârolarakmeydanaçıkacaktır.

30Ek.963gecesiİnönü,KuvvetKomutanlarıveCevdetSunayilebumevzudabirtoplantıyapılacakmışdiyebirhabergeldi.

Budoğruçıkarsa,işinartıkhukukölçüleriiledeğilhissipazarlıklarlahalledeceğinedelaleteder.

Butoplantımüspetdeolabilir,menfide.Şayettemyizlehimdebozmakararıvermişiseaksiniiddiaedebilirler.Sözgeçiremeziseler,vazgeçerler.Sankikendilerikurtarmışgibibiriyiliğipaylaşmakisteyebilirler.Yahutdamenfiçıkmasıiçintazyikleriniartırırlar.Çünkübütünsızanhaberleregöre,benimveFethiGürcan’ındurumuhenüzkatiolarakbellideğilmiş.Herneisesenkendini,benkendimienkötüihtimale

görehazırbulunduralım,neolurneolmaz.

Perşembeolmadanhiçkatibirşeyyoktur.Neticebellioluncayakadarbirazdahaüzüleceksinamadeğmezşekerim.HerşeyinsonundaAllah’ındediğiolur.Benimölümümbuyüzdenise,bütünTürkiyeayağakalksa,herkesçalışsaneticedeğişmeyecektir.Benneticeniniyiolacağındançokümitliyim.Busıkıntılarıçektirmektenzevkalanlarınisteğihiçbirzamantahakkuketmeyecektir.İnşallahbirmüddetdahabusıkıntılıgünlerekatlanacağızneyapalım.

İnandığımdavauğrundaölmeyigözealanbenozamanakadargeçensüreiçindekibugibigünleredekatlanmakmecburiyetindeyiz.

Temyizkararlarıaleyhtetasdikedilirisebelkibenisivilhapishanelerdenbirinegönderebilirler.Enuygunuda“İmralıAdası”olaraktasarlamışlar.Meclisneticesinioradabekleriz.Yahutdaörfiidaredışarısınaçıkarmakistemezler,geneburadakalırızbelliolmaz.Herihtimalekarşıhazırlıklıol.Buradanayrılmak,

katineticebellioluncayakadarhaftalarıyapılangörüşmedenmahrumkalmakdemektir.Başkabirtesiriyoktur.

Yalnız,takipederseniznereyegötürdükleriniöğrenirsiniz.

Metinirtibatsağlar,tabiîonundaozamanakadarbaşınabirişgeliphapsekeyfîolarakatmazlarise.

İşteşekerimhertürlüihtimalegörehazırlıklıvemukavemetliolmalıyız.Henüzkaybedilenbirşeyyoktur.Şimdikihalde,politikacılarınarzusutatminedilmeküzereellerindeoyuncağız.Hertürlükalıbasokacaktır.

Hislerinitatminedipintikamlarınıalacaklardır.Normalbirşeyamamemleketinkaderinetesireder.Orasınızamangösterecektir.

Cumhuriyet’in40.Yılı

BugünCumhuriyet’in40yıldönümü.FakataçıkrejimuygulayanMilliŞefdeCumhuriyet

çocuklarınıyemekiçinkinihtirasdolumanevralarpeşinde.[...]

Herdevirgeçtiğigibibunlarındevridegeçecektir.Benmemleketimesonhizmetimi,canımıvermekleyapabilirim,ziyanıyok,eğerTürkiyedeyükselentansiyonböyletaşıpneticelenecekse,fedaolayım.Odaailemiziçinbirşereftir.Bundanşereflibirölümdetarihtekimseyenasipolmaz.Şuölümlüdünyadanasılolsaherinsanınbaşınagelecekolanbirhadisenekadarfaydalı,nekadarşerefliolarakmeydanagelirse,vatanahizmetölçülerideokadarbüyükolur.

Fakatbuikikişininkurbanedilmesiniisteyenpolitikacılarınşahsiarzusubelkiyerinegelecektir.Sadistruhubiraniçinferahlar.AmaTürkiye’demeydanagelecekdahaağırdurumlarıönleyemez.Fakatmuarızlarıngüçleriyettiğimüddetçebumenfuryoldayürüyeceklerebenziyorlar.İnşallahakıllarıbaşlarınagelirdegeridönüşnoktasınızamanındatayinedebilirler.[...]

Perşembegününüsabırsızlıklabekliyoruz.Hiçolmazsameçhulattankurtuluruz.Hertaraftanbirhaberçıkıyor.Hiçbirineinanılmaz.Bugünbayramıburadaçokhazinbirşekildekutladık.Harbiyelilerdebizimhavalandırmayerinegeldiler,görüştük.Çoküzgünhadiselerlekarşıkarşıyakaldım.Hepsiaslangibigençler,gözyaşlarımızıtutamadık.MerasiminsonundaHarbiyemarşınıdaçınlataçınlatasöyledik.Birazferahladık.İnşallahhapishanedegeçireceğimizsonCumhuriyetBayramıolsun.[...]

TemyizKararları31Ek.963,Saat:13.00

Buandatemyizidamhükmünütasdiketmişdurumda,mukadderattanbaşkasıolmaz.Bundansonrasınagöndereceklerihapishanedekatineticebellioluncayakadardevamederim.Allahailemevesevenleresabırversin.Sağlıkolsun,inşallahmemleketiçinhayırlıolsun.

1Kasım963

YukarıdakisatırlarıdünTemyizkararlarıtasdikedildiktenbizleribaşkahapishaneyegöndereceklerişayiasıçıktığıiçinyazmış,defterimidamadımTeğ.AtillâAltugan’abırakmakiçinkesmiştim.Fakatbutahakkuketmediğiiçinaynıcezaevindenyazmayadevamediyorum.İlküzüntüsünükarımıngidermesiiçinaceleonadabirmektupyazmıştım.Onuaşağıyageçiyorum.Aynenilaveleriyle.

EşiŞ.Aydemir’eMektupAs.Cezaevi,31Ekim963,Saat:15.00

İçindeRızaPş.’yayazdığımmektupvar,muhakkakbirvasıtaileulaşsın.Sakınihmaletmeyin.

SevgiliruhumŞadan’ım

Saat15.00olduğuhaldeTemyizmahkemesininneticelerihenüzkatiolarakbelliolmadı.Bilhassabenartıkkendimiunuttum.Atilla’yıdüşünüyorum.Onungibiolanlarabileberaatçıktı.İnşallahneticehiçolmazsaonunhakkındasevindiriciolur.

Banagelincedünsanagönderdiğimmektuptasonandaaldığımsevinçlibirhaberimektubunenüstüneyazmıştım.Neyapalımkisevincimizyarıdakaldı,gelenavukatlardabizlerioyalamakiçiniyihaberlersöylediler,amaçıkmadı.

Busaatteartıktemyizkararlarındanümitkesmişvaziyetteyim.Çünkühiçbiravukatımızhapishaneyegelmedi.Herkesemüjdelihaberlergetirdiler.Bizimkötühaberlerimizigetirecekdeğillerya.Şahsımiçinhiçdüşünmüyorum.Benhertürlüdurumagörekendimiaylardırhazırlamışdurumdayım.

Yegânedüşüncemsensin,sanabugünlerinazabınıçektirdiğimiçinüzülüyorum.Başkahiçbirşeytesiretmiyor.Mukavemetimyerinde.Metinim,herzamanolduğugibiümitliyim.Neticekorktuğungibiçıkmayacak,amasonkatineticeoluncayakadarüzüntüçekeceksin,onaüzülüyorum.Heranaklımdançıkmıyorhalin.Buhaftazatenmüteessirdin.Şimdinedurumdasındırkimbilir?MetinveTülindahagençolduklarıiçintahammüllüler.Amasendeartıkmoraldüşüklüğübaşladığıiçinbanadatesiretmeyebaşladı.Dahaönümüzdeepeygünlervar.Yalnızneoldu.Temyizmahkemesindekihâkimlerdepolitikacıların,kumandanlarıntesirialtındakaldılarzannediyorum.Artıksiyasetkürsüsündepazarlık

mevzuuyapılacakhalegetirdiler.[...]

Şimdiyapacağıniş;gözyaşıdökmemek,metinvesabırlıolmak,geleceğeümitlebakmak.[...]Allahherşeyinsabrınıverir.Arkamdanyaşadığınmüddetledekocanileiftiharedersin,oşerefailemizekâfigelir.Sizlerekötübirisimbırakarakgitmiyorum.Hırsızlıktan,namussuzluktan,vatanahıyanetten,adicinayettenölümegidenbirinsandeğilim.

Herzamanseninveçocuklarımınalnıaçıkgezecekdurumunuzmevcutolacaktır.Zatenvasatiömrümüdoldurmuşvaziyetteyim.Herhangibirkazahastalıkneticesindedeölmekvarolabilir.Eğermukadderatımbenimbuçemberiçindenkurtulmamaengelise,zatenhiçbirşeyyapılamaz.

Biliyorumşuandabensananeyazsamseniteselliedemem,bunaeminim.[...]

Benimhayatboyuncahertürlükahrımıçektin,neyapalımkimemleketuğrundaçalışanbirinsanazevceoldum.Talihinböyleymiş.Senin

dehayatınheyecanveüzüntüleriledoluolacakmış.Erkekolsaidinaynıruhtaolduğunaçokinandığımiçinbelkişuandabenimileölümyolcuğunaçıkmışbirarkadaşımolacaktın.Çünküsendehayattahaksızlığadayanamayan,vatanperver,memleketseveridealistruhlubirkadınsın,zatenböyleolmasaidinbenimsenelerdiryaptığımmücadeleleredestekolmazdın,benimhersahadayanımdaolmazdın.

Allah’abinşükürkiseningibibirinsanlauzunsenelerdiryaşıyor,heransevgimdenhiçbirşeykaybetmedenbugünekadargeldim.Sevgiminsonuyoktur.Amaölçecekaletlerdeyoktur,sanakarşı...tarifkelimesideyoktur.[...]Hayatadoymayanlarhayattanintikamalmakhırsıilehayatımasonvermekisteyenlerdebelkiölecekler,fakatbenimgibihayatadoymuşveistekle,şerefledeğil.Onuniçiniştebenşuandasendenbaşkahiçbirşeyeüzülmüyorum.Allahbuandanitibarensonumuzuhayıretsin.Hiçbelliolmazherşeyolabilir.Kurtulmakdahesaptaolduğugibi,ölmekdevarhayatta.

Sondefatekrarediyorum.Hiçbirşeyinsonu

gelmişdeğildir.Sabırla,ümitle,cesaretlebekle.Bumektububelkibizibirgeceherhangibiryeregötürebilirler,diyesanaulaştırmaküzereyazıyorum.

Çünkütahliyeolacaklarvar.[...]

Not:

1.Bumektubudünaceleyazdım.Birigelirdeveririmdiye.Hiçbiravukatbizlerimaalesefaramadı.Bütünmüvekkillerüzgünüz,alakasızlıklarındandolayı.Haberkötüdeolsa,hapislerhaberbekler.

2.Atilla’nınkibozulmuş,amahangisebeptenvedurumnedirbilmiyorum.Amaçoksevindim.

3.Bumektubualdıktansonrabenikurtarmakiçinşahsenhiçbirkimseyetavassuttabulunmavegitme,duyarsamçoküzülür,hakkımıhelaletmem.Seninkimseyeyüzsuyudökeceğinizatenkabuletmiyorum.Buişlerleuğraşansanabilgiversinleryeter.

4.Şimdilikbiryeregöndermiyorlaronaseviniyorum.Seninekadarçokgörürsemrahatolacağım.Yegânedüşüncemsensin.

Şadan’ımmektubuniçindeRızaPaşa’yayazılmışbirmektupkoydum.Odahareketleriilehaketmişti.İhtilâlöncesibudavauğrundaberaberçalışırdık.Vefasızlığınıyüzünevurmaklahiçolmazsaiçimidökmüşoldum.Çünküihtilâlmuvaffakolsaidi,buzatıadliyevekiliyapacaktık.Nekadaryanlışyoldaimişim.Kimlereadaletmekanizmasınıteslimedecekmişim.

Herhaldebusatırlarıokurkenbirazvicdansahibiisekalbiburkulur.Banakâfi.

İMZA

HâkimGeneralRızaTunç’aYazılanMektupAs.Cezaevi,1Kasım1963

S.GeneralRızaTunçBumektubusizeherişbittiktensonrayazıyorum.Bundanevvelyazmışolsaidim,belkitürlütürlümanaçıkartırdınız.Yazacaklarımıaynıdavauğrundamazideçalışanikiferdinbirbirineolanyakınlığındandolayımüspetdüşünceilekarşılayacağınızıbiliyorum,eğerdeğişmemişiseniztabiî.Temyizmahkemesisafhasınıyakındanizledim.Koridor,salonvedörtduvararasındakikonuşmalarınızıbananaklettiklerivakit,tutumunuzlabuyuvadaniftiharediyordum.AmadünçıkankararlarıgörüncesukutuhayaleuğradımBirnumaralıkeyfîidaremahkemesitarihtebüyükbiraskeriadlihatayapmıştı.BunubaşkanlığınıyaptığınızTemyizmahkemesimüessesesindepolitikacıların,kumandanlarıntesirsahasındankurtularak,adalettarihinesürülmüşolanbulekeyitemizleyeceğiniziümitederken,bir

numaralıcezadairesininvermişolduğukararlarlasizlerdebulekeyiartıktarihtehiçbiradlimakamınsilemeyeceğibirşekildekapattınız.Tarihîsorumluluğusizve(savcıdahil)altıarkadaşınızyüklenmişvaziyetteler.

İdamhükümlerinimilletmeclisineaktarmaksuretiilebizleriomevkiseverpolitikacılarınelineistismarvasıtasıolarakteslimetmeklenekazandınız.Bunugeleceksizleregösterecektir.Dörtkişininölümüiledebumemleketdüzelmeyecektir.Belkidedahaağırşartlardevamedecektir.Şahsımhiçbirsuretlemevzubahisdeğil,aklınızaböylebirşeygelmesin,sizingibiaynıgayeuğrunaçalışan,zamandeğişinceağırkefedeyeralansahteidealistlerdenbirşeybeklediğimyok.Beninandığımdavanınuğrundacanımıverirken,sizlervesizingibilermevkilerindendenolmamakiçineskiarkadaşlarının,fikiryoldaşlarınınölümkararlarınıimzalamaktançekinmemektedirler.Neacıdırdeğilmi,yalnızhissedenlertakdiredebilir.Buişlerigayetiyibilenbirinsandınız,bununtamamıileiçindeve

ateşlibirtaraftarıidiniz.Neolduisebizlerogeceharekâtolarakmuvaffakolmadıktansonrasıoldu.SizlerherhaldehareketgecesiinanılanbudavayıtahakkukettirmekiçinTomsonkullanmayacaktınız,bizlergibi.

Sırasıgeldiğizamanhakkımızısavunacak,kalemlerinizikullanacak,felaketemaruzkalaninsanlarıiyitanımış,vatanhizmetlerindeolduklarınainanmışisenizhertürlükurtulmaçarelerinderolalacaktınız.Gücünüzyetmediğitakdirdebizlernasılcanımızıveriyorsak,sizlerdeişgalettiğinizoyaldızlımuvakkatkoltuklarınızıterkedipçekilecektiniz.Hakikiidealistlerebuyakışırdı.İstifamüessesesiacabanedenihdasedilmiştir.Büyükhadiselerintarihîsorumluluğunuhaksızyereüstünüzealmamakiçin.Fakatbucesaretigösteremediniz.Hemşahsiyetinizi,hemdeadaletmekanizmasınıpolitikabezirganlarınınemrinetahsisettiniz.Yetişengençlerbuhatanızıhiçbirzamanafetmeyeceklerdir.Benimbildiğimhukuk,pazarlıkkonusudeğildir.Siyasîleri,kumandanlarıtatminetmekiçinvaz

edilmemiştir.Hâkimvasfınıtaşıyaninsanlardaemirkuluolarakhareketetmez,vicdanlarıilehareketeder,memlekettekigelecekleridüşünür.

21Mayısharekâtınınmuvaffakolmamasınaşimdidahaçokmemnunum.Çünkübendebumilletisizlergibiinandığıminsanlarateslimedip,vazifemiyaptığımakendimiinandırmayaçalışacakmışım.SiziTürkadliyesininbaşınakoymaklaenbüyükhatayıyapacakmışım.Memleketteyapılanadlihatalarınsorumluluğunaiştirakettiğimiçintarihnazarındasuçludurumadüşecektim.Etrafımdadolaşankadroarkadaşlarımdakendilerininasılgösterdiler.Mahkemedosyalarındagördünüztabiî.

Allah’tanölümcezasınamahkûmoldumdasizlerinveeskiarkadaşlarımınistikbaldekidurumlarınıgörüpüzülmeyeceğim.Dahahenüzkiminyaşayıpyaşamayacağıdabellideğilya.

İnşallahsizlermevkilerinizi,altınızdakiarabalarıkaybetmedenbumemleketingelecektekiidaresinehükmedersiniz.Buşekildekitutumlarınızlamuvaffakolur,gününüzügün

edersiniz.Seçtiğinizyolhayırlıolsun.Bizlerdepolitikacılarınistismarkonusuolarakçalkalanıriken,sizlerindevicdanlarırahatolarakzevkledolaşmanızıseyrederiz.Ödemişolduğunuzvefaborcunateşekküreder,hayattaatmışolduğunuzyanlışadımdandolayıvicdanazabıçekmemenizidilerim.AllahsizvesizingibiadalettevziediyorumdiyehâkimlikkürsüleriniişgaledenhâkimlerinbaşındanİsmetPaşa’yıveşimdikikumandanlarıeksiketmesin.Sonunneolacağınıtecrübelibirinsanolarakgayetiyibilirsiniz.Memleketteaçılmışolansosyalkandavasınınsorumluluğunatarihhuzurundasizdeiştirakediniz.Hayırlıolsun.

İMZA

TemyizMahkemesiKararlarındaİnönüFaktörü5Kasım1963,Saat:10.00

BugünTemyizmahkemesininkararlarınınokunmasındanepeyzamangeçmişbulunuyor.Kararlarhakkındaçokşayialarçıktı,hepsinindoğrulukderecesinedir,bilemem.Birtanesiüzerindemuhtelifyerlerdengelenhaberlerittifakhalindetoplanıyor.Odaşu:30/31Ekimgecesiİnönüvekumandanlarınınyaptığıbirtoplantıdatemyizmahkemesihâkimlerinetesiredilerekidamhükümlerinintasdikettirilmesikonusupazarlıkedilmiş,bizimdörtarkadaşınkararıbozulmuş,yoksa7arkadaşındaidamkararlarımüebbeteçevrilmişimiş.İnönütarafındanilerisürülentezgüyaşuimiş.“Bunlaraidamcezasıverilsin.İhtilâllerancakböyleönlenebilir,benonlarımeclistekurtarırım,hiçolmazsamecliskararıileolsun.”Buhadiselerindoğrulukderecesinebirşeydiyemem.

Böylebirteklifyapılmış,bunudakumandanlarınkabuledipTemyizMahkemesi’neyapılanbaskıilehâkimlerdebunukabuletmişlerise,dünyanınenalçakinsanlarıdır.Çünküadaletmekanizmasıoyuncakdeğildir.Eğerhâkimlerböyleemir,arzu,baskılarileverdiklerivicdanikararlardandönüyoriseler,omemleketteadaletmüessesesiişlemiyordemektir.Odevlettehiçbirşeyyapılamaz.

Siyasîliderlerinoyuncağıolankumandanvehâkimlerintarihîsorumluluğuhiçbirferdebenzemez.

Böylebirteklifinpazarlıkkonusuyapılarakkabuledilmesi,TemyizMahkemesimüessesesiniyıkmıştır.Bunaolangüvensarsılmıştır.BöylebirteklifyapanmillişefaynışeyiYassıadaMahkemelerininneticeleneceğizamandaaradakomiteüyelerinikullanmaksuretiileyapmıştı.İdamhükümleriniobaskılaraltındaçıkartmıştı.VakayaMucipAtaklışahittir.

CHP’ninarzularıyerinegetirilmişti.BenotarihlerdeİsmetPş.’nınveCHP’ninbu

teşebbüsleriniiyiceanladığımzamanİ.İnönü’densoğumuş,kopmuşbirinsandım.Sırf“adaletmekanizmasınabaskıyapıyor”diye,yoksabendeİnönü’yüçoksever,icabındaonuniçincanımıverecekbirinsandım.Otarihekadaröylehareketetmiştim.Bunuailemveyakınarkadaşlarımbilirler.

İsmetPş.’nınbueskialışkanlığıdır.Eğerbuseferdeyaptıise(Şimdilikpekihtimalvermiyorum,gelecekgünlerbunuispatedebilirveyayalanlayabilir.Katideğiltabiî.)niyetiBMM’debizikozolarakkullanacak.Lehtedehareketedebilir,intikamınıalmakiçinaleyhtedehareketedebilir.Tutumuhiçbelliolmaz.Bütüngayesiherşeyibenyaptımdiyeneticedetarihîkudretinigöstermektir.Şayetlehtebirkararçıkarsa“Bakınyineİ.İnönükurtardı”dedirtmeksuretiilepartisinevemilletefkârınasiyasîyatırımyapmak.[...]

BenşahsenBMM’deatıfetlekurtulmakistemiyorum.HeleİsmetPş.’nınCHP’nintavassutuvereyiileaslaarzuetmiyorum.Ölümüdahaçokisterim,amaneticeelimdeolmayarak

böyleolursaneyapabilirim.[...]

TemyizMahkemesiKararlarıveİhanetlerDünziyaretgünüidi,çeşitlialdığımhaberlerherbakımdanümitvericidir.Şimditemyizmahkemesikararlarıhapishaneyeintikalettiktensonrakidurumvegörüşlerimiyazayım.Bozulankararlarhapishanedekigençsubaylarüzerindeşoktesiriyaptı.Çünkübirinciderecedesuçluolanlarınkararlarıbozulmuştu.BilhassabunlardanFikirKh.’ındayanibenimlebirlikte22Şubat’tanberisevkidarekarargâhındaçalışanvebütünmesuliyetlereortakolanbeşkişininkararlarıbozulmuştu.Hattamüebbethapisemahkûmolanbuşahıslarınbazılarıberaatbileedecekti.BubeşarkadaşımEminArat,GalipGültekin,TurgutAlpagut,MustafaOk,BahtiyarYalta,bunlarailavetenİzzetKöz,CemalÖzdemir’inmüebbethapiskararları1No’luörfiidaremahkemesikararlarıbüyükbirisabetleverilmişti.Şimdibutemyizbozmakararlarınıgörünce,yalnızbuşahıslariçinomahkemeheyetiningörüşünütakdirettim.Tam

isabetvardıçünkü.Fakatbuarkadaşlarhertürlüimkânıkullanarak(iltimas,rüşvet,neaklagelirse)kendilerinikurtardılar,gençleriaçıktabıraktılar.Tabiîbüyükbirinfialoldu.Buimkânlarını,arkadaşlarıvegençsubaylariçinkullanmalarıbirincivazifeleriidi.Amaneredeofedakârlık,oinsanlık.Herkesinkendinikurtarmakiçingayretgöstermişolduğuanlaşılabilir.

Mahkemesafhasındakibuarkadaşlığıntutumlarızatenbelliidi.Herşeyişunoktalardatoplamışlardı.

1.Yalancılık

2.İnkârcılık

3.Susmak

4.Yalancışahitikameetmek

5.Hadiseleriteviletmek

6.Mahkemeyedıştannüfuzsağlattırmak.

Semerelerinideşimdigörmüşbulunuyorlar.Amabuşahıslarınnemalolduklarıartıkbütünçıplaklığıilemeydanaçıktı.Mahkemesafhasındabenmikrofondadoğrusöyledikçe,hadiselerigerçekleregöreizahettikçedelioluyorlar,menfaatlerisarsıldığıiçinhapishanedegençleritoplayıphakkımdamenfipropagandalaryapıyor,hergüntezviratileuğraşıyorlardı.Benihersahadasuçlugöstermekiçinellerindengelenbütüngayretlerisarfediyorlardı.Şimdiyavaşyavaşherkesanlaşılıyor.

Benimdurumumdahabüyükbiraçıklıklameydanaçıkıyor,dahadaçıkacak,zatenbenenbüyükihanetibuarkadaşlarımdangördüm,karşımdakidüşmanlardandeğil.Bunlarısırasıilekısacayazacağım.Tarih,cemiyetbuşahıslarınhükmünüilerdekendisiversin:

1.TurgutAlpagut:

a.Ankara’daki7kişilikihtilâlKh.’nınistihbaratvazifesiniyürütenbirinsanidi.FikretEsenPş.’nınbaşkanlığıaltındakigenerallerinbizimletemasınıaradabulunanHâkimGeneralRıza

Tunç(TemyizBşk.)veJ.GenelK.Kur.Bşk.Kr.Alb.RumiAhıskalıvasıtasıylasağlardı.BirikidefadaRızaTunçPaşailebirlikteonunevindeveTurgut’unevindebendere’sengörüştüm.

Diğerbütünhaberlerideondatoplattırırdıkve7kişisıksıktoplandığımızgünlerdeistihbaratözetleriniondanalırdık.

b.31MartİhtilâlteşebbüsününkararınınmüzakeresiesnasındaEminArat’ınevindebulunmuştu.Herşeydenhaberdardır.

c.31Mayıs963ihtilâlindeAnkara’nınişgalplanınınhepsinibilmektedir.Tarafımdan19Mayıs963günüdeEm.Sb.TayyarBaransel’inarabasıileşehirgezerekyerindeişgalplanıizahedilmiştir.(TayyarBaranselşahittir.)

d.KendisiHarpOkuluAlayK.gibiogeceşereflibirvazifeverilmiştir.Kabuletmiştir.

e.Kur.Bnb.BahtiyarYalta,P.Bnb.OsmanÜçok’unhaberverilmesivazifesinibunavermiştim.20Mayıs963günüsaat14.00’te

banagelerekbuvazifeyiyaptığınıhattafazladanKur.Bnb.KadriÇıtakveKur.Yb.MustafaOk’adahaberverdiğinisöylemiştivegecesaat23.30’daHarpOkulu’ndabudörtarkadaşilehazırbulunacağınıbanabildirmişti.

f.20Mayıs963saat20.00’debenimevimdeO’nunkarısı,benimkarım,kızım,damadımTeğ.AtillâAltuganbulunduğuhalde,bendengeceiçinsontalimatlarıalarakhelalleşerek,öpüşerek,sarılarakayrıldık.Yukardasaydığıminsanlarhâlâyaşıyorlar.

Neticedeneyapmıştır:

20/21MayısGecesi:HarpOkulu’nas.23.30’dansonraçıkmıştır.Korudasaklanıpveyaotomobildenizamiyedenuzaktabeklemiştir.(YanındaBahtiyarYaltaolduğuhalde)

HarbiyeçıkmaktagecikmişYb.M.Pakoba,FethiGürcan,Üsteğ.ErolDinçer,Yzb.T.Saltoğlu,Yzb.NihatÇonguroğlu,Teğ.AycanÜnlü,Teğ.ErbilYücelten,Üsteğ.RemziKılıç,Em.Hv.Alb.SelçukOkyay’ıngayretiile

Harbiyelilernizamiyedışınataşıncabubeygözükmüş,Yb.HakkıSümertarafındanzorlaresmielbisesigiydirilmiş.10dakikasonradaBahtiyarYaltailekıtanınbaşınagidiyoruz,diyeokuldanayrılmışlar.BMM’ninoradaanonsundeğiştiğiniduyuncaBahtiyarYaltaileyanlarınabirHarbiyelialıpbirarabayabinipevlerinekaçarlarken229.P.Alayınizamiyesindetevkifedilmişler.İşteogecekihizmetlerişerefliHarpOkulualayınıbırakıpkaçmışlarveihtilâlinkaybedilmesinesebepolmuşlardır.Buhapishanedeyatanlar,buikişahsınyüzünden(TurgutAlpagut,BahtiyarYaltayüzünden)yatmaktadırlar.TabiîbunugörenKadriÇıtak,OsmanÜçokdakaçmışlar,sırasıileHarpOkulu’natahsisedilenBl.K.’larıveSb.’larıdabölükleriyalnızbırakıpkaçmışlardır.KalanbirmiktarSb.sabahsaat08.30’akadarkahramancavazifegörmüşlerdir.

Buhareketinemukabilmahkemedebazışeyleriinkâretmiştir.

a)Plandanhaberiolmadığınısöylemiştir.

b)Hareketgünvesaatini20Mayısgünübendenöğrenmediğinisöylemiştir.

c)HarekâtıDr.ParuğBeyinevinderadyodanduyduktansonra“Şoke”olarakTayyarBaransel’inarabasıileHarpOkulu’namerakiçinçıktığınısöylemiştir.Yalancışahitdinletmiştir.

d)Hertürlüdıştannüfuzimkânlarınıkullanarakkendisinibugünkühafifcezalılardurumunasokmuştur.Banavedavamızaenbüyükihanetiyapmıştır.Hattadünkarısıziyaretegeldiğindeşöylebircümlesöylemiş.Hak.Üsteğ.Pusatduymuş“ArtıkAydemir’indışarıdahiçkıymetikalmadı.Nasılolsaidamedilecek.LiderolarakTurgutsenitanıyorlar.”İşteaileninsevinci,nankörlüğü.Nelerileavunuyorlar.TurgutAlpagutbencedecemiyetiçersindeartıkbitmiştir.Gelecektebunudahaiyigörecekler,yaşayanlarolacaktır.

2.Kur.Bnb.BahtiyarYalta:

22Şubat’tansonra7kişiliksevkidareKh.’damühimrolleralmış,herdefasındabanayaptığı

müspettekliflerikabulettirmiş,birçokanlaşmagörüşmelerindetemsilcirolündetarafımdanitimatedilerekvazifelendirilmiştir.31MartharekâtteşebbüsüiçinyapılanAnkara’nınişgaltarzıplanınınbirliktebizimevdeharitaüzerindehazırlayıpEminBey’inevindekararabağlanmıştır.YalnızoplandaBahtiyarYalta’nınteklifettiği“KıtalaragirecekSb.ekiplerininçiftlikteyığınaklanmayaparakşehregiriştekıtalaradağılmaplanıtarafımdanemniyetisarsıcıolduğuiçinreddedilmiş,oradabulunanherkestarafındandabenimfikrimkabuledilmiştir.”

21Mayıs963harekâtında%90aynıharekâtplanıuygulanmıştır.BahtiyarYalta31Martteşebbüsündensonrabazısebeplerdendolayıitimadımıyavaşyavaşkaybetmeyebaşlamıştır.Daimao,kuvvetikendiiçimizdedeğildedışarıdaaramıştır.14’leribirinciplandagörmüştür,onlarıniçindedeTürkeşkanadınıtercihetmekteidi.Herzamanonlarlabirleşmeçarelerinigözdenkaybetmemiş,nevakitki10Nisan963Dikmen’deTürkeşileyaptığımkati

konuşmadansonraonlardanayrıldığımıöğrenincebendenkopmaçareleriaramış.MustafaÖzdağ-RıfatBaykaliletemaslarınısıklaştırarakyenibirkadrokuruluşukombinasyonunagitmeçareleriaramıştır.EminArat,MustafaOk’udabugizlitertipçalışmalaraikiliüçlüolarakiştirakettirmiştir.Netekimmahkemesafhasındabuhususlarçokaçıkolmamaklaberaberkendisi,MustafaOk,MuzafferÖzdağtarafındanaçıklandı.Dernekkurmafaaliyetleriiçindesayıldı.Budurumubildiğimiçin21Mayıs963harekâtınaiştirakettirmedim.AncakihtilâlgünüTurgutAlpagut’ahabervererekvazifeyeçağırmasınısöyledim.Öyleyapmaktanekadarhaklıolduğumubugündahaiyianlamışoldum.BahtiyarYaltanasılhareketetti:

a.20/21MayısgecesiHarpOkulu’naTurgutAlpagutileberabergeççıktı.Resmielbisegiymeyecesaretedemedi.

b.Harbiyedışarıçıktıktansonra10dakikaoradakalarakbendengelipA.K.tayinedilenTurgutAlpagutilebirlikteaşağıyatalebeninbaşına

gidipvaziyetitertipleyeceğinisöyledi.Cephaneyokdedi.BendeHarbiyelilerinaşağıdatertiplenmesinicephanenintarafımdanikmaledileceğinibildirdim.Vazifelendirdimgitti.Gidişogidiş,anonsundeğişiklikhaberiniduyuncaTurgutileberaberkaçarkenyakalandılar.

Bunlarınkıtayıterkedipgidişlerineancaksaat03.30’damuttalioldum.

c.Mahkemesafhasındabirçokhakikatleribildiğihaldesustu,doğrulamaktankaçındı.Ancakkendisinebuharekâtakatılmakiçin(9)saatevvelhaberverildiğini,kelimeyişahadetgetirecekkadarzamanbırakılmadığınısöyledi.

d.HarpOkulu’nunbaşındakivazifesindenkaçışınıörtmekiçin229.P.A.’nacephanealmakiçingidiyordum,diyeyalansöyledi.Müdafasındadaavukatıbunuteyitetti.Sesçıkarmadı.

e.Hapishaneiçersindebusuçlarınıkapatmakiçingençsubaylara,Harbiyelilereyaptığı

telkinlerdedaimabenimyaptığımharekâtplanınmuvaffakiyetsizliğesebepolduğunutelkinetmeyeçalıştı.

f.FikriyatındoktrininhazırlanmasındayalnızEminArat,kendisininrolaldığınısavunarakikişahsamaletmeyeçalıştı.

g.DaimadıştakiTürkeşve14’lülerkanadınabelbağlanmasıiçintedbirleryapmaklameşguldü.Hiçbirzamankendikuvvetimizeinanmamıştır.Davayıkülolaraksavunamamıştır.Zekisuretlehareketetmeklehertürlükitleleriveşahıslarımemnunetmeçabasıiçersindedir.İnsanlarıenson,hakikiveçhesiileanlayabileceğibirtiptir.Henüzbirçokkimsetarafındanhakikihüviyetianlaşılamamıştır.Fakatbenanladımogecevazifeyibırakıpkaçışınıhiçbirsuretleafedemem,banaenbüyükihanetiyapanlardanikincisidir.

3.EminArat:

22Şubat’tansonra(7)kişiliksevkidareKh.içindesonanakadarvazifegörmüşherşeyden

haberdarbirkimsedir.Kendisinebüyükolarakçokhürmetettiğimiçinhiçbirşeyimikendisindensaklamazdım.Yapılanbütüntoplantılarınhazırlığıihtilâldenbaşkabirşeydeğildi.

31Martihtilâlkararıevindegörüşülmüştür.Ogündensonradayapılançalışmalardabulunmuştur.DündarSeyhanlarınkokteylgrubuilebirleşmeiçinyapılanresmitoplantılaratemsilciolarakMustafaOk,BahtiyarYaltailebirliktekatılmasıiçinvazifelendirmiştim.Butoplantılarakatılmıştır.Dündarlarınyazıhanelerinderandevualarakdahaevveldenkararlaştırdığımgörüşmelerneticesinegöredışarıtaşmamaküzeretoplantılarda22Şubatçılarıntemsilciliğinibaşarıileyapmıştır.

21Mayısihtilâlkararını19Mayıs963günüGalipBeylereberabergitmeküzereoradabildirdim.Radyoanonsunuhazırlamavazifesiniherikisineverdim.Kabulettiler.Cebimdenyazılıçıkardığımanonsanahatlarınıgösteriryazılıkâğıdıverdim.Bunagöredahagenişolarakvedoktrinimizgözönünealınarakyazın,

yarınbanasaat10.00’dayetiştirin,dedim.BirdesizOrhanAlpakın,GalipGültekinsaat23.30’daHarpOkulu’ndabulunundedimayrıldım.Birdahakendisinitevkifedildiğimilkgünkarakoldagördüm.OrhanAlpakınilebirlikte.

Eminbeyneyaptı:20/21gecesiHarpOkulu’nagelmedi.Ogecesaat24.00’ekadarGalipGültekin,OrhanAlpakınileevinderadyobaşındaanonsubekledi.Osaatekadarbirşeyçıkmayıncaikiarkadaşınıyolcuetti.Kendisideanonsuilkandalehimizeolduğunuduyduğuhaldevazifeyegelmedi.Değişincetabiatıileartıkdışarıçıkamazdı.Netekimöyleoldu.Mahkemedeneyaptı:

Devamlısustu.Herşeyibilmesinerağmensorulmadanbirşeysöylenmezprensibineriayetedereksorulmadıkçakonuşmadı.

a.Benikendisineemrivakikarşısındabırakmaklaithametti.

b.Liderolarakbenitanımadığınısöyledi.

c.Anonsukendiyazıpgenişletmişolarakgetirdiğini,altınabenimimzamınkendiveGalipGültekin’inkararıileatıldığınıinkâretti.Buhusustasuçluveihtirassahibiimişgibigösterilmemisağladı.

d.SevkidareKh.’nınfaaliyetleriniinkâretti.

Yardımlaşma,gençlereişbulmagibiçalışmalarıyapanhiçbirsuretleihtilâlplanlamayanbirtoplulukolarakgöstermeyegayretetti.Tabiîgülünçoldu.Hâlâdabufikrindeısrarediyor.

e.31Marttansonraihtilâlkararınınkesilmesiiçinbanaverdiğireysalahiyetinimahkemedeinkâretti.

f.Avukatınınyaptığıküçültücümüdafaasınagözyumdu.Şahsiyetinikoruyamadı.21Mayısçılarındavasınıkülolaraksavunamadı.Daimakaçamaklıhareketederekkendişahsınıkurtarmayollarıaradı.Muvaffakdaoldu.Belkideikincimahkemedeberaatedecektir.

Banakarşıarkadaşlıkvazifesiniyapmamıştır.21

MayısmahkemesindenevvelkendisinegüvendiğimiçinHarekâtsonrasıiçinBaşvekilolaraktayinetmiştim.Çokyanlışyoldaimişim.Osaltanatsürerikenboşunamuhafızlıkyapacakmışız.Yaşadığımmüddetçebudurumuafedemem.

4.Kur.Yb.MustafaOk:

BudaBahtiyarYaltaileiyianlaşan,daimabirbirinidestekleyenfikirlerlekarşımagelirdi.Müspetfikirlerinireddetmezdim.7kişilikkarargâhtadaimasözsahibiolmasınıisterdi.Bütüntoplantılarakatılırdı.Onundagözüdaimabizimdışımızdakikuvvetlerdeidi.Daima14’lerinkuvvetlerindenfaydalanmayıdüşünürdü,onlarınkomitedebulunduklarızamanbüyükiyiliklerinigörmüş,Yassıadairtibatbürosubaşkanlığındaplanlayıcıolarakvazifelendirilmişti.Bundandolayıovefaborcunuödemekisterdi.Onlaryurtdışınaatılıncaoradanayırdılar,fakatgenekapağıgeridekalankomitecilerinyanındaçalışmayerineattı.Komitelağvoluncayakadardaonlarahizmetetti.22Şubat’taemeklioluncaemeklimaaşının

bağlanmasıiçinonlarınmuzaheretinenailolduğuiçinonlaradaşükranborcuvardı.22Şubatçılardabirkuvvetti,onlardandaayrılmakolmazdı.Hertarafayatırımileişleriçokiyiidareediyordu.Nezamanakadar,31Martharekâtplanlamasınakadar.Buharekâtagidiştekendisindenşüpheedilmeyebaşlandığıiçinhazırlıklardangeçhaberdaredilmişti.28Mart933günüEminBey’inevindeyapılantoplantıdakarşıfikridegörülmüştür.Çünküişciddidir,ihtilâlkararıkesilmektedir.Fakat14’ler,Dündarlar,komiteüyelerininsorumluluğaiştirakettirerekharekâtsonrasıkadrosundayeralmalarınıarzuetmektedir.Bizimkendikuvvetimizehiçbirzamaninanmamıştır.Daimaherşeyiiyimuhakemeettiğikanaatindedir.Çokçekingendir.İnsanlaraemniyetvermez.Netekim28Mart’tabunuaçıkçaortayakoyduğuiçinilerikidüşüncelerimizden,kararlarımızdansonanakadarhaberdaretmemeyekararvermiştim.Kendisideyavaşyavaşbumuameleyemaruzkaldığınıhissettiğiiçinbizdenkendisiniçekmeyebaşlamıştı.

Bunarağmen9NisanSöğütözütoplantısına,10NisanDikmentoplantısınakendisinigötürdüm.Türkeşkanadınadahaçokmütemayilidi.OndansonrayapılanKokteylgrubu(Dündarlar)görüşmelerinetemsilciolarak14-15Nisan’dagönderdim,katıldı.Butarihtensonrahiçbirgörüşmeyedahiletmedim.İtimadımolmadığıiçin21Mayıs963ihtilâlindenhaberdarolmasınıistemedim.TurgutAlpagut20Mayıs963günühaberdarettimdediğizamandaTurgutAlpagut’ahataettindiyeçıkışmıştım.NetekimogeceHarbiye’yeyıldırımgibitaksiileçıkmışvetaksideninmedenanonsdeğişikliğiniöğreninceevekaçmış.(TaksiileHarbiye’denaşağıinerkenYb.M.Pakobagörmüş,onungörüşünegörebukıymetlendirmeyiyapıyorum.)MustafaOkhakkındasonaylariçindeitimatsızlıkbeyanedişimdehaklıolduğumşimdidahaiyianlaşıldı.Haklıimişim.Bazenarkadaşlar,albayımkadroyuiyiseçememişsin,bunlarıanlayamamışsın,diyetarizdebulunuyorlar.Benhepsiniazçokanlamıştım.Amaihtilâlhedefinegiderkeniyikötüteşekkületmişbukadrodağıtılmaz.Hedefeldeedildiktensonrahepsiher

türlühaltarzıdüşünülecektitabiî.

Sonraihtilâlkadrosuyapılıncayakadaritimatüzerinekurulur,başkateminatyoktur.MustafaOkmahkemesafhasındaneyaptı:

a.İlksorgulamasında28Mart’taihtilâliönleyeninsanpozisyonunagirerekbazıhadiseleritekcepheligösterdi.Oyüzdendekadromuzuyanlıştanıttı.

b.Davamızaihanetederekbizlerinyanlışyoldahareketettiğiniizahederek28Mart’tansonrabizdenayrıldığınısöyledi.

c.Yukarıdakihususlarıikameettiğiikiyalancışahitileispatetmeyeçalıştı.Buhususunuhiçafedemem.Kurtulmakiçinçokkötübirhaltarzınatevessületti.Hiçyakıştıramamıştım.

d.Bazıhadiseleriiyibildiğihaldebanabulaşır,cezamağırlaşır,diyeaçıklamaktançekindi.

e.Mahkemedebazıhadiseleritevilederek,kaçınarakanlattı.

f.Mahkemesırasındaçekingendi,eskiarkadaşlarınavefasızlıketti.

g.20/21Mayısgecesifiiliharekâtınıdoğruanlatmadığıkanaatineyim.Çünkümahalledekibirbakkalkadarhabersizdim,dedi,gülünçoldu.

h.Karargâhçalışmalarınıinkâretti.Korkak,çekingen,sonandakadrodanayrılanbirinsantipiolarakşahsiyetiniyitirmişolarakefkârönündetanındı.Bunlararağmenhapishanedekaldığımüddetçebenimşahsımiçindavanınkülolarakarkadaşlariçindesavunmasındahiçzararlıolmamıştır.Bubakımdandiğerarkadaşlarımınhepsindenüstünolmuştur.HelebuvadideBahtiyarYaltailetamzıttır.Zararıdahaçokkendişahsiyetinedokunmuştur.Birdekadromuzhakkındatereddütleryaratmıştır.Belkideberaatedipçıkacaktır.Dışarıdageneençokgerçeklerisöyleyebilecekbirinsandır.Buhakkınıdateslimederim,inşallahbeniyanıltmaz.

5.GalipGültekin:

22Şubat’tanberiişiniçindedir.Bütünihtilâlkonuşmasıtoplantılarınakatılmıştır.Toplantıyerimizbuşahsınevidir.Beniihtilâlhareketiiçinençokazmettirenarkadaşımvemahkemebaşlayıncayakadardahiçbirsuretleanlayamadığımhayattaençokyanıldığımbirinsandır.Bubeşkişininiçindeençokgüvendiğiminsandı.Entemiztanıdığıminsandı.Kendisiniiyigizlemesinibildi.Mahkemesafhasındasusmaklahiçbirşeyiaçıklamamaklavaziyetiidareetti.Kendinikurtardı.Hertürlüiltimasçarelerinebaşvurdu.Küçüldü.Eskişahsiyetinikaybetti.Mahkemesafhasındabirtekkelimeilebanayardımcıolmadı.Kendindenbaşkakimseyidüşünmedi.Anadavayısavunamadı.20/21MayısgecesiHarpOkulu’ndasabahakadaryanımdakalmıştır.Amahiçbirdesteğinigörmedim.Vaziyetdönünceodaoandanitibarenkorkudanunuttu.Karakaradüşünceleredaldı.Fakatsabahakadardaneolurneolmazvaziyetdeğişirdiyeümitlebekledi.Hapishaneiçindebenimmuarızlarımlaarkadaşlıkyapmaktançekinmedi,onlarınkadrosundayeraldı.Çünküartıkkurtulma

çarelerivemenfaatioradaidi.Muvaffakdaoldu.Fakatbenimindimdeartıksıfıroldu.Hayattayaşamakkurtulmakkısmetisehiçbirsuretlekarşılaşmakistemem.Nefretediyorum.

CemalÖzdemir-İzzetKözherikisideyalancı,sahtekâr,insanlıktanyoksunbirertip.Onuniçinhaklarındabirşeyyazmayadeğmez.

İştekendilerinibüyükcezalardankurtardıklarınızannedenleriniçyüzü.BuşahıslarınTemyizkararlarıbelliolduğuzamanhallerinibirgörmeklazımdı.Gençsubaylarinfialhalindeidiler.Bunlardanintikamalmakiçinadamakıllıhücrelerindedöveceklerdi.Fakatyinebenimdatlarınayetiştim.Çünküidamhükmümtasdikedilmişti.AlbayAydemirüzüntülü,diyevazgeçmişler.Banadabuyapılacakkötühareketintikalettiğizamanhiçbirsuretletaraftarolmadığımısöyledim.Çünkürezilolacaklardı.Dışarıyaakisleriçokfenaolacaktı.Allahonlarıncemiyetiçersindecezalarınıverirdiyegençleriteskinettik.CevatKırca,RıfkıErtemdeonlarıbuhacîldurumayanidayakyemişdurumadüşmektenkurtardılar.Amaonlariyiliğimizi

genebilmezler,herzamanolduğugibi“iyilikyapdenizeat”prensibiilehareketediyoruz.[...]HükmüTürkMilleti,Cemiyettesağduyusahibiolanlarversin.Benbuşahıslarınhakikidurumlarınıaçıkladım.Herkesikandırabilirler.Herşeydenkurtulabilirler.Yalnızbenikandıramazlar.Benimüçparmağımarasındaişleyen,gerçeklerikâğıtüzerinenakşedenkalemimdenkurtulamazlar.[...]

YerelSeçimlerÖncesi6Kasım1963,Saat:09.00

Bugündebirazsiyasîyorumyapayım.Türkiye’de17Kas963’temahalliidareseçimlerivar.BununiçinsiyasîpartilerinradyodayaptıklarıpropagandakonuşmalarınıeğercezaeviMd.buradayokisedinleyebiliyoruz.BukonuşmalardanşimdiyekadargerçekleridilegetiripmilletiuyandırmaiçingayretsarfedenancakİşçiPartisi’ninyaptığıkonuşmalarıbeğendim.Diğerlerikoyupartizancagayretler,boşlaflardanibaret,eskidurumvesaltanatlarınıneskigeleneklerledevametmesiiçinreyavcılığıkonuşması.BunarağmenİşçiPartisibirvarlıkgösteremeyecektir.Bugerçekleridilegetirenkonuşmalarakarşıenmünevverlerimizdahi“Komünist”eğilimlidiyekötülemeyarışıyapmaktadırlar,kicahilreysahibivatandaşlardanbupartiiçinreyalmaşansıyoktur.Ancakbüyükşehirlerisarmışolangecekondumahallelerindenbirdeişçimuhitiolansanayimerkezlerindebazımevzii

muvaffakiyetlergösterebilirler.Gerikalanbütünpartilerbupartiyiboğmakiçinbirbirileriileyarışedeceklerdir.ZatenşimdidenTürkiye’debirşeyleaçıktanmücadeleedemeyinceenkolayvurulan“Komünist”damgasınıvurmuşlardır.

Bupartininhakikieylemisosyalisttir.İçindevebelkidesevkidarecilerindekomünistlerbulunabilir,altındagizilmaksatlaryatabilir.Devletidaresiodemektirkişayetbupartisözcülerininsöylediklerigerçekleriortadankaldırabilecektedbirleralmış,memleketinezelîdertveyaralarınabirnebzeolsuniyilikmerhemisürebiliyor,busosyaldavalaracesaretleeğilebiliyorsaTürkiye’dekomünistcereyanınkomünistşahıslarınçıkmasınaimkânkalmaz.Bupartişayetkötüdüşünceleraltındatazyikedilmez,kapatılmazise10-12yılsonraancakmemlekettegelişebilir.İktidaragelmesedahiiyibirmuhalefetpartisiolarakmeclistemurakabeunsuruolur.

Gelişendiğerpartilerdenşimdilikümityok.Eskipatron,ağa,zümremenfaatinehizmetgörenköklüpartilerinizindegitmektedirler.

17Kas963seçimlerineticesiTürkiye’debirdönümnoktasıyaratacaktır.Buseçimlerdeherzamanolduğugibiikikanatçarpışacaktır.CHP,DemokratParti’denmuhavvelpartilerbunlarıniçindeenkuvvetlisiolanAdaletPartisibüyükbirekseriyetileseçimlerikazanacaktır.Şimdiyekadarmemleketteesenhavabudur.Çünküşimdikihaldemuhalefettedir,iktidardahükümsürenCHPvekanatpartilergibiyıpranmamıştır.İkisenedirgörülenbütünmuvaffakiyetsizliklerkoalisyonpartilerine,haklıveyahaksızolsadaseçmenleröylebilecektir.MemlekettevatandaşlararasındabirİnönüdüşmanlığıolduğuiçinCHP’ninseçimlerikazanmasınabenşahsenimkângöremiyorum.%25muvaffakiyetsağlayabilirsenormalsayılır.Bununüstünderakamlarsürprizsayılır.İşinbuşekildetecellietmesiileneolur.İsmetPş.’nınkuvvetlermuvazenesibozulur.Mahalliseçimlerinkazanılmasıgenelseçimlerinkazanılmasıiçinesasteşkileder.Buseçimikazanangenelseçimi%100kazanacağıiçinerkenseçimleregitmekiçinzorlamalarbaşlar.

Ordudakumandakademesindeyerleşmişşöylebirzihniyetvardı:İktidarıAP’nedevretmemekiçinherhangibiraskerimüdahaleyapmaktı.Bufikirhâlâyürürlükteise,eniyizaman17Kas.963’tenönceolmalıdır.AksihaldeböylebirhareketTürkiye’detelafisigayrikabilyaralaraçar.ÇünkümilliiradeilekazanılanseçimekarşıgelerekCHP’nintarafınailtizametmekbumemleketehayırgetirmez.NeticesiMamak’tayatanlariçiniyiolsadahibenaslatasvipetmiyorum.Buradayatanbiravuçmahkûmudeğil,Türkiye’ningeleceğinidüşünüyorum.

APkazandığıtakdirdeiktidaragelmekiçinçözeceğiyolşuikinoktadangeçer:

1.Genelafveyagenelsiyasîafkanuntasarısınıhemenmeclisegetirmek

2.Yukarıdakihusususağladıktansonragenelseçimlerinönealınmasıiçinzorlamayapmak,bukanunudameclistençıkartmak,engeç964senesininilkbaharındaseçimleregiderekiktidaragelmek.

Bununiçinseçimkazanıldıktansonrazatenkoalisyonkanatpartilerininaltlarıboşalacak.AP’yekayacaktır.Hattamilletvekillerivesenatörleridahidamataşı,yerdeğiştirecektir.

Zatenbudevredensonrazorlaayaktadurmayaçalışankoalisyonhükû-

metindenhayırkalmayacaktır.Enküçükbahanelerleyıkılmayaçalışılacaktır.APbudevredensonraesasmuhalefetpartisirolünüoynayacaktır.Çokyıkıcıolarakçalışacaktır.Şayetşimdidemokratikrejimiçindekalkınmateorisinitutturanlarsamimiiselerbunatahammüledecekler.İktidarıdevretmeiçinhazırlıklarınıyapıpgöçüpgideceklerdir.İşteosafhalardandemokrasiaçıkrejimkahramanlarınıgörecekbuvatandaşlar.

[...]

8Kasım1963,Saat:15.00

Bugünherzamankindenüzgünbirgünyaşıyorumçünküdüntemyizdenkararlarıtasdikedilenarkadaşlarımızaramızdanayrılıpgittiler.MüebbetcezaalanlardaElazığCezaevine,diğerdahaazcezaalanlardaAdanaCezaevi’negönderildiler.Yenitemyizmahkemesinincezalarıbozduğumahkûmlarilebiz4idamlıkkaldık.Bizleridegönderirlerdiyehazırlığımızıyapmıştık,amahalenbirsessedaçıkmadı.Kati

birşeybilmiyorum.

Belkitashih-ikarardansonraşayetkabuletmeziselergideriz,belkidemeclistebizimmeselemizkararabağlandıktansonrasivilcezaevineteslimederler.Aklaodahauygungeliyoramahiçbelliolmuyor,işlermalumya,keyfîidarememleketehâkim.

Buayrılıkçokacıoldu.Ensevdiğimyakınarkadaşımdanayrıldım.Hapishaneninhüznüşimdiiçimeçökmüşvaziyette.Nezamanolsabaşımızagelecekbirşeydi.Neyapalımmukadderatböyleimiş.Benimdurumumdakatiolarakbellideğil,şimdilikbütünarzumşuErolDinçerileOsmanDeniz’intemyizkararlarınıntatbikikararsafhasındabozulupölümcezalarındankurtulmaları.Ümitvar,çünkükararlarındamuhalefetşerhlerivar.Bunoktadabozulmadanbilemeclisteherikisininkide%100tasdikedilmez.Fethiilebenimkiesaspazarlıkkonusuolacak.Odakurtulsa,benyalnızkalsaidimçokiyiolacaktı.Nekadarazzayiatverilirseokadariyiolacaktabiî.[...]

15Kasım1963,Saat:10.00

Bugünhapishanedehemenhemenyalnızkaldıksayılır.Hücrelerdeidamcezasıolan4kişidenbaşkasıyok.Temyizmahkemesindenkararıbozulan51kişiyenidenmahkemeyegittiler.BuandaDz.Hk.Alb.NumanÖzdalga’nınkarşısındalar.Haklarındahayırlısıneiseoolsun.Mahkemeheyetihepeskiazalardankurulu,yalnızyeniolarakkürsüdehavacıbirHâkimBnb.görecekler.Değişenbirşeyyok.Eskitaseskihamam.Tellaklardanbirtanesideğişmişvaziyette.Sanıklariçinbüyükbirdeğişiklikolacağınızannetmiyorum.

HarbiyelilerinCezalarıTemyizceKabulEdiliyor16Kas.963

Dünyenidenbaşlayanmahkemelerdearkadaşlarmahkemeheyetinireddettiler.

BuhadiseNumanÖzdalga’nınönündebüyüktesiryapmış.18Kasım963’tekararvermeküzeremahkemedağılmış.

İnsaniselerbuonlarabüyükbirdarbedir,fakatokadarbuiştepişkindirlerkiveyatazyikaltındadırlarkigeneaynımahkemeheyetibudavayabakmaküzereyenidengelmeyegayretedeceklervegelecekler.

Buşekildeolursagenekararlaradilçıkmayacaktır.İkinciüzücübirnoktadaHarbiyeli75hükümlününcezasınıtemyizmahkemesidoğrudankabuletti.Buhiçbirhukukkaidesineuymuyor.Temyizburadatamamıylaüsttarafınbaskısıaltındakaldığınıispatetti.

Çünküiçindeyalnıztemyizbaşsavcısınınistediği(11)kişininberaativardı.Bunebiçimhukukanlayışıdır.

Temyizmahkemesitamamıilehissiolarakbukararıverdiğivekumandakademesininbüyükbirtazyikialtındaolduğubellioldu.

(84)Harbiyeli’yibuuğurdafedaetmeyigözealmışlar.[...]

SeçimNeticeleri17Kas.963

BugünTürkiye’nindönümnoktasınıteşkiledecekbirgün.Mahalliseçimleryapıldı.AdaletPartisiçoğunluklakazanacak,ozamanbizimanayasacısubaylarımıztabiîCHPlehinehemenhomurdanmayabaşlayacaklar.[...]

20Kasım1963

Bugün17Kasım963.Mahalliseçimlerinaşağıyukarıneticesibelliolmuşvaziyette.Vaziyetbundanevvelyaptığımyorumlarauygunolaraktakaddümetti.BöylebirneticeninzuhuredeceğinievveldenkestirmekiçinkâhinolmayaTürkiye’delüzumyoktur.Çünküherşeykendiniaçıkçagöstermektedir.Yalnızbirfarkvardır.Gözükenbuhakikatlericesaretlesöylemek,cesaretleilerdedoğacakdahatehlikelivaziyetlerihertürlütedbirlerileönlemek,ortayaatılmaktır.Benimde21Ek.961’denberiyaptığımbudur.15Ek.961seçimneticelerinin

bumemleketeilerdenegetireceğini,benogüngörüpordudaki,CHP’yiveonunşefinidestekleyeninsanlardanfikrenayrılmışbirinsanım.MemleketingidişatınıvedemokrasininkurtuluşununİsmetPş.’nındüşüncelerineteslimetmekisteyenlerekarşıidim.Çünküneticesizbirpolitikatakipediyorlardı.Orduyadayanarakgüdümlübirdemokrasi,odaancakşahıslarabağlıolarak.Yegânekurtarıcıdaİ.İnönü.İştebufikrinkarşısındaydım.Hiçbirzamangüdümlü,şahıslarabağlı,birzümremenfaatinesilahlıkuvvetlerialetolarakkullanarakgüdümlübirdemokrasiilememleketidareetmeyitasarlayaninsanlarlabirlikolamazdım,olmadım,yaşasamdaolmayacağım.

Birmemleketifelaketegötürmekiçinbundaniyibirsistemolamaz.Bukısırzihniyetindaimakarşısındaydım.Buzihniyetiyıkmakiçinhayatımpahasınabanainananlarlabirliktesilahlıolarakayağakalktım.Hareketolarakikidefasındadabaşarıgösteremedim.Fakatfikrîyapımızındoğruolduğunuherdefasındabumilletevedünyayaispatettik.Budefakiseçim

neticeleriilede21Mayıs963ihtilâlfikrininveyapılmateşebbüsününnekadarhaklıvezamanındaolduğutesciledilmişoldu.[...]

Bizlerhiçbirpartiyevehiçbirşahsadakarşıdeğiliz.Memleketikötüyegötürenidaresistemine,zihniyetinekarşıyız.BukötüsisteminbaşınakimgeçiptavizpolitikasıilegerçekAtatürkçülüğünkarşısınadikilirse,onunçizmişolduğuyoldanayrılırsadaimakarşısındayız.SilahlıolarakayağakalktığımızikidefadadakarşımızabusorumluluğuyüklenmişHükûmetekseriyetiCHPveonunGenelBşk.HükûmetBaşkanıolduğuiçin,bizİsmetPaşa,CHPdüşmanı,APdüşmanıfilandeğiliz.Yanlışsistemizorlamemleketidaresinetatbiketmekisteyenlerindüşmanıyız.Bunlarherzamanşahısolarakda,siyasîpartiolarakdadeğişebilir.SilahlıolarakayağakalktığımızzamantesadüfolarakİsmetPş.Başvekildir.Oandabukötüidareninbaşsorumlusuodur.OnuniçinonakarşıyapılmışbirhareketgibigösterilerekİsmetPş.büyütülerek,kumandanlartarafındantekkurtarıcıolarakdesteklenmişvetalihsizliğe

uğratılmıştır.

BenimvearkadaşlarımınhedefihiçbirzamanİsmetPş.gibişahıslardeğildir.Onlartarihîpozisyonlarınıtamamlamışbirersemboldür.“Açıkrejim”tabiriilegüdümlüdemokrasitatbiketmekisteyenfaşistyapılılidervekadrolarının,destekleyicilerininkarşısındayız.Buzihniyettekiinsanlardanmemleketinidaresinielealıncayakadardamücadeleyedevamedeceğiz.

İştebugünmemleketibuşekildeidareetmekisteyenlerinpolitikasıvegörüşühalkoylarıileçıkmışvaziyettedir.İstenilmeyen,Türkmilletitarafındansevilmeyenİsmetİnönü’yemilletyanlışyoldaolduğuiçinlazımgelendersivermiştir.Onunaçıkrejimteranesineinanmamaktadır.Silahzoruiledemokrasiayaktatutulamamaktadır.Örfiidarelerle,tebliğlerleoylarkazanılamamaktadır.İflasetmişbirpolitikaçizgisindeısrarlayürümekdezamankaybettirmektenbaşkabirşeykazandırmayacaktır.

15Ek.961seçimlerindenbuyanaçokşeyler

kaybettik.Aynıyoladevamedersekdahabüyükşeylergenekaybedeceğiz.

Milliiradeninisteğişimdilikşu:İsmetPş.’sızhükûmet,CHP’siziktidar.[...]

Seçimneticelerinegöresiyasîpartilerindurumuşöyledir:

AdaletPartisi,DemokratParti’nindevamıolarakkahirbirekseriyetlevatandaşoylarınahâkimdir.Yenibirseçimyapılsa,%80ekseriyetleiktidaragelebilecekkudretesahipolacakyoluaçmıştır.

Bundansonraharekettarzınasılolmalıdır.KuvvetinikaybetmemesivedahadataraftarkazanmasıiçinhiçbirsuretleCHPilekoalisyonagirmemelidir.İsmetPş.’nınvatanmilletmenfaatleri,demokrasiyikurtarmasözlerinekanıpkabinede10tanebakanlıksandalyesinehevesedipkoalisyonpartisiolarakiktidarortağıolursa,bukararıverenlerAP’yeihanetetmişolurlar.AdaletPartisi’ninzayıflamasıveparçalanmasıiçinCHPtarafındanhazırlananen

iyituzaktır.[...]

BenceAdaletpartisivatanperverdüşüncelerlebirşekildehareketedersememleketvazifesiniyapanbirsiyasîteşekkülolarakyaşayabilir.Aksiharekettarzıyenibirihtilâlhareketiileortadankalkmaktadır.ÇünküzindekuvvetleredayanangerçekAtatürkçülerherzamandurumahâkimolacakbüyükbirtazyikgrubunasahiptirler.Sosyalgelişmelerdezatenbunuzorlamaktadır.Radikal-sosyal-ekonomik-kültürelreformlarıgerçekleştiremeyenidarelerdaimazindekuvvetlerikarşılarındabulacaklardır.Burealiteyigörmeyenlerdaimamahkûmdur.CumhuriyetHalkPartisi’nintutumuneolmalıdır:

a.Derhalkoalisyondançekilipmuhalefetpartisiolaraksiyasîhüviyetlerinebürünmelidir.

b.Şimdibaşlarındabulunanşeflerinipolitikahayatındançekipistirahataterketmeliler.

c.PartigrubunutasfiyeetmekiçinenkısazamandakurultayıtoplayıpCHPyükseksevkidarecileriniseçmek.

d.PartiyitavizsizgerçekAtatürkçükadrosuileidareederek,AtatürkçülüğünesasınıteşkiledenDevletçilik,Devrimcilik,Laiklik,Milliyetçilik,Toplumculukprensipleriniplancılıkiçindemeczederekasrımızdagelişensosyaltekâmülleridegözönünealaraksosyaladalet,sosyalgüvenlikumdelerinesadıkkalarak,partiyedinamizmvererekmüstakilcesurbirpolitikailegericilerinkarşısınadikilmek.

e.Bugünküşartlariçersindevatandaşoyuileiktidaragelemeyeceğinibilmesinerağmengenelseçimleribiremrivakiolarakkabulederekyapılmasıiçinşimdikimuvakkatiktidarkoltuklarındanfedakârlıketmek.

f.Genelaffınçıkmasıiçinmüzaherettebulunmak,aksiüzerindeısrarnepartiyenedememleketehiçbirşeykazandırmaz.

g.Silahlıkuvvetlerdetaraftartoplamagibibasittaktiklerdenvazgeçmek,silahlıkuvvetleripolitikaoyunlarınaortaketmekçabalarındankaçmak.

Siyasîpartilerinzindekuvvetlerdendestekgörmesionlarıniçinegiripbirkaçtanekumandanvebiravuçsubayzümresininbirkaçprofesör,gençlikteşkilatlarınıntatminedilmesiilesağlanmayoludemodeolmuşbirgörüştür.Neticeyegötürmez.[...]

YeniTürkiyePartisi,CKMPveMilletPartisininartıkderinlikleriboşalmış,hiçbirzamanneiktidaragelebilecekbirdurumlarıvar,nedemuhalefettekalarakCHP’denüstünbirdurumyaratacakgüçlerivar.MuhalefettekalsalarancakCHP’ninkoltuğualtındageçinmekzorundakalacaklar.Daimaikinciplandakalmayamahkûmdurlar.Zamanladaeriyeceklerdir.[21Ek.961’denberiolduğugibi.Ohaldeneticesizçabalamalardanvazgeçipderhalbupartileriniçindekişahıslarınyönlerinitayinetmezamanıgelmiştir.]Memleketteikitaneekonomikdoktrinsavunansiyasîpartivar:

AdaletPartisi:Liberalizm

İşçiPartisi:Sosyalizm

BirdeyarımyamalakdevletçiliğiuygulamakçabasındaolanCHPvardır.

Buiktisadigörüşlerdenbirinesahipolanmilletvekilleri,senatörler,partilivatandaşlarbuüçpartidenbiriniseçmekzorundadırlar.Yoksaistikbaldeolacakdurumlariçinvakitkaybetmekillakimevkimizikaybetmeyelimdiyehareketederlerseşahsiemellerinimemleketseverliklerininüstündegörürlersebumilletehizmetetmişsayılmazlar.

İdamlıklarHücreyeKilitleniyor25Kasım1963,Saat:14.30

Buandacezaevindebiz4taneidamlıkarkadaşıdiğerarkadaşlarımızdanayırarakhücrelerekilitlediler.

Buemiraniolarakyukardangeldi.Amanemaksatlayaptıklarınıbilmiyoruz.GüyaCezaeviMd.Bnb.NurettinIşıldargelipemriokuyacakmış.Yarımsaatoldugelengidenyok.BirincihücredeErolDinçer,ikincisindeben(eskiyerimzaten),üçüncühücredeFethiGürcan,dördüncühücredeOsmanDenizyatıyor.

Arkadaşlarımızdanbuşekildeayrıldığımıziçinçoküzüldük.Tabiîonlardabizimkadarüzgünler,aradabirbirimizigöreceğimizbirkapıpenceresivar,oradanAtillaileCevatKırcaüzgünolarakbakıyorlar.Bizdörtkişidebir

sessizlikvar,tabiîilktesir,herkeskendisinegöredüşünceli,butertibinmeçhulleriniçözmeklemeşgul.

Bendebusatırlarıyazmaklameşgulüm.

Benimkıymetlendirmemegöredurumnormal,birşeklideayırıpemniyettedbirialmayamecbursorumlular.Bekidegeçbilekalmışlardı.Çünkübizlerdiğermahkûmlardanfarklıidik.KararımızBüyükMilletMeclisi’nekalmışvaziyette,şayetölümcezalarımızımeclistasdikederseinfaziçinaskericezaevibizleriAnkaraCumhuriyetSavcılığı’nateslimedipsivilhapishanede,yaniAnkaraCezaevindeinfazınyapılmasıgerekir.Kanunhükümleribunucaridir.AmaKeyfîİdareK.lığıheristediğiniyapabilenbirselahiyetesahipolduğuiçinhertürlükanunharicikararlaralabilir.C.Turalböylebirruhazatensahiptir.[...]

Şuandameclistatilde.Ayın27’sindetoplanacak.İlkişolarak1Kasım963’temeclisaçıldığızamanseçmesigerekenkomisyonlarıseçecek.Bumeyandayeniadaletkomisyonuda

seçilecek.Benimkanaatimcebizimdosyalarımızınincelenmesininbuyeniseçilecekkomisyontarafındanyapılmasıgerekir.[...]

25Kasım1963,Saat:19.00

BirazevvelCezaeviMd.NurettinIşıldargeldi.Bizimhücrelerekapanmamıziçinyukarıdanemirgönderdiler,bendetatbikettim,dedi.Bendegayrikanunihareketetmeyin,yazılıemirverin,ilerdemesulolursunuz,dedim.Yazılıemrigönderdi,aşağıyaaynengeçiriyorum.Tamamıilegayrikanuni,hissiolarakverilmişbiremir.Bizleri,anayasayıçiğneyen,kanunlarıhiçesayaninsanlarolarakölümemahkûmettiler.Kanuntatbikleri,anayasakoruyucusugeçinenTümenK.müsveddesiGeneralBurhanErcanböylebiremricezaeviMd.’nenasıltelefonileverebilir.

İşteaçıkreyileidareedilenTürkiye’dediktarejimiuygulayanbiraskeriidare.Türkordusuövünsün,amatarihbugünleriaffetmeyecek.

İbretnumunesiolanbiremirörneği:

2’inciOrduKomutanlığı

1’inciSınıfAs.CezaveTutukeviMd.Lüğü

ANKARA25Kas.963

PL.7610-279-3371/63

Konu:4HükümlüŞahsınHücreyeKonulması

20-21Mayısolaylarıyleilgiliolarakaskericezaevindehükümlübulunanaşağıdakimliğiyazılı4şahsıncezalarımüebbeteçevrildiğitakdirdehücrecezalarındanmahsupedilmeküzere25Kasım963günüsaat14.00’tenitibarenayrıayrıhücreyekapatılarakkapılarınınkilitlenmesiAnkaraGarnizonKomutanı’nıntelefonemirleriihtizariolduğundanemiraynenuygulanarakhücreyekonmuşlardır.

As.CezaeviMd.

P.Bnb.

NurettinIşıldar

Kimliği:

1.TalâtAydemir

2.OsmanDeniz

3.FethiGürcan

4.ErolDinçer

Not:GarnizonK.Tuğg.BurhanErcan

CezaeviMd.P.Bnb.NurettinIşıldar

CezaeviMd.Yrd.P.Bnb.KemalYeniçağlı(ÖrfiidareK.C.Tural’aispiyonlukyapmaktadır.)(Karalisteyegirecekbirsubaydır.Bizimbugünbuvaziyetedüşmemizeelaltındansebepolmuştur.)

[...]

ÖlümCezalarınıMüebbetHapseDönüştürmeKanunTeklifi26Kasım1963,Saat:08.00

Düngecedenberiayrıhücrelerdeyiz.Lakinkapılarımızıkapattırmadık.KanunsuzbiremirolduğuiçindeCezaeviMd.hâlâyanımızagelemedi.Hücrelerinkoridorundaserbestiz.Bugünveyayarınavukatlarımızvasıtasıilebukanunsuzhareketinhesabınıhukukîyollardansoracağız.Bakalımbugünnasılgeçecek.

ŞimdigeçenhaftaiçindeilkdefabizleriçinBMM’yeverilenkanunteklifleriniaşağıyayazıpmütalaayürüteceğim.

BuiştesözalanmüstakilMilletvekili(Ankara)MustafaKemalErkovan.34yaşındabirgençhukukçu,ileriyigörenlerdenbiri:

KanununMetni:

Madde1:HaklarındaölümcezasıverilenTalâtAydemir,FethiGürcan,OsmanDeniz,ErolDinçer’inbucezalarımüebbethapisetahviledilmiştir.

Madde2:Bukanunyayıntarihindeyürürlüğegirer.

Madde3:BukanunhükümleriniAdaletBakanlığıveMilliSavunmaBakanlığıyürütür.

TeklifinGerekçesi:

Batıdemokrasilerinincezamevzuatındakimüeyyidelerindenvevakiinfazlardananlamaktayızkisiyasîcürümlerintabiatındaesbabımuhaffefemevcuttur.Cemiyetimizbatıdemokrasilerininanafelsefesiiçindekendinibulmavegeliştirmeyolunuseçmesıkıntılarıileçalkalanmaktadır.Şarkınkanlıdemokrasilerindenbatınınolgunistikrarlı,müsamahakârdüzeninegeçiştebuinançzamankısaltacağıgibi,şahısvepartikişileriyerineiçtimaifaydamefhumunudahâkimkılacaktır.Türkiye’dekoalisyonuteşkiledenbütünsiyasî

partilerAP,CHP,CKMP,YTP,koalisyonprotokollerindeafkonusundabenimsedikleriprensiplerlefevkaladehaliçindebulunduğumuzvesiyasîsuçlarıntabiatıitibariileesbabımuhaffefeyesahipolduğunualenenkabuletmişlerdir.

Buvebenzerihallerintekerrüründepartiliahlakvefelsefeyönündensarahatenbağlanmaktadır.

Geleceknesillereintikaledecekbütündosyalardaolduğugibisiyasîcürümdosyalarındadayükselencumhuriyetin,demokrasininfaziletlerivehüviyetibulunmaktadır.Demokratiknizam;dokunanıçarpan,yakan,yokedenbirtabularnizamıdeğildir.Aksineinsanoğlununmüessesenbütünkabiliyetvehasletlerinihidayet,şefkat,refahvebarışistikametindegerçekleştirecekdiyebağlandığıulvibirsistemdirdüşüncesiilebukanuntasarısıTürkiyeBüyükMilletMeclisitakdirinearzolunur.

İMZA

Kanunungerekçesikısafakatgüzelyazılmışvemesuliyetidoğrudandoğruya“İdamisteyen”siyasîpartiveşahıslarınüzerinebırakmaktadır.

BuhususüzerindeCHP’ninİnönüçevresindekibazımilletvekillerihariç,hiçbirpartilininısraredeceğine,mantıkenyerveremiyorum.Birdebelkiordudabizlerekarşıyalnızşahsiolarakkinbesleyenbiravuçgeneralvemukadderatlarınıonlarınvarlıklarınabağlayansubaylardanbaşka,bizlerinölümünüisteyenkimseçıkmayacaktır.

ÖlümüİsteyenAsılMesulÜçlüEsasmesuliyettaşıyanlarüçkişidir:

1.CemalGürsel,2.İsmetİnönü,3.CevdetSunay’dır.

Bunlarişinüstünde“Demokrasi”kurtulacakgerekçesiileısraretmeziselerbizimcezamızınnormalolarakmüebbetedönmemesiiçinhiçbirsebepyoktur.Şimdibunlarıntutumunu,Yassıadamahkûmlarınınölümcezasınaçarptırılmasıistendiğizamandakitutumlarınıgayetiyibildiğimiçinaşağıyayazacağım:

1.CemalGürsel:

Hiçbirzamanidamhükümlerinininfazedilmemesiiçin,MilliBirlikKomitesiüzerindeısraretmemiştir.Ozamankifaaliyetleri:

a.MahkemebaşkanıSalimBaşolileİstanbul’dayaptığıilkgörüşmedekararlardaidam

hükümlerininbulunmamasınıistemiştir.Aşağıyukarıbufikrikabulettirmiştir.

b.BununüzerinekomiteninCHP’yidestekleyenkomiteüyeleriinfialhalindeCemalGürsel’etazyikyaparakSalimBaşolileİstanbul’daikincibirgörüşmeyapmışlardır.Otarihtekigazetelerdebumülakatlarvardır.

c.C.Gürselkararları15Eylül961günüsaat18.00’deMBK’yageldiğianda,komitekesinkararıvermekiçintoplantıyapıldığısırada,idamhükümlerininmüebbeteçevrilmesiiçinçokısraretmiş,fakatoandayineCHP’yidestekleyenkomiteüyelerivekararsızlıkiçindeolanbazıkomiteüyelerininbunlarailtihakıileekseriyetkazandığından,üçkişininidamhükmününçıkmasınamaniolmamıştır.

d.16Eylül961günüyineAdnanMenderes’ikurtarmakiçinteşebbüsegeçmiştir.Saat11.00’deYassıadaK.Top.Yb.TarıkGüryay’atelefonederekMenderes’ininfazınındurdurulmasını,yenibirdoktorlarheyetiniadayagöndererekMendereshakkındaakli

muvazenesinikaybetmiştir,diyeraportanzimettirerekkurtarmakistemiştir.FakatbuduyulurduyulmazİnfazSavcısıEgeselderhalfaaliyetegeçmiş,İstanbulÖrfiidareK.C.Tural,GarnizonK.GeneralFarukGüventürkiletemastansonraderhalMenderes’iİmralı’yagötürerekinfazıyerinegetirmişlerdir.İnfazyapılmadanönce1.OrduKur.Bşk.,OzamanKur.Alb.Necati,C.Tural’danaldığıemirgereğinceköşkeC.Gürsel’eMenderes’ininfazınınyapıldığınıbildirmiştir.OsaatteC.Gürsel’inyanındaİ.İnönü,C.Sunaydabulunmaktadır.

İşteC.Gürselburuhtabirinsandır.İkincibirsiyasîveadlihatayaiştirakedeceğinidüşünmüyorum.Ozamantarih,Mendereshakkındakikurtarmaçabalarınınbirgöstermeliktenilerigitmediğiniyazmaktahaklıolacaktır.[...]

2.İsmetİnönü:

a.Siyasîmahkûmlardanrakibiolaninsanlarhakkındaölümcezasınınverilmesini,bidayetteCHP’dekibazımilletvekillerinindesteğive

MBK’daCHP’yehizmetedenkomiteüyelerininısrarıkarşısındadestekledi.Ohızileidamhükümleriçıktı.

b.Fakatbudurumunbirşeykazandırmayacağınıbildiğiiçin,kararlararifesindeSilahlıKuvvetlertarafındanihtilâlinmeşrusayılmasıiçinidamhükümlerininçıkmasıveinfazıiçinyapılantazyiklerkarşısındaozamanınmerkezK.Kur.Alb.SelçukAtakan’ıİnönügörüşmeküzereevineçağırdı.Aynenşugörüşmeyiyaptı:

1)Silahlıkuvvetlerolarakidamhükümleriüzerindeısraretmeyiniz.Budurummemleketiçinistikbaldeiyineticelerdoğurmaz.Birkandavasındanilerigitmez,bentaraftardeğilim.Bizlertecrübeliinsanlarız.İstiklalharbindensonrakurduğumuzİstiklalMahkemeleriileiyibirşeyyapmadık.Bumilletefaydakazandırmadık.Bunuarkadaşlarınasöyle,böylebirısrardanvazgeçsinler.

2)Masonlarıdahesabakatın,onlardamemlekettebirkuvvettir.Bunudemeklene

kastettiğimalumdur.Daimaonlardanürkmüştür.İdamlıklarıniçindemasonolanlarvardı.

c.İnönüyüksekadaletdivanınaCHPkanalıilekomitecileriletesirederekidamlarıverip,tasdiksafhasındakurtarıpbüyükbirsiyasîyatırımyapıphalkefkârındamerhametli,kingütmeyenbirsiyasîrakipolarakkendinitanıtmakistedi.Fakatyaptığıkurtarmateşebbüsündegeçkaldıveyahutdasözgeçiremedi.Çünkütasdikileinfazsüresiçokkısaidi.

d.16Eyl.961PazargünüdeMenderes’inasılmamasıiçingerekliteşebbüsüSelimSarperilebirlikteC.SunayveC.Gürselnezdindeyapmıştıramaişiştengeçtiktensonra,ancakgöstermelikoldu.

e.MBK’yatarihtekendisinesorumlulukyüklenmemesiiçinidamlarınyapılmamasıiçinyazılımuhtıradavermiştir.Yanisiyasîmahkûmlarınasılmataraftarıolmadığını,buhareketlerleilenedeolsaispatetmiştir.Sosyalkandavalarınınzararınıtecrübelibirdevletadamıolarakherkesteniyibilmektedir.

Şimdibizleriçinfikrinediraçıkçabilemem,buruhasahipbirinsanşartlardeğişmediğine,dahaağırbirdurumtaşıdığınagöre,MBKdevrindeolduğugibihiçbirsorumluluktaşımadığıhaldebutemaslarıyapanbirinsanıntamselahiyetlibirbaşbakanolarakbizlerinidamedilmesiiçinısraredipetrafatesiretmeyeçalışacağınıümitetmiyorum.Şayetböylebirhareketleağırlığınıkoyupinfaziçinzorlamayaparsa,sırfbenimşahsımakarşıolankininiispatetmişolacaktır.Çünküsonsiyasîhayatındaenbüyükdarbeyişahsenbendenyemiştir.[...]

3.CevdetSunay:

Odahiçbirzamankandökmetaraftarıbirinsandeğildir.Yassıadasanıklarıhakkındadaaynıdüşünmüştü.

a.BazıCHP’yehizmetedenMBK’cılarıtarafındanC.Gürsel’eyapılantazyikileikincidefaİstanbul’daC.GürselileS.Başolgörüşmesiniduyunca,buişesilahlıkuvvetlerinkarıştırılmaması,ayrıtutulmasıiçinTuğg.FarukGürler’itemsilciolarakseçerekYassıada’ya

SalimBaşolilegörüşmeyegöndermiştir.FarukGürler,C.Sunay’danaldığıtalimatgereğincehareketetmiş,mahkemelerüzerindeSilahlıKuvvetler’inhiçbirbaskısıolmadığını,kararlarındaserbestolduklarınıbildirmiştir.DönüştedeyaptığıkonuşmanınraporunuimzalıolarakbanaveC.Sunay’abirsuretvermiş,zannedersemkendisindedebirsuretinisaklamıştır.Tarihîbirvakadır,vesikalarımevcuttur.

b.KararlarıninfazarifesindeC.SunayyanınakuvvetkumandanlarınıalarakMBK’yagitmiş,gayetbitarafbirgörüşileSilahlıKuvvetler’ingörüşünükendilerinebildirmiş.Tarihhuzurundabukararınsorumluluğunudoğrudandoğruyaonlarabırakmıştır.

c.ErtesigündeC.Sunay,M.Tağmaç,İrfanTansel,M.Önür,NecdetUran,AbdurrahmanDorukPaşalarileben,EminArat,Dz.Alb.NazımOrhanilebirliktebuhusustayaptığımızbirtoplantıdaidamlarakatiyentaraftarolmadığınıbildirmiştir.

Yassıada’daherhangibirgençsubayinfialiniönlemekiçinEminAratbaşkanlığındaKur.Alb.Şükrüİlkin,Kur.Yb.TalatTuran’ıYassıadaK.Top.Yb.TarıkGüryay’asanıklarınhertürlüemniyetininalınmasıiçinbirheyetgöndermiştir.Buteklifibizalbaylaryapmışızdır.İkinciolarak,Dz.K.K.KoramiralNecdetUranPaşa’yıdadenizkuvvetlerindeemniyetalmalarıiçingöndermiştir.

Birüçüncüteklifimizidekabuletmiştir.OsaattenitibarenhiçbirordumensubununMBKüyeleriiletemasetmemesini,sorumluluğuntamamıileonlaraaitolduğunu,nekararverirlerseversinlervicdanlarıilebaşbaşabırakılsındediğimizzamankabuletmiş,Ankara’dakikıtakomutanlarınabuemri14Eyl.961günüvermiştir.Aynendetatbikedilmiştir.HattaSıtkıUlayPş.14-15Eyl.961gecesiHarpOkulu’nagirmekistemiştir.Aldırdığımdışemniyettedbiriniyarıpgeçememiştir.EmniyethizmetiniHarpOkuluöğrencilerigörüyorlardı.Eskikumandanlarıolduğuhaldebenimemrimiharfiyentatbiketmişler,içerisokmamışlardı.

BunuSıtkıPş.yanayakılasonradananlatmıştır.GeceyarısındansonraHarpOkulu’nanemaksatlageliyordu,onudabilmiyorum.

d.16Eyl.961günüdeİsmetPş.’nınMenderes’ikurtarmayolundakiçabasınakatılarakköşkeC.Gürsel’eberabergitmişlerisedemuvaffakolamamıştır.

İşteC.Sunay’ındabututumlarınazarıitibaraalınırsa,bizlerinidamhükümleriüzerindekatineticelibirısrardabulunacağınızannetmiyorum.Bukadarbüyükkararlarverecekyaradılıştabirkumandandeğildir.İnönü’yetabiolacaktır.

Bugibiişlerdemes’uliyetalamaz,çokkorkar.İşinmeclistesiyasîyollardanhalolmasınıisterdaima,herişikendiüstündenbaşkasıüzerineatmakister.BMM’netesiredecekdurumuyoktur.İşinidaimaİ.İnönüilegörür.

[...]

2Aralık963,Saat:16.00

Bugünokuduğumgazeteleregöreİ.İnönü’nünzorlayaşatmakiçinkurduğuikincikoalisyonhükûmetideartıktarihekarışmışoluyor.ÇünküCHP’ninkoalisyonortaklarıolanikiküçükparti(seçmenkitlesindederinliğiyok,fikirtabanıdaTürkiye’ningerçekleriniaksettirecekbirgörüşedayanmayanhissipartiler)YTP,CKMP,resmenkoalisyondançekildiklerinibugünbaşbakanabildirecekler.İştegüdümlübirşekilde,demokratiknizamıkendiusulünegöreyürütmekisteyenİ.İnönü’nünaçıkrejimi,CHP’nindilinedolamışolduğu“Hürriyetiçindekalkınma”sloganıtarihhuzurundabirkeredahaiflasetmişoluyor.

[...]

İ.İnönü’nüninadınabumemleket18yıllıkbirzamaniçindeilerlemehızınıkaybederekkurbanedilmiştir.

Atatürk’ünölümüileduraklamadevresinegirenTürkiye’degerçekAtatürkçülüğüntatbikiiçinbunutahakkukettirmekisteyengençkuşaklar,zamanfasılalarıilebazıçıkışlaryapmışlardır.

İlkifiiliolarak27Mayıs960harekâtıdır.Fakatneyazıkkiiyikullanılamamıştır.MBK’yıteşkiledeninsanlarınkısırgörüşleriile,şahsikaprisleriyledejenereedilmiş,fırsatkaçmıştır.Buteşekkülvazifesinibitiripçekilirken,seçimneticelerindemeydanagelenbugününparlamentosununteşkiltarzıileneticealınamayacağını,zamankaybedilmeninbumemleketegelecektebirşeykazandırmayacağınısöylediğimzamanfikirlerimiogüntasvipetmeyenyakınmesaiarkadaşlarımımaalesefbugünyanımdagörmekteyim.[...]

Şuandaidammahkûmuyum.BMM’ninhakkımdavereceğikararıdemirparmaklıklararkasındameraklabeklediğimizannedersenizhayır,bununlahiçilgilideğilim.Nekararverirlerseversinlerbeniilgilendirmiyor.Beniilgilendirenmemleketingeleceğinigörerek,gerçeklereinerek,hakikibirervatanseverolarakdüşünerekTürkiye’ninrejimdavasınıhalletmekiçinverilecektarihikarardır.

Buuğurdadoğruyolubulabilirlerse,cezamın

infazıiçinBMMkararversederahatlıkla,gözümarkadakalmadanölebilirim.

27MayısSabahıGürsel-İnönüGörüşmesi4Aralık1963,Saat:16.00

Bugünsabahleyinerkendencezalarıtemyizcetasdikedilen67HarbiyeliKırşehir-Eskişehir-Balıkesircezaevlerinegötürüldüler.Gençlerinmoralleritamyerindeidi,[...]CezaevindençıkıncayakadardevamlıHarpOkuluMarşınısöylediler.ArtıkHarpOkulumarşıihtilâlcilerinsembolmarşıolmuştu.Hükûmeterkânınınvegenerallerinbumarştankorktuklarıbelliidi.[...]

Harbiyekurulduğundanberienmüstebitzannettiğimizpadişahlardandahibuşekildemuameleyebıraktırılmamıştır.OzamanlardadaHarbiyelilerhükûmetekarşıçokdefalarbaşkaldırmışlardır,amaİ.İnönüohainzannedilentariheöylegeçirtilenpadişahlardançokilerigitmesinibilmiştir.Çünkübutükenmiş,hırslı,kindarpolitikacınıngazabıhiçbirşeyebenzemez.[...]

Buanda27Mayıs960ihtilâlisabahıC.Gürselİzmir’dekievininbahçesindeçiçeklerisularkenihtilâllideriolaraktayinedilipAnkara’yageldiğizaman,İ.İnönü’nünevinetelefonederekyaptığıkonuşmayıhatırladım.Şöyleki:

İ.İnönüevindeMuhafızK.olarakP.Alb.TevfikÜnlüerbulunmaktadır.Emniyetbakımındanherşeydenosorumludur.

C.Gürseltelefonileİ.İnönüilegörüşmekister.OdadaİnönüvemeşhurdamadıM.Tokervealbayvardır.İnönü’nünkulağıduymadığıiçintelefonualbayelinealır,söylenenlerieskiTürkçenotederveaynızamandatekrareder.Damatdaİnönü’yeiletir.CemalGürseltelefondaaynen,İnönü’yeşusözlerisöylemiştir:

“Paşambiliyorumbeniafetmeyeceksinamayapılacakbaşkaçareyoktur.Sizibirpeygamberolaraktanıyor,işaretlerinizibekliyorum.”İşteısmarlamaolaraktayinedilenbirihtilâlliderinin,ihtilâlinbirincigünüİ.İnönü’yeteslimiyeti.Böylebirihtilâllideriaşağılıkkompleksi

içindekiruhiyatıileMBK’yaartıkbaşkanlıkedebilirmiydi.

Artıkoandanitibarenİ.İnönübulideriveMBK’dakibazıCHP’yeyakıngörünenşahıslarıhemenavcuiçinealıvermişveihtilâlidaresiboyuncaonlarıperdearkasındankuklagibioynatmıştır.27MayısihtilâlideCHPnamınaİsmetPaşakaprislerinefedaedilmişvedejenereedilmiştir.

Zamanınenkuvvetliihtilâlliderizannedilen,27Mayıssabahıbüyüktasvipgörenharekâtınbaşıogünkübüyükimkânlarakavuşmuşolarakondanirşatbekleyenbuinsan,bugünenzayıfbiranındanasılkurtarıcıolarakİ.İnönü’yesarılmasın.[...]

İştememleketteşimdisözsahibiolarakdemokrasimücadelesinikimseyebırakmayanlarıniçyüzü,geçmişhatıraları,onlariçinHarbiyeveHarbiyelilerbirmanaifadeetmemektedir.[...]

KoalisyonHükûmetiTemasları14Aralık1963,Saat:21.30

Bugünsaat19.00’daAPlideriRagıpGümüşpala’nınkoalisyonhükûmetinikuramayacağınıC.Gürsel’ebildirdiğiniradyosöyledi.HalbukiAPdiğerküçükpartiliderleriileyaptığıtemaslarda4gündürümitliolarakçalışmıştı.Neticeninsonandadeğişmişolmasınınhakikisebeplerinedirbusaattesöylenemez,yarınkigazetelerdebelliolur.Yalnızbenimtahminimegöre“Seçimtarihininönealınmasıhususu”nuilerisürerekantlaşmayagidememişlerdir.Hakikisebep,iktidarmesuliyetinehiçbirparticesaretlekatılamamaktadır.ÇünküTürkiye’debugünküşartlariçindeiktidarasahipçıkmak,ateştenbirgömlekhalinegelmiştir.İstikbaldenhersiyasîpartivelider,sağduyusahibivatandaşlar,siyasîlerümitsizdir.

[...]

İştebirkeredahabizimgörüşlerimiz,haklılığımız,ilerigörüşlülüğümüzmeydanaçıkmıştır.ŞimdiC.Gürselyenidenhükûmetinkurulmagöreviniİ.İnönü’yevermiştir.OdanihaikararıkendipartisininPazartesigünüyapacağıtoplantıdansonraC.Gürsel’ebildirecektir.

MuhtemelenCHPİ.İnönü’yeselahiyetveripserbestbırakacaktır.İsmetPş.’nınyenibirhükûmetkurupkuramayacağışüphelidir.Kursadahiuzunvadedeneticedeğişmeyecektir.3.koalisyondakurulduğuandanitibarenhergünyıkılmayamahkûmbirvaziyetteçalışacaktır.

Bundansonrahangikanattanolursaolsunkurulacakkoalisyonhükûmetleribir“İntikalHükûmetleri”olmaktanilerigeçemeyecektir.Demokrasideparlamentersistemdenemeleriilebufikrîsavunanlartatminedilecek,zorlaayaktadurmayaçabalayanlargünlükaylıkpolitikagörüşleriilememleketzararınaolarakçalışarakzamankaybındanbaşkabirşey

kazanılmayacaktır.İktisadivesiyasîdurumlargüngeçtikçedahakötüleşecek,neticedehakikatenC.Gürsel’indedediğigibi,memleketiçindençıkılmazbirbatakhalinegetirilmişolacaktır.

[...]

“BugünküTürkiye”deİnönü’nünRolü19Aralık1963,Saat:19.30

Benimyazılarımıokuyanlarınençokdikkatedecekleribirhusustarihvesaatebakmaktır.Çünkübenyorumlarımıvekıymetlendirmelerimi,hapishanehücresindeyalnızfırsatbuluncaradyohaberlerinegöreyapıyorum.Gazetelerbenyazılarımıyazdıktansonrageliyor.Kıymetlendirmelerin3-4günsonraancakdoğruçıkıyor.Onuniçindoğrukıymetlendirmeleriçingayethaklıolarakkendihesabımamemnuniyetduyuyorum.Bazıuzunvadelikıymetlendirmelerdeaynençıkıyorvedahadaçıkacak.Hadiselerolduktansonragözlegörüldüktensonrafikiryürütmekçokkolaydır.

Şöylegeçenleribirfilmşeridigibigözümünönündengeçiriyorumda,mahkemeyedüşünceyekadarsavunduğumfikirlerilemahkemedeyaptığımmüdafaamda“Bugünkü

Türkiye”yikıymetlendirmem,netice:(özet)faslınabakıyorumda2’incikoalisyonçöktüktensonrabütünyazarlartarafındangazetelerdeyeralıyor.HeledamatM.Toker’inbuhaftakiAkisdergisindekiyazısındasahteitiraflarınabayıldım.Benimfikirlerimitekrarederekidamhükmüyediğimin102’incigünüonunkalemindenokumakbanazevkverdi.Oşımarıkdamatkibizler9Haz.963günüilkdefamahkemeyeçıktığımızzamandergisindeyazdığıyazılarlabizlerinakıbetlerinitayinediyor,bizimlealayediyor,kayınpederindenaldığıtalimatgereğinceörfiidaremahkemesinetakipedeceğiyolugösteriyor,hattabizlerinidamhükümlerininhangiaydameclisintasdikindengeçirilerekinfazedilebileceğinibileefkârıumumiyemüjdeliyordu.21Mayıs’ınhemenakabindekibusevinciiçinde,mahkemeleriepeytesiraltınaalankayınpeder-damatveonlarabelbağlamışmideci,koltukçugenerallereşimdineleroldu.

BugünküTürkiye’ninacıklıdurumunugördükleriandabirazolsunvicdanazabı

çekmiyorlarmı?Bizlerivatanhaini,şerefsiz,sergüzeştçiler,satılmışsaldırganlar(busözC.Tural’aaittir.)olarakTürkmilletinetanıtanbuinsanlarınartıkmaskesitamamıiledüşmüştür.

İ.İnönü’nünbaşvekilliğieldenkaçıracağıkorkusuileortayaşimdireformistolarakçıkmasına,şimdiyekadarsöylediğiyalanlarıntamaksinebirgörüşilememleketeartıkhakikatleriolduğugibisöylemekten,doğruyusöylemektenbaşkaçarekalmadığınainanmışolarakbugünlerdeyinekuzupostunabürünerekmilletinkarşısınaçıkışınıgördükçegayriihtiyarigülüyorum.[...]Neyazıkkibumemlekettehâlâonabirkurtarıcıolarakbelbağlayanzavallılarvardır.

İkisenelikbaşvekilliğizamanındaTürkiye’yiuçurmagötürmüş,iktisadi-siyasîbirbatağasokmuşolmasınarağmen,şimdimilletinkarşısınaçıkmışkoalisyonunküçükortaklarınısuçlayıp,kabahationlarınomuzlarınabırakıyor.

Sankiyabancı,sorumsuzbirinsanmışgibionlarıkötülerken,kendidüzensizicraatınıtenkit

ederkenhiçbirhicaphissiduymuyor.[...]

Buandaradyo,örfiidarenin(keyfîidare)ikiaydahaİstanbul-Ankaradauzatıldığınıbildirdi.Tabiîgerekçesiyine21Mayısçılarınmahkemesi.Bunaiyialıştılar.Hattaİnönü’nünbugünkügazetelerdebunadairbiraçıklamasıvar:“21Mayısçılarınmahkemesibitmedi.Onlarasavunmahakkıverdik.Temyizhakkıverdik.Onuniçinişlerümitettiğimizdenfazlasürdü.Onuniçinörfiidareuzatılacaktır.Şartlardeğişmemiştir.”Buaçıklamaibretedeğer:

İ.İnönühukukdevletiteraneleriiçinehukukanlayışınıgösterir.Kendisişefsisteminealışıkgizlibirdiktatörolduğuiçinhukukîterimleriiyikullanamazveyahutalışkanlıkeserihissiyatınıbazenelindeolmayarakkaçırıverir.

“Savunmahakkıverdik.Temyizhakkıverdik”ibarelerineyiifadeeder?BuhaklarbugünküTürkiyeAnayasası’nagörehercinssuçluyatanınmışentabiîhaklardır,amamillişefbizelütufettiğinisöylüyor.İşedemokrasikahramanıgeçinenlidertaslağınınhukukanlayışı.[...]

BurhanettinUluç’unVefatı24Aralık1963,Saat:19.30

Şimdiradyoyudinliyorum.Acıbirhaberilekarşılaştım.SenatörBurhanettinUluç’unbugünvefatettiğinibildirdi.Kalpkrizigeçirmişbirmüddettirhastayatıyordu.Buzatçokkahramanvememleketseveridealistbirkimseidi.27Mayıs960ihtilâlininbaşarıileneticelendirilmesindebüyükroloynamıştı.21Mayıs960günüHarpOkulu’nunyaptığıyürüyüştebirveterinergeneraliolarakenbüyükcesaretigöstermiş,onlaraönderliketmiştir.27Mayıssabahıköşkündüşmesiniosağlamıştır.Tambirihtilâlciolarakvazifegörmüştür.27Mayıs’ınkazanılmasındabüyükrolüvardır.İyikalplivatanseverbirveterinergeneraliidi.27Mayıs’tadiğermuharipgeneralleretaşçıkartmıştı.Hatırasıhiçbirzamanunutulmayacak.Kendisiilebüyükhususiyetimvardı.

21Mayıs963ihtilâlsonrasıiçinkendine

kabinededahiliyevekilliğimünasipgörmüştük.Kısmetolmadı.Bizlerinidamdankurtulmasıiçinçokuğraşıyordu.Davayıiçtenkabullenmişsenatodabizleriçinçalışanencandaninsandı.Benimmahkemedekimüdafaamıyüzlercekişiyedağıtmış,beniheryerdesavunmuştur.Ecelbubelliolmuyor,kiminevvelkiminsonrahayatınınsonbulacağıbilinmez.Bugeceçoküzgünüm,Allahrahmeteylesin,geridebıraktığıinsanlarasabırversin.

Memleketyararlıbirşahsiyetidahakaybetmiştir.[...]

KıbrısOlayları28Aralık1963,Saat:16.00

Türkiyegünlerdiryenibirgaileilemeşgul,oda“KıbrısMeselesi”.

BuhadiseyenibirşeyolmamaklaberaberhortlamasınınyegânesebebiTürkiye’dekuvvetli,enerjik,istikrarlıbirhükûmetolmayışından.Siyasîpartilerinpartizancaçekişmelerindenmilletin,içbünyededüşmanhalegetirecekkamplaraayrılmışolmasındanmeydanagelmiştir.

HadiseninbuşekildeKıbrıs’tabulunanırkdaşlarımızınkanıileödeneceğibelliidi.Çünkübaştabulunanİnönühükûmetiuyuşuk,pasif,dünyahadiselerineayakuyduramayacakşekildebirdışpolitikatakipetmekteidi.İktisadiistiklaliyetinikazanamamış,gırtlağınakadaryabancıdevletlereborcagirmişbirmilletinaktifveşerefesasınadayananbirdışpolitikatakipetmesinezatenimkânyoktur.Bizbüyük

devletlerin(Amerika,İngiliz,Fransız)dışpolitikalarınındümensuyundagitmekmecburiyetinegetirilmişhaldeyiz.Çünkümilletinkandamarlarındakanındolaşabilmesiiçinonlarınyapacağıyardımlarakucakaçmışvaziyetteyiz.İkisenediraçıkrejimteraneleriileİnönü,milletiuyuturkendıştakiveiçtekidüşmanlarımızındaaynışekildeuyuduğunuzannetmişti.FakatşimdiTürkMilletihuzurunaancakhadiselerbütünçıplaklığıilemeydanaçıktıktansonraetekleritutuşmuşolarak,kararsızlık,şaşkınlıkiçindebocalamalarlahesapverirkenbilebusondurumdahibirmuvaffakiyetmişgibigöstermekçabasındadır.Builerigörüşlülüğüolmayandevletadamlarınınâcizliğidir.Hadiselerinarkasındangitmekleveyabaskıntarzındahadiseleriniçindeyuvarlanmaklabugibimühimmeselelerhalledilmez.Acıhadiselermeydanagelmedenönleyebilmekhünerdir.Diğerişleriişiştengeçtiktensonraherkesyapabilir.AmaneyazıkkibumeselededeİsmetPş.veşürekası,muzafferedalıkumandanlarönplandayalnızlaftabeyanatilevakitgeçirip,Kıbrıs’tayüzlercesoydaşımızın

kanınındökülmesineseyircikalmışlardır.Alınanbütüntedbirlerdegeçkalınmış,veyahutdaenerjikkararlarıdahisonunakadarçekingenliktendolayıilerigötürememişlerdir.Tamamıyladevletidaresigörüşündesuçludurlar.

Şöyleki;

1.Makarios,Kıbrısanayasasındabazıdeğişikliklerinyapılmasıiçin30Kas.963’teTürkdevletinebilgivermiştir.Birkerebucesaretineredenbulmuştur.Türkiye’dekiiççekişmelerden,birdeTürkiye’nindışdevletlerdeitibarıkalmadığınısezerekplanlıbirşekildehareketegeçmiştir.

2.11Ar.963kendisineTürkhükûmetitarafındandiplomatikkanallarlalazımgelencevapverilmiştir.Amahiçbirsuretleistikbaldedoğacakhadiseleriçinhazırlıkyapılmamıştır.

3.İstihbaratkaynaklarımız,Hariciye,Genelkurmayiyiçalışmamıştır.Kıbrıs’takihazırlıklarıkıymetlendirememişlerdir.

4.TürkdevletinincevabınakarşıMakarios’unverdiğinezaketsizcevap,harekettarzları,büyükbirürkeklik,karasızlıkiçindekabullenilmiş,diplomasiharicibuhareketinedensehazımedilmiş,hiçbirreaksiyongösterilmemiştir.BuhadiselercereyanederkendegerekKıbrıs’takialayımızda,gerekTürkiye’dehiçbirhazırlıkgeneyapılmamıştır.Hükûmettamamıilebirgafletiçindedir.

5.Kıbrıs’takiçeteciRumlar,hükûmetindesteğialtında,enmodernyakınmuharebesilahlarıiletechizedilerek,planlıbirşeklide20/21.Aralık.963’tebaskıntarzındaadaTürkleri’nekarşısilahlıhareketegeçinceTürkhükûmetişaşırmıştır.

6.İlkgünkühadiseyiİ.İnönü,C.Gürselküçümseyipherşeydeolduğugibimillettengizlemek,hadiseyiküçükgöstermekiçinhavadansudanbeyanatlarvermişler,radyodanbiraçıklamabileyapmadanKıbrıs’adairhaberlervermektençekinmişlerdir.

7.22Aralık’tasızanhaberlerdendolayıgençlik

galeyanagelmiş,İstanbul-Ankara’damitingyapmakistemişler.Fakathükûmetçekindiğiiçinörfiidarelerlebunamaniolmakistemişler,çünküaltındanneçıkacağıbellideğildir.Suçluolduklarınıöğrenmişdurumdadırlar.Ankara’damaniolunamamışsadaİstanbulÜniversitesiörfiidareyerağmenaskeriçemberiyararakdışarıtaşmış,Taksim’ekadardayürümüştür.Buaradaikipankart“HükûmetUyan”,“OrduVazifeBaşına”,hükûmetihareketegeçirmekiçinkâfigelmiştir.Kararsızlıkiçindepasiftedbirlerlebirhalçaresiarayanİnönü,E.H.R.Org.C.Gürsel’indetazyikivegençlerinbaskısıileancak25Ar.963günüenerjikbirkararverebilmiştir.Türkjetlerisaat14.00’teKıbrıssemalarınagönderildi.Saat16.00’dadadonanmaMersin’edoğruyolaldı.Amaçokgeçkalınmışvenihayetsizbirkararvetedbirdi.Çünküişiştengeçmişti.Kıbrıs’takivatandaşlarımızosaatteyüzlerceölüvermişlerdi.

8.Buenerjikkararmilletiancakikigünaldatabildi.ÇünküKıbrıs’tangelenhaberlerhiç

deiyideğildi.ButedbirKıbrısanayasasının4.maddesigereğinceheranalınabilirdi.Çünkümaddeçokmüsaitidi,yeterkizamanfaktörüiyikıymetlendirilebilsin.Hükûmetzamanfaktöründegeçkalmıştı.BirdeesasKıbrıs’takatliamatamzamanındamaniolabilecekKıbrısTürkalayımünferitmüdahalehakkınıkullanabilecekdurumdaiken,hükûmettekararsızlıktandolayıhiçbirhareketyaptırılamamış,oradakialayK.dainisiyatifiilehareketedipdurumamüdahaleedememiş,gözgöregörevatandaşlarkatledilmişlerdir.

OradakiA.K.Kur.Alb.NuriErsöz’ütanırım.“MDO’cu(MilliDevrimOrdusu)birsubaydır”,çokpasiftir.SonvazifesiorayagitmedenevvelMMVGenelSekreteriidi.Butipsubaylarıbizordudaikenhepsiniemeklietmekiçinlistelerekoymuştuk.FakatC.Sunayolisteleriimzalamayıpzamanfasılasıileemekliederiz,diyegeciktirmişti.22Şubathadisesindensonra,iştebutipemeklilistesindeolanKurmaysubaylarınhepsiiyimevkileregetirilerek,köşebaşlarınıtuttular.Daimakendileriniiyiyerlere

tayinettirdiler.İştetamvazifegörüleceğibirandafoyalarımeydanaçıktı.TürkalayıKıbrıs’tahiçbirişyapamayarakmuhasaradakaldı.İşiştengeçtiktensonrabirİngilizgeneralinemrinegöreancakkışlasındançıkıpboygösteriyor.

9.Kıbrıssemalarınagösterişkabilinden5adetjetgönderileceğine,oradakihazırkaradabulunanTürkalayınamüdahaleemriTürkGenelkurmay’ındanverilseidi,tabiîzamanında,Kıbrıs’tazayiatbukadarağırolmazdı.Bizdaimaehliyetsizellerdeişinfantazicephesindeyiz.[...]DonanmaMersin’eseyahatyapar.Neticebaşladığıgibiolmamıştır.Çabukgeridönüşyapmıştır.

Budahiçbirhadiseyecesaretlekararverebilecekdurumdaolmadığımızı,hazırlıklıolmadığımızıgösterir.

Esaskullanılacakkuvvetleriçinhiçbiremirvermecesaretigösterilememiştir.

10.DonanmaMersin’edoğruyolalınca,Yunanradyolarımillimarşlarçalıyordiyeradyo

programındadeğişiklikyapıpAnkararadyosundanmarşlarçalınarak,hamasişiirlersöylenerekTürkmilletiniheyecanagetirmekiçinuğraşılırken,İstanbulradyosuprogramındadeğişiklikbileyapmamıştır.Buişleriyönetenlerinnekadarşaşkınlıkiçindeolduklarıbelliolmuyormu?AnkaraRadyosu’nunçaldığımarşlar,Ankara’dagençliğinyaptığımitingle,Anadolu’dayapılansessizyürüyüş,telinmitingleriilebuseferdemilletinyavaşyavaşcoştuğunugörüncehükûmetradyolarımatembahanesiilesusturdu.İ.İnönübeyanatüstünebeyanattazeledi.Çünküİstanbul’dayenibir6-7Eylülhadisesindenkorkmayabaşladı.Bukarardeğişiklikleri24saatiçindeoluyordu.

İşteİ.Paşa’nınbüyükhadiselerkarşısındabocalaması.Amabunarağmenonlargenebudurumlarıistismaretmektengerikalmıyorlar.İlerdehadiselerduruluncavaziyetdahaçoksuyüzüneçıkacak.Kısavadelimuvaffakiyetgibigözükençalışmalarınnekadarcılız,ilerigörüştenmahrumolduğuanlaşılacaktır.

C.Tural’ıngüneyillerindeverdiğikof

beyanatların,DenizK.K.N.Uran’ındahasağlambedenesahipolmakiçinfıtıkameliyatıoldumdeyipMersin’deDonanmaK.olarakverdiğibeyanattahiçbirşeyhalledilmediğinigöreceksiniz.

Neolduiseölenlerevegerideyaralıolarakocaklarısönmüşsoydaşlarımızaolmuştur.Halihazırİ.İnönühükûmetininkararsız,beceriksiz,ürkek,pasif,ilerigörüşesahipolmayan,istihbaratıişlemeyen,kıymetlendirmelerdegecikenbirkumandaheyetininvehariciyesininkurbanıolanbuvatandaşlarımıznuriçindeyatsınlar.GeridekalanlarınadaAllahsabırlarversin.[...]

KıbrısmeselesihükûmetinbuâciztutumuileRumlarınlehineneticelenecektir.Kıbrıs’tanelerolacak:

1.RumlaruzunvadeiçindeKıbrıs’ınYunanistan’ailhakınısağlayacakplanlarınıgeliştirecekler.

2.Tedhişhareketlerinedevamedecekler.

3.KıbrısTürkleri’niadadanhicretemecburedecekler.

4.Neçeşitanlaşmayapılırsayapılsınriayetetmeyecekler.

5.AzınlıktakalanTürkvatandaşlarıTürkhükûmetininpasifsiyasetindendolayıoradadaimamahkûmvaziyetteyaşayacaklar.

6.KıbrısmeselesindeİngilizlervedünyadevletleridaimaRumlarıdestekleyecekler.HiçbirzamanKıbrıs’asahipolamayacağız.[...]

Neticeolarak,artıkKıbrısmeselesiiçinmademkiüçgarantördevletvaziyeteelkoyarakmasabaşındahalletmekiçinmüzakerelereoturacaklardır,işiştengeçmiştir.

Şayet30Kasım963günüMakarios’unTürkiye’yeverdiğimuhtıranınciddiyetinikavramışolarakbugünleriçinaskerihazırlığımıztamyapılmışolsaidi,yaniKıbrıs’tayapılacakenufakbirhareketteadayıişgaledecekşekildeolsaidi,Kıbrıshadisesiyabugünkügibikatliamile

neticelenmez,zamanındabastırılırveyahutdaadayıişgaldeemr-ivakiyapılarak,oldubittiyegetirilerekadailhakedilir,yahutdataksimisağlamakiçinmasabaşınabüyükhaksahibiolarakoturulurdu.

ŞimdinihayetinigetiremeyeceğimizbirkararvererekKıbrısüzerindejetuçurttuk.Donanmayıhareketettirdik,amasonundasabunköpüğügibisönerekbuenerjikkarardangeridönmekmecburiyetindekaldık.Neden,çünküadayayaklaşacakveçıkacakhiçbiraskerihazırlığımızyoktu.

Çıkarma-indirmeharekâtıdiyesözedengazetecilerinbublöflerinikarşıtarafhiçbirzamanyutmaz,onlarbizimaskerikudretimizigayetiyibilirler.Birkomandotimidahiçıkaracakdurumumuzolmadığıaçıkçameydanaçıktı.Türkgenelkurmayınınneişlerlemeşgulolduğu,MilliGüvenlikKurulununpolitikacambazlarınınelindenevazifelergördüğübilinmekteidi.Kumandanlarancakörfiidareilesubayların,üniversitegençliğininbastırılacağıkanaatindeolarakbuişleribirkenaraitmişler.

[...]

Yüksekkumandaheyetitamamıilepolitikaiçinegirmişolduklarındanseferberlikhazırlıkları,tehlikeanıordumüdahelehareketleriniplanlayacakdurumdadeğildirler.İşteeniyimisalinKıbrısolayımeselesindetamamıileplansızolarak,neyapacağınıbilmezbirvaziyetteçırpındığınıgördük.HalbukiTürkgenelkurmayınınKıbrıs-Hatay(Suriyeiçin),Doğu-Güneyvilayetleri(İçmesele-Kürtharekâtıayaklanmasıherzamanolabilir.)içinözelplanlarıolmasıgerekirdi.DiğergeneldıştehlikeplanlarıNATOçerçevesiiçindezatenyapılmaktadır.

FakatTürkiye’debugünetrafımızdabakarsaknegörüyoruz:

a.Memleketiniktisadidurumumeydanda,ekonomiksıkıntıiçindeyiz.

b.KıbrısRumdevletininküstahçahareketleri.Hariciyemizinacınacakhali.Şerefveitibarımızzedelenmiş.Palikaryalardahimuhtıralarımızı

paçavragibigeriçevirmekte.Dışitibarsıfır.

c.Yabancıdevletşirketleri,yardımkomisyonlarıtarafındanyüzümüzeçarpılan33lokomotifsuistimalidosyaları(İnönümahdumununşirketikazansındiyeoynananihaleoyunları).

d.Ticarettegüvensizlik.

e.Siyasetteistikrarsızlık.

f.Kinveintikamhisleriilehareketedenparticiler.

g.Tükenmişbirhırslıpolitikacınıneline“Türkiye’ningeleceğininuçurumagittiğinigöregöre”milletintekkurtarıcısıolarakvatandaşlarımızıteslimetmişiz.

31Aralık1963,Saat:16.00

1963yılıgerisindebirçokolaylarbırakarakbugünnihayetbuluyor.YılbaşınayakınbirzamandaKıbrıs’tameydanagelenbukanlıhadiselerdolayısıylahükûmetbuhranıiçinde

bulunanTürkiye.İ.İnönü,budıştehlikedenistifadeederekelçabukluğuiletekpartihâkimiyetinisağlayanCHPhükûmetinecansimidigibisarılanReisicumhurC.Gürselileomuzukalabalıkkofkumandanlarınarzularıyerinegelmişoldu.Millişefetambirteslimiyetilememleketseverliklerininölçülerinigösterdiler.Buazınlıkhükûmetidünmeclisteprogramınıokudu.Yerinegetirilmeyecekbirçokvaatlerledolu.

[...]

1963yılınınenmühimhadisesi21Mayıs963ihtilâliidi.Buakimkalanihtilâlhareketininsavunduğufikirler,memlekettemeydanagelenelimhadiselerileartıkbütünvatandaşlarıngözleriönüneserilmektedir.[...]

KıbrısOlaylarınaİlişkinMektuplarKıbrıs’tavahşiceişlenencinayetlerkarşısında21Mayısçılarolarakgösterdiğimizalâkaveasılduygununmuamelesiniaşağıyayazıyorum.Ankara’dangönderilentelgrafdörtmakamaaittir:BMM,Reisicumhur,Başbakan,Genelk.Bşk.Şahıslarınnasılkarşıladıklarıbilinmez.YalnıznihayetAnkaraEkspresgazetesivasıtasilematbuataintikaletti.Umumiefkârdaherhaldebununüzerineeğilecektir.Hakikimemleketseverlerin,milliyetçilerin,vatanperverlerinkimlerolduğunuTürkmilletininsağduyusahibivatandaşlarınabırakıyoruz:

31Aralık963EKSPRESAnkaraAsk.Cezaevi’ndengönderilentelgrafmetni:

T.B.MilletMeclisiBşk.’lığına

20/21Mayısolayısanıklarıolanbizler,millive

medenidavalarışuurlubircesaretleelkoyanlarıdesteklemekteolduğumuzuhiçbirözelmaksatgütmeksizinifadeetmeyibirvazifebiliriz.Daimamilletvehakyolundaolanlarlaberaberiz.21Ar.963’tenitibarenKıbrıs’tamaksatlıvetertipliolarakmer’ianlaşmalaraveinsanhaklarınaaykırıolarakRumlartarafındanTürklerekarşıgirişilenbarbarcaimhahareketlerimuvacehesindebüyükbirteessürduymaktayız.

Buolaykarşısındaparlamentonunvehükûmetinalmaktaolduğuvealacağıhertürükarar,tertipvetedbirlerdenhuzurduyacağız.Türk’ünhaklıdavasınıergeçkazanacağınainanmaktayız.

Saygılarımızla,

25Ar.963Saat:20.00/21MayısçılaradınaİlhanBaş

Elazığ’danTBMM’yeçekilentelgraf:

Elazığ’da15tanemüebbethapsemahkûmSb.vardır(biriHarbiyeli).

EOKAtarafındanKıbrıslıkardeşlerimizekarşıyöneltilenvahşicetecavüzlerbizleridederinelemveüzüntüyegarketti.

EOKA’yakarşımuhtemelbirmücadeledeönsafhaçarpışmakenbüyükarzumuzdur.Ancakmahkûmiyetimizbukutsalarzuyuengellemektedir.Şehitolmadığımıztakdirdemücadeleninsonundatekrarcezamızıninfazışartıileböylemillivekutsalbirgöreviçinbizlerekanuniimkânbahşedilmesinitavassutlarınızaarzeder,hürmetlerimizisunarız.

21Mayısmahkûmları

ELAZIĞ

[...]

1964YeniYılTebrikleri4Ocak1964,Saat:21.00

YeniyıldaaldığımtebriklerdenenhoşumagidenveiçtengelerekyazılanHarbiyelimahkûmlardanNusretKozanoğlu’naaitolanoldu.Karttakiilkmısraciddençokşeylerifadeediyor,ruhiyatıgösteriyordu.Aşağıyayazamadangeçemeyeceğim:

“Demirparmaklıklararasındaesirsedemaddeler,

Ruhunasaletinelekesüremezeller.”

TebrikmaksadıileikincienteresanmektupdaEm.Kur.Alb.İsmailErgüder’dengelmişti.Ona4ayevvelyazdığımçoktarizlimektubumaancakyılbaşıvesilesiilecevapverebiliyordu.Çokyüksektenbirgörüşilehâlânasihatçipozutakınanbuarkadaşımadagereklicevabıvermektegecikmedimtabiî.

[...]

31.12.963

Talât,

Yeniyılınsağlıkveiyigünlergetirmesinibütüngönlümüzledileriz.Senihakikatensevenlerle,sevengörünenleri,tahrikveteşvikedenlerledoğruyolugösterenleribugündahitakdiredemeyişineüzüldük.Fakathaksıztarizlerindendolayıgücenmedik.

ŞadanHanımauğramamışolmamızdantarizlerindeyüzdeyüzhaklısın,buhatayıistemeyerekveelimizdeolmadanişlediğimizisanaizahaimkânyok.Bukonudasengörseydindahibizkendimizihiçgörmezdik.Neyazıkkibundadakendikendimizisuçlamayameydanvermedin.

Yanaklarındanöperiz.

İsmail-SacideErgüderler

Verilencevap:

2Ocak964

Hayattaherşeyimiitimatüzerinekurmuşarkadaşlarımakarşıolanborcumukarşılıksızolaraködemişimdir.İnsanlarınçoğubüyükvetehlikelihadiselerkarşısındabelliolur.Bunlarıtakdiredebilecekler,ancakfelaketemaruzkalmışinsanlardır.İçinegirmeyenancakmütelaabeyaneder,daimanasihatçırolündedir.227günsonrasağlıkveiyigünlertemenniedebilecekcesaretegeldiğiniçinmemnunoldum.Vicdanlarınızınsesinidinlemeyebaşlamakdasizleriçinbirkazançtır.Geçdeolsaalâkanateşekküreder.Sizlergibiyaşayacakolanlarayeniyıllarhayırlıolsuntemennisiyle.

[...]

İMZA

BuhranlıGüvenoyuBugün“32”gündürhükûmetbuhranıgeçirenTürkiye,BMM’ndenaldığıgüvenoyuileyenibirİsmetPş.Hükûmetinekavuştu.

Bu,songünlerinağırlığıiçindezannedildiğikadarkolayolmadı.Neredeise,itimatoyualamayacakdurumagelmişti.FakatyineYTP,İ.İnönü’nünimdadınayetişti.Yoksavaziyettehlikeyegirmişti.İ.İnönüKıbrısolaylarınıistismarederek3.hükûmetibiremrivakihalindetekpartihâkimiyetinedayanacakşekildeaceleolarakfırsattanistifadeederekkurmuştu.

HükûmetprogramınıntenkidiBMMdiğerpartilertarafındanyapılırkençokağırşekildeeleştiriyeuğradı.Hiçümitetmeyeceğiikincikoalisyonortaklarınınsözleriilekarşılaştı.

Şaşkınadönmüşbirhaldekürsüdentenkitlericevaplandırırkendemoralizeolduğundanpartilerekarşı,BMMüyelerinekarşısarfedilmeyecekkelimelerkullandı.

“Hilekârlık,şantaj,çalımpartileri”gibifakatpartiliderlerindendelazımgelencevaplarıaldığıiçin2Oc.964’tekioturumdaçokyaralanmışoldu.Amabunarağmendışdurumkritikolduğuiçin,birdebuşartlaraltındaiktidaradiğerpartileringeçmekistememelerinden,mes’uliyetidoğrudandoğruyaCHP’yebırakmakiçin,küçükpartilerdenYTPdesonandaseçimleregidilmesindenkorktuğundan,güvenoyuvermeyerazıolmuş,busurette“225”oyilegüvenoyualmıştır.

Böylebirandabukadarreyalmakİ.İnönüiçinbüyükbirmuvaffakiyetsayılmaz.İlerdebununmahzurlarıgörülecektir.

Hükûmetprogramındaençoktenkitedilen;DışPolitika-KıbrısMeselesi-AzınlıkHükûmetioluşu,reformlarınistikrarsız,kuvvetsiz,milliidareyedayanamayanbirhükûmetilegerçekleştirmeyegidilemeyeceğiidi.Bukanaatlerinhepsineiştirakederim.Fakatneticedeğişmemiş.BütünkarşıpartilerCHP’ninveİnönükarşısındamahkûmolmuşlar,meclisitekpartiidaresineteslimetmişlerdir.Çünkübu

hükûmetindüşürülmesiartıkkolayolamaz.Şubakımlardan;

1.Hükûmetingüvenoyualamamasıiçin226reyverilmesilazımdır.Bupartilerbirarayagelipdebureyiaralarındaanlaşıpherhangiciddibirmeseledebirleşiptoplayamazlar.Okadarçokmenfaatlerçarpışıyorki,hiçbirpartininişinegelmez.

2.Hükûmetindüşmesidemekartıkgeçicibirhükûmetileyeniseçimlerevaktindenöncegitmekdemektir.YTP(bilhassa),CKMPbunahiçbirsuretterazıdeğillerdir.Çünkümilletvekillerininseçilmeşanslarıkalmamıştır.İkisenelikmaaşlar,milletvekilliğiforslarınıkullanmakçabasındadırlar.Kendimenfaatlerinihiçbaltalamakisterlermi.Onuniçinliriklafvecümlelerle(Vatan,Millet,Cumhuriyet,Demokrasi,Parlamentersistem)teranelerinidillerinedolayarakdaimabugünküstatülerinimuhafazaetmekiçinpolitikalarınadevamedeceklerdir.

3.CHPvemillişefböylebirfırsatıyakalamış

ikenhertürlübaskıyabaşvurarakelindenkaçırmakistemez.

Artıkİ.Pş.kendinibir“DeGaulle”gibigörmektedir.

[...]

Asılzorluklarbundansonraçıkartılacakkanunlardabaşlayacaktır.Kıbrısmeselesi,reformlarıntahakkukuzannedildiğikadarkolaylıklahalledilebilecekmeselelerdeğildir.Hepsiuzunvadelidir.Şimdilik,ilericilerden,matbuattan,ilericikalemlerdendestekgörüyorsareformlarıtahakkukettireceğimdiyemeydanacesaretleatılmasındadır(odaartıkbaşkaçarekalmadığını,batacağınıgördüğüiçin).Yinereformhususundayavaşyavaşuyutmayolunasaparsa,yahutkifayetsiztedbirlerle,konularlageçiştirmesevdasınadüşersehiçbirşeyeldeedemez.Bumilletinrefahakavuşmasıiçinzamankaybettirir.

Şayethakikatenbiz“reformistlerin”arzuladığışekilde,bizlerindüşüncelerinegöremilletelazım

olanSosyaladaletisağlayacakreformlarıtahakkukettirir,şerefesasınadayananaktifbirdışpolitikagüder,bumilletiiktisadiistiklaliyetekavuşturacakhalegetirirsemeselekolay.Bizlerinistediğidebuidi.Yalnızayrıldığımızbirnoktavar.Zamanbakımındantahakkukgeçolur.İkincisi;reyendişesiilereformlartamistenenşekildeyapılamaz,mukavemetleregöğüsgerecekbirkadroyavedesteğesahipdeğildirler.Bugünküpartilerindurumlarımalum,destekleyenlermalum,finanseedenlermalum,politikacılıkmenfaatleribirinciplandaoyualdığımalum.Türkiye’dekipartilerdoktrinerolmayıpmenfaatesasınagörekurulmuşolduklarıiçin,icraatlarıhiçbirzamantoplumisteklerinegöreayarlanacakdurumdadeğildir.İştebuyüzdensiyasîpartilereveonlarınkuracaklarıhükûmetleregüvenimyoktur.Yakında3’üncüİnönühükûmetininhalinidegöreceğiz.Bugünlükdebukadar.

Türkeş’inKuracağıParti,FaşistEğilimliBirPartiOlacaktır7Ocak1964,Saat:16.30

Hükûmetgüvenoyualalıçokkısabirzamanolduğuhaldezaafiyetikendinigöstermeyebaşlamıştır.MatbuatyavaşyavaşKıbrısmeselesizuhurettiğiiçin,hükûmetemuzahirolurdurumtakınmışkendönmeküzeredir.Artıkdışpolitikameselesidedokunmazlığınıkaybetmişvaziyettedir.BazıciddigazetelergerekhükûmetinmuvaffakolamayacağıgerekseKıbrısmeselesindetakipedilenzikzakharekettarzlarındanyakınmayabaşlamışlardır.Bugibihücumlarıönlemekiçinörfiidarekanalıilebazıgazetelerkapattırılmıştır.Yenileridedevamedebilir.ÇünküTürkiye’deörfiidareK.larılâyüs’eldir.Hiçkimsebirşeysoramaz.Zateneldematbuatınağzınıkapatmakiçin22Şubat’ınakabindeçıkartılan,yazı-neşirhürriyetinikısıtlayandemokratikanlayışatabantabanazıt

birtedbirlerkanunuvardır.BuörfiidareK.larıncacömertçekullanılmaktadır.İ.Paşa’nınenbüyüksilahı21Mayısçılarıbahaneederekörfiidareyi8aydırişletmesidir.Bundanbirtürlüfedakârlıkyapamaz.Çünküşefsistemiidarealışkanlığındanarzusuilevazgeçemez.Neyapsıneskihastalığı.Şimdiisepolitikadabaşınayenibirgaileçıkmaküzere,odaAlparslanTürkeş’inCKMP’nehâkimolarakarkadaşlarıilebupartiyegirmesi.Türkeş’inbupartiyiseçiştekibaşgayesi,partilidersizdir.Kolaylıklapartilideriolur.AP’dedekendisinetaraftarlarvardıama,oradabaşolmasınaimkânyoktur.Oradanümidikırıldığıiçindahabirzayıfpartidesiyasîhayataatılmayıuygungörmüş,memleketeoradanhizmetedereksesiniduyurmayıuygungörmüştür.[...]

Türkeş’inkuracağıpartiNasyonalSosyalist,Faşisteğilimlibirpartiolacaktır.Çünküilerdenberirengibellidir.Ovearkadaşlarıdaimabufikrindestekçileridirler,ihtilâlcilikvasıflarınıvekuvvetlerinikaybetmişlerdir.Buhusustacesaretlerivekuvvetlerideyoktur.27Mayıs

960ihtilâliiçindebulunmalarındabufikirlerintahakkukuiçinfaydalanmavasatınakendilerinidahilettirmişti,fakatzamanileMBKtarafındanhakikimaksatlarıanlaşıldığındantasfiyeedilmişlerdir.

İhtilâlgüçleri22Şubat962harekâtıilesilindiğindenberiiktidaragelebilmekiçinyöndeğiştirmişler,aynenHitler’insisteminitakipederekbirsiyasîpartiilegayelerinintahakkukunaçalışmaktadırlar.Onuniçinde21Mayıs963ihtilâlharekâtınıhiçbirşeydüşünmeden,gözlerihırsiledönmüşolarakbüyükbirkıskançlıkduygusuileBaşbakanİ.İnönü’yeulaştırmaküzereHasanDinçervasıtasıilebizzatTürkeşihbaretmiştir.Mahkemedebizzatihtilâlveihtilâlcilerinaleyhlerindebulunmuştur.Aynenşusözüsöylemiştir:“İhtilâlideğilyapmak,düşünmekbilevatanaihanettir.”Bucümleonunmahkemedenberaatinidahikolaylıklasağlamıştır.Amabizleridemahkemehuzurundavatanhainiyapmaktangerikalmamıştır.[...]

Türkeşvearkadaşlarıellerinegeçirecekleri

CKMPbünyesindediğerpartilerde,bilhassaAP’debulunanGökhanEvliyaoğluvearkadaşlarınıdadahilederekyamüşterekbirpartideçalışacaklarveyahutdaonlarıyineAPiçindebırakarakAP’yiiçerdenfethetmeyeçalışacaklardır.OgruptaAdaletpartisiiçindebeşincikolvazifesigördüreceklerdir.OhaldeCHPkarşısınayenibirkuvvetdahadoğmaktadır.MilliyetçimukaddesatçılarınlideriTürkeş’insiyasîpartikuvvetitamamıilememlekettegericitabanabasmakta,enkolayolarakkuvvetinioradanalmaktadır.Hertürlüistismarımilliyetçilikkisvesialtındayapabilecekbirkuvvet.BupartininkuvvetlenmesiAP’yidebölebilir.Bölemezisebilebirkısımseçmenlerinibupartiyekaptırır.Enerjikhareketedenbirpartihüviyetinebürüneceğiiçinilkandaiyibirmuhalefetyaparsaümitbekleyenlerbusiyasîkuvvetekayabilir.

ÜniversitemuhitindekimilliyetçivemukaddesatçıgençleridehertürlütahrikvasıtalarınıdakullanarakCHPtaktiğiilesokakmitinglerindeyenigelişmelerbeklenir.Tabiî

mukabililericimitingleriileartıkKızılay-Beyazıt-Taksimmeydanlarıüniversitelerdekiikiayrıkutup(İlerici-gerici)destekleyicileriilearenalaradöner.[...]

Türkeş’inbizleriçindüşündüğüyegâneşuolabilir:İdamhükümlerinininfazedilmemesiiçingayretgösterir.Fazlasıiçingayretsarfetmez.Bizlerinhiçbirsuretledışarıçıkmamızıistemez.[...]GeritarafıTürkeşiçinbizimlehimizdeçalışıyordiyenesöylenirsesöylesin,inanmam.Çalışması,boştakaldığınızannettiğiordudakikuvvetlerimizindesteğinisağlamakiçindir.Samimiolaninsanenyakınarkadaşlarınıölümegötürmekiçin21Mayısgecesiihbaretmezdi.Mahkemedesözleriilevatanhainidamgasiledamgalamazdı.Artıkneyapsaeskibirarkadaşolarakondanancaknefretederim.Ölünceyekadardabusuçuhiçbirzamanaffetmem.Kuracağı,dahadoğrusudahilolacağıbirpartideinşallahmuvaffakolurdatamhüviyetiilememlekethuzurundakendiyerinialır.Bugünlükdebukadar.

TBMMAdaletKomisyonu10Ocak1964,Saat:14.30

Bugüngazetelergeldi.BMMadaletkomisyonu,idamhükümlerihakkındaikimilletvekilitarafındanverilencezalarınmüebbeteçevrilmesinedairkanuntekliflerinireddetmiş,idamhükümlerininonaylanmasıhakkında13oyilekararvermiştir.

Bukararteknikhukukgörüşübakımındannormaldir.Çünkübukomisyonundosyamızımeclisesevketmektenbaşkaselahiyetiyoktur,idamhükümlerindeadlibirhatavardırdiyemez.YalnızbazıüyelerredoyuverenMP’limilletvekiliHalilÖzmengibimuhalefetşerhiverip“idamhükümlericemiyetebirşeykazandırmıyor”diyebirjestyapabilirlerdi.Siyasîpartilertarafındanoynananoyunun“Rehinefigüranlarıyız”.HerpartibilhassaCHPbuoyununrejisörüvaziyetinde.KomisyongizlitoplantısındaMMVİlhamiSancar,AdaletVekiliSedatÇumralıdaaçıklamayaptığınagöre,

ittifaklakararalınmasınasebepolduklarıanlaşılmaktadır.

Yenikurulmuş3.İnönühükûmetinin(CHPhükûmetidir)ilkicraatibudörtkişiyiasmakolacaksa,varsınolsun.[...]

Türkiye’dekiGüçlükler15Ocak1963,Saat:08.30

Bugün3.İ.İnönühükûmetininTürkiye’yiidareedebilmesiveselametekavuşturabilmesiiçinbazıciddiproblemlerinyurtiçindeustalıklahakikatlerigörerekpartizancadüşüncedenazadebüyükbirmemleketseverlik,yurtseverlikduygularıilegayetsamimiolarakelealarakmüspetistikametteneticelendirilmesiileolur.AksiCHP’ye(çünküiktidarsorumlusubugüniçinodur)gelecektehiçbirşeykazandırmaz.

Bunlarınbaşlıcalarışunlardır:

İçProblemler;

1.21Mayısçılarındurumu

2.İktisadidurumunkötülüğü

3.Siyasîpartilerindurumuveharekettarzları

4.Hayatpahalılığınagidiş-işsizlik-grevler

5.Muhtariyetarzusuilefaaliyetgösteren“Kürtçülük”davası

Dışproblemler;

a.Kıbrısdavasıvemeselesi-gelecekteSuriye-Irakmeselesi

b.DünyadevletlerinazarındaçökenTürkdevletininitibarınınyenidensağlanması

c.Türkiye’yeyapılacakiktisadiyardımın,Türkiye’ninödemeşartlarıgözönündetutarakeniyişekildesağlanması

Bütünbuproblemlerinhalliağırmes’uliyetleraltındacereyanedecektir.Türkiyevarolmaveyagelecekteyokolmadurumuilekarşıkarşıyadır.[...]

1.[...]

2.İktisadidurumunkötülüğü:

a.Bunundadüzelmesiiçhuzurabağlıdır(Halenyoktur).

b.Bugünkühükûmetgörüşüuzunvadedebunudüzeltemeyecektir.Çünküyenidengetirmeyitasarladığıvergireformukanunlarınıtetkiktenşunuanlıyorum:Ancakbütçeaçıklarınıkapatmakiçinalınantedbirlerdenilerigeçmiyor.Busuretleherkese,5yıllıkplantatbikedeceğimdiyehalkınkarşısınayenivergilerleçıkmakmecburiyetindekalacaktır.

c.BizimgayemizTürkiye’yiiktisadiistiklaliyetekavuşturacakbütünradikaliktisadireformlarınzecrîolarakyapılmasıdır.

“ReformcuHükûmet”diyekendinitanıtan3.İnönükabinesindehenüzböylecesaretlidavranışıgöremedim.Bubakımdanümitsiziz.CHPbugünkümes’uliyetkadrosuile,nekafayapısıbakımındannedeicracıkadrosuseçimibakımındanbizimtasarladığımızşekildebudavayıhalledemeyecektir.Şehirağalarının,köy-kasabaağalarınınşatovekalelerinedokunacakhiçbirtedbireyanaştığınadairhenüzemare

yoktur.

d.Buşekildedevamederseenflasyoniçindeboğulacaktır.CHPiktidarınınkarşısındakipartilerinhemenhemenhepsibuvadide,iktidarayardımcıolmayacaklardır.BuçekişmelerinneticesindezararlıçıkacakTürkvatandaşıveTürkiyeolacaktır.

“Oy”endişesibelkibütüniyiniyethareketlerinifrenleyeceğinden,busahadamuvaffakiyetgörememekteyim.

3.Siyasîpartilerinharekettarzları

a.APihtiyatlı-çekingengözükenbirpolitikaileintikamcıhislerilegayetsinsiolarakhareketetmektevedevamlısuretterakippartiCHP’yiyıpratmaklameşguldür.

Aynızamandainhilâletmekteolanküçükpartilerinseçmenkitlelerinideyavaşyavaşbünyesiiçindeeritmektedir.

CHPiçinbüyükbirsiyasîrakipvetehlikedir.

Şayetiktidaragelirsetamamıilegeçmişinhesabınısoracakşekildeintikamhisleriilebeslenmektedir.

b.YTPdevamlısuretteerimektedir.Zatenderinliktekiseçmenkitlesiniyanlışsiyasîtutumuilekaybetmiştir.Demokratpartimirasınakonmakiçinçıkmıştır.Amaİ.İnönükoltuğualtındacanverdi.Artıkbirsiyasîkuvvetolaraktutunmasınaimkânkalmamıştır.

Bupartininreylerinin%70’iAP’yekayacaktır.OhaldeCHP’ninartıkbupartinindesteğindendefaydalanacakdurumuyoktur.

c.MilletPartisi-İşçiPartisi:Kendiçaplarındagelişmeyedevamedebilirler.FakatCHPnekarşısiyasîdengeninbozulmasındabüyükbirrolleriolmaz.Fakathalkpartisiniherbakımdanyıpratırlar.

d.CKMP:Türkeş’inpartiyegenelbaşkanolarakdahilolmasıylaşeklideğişir.CHPiçinentehlikelibirteşekkülolur.[...]

BupartideTürkeşinkişafsağlarsa,AP’nindurumudakısmentehlikeyegirer.İlerdeCKMP’yiAP’yerampaettirmeihtimalidedoğabilir.HiçumulmadıkandaAPlideriolarakdaCHPkarşısınadikilebilir.Herşeyihesapetmekgerekir.ÇünküAP’dedeliderbuhranıvardır.APhalendepasifbirmuhalefettenkurtulamamıştır.

Budurumagöreneticeşudur:

[...]

CKMPTürkeşhâkimolduğunagöremilliyetçimukaddesatçılardandestekgörür.YTPboşluktakalmışbirüstsiyasîkadroolarakdurmaktadır.

MPdaimasertmuhalefette.

İşçiPartisigelişmeklemeşgul,sağlam,yıkılmazbirfikirtabanınaveişçikitlesinedayanmaktadır.

[...]

4.Hayatpahalılığı-işsizlik-grevler

İktisadidurumundüzensizliği-vasıtalıyollardanvergilerinartırılmayolunagidilmesi-Vergikaçakçılığıilekorkusuzcamücadeleyegiremeyiş,şehirağalarınasözgeçiremeyiş,sosyaladaletisağlayacakvergireformlarınayanaşmamaktahâlâısrarediş,budurumudestekleyecektir.

Kontrolsüzlük,hayatpahalılığını,yatırımgüçlüğünündevamıişsizliğiarttıracak.Uyanmışolanişçisınıfına,sendikateşkilatlandırmalarınakarşıhâlâbigânekalanözelteşebbüsağalarıveyabancışirketsömürücüleri,devletteşekküllerigrevhareketlerininçoğalmasınasebepolacaklardır.

Bugrevcilermemleketiktisadiyatınıdevamlışekildebaltalayacaklardır.Haklarıvakitgeçirilmedentanınmalıdır.Bukitleninistismarınasonverecekkuvvetlihükûmeticraatınaherzamankindençokihtiyaçvardır.Patronhimayesindenkurtulmadıkçabugünküşartlardandahaağırolaylarhükûmetizordurumdabırakacaktır.

5.Kürtçülükdavası:

Senelerdirihmaledilmişbirvatandaşkitlesi,bakımsızalakasızvilayetlerinsakinleri.Nüfusbakımındanoldukçabüyükbiryekûnteşkiletmektedir.Yeryerdesilahlıdır.Haklarınıkazanmakiçingenişteşkilatlarasahiptirler.Bubölgelereyakınolandışdevletlerdenhertürlüpropagandavasıtalarıiledesteklenmektedirler.

Dışdünyadasesleriniduyuracakfaaliyetlerivardır.Heraniçinbirçıbanbaşıdır.Hükûmetinenzayıfbiranında(Kıbrısgibi)iyibirgünseçilerekiçayaklanmayagidilebilir.Çoknazikbirkonudur.Hükûmetinçokuyanıkolmasıgerekir

6.Dışmeseleler:

Kıbrısmeselesihalenhükûmetidışsiyasetteenzordurumagetirmişbirolaydır.BütünçırpınmalararağmenGirit’inakıbetineuğramaküzeredir.Çünkübusahadaçokgözükapalıçalışılmış,olaypatlakverincedezikzakvegeridönüşhareketleriylehareketedilerekilkandaki

haklıdavadakiinisiyatifürkekbirpolitikagörüşüilekaçırılmıştır.

SuriyeveIrak’takiTürklerinakıbetleridezamanileaynıakıbetleremaruzdur.Hükûmetzayıfladıkça,içtehuzurteminedilipMilliBirliksağlanmadıkçadışitibarınsağlanmasınındaimkânyoktur.Yeniolaylar,komşudevletlerdebeklenebilir.

7.Dışdevletlerdeitibarancakşerefesasınadayananaktifbirpolitikailesağlanır.Bugüniçiniktisadençökmüş,içbünyedekuvvetsizbirdevletbunusağlayacakdurumdadeğildir.YabancılarTürkiye’niniçbünyesini,iktidarlarahükmedendenenmişliderleriniiyitanımaktadırlar.Bugüniçinhalkınbüyükbirekseriyetitarafındansevilmeyen,ilerisiiçinkalıcıbititimattelkinetmeyenİ.İnönüvepartisineitibaretmemektedirler.Açıkrejimdeyimialtındakapalıusullerledemokrasiyikatledenlerekarşısempatibeslememektedir.Ancakyenibiriktidardeğişikliğibelkibuvaziyetidüzeltebilir.

8.Dışiktisadiyardımsağlanması:

İçtekiiktisadigelişmelerebağlıdır.BuhükûmetemuvakkatnazarıilebaktıklarıiçinTürkiyehayatiyetinimuhafazaedecekkadar(yaniölmeyecekkadar)yardımedeceklerdir.Dahafazlasınıalmakbuhükûmetenasipolmayacaktır.

NeticeitibarilebütünbugüçlükleregöğüsgermekiçindirenenCHP,bakalımtekpartiidaresizihniyetiilenekadariktidardakalacaktır.Buiktidarfırsatınıyakalamışolanparti,mevkiindenuzaklaşmaendişesiileyineilerdetavizlereyerverecektir.İşteozamandaakıbetinitamolaraktayinedecektir.

[...]

Bugünlükdebukadar.

TemyizMahkemesininİkinciDefaBozmaKararı26Ocak1964,Saat:14.00

Bugüntemyizmahkemesininikincidefabozmakararlarıgazetededeyayımlandı.EnsevindiricikısmıCevatKırca,İlhanBaş,AhmetGürcan’ınidamkararlarınınbozulması.(91kişikadardaberaatederektahliyeedilmişler,fakatbumeyandatemyizkararındabüyükisabetsizlikler,büyükhaksızlıklardavar.MeselaP.Bnb.HüsamettinPaksoy,Tank.Yzb.RecepUslu’nunmüebbethapiscezaalmaları,DenizciTeğ.FeridunÖzbey’incezasınıntasdikedilmesiaskeriadalettarihiiçinhiçiyiolmayannotlar.)BudörtkişilikidamlıklaragelinceMilletMeclisinde28Oc.964Salıgünügörüşülebileceğiniyazıyor.BugünkütarihliHürriyetgazetesindevar.[...]

ÖlümsüzMüdafaaKitabınınEtkisi

ŞuandaÖlümsüzMüdafaadiyeDr.AliKemalBelviranlı’nınnaklettiğibirkitabıokuyorum.Kitaptabazıyerlertamamıilebenimgörüşvebizimhadiselerimizeuygunolduğuiçinaşağıyaparçaparçayazayım.Katidurumumbellioluncayakadardabukitaptanbaşkabireserokumayacağım.Artıkbubekleyişinsıkıntılıdurumundanbıkmışvaziyetteyim,neolacaksaolsadabiranöncekatiyetekavuşsam.

ÖlümsüzMüdafaa:

*Benbumahkemeninhuzurundasözsöylemekistemiyorum.Çünkübumahkemedenbizimbirümitveisteğimizyoktur.Bumahkemeyolumuzunüzerindeduranbirmerhaledir.İsteristemezburayageliyoruz.Yoksagelmeyebilirdikde!..

*Gayemizmahkemedekendimizimüdafaaetmekdeğil,umumiefkârıaydınlatmaktır.Yoksabizbumahkemelerekarşıkatıbirboykottatbikinetaraftardık.Çünküumumiefkârıaydınlatmakmaksadiledeolsabizeyöneltilentöhmetlerireddetiphakikatleriaçıkladığımız

zamansu’izannauğramamızihtimalivardır.Çünküböyleyapmaklacezadankorktuğumuz,cezadankurtulmakistediğimiz,yahutdabumahkemelerinadaletindenzerreceümitvarolduğumuzzannolunabilir.

*Boykotsistemi;milletinhükûmetekarşıtamamiylekırgınveküskünolduğunuifadeeder.Hükûmetleirtibatınıkesenler,onunadaletinden,hakseverliğindenümitkesiyorlar,artıkonutanımıyorlar.Onuzalim,gayrimeşruolarakkabulediyorlar;onudüşürmeye,yıkmayaçalışıyorlardemektir.Vaziyetbumerkezdeiken,tambununaksineolarakhükûmetin,meşruhükûmetlergibiinsaflıveadilânehareketedeceğinitahminetmeknederecedoğruolabilir.

Buhakikatiunutupdahükûmetinbizeyönelttiğitöhmetlerdenkendimizikurtarmayaçalışmakbeyhudebirgayretolur;hakikatiinkârolur.Herkesbiliyorkibuçeşitmahkemeleradaletiicraetmektenuzaktır.Bununsebebidehâkimlerinadaletisevmemesideğil;hükûmetinesasolarakkabulettiğinizamınadaletiicraetmekimkânınıvermemesidir.

Buradaaçıkçaifadeedeyimkibizimtatbiketmekteolduğumuz(boykot)siyaseti,hükûmetevekanunlarınakarşıdır.Buhaldünyamızdaenderdedeğildir.

Hâkimkuvvetlertuğyanederekhakvehüviyetleretecavüzsilahlarınıkaldırdıkça,mahkemeler;hükûmetinelindebireroyuncaktır.Butarihibirgerçektir.Bundankimseninşüphesiolamaz.Çünkümahkemelerellerindekihazırkuvvetiadaleticrasıiçindezulümistihabıiçindekullanabilirler.Adilbirhükûmetinelindebukuvvetadaletiicravehakkıyerinegetirmekiçinenbüyükvasıtadır.Fakatzatenhükûmetlerinelindeaynıkuvvetintikam,zulümvehakkakarşıgelmekiçinkorkunçbirsilahtır.

*Mahkemelerinzulümdefterleriçokkabarıktır.İşlenenzulümleretarihhâlâağlıyor.Bugünkarşınızdabulunduğumşumevkidebirzamanlarpeygamberlerin,kaşiflerin,dahilerinvefaziletliinsanlarınyeraldığınıdahatırlayaraknailolduğumşerefitakdirediyorvebununiçinAllahımahamdediyorum.Bumevkideolunurkenbütünhükümdarların,cihangirlerin,

banagıptaettiklerinigörürgibioluyorum.Çünkübenimşuandakalbimihuzurveneş’eiledolduranmüstesnazevkionlarmuhteşemsaraylarınınneresindebulabilirler.Gafilinsanlar,nefislerineuyanbiçarelerbuhuzurunbuzevkinzerresinitadabilseler,eminimkibunaermekiçinherşeylerinifedaederler.

*Mahkemebenizindanaatmayapekhevesliolmaklaberaber,aleyhimdetoplanmasıgerekenvesikalarıbulmaktaâcizkalmışmahkemeninbuaczinigörmekiçinkonuşmamicapetti.Hükûmetinispatedemediğiniikrarımlaispatetmekistiyorum.Mahkemelerinkanunlarıbuvazifeninifasınıbanayüklemiyorvebenibugibiitiraflarazorlamıyorsadahakikatinkanunlarıbütünkanunlarınüstündeolduğundan,bunauyarakherşeyisöylemeyekendimimecburhissediyorum.Hasımınınbirşeyiispatedememesindenistifadeederekonugizlibırakmakhakkaaykırıdır.

*Hükûmetbeni(ihtilâl)ilesuçlandırıyor.(İhtilâl)nedemektir?Bunuanlamakisterim(ihtilâl)bizimhenüzmuvaffakiyeteerişemeyen

teşebbüslerimizmidir?İhtilâlbuisebendeihtilâlciyim.Karşınızdabulunuyorum.İstediğinizcezayıveriniz,fakatiyibilinizkibizimteşebbüsümüzbaşarıyaulaştığızamanbizimihtilâldiyeadlandırdığımızhareket(Vatanseverlik)ve(Hürriyetuğrundasavaş)adınıalır.Dünbize(asiler,ihtilâlciler)diyebahsediyordunuz,fakatbugünonlara(hürriyetkahramanları)diyorsunuz.

*Hâkimbey!..Nehükümvereceksenver,seninhükmünancakdünyahayatınaaittir.Zerrekadarbiracıhissetmiyorum.Cezasıneolursaolsunbenimiçinehemmiyetiyoktur.Çünkübenimdavamhükûmetiledir,şahısladeğil.Hükûmetbozukolduktansonra,hükûmetmemurlarındannehayırumulur?

(Enağırcezayıveriniz.Çünküsizcezayıveriyorkenbenimhakkımdabelkibirazşefkathissedersiniz.Halbukibensizincezanızıdinliyorkenzerrekadarbirendişehissetmeyeceğim.)

*Hâkimbey!..Aramızdageçenhadiseleritarih

kaydedecektir.Bizbuhadiseyibirlikteyaşadık.Sizhâkimliksandalyesinden,bencanilermevkiindenbuhadiseyeiştiraketmişbulunuyoruz.Bizdensonragelecekleriçinibretteşkiledecekolanbuişiartıkbitirelim.

Tarihçibekliyor.İstikbalbuişibitirmemiziistiyor.Bumahkemeninişibittiktensonradiğerbirmahkemekapısıaçılacaktır.KANUN’Uilahimahkemesi!..

Ey!Herdevrin

Canileri

Zalimleri

Katilleri

Ve:

“Eybumilletemeydanokuyan

birsürüyüz,

Gecenizdendahakorkunçolacak,

gündüzünüz.”

Buölümsüzmüdafaatarzıaynıbenimvaziyetimeuyuyor.Aynıruhutaşıyorum.Örfiidaremahkemesihuzurundabufikirleridilegetiremediğimiçindeşimdiüzülüyorum.Bukadarbenzerlikolur.Demekkihakuğrundaçarpışaninanlarındüşünce,ruhyapılarıaynıoluyormuş.1888senesindedoğanbirmücahitinbizeöğrettiğigüzelörneklerbinlercemiluzaktayaşananTürkiye’debilfiilişleniyor.Tevekkelidememişlertarihtekerrürdenibarettir.İştemaalesefTürkiye’dedeaynıkomedimahkemelerdebirkeredahaoynandı.ŞimdisıraMilliŞefinhükûmetinde.BakalımMilletMeclisi’ne,Senatoya,C.Gürsel’invetohakkınanekadartesirederek,bizlerdenalacağıintikamhissinihangiraddeyekadargötürebilecek.Veyakudretinereyekadaryetecek.[...]Bugünlükdebukadar.

MeclisÖlümCezalarınıOnaylıyor29Ocak1964,Saat:08.00

Düngecesaat20.00’deTBMMsaatiniradyodadinledim.M.Meclisiölümcezasınıbirincimüzakeresinde220oyiletasdiketti.Milletvekilisayısımeclistebulunan297kişiimiş.220kabul,23kişiçekimser,47red,sağlıkolsun.Busabahilkişolarakkarımaüzülmemesiiçinaşağıdakimektubuyazdım.

SevgiliŞadan’ım,

Dünmilletmeclisindenhakkımdaçıkankararıgeceradyodadinledim.Gayetnormalkarşıladım.Siyasîlerdenzatenbaşkabirşeybeklenemezdi.Müzakereneticelerinegörebendehasılolankanaat,ikianapartininbirbirinekarşıtutumlarındanaradabizlerzarargördük.Ziyanyokmukadderattanbaşkasıolmaz,sonsözdaimaAllah’ındır.Dahabirkaçkademevar.

İnşallahoralardalehimizdebirhavaeserdebelkiölümdenkurtuluruz.Olmaziseneyapalım.Benceinanılmışbirdavauğrundabundandahaşerefliölümolamaz.Ogecebenkimseninhayatınaelimdebüyükimkânlarolduğuhaldekıymadım,bubakımdanvicdanazabıçekmiyorum.Amapolitikacılarınüçkişininhayatınasonverilmesiniarzuettikleriaçıkçagörülmüştür.Belkibizimölümümüzmemleketedahabüyükbirhayırgetirir.Mümkünolduğukadarüzülmemeyegayretedin.Hayattaençoksevdiğimsenveçocuklarımasabırlardilerim.Bengayetiyiyim,zatenbudurumakendimibiliyorsunalıştırmıştım.Bununmuhasebesinigelecektetarihyapacaktır.Ailemelekesürecekadiveşerefsizbirsuçtancezagörmüşbirnambırakmıyorum.

Herzamansenveçocuklarımalnıaçıkgezebilirler.Sabırlı,metinolunmasınıdiler,seninveTülin,Metin’ingözlerindenöperim.Hiçbelliolmaz,gündoğmadannelerdoğar,Allah’tanümitkesilmez.Sıhhatinizebakın,moralinizibozmayın.

Not:Benimiçinsakınbirteşebbüstebulunmayın,hakkımıhelaletmem.Beniküçültürsünüz.

İMZA

Mektubusaat09.00’dagönderilmeküzerehapishaneidaresineteslimettim.İnşallahzamanındaevegönderirlerdehiçolmazsaevdekilerbirazolsunferahlarlar.

Basın-YayınOrganlarındaÖlümCezaları:Gerçekler,VefaveSiyasalOyunlarGelelimmilletmeclisindekimüzakerelerinyorumuna:

AkşamradyodandinlediğimegöremeclistesözalankatiplerdenAdaletkomisyonusözcüsüMehmetGöker(CHP)hariçdiğerbütünmilletvekilleriölümcezalarınınmüebbeteçevrilmesihakkındalehimizekonuşmalaryaptılar.

HattahükûmetmensubuMilliMüdafaaVekiliİlhamiSancarveCHPMeclisGrubuBşk.EskiSanayiVekiliFethiÇelikbaşbilelehimizekonuştu.Bunarağmenoylamadaneticealeyhimizetecellietmişoldu.Yalnızsevinilecekbirhususvar.İçimizdeengençolanEm.Üsteğ.ErolDinçer’incezasımüebbeteçevrildi.Bunaçoksevindimçünkügençti,ölümcezasınaçarptırılacakkadarsuçludeğildi.Kendisini

takdirediyor,herbakımdanbeğeniyorveseviyordum.İdealbirinsanvasfıvardı.Kendimkurtulmuşkadaronuniçindesevindim.İstikbalvaatedenbirgenç.Davamızısonunakadarcesaretlesavunacakyegânegüvenilirinsanlardanbirisi.İyibiraileevladı,yegânetesellimizşimdikihaldeo.Nekadarazzayiatilebuişikapatırsakokadariyiolacak.

OsmanDeniz’indemeclisinikincimüzakeresindekurtulmaihtimali%70.Çünkütemyiztasdikkararındamuhalefetşerhivar.KalakalaFethiilebenkalırım.OdabelkiSenato’dabirhalçaresinebağlanırveyaC.Gürselinsafagelipvetosunukullanırsabelkidurumlarımızdeğişebilir.[...]

Saat:09.30

Şimdigazeteler,manşetlerhepbizimmeseleyielealmışvaziyette.[...]hatiplerinkonuşmalarınıtafsilatlıolarakalmışlar.Engüzelkonuşmayı(MP)Bşk.

OsmanBölükbaşı,KemalErkovan(Bağımsız),KadriCanKaflı(CKMP),TahsinDemiray(AP),AsımEren(CHP)yapmışlar.

Bumüdafaalarıgördüktensonraçokrahatladım.Çünkü21Mayısihtilâliveşahıslarımıztamamıilesavunularak,Milletmeclisizabıtlarınatarihivesikalarolarakgeçirtilerektesciledilmişolduk.Artıkhiçbirsuretlegamyemem.Hiçbirihtilâlcikadroveölümcezasınaçarptırılmışolanlar,rejimeveTBMM’yekarşıyapılanbirhareketlebuşekildehakkazanılarakmüdafaaedilmez.DemekkiharekâtabizizorlayananasebeplertamamıileanlaşılmışvaziyettevemilletinmilletvekilleritarafındanBMM’deTürkveDünyaefkârıumumiyesinebirkeredahayapılankonuşmalarlagözlerönüneserilmekte.[...]Enmemnuniyetvericibirhususda,harekâthedefininfikrîhiçbiryabancıideolojiyedayanmamasınınispatedilmişolmasıdır.OdaMilliMüdafaaVekiliİlhamiSancartarafındansöylenensözlerdir.Aynenşöyledir:“MilliyetGazetesi20Oc.964.Şunudabelirteyimkison

ayaklanmalarıidareedenihtilâlcilerdahiyabancıideolojilerinuşaklığınıyapacakkadaraşağılaşmışinsanlardeğillerdir.Kendilerineyöneltilenbuiddialarıreddederim.”

İştebizleriaksişekildekıymetlendirenAPmilletvekiliSaitSinaYücesoy’unsözlerineverilmişeniyicevap,hemdekimtarafından,bizimölümümüzüisteyipbeyazoykullananhükûmetefkârındanM.M.Vekilitarafından.Buvicdanazabıiçindekiitirazbizekâfidir.[...]

Gazetehaberlerinegöredünkümeclisinhavasıtahminettiğimgibiikianapartininçatışmasındanelektriklenmiş.Bumeyandazarargörenbizlerolmuşuz.Çünkübuişiniçinepartizanlıkgirmiş,siyasîpartirekabetigirmiş.Herşeydenhabersizbirhissiyatileneticedeoylarkullanılmıştır.Şahsidurumlarımız,dosyalarımızınmuhteviyatıhiçbirsuretletetkikedilmemiştir.EsasbudurumdansorumluolanAdaletKomisyonsözcüsüMehmetGöker(CHP)mecliselazımgelenbilgiyiaçıklamamıştır.Bilakisterscephedenhareketetmiştir.Yoksaaçıklamışolsaidi,OsmanDeniz’eaittemyiz

kararında5/2muhalefetşerhivarkimuhakkaksurettenazariitibarealınıpOdaErolDinçergibiölümcezasındankurtulurdu.Milletvekilleriaydınlanmışolurlardı.ÇünküErolDinçer’inmuhalefetşerhi5/1idi.OsmanDenizbubakımdandahabüyükbiravantajasahipti.Amaneyazıkkineadaletkomisyonuhazırladığıgerekçedebuhususlarıbelirtmişnedekomisyonsözcüsübunuaçıklamaktalüzumgörmüştü.HayatileoynananbirmevzudaM.Meclisiçalışmalarıeğerböylebaştansavmaise,vayöbürişlerinneşeklideidareedilişine.

Hukukdevletiveçiftmeclisli-anayasamahkemeliaçıkrejimTürkiye’si.İştebizlerinbununiçinbuçeşitdemokrasianlayışınaveonlarınyürüttükleriniilanettiklerişimdikimilletmeclisineitimadımızyoktur.

BununharicindemilletmeclisindetabiîSenatörveCHP’lilerbirtaraftaAP’lilerbirtaraftakalmaküzeregerekmeclissalonundagereksekoridorlardakavgalarolmuş.Buvaziyettenanladımkigenebizimenyakındostvemüdafilerimiz,eskiorduveidealarkadaşlarımız

tabiîsenatörlermiş.OndansonradaCHP’ninilericicephesininsafındaolanmilletvekilleri.Ennihayetfizikikuvvetledahibizlerimüdafaaedecekdurumagelmişler.BunlarınhepsiAtatürkçülüğe,21Mayıscılığakarşıgelen,zamanlafırsatbuldukçabucephedekikuvvetleriveşahıslarıyoketmekisteyenintikamcıvegericizümrenintezahürüdür.Bugünbizlerinölümünüisteyenler,yarınaynısaftaolanlarınbaşlarınıistemektengerikalmayacaklardır.Artıkcephelertamamıilebelliolmuştur.Builerici-gericidavasıdır.[...]İlerici-Reformcu-Atatürkçügeçinenlerbuhadiselerdendersalmaz,kendiaralarındabirbirleriniyemeyedevamederlerse,akıbetşimdikiiktidardakileriçindegelecekteaynıolacaktır.

[...]

İştedünkümeclisteoynananoyunsahnesiüçkişininbaşınınistenmesiilekapanmıştır.Şimdioyununbirkaçperdesidahavar:Meclis’inikincidefakanunumüzakeresiveoylaması,senatoadaletkomisyonundakikarar,senatodakararikidefayapılacakmüzakereveoylamaları,

Reisicumhurtasdiğiveyavetosu.Bütünbuyollardangeçipyahayatakavuşacağızyahutdagözgöregörepolitikacılarınçarpışmaoyunlarıileölümegideceğiz.Bakalımgelecekolansayılıgünlerdenelergöreceğiz.

[...]

5.KanunsenatodandaaleyhtegeçerseiseC.Gürsel’invetohakkınakalıyor.Eğeryanılmıyorsamİ.İnönü,kumandanlartarafındanaleyhimizdetazyikaltındabırakılmazsa%99vetosunulehimizdekullanırinancıiçindeyim.

Neticeherhangibirkademedendönerse,kurtulmaimkânlarıvar.Aksitakdirdeartıkyapılacaktekçarekalıyor.Resmigazetedeidamhükümlerimizçıktıktansonra,hapishanedehücreyesabahakarşıinfaziçingelenheyetigörüncekendikendiminhayatınasonvermektenbaşkaişkalmıyor.Çünkübeniasmakzevkindeolanlaraozevkitattırıpsehpadayağlıipaltındaboyboyresmimiçektirtmeyeceğim.

Bunutamamıileirademaltındayapabilecek

kudretteyim.Çünkühiçbirihtilâlcikuzukuzuiptecanvermemelidir.Kurşunadizilmekolsaidibenimiçinşerefti.Ozamanrazıidim.Birmangaaskerinkarşısındacanvermeyerazıyım,amabircellatınelindeölmeyikendimeyakıştıramıyorum.ÖlümmukadderisekendihayatımakıymavasıtasınıveolurunubendenesirgemeAllahım.

[...]

Akisveİnönü’nünDamadıM.Toker3Şubat1964,Saat:15.00

BugünPazarziyaretçilerimizgelecekdiyebizlerihaberdarettiler.Fakatgelmedi.Neş’esizliğimizbirkatdahaarttı.BununyerinemillidamadınAKİSdergisigeldi.İdamlarınmeclistetasdikindensonaçıkanilksayısıolduğuiçinmühimdi.İçindeşusatırlarenteresan:

“Cezaburejiminbirbaşkasavunucusuolanmeclistarafındanfiilenonaylanmıştır.Şimdigeriyekalanformalitedenibarettir”cümlesiTürkiye’deaçıkrejimcivemüdafilerininhakikifikrinigösterir.Onlarbenimölümümiçinzatenkararvermişlerdir.Yalnızmahkemelerden,meclislerden,senatodanbirformaliteolarakgeçirmektedirler.Hattızatındabukademelerdeyapılanmuamelelergöstermeliktir.Bucümledenbuzihniyetçıkar.Çünkübusatırlarhenüzrealiteyegörepeşinhükümdür.Dahakanunun

ikincioylamasıvar.Senatogörüşmelerivar.Reisicumhurvetokullanmaimkânıvar.Amaİnönü,damadıvasıtasıylabusatırlarıyazdırmaklabukademeleredirektifleriveriyor.[...]Zatenmeclisteidamlaroylanırkenİ.İnönüelinebeyazoyualarakvemeclisegösterereksepeteatmıştır.Odaşudur:“Sizdebenimgibioykullanın,benitakipedin”demektir.Haniİ.İnönüsiyasîsuçlularınidamıkarşısındaidi,Menderes’ikurtarmakiçinozamanlarişiştengeçtiktensonrafaaliyetegeçmişti.MBK’yayazılımuhtıravermişti.Ogibiteşebbüslerininhepsiilerdeseçimlerdehalktanoytoplayabilmekiçinyapılanpolitikacıoyunuolduğubelliidi.Amaispatedilememişti.Şimdibenimölümümiçinbeyazoykullananbuzatıntutumuilesamimiyetsizliğiispatlanmışolarakmeydanaçıktı.[...]

Siyasîsuçlularınidamımemleketefaydamıkazandırırveyazararmıgetirir,otartışılır.Demagojilerile,siyasîpartiistismarcımanevralarıileilerdetelafisimümkünolmayaninsanhayatlarıileoynanmaz.[...]

1Şubat964sayılıAkis’iokumayadevamedelim.“AydemirpeşinetaktığıgençvatançocuklarınıAP’nintutumuveonakarşıverilentavizleriilerisürerek27Mayıs’ısavunmakiçinhareketegeçmiştir”demektedir.

Busatırlardadatamamıilehakikatpayıyatmaktadır.Nasılbusatırlarıyazabildiğimehayretettim.Çünkü21Mayısihtilâlininanafikrîtamamıilebuidi.Çokşükürdamatbeybunuanlayabilmiş.Bunuteyitedenmüdafaamın23.sayfa18.satırlarınıbirkeredahagözlerininönüneserelim.(Bizler27Mayıs’ınhazırlayıcısı,yapıcısıvekoruyucusuidik.Bueserbizlerindir.Bizler27Mayıs’ınsahtekoruyucularındandeğiliz.Eserimizinhedefinevarmasıiçinhertürlüçareyebaşvurarakyaşadığımızmüddetçedenelazımsayapmakmecburiyetindeidik.1956senesindebudavaiçinbaşkoymuşveyeminetmiştim.Eserinyıkılışvehedefindenuzaklaştırılmasıveheleintikamhislerilehergünbirazdahatahripedilmesine,türlütürlükombinezonlarlainkâredilişineseyircikalamazdım.Ozamanaslımıinkâretmiş

olurdum.)

Bundaniyi21Mayısçılığımtesciledilebilirmi?Amabunlarıokumuşvebilmişolmasınarağmenhemenyazısınınaltınadaşusatırlarıhiçbirmesnetedayanmadanyazmaktandagerikalmamış,buçelişmeyenedenilebilir?

“HalbukiMamak’takisavunmasında27Mayıs’ıveTürkSilahlıKuvvetleri’nindavranışınınAP’liSaitSinaYücesoy’unmeclistekiithamıgibiithametmişvememleketi‘obadire’denkurtarmakiçinsilahasarıldığınıbildirmiştir.”Busatırlardabirhakikatpayıgöremedim.Müdafaamgerekmilletvekiligereksemillidamattarafındanistismaredilmiştir.Müdafaamaçıktır,tekrartekrarokudum.Böylebirşeyyoktur.Herkesinzikri,fikrinegöreolmalıdır.İftiralarlaortalığıbulandırmaktafaydaarayanlardaimaziyanlıçıkmışlardır.Bumilletvekilininkonuşmasıbenihiçbirsuretteiltizametmez.ZateniçimdekişüpheokonuşmanınGökhanEvliyaoğlutarafındanhazırlandığıkanısındayım.DolayısıylaTürkeş’inparmağıvardırgibigeliyorbana.DamatBeydeaklıncabunlarıbir

tutanakolarakbenidestekleyenlerinindindeAP’yekaymışveonudestekleyenbirinsanolarakgöstermekistiyor.[...]Tamamıilemaksatlıbiryazıdır.Benitanıyanlartanır,benhiçbirpartininadamıvedestekçisideğilim,benbirfikiradamıvedestekçisiyim.Bufikrimihangisiyasîkadronuntahakkukettirdiğinigörürsemonudesteklerim.

Ofikirdemalumdur.(Atatürkilkelerindentavizvermeden,27Mayısanayasasınınçerçevelediği,sosyalgörüşeuygunolarakradikalreformlarınmemlekettePatron-Ağalarıngözyaşlarınabakmadancesaretletoplummenfaatinamınayapmaktır.)

[...]

SadakatveSiyasalAymazlıkBugünmilletmeclisindeböyleistismaredilmemizinbaşlıcasorumlusutemyizmahkemesidir.Silahlıkuvvetlerbundannekazanmıştır.BizimeclisinelineteslimedipAdaletPartisiintikamhisleribizlerüzerindetatminettirilmiştir.Buintikamcıpartibugünbizlerinbaşlarınınyokolmasıiçinreykullanıyorsa,yarınaynıakıbetsilahlıkuvvetlerdebulunanvebizlerebumuamelelerirevagörenlerin,zayıfladıklarıandaaynımuameleleremaruzkalmayacaklarınıkimsegarantiedemez.Bugünbizeise,yarındaonlara.Fırsatbulunca10senesonra(DP)MustafaMuğlalı’yıipegötürmüştü.Yineodevirdeİ.İnönüvardı.Eskigeneralinikurtaramadı.Bilakisverdiğiemirleriinkâretti.BütünsorumluluğuozavallıorduK.’nınabıraktı.

Bizlernedeolsaksilahlıkuvvetlerinmalıidik.Oradanayrılmışbirerparçaidik.Şimdienüstkademedekeyifsürenşahıslaraşahsenenbüyükyardımlarısağlamıştım.Zamanıgelmişbir

TanseliçinbaşımıkoyarakMBK’nınihtilâlhükûmetinekarşıayağakalkmıştım.Ankara’daozamandaenönsaftaidim.BirDenizK.K.’naNecdetUran’ıgetirmekiçinsebepsizyereüçtanekıdemlialbayharcamıştık.EURs’neşerefiniiadeettirmişMBK’dangelipdemasasınınüstündekicamavurarakisteklerinikabulettirenkomitelerdenkurtarmıştık.İşteordununbaşındakilereyaptığımiyiliklerinkarşılığı.YalnızC.Tural’ıemekliliklistesindenüçdefaşahsenbenkurtarmıştım.

C.Sunay-M.Önür-M.Tağmaçonuekarteetmekiçinazçabagöstermemişlerdi.Kimeiyilikettiysemhayattakötülükgördüm.Amacanlışahitleryaşayacaklar,tarihhiçbirzamanbuşahıslarınnankörlükleriniafetmeyecek.[...]

4Şubat963,Saat:19.30

Bugünmilletmeclisindebizidamlıklarıntasdikedilmesiniisteyenkanununikincimüzakeresiyapılacaktı.Buandameclisinoturumununbitmişolmasılazım,yarımsaatdegeçiyor.Eğerlehteçıkmışbirkararolsaidiherhalde

hapishaneyeulaşırdı.Demekkiböylebirşeyyok,benkendimdenziyadeYb.OsmanDeniziçinçokümitliidim.İnşallahbirazdahavakitvar,iyibirhabergelebilir.Saat22.00’demeclissaatindedurumaçıklığıileöğrenilir.[...]

Bugünaynızamandaziyaretgünüidi.KarımveTülingelmişti,Metinmeclisegitmişgöremedim.Şadan’aısrarlatembihettiğimbirhususvardı,odaetrafıntesirinekapılıpbenimiçinBMM’yeveyaİ.İnönü’yeveyaC.Gürsel’ediğeridamlıkarkadaşlarınyaptığıgibiherhangibirmüracaatyapılmamasıidi.Ençokkorktuğumbirhususdaeğerböylealdatılıpbirmüracaattabulunursabendeosuretlekurtulursam,hayattahiçbirsuretleyaşamakistemem.Ölsemdeöylebirmüracaatınyapılmasınıhiçbirsuretteistemiyorum.

Ençokkorktuğumbuidi,onuniçinbirkeredahatembihettim.“Hakkımıhelaletmem”dedim.Büyükteminatverdi.HattaFazılAkkoyunlu-BedriBöke(Sv.Em.Sb.Sınıfarkadaşım.)veeşibuhusustaısraretmişler.Onlaraaynenkarımvekızımşucevabı

vermişler:“Bizlerdesıraileasılırız,hiçbirzamanböylebirtekliftekimseyebulunmayız.”BusözüŞadan’dan,Tülin’denduyuncanekadarferahladım,nekadarailemiledegururduydum.Demekonlardabaşlarıeğikgezmemeleriiçinherşeyerazılar.Artıkrahatlıklamukadderiseölebilirim.İştebuhaletiruhiyeiçindesaat22.00’dekimeclissaatinibekliyorum.Saat:20.30

MeclisteÖlümCezalarıGörüşmeleriSaat:23.00Yazıyadevamedelim:

Saat22.00BMMsaatinidinledim,tahminettiğimgibiçıktı.Milletmeclisiüçümüzündeölümcezalarınıikincidefatasdiketti.Yalnızİ.İnönühükûmetibugünyenibirtaktikyapmıştı.21Mayıs’taşehitolanlariçin(hiçbirisiihtilâlcilerinkurşunuilevurulmamıştır.Hv.Kuvvetlerininyanlışateşilekendikendilerinivurmuşlardır.BunumeclistegayetaçıkolarakCKMPKadriCanKaflıdabildirmişti.)maaşbağlamakanunteklifiniivediolarakMilliS.BakanıİlhamiSancargündemealdırttı.Busuretlemilletvekillerininhissiyatınıkırbaçlayıpbizimölümcezamızınkolaylaştırılmasınıistedivemuvaffakdaoldu.Nekadarbasitoyunlarla,hayatlarımızlaoynandığıtarihönündebirdahagözlerönüneserildi.

5Şubat1964,Saat:13.00

Gazetelergeldi,dünkümeclisgörüşmelerininbirazdahatafsilatlıolarakokudum.ZekaiDorman,CevatOdyakmaz,HüseyinAtaman,SeyfiÖztürk,FahirGiritlioğlutarafındanlehimizdesöylenmeyenbirşeykalmamış.Bilhassaanafikirolarakşunlarbelirtilmiş:

a.İdamlarbirşeykazandırmaz.Kin,intikamtohumlarısaçar.

b.Siyasîsuçlularınidamıcemiyetiilgilendirir,yayılır.

c.Neticesineolacağıbelliolmaz,nasılgenişleyeceğibilinemez.

d.Bunlarbirerkahramanolur.

e.SilahasarıldıklarıandaTürkiye’ninşartlarıneidi.

(BunuZekaiDorman,FahirGiritlioğlubelirtmiş.)

f.ŞimdikihaldebileAydemir’ihaklıçıkaracak

vakalaroluyor.(FahirGiritlioğlu(CHP)söylüyor.)

g.İdamlarlaihtilâllerenihayetverilemez.GüneyAmerikamisalgösteriliyor.(CevatOdyakmazCKMP)

h.Siyasîsuçludurlar.146/1ilehükümgiymişlerdir.Adisuçluolamazlardemiştir.(SeyfiÖztürk)

MilletMeclisi’ndesöylenmesinelazımisesöylenmiş,tamamıylalehtekonuşmayapılmasınarağmenneticemalum.Söylenecekhiçbirsözbulamıyorum.

Hükmünütarihveyaşayanlarversin.YalnızCHPmilletvekillerindenİhsanKabadayı(eskibirsubaydır.EURsLojistikBaşkanlığı’ndaberaberçalıştık.Çokiyiveyakındantanırım.Odabenitanısagerek.Çünkü1955-56senesindedeEURs’nde,nasılkorkusuzcamücadeleettiğimigayetiyibilir.MBKiktidarızamanındaşahsımakarşıçokiltifatkârdı.FakatkoyubirCHPpartizanıolduğunuhertürlüdavranışıile

meclistekendisinibelirtiyordu.Herşeyindemogojivebilekkuvvetiilehalledileceğineinanansoyadıilemüsemmabirzatolaraktulumbacıedasıiletemayüzetmesevdasındadır.)iştebuzatbenimiçinmecliseaynenşunlarısöylemiştir:

“Talât’ıöldürmeyebiledeğmez,tarihinhiçbirdevrindeTalâtgibiçantasınıbırakıpkaçanbirihtilâlliderigörülmemiştir.Talâtgibiküçükbirihtilâllideri...”sözü,buradabaşkankesmiş,sözünütartaraksöylemesiniistemiştir.

Busatırlardananlaşılıyorkikabadayımeydanhatipliğisevdasında,amaCHPveefendilerinedahiyaranamamışkibusözleriRadyo’nunmeclissaatindeyeralmadı.

Benitanıyantanır.Onunkadarvücudumiriyarıdeğil,meclislerdesözfikirâcizliğindenkimselereyumruksallamam.Cesaretinölçüsüyoktur.Kendisine22Şu.962,21Mayıs963gecesinerdeolduğusorulmalı.Zavallıya.

HarpOkulu’ndançantabırakıpkaçandiye

tasvifedilenadam.Yanındabiravuçinsanlanizamiyedençıkıpokulun50metrekadarönünegelentankbölüğüveHarpOkulu’naçıkanyolunikitarafındanyayılmışolaraktaarruzeden229.P.A.veMuhafızA.üzerinedoğruilerleyipinmez.Yoldabizigörensubaylarşaşırıpselamlamaktanbaşkabirşeydeyapamamışlardır.Bendüşmannazarilebakılanbiradamolarakdabanakarşıgeleninsanlarüzerinedecesaretlecephedendövüşerekvuruşmakiçinilerlemişimdir,amabufırsatıkarşıtarafbizevermemiştir.OsaatleryanımdayaşayanarkadaşlarvebirkaçHarbiyeliiyibilir.Allahyaşamayımukadderederse,Kabadayıdenilenpalavracılarlabirdahakarşılaşmakbelkiimkândahilinegirer.İnşallah.[...]

6Şubat1964,Saat:20.00

Sonmeclistecereyanedenhadiselerdensonrabendehasılolankatikanaatşudur:BizlerinölümünüisteyenCHP’lilerveAP’lilerbizimşahsımızdagerçekAtatürkçülüğüve27Mayısçılarımahkûmedip,bukitledenintikamalmaktadır.Bununbaşkatürlübirmanası

olamaz.ÇünkübizleringerçekAtatürkçüvekatıksız27Mayısçıolduğumuzmahkemetarafındandatesciledildi.Bizlerdebaşkabirsuçbulamadılar.Başkabirideolojiçıkmadı,Kemalizm’iyaşatmaktan,ayaktatutmaktanbaşkabirihtirasımızolmadığımeydanaçıktı.Yegânekusurumuzdabuişikestirmeyoldan,zamankaybetmeksizinbunusilahkuvvetilesahtedemokrasi,sahte27Mayıssavunucuları(CHP),Atatürkilkelerindentavizveren,uyuşuk,statükocu,Atatürkdüşmanı,gericilikteşvikçisi,çıkarcıpolitikacılardanmutluazınlıknamınahizmetedeniktidarsorumlularındanbumilletikurtarmakiçinyaptığımızharekettir.

Başkaadibirsuçumuzveyamevkiihtirasımızolduğunuzannetmiyorum.Şahsenbenmemleketseverlikhislerimdenbaşkaihtirassahibibirinsanolsaidim,22Şubat962’deve21Mayıs963’tedeemrimaltındakikuvvetleribumaksataltındagayetustalıklakullanırdım.Herhaldeaptalbirinsandeğildim,eğerihtirasilehareketetseidim,şimdihapishanehücrelerindeölümübekleyenbirinsanolarakdeğilyareisicumhur

veyahutdaBaşvekilolarakşimdibumakamlarıişgaledenkindarşahsiyetlerinoturduklarıpembeköşklerdegünümügünetmeklezevk,sefaiçindeidim.Amahiçbirzamanböylebirihtirasımyoktur.Böylemakamlardagözümyoktur.

BunuAllahbilir.Birdebanaçokinanmış,benihakikiolarakhercephemletanıyankimselerbilir.Amakarşılığındanegördüm?Zorlaölümegötürülmek.İştememleketefedakârca,karşılıkbeklemeksizin,şahsınıdüşünmeksizincandanhizmetetmeminkarşılığı.[...]

Benfiilen946senesindenberigerçekdemokrasininTürkiye’deyerleşmesini,şefliksisteminesonverilmesiniveAtatürkilkelerinetavizverilmedendahadailerigiderektoplumyararınıbirinciplandagörerekmücadeleyekatılmışveherilerikadrodavehareketleyeralmışbirinsanım.27Mayısihtilâlkadrosunadahilim.22Şubat-21Mayıs963ihtilâlhareketlerininlideriyim.Hakikiilericifikirlerinmemlekettetahakkukunuisteyen,cesaretlesavunan,icabındabuuğurdaengüçhareket

olansilahasarılmayıbilen,ölümpahasınabunuyapan,herdevredekikadrolardayeralmışsonolaydadaenbaştageleninsanım.Bundansonraölümfermanışuyollarıtakipedecektir:İlkönceSenatoadaletkomisyonundakonuşulacakkararabağlanacaktır.Enerken6-7Şubat964günlerigörüşülebilir.VekanungörüşmesiSenatodaenerken10Şubat964pazartesigünüyapılabilir.

[...]Ölümdenkurtulmaimkânıkalmazisemukadderataboyuneğmektenbaşkaçarekalmıyor.Hapishanedenkaçmayıhiçbirzamandüşünmedim.Böylebirhareketsürüklediğimdavayıvedestekleyicileriöldürürveyokeder.Hiçbirzamanadibirmahkûmilemukayeseedilecekbirşahısdurumunadüşmekistemem.Banayakışmaz.Yalnızdünekadarşöylebirfikrimvardı;eğerkurtuluşçaresiyokiseensonandaipegiderkenkendikendiminhayatınasonvermek.Beniipteasmalarınıönlemek,ozevkionlaratattırmakistemiyordum.Bufikrimibeğenmedim.Vazgeçtim.Asılmanıngeridekalanlariçindahabüyükavantajıvar.Onuniçinfikirdeğiştirdim.Böylebirşeyyapmayacağım.

Buhareketimbilehayattakimuarızlarımtarafındanistismaredilir.Fırsatvermişolurum.Vazgeçişiminbaşlıcasebeplerişunlar:

1.Şayetidamedilirisem,intikamalacaklarınhisleridahakuvvetliolur.

2.İradezafiyetigösteripintiharettidiyemezler.

3.Korktudasehpayagitmeyekadarcesaretedemedi,diyemezler.

4.Sehpayavarmadansonsözümüsöylemeimkânını[...]bulabilirim.Zevkliseyircilerönündesoğukkanlılığımıbirkeredahaispatetmişolurum.

5.Müslümandininegöregünaholanbirsuçuişlememişolurum.Busatırlarırahatlıklayazdığımagöreölümekarşınekadarhazırlıklıolduğumutahminedebilirsiniz.[...]Bugünlükdebukadar.

7Şubat1964,Saat:00.30

Artıkiçimidöktümherdüşüncemiyazabildim.Rahatlıklayatıpuyuyabilirim.Zatenfikirlerimisöyledikçe,yazdıkçaferahlıyorum.Ölürsemdeenbüyüktesellim,hayattaherşeydenzevkalmışolmam.İstediğimmesleğesahiptim.Gıptaedilecekbirailesaadetinesahiptim.Çocuklarımıvatanperver,eğilmezbirgururasahipolarakyetiştirdim.Kimseyemuhtaçolmayacakmaddiimkânlarıvar.Hayatboyuncaeğilmedim,Türktarihineiyibirisimlegeçeceğim.Yaşadığımmüddetçecesaretleherzamanvekeyfîidaremahkemesindedeherşeyisöylemiştim,hiçnoksankalan,içimdekalanbirşeyyok.Ondansonradahatıratımıyazmış,eminellereulaştırmış,aileefradımamaddiimkânteminedecekbirservetbırakmışım,manevicephesideayrı.AynızamandahatıratımTürktarihinedoğruolarakışıktutacak.Ohaldedahaneistiyorum.Benceölmekmukadderiseyaşadığımmüddetçemedenibirinsanadüşenvazifelerinhepsiniyaptım.Ondansonrasıalınyazısı.Haydihayırlısı.

9Şubat1964,Saat:15.30

Bugüngazetelerde,bizimidamhükümleriniinfazkanunununSenatonunadaletveanayasakomisyonunagittiğiniyazıyorlar,normalseyribuzaten.Nezamangörüşülüpkararabağlanacağıbellideğil.Kanundaivedilikkaydıolmadığıiçin2-3aydadaçıkabilir.[...]

CemalMadanoğlu’nunGayretleriMamak,12Şubat1964,Saat:20.00

Dünradyodasabahleyinİ.İnönü’nünÇankaya’daC.Gürsel’iziyaretederek45dk.görüştüğünübildirmişti.İnönüköşkeçıkarkengazetecininsorusunucevaplandırmamış.“Birşeyyok”demişti.[...]

GünlerdirC.Gürselbizimdurumumuzhakkındatazyikaltıdaidi.BaştaC.Madanoğlu,tabiîsenatörler,gençlikhaberleri,ordudantazyikleraltındaidi.

BunlardanenaçıkkonuşmayıC.Madanoğlukendisiileyapmış,(hattaağlatmış)gerekliteminatıalmıştı.C.MadanoğluayrıcaEURs-M.Tağmaç-Kuvvetkomutanlarıileaçıkçagörüşerekrealiteleriortayakoymuş,tehlikeleribelirtmiş,onlardanteminatalmışolduğunubanaulaştırmıştı.C.Madanoğlu’nakarşıçok

mahcubum,büyükbirinsanolarakbizlerindavasınışahsınıortayakoyarakelealdı.Halbukibenbaştaolmaküzere6Haz.961Hv.K.K.Tanselhadisesindeonakarşıdurmuşvetasfiyeetmiştik.Oşimdibizleriçinenbüyükfedakârlığıyapmaktadır.

21Mayıs963öncesidezatenaramızdabirşeykalmamıştı.Birhavacıkanadıiletemastaidik.Neolursaolsunbuiyiliklerihiçbirzamanunutulamaz.OkadarcesaretlehareketetmiştirkibütünbutemaslarıyaptıktansonrabizimapartmanagelerekevsahibimizNecmettinSahirSılay’ıziyaretetmişvesondurumlarıkendisineanlatarakbizleriçinkatiteminatıgöndermişti.[...]

ŞimdiajansınÇankayatoplantısıhakkındaverdiğihaberşu.Çankaya’dayapılanbakanlartoplantısıhakkında.Kıbrısmeselesigörüşülmüş,şimdiyekadartakipedilenazimlipolitikayadevamedilmeyekararverilmiş.(Amanneazimlipolitika,sevsinler.Dünyayarezilolduk.Dışsiyasettekurtpolitikacı,dokunulmazİ.İnönübirpapazınkarşısındadüştüğüvaziyetehiçbir

devletadamıdüşmezdi.Çekingen,ürkek,cılızpolitikaileKıbrısmeselesindenekadarbecerikliolduğumeydanaçıktı.[...]BenceKıbrısmeselesindendemühimdir.Asıltehlikeyurtiçindebudur.KıbrısmeselesiartıkbizTürklerininisiyatifidışınaçıkmıştır.Takipedilenâcizpolitikaile.Mes’uliyetNATOdevletlerineterkedilmiştir.Kıbrısbuvaziyettekendimukadderatınaterkedilmişbirülkedir.Buİ.İnönühükûmetibaştaolduğumüddetçeKıbrıs’aancakyiyecek-ilaçgönderebilir,girilmez.RadyodaşehitleremevlitokutupbirkaçKıbrısyaralısıyurdagetiriponlarıhastanedeziyaretederekistismareden,içpolitikadabumeseleyibirbaskıvasıtasıolarakkullanır.Buanadavadaradyolardaaynınakarattekraredildi:“Adadahuzurvegüvenliğinsağlanması.”AmabugünKıbrıs’taölüveşehitlerinmiktarıartarkenelikolubağlıoluruz.ArtıkAnglo-Amerikansiyasetinindümensuyundandışarıçıkamaz.Birkerebugünolanlakopulmuştur.Elindekibütünfırsatlarıkaçırmıştır.

Bizimdurumumuzgeleceğitayinedecektir.

MenfibirtutumTürkiye’debazıhadiseleregebedir.İnşallahbugünbunuanlamışolmuşlardır.İyimserolarakşuyorumuyapabiliriz:Eğer,şayettahminimegörebizimmeselegörülmüşisemüspetolarakhalledilmiştir.Menfibirkararalınmışolsaidiİ.İnönügazetelere“Bazımemleketmeselelerinigörüştük”demezdi.Yalnız“Kıbrısmeselesinikonuştuk”deyipgeçerdi.

Nasılolsabirmüddetsonrabizlerinkatidurumubelliolacak.Türkiye’deşimdiherkesbuişilemeşgul.Şayetbizlerasılırisekvatandaşlarınvereceğihükümşudur:BukararÇankaya’dayapılantoplantıda(C.Gürsel-C.Sunay–İ.İnönüüçlüsütarafından)alındıdiyecekler.Müspetdeolsa,menfideolsaartıkbunuherkesböylebilecektir.ÇünküTürkiye’deMilletMeclisiveSenatodemokratiknizamdaolduğugibiserbestdeğildir.Daima25Ek.961’denberibuüçbaşınbaskısıaltındadır.Onlarnederseolur.Şimdiyekadarçokmisalinigördük.Saymaklabitmez.Açıkrejimcileryalnızkendilerinialdatırlaramagenebumilletonların

sadaretinehenüzsonveremez.Bunlarölünceyekadariktidardakalmaheveslisipaşalardır.

Artıkbizimmeselemizaçıkartırmailebuüçbaşınüzerindekalmıştır.Hertürlüsevapvegünahbunlaraaitolacaktır.İlerdedehertürlühesapzatenbunlardansorulacaktır.BuhaftasonundaÇankayatoplantısınınakisvesızıltılarıçıkar,haberleriiyikötüalabiliriz.Benimbuiyimseryorumumunaksiçıkmazinşallah.Şimdiyekadarhepiyimseridim,bugündeaynı.Fenaçıkarsazatenbiranüzüleceğimokadar.

Bugecedefalcılıkla,meçhulatlauğraşarakbusatırlarıkaraladım.Artıkbudefterinsonyapraklarıböylekapanıyor.Yenibirdefterdeyazılarımadevamedeceğim.Allahgeleceğimizihayırlıetsininşallah.Bugünbizleriçindönümnoktasıdır.Öyleniyetedelim,öyleolsun.

Haydihayırlısı.

KeyfîİdareninUzatılmasıHazırlığıMamak,18Şubat1964,Saat:19.30

Budefterehatıratımıyazmayadevamediyorum.Bugünsaat19.00ajansındaGüvenlikKonseyi’nintoplanarakörfiidarenin(yanikeyfîidarenin)ikiaydahauzatılmasıiçinkararaldığınıöğrendim.İkigündüryapılantoplantılardaböylebiryolagidileceğibelliidi.Çünküİ.İnönühükûmetiörfiidaresiziktidardakalamaz.İsmetPş.bufırsatıbirkereyakalamış,hiçbirsuretlekendiihtiyariilebırakmakistemez.O“açıkrejim”diyerejimi,Demokrasiolarakkabulederkenancakşekilvesözolarakkullanır.EsasındatamamıileŞefsistemiilememleketiböylesözdehukukînizamasokarak,milletialdatarakidareeder.NeyazıkkiMilletinMeclisivardır,Senatosuvardır,anayasamahkemesivardır,çeşitlipartilerivardır,sözdehürmatbuatıvardır.Bunları27Mayıs960İhtilâlikazandırmış,eserleriileiftihareder.Tabiî

senatörlerivardır.DevletinihtilâlcilideriC.Gürselvardır.AmabunlarınhepsininüstündeezelîMilliŞefİ.İnönüveonunmilletedaimatahakkümzihniyetiilebakanCHP’sivardır.Aynızamandaİ.İnönü’nünsuçortakları,ordunungüvenlikkonseyiüyeleri,sadıkgenerallerivardır.

Memleket9aydıraskeriidareninağırlığıileidareedilmektedir.GüvenlikKonseyiüyeleriherşeyinüstündedir.AskerîvesivilkarışımıbirCUNTAdır.Yalnızbizimkuracağımızınaynıolmaklaberaber,birfarkıvardır.Şimdiiktidardakilerhukukîihtilâlmetoduilehareketederekmilletikandırmaktadırlar.Rejiminisminiaçıkçakoyacakcesarettedeğillerdir.Yalnızbuseferörfiidareninmeclisegetiriliştarzıbazısafhalargeçirdi.

İlkönceİ.İnönüpartiliderlerinibaşbakanlığaçağırdı.Kıbrısmeselesihakkındabilgiverilecekzannettiler.Halbukiokarşılarına“Örfiidareyiikiaydahauzatacağım,benidesteklermisiniz?”diyetekliftebulunmuşolarakçıktı.Çünküazınlıktabulunanbirhükûmettir.İlerisürdüğü

sebepdeşudur:“21Mayısçılarınidamhükümlerihenüzmeclistengeçmedi.İnfazlaryerinegetirilmedi.”Busözlerneyiifadeeder.Budüpedüzidamcezalarınıninfazınınyapılmasınıarzuettiğiniizharetmiştir.Utanmadandaarzusunuaçığavurmuştur.Senatoyutesiraltındabırakmakistemiştir.Aynızamandapartiliderlerinidebuhusustaikazetmiştir.Birnevibaskıdaonlarayapmıştır.Bunlarısenatodakorumayındemektir.Artıkdahaaçıkçasöyleyemez.BuaradaKıbrıs’tandolayıbelki6/7Eylülhadiselerigibibirşeydeolurdemiş.Odagarnitürütabiî.Esasmaksatbiz21Mayısçılardan,yaniyenibirihtilâlyapılacağındankorkmaktadır;aynızamandamatbuatınağzınakilitvuruphükûmetiyıpratmadanayaktatutmayaçalışmaktadır.Kıbrısmeselesi,İstanbul’daRumlarakarşıreaksiyonmeselesifilanikinciplandadır.

Yenidenkazanacağıbuikiayiçindedesiyasîpartilerkanununukaptıkaçtıgibiçıkartıp,AdaletPartisi’nibiroldubittiyegetirip,nasılkapatabilirimçabasındadır.İleriplanlamasıda

budur.SiyasîpartilerdenAPveMPbunlarıanlamışvaziyetteolsalargerek.NetekimAPlideriileMPtemsilcisiörfiidareninuzatılmasıiçinböylebirsebepgörmedikleriniaçıkçakendisinebildirmişlerdir.CKMPliderikaypakbircevapvermiş,grubumasorayımdemiş.YTP’ninyenifırıldakçılideri,herdevrinadamıF.KerimGökaydesteklediğinibildirmiş,amaihtiyatenpartigrubumadanışayım,demiş.Herhaldeİ.İnönübucevaplardanmemnunolmamışkiÖrfiidareyibirleşikoturumdaTBMM’yekabulettirmekiçindahabaşkaçarelerebaşvurdu.BumevzudaGenelkurmay’da,DahiliyeVekili,DevletVekiliMalikYolaç’ındakatıldığıbirkumandanlartoplantısıyaptırttı,oradaörfiidareuzatmakararıaldı.BugündegüvenlikkonseyindeaynıkararıalmışolarakTBMM’yegetiriyor.Gerekçesiherhaldemeclistegörüşülürkenşunlarolacaktır:

a.21Mayısçılarınmahkemeleribitmemiştir,idamlarınneticesialınmamıştır.

b.Kıbrısmeselesidolayısıylaİstanbul’dabazıkarışıklıklarolabilir.

c.Silahlıkuvvetlerbunugüvenlikbakımındanböyleistiyor.

d.Birdahauzatılmayacak,busondurdiyekandırmayaçalışacak.GeçendefadaSabıkDahiliyeVekiliİlyasSeçkinöyledemişti.RobotTBMMdekanıpörfiidareyiikiaydahauzatmıştı.

Buseferdeaynışeylerolacak,aynıkomedioynanacaktır.Belkibirtekfarkolur.Muhalefetedenlerbirazdahasertkonuşurlar,hükûmetihırpalarlaramaneticedeğişmez.Yalnızaleyhteoyfarkıgeçendefakindenbirazfazlaolur.BenbuTBMM’ndendirenişhakkıkullanacakbircesaretbeklemiyorum.[...]

İ.İnönügeçiremeyeceğine(TBMM’nden)kanaatgetirdiğitekliflerigetirmez.Sonundakendiağırlığınıkoyargenegeçirir.BöylekoyungibigüdülenbirmeclisvemilletbulmuşŞefliğinedevamedecektir.Desteğiordununbaşlarındanalmaktadır.Amanezamanakadar,işteorasımeçhul.

Mendereshükûmetideaynıyolutakipetmişti.RüştüErdelhundasadıkbirkumandanolarakMenderes’inemrindeidi.Örfiidaredevardı.Ama27Mayıs960İhtilâlinidehiçkimseönleyememişti.Tarihtekerrürdenibaretolacaktır.

Bukindarşefhâlâbizimidamedilmemiziçinaçıkçaçalışmaktadır.Kendinihaklıgöstermekiçinilerisürdüğüsebeplerşunlarolsagerek:

a.Hükûmetkuvvetini,otoritesinigöstermelidir.Benistersemherşeyiyapabilirim,herşeyemuktedirim.

b.İhtilâllideriniortadankaldırırsamgeridekalantaraftarlarıboşluktakalır.Korkarlar,artıkihtilâlteşebbüsleriolmaz.Birdahaihtilâleönolacakbirliderkorkudanortayaçıkamaz.

c.Hukukdevletiiçindehukukunverdiğicezalaryerinegetirilmektedir.Teranesi,kurumüdafaasıbunlardanibaretolacaktır.Başkamakulbirsebepgösteremez.[...]

KıbrısKomedisi15Şubat1964,Saat:17.00

BugünŞekerbayramı.Hapishanedegeçirdiğimizilkdinîbayram.Sabahleyinherkestegayethaklıolarakbirhüzünvardı.Arkadaşlarlabayramlaştık.Sonraherkesinziyaretçilerigeldi.NedenseCezaeviMd.bugünlükinsafageldideailelerimizilekapalıhücrelerdedeğildeodalardarahatlıklayanyanagörüştük.

Birazolsunsabahkiağırhüzünlühavadağıldı.Bugibisayılıvebelirligünleraileefradımıziçindahayıkıcıoluyor.Epeysıkıntıveıstırapçektiler,elbetbunundabirsonugelecektir.[...]

BugüngazetelerdedeKıbrıshakkındaenteresanveheyecanagetiricihaberlervardı.DonanmanınaskeryükleyerekKıbrıs’açıkarmayapmakiçinİskenderun’dandenizeaçıldığınıyazıyordu.Dz.K.K.OramiralNecdetUran’ınboypozresimlerivardı.Milletiheyecanavermekdikkati

orayaçekmektenbaşkabirşeyolmadığınıanlamıştım.Gençsubaylarepeyümitlenmişti.HattaÜsteğ.İlhanBaşKıbrıs’açıkarmanınyapılacağınatamamıileinanmıştı.Benbuhusustamünakaşaedenlereyineblöfyapıldığını,hiçbirsuretleİsmetPş.’nınböylebirenerjikriskegirmeyeceğinikendilerinebildirdim.Çünkübusahadanekadarçekingenolduğunuartıkiyiceöğrendim.C.Sunaydazatenkararsızlıktaondangerikalmaz.Türkmilletiboşunaümitleniyor.Boşunaoyalanıpgidiyor.Bukudretsizhükûmettenvekumandaheyetindenbaşkabirşeybeklenemez.Ancakgünlükiçvedışpolitikayısızıltısızidareedecekkadarkabiliyetesahiptirler.Amageldebumilleteanlat.Kıbrıs’ayapılacakaskerimüdahale25Ar.963günükaçmıştır.İnönühükûmetiKıbrıs’tacereyanedenkatliamhadiselerindenancakbeşgünsonrahaberdarolmuştur.Böyleçalışanbirhariciyeden,birbaşvekâletten,birgenelkurmaydanenerjikbirharekettarzımeydanagelmeyeceğizatenogünbelliolmuştu.[...]

Bakalımçıkarmayapılabilecekmi?Bencehiçbirşeyyapılamayacak.Buhareketdebüyükbirfiyaskoileneticebulacaktır.BenKıbrısmeselesihakkındailkhükmümüverdiğimtarihherhalde12Ocak964’tür.Zannedersem,eskihatıratımyanımdayok,pekiyigününühatırlayamıyorum.Durumoradakikıymetlendirmemgibiinkişafedecektir.

KıbrısmeselesindeMakariosİ.İnönü’dendahailerigörüşlübirpolitikacıolarakşimdimeydanaçıkmışvaziyettedir.Maalesefgerçekbuandabu.Bakalımyarınvaziyetneşekildeneticelenecek.

16Şubat1964,Saat:10.00

Bugünküradyohaberlerinivegazetelerimeraklabekliyordum.ÇünküİlhanBaşdüngecedinlediğiajanshaberlerindenvaziyetinçokkritikolduğunuKıbrıs’açıkarmanınyapılacağınatamamıileinanmışvaziyetteydivebanatembihetti.“Amanalbayımsabahleyinajansıdinle,çıkarmayapılırisebeniuyandır”dedi.Bendegülerekpekidemiştim.

Sabahleyin“Bayram”gazetelerigeldi.Donanmahakikatençıkarmayapmıştı.Amaİskenderunlimanına.BumaksatlaDz.K.K.pozsiyahgözlükleriilebirdebeyanatvermiş.“Tatbikatnihayeteerdi.TürkOrdusuboşdurmuyor,çalışıyor.”İşteTürkmilletiveKıbrıs’tahergünölümlekarşıkarşıyaKıbrıslıvatandaşlarınsonümitlerideböylecekapanmıştır.

Türkmilletininveordusununhaysiyetiyledışdevletlernazarındabukadar[...]oynanmamıştır.Bununyegânemes’uluGüvenlikKonseyinamıaltındavazifegörenİ.İnönüCUNTA’sıdır.[...]

KıbrısmeselesiartıkGüvenlikKonseyi’negetirilmişveMakarios’unöncedençizmişolduğupolitikaüzerindeilerlemektedir.Rusya’dandatamgarantialdığıiçinartıkkendizaviyesindenKıbrısdavasınıhalletmeimkânıdahakolaybiryolagirmiştir.

TürkhükûmetineNATOdevletleridahilhiçbirhükûmetdestekolmamıştır.NeAmerikanedeİngiltere,Rusya’nınMakarios’averdiğigibibirgarantiverememişler.BilakisTürkhükûmetinin

âcizliğinibildikleriiçinoyalandı.Hertürlüimkânlarınadasetçekerek1959antlaşmasınagörekazanılmışolantektaraflımüdahalehakkınıbileellerindenalmışlardır.İşteiktisadiistiklaliyetinesahipolmayan,içtehuzursağlayıp,particilikzihniyetindenkurtulamayarak,tahakkümzihniyetiilehareketederekmilletiradesinekarşıazınlıkhükûmetikurupCHP’ninveMilliŞef’ininkin-ihtirasduygularınıtatminiçinkurulan3.İ.İnönühükûmetininKıbrısdavasındauğradığıbaşarısızlık.BaşkabirdemokratikdevletteolsaderhalBaşvekilistifayadavetedilirvekabinedüşürülür.Ennormalharekettarzıbudur.AmaTürkiye’degerçekdemokrasiyoktur.Şeklenaçıkrejimuygulanmaktadır.OnuniçinböylebirhareketinbugünküTürkiye’deolmasınaimkânyoktur.Bilakisbumuvaffakiyetsizliğinverdiğiacıilehükûmetdahaserttedbirleregitmeyegayretedecek,matbuatadahasıkısansürkoyupherkesisusturmayaçalışacak.MilletMeclisi’neKıbrıshakkındagetirileceksorularıönlemekiçinelindengelenbütünoyunlarıyapacak.Kanadıaltındakiküçükpartilerilememleketinhayrına

olmayanherşeydedestekgörmeksuretilebuacziçindeyüzeniçvedışsiyasetinedevametmeyeçalışacaktır.[...]

[...]

Keyfîİdare22Şubatve21MayısHarekâtlarıBahanesiyleUzatılıyor20Şubat1964,Saat:14.00

DünörfiidareninikiaydahauzatılmasınaaithükûmetteklifiTBMM’degörüşüldü.AP+CKMP+MPvermişolduğu164redoyunakarşı252oyilekabuledildi.Meclisteörfiidareninkabuledilmesiiçincereyanedenkonuşmavehadiseler,benim18Ş.964’teyazdığımkıymetlendirmeyazısıgibitecellietti.Artıkİsmetİnönü’nüntaktikleriniveTBMM’nintutumunuokadariyiöğrendimki,yanılmamaimkânyok.Buiştedeüçtanemuhalefetpartisininhaklı,yerindetarizvehücumlarınauğrayıncaağırlığınıkoyaraksözaldı.VekendisinetabikanatpartisiYTP’nintabiîsenatörkontenjansenatörleriveCHPdümensuyundagidenbağımsızlarındareylerinisağlayarak“Keyfîİdareyi”ikiaydahauzatmayamuvaffakoldu.Dahabugidişleiktidardan

düşünceyekadarörfiidareyiuzatmaktadevamedecektir.BucelsedeCKMP’ninkanataltındankurtulmaçabasındaolduğugözeçarpmaktaidi.FakatİsmetPş.azınlıkşefhükûmetiikigündeüstüsteKıbrısmeselesiveörfiidaremeselesimeclisgörüşmelerindeikibüyükyaraalmıştır.HükûmetinDışveİçpolitikadakibaşarısızlığıtarih,TBMM,Türkefkârıumumiyesiönündebirkeredahagözlerönüneserilmiştir.AmaneyazıkkiİsmetPş.veCHPazınlıkhükûmetiherşeyerağmensilahlıkuvvetlerdekigüvenlikkonseyinamıaltındaçalışan“Cunta”nındesteğialtındaiktidardakalarakicraisaltanatetmektedir.Bunuartıköğrenmeyenkalmadı.Fakatrejiminadıhâlâ“açıkrejim”dir.ÇokpartilidemokratiknizamuygulayanbirdemokrasikahramanıolaraköğünerekTBMM’ninhuzurundarahatlıkla,sıkılmadankonuşabilmektedir.[...]

Şimdidünkümeclisgörüşmelerindenbazıörnekleriaşağıyayazıyorum:

ZekaiDorman(MP)

“GeçenhaftaBakansıkıyönetimbelkidesüresidolmadankaldırılacaktır,demişti.Bugünaynıtaleplegelinmişolmasışüphesiz20/21Mayıshadiseninhenüztasfiyeedilmemişbulunmasıilekabiliizahtır.BunakarşılıkhükmünTürkiyeBüyükMilletMeclisi’ndenneşekildegeçeceğivebundansonrakidurumhenüzmeçhulümüzbulunmaktadır.

Eğerbirinfazmukaddervebununmuhtemelreaksiyonlarısıkıyönetimiyenidenuzatmayızarurikılıyorsa,idamlarıniçtimaibirfaydasağlamayacağıyolundakidüşünceveiddiamızalınmakistenenyenitedbirlervesilesiileteeyyütetmişolacaktır.

İnfazlarınvicdanlardayaratacağımenfitesirleriikiaylıkbirmüddetiçindeizaleedebileceğimizidekabuledemeyiz.

Yoksaüçkişiyiasacağızdiyeanayasayıvememleketinhuzurvehürriyetinidevamlışekildetehdidehakkımızyoktur”

Bundangüzelmaksatifadeedilemez.İsmetPş.

’nınvehükûmetininhangiparavangerisindeçalışaraksiyasîkinliemellerinevarmakistediğiniaçığakoyamaz.Fakatbusözleresağırkulaklartıkalıdır,gözlerkördür,TBMM’dehükûmetidestekleyenreysahiplerideacayipbirİnönüfobisiiçindeşahsiyetleriniyitirmişkişilerolarak,akıntıyatabiolarakhareketetmektedirler.

SeyfiÖztürk(CKMP)

“Matbuatısusturacaksınız,toplantılarıyaptırmayacaksınız,istemediğinizikonuşturmayacaksınız.İştebukolayhükûmetetmektir.Hükûmeteğerkuvvetlihükûmetolduğuiddiasındaisefevkaladetedbirlerinsiperlerinesığınmamalıdır.”

Busözlerihazmedenhükûmetdedemokrasisavunucusudur.Negaripdeğilmi?

İ.İnönü(CHP)

Milliyet

“Demokrasikolayteessüsetmiyorarkadaşlar.Rejiminyerleşmesiiçinbütüngüçlüklerisineyeçekmeklazımdır.

20-21MayıssanıklarıileilgilikararlarSenato’dançıktıktansonraeğerbazıesefvericihadiselerolacaksa,tedbirlerimutlakabulunacak,yüksekmeclisyenihadiseleriönleyecektir.”

“22Şubatçılarındavalarınıbenimseyengazeteci,profesör,siyasîlerveaydınlarınbiryıliçindedurmaksızıntahriklerdebulunduklarınıdasöyleyenİnönü,“20/21Mayıssorumluları,vatandaşlarınkendihareketlerinidestekleyeceklerineinanarakteşebbüsegeçtiler.Buyüzden20/21Mayısönemlibirolaydır.20/21Mayısçılar48saattetasfiyeedilir.Memleketkanabulanır,kimhaklıkimhaksızbelliolmazdı.Budagelecekiçinbirçokşikâyetleridoğurur.Hazinhatıralarzihinlerdekalır,istikbalendişelerininçekirdeğiniteşkilederdi.

Vatandaşhangisuçuişlerseişlesinhakkımukaddestir.Veonusavunacaklarınbulunması

gereklidir.Ancakböylecemiyetlerdehürriyetvenizamdanbahsedilebilir.

21Mayıstasfiyeedilmemiştir.Taraftarları‘Cumhuriyet’yokturdiyorlar.Nedenyoktur?Bunlarınsuçsuzolduklarınısöyleyenlerhuzurunuzakadargelmişlerdir”demiştir.

BugazetedekiyazılardanhariçdüngeceRadyodameclissaatindeİnönübaşkanoktalaradatemasetmişti,amahernedensegazeteleralmamışlar.Yahutdaörfiidaresansüretabitutmuştu.Konuşmasınınsonunda“21Mayısçılarıntasfiyetatbikatısenatodangeçervetatbikedilirvetesirleride10günsonrageçer”dedi.

İşteİ.İnönüdünmeclistezordurumdakaldığıbellioldu.Busuretlede21Mayısçılarınmillethuzurunabirkeredahanasılbirkuvvetolduğunutesciletti.Konuşmasındakicümlelerdençıkardığımhususlarşunlardır:

1.Memlekettedemokrasirejiminyerleşemediğiniitirafetmiştir.

2.21Mayısçılarınfikirlerininta22ŞubathadiselerindenberiMatbuat-Üniversitecamiası-Münevverler-Siyasîpartilerdebulunantaraftarların(icabındahalktarafındantasvipgöreceğiniimaederek)desteklendiğiniaçıkçasöylemiştir.

Butabakayaordunungençkuşaklarıdahildir,amasöyleyemeztabiî.OhaldememleketinbütünelittabanıbizimleberaberolduğunuAllahonasöyletmişti.Harekâtadabukitlenindesteğiileitildiğimiziitirafetmiştir.Demek3-5çapulcudeğilmişiz,anlayabildi.Veşimdiilanediyor.Bizleriçinbirbaşbakanınbundaniyibüyültücüsözleriolamaz.Artıktarihhuzurundahakkımızı,destekleyicilerimizitasrihetmiştir.

3.48saattetasfiyeedilemeyecekbirkuvvetteolduğumuzudabelirtiyor.Memleketkanaboğulurdudiyor,kihakikatenboğulurdu.Buradandakorktuğuoandabelli.Hukuk’a,adaleteteslimişilafilegüzaf.Ogözlemesi.

4.Hâlâtaraftarlarımızınolduğunubirkeredahamilleteilanediyor.Milletmeclisindebizi

destekleyenlerekızıyor,“Hâlâonlariçin“AF”teklifigetirenlervar”diyor.

5.İdamlarıninfazınıhemistiyorhemdeneticedenmüthişkorkuyor.Fakatbukorkusunugölgelemekiçin10güniçindedeinfazlarıntesiriunutulurdiyetesellibulupkendiniveönümüzdekigünlerdesenatodagörüşülecekbizimmeselemiziçinSenatörleredirektifveriptesiraltındabırakmakistiyor.

Zatenbütünmeseleninruhuburada.İdamkararlarınınSenatodangeçmesiiçingayretsarfetmektebütünmelanetinigöstermektedir.TBMM’deağırlığınıkoyupsözalmasınınhakikisebebibudur.

Dahahukukîneticelerinformalitesitamamlanmamışbirkanunhakkında(idamlarıninfazı)böylepeşinhükümleryürüterekSenatoüyelerinietkialtındabırakmakiçinhertürlüçareyebaşvuranbirbaşvekildenhukukdevletianlayışıbeklenebilirmi.Kimlerinezamanakadarkandırmaktadevamedecek.ŞayetsenatoüyeleriböylebirbaşvekilveCHPhükûmetinin

tesirialtındakalarakreylerinibizimasılmamıziçinkullanırlarise,gelecekteaynısuçaiştirakedeceklerdir.Artıkbizimölümümüzhakkındahükmütarihyazsın.Neyapalım.[...]

İnönü’yeSuikast21Şubat1964,Saat:22.00

Bugünöğleajansındaİ.İnönü’yebaşbakanlıktançıkarkensuikastyapıldığıveotomobilineatılanüçkurşundandahiçbirininkendisineisabetetmediğibildirildi.Büyükşanseseriböylevahimbirtehlikeyiatlatmışoldu.İkigünönceTBMM’deyaptığıkonuşmailebenimvearkadaşlarımınbaşlarınıistemesinerağmen,içimdenkendisininçokkısazamansonrauğradığıbirhadisedolayısıylaacımahissimdenbaşkabirşeygeçmedi.Şahsenkimsehakkındanormalölümdenbaşkabirşeydüşünmemekteyim.İ.İnönüiçinde,böylebirhadiseileyokolmasınıistemem.Şimdiyekadarikidefadakendisinekarşıihtilâlyaptım,amahiçbirzamanöldürtmeyidüşünmedim.Hattaöldürmekisteyenlerin,hele22ŞubatgecesiÇankayaKöşkü’ndeelegeçenfırsattaTürkeşçigençsubaylartarafındanöldürülmesiteşebbüsünemaniolmuş,hayatınıkurtarmıştım.21Mayıs963İhtilâlindedeşahsınakarşıhiçbir

yokedicikuvvetgöndermemişimdir.Kendisibizzat22Şubat962gecesiÇankayaKöşkü’ndenkuvvetlerimiztarafındansarılmışbirhaldebulunurken,muhafızalayıNizamiyesindenotomobiliileçıkmasınamüsaadeetmişimdir.Nizamiyeyegeldiğizamanbanatelefonilesormuşlardı.“Albayımdurumböyle,bütünbakanlar,GenelkurmayBşk.Köşkteler,hepsininhesabınıgörelim.”Benimonlaraverdiğimcevapaynenşudur:“Kimseyedokunmayın,arabalarıilealaydançıkmasınamüsaadeedin.”İşteogecehayatınıbuşekildekurtardım.İ.İnönüotomobiliilemuhafızalayınizamiyesidışınaçıkınca,otomobildeyanındabulunanTurhanFeyzioğlu’naaynenşöyledemiştir:“İşteHarbiyekumandanışimdikaybetti.Biziburadanbırakmayacaktı.”BusözlerFeyzioğlutarafındanNüvitYetkin’e(CHP)aynensöylenmişvebanaintikaletmiştir.

Benİ.İnönü’nündüşündüğühareketinaksiniyaptımama,hiçbirşeykaybetmedim.Çünkükana,insancanınasusamışbirinsandeğildimoanda.Fakatşimdibizzatİ.İnönüveonunyakın

desteğindeolanlartarafındantamtersinigörüyorum.Beniastırabilmekiçinbütüngayretleriniesirgemiyorlar,amaAllahbüyüktür.Bugünmaruzkaldığıhadiseilebirazolsunmünebbiholmasıgerekir.Birinsanınasılmasıiçinokadarçokısraredilereküzerindedurulmamalıdır.Kiminneolacağıbelliolmuyor.MerkezK.Kur.Alb.OrhanÇokdeğerdebanahabergöndermişti,“Onunipiniçingenelereçektirmeyeceğim,bizzatbençekeceğim”demişti.Lakinbuarzusunanailolamadanbendenevvelbirkazaneticesiöbürdünyayıboyladıvebeniancakoradakarşılayabilecek.Allahherkesenasipettiğikadarömürbağışlar.Hadise,hükûmetresmitebliğiileçokyanlışbirtutumvegörüşleilkandakidüşüncesiz,acelecihükümilemilleteaksettirilmişti.Odaşu:“Suikastçıyı27Mayıs’akarşıbirinsangöstermiş”,dolayısıylabuişisiyasîmaksatlayapılanbirteşebbüsolarakveAdaletPartisi’nebağlamakistemiştir.İştepolitikacılarınpartizancahareketlerineiyibirmisal;hadiseyierkenhükümilehemenCHPsiyasîrakippartiyikötülemekveaklıncabirandazindekuvvetlerin

desteğinisağlayarakmemlekettetekhükümranolarakdikilmek.Buhadiseyiböylebirfırsatiçindekullanmak.Nedemekyani,İ.Paşa27Mayısçımıkikendisi27Mayısasahipçıkmıştır,“27Mayıs’ınneiçindeyiz,nededışındayız”diyenkendisi,esas27Mayısçılarıimhaetmekiçinçabalayan,hapishaneleredolduran,darağaçlarınagötürmekiçinçabalayankimdir?Hementehlikeyigörüncemigerçek27Mayısçıların,bilhassaordunundesteğinialmakiçinburesmitebliğdeböylebiryayınyapılmıştır.Busuretlede27Mayıs’ınkarşısındaolanintikamcıkitleyibirkeredahatazekörüklemelerle27Mayısçılarınkarşısınadikmiştir.Nekadaradiveufakpartioyunlarıilememlekettehuzursuzlukkaynaklarınıkörükleyipintikamhislerikırbaçlanıyorvebuvatanperverlikdeğildir.AmaCHP’ndendeİ.İnönü’dendebaşkabirşeybeklenemez.İnsanihisleridahipolitikayaaletetmeçabasındadır.Buişeteşebbüsedenvatandaşazgelirlibirişçidir.Kendisinibuhareketesürükleyenhis,tamamıilebenceiktisadivesosyalgelişiminzorunluluklarıiçindekibunaltıdır.Bunuaksinebağlamakiçin

birgayretsarfetmekhatalıdır.Kısırgörüşlülüktür.Buvatandaşınsuçuişlerkenbencedüşüncesişudur:Bugünfakirvedargelirlihalkınçektiğiıstırabınbaşsorumlusuİ.İnönü’dür,bufikirhalkarasındaçokyaygındır.Ohaldebuadamortadankalkarisegüyabusıkıntılıvaziyetdeortadankalkacaktırkanaatindeyim.Birdenbireiyicetetkiketmedensiyasîbirpartikanalınabağlamakveyakıştırmakiyiolmamış.Milletnazarındatasvipgörücübirharekettarzıolarakkabuledilmediğinekaniim.Erkenvepeşinhüküm.27Mayıs’ınakabindedeyanlışbeyanatlar,22Şubat962’de,21Mayıs963’tedeerkenhükümveaksibeyanatvesözleritimatsızlıkyaratmış,zamanlabunlarınacılarıçıkmıştır.Budaöyleolmayanamzetbirhükûmettebliğidir.Bilakishakikathükûmetinilanettiğigibidahiolsamemleketteençokhuzuraihtiyaçolduğuandabuşekildehemensusathınavurulmamalıidi.Bununzamanlaçokmahsurlarıçıkacak.Bugünkühadisedençıkanneticelerşunlardır:

Türkiye’ninmeselesiiktisadidir.Sosyal

gelişiministekleridir.Boğazlarındoymasıdır.Sosyaladalettir,sosyalgüvenliktir,huzurdur,intikamhislerindentecerrütederekçalışmaktır.Halkainmek,halkiçinçalışmak,halkayüksektenbakmamak,tahakkümzihniyetindenvazgeçmekşarttır.

Daimamazidekiyaptıklarıhizmetinkarşılığınıuzunmüddetbumilletinsırtındançıkaracağımdiyezorlaistenmediği,sevilmediği,haklıolmadığıhaldetürlüentrikalarlamilletinbaşınaçöküpsiyasîmenfaatleri,akraba,yaranvemutluazınlığahizmetetmeölçüsüilehareketedenlerinbaşınagelecekakıbetbudur.Gelecektebelkidahafazlaları,dahafecilerideolacaktır.Hâlâuyanmayanlarvarsaçokyazıkoluyorbumillete.

Benimiçinenkötühislerbesleyen,ölümümiçinbüyükçabasarfedenİ.İnönüiçinbuandadahiböylebirsuikasthadisesiileölmesiniistemem.Ölseidiüzülürdüm.Benimonunhakkındakidüşüncemşudur.İktidardandüşürülsün,evineçekilsin,normalömrünüoradatamamlasın.Yalnızbumeyandaiktidarahakikivatanperverlersahipolsun.Türkiye’nin

kendisindenbaşkaellerdedeidareedilebileceğineinansın,gözlerilegörsün,kulaklarıileduysun,okusun.[...]

Şuandadaşahsıiçinensamimidileğimşudur:Artıkbuhadisedensonraistenmeyenbirdevletadamıolarakmiadınıtamamıiledoldurmuştur.Kendiarzusuileköşesineçekilipoturmasıonatarihtedahaiyiunutulmazbirşerefkazandırır.[...]

22Şubat1964,Saat:15.00

İkiseneevvelbugünbusaatteAnkara’dabütünaskerikuvvetleresahiptim.Derhalhareketegeçmeküzerekararvermiştim.FakatKur.Alb.EminArat,Kur.Alb.DündarSeyhanharekâtıngündüzyapılmaması,geceyebırakılmasıiçinzorlabenikararımdanvazgeçirmişlerdi.Acabadinlemeseydim,iyimiolacaktı?Allahbilir.BelkidebugünküdurumaTürkiyedüşmeyecekti.Nedenebilir,belkidedahakötüşartlarolacaktı.NeysehiçolmazsaTürkiye’deşahsençokşeykaybettim,ölümemahkûmoldum.Amatarihî,kötübirsorumluluk

taşımıyorum.

22Şubat’ınikinciyılındadünİnönü’yeyapılansuikasthadisesiilegirdik.SonuTürkiyeiçinhayırlıçıkarinşallah.Yalnızdevletbaşkanlarına,hükûmetbaşkanlarınakarşısilahlıtecavüzlerileaçılanbirçığırfenayololur.İyibirneticevermez.Alışkanlıklardevamedersetarihtegüngelirhakikikıymetlerdeserserikurşunlarileyokolabilirler.

İsmetPş.acabaşimdiolsunhakikidüşmanlarınıanlayabilmişmidir?Memlekettegericilervegericileriteşvikedenlerlemücadeleedenbizleribaşdüşmanolarakkarşısınaalan,rejimdüşmanıdiye22Şubat962’denberiilanedenbuzatetrafındakilerin,kendisinekarşıiçten,samimihislerbeslemeyenyardakçıkumandanlarınvebazızevatıntesirile25Ekim961seçimlerindensonrabaşvekâletkoltuğunaoturuncailkişolarak“Reformlarınyapılmasınıisteyen,gericiliğetavizverilmeyerek,Atatürkilkeleriniçiğnemeden,tadiletmeden,ilericibirhamleilememleketkalkınmasındanbaşkabirşeydüşünmeyen”bukadroyuilkönceordudan

tasfiyeetmek,sonradaimhaetmekiçinçalışanİ.İnönü,bugünintikamhisleriilebeslenengericikuşaktankarşılığınıatılanüçkurşunilebilfiilgörmüştür.Hâlâhakikidüşmanlarınınbizlerolmadığınıanlayabilmişmidir?

İ.İnönüikincikoalisyonyıkıldıktansonra,hakikatensamimiolarakmemlekette“gerçekreformları”yapacağımdiyeortayaçıksa,25Ek.961’densonrailkkurduğuhükûmetteprogramınınReformlarasahipolduğunubelirtseidi,bukadroonunhertürlüicraatinidesteklerdi.(Öyleşimdietrafınısarmışhiçbirkudretiolmayankumandanlarveçıkarcısubaylargibideğildik.)Kudretimizibilfiil22Şubat962,21Mayıs963’tedeispatetmişizdir.[...]Amaİ.İnönüveCHP’siogünlerdenasılmemleketdavalarındasamimideğillerisebugündereformlarhususundagenesamimideğillerdir.Üçüncüİ.İnönükabinesi,kurulduğundanberibugüneRadikalReformlariçinhiçbirciddiyoldadeğildir.

Şayetİnönü’nünsamimiolarakReformlarıgerçekleştireceğine,Atatürk’ünizinde

gideceğineinanmışolsaidikne22Şubat962nede21Mayıs963’üyapardık.[...]ArtıkTürkiye’decephelertamamıilebelirmiştir.Davailerici-gericiçarpışmasıdır.Amaiktidardakibukadro21Mayısçılarındesteğinialmadan(ilericilikyolundaolduğunuiddiaedenİnönüveCHP)buçarpışmadagalipçıkamaz.Artıkbütünilericigeçinenlerziyanınneresindenolursaolsunbirgeridönüşyapıpmuvaffakolmakistiyoriselerdostça21Mayısçılaraelleriniuzatmalıdırlar.BizlerTürkiye’ninvarolma,muasırdevletlerseviyesineyükselmekiçinatılacakheradımdavarız.Hiçbirzamanküçükhesaplarpeşindekoşuplüzumsuzintikamcılıkgayretleriilehareketedeninsanlardeğiliz.Bunukin-ihtiraskokusunuburnununucundaneksiketmedengezenİsmetPş.veetrafındadolaşanveİsmetPş.’yıkalkanyaparakhertürlügizliemellerinevarmakisteyeninsanlaraanlatamadık.Belkibusuikasthadisesionlarıuyarabilir.İnşallahümitlerimizboşaçıkmaz.

Şuradaufakbirhatıratımıdayazmadangeçemeyeceğim.ÇünküİsmetPş.’nınetrafında

veonunyakındandestekleyicilerininsamimiolmadığındanbahsettim:

CevdetSunay’ınBaşgilHayranlığıBenordudaiken,şimdikiEURsC.SunaybirzamanlarProf.AliFuatBaşgil’inhayranıidi.OnunYeniİstanbulGazetesi’ndeçıkanyazılarınıçokbeğeniyor,kesipkesipsaklıyordu.OzamanhususikalemmüdürlüğünüyapanKur.Alb.İsmailHakkıGüngör’ebuhissiyatınıbelirtmişvehattaAliFuatBaşgil’eözelmektuplaryazmıştır.Fakatbirmüddetsonrabualbayınikazıilebuhususimünasebetönlenmiştir.(C.SunaydaKaradenizli’dir,AliFuatBaşgilde,hemşehrilikölçüleriiçindebirbirleriniozamanlardesteklemektedirler.)AliFuatBaşgil’in“Milliyetçimukaddesatçıların”lideriolduğunu,gericilerinbaşıolduğunuartıkTürkiye’debilmeyenkaldımıacaba?

İştebizordudaikendebunlarıbiliphareketedeninsanlardık.FakatC.Sunaybugünİ.İnönü’nünsağkoludur.C.SunayMilliBirlikhükûmetizamanında6Haz.961’densonraC.

Gürsel’inbaşdüşmanıdır.“HattabizimleyaptığıbirtoplantıdaC.Gürselbuandaölsecenazesinegitmem”demişti.OdadaTansel,Uran,M.Önür,M.Tağmaç,Ben,E.Arat,Dz.Alb.NazımOrhonvardı.FakataynıC.Sunayseçimlerarifesindeyineaynıtopluluğaşerefsalonundaaynışahıslarhuzurunda

C.Gürsel’inReisicumhuryapılmasıiçinbüyükgayretsarfederekbizleriiknaetmeyeçalışıyordu.Ennihayetbendayanamadım.“Nasılolurpaşam,birhaftaevvelC.Gürselölsecenazesinegitmemdiyensizdeğilmiydiniz,buşimdikiteklifinizinasılyapabiliyorsunuz?”dedim.Banaoanakadarilkdefakızdı,hiddetle“Bizöylekararlaştırdık,seçimlerdensonraC.Gürsel’iReisicumhuryapacağız.Zatenhastabiradam,köşkteoturacak.İ.İnönü’yüdeBaşbakanyapacağız.O,C.Gürsel’idebaskıaltındatutarakmemleketigülgibiidareedecek”dedi.Hayretleriçindekaldım.Çünkü15Ekim961seçimleriyapılmamıştı.(Toplantıtarihi19Ey.961’di.)

İştebuanlayışkarşısındabenC.Sunayilelüzumsuzbirmünakaşayaptım.Böylehenüzseçimneticeleribelliolmadanyapılanvazifetaksimineitirazettim.Toplantıda,unuttum,Hv.Kur.Alb.HalimMenteşdevardı.OalbaylariçindebizdenayrıfikirserdederekC.Sunay’ınfikirlerineiştiraketti.Bizüçalbayşaşırdık.

İnkisarıhayaleuğradık.ÇünküHalimMenteşdekoyubirİnönistveCHPdestekçisiidi.BelkidebuplanıHv.K.K.İ.TanselvasıtasıileC.Sunay’aoempozeetmişti.Artıkogünvaziyetanlaşılmıştı.Tamamıilecephelerbelirmişti.CHPkanalınagirmişkumandanlarveHalimMenteşbizlerinkarşısındaidi.Butoplantıdavaziyetiiyiceanladık.OgündenitibarenalbaylarkuşağıolarakC.Sunayvekumandanlardanirtibatıkestik.Sontoplantıoldu.OgündensonradabirdahayüksekkumandanlarileTürkSilahlıKuvvetlerBirliğitemsilcileriolarakbizüçalbay(Ben,E.Arat,Dz.Alb.N.Okan)olaraktoplantıyapmadık,dolayısıylaseçimlerdensonraÇankaya’dailkanayasayıihlaledenprotokolüimzalayanlarıdatasvipetmedik.İştebugibifikrîanlaşamamazlıklaryüzündende22Şubat962harekâtınasürüklendik.

Bu,tarihihadiselerdegizlikalantaraflardı.Şimdisırasıgeldiğiiçinaçıklamışoluyorum.Tarihhükmünüversin.Gerçekdemokrasiyiisteyenbizlermiidik,yoksaşimdiDemokrasisavunucusuolaraktanıtılanordununbaşında

CHP’yehizmetedipSilahlıKuvvetleribirpartihizmetinepeşkeşçekenlermidir?

Türkeş’inSiciliniDüzelttirdim23Şubat1964,Saat:23.00

BirhaftaevvelTürkeştaraftarlarındanolan4mahkûmbizimhapishaneyegetirildi.BiriTürkeş’inavukatıM.AliAkyüz,MatbaacıVecihi,Sv.Yzb.CahitbirdeNeclaismindebirhanım.Bunlartehditmektuplarıyazmaktanüçsenecezaalmışkimselerdir.Benhiçbiriilegörüşmüşdeğilim.Çünküakidelerinitamamıilebilirim.Ya“Nurculardır”yahutmilliyetçilikkisvesialtındamukaddesatçılıkpropagandasıyapaninsanlardır.ZatenTürkeş’inmemlekettebastığıtabanbudur.

Milliyetçilikkisvesialtındagericilerinönderliğiniyapmasevdasındadır.Vecihi’ninAnkara’dakimatbaasıbiryuvaolarakkullanılmaktaidi.GençsubaylaroradazehirlenerekMilliyetçilikaşısıilehertarafagönderilmekteidi.Hapishanededeaynıyolda

hareketederekbazıastsubaylarıkandırmayaçalışmaktadırlar,amafoyalarıkısazamandameydanaçıktı.

BuzavallılarvasıtailebanahabergöndererekTürkeşkanadıilebirleşmeyitavsiyeetmektedirler.HayattakaldığımmüddetçeTürkeşiledeğilbirleşmek,arkadaşlıkbileetmem.Benonakarşızamanındabütünarkadaşlıkvazifelerimiyaptım.

Elazığ’da958senesikendisinitanıdım.10.P.Tümenindeberaberdik.Bizimkomiteye958senesindebenimkanalımiledahiloldu.MBK’dabuavantajileyeraldı.Aynıtümendeikenistikbalinikurtardım.TümenK.Tuğg.HalilYöneykendisinesicilvermemişti.OsenebirKur.Sb.olarakterfiedemeyecekti.TümeninpersonelSb.Sv.sınıfındangeçmeSaffetBeybilir.TümenK.’nınıgünlerceiknaettiktensorasicilinidüzelttirebildim.AynıTürkeş,İhtilâl’inilkgünü,buTüm.K.emekliyesevkettirdi.İntikamınıaldı.Allahelinefırsatvermesin.

13Kasım960HarekâtındaTürkeş’inhayatını

kurtardım,garantiyealdım.Bunuyakındanbilenlerhâlâyaşıyorlar.Yurtdışınagittiktenvedöndüktensonradadahil,aleyhindehiçbirfaaliyetgöstermedim.Eskibirarkadaşolarakhakkındayapılanbütünkötüpropagandalarıönlemeyeçalıştım.Fakatbunlaramukabilbanaüçhusustaenbüyükfenalığıyapanbirinsanolarakkarşımadikildi:

1.22Şubat962gecesibendebulunanbütünmühimvesikaları,protokolleri,hatıradefterlerini,J.Teğ.CengizKatum,P.Teğ.Bekir,Sv.Teğ.MehmetÇindiğ’eteslimetmiştim.MeğerbusubaylarTürkeşçiimişler.EvraklarımıTürkeşvearkadaşlarınaMuammerŞahin,MuzafferÖzdağ’ateslimettiler.Yaniemanetehıyanetettiler.İstediğimzamanda(Mahkemedeçokhayatiidi)vermediler.İnkârettiler.Bizdeyokdediler.

2.Türkeş21Mayısİhtilâlhareketiniogecesaat22.30’daİ.İnönü’yeulaştırmaküzereihbardabulundu.Bumahkemederesmentevsikedildi.

3.Mahkemedemüdafaasınıyaparkendeşu

cümlelerikullandı.“Değilihtilâlyapmak,Türkiye’deihtilâlidüşünmekdahivatanaihanettir”dedi.Ohaldeihanetealetolanadibirmuhbirgibiharekâtımıihbareden,21Mayısihtilâliniyapanbizlerivatanhainiolaraksuçlayanbirinsanilebenartıknasılarkadaşlıkyapabilirim.Hayattabanakarşıbundandahabüyükfenalıkyapannankörbirarkadaşyoktur.Bunlarıtamamıileihtirasınamağlupolarakyapmıştır.Müthişkıskançbirinsandır.[...]Bumemleketeyararlıbirinsanolamaz.Hâlâbuadamdabirkuvvetolduğunainananinsanlaradaşaşıyorum.Bencesonihbarolayıilebütünşahsiyetinikaybetmiştir.Onuniçinisminibileduymakistemiyorum.Aracılarıherdefasındareddettim.Yapılanyeniteklifleriçinbusatırlarıyazmakmecburiyetindekaldım.Aracıyadaaynışeylerisöyledimzaten.

Türkeşvearkadaşları,taraftarlarıhakkındaartıkesasfikrimbudur,değişmesinedeimkânyoktur.Birinsanhakkındaçoksabırlıolarakkararveririm,fakatverdiğimkarardandaartıkgeriyedönüşümyoktur.Herkesbunuböylebilsin.

BanaartıkkimseTürkeş’tenbahsetmesin,nefretediyorum.

HerDevrinAdamıFarukGüventürk26Şubat1964,Saat:17.30

Bugün(26Ş.964)tarihliCumhuriyetgazetesindemeşhurdoğumenzilK.Tuğg.FarukGüventürkhakkındabirhavadisokudum.Kayseri’deikisarıklınınsarıklarınıboynunadolamış,öğretmenlerlokalinegiderekgericilikhakkındakonferansvermiş,APgenelsekreteriOrhanSüersan’ınbeyanatınakarşıcevapvermiş.Buhareketlerbirgeneraleyakışırmı?MillimüdafaavekiliİlhamiSancar,“Ordusiyasetintamamıiledışındadır”der,meclistealkıştoplar.Türkordusununbugibipartileresatılmışgenerallerininvaziyetleriniacabamilletgörmüyormu.CHPkendisinebendettiğiböyleF.Güventürkgibigenerallerleayaktadurmayaçabalamaktadır.Bugeneralherdevrinadamıolmayaçalışır.İlhamiSancar9subayhadisesindebununavukatıidi.MilliM.Vekilliğimakamınagetirilmesiiçinbüyükgayretsarf

etmiştir.Karşılıklıbirbirlerinidesteklemektedirler.Ordudanbaşkabirisi,bugeneralgibiaçıktanparticilikyapsaherhaldehakkındakanunimuameleyapılmasıicapeder.AmabuCHPhizmetkârıolduğuiçinşerbetlidir,dokunulmazlığıvardır.

İştebizorduyuhalkadüşmanedenbutippartizangeneralvesubaylardantemizlemekistiyorduk.Bunlarorduiçinentehlikelimahluklardır.Milletmeclisindebirkişideçıkıpbuolayhakkındabirsözlüsorusoramaz.Çünkümilletmecliside,senatodaaskeribaskıaltındadır.RejimdePolisrejimidir.İsmide“açıkrejim”dir.

Bugeneralhakkındabukadaryazıyazmakdeğmez,amaCHP’libirpartizangeneralintutumunumisalleönünüzesürmekistedim.Yoksabuzatıyarbaylığındanberigayetiyitanırım.Beraberçalıştık.İyibir“Hacıyatmaz”dır.Kiminarabasınabinseonundüdüğünüçalar.APzamanındadaMilliMüdafaaVekiliEthemMenderes’eyazdığımektuplarlavemakamındayaptığıkonuşmalarla

aynıhulûsuçakmıştır.Dahaçokşeylerinibilirimamaşimdiyazmaktanhicapduyarım.Kayseri’deyapmışolduğuhareketi,selahiyetiolmadığıhaldebirgeneraleyakıştıramadım.Generallikokadarucuzharcanmaz.Hiçbirsuretlebirordumensubunabutürlüpartizancahareketleriyakıştıramam,tasvipetmem.Buorduyayazıkoluyor.Yokmubugibiaşırıhareketedenpartizanordumensuplarınadurdiyecekbirkumandan.K.K.K.’larıK.EURs.acababuhareketlerihoşmukarşılıyor?Bugeneralinkaçıncıpotu,amaİnönü’nünadamıolduğuiçinkimsedokunamaz.SonrabugeneralgerçekAtatürkçügeçinir,kitapyazar,nutukatar.Kemalizm’denbahseder.Kemalizmibizonungibi,CHP’yehizmetetmekyoluolarakanlamıyoruz.Şuaskerlersiyasîpartilerüstübirhareketistikametindebitarafbirkuvvetolduklarınışumilletehareketlerile(sözleriiledeğil)ispatedebilseler,bugünkündenbinkatmislimillettarafındansevilecekleritibargörecekler,onöreedilecekler.Amabunuanlayanmaalesefordudaçokazçıkıyor.Butipgenerallerinvesubaylarıncezasınıbütünsubay

kitlesihaksızyereçekiyor.

OrdubutipinsanlardantemizlenmediktensonraTürkordusununkuvvetlenmesine,milletinsaygısınamazharolmasınaimkânyoktur.Yazıkoluyor.Orduyayazık,üzülüyorum.Bugibiyüzkızartıcıhadiselerigörmek,duymakistemiyorum.İçimyanıyor.Amaeldennegelir?Bakalımbuhareketinhiçbiraksiolacakmı,yoksahermeseledeolduğugibikapatılacakmı?[...]

ÜçİdamMahkûmuHücrelereKonuluyor27Şubat1964,Saat:21.00

Bugünhapishanedeyinebirfevkaladelikoldu.3idammahkûmubizleridiğerarkadaşlardanayırdılar.Ayrıayrıhücrelerekilitlediler.TümenK.BurhanErcan’ınemriimiş.Nedenicapettibilmiyoruz.Yapılanmuamelekanunaaykırıveusulsüz.Bizlerincezasıhenüzkatisafhayageliptasdikedilmediğiiçintutuklusayılırız.Bizimhücrelerekilitlenmemiziçinörfiidaresavcılığınınemriolmasılazım,amahukukabakankim,memleketteaskeriidare,hâkimaskerlercanıneisterseonuyapıyorlar.Nezamanakadarbukeyfîhareketlerisürecekbakalım.Yarıntabiîitirazedeceğiz.Savcılıktanyazılıemirgelmediktensonrahücrelerimizikilitlettirmeyiz.Haksıztasarruflaradaimakarşıyız.Buuğurdaçarpıştık.Buuğurdaidamamahkûmolduk,nedençekineceğiz.Şimdiliksırfcezaeviidaresubaylarımüşkülvaziyette

kalmasınlardiyerazıolduk.Bizlereensonyapacaklarıeziyetler,ölümdenkurtulamazsakzatenmeseleyok,varsınsongünlerimizdeböylekindarbirTümenK.’nınşahsiarzularınamınageçsin.Kurtulurisek,sivilhapishaneleregideceğiz.[...]

MuhafızAlayıKomutanıİ.Hakkı’nınMaksatlıYazısı28Şubat1964,Saat:14.00

BugüngazetelergeldiğindeyalnızMilliyetgazetesindebizlereaityazılmışmaksatlıbirhaberokudum.OdaMuhafızA.K.İsmailHakkı’nın21Mayısşehitleriiçinalayındadiktiğiabidedolayısıylayapmışolduğubirkonuşmayınakletmekte.Yazıaynenşöyle:

“20/21Mayısgecesikaranlıkemellerpeşindekoşarakhürriyetvedemokrasimiziyoketmekamacıileüçbuçukmaceraperest,aldatılmışlarAnkarasokaklarınadökülmüştü.MilletinmukadderatınıbitmekbilmeyenihtiraslarınazebunetmekisteyenbugüruhkarşılarındaHürriyetveDemokrasiilkelerinesarsılmazbirimanlabağlanmışolanTürkSilahlıKuvvetlerinibuldu.Ogünkahramanordusuaçıkalınlabirimtihanvermişti.Busapıklarlaidealistlerinboğuşmasıidi.”

Bualbayıgayetiyiveyakındantanırım.Birkerebusözleriyazacakkabiliyettedeğildir.Muhakkaksurettebaşkasıtarafındanyazılmış,elineverilippapağangibiokutturulmuştu.BuzatbenHarpOkuluK.iken99.Tümendeİskenderun’daidi.Birgün(30Ağ.961yakındı.)ziyaretimegeldi.“AmanalbayımbizlerAnkara’danuzaktakaldık.Benihadiselerdenhaberdaret.BendeTürkSilahlıKuvvetlerBirliği’nedahilolayım,yeminedeyim”dedi.Bendeozamanvazettiğimizprensiplerüzerinekendisineyeminettirdim.İçimizedahilettim.HemenakabindeAnkara’yatayinininyapılmasınıistedi.22Şubat’ımüteakipdeMu.A.K.tayinedildi.C.Gürsel’inhemşehrisidir.Erzurumlu’dur.OkanalileMu.A.K.tayinedildi.21Mayısgecesibütünbirliklerinialtındankaçırmış,şaşkınbirvaziyetteidi.Büyükbiraşağılıkduygusuiçindedir.Busözlerikolaylıklasöyleyebilecekbiryaradılıştadır.Mahkemedeşahitliğegelmiş,birtakımyalanlarsöylemişrezilolmuştu.HattaduruşmahâkimiÖzdalgadahikendisineihtardabulunmuş,hakaretetmişti.Mahkemezabıtlarındavardır,ne

biçimkaraktersizbirinsanolduğuoradadabelliolmuştu.Aklıncaşehitlereabidedikerekkendinitanıtmakistemektedir.Ogeceradyodagünlükolaylarsaatindebuabideişindenbahsedildi.Amabukonuşmalarınhiçbiriyoktu.Tamamıilebaşkacümlelervardı.Demekhükûmetradyosudahibualbayınçirkinisnatlarınıihtivaedensözlerinitasvipetmemiş,bülteninealmamıştı.[...]

HücreyeKonulmamızİçinYazılmışYanlışEmir29Şubat1964,Saat:20.00

BugünbizüçidammahkûmunuhücrelerekilitlemekiçinsıkıyönetimK.lığındanemirçıkartıpgetirdiler.Emirkanunhükümlerinepekuygundeğil,kaçamaktıamatatbiketmeleriiçinhapishaneidaresiilebiranlaşmayavardık.Halenhücrelerimizdekilitliyiz.Banaşahsenpektesiredentarafıyok.Verilenemiraşağıyaçıkarılmıştır:

Ad.7000-17—117/6429Şubat964

Konu:3İdamhükümlüsünün

hücredebulundurulmaları

İlgi:

a.SıkıyönetimK.27.2.1964günveAD=MÜŞ/868-64sayılıemirler

b.AnkaragarnizonK.lığının12.2.1964günPer:7200-64/274sayılıhücreyealınacakmahkûmlarhakkındakiyazı.

c.AnkaragarnizonK.20.2.1964günvePer:7000-64283sayılıhücreyealınanmahkûmlarınziyaretlerivehavalandırmalarıhakkındakiyazı.

d.AnkaragarnizonK.25.2.1964günPer.700-64283sayılıidamhükümlerininziyaretlerihakkındayazı.

1.İdamcezasınamahkûmedilipAskeriYargıtayveTürkiyeB.M.Meclisincecezalarıtasdikedilmişolan3mahkûmunhücredebulundurulmasıgenelmahkemelerininfaztatbikatınavebuhusustakiadaletbakanlığıcezaevlerigenelmüdürlüğünün2Kasım1962Tarihve29948sayılıtamimeuygunolduğundandevamedecektir.

2.Hücreyealınmışolanmahkûmlarınavukatveaileleriylegörüştürülmesitekertekergörüşmeyapılmaksuretiylesağlanacaktır.

3.İlgib,c,d’debelirtilenemirlerinbuemreaykırıhükümleriilgi(a)ileyürürlüktenkaldırılmıştır.

4.İdamveyamüebbethapiscezasıalıpda,cezalarıAskeriYargıtaycatasdikedilmeyenlerhücreyealınmayacaktır.Gereğinibunagörericaederim.

NurettinIşıldar.

P.Kd.Bnb.

1.Snf.As.CezaveTutukeviMd.

BuemrivermeyeörfiidareK.Tüm.K.yetkilideğildir.ÇünküusulentemyizcecezasıtasdikedilenbizlerinsivilolmamızdandolayıAdaletBakanlığı’nateslimedilmemizvesivilhapishaneleregönderilmemizşarttır.Bununkanunçerçevesindetatbikatıbudur.Fakathükûmethernedensebuyolagitmemiştir.BizlerinhakkındakiTBMM’ninkararıkesinleşinceyekadar.Örfiİ.K.lığınemrialtındabırakmıştır.Bununtekbirsebebivardır.Emniyet

meselesivetaraftarlarımıztarafındansivilhapishanelerdenkurtarılmaimkânlarımızıntatbikindençekinmektevekorkmaktadırlar.Onlaragörehükûmetanlaşmasışudur:ŞayetcezalarımıztatbikedilirsebirgeceiçindeAdliyeV.’neteslimedilipertesigünüinfazısivilhapishanedeyaptırmaktır.[...]

İkincisibizedurupdurupböylebirmuameleyekalkışmalarınınsebebidesırfsonandaeziyettenbaşkabirşeydeğildir.TertipçilerideCezaeviMd.P.Bnb.NurettinIşıldar,Tüm.K.Bşk.AliElverdi,28.Tüm.K.Tuğg.BurhanErcan’dır.İlkönceemirler12-20-25Şubattarihlerindetümendençıkmıştır.Hattaailelerimizle,avukatlagörüşmekyasakedilmiş,havalandırmadahitahditedilmiştir.Bizbuusulsüzlüklerekarşıkoyduğumuziçin,ennihayetÖrfiİdareK.’ndansonemirçıkartılmakmecburiyetindekalmıştır.[...]

3Mart1964,Saat:20.00

Yarınsenatoadaletkomisyonusaat10.00’datoplanıyor.Bizimişimizigörüşüpbirneticeye

bağlayacak.Bugünekadarbizlereyakınlarımıztarafındangelenhaberlerinhepsiadaletkomisyonuhakkımızdamüspetraporvereceğidir.Çünküaşağıyukarıbiraydıradaletkomisyonundakiüyelerletaraftarlarımızdevamlısurettegörüştü.Bazılarındankatisözvevaatleralındı.Enaz8müspet,6menfireyçıkabilir.Eniyivaziyette14reydeittifaklaçıkmaihtimalivar.15kişilikkomisyondanbirtekNihatTarımlı(AP)idamlarınyapılmasınıisteyenvarmış.Onubirtürlüyumuşatamamışlar.Amaonudakomisyonaicapedersesokmayacaklar.Bütünhazırlıklaronagöreyapıldı.İnşallahinkisarıhayaleuğramayız.Çünküpolitikacılaragüvenyoktur.Hiçbirşeyönümekatiolarakyazılısurettegelmedenverilenvaatlereinanamıyorum.Siyasetçilerdenvezayıfinsanlardançokcanımyandı.[...]

OsmanDeniz’inİdamCezasıBozuluyor4Mart1964,Saat:21.00

BugünSenatoadaletkomisyonuneticelerinibekledik.Ancaksaat16.30’dadışardantelefonilebirhaberalındı.OdaOsmanDeniz’inhakkındauygulanmasıistenenmüebbethapsetahvilhaberi.Tabiatıylaşahsençoksevindim.Çünkünekadarazzayiatlaneticeyikapatırsakokadariyiolur.Hemdebenvicdanenrahatlarım.Benasılsamdahiilerdebenimyüzündencankaybınauğramışinsanlarınaileveefratlarıbenimhakkımda,geridebıraktığımailemehiçbirtarizdebulunamazlar.Onuniçinşuandatekkişininmes’uliyetinitaşımaktayımodaFethiGürcan.İnşallahodaSenato’dakurtulur.Busuretlehertürlüvicdanimes’uliyettenkurtularak,rahatolarakyaşarsamyaşarım,ölürsemdeaynıgönülhuzuruiçindehayatavedaederim.

Fethivebenimhakkımdanekararverildibirşeyöğrenemedik.İkişıkvar;yaneticehakkımızdamenfidir,yakınlarımızahabervermediler,yahutdahenüzkatineticealınamadı.ÇünküSenatoAdaletKomisyonuyarınsaat15.30’dayinetoplanıyor.Bunudaşöylekıymetlendiriyorum:Bugünkararverilmiştir,yarınkomisyonraporunuhazırlayıpimzaedeceklerdir.Yahutkatineticeiçinoylamayıyarınazamankazanıplehtebirhareketolaraküyelerebirgecedahadüşünmeimkânısağlamışolabilirler.Hernehaliseikimizhakkındabirmücadelecereyanettiğibelli.Yarınkigazetelermeseleyiçözecektir.[...]

5Mart1964,Saat:16.00

Bugüngazetelergeldi.Durumumuzaydınlandı.Tahminimin%50’siaşağıyukarıçıktı.Politikacılaragüvenmediğimienyeniolarak3Mart964tarihliyazımdadabelirtmiştim.Çıktı.Zatenpolitikacıdemekçokcepheli,sözünegüvenilmezbirinsandemektir.Birkeredahabunusondefahareketlerileispatettiler.SenatoAdaletKomisyonu13kişidenibaretti,katiolarakhakkımızdamüspetolarakoy

kullanacaklarınasözverenlerşunlardı:

1.MucipAtaklı,2.KadriKaplan,3.OsmanSarıgöllü(AP)aynızamandakomisyonbaşkanı,4.FikretTurhangil,5.CemalBulak(Bağımsız),6.ŞerefKayalar(AP)7.SelahattinÜner(AP).

Müspetreyvereceklerinivaatedenlerde:

1.NusretTuna,2.ZihniBetil(CHP),3.RıfatÖçtem(Bağ.),4.KamilÇandaroğlu(CHP),5.MuammerObuz(CHP),6.AmilArtus(KontenjanSenatör),7.OsmanCahitErkut(AP).

AleyhteoyvereceğimdiyenNihatPasinli(AP)idi.Budurumagörekararverenkomisyon12kişiolaraktoplanmış,CemalBulak,ŞerefKayalar,OsmanCahitErkutkomisyonagelmemişler.Hakkımdaverilenreylerşöyledağılmış:Lehimdereyverenler:MucipAtaklı,KadriKaplan,MuammerObuz(CHP),RıfatÖçtem(Bağımsız),4kişi.Çekimserkalan;OsmanSarıgüllü(AP),aleyhimdereyverensenatörler:1.NusretTuna,2.ZihniBetil(CHP),3.KamilCandaroğlu(CHP),4.FikretTurhangil,

5.AmilArtus,6.NihatPasinli(AP),7.SelahattinÜner.7kişidenibarettir.Buoylamalaragöre2-3kişininaleyhteveçekimserkalışıilekomisyondaölümcezasındankurtulamamışım.Eğerbupolitikacılarherişlerinibukadarincetartıpvicdanlarıilehareketediyorlarsadiyeceğimyok.HeleşuAdaletPartisiSenatörleri,hemteminatveriyorlarhemdeinsanıarkadanhançerliyorlar.[...]Birinsanınölümühakkındabukadarısrarveisteklereykullananinsanlaraşaşıyorum.Acabahangiyabancıideolojiyesahipolarakihtilâlyapmıştık.Komünistmiidik,canavargibikandökerekmihareketetmiştik?Butipihtilâlyapan,yabancıdevlethesabınahareketeden,Vatanısatan,Vatanahıyanetedeninsanlardanhiçfarkımızyokmuidi?[...]Demekbenbütüniyidüşüncelerimekarşıpolitikacınınmenfaatinisarstığımiçinbuhareketleremaruzkalıyordum.[...]Şimdibumerhaleyidezayiatlaaştık.ArtıkSenatoumumiheyetindeakıbetimizyenidentayinedilecek.

9Mart1964,Saat:20.00

HapishaneyegirdiğimizdenberihareketleriilebizlereelindengelenhertürlümüşkülatıgöstereneziyetetmektenzevkduyansadistruhluCezaeviMd.P.Bnb.NurettinIşıldaranibiremirilevazifesindenuzaklaştırıldı.Busuretlesacayağıolarakçalışanekibinbirbacağıkırıldı.(SacAyağı:Tüm.K.BurhanErcan,Kur.Bşk.AliElverdi,CezaeviMd.Bnb.NurettinIşıldar’dı.)Fakatbuuzaklaştırılışkendisiiçinbeklenilmeyenbirhadiseidi.Çünküküçükdağlarıbenyarattımedasıilehapishanedeyapmadığıfenalıkyoktu.Allahsızbirgardiyanbaşıidi,tammanasıile.Sonolarakbizi,yaniidamlıklarıhücrelerekapattırmakiçintriosundanemirçıkartmayamuvaffakolmuştu.Hâlâdaonunsayesindekilitaltındayız.AmaAllahrazıgelmedi.Şimdilikhafifolarakcezasınıgördü.

CumartesigünüTümeneçağrıldı.Gidişogidiş,allahısmarladıkdiyebilmekiçincezaevinebilegöndermediler.Neyeuğradığınaşaşırmışbirvaziyetteiştenelçektirdiler.Ayrılışıhakkındaçeşitlirivayetlervar:

1.Cezaevikantinindesuistimalyapmış.

2.Hergünaskerlerintayınından3adetevinegötürüyormuş.(Bumevsukşahitlerivar.)

3.BizimevebiravukatmeselesininçözmekiçinCumaakşamıtelefonetmişti.Evintelefonudevamlıolarakdinlendiğiiçinbelkibunubahaneedipörfiidarek.lığıvazifesindenuzaklaştırılmıştırdiyetahminediliyor.

4.Bunlarınharicindedahabüyükiyiolmayanbazıharekettarzlarıolmuşkiherhaldeonuniçinhemenmecburiizinverilmiş.

Hernehalise,sadaretisonaerdi.[...]

Senato’daOylama10Mart1964,Saat:15.00

Bugünşuandasenatodabizlerinölümcezalarınıntatbikedilmeveyaedilmemekanuntebliğinigörüşecek.Lehimizebirneticealınacağınadairherkesmüttefik,amaneticepolitikacınınreylerinebağlı,şimdiyekadarkiiyitemennilerinhiçbiriçıkmadı.İnşallahbuseferböyleolmaz.Neticehakkımızdanasılhayırlıiseöyleolsun.BugünküZafergazetesindeSenatoAdaletKom.idamhükümlerihakkındamuhalefetşerhiverenTabiîSenatörlerdenMucipAtaklı,KadriKaplan’ınşerhleriniokudum.Çokbeğendim.Herşeyibelirtmişler.BufikirlerüzerindehâlâSenatoölümhakkındaısraredersebennediyeyim.

MucipAtaklı’nınMuhalefetŞerhi:

“İdamcezalarışahıslariçinmüebbethapistendahaazıstırapvericidir.Bunamukabiloşahsınyakınlarıveonabağlıolanlarkinveintikam

hisleriylecemiyetiçersindezararlıfaaliyetleriidareveyabufaaliyetlerealetolmaktankendilerinikurtaramayacaklardır.Ayrıcacezanıninfazınınbiribretimüessiresağlamasınıdüşünmekdekanaatımızcamümkündeğildir.Çünküidealistleriçinhiçbircezaibretimüessireolamaz.

TalâtAydemir,FethiGürcan,OsmanDenizveErolDinçerhaklarındakiidamcezalarınıninfazınınmemleketimizvemilletimiziçinsosyalfaydasağlamayacağına,bilakiszararlıolacağınainanıyorum.”

KadriKaplan:

“Cezalarıninfazınınbiribretimüessireteşkiledeceğiniiddiaveispatetmekpekgüçtür.Tarihveyaşadığımızdeviraksinedelillerledolucanlışahittir.Sosyalahlakyönündemüessirolanbumüesseseninsiyasetyönündeişlemediğibirgerçektir.Açıkrejimvetopyekünkalkınmayolunubenimsediğimizegöre,bununbütünicaplarıileuygulanmasıancakzararlıdüşüncevefaaliyetleriönleyecektir.”

Bunlartarihemalolmuştur.Amapolitikacılarbakalımnediyecekler.Sabırlabirkaçsaatigeçirmekteyim.

11Mart1964,Saat:14.00

DünidamcezalarıhakkındakanuntasarılarıSenatodagörüşüldü.AncakSenatogörüşmelerihakkındagecemeclissaati22.00’yekadarhaberalamadık.Meçhulatiçindekaldım.Enfazlaüzüldüğümbirgünoldu.ÇünküçokçalışılmışSenatodakiinsanlariyicehazırlanmışlardı.Aksibirkararçıkarsaherkesgibibendeartıkhiçbirşeyehiçbirvaadeinanmayacaktım.Hâlâdabufikrîtaşıyorum.Geceradyodangörüşmeleridinledik.İlkönceverilenAFvecezalarıindirmekanuntekliflerigörüşülmeyebaşlandı.Sözalanbütünhatipleridamcezalarınınyerinegetirilmemesihakkındafikirlerininbelirttiler.Tamamıilelehtekonuşanhatipler:1.KadriKaplan,2.SabriÇağlayangil(AP),3.YusufDemirdağ(AP),4.OsmanSarıgöllü(AP),5.FikretTurhangil(AP),6.HüsnüDikeçligil(AP),7.HasanUzun(Bağ.),8.EnisKama(Bağ.).LehteolarakfikirbeyanedenlerSahir

Kurutluoğlu(CHP),NüvitYetkin(CHP).BazıkelimelerialeyhteşüpheyedüşürenKom.SözcüsüZihniBetil(CHP).Başkadasözalanolmadı.Müzakerelerbirneticeyebağlanmaküzeredevamedecek.Saat14.00’tebaşlıyor.Dünküoturumungayetiyişartlaraltındacereyanettiğibelliidi.Senatodabirbütünlükhavasıvardı.Lehtebirhavaesiyordu.İnşallahbugündeodurummuhafazaedilir.Biraksilikolmaziselehimizdebirkararçıkacağı%90gibigözüküyor.ÇünküAP’lilerinkonuşmasıbanaümitverdi.Senato’da69üyesivar.Bizleritamdesteklerisebüyükreyçoğunluğusağlarız.CHP’lilerhiçreyvermesedeolur.Amaonlardadabirdönüşhissediliyor.İnşallahyanılmam.Katidurumumuz3saatsonrabelliolur.Ümitlesaatleringeçmesinibekliyorum.

Senato1.MüzakeredeİdamHükmünüOnaylıyor12Mart1964,Saat:09.30

Dünsenatodadurumlarımızkatineticeyebağlandı.Maalesefsenatodakipartilerveşahıslarhakkındareykullanmabakımındanyaptığımtahminleryanlışçıktı.FethiGürcanilebenimidamhükmümüsenatobirincimüzakeresindetasdiketti.Butahminlerimi,bizleregetirilenvaathaberlerine,mantıklıolarak,iyiniyetleinsanlarınormaldüşünenmahluklarolarakkabulederek,Senato’dakilehtekonuşmalarıkıymetlendirerekyapmıştım.Politikacılarınnekadarikiyüzlü,nekadarsandalyesever,nekadariktidarseverolduklarını,kin-intikamhislerininnasılpervasızcabelliettiklerinibirdahagördüm.Sözalanhatiplerdenbir-ikikişihariçhepsiidamcezalarınıninfazedilmemesihakkındakonuştular.Fakatoylamayagelinceherkespeşinhükümlügeldiğiiçinbildikleriniokudular.Komisyonun

hazırlamışolduğuraporuaynenkabulettiler.Kürsüdenesöylenirisesöylensin,onlarkomisyonraporuna,komisyonsözcüsününağzınabakarakoylarınıkullanıyorlar.Senato’daAdaletPartisi69kişiidi.27Mayısçılardanintikamalmakiçinreylerinialeyhtekullandılar.CHPmalumhükûmetteklifinidestekliyor.

Netice:Hukuk,insani,vicdanhükümleriişlemiyor.Şahıslarhedeftutularakölümüneısrarlakararverilmesiiçinoylarkullanılıyor.HelebirsenatörSadıkArtukmaçCKMPidamhükümlerininyerinegetirilmemesianayasayaaykırıdırdiyeiddiaettivekatişekildeölümümüzüistedi.Buzavallıacabahangimekteptenmezun,okuduğunuanlamayacakkadarcahil.ÖnündemilletmeclisindeErolDinçerhakkında,senatodaOsmanDenizhakkındayapılantatbikatlarıdahigöremeyenbirinsan.Tabiîbugibiinsanlarınoylarıilehertürlüyanlışlık,haksızlıkvekarışılıkiçindeinsanhayatlarıdaortadankalkabilir.TBMMidamcezalarınıyerinegetirencelladaemirverenbiryerdeğildir.Eğerhermahkemeninverdiğiölüm

cezalarıaynenuygulanacaksa,kararlarınTBMM’dengeçmesineusulenzamankaybedilip,resmigeçityaptırılmasınanelüzumvar.TBMMdeAnayasanın64.maddesinegörebirneviyargıorganıvazifesinigörmektedir,netekimOsmanDenizveErolDinçerhakkındatatbikatıdaentazeşekildeböyleolmuştur.Aleyhtehissîkonuşmasınıbilir,lakinSenatörolarakvazifesininneolduğunubilmez.İştetipikpolitikacı.Dünküsahnedebugibizihniyettekişahıslarındüşüncelerilealeyhimizekapandı.Sağlıkolsun.

KomiteArkadaşlarıİdamCezasınınLehindeOyKullanıyorlarKararınasılöğrendim,bendeacıbirizbıraktığıiçinyazamadangeçemeyeceğim.Ben,FethiGürcan,OsmanDenizayrıbirbölmedeayrıayrıhücrelerdeyalnızolarakyatıyoruz.Saat17.00’deSenatogörüşmeleribitmişolmasıgerekiyordu.Hücredekilitliidik.Saat17.05’teanabölmekapısışiddetlevuruldu.Haberbeklediğimiçin,gayriihtiyarihücredenyanımdakiOsmanDeniz’inhücresinebaktım.Hv.Bnb.CemalÖzdemir(kendisiilemahkemedenberikonuşmuyorum,tekodur),P.Yzb.GökalpKasapoğlu,OsmanDeniz’eyavaşyavaşbirşeylersöylüyorlar,gülüyorlar,bellikionunhakkındaiyihaberalınmışmüjdeliyorlar.DerhalbenimileFethiGürcan’ındurumununtasdikedildiğinianladım.OnlaraceleolarakçıkıpgidinceOsmanDeniz’eşüphelendiğimiçinsordum,“Haberiyiisede,kötüisedebildir”dedim.İnkârettisakladı.Banabirşey

söylemediler.“YeniSabahgazetesiniistediler”dedi.Halbukicereyanedenhadiseyibenyakınengörüyordum.Bugelenherikiarkadaşdabanakızdıklarıiçinnispetyaparşekildesevinçlerinibelirtiyorlardı.Buçirkinahlakdışıhareketeidamcezasınıntasdikhaberindendahaçoküzüldüm.

İnsanlarhiçbelliolmuyor.Kötühisleriniderhalfırsatyakaladıklarıandakullanıyorlar.Onuniçinbuikiarkadaşayaşasamda,ölsemdehakkımıhelaletmem.Benihareketleriileçoküzdüler.Nihayet18.30’dakilitlerimiziaçtılar.F.GürcangidiphakikidurumuNö.Amirindenöğrendi.OsmanDeniz’inyengesitelefonilekurtulduğunubildirmiş,CemaldegelipOsman’a.Onunbildiğimeydanaçıktı.Herşeyaydınlandı.Yalansöyleyenler,nispetyapmasevdasındaolanlarutansınlar.Hiçbirşeygizlikalmayacağıgibide1,5saatsonrabudaanlaşıldı.Yokyereüzüldüğümüzilekaldık,budahapishaneruhiyatıişte,Allahbizeeziyetçektirenlereaynençektirsin,başkabirşeyistemem.

Şimdigazetelergeldi.Oylamaneticelerinebaktım.Senatörlerhakkındanekadartahminlerdeyanıldığımıbirkeredahaanladım.Hayalpeşindegeziyormuşuz.EkspresGazetesi:“OylamadaCHPtamamıileAP,CKMP,YTP’lisenatörlerinbirkısmıiletabiîsenatörlerden10kişialeyhteoykullanmış.”Şahsımhakkındaoylamaise126oy,80senatörbeyaz,25senatörkırmızıoy,diğerleriboş,çekimserçıkmış.

Tabiîsenatörlerdenlehimdeoykullananlar:MucipAtaklı,KadriKaplan,EmanullahÇelebi,MuzafferYurdakuler,MehmetÖzgüneş.Diğerleriyagelmemiş,yaaleyhteyadaçekimseroykullanmışlar.Artıkbudurumugördüktensonrapartilerebirşeydemeyeyüzümkalmadı.EnyakınarkadaşdiyetanıdığımOsmanKöksal,SezaiOkanölümümiçinoykullandıktansonranediyebilirim.Bunlar1956’dakomiteyikurduğumzaman,çekirdeğiniteşkiledenikiarkadaşımidi.ŞimdiRobespier,Dantonrolündeler,neacayip,diğerinsanlarmenfaatleriuğrunanekadardeğişebiliyorlar.

EnYakınDiyeTanıdığıSilahArkadaşınınVefası(!)Mamak,16Mart964

TabiîSenatörOsmanKöksal,

BenimölümümiçinSenatodakullandığınolumluoyunaçokteşekkürederim.BendenartacakolanömrümündeseninömrüneeklenmesiniAllahımdandilerim.

TalâtAydemir

Nedenintikamcıkesiliyorlaracaba?AmaunutmasınlarkiRobespiergibileridegiyotindenkurtulamamışlardır.Şimdiburadananladığımbirşeyvar:Biz21Mayısçılaryalnızsiyasîpartielemanlarınınintikamcephesindedeğiliz.Topyekünbizekarşıteşekkületmişmenfaatlerisarsılanbirintikamcıcepheninkarşısındayız.Bununiçinmaalesef27Mayıs’ıhedefinevardırmakiçin27Mayıs’tansonraeldesilahşahıslarınıkoruduğumuz,13Kasım’da

hayatlarınıkurtardığımız,27Mayısİhtilâlininmeşruluğunusağlayacakfaaliyetlerindedestekçiliğiniyaptığım27MayısMBKkomitearkadaşlarımdadahillermiş.Ancakbugünherşeyiçıplaklığıileanladım.Fakatneoldukendileriziyanettiler,bututumlarıilekendikendileriniinkârettiler,vefaduygusundanyoksunolduklarınıgösterdiler.13Kasım’danberiordunungözündenyavaşyavaşdüşedüşezindekuvvetlerdeitibarlarınıkaybedeedebirhalolmuşlardır.Kırkyıldaellerinebirfırsatgeçmişti,odaeskigerçek27Mayısçıarkadaşlarınıdesteklemek,onlaraoylarıiledestekolmak.Bufırsatıtamtersineİ.İnönüveCHPhükûmetineyaranmak,orayabelbağlamakmaksadıylakullandılar.[...]Birmüddetsonraiktidaragelecekintikamcıpartilerdennasıldarbeyiyeceklerini,hangiakıbetleremaruzkalacaklarınıyaşayanlargöreceklerdir.[...]AdnanMenderes’ekarşıihtilâlyapanbuzatlarınbazılarıonunasılmasıiçinreykullanmamışlardı,amaomuzomuzasilaharkadaşlığıyaptığımız,beraberölümyolculuğunaçıktığımızbuarkadaşlarbenim

ölümümeoykullandılar.Demekbenonlariçinnekadarkötüinsanhalinegelmişim.Halbukibugünküdurumlarınınsağlanmasında,hayatlarınınkurtulmasındabenimhiçmihissemyok?Nankörlüğünbundaniyimisaliolamaz.Allahbutipinsanlarınasılbiliyoriseöyleyapsın.Çünkübenbuşahıslarhakkında21Mayısihtilâlsonrasıiçinhiçkötübirşeydüşünmedim.Aklımdanbilegeçmedi.Hattageçiciolarakkurulacakmillimecliseüyeolarakvazifeverilmesinitasarladım.Benneyoldaimişim.Onlarşimdineyoldalar.Negaripdünya.EnbüyükhâkimAllahbenimdedüşüncelerimibiliyoronlarınkinide.Demekbuyakınzannettiğimarkadaşlarımdandaböyleacıbirdarbeyemekkısmetimdevarmış.Allahbendenartanömrümü,ölümümiçinoykullananOsmanKöksalgibilerineikrametsin.Yalnızbirşartla,yaşadıklarımüddetçebugibilervicdanazabındankurtulamasınlar.Başkabirşeydiyemiyorum.

BirdeYTPsenatörüİhsanHamitTuğrullehimizdekonuşurken,“Ben20/21Mayısçıların

karalistesindeolduğumhaldeAF’larınıistiyorum”diyor.Budaneredençıktı.Bizlerhiçbirsurettehiçbirşekildekaralistetanzimetmişinsanlardeğiliz.Aslaböylebirşeyyoktu.Olsaidimahkemedeçıkardı.Hiçbirsuretleaklımdangeçmeyenbirşeyvenetanırızbuzatı.Kimleruydurmalistelervepropagandalarlaaleyhimizdereykullandırmakiçinböylevasıtalarabaşvurmuşiseler,oalçaklarhesabınıversinler.Böylebirşeyiaslakabuletmiyorum.Bugibipropagandalarainanıpdaaleyhteintikamcıhırsilereykullananlaradaşaşarım.Bizler27Mayıs’taolduğugibiparlamentoüyelerinebirYassıadatahsisetmeyecektik.Bilakisoizlerisilmekiçin,eğermuvaffakolsaidik,birliğiberaberliğikurmakiçinparlamentoüyelerinesabahleyinyalnızevlerineveeskiişlerinedönmeleriniisteyecektik.Genelbirafilanederekdeırza,devletkasasınasataşmışlarhariçherkesiafedecektik.Bütünmahkûmlaradayeninüfuskayıtlarıtayinettirecektik.İştebizimdüşüncelerimizparlamentoüyelerivemahkûmlarhakkındabuidi.

Bugibişeyleriokudukçaaklımduruyor.Demekmenfipropaganda(ekseriCHPmensuplarıyapar)nekadarkuvvetlibirsilahkisenatörgeçinenbuzatdainanmış.[...]Şimdibuandaölümebiradımdahayaklaşmışvaziyetteyim.Senatonunikincioylamasındahiçbirşeydeğişmez.Zatenparlamentodaşansımyok,herkesingözünebatanbirdikenim.Yokolmamiçinparlamentoüyeleriyarışediyor.SonolarakC.Gürseldahivetoetse,bugünküzihniyetegöreyenidenparlamentogörüşmelerindebirneticeçıkacağınainanmıyorum.[...]

13Mart1964,Saat:20.00

Üzücühadiselerhergünüstüstegelmeyebaşladı.Bugündetemyizdensondefacezalarıtasdikedilen12arkadaşımYozgatveÇorumsivilhapishanelerinegönderildiler.Buayrılıkhepsindenacıvehüzünlüoldu.Çünküsonyolcuettiğimizkafileidi,içindebanaençokyakınlıkgösterenbirağabeygibimuameleedenCevatKırcavardı,odagitti.İlkdefabugünkendimiçokyalnızhissettim.Çoküzüldüm.

ArkalarındanhapishaneidaresibiziüçkişiolarakFethiGürcan,OsmanDenizayrıbirbölmedehücrelerekilitlediler.Artıkyemeklerimizidahihücrelerimizdeyiyeceğiz.Kilitleraçılmıyor.Gittikçeyalnızkaldıkçatamölümhücresişartlarıtatbikediliyor.15gündüravukatlarımızlabilegörüştürmediler.Tümendenmüsaadeetmiyorlar,herdefasındabirbahaneileatlatıyorlar.Bizölümeyaklaştıkçabizdenintikamalmakisteyenlerdesinsicehertürlüfaaliyetlerinigösteriyorlar.Buhaftabakalımailemizilegörüştüreceklermiyoksaonadabirbahanebulacaklarmı?Belliolmazbelkidegörüşemeyiz.Hertürlüşeybeklenir.İşteozamanfenahaldesıkılacağım.Onlarıhaftadabirdeolsagörmekinsanabüyükbirkuvvetveriyor.Ölümbirşeydeğilnezamanolsamukadder.Yalnızböyletaksittaksitölümeyaklaştırılmakhoşbirşeydeğil.Amaneyapalımbuyolunyolcularıherşeyetahammüledecek.Bendeediyorum.

CevatKırcaileyüzyüzegelipüzüntümdenkonuşamayacağımiçinbirkartverdim,imzalı

olarak.Onavasiyetimyerinegeçer.

SevgilikardeşimC.Kırca10Mart964

1.Yaşarsamhiçbirmeseleyoktur,irtibatımuhafazaederiz.

2.Ölürsemintikamımıalacağındaneminim.

3.Çoluğum,çocuklarım,damadımsanaemanet,elindengelenhertürlüyardımıesirgemeyeceğineinanıyorum.

4.Arkamdankimseyesözsöylettirme.Şayethatıratımyayımlanırsatekzipedensoysuzlarçıkarsagerekliaçıklamalarısenvebanainananarkadaşlarayaptırtırsın.

5.Bundansonraartıkbayraktarlığısizyaparsınız.

6.Vasiyetimyazılıolarakbırakılmıştır.[...]imkânolursahepsiyerinegetirilmelidir.

7.SanaveKırcaailesinesıhhatvesaadetler

diler,hayattahersahadames’ut,bahtiyarvemuvaffakolmanıdilerim.

8.Ölünceyekadarberaberiz.Kardeşimsanasonsözümdür.

İMZA

Şimdiartıkhapishanedetamamıileyalnızhayatsüreceğiz.Bakalımnezamanakadar,dahanelerçekeceğiz.[...]Beklediğimhayırlıgünlergibigeliyorbana.İ.Pş.hükûmetiKıbrısmeselesindendolayıiçpolitikadaçoksıkışıkdurumda.2-3günyenibirfırsatvar.Şayetiyikullanamazisebüyükbirfırsatdahakaçıyor.

KıbrısDavasıDevamEdiyorKıbrıshakkındayeniveönemlibirdurumvar.Bakalımenerjikbirkararilebudurumdanistifadeedebilecekmi.Şayetedemeziseçokyıpranmışolarakayaktadurmakçabasındakalacak.

Hersahadamilletinsabrıtükenmişvaziyette,Türkiyeiyigünleryaşamıyor.Dünİstanbul’dabaşlayangençlikhareketleriiyiyealametdeğil.Hükûmetpasifliğindedevamedersebugibihareketlerbaşkaistikametalabilir.Çünküdünküzorlayapılanmitinghükûmetintutumunungüvensizliğindendoğmuştur.Gençlerintaşıdığıpankartlardakiifadeleronugösteriyor.İkincisidegençleremniyetkuvvetleriveörfiidareaskerleriileçarpışmışlar,epeydecoplariledövüldüğünegörehükûmetinhoşlanmadığıvekontrolününharicindeyapılanbirhareketolduğubelli.BunamukabilhemenbugünAnkara’dagüdümlübirgençlikmitingitertipettirildi.Gençlerinhükûmetegüveninibildirenpankartlartaşıttırıldı.Radyolardanilanedildi

amagençlerinhakikiduygularıbencebuolmasagerek.Bakalımneticesineredekesilecek,kontrolealınabilecekmi?Dahabellideğil.

Halbukiİ.İnönühükûmeti11Mart964’temecliste22oyfarkıileKıbrıssiyasetihakkındagüyagüvenoyualmıştı.Dışpolitikada22oyfarkıilegüvenalanbirhükûmeteğerKıbrısmeselesindekendiniatalettenkurtaramazisefazladayanacağınızannetmiyorum.

EskidenberiTürkiyeCumhuriyeti’ndedışkonulardabütünpartilervebütünvatandaşlarbüyükbirberaberlikhavasıgösterirlerdi.Fakatİ.İnönühükûmetibugünbunusağlayamamaktadır.ÇünküKıbrıs’takikatliamlarbaşlayalı83günolmuştur.Hükûmetcankayıplarınıönleyecekhiçbirtedbiralmamışveadadabulunanİngilizmüttefikinedealdırtamamıştır.Masabaşımüzakerelerindedehepbaşarısızlıklarçıkmıştır:

1.Dışpolitikadaperişanlık,Kıbrısdavasındayenilgi.

2.İçpolitikadaikikamptaolanpartilerTBMM’debirbirleriningözlerinioymakta.MilletMeclisiçalışmamakta,hergünmüzakereleryarıdakalmakta.

3.“Reform”kelimesialtındavergizamkanunlarımilletmeclisindeaskıda.Bütçeçıkmışfakatiçfinansmanısağlayacakzamkanunlarıarkadançıkarılmaküzereçabalamakta.Muhalefettamkarşıdaolarakherşeyikösteklemekte.

4.MilletMeclisinemilletvekilleri,Senatoyasenatörlerçoğunluklagelmemekte.Radyoilanlarıilevazifelerinedavetedilmekte.

5.Dışyardımdanartıkhaberedilemezbirvaziyette.Çünküdevletiktisadençöküntüiçinde,müttefiklerimizAvrupadevletleriartıkmüflisTürkiye’yeçoknazlıolarakeluzatmakta.

6.Hayatpahalılığı,işsizlikartmakta.

7.Gericilikbüyükrevaçta,istediğigibidini

istismarederekgüçlenmekte.Hükûmetseyirciolarakbakmakta.

8.KüçükpartilerdenCHPileişbirliğiyapanlarfeshedilmekiçinçarearanmakta.

9.Memlekettebüyükbirhuzursuzlukhavasıesmekte.

10.Ordunungençkuşakları,üniversitekıpırdanmakta.Bunarağmenİ.İnönüikianaşehirdeyerleştirdiğiörfiidarelerlematbuatıbaskıaltındatutarak,vatandaşlardateröryaratarak,sıksıkkumandanlarlatoplantılarlagörünüp,MuhafızA.himayesindeÇankayaKöşkübahçesindegezerek,gazetecilereyaptığıküçük,müphemaçıklamalarilehükûmetiidareettiğinimilletegöstermekte.

YalnızTürkiyeparlamentosununbirleştiğibirteknoktavardır:AydemirileGürcan’ınasılmasıiçinheveslereykullanmakta.İşte13Mart964’teTürkiyedevletininacıklıhali.

“Hürriyetiçindeplanlıkalkınma”sloganıile

iktidarıbiranevvelelinegeçirmekiçinçırpınanCHPveliderininmuhalefetteiken6ayiçindememleketigüllük,gülistanlıkidareedeceğimdiyerekhükûmeti1961EkimayındaelinealanCHPüçsenediricraisaltanatediyor,amamemleketbirarpaboyuilerigidemedi.

Milletparamparçabölündü.İ.Pş.hayatıboyuncahiçbirzamanbirleştirici-toplayıcıolamamıştır.DaimaparçalayıcıentrikacımetodlarlakuvvetmuvazenesitesisetmeyolunutercihettiğiiçinTürkiyebuhalegelmiştir.

DışsiyasettemillibirdavaolanKıbrısmeselesindebirleşemeyensiyasîpartilerdenistikbaldeherpartininmenfaatiniilgilendirenhususlardabirleşeceklerineinanabilinirmi?Demokrasidesiyasîpartilerkaçınılmazbirunsurdur.FakatTürkiye’debugibidoktrinsiz,fikirsizmenfaatlakurulanpartilerileolmaz.Dedik,bugünküakıbeteuğradık.[...]

MuhafızAlayKomutanlığı’ndaYeniDüzenleme17Mart1964,Saat:15.00

BugünküMilliyetgazetesindebirhaberokudum.Muhafızalayınatayinedilecekkumandanvesubaylarhakkındapersoneltalimatınabazıesaslarkoymuşlar.Tayinedileceksubaylarenazüçyılkalacak,A.K.istersederhaldeğiştirilecek.A.K.Kadromülahazasıolmadıkçadeğişmeyecek.Bugibiözeltedbirlerinneiçinalındığımalumdur.GüyaherhangibirihtilâlhareketiniAnkara’dabualayileönlemek.Bualayahükûmetebağlısubaylartayinettirilerek,bazımenfaatlerdenfaydalandırılarak,güyarejimikoruyanbirliklermeydanagetirmekdüşüncesiilehareketedilmektedir.Zayıfhükûmetlerdebugibitedbirlerinişlemediğidefalarcagörülmüştür,amaşimdilikyapacakdabaşkabirşeykalmamıştır.DemokratPartizamanındadaaynıyolabaşvurulmuştu,amaneticeninneolduğu

27Mayıs960’tagörüldü.

DemokratPartizamanındaMuhafızA.K.lığınaensadıkA.K.olarakRefikTulgatayinedilmişti.GeneralliğeterfiettiğihaldebirkombinezonileBaşyaverliktebırakılarakalayüzerindenüfuzusağlanmakistemiştir.OzamanCelâlBayar’aensadıkgözüken,heryerdehürmetlepaltosunututan,çantasınıtaşıyanRefikTulga,CelâlBayarsadaretteikeniyiliğinigören,Yassıadamahkemesindeeskiefendisihakkındanasılnankörceifadeverdiğiartıktarihegeçmiştir.

İkinciolarakbuolayasadıkkumandanlartayinettirmeksevdasındaolaniktidartamamıilegafletegetirilerekbizimkomiteüyemizOsmanKöksal’ızamanındaorayatayinettirmişizdir.OsmanKöksalda27Mayıs960’takorkması,çekinmesinerağmensonandaköşkükuşatanpekcüzibirliklere,alayıbirkurşunatmaksızınteslimetmiştir.YassıadamahkemesindedeCelâlBayar’aenağırsuçlarıyükleyensadıkmuhafızA.K.olmuştur.“Harbiye’yiimhaplanı,Harbiye’yitenkilplanı”diyebelkide,günahını

almayayım,hayaliplanlarifşaetmiştir.MBKidaresizamanındahemkomiteüyesivehemdeaşağıyukarıbirtümeneyakınkudretlesilahlarasahipMuhafızA.K.’lığıyapanOsmanKöksal6Haziran961ültimatomluyaptığımızihtilâldetamcephemizdeolduğuhaldekıpırdatmamışızdır.Kuvvetbirmanaifadeetmez.Yürekister,kararlıinsanlarınönündekofkuvvetlererir.Ogünlerde28.Tüm.Top.K.’lığındanbirTop.bataryasınıÇankayaKöşkü’nekarşımevziyekoyduk.ŞayetMuhafızA.herhangibirsuretlebizimkuvvetlerekarşıgeceveyagündüzbirhareketyapmayakalksaidi,bataryanınilkateşiihtarmahiyetindeÇankaya’nınsolundakiboştepelereyapılacak,eğerA.K.bundandersalmazisebataryanınateşibirandaköşkeçevrilecekti.Binlerceinsandayokyerebelkideşehitedilecekti.BuhaberdeMu.A.K.’lığınaozamanulaştırılmıştı.

BundanhariçenbuhranlıbirgündeOsmanKöksaldayatıyordu.Gündüzünikitanejeteköşkünüzerindeyalamauçuşuyaptırdık,OsmanKöksal’ınhanımıfenalıklargeçirerekbayıldı,

subaylojmanlarınınkiremitleriuçtu.OndansonrapabucunpahalıolduğunugörenOsmanKöksalefendiC.Gürsel’esığınarakyüksektenatışlarınıbırakarakkuzugibidediklerimiziyaptı.Bunlaryaşanmıştarihihadiselerdir.

22Şubat1962gecesi,Bnb.FethiGürcanyanındaSv.Üsteğ.TurgutSaltoğlu,Üsteğ.ErolDinçer,astsubayMünipTepecivebirikikişiilekocaalayıbastı,vaziyetehâkimoldu,sabahakadardabütünalaysubaylarıFethiGürcan’aitaatettiler.Gıkdiyemediler.FethiGürcansabahleyinharekâtıisteğiilebıraktı.21Mayıs1963İhtilâlindedeMuh.Alayı’nındurumumalum.Sv.grubu,MeclisMuh.Tab.bizimsafımızdaharekâtakatıldı.

Köşktekikısmıdagündoğmadan,bizharekâtıbırakmadanhiçbirşeyyapamadı.Çünküiçindekisubayların%50’sidebizdendi.Hâlâdaöyledir.Onuniçinbugibipersoneltayiniinhisarcılığıilehiçbirneticeeldeedilmez.Boşşeylerdir.Esasolangençkuşaklardakisubaylarınbeslediğifikri,ruhuanlamak,onagöregüvenilirkumandanlarileorduyudüşmüş

olduğubupolitikaçamurundankurtarmaklazımdır.

İkincisidegeçenlerdeGenelkurmayBşk.CevdetSunayyaşhaddineuğradığıhalde,BakanlarKurulukararıileemekliliğibirsenesonabırakılarakuzatıldı.DemokratPartideRüştüErdelhun’aaynıiltifatıgöstermişti.İktidarlardabuhastalıkhalindedir.Amanbugibikendilerinesadakatlehizmetettiklerinizannettikleriinsanlarıbırakmakistemezler.C.SunayAdnanMendereszamanında,GenelkurmayII.Başkanıdeğilmiidi?OgünaynısadakatleanayasayıçiğnedidiyeidamedilenMenderes’eaynıhuluskârlıkla,şimdiİ.İnönü’yeyaptığıgibihizmetetmiyormuydu?26Mayıs1960günüMenderes’inbusadıkGenelkurmayII.Başkanı’nabirgünsonrakiihtilâlduyurulmamışmıidi?Dahaöncekigünlerbuhusustabaşageçmesiiçinyoklanmamışmıydı?Neoldu?Biröndekiidamamahkûmoldu.ŞimdiKayseri’de,diğeriatlatıldı.ŞimdiAPgenelbaşkanı,C.Sunaydanormalseçimleryapılıncayakadar(şayetCHPşefimüsaadeederseseçimyapılır.)İ.Pş.bugenerali

yanındanayırmakistememektedir.

İşteherdevirdebugibiküçükhesaplarileiktidarlarbuaskeridirekleredayanarakayaktakalmayaçalışmaktadırlar.Helezayıfladıkları,milletinsevgisinikaybettiklerinianladıklarıandayegânetutunacakcansimitleribunlardır.Bugibiaskerişefleridekendisuçlarınaortakederek,bazımenfaatlersağlayarak,ayrılmazbiruzuvhalinegetirerekbutipkumandanlarıposasıçıkıncayakadarkullanırlar.İ.Pş.daşimdiaynıyoldadır.

Bugünkügüvenlikkurulunuteşkiledenkumandanlarınhalinedir?Yarınneolacaktır?Tarihtekerrürdenibarettirderler,nedoğrusözmüşmeğerse.

F.Gürcan’ınKararıSenato’daBozuluyor17Mart1964,Saat:22.30

BugünC.Senatosundaidamlıklarınikincimüzakeresiyapıldı.NeticebenimdüntahminedipF.Gürcan’asöylediğimgibiaynençıktı.F.Gürcandaölümcezasındankurtuldu.Busuretletekbaşımakaldım.F.Gürcan’ınkurtuluşunakendikurtulmamkadarsevindim.Şimdikendimitamamıilemes’uliyetsizbirinsanolarakhissediyorum.Kimsenincansorumluluğunutaşımıyorum.Birliderolarakdatekbaşımaeğermukadderiseölümegidiyorum.Hadiselertamamıileilerdenberikıymetlendirdiğimşekildeçıktı.Hatıratımıgünvetarihsıralarınabakarakdikkatliokuyanlarbugünlerinekadarayevveldoğrukıymetlendirdiğimiosatırlardaaçıkçagörürler.

BaştanitibarenC.Gürsel’inkontenjanıolarak“Veto”yakalacağımdemiştim.Buanda

durumumonugösteriyor.TBMM’cedurumumkatileşmiştir.Ancak.C.Gürselhakkımdaiyidüşünüp“Veto”sunukullanıriseTBMM’yeyenidenkanundöndüğündeeğerintikamcıpolitikacılareskigörüşveoylarındaısraretmeziseler,bendeölümdenParlamentoyoluilekurtulabilirim.Hakkımdahayırlısıneiseoolsun.

Fethi’ninbuşekildekurtuluşubenimde%50kurtulmayolunuaçmışbulunmaktadır.Haberibugünsaat17.00’dehapishanedealdık.AvukatNevinSelekhanımtelefonetmiş.HapishaneMd.HaşimYarbay,Bnb.Kemal,Dz.Ast.EthemgelerekgizliolarakOsmanDenizveF.Gürcan’abildirirlerkenbenhissettimzaten.OandadaFethiaçıkladı.SevincimdenhemenhücreyiaçtırıpFethiilekucaklaştımvegayetrahatladım.Şimdikendimikuşgibihissediyorum.Radyogörüşmelerintafsilatınıvermedi.Artıksabahleyingazetelergelir,oylamaneticelerinivekonuşmalarıöğreniriz.[...]

AmcamİlyasAydemir,Gürsel’inHayatınıKurtarmıştı18Mart1964,Saat:14.00

Bugüngazetelergeldidurumumuzhakkındapektafsilatlıbirşeyleryazmıyor.MucipAtaklıvebazıarkadaşlarınınvermişolduğudeğiştirmeönergesiileFethiGürcankurtulmuş.BanaveFethi’yeaitmüşterekönergeyiSenatoreddetmiş.Oylamadadaaldığımoy29lehte,80aleyhte,9boş,8çekimser.Parlamentodaşansımınbundanibaretolduğubirkeredahaanlaşıldı.

ŞimdimeselebütünüileReisiCumhurC.Gürsel’ekaldı.Onun“Veto”suhayatkurtuluşyolumuaçabilir.BenimtanıdığımC.Gürselşayetdeğişmemişisebaşkakimselerinmenfiyoldatesirialtındakalmazise,lehimdehareketedecektir.C.Gürsel’eaittarihibiraçıklamayıdasırasıgelmişikenyapayım.BunubizzatkendiağzındanErzincan’dakolordukumandanı

ikendinlemiştim:950-951senelerindeXVIII.Kolodunun12.TümenindeIII.Şb.Md.idim.Tümeninbiralayı(7.P.Alayı)Erzincan’dakolordumerkezindeidi.AradateftişiçinTüm.K.ileberabergiderdim.Tüm.K.Tümg.AsımAksoleyidi.BirdefagidişimizdeC.GürselPş.biziakşamyemeğinealıkoydu.Ben,Tüm.K.C.Gürselyemekyiyor,sohbetediyorduk.LafİstiklalHarbi’negeldi.Ozamanaaithatıratınıanlatıyordu.KendisiozamanKur.Yzb.imiş.Tümendeçalışıyormuş.Tınaztepe’demuharebelercereyanederkencepheyevazifeilegönderilipİlyasBey’inalayınınmevziolarakgeriçekilmesinedairemrinulaştırılmasınamemuredilmiş.Fakatbuvazifeyiyapmaktagecikmiş.Buyüzdendolayıkurşunadizilmesinekararverilmiş.FakatbirkeredeA.Kumandanı’nasoralımdemişler.P.A.K.benimamcamİlyasAydemirimiş.“Amcandabumilletebüyükhizmetleretmişbirzattır.Atatürk1919’dailkdefaSamsun’açıktığızamanSamsun’daA.K.idi.Onuilkkarşılayanlardandır.SonradanİstiklalHarbi’ndebüyükyararlıklarıolmuştur.Tümgeneralliğekadaryükselmiştir.Atatürk

öldüğüzamandacenazesinde(İstanbul’da)İstiklalmadalyasınıtaşımıştır.Atatürkçokseverdi.Büyüknutkundadaamcandanbahseder.Allahrahmeteylesin,çokcesur,iyi,babacan,mertbirinsandı.”

Amcamameseleanlatılmış,birsubayınhayatımevzubahisdenilmiş.OnunüzerineamcamemriYüzbaşı’yavaktindeyetiştirdi.AlayıancakgüçşartlaraltındageriçekebildimdemesiüzerineC.Gürsel’inhayatınıkurtarmış.

Budurumuanlatıpbitirince,benkendimiC.Gürsel’etanıttım.“İlyasAydemirbenimamcam”dedim.OnunüzerineC.Gürselsofradankalkıpbeniöptü.Ogeceninhatırasıdaböylekapandı.Ondansonrabeniçokseverveherhusustaitimadederdi.

İşteC.Gürselbenimkararımönünegittiğiandaimzaederkenbuhadiseyihatırlamışolsakaleminikıracakbirimzaatmazherhalde.

Bunlarınharicinde960İhtilâlindenevvel3.OrduK.ikenveihtilâldensonraAnkara’da

HarpOkuluK.ikendearamızdaçokmahremhadiselergeçmiş.Daimalehtehareketettiğimigörmüştür.Yalnız6Haz.961Tanselhadisesindekarşısındaolmuşumdur.Fakat30Ağ.961gecesiaramızdakibusoğuklukortadankalkmışiken22Ş.962direnmesiolmuştur.Ondanaltıaysonrada22Şubat962harekâtınınaltındavatanpervarenehadiseleryatardiyeCumhuriyetgazetesinebeyanatvermiştir.Yakınlığınıgöstermiştir.

OrhanErkanlıveOrhanKabibay’ınyurdagelişlerindekiC.Gürselileyaptıklarıtemaslardabizlerinçalışmalarınıtasvipetmiş,hattafahriliderliğimiziyenidenkabuletmişti.İrtibatıtesisetmeküzerede30Ağ.962’densonraEm.Kur.Alb.SadiKoçaş’ıtahsisetmiş,aradadaEm.Kur.Alb.AdnanÇelikoğlu’ndandafaydalanacağınıbildirmiştir.İstanbul’dayapılan,Ankara’dayapılankoordinasyontoplantılarındanSıtkıUlayPş.vasıtasıylahaberdaredilmişti.HattaAvniDoğanbeyilebuhusustabirgörüşmeyapmakiçinrandevulaşılmıştı.Sonradanburandevuiptal

edildi.İşteogündensonraçekindiğiiçin(Çünküİ.İnönübufaaliyetlerdenhaberdaroluncaC.Gürselilegörüştü)irtibatıkesti.Bizçalışmalarımızadevamederek21Mayıs963’egeldik.

Buharekettensonraşahsımakarşınefikirbeslediğinibilemem,onunhakkındakararınıbildirirkenbelliolacak.

[...]

HalimMenteşveTrafikKazasındaÖlümü30Mart1964,Saat:14.00

Bugüngazetelerdebenceçokacıbirhaberçıktı.EskikomitearkadaşlarımdanHv.Kur.Alb.HalimMenteşbirotomobilkazasındaalmışolduğuyaralardankurtulamayarakvefatetmişti.Haberiokuyuncasondereceüzüldüm.Hattagözyaşlarımıdahitutamadım.Allahsuçlarıvariseafetsinverahmeteylesin.

Birölününarkasındanonaaitşeylerhernekadaryazılmazgibibirdüşüncevarisede,bencebizlermedeniinsanlarız.SonraTürkiye’debirtarihyazıyoruz.Herşeyinaçıklıkla,doğruluklatarihegeçmesiesastır.HalimMenteşdeTürktarihindemühimrolleralmışbirinsandır.Bütünvasıflarıilehatavesevaplarıilegerçekolarakbilinmesigerekenbirinsandır.Şimdionaaitaşağıdayazacağımhadisevefikirlerimi,zatenzamanzamanhatıratımın

bundanevvelkikısımlarındayeralmıştır.OsatırlarMenteşhayattaikenkalemealındığınagöre,şimdikronolojikbirsırada,sıralayacağımhadiseleriaçıklamadabirsakıncagörmemekteyim.Herşeyiçıplaklığıileortayadökmektedaimafaidevardır,bence.Buprensiplerdenhayatımboyuncadaşaşmadım.Bundansonrayaşadığımmüddetçedeşaşmam.

HalimMenteşkimdir?

BenHalimMenteş’i956-957dersyılındaYüksekKumandaAkademisi’ndeKur.Bnb.olaraktanıdım.Zeki,çalışkan,ilerigörüşlü,cesur,memleketseverbirgörüşesahipti.BuyöndenarkadaşlıkkurdumveMart957senesindeBnb.FahrettinErmutlu’nunevindeyaptığımızgizlikomitetoplantısınadavetettim.Oradayapılangörüşmedefikrenanlaştıkvekomiteyedahilettim.957NisanayındaberaberüçaylığınaParis’egittik.BanaoradaKr.Yb.MucipAtaklı’yıtanıştırdı.Aynıfikirdeolduğuiçinikincihavacıolarakdakomiteyedahilettik.ArtıkHv.Kuvvetlerindekiteşkilatıbuikiarkadaşyürütüyordu.

27Mayıs960İhtilâlharekâtıesnasındaH.MenteşNapoli’deNATOKh.’davazifeliolduğuiçinMBK’yaalınmamıştı.İhtilâl’densonrayurdadönünceMBK’dakieskiarkadaşlarımızlasıkıtemastaidik.H.MenteşMBK’dakihavacıikiarkadaşıveakrabasıEmanullahÇelebiileçokyakınteşrikimesaideidi.Daimafikirleriileonlaraöncüolmuşveetkisialtındabırakmıştır.

EMİNSUtasfiyesindehavaordusundabirinciplandayeralmıştır.EskimilletmeclisibürosundabirgünMucipAtaklı,NahitÖzgür,H.Menteş’inemekliliklistesiüzerindeyaptıklarıçalışmalarabizzatşahitoldum.

Ankara’dan13Kasım961harekâtının14’lertasfiyesindealınankarardadabirinciplandayeralmıştır.Bukararınnasıl,nezaman,kimlerilealındığınıkatiolarakbilmiyorum.YalnızkararalındıktansonrabizzatH.Menteştarafındanbiremrivakiilehaberdaroldum.Tasvipettim.

13Kasım961günündensonraH.MenteşMKB’ninemniyetinisağlamakiçinmilletmeclisi

binasındakendisineyardımcıverilenHv.SubaylarıileEmniyetsubaylığınafevkaladeselahiyetlegetirildi.HattaHv.Kuvvetlerielemanları13Kasım961harekâtındabaşroldegözüktükleriiçinC.Gürseltarafındanbuihtilâlinbaşarılmasındazafersağlayanelemanlarolaraktaltifedildi.VeH.Menteş’inenyakınarkadaşıHv.Alb.FevziArsındaMürted4.Üs.K.’naatandıve14’lermalumMürtedüssünenezaretealınarakoradanyurtdışınaihraçedildiler.

H.Menteş,ikiakrabasıTuğg.NuriHazerveonunkardeşiTabiîSenatörEmanullahÇelebiilebirtrioteşkilederekçalışırdı.Buüçüdeİ.İnönü’yetaparcainanmışlarveCHP’yibumemleketinsiyasîkurtarıcısıolaraktanımışlardı.H.Menteş’inbuardfikirleriniancak13Kas.961’densonrayavaşyavaşmeydanagelenhadiselerleanladım.

H.MenteşMBK’dadaCHP’yeiltizamedenkomitecilerinsafındaidi.İyibirpolitikacıidi(askerolmasınarağmen),bizleride21Ekim961’deimzalananprotokolekadaraynısaftaki

hizmetlerindekullandı.Hiçbirzamanbirinciplanaçıkmaz,daimasahnearkasındanişgörürdü.Birinciplanaatılışzamanınıkendinegöreiyihesapetmişti.

CHP’deşukadroileteşrikimesaiederdivekendisineinanmışMBKüyeleriveNuriHazer’ideorayasürüklemişti:1.İsmailRüştüAksal,2.OrhanÖztrak,3.EminPaksüt,4.TurhanFeyzioğlu,5.FeritMelen,6.dolayısıylaİ.İnönüMBKiçindeCHP’nehizmetedenelemanlar.Malumonlarıherkesbiliyor.Saymayacağım.

6Haz.961İrfanTanselhadiselerindeHalimMenteş’indesteklediğibuekipbiziyanlışistikametesevkettiğini,ancakaradan3aygeçtiktensonraanlayabildim.OhadisedeHv.KuvvetlerindeyapılansubaytasviyesindeH.Menteşbirinciplandaperdearkasındayeralmıştır.

TürkSilahlıKuvvetlerBirliğiteşkilatındaHavaKuvvetleritemsilcisiolarakH.Menteş,Hv.Alb.FevziArsınyeralırlardı.SonralarıHv.Kur.Yb.TufanAkkoçdakatılmıştı.Birdebunların

istihbaratvepropagandahizmetleriniyürütenHv.Yzb.AvniGülervardı.

H.Menteşbuekibetamamıilehâkimidi.ÜçhavacıkomiteüyesiilebirliktedeHv.K.K.İrfanTansel’etamamıileherdedikleriniyaptırıyorlardı.Nezamanakadar,11Havacımeselesipatlakverinceyekadar.

H.Menteşileilkvekatifikirayrılığımız19Ey.961günüC.Sunay’ınhuzurundavekuvvetkumandanlarınınyanındayapılanbirfikirtartışmasındaanlaşıldı.TamamıilesilahlıkuvvetlerbirliğiiçindeCHPhesabınaçalışanvedaimaolaylarıorayakanalizeedenbirşahısolarakkendisinibellietti.

NetekimogünH.Menteş’inilerisürdüğüfikirlerdenbirseçimsonrasıC.Gürsel’inbirintikaldevresiiçinReisicumhuryapılmasıveİ.Pş.’nındabaşvekilyapılarakdemokrasiningüdümlüolarakyaşatılmafikrikarşısındakibenimsertreaksiyonumC.Sunaytarafındaniyikarşılanmadı.Ovekuvvetk.larıdaC.Sunay’ailtihakettikleriiçinH.Menteşdeonlarınindinde

iyipuantopladıvedolayısıylaCHP’ninisteğideyerinegetirilecekbirsafhayagirince,silahlıkuvvetlerbirliğininesastemsilcisiolanveEURsC.Sunay’ınözelKh.nıteşkiledenbizler(yaniKur.Alb.E.Arat,Dz.Alb.NazımOrhanveben)ogündenitibarenkumandakademesiileartıkirtibatımızıkestik.Ondansonrakumandaheyetininalmışolduğuhayatikararlardahiçbirroloynamadık.İşteH.Menteşotarihlerdeİ.İnönücephesinetaminanmışveçoksıkıangajeolmuşbirinsandı.Buyanlışgörüşünüancak11HavacıolayıileHv.ordusundantasfiyeedildiktensonraanlayabildi.ArtıkbutarihtensonraH.Menteşbellietmeksizinbilhassabenimtamkarşımdadır.

21Ek.961tarihiprotokolündeH.MenteşseçimlerimüteakipmeydanagelenneticedenTürkordusumemnunolmadığıiçin,bilhassaİstanbul’da1.Ordu,idareyiteslimetmekistemediklerinden,21Ek.961günübaşta1.OrduK.CemalTuralolmaküzere25Ekim961günündenevvelMeclisaçılmadanidareyeelkoymaya,seçimneticeleriniiptaletmeyekarar

verenbirprotokolimzalayıpkararvermişlerdi.Buhusustanbenhiçbirsuretlehaberdardeğildim.Ankara’dakiarkadaşlarımındahaberiyoktur.21Ek.961günüsaat19.00’daMerkezK.SelçukAtakanbanatelefonetti,“Acelehazırlan,harekâtveharekâtsonrasıplanlarıdosyasınıal,şimdiHv.kuvvetlerindenbiruçakhazırlanıyor,derhalsen,ben,HalimMenteş,FevziArsın,TufanAkkoçİstanbul’agideceğiz.1.Ordu’dançağırıyorlar”dedi.Hazırlığıbitiripaynıarkadaşlarilesaat21.00’deİstanbul’ahareketettik.Saat23.00’teYeşilköyAskeriHv.Alanında66.Tüm.K.FarukGüventürkbizikarşıladı,amaH.Menteşileberabergelenhavacılarıgörünceduraladı.Hiçmemnunolmadı.DoğruYıldızHarpAkademilerinegeldik.KumandanTuğg.F.Gürlerbizikarşıladı.AlttakisalondabütünkritikbirlikK.’ları,Tüm.K.’larısıraylaoturuyorlardı.Müzakerebaşlayıncayakadarhiçbirşeybilmiyorduk.Konuşmaaçılıncaprotokolokundu.Kararkesindi,fikirlersoruldu.Ankaragrubuolarakben,SelçukAtakankararıtasvipettik.LakinH.MenteşileFevziArsınitirazettiler.Aynıfikirde

olmadıklarınısöylediler.CHP’ninbaşageçmesiiledemokrasiningüdümlüolarakyaşatılacağınainanmışlardı.Bütünekseriyetintazyikinedayanamadıklarıiçinikihavacıdaprotokoldekikararımemlekethayrınaisetasvipediyoruzdediler.Antandkaldık.

BenprotokolüAnkara’dakikumandanlaraimzaettirmekiçinbirsuretinialdım.Gecesaat02.00’deAnkara’yahareketettik.Yalnızşuhususadikkatedilmelidir.Şimdidemokrasikoruyucusuolarakgeçinenpaşalarozamanbizlerdenhabersiz21Ek.961protokolünüimzaedipbizlerialetolarakkullananveşimdidebizirejimdüşmanıdiyeölümlerekadargötürenkimselerdir.Benherdefasındaverdiğimsözüveattığımimzayıtuttuğumiçinanayasaihlalcisisayılıyorum.Bizibuhadiselereitenlervesonradandaçekilenleracababugünhiçmikızarmıyorlar,hiçmivicdanazabıçekmeyecekler?

22Ek.961günsaat14.00’teMürtedüssündeAnkara’dakibirlikkumandanlarıvegeneraller21Ek961’deİstanbul’daimzalananprotokolü

görüşmeküzeretoplandık.Hatırakabilindenşimdikigenerallerinbazılarınısayayım:NushetBulca(ozamanMMVmüsteşarı),Tuğg.RefikKurttekin,EURs.İstihbaratBşk.Tuğg.NihatTulay,K.K.K.D.Bşk.Tuğg.ZekiİlterK.K.K.Ku.Bşk.,Hv.K.K.Ku.Bşk.HüsnüÖzkan,Dz.K.K.Ku.Bşk.AmiralTurgutÖzel,J.GenelK.A.Doruk,28.Tüm.K.NuriHazer,diğerlerinelüzumyok.Mürted’deimzalananprotokoldehepsininimzalarıvar.

İstanbul’da1.Ordu’nunaldığıkararıtasvipettiler.Meşhurpaşalarımız.Bizzavallıalbaylardaonlarauyduk.Oradaalınanikincibirkarardaşuidi:HerkuvvetKur.Bşk.Kuvvetkumandanlarının23Ek.961günüdurumdanhaberdaredecek.23Ek.961günüK.K.K.MuhittinÖnürPş.bizzatbanaevetdedi.Kur.Bşk.Zekiİlteriletmiştiona.Dz.K.K.evetdemişti.YalnızHv.K.K.İrfanTansel’denşüphelendik.Sesçıkmadı.Sonradananlaşıldı.H.Menteş,F.Arsın,HüsnüÖzkan,İrfanTansel’egüyabildirmişlerde,kararısonrayenidenH.Menteş,MucipAtaklı,HaydarTunçkanat,İ.

Tansel’iziyaretederekbukararınuygulanmamasıiçinkendisiniiknaederek23Ek.961günüsaat10.00C.Sunay’ınhuzurundayapılacakgenerallertoplantısındabaştaprotokolüicadeden1.Or.K.CemalTural,Hv.K.K.İrfanTanselolmaküzereC.Sunay’ailtizamederek21Ek.961protokolünüşartlarınınuygulanmamasıiçinkararaldılar.BuradaH.Menteş’inveHavacılarınoynadığırolüherhaldebelirtebildim.

22Şubat962OlayındaH.Menteş:Geneaynıtesadüfİstanbul’da1.Ordubirliklerinintümenkumandanları,Dz.K.’ninamiralleri,HarpAkademilerininkumandanları,veozamanKorg.olarakvazifegörenİstanbulvalisiRefikTulga’nınbaşkanlığındaHarpAkademilerinde9Şubat962gecesitoplanıp28Şubat962’yigeçmemeküzerebirihtilâlyapılmakiçinprotokolimzalayıpkararalırlar.Ankara’dabulunanbizlerinyinehiçbirşeydenhaberimizyoktur.Protokolü10Şubat962günüİstanbul’danKur.Alb.DündarSeyhanbanaverdi.Ankara’dakikumandanlara(KıtaK.larından

yalnızNuriHazer28.Tüm.K.hariç.Çünkübirnumaralıİnönüsttir)imzaettirdim.BüyükkumandanlardandaDz.K.K.NecdetUran,Kur.Bşk.AmiralTurgutÖzel,J.GenelK.AbdurrahmanDorukimzalamışlardır.BudurumuHv.K.’lerindenHv.Alb.FevziArsın’abildirdik.Protokolüokuttuk.(NecatiÜnsalanJ.Okulu’ndabendenistedi.Arsın’agösterdi,odanotalıpHv.Kuvvetlerinegitti.)İşteondansonrabizlerekarşımukabiltedbirlerbaşladı.Hükûmetbaşkanıİ.İnönüilebirliktebazıkumandanvetabiîsenatörlerdenCHPkanadındaolanlar,HavakuvvetlerindekiH.MenteşyönetimindekiHv.Cuntasıbaştabenolmaküzere,bizlerhedefalınarakhazırlananimhaplanlarındaH.Menteşbaşroldeidi.Busuretle22Şubat962yarattırıldı.(22Şubat’ıniçyüzüdefaatleyazılmışolduğuiçinburadabahsetmiyorum.)Malumolduğuüzerebizler22Şubatımüteakipordudantasfiyeedildik.22ŞubatçılarınemekliliklistesinintanzimindeH.Menteşveakrabası28.Tüm.K.NuriHazermühimroloynamışlardı.23Şubat962sabahıdakaraordusununonlaraAnkara’dakibirliklerin

silahtantecridindeHv.OrdususubaylarınınHarpOkulutalebesinintüfeklerininmekanizmalarınıntoplanmasında,Tank.Tb.’nunTankpaletlerininsökülmesininTomsonluhavacısubaylarınnezaretindeyapılmasındabaşsorumlulardanbirideH.Menteş’inyönettiğiHv.cuntasınınlüzumsuzgösterişlikararlarıileHv.ordusuileKaraordususubaylarınınarasınınaçılmasınasebepolmuştur.

Buhadisedeİ.İnönübuekibibizekarşıçokustalıklakullanarak18Mart961’detemeliatılarakkurulanTürkSilahlıKuvvetlerbirliğiteşkilatıparçalanmıştır.22Şubat962gecesideH.Menteşhertürlühareketiiletamkarşımızdaolmuştur.Ogünekadarperdearkasındaçalışarakİ.İnönü’nünisteklerinegörehareketedenH.Menteşvearkadaşları,yakınlarıordudaCHPhesabınatamhâkimiyetisağladıklarıinancıilehareketetmeyebaşlamışlardır.İstihbaratsubayıolarakkullandıklarıHv.Bnb.AvniGüler’inhaberraporlarınagörekararlarınıvermişlervedaimayanlışadımlaratmışlardır.

Entehlikelicepheolarakbenigördükleriiçin

devamlısurette22Şubatçılariçindebeniyıkmayauğraşmışlardır.

BeniyanlışkıymetlendirenH.Menteşancakhapishaneyebizimlebirliktedüştüktensonranasılbirinsanolduğumuanlayabilmiş,hatasınıitirafetmiştir.

22Şubat’tabüyükbirhaksızlığavebüyükbirarkadaşvekumandanlarihanetineuğradığımhalde,hiçbirzamanhatayapanlarakarşıkötübirniyetveintikamhissibeslemediğimiçin,30Ağ.962’densonraordudakibueskiarkadaşlarımakarşıbir“sulhtaarruzukampanyası”açtım.Çünkümemleketyinebeceriksizbirpolitikagörüşüileçıkmazagidiyordu.

“Hertürlügeçmişiunutalım,26Mayıs960günübirlikolankuvvetleryinebirleşelim,gerçekAtatürkçülerbirleşelim.Elbirliğiilebugidişatasonverelim”dedim.İlköncehavakuvvetlerindekiH.Menteşkanadıiletemasageçtim.AracıolarakEm.Kur.Bnb.RaufGökçeveY.MühendisNaimOkyayveAv.KudretBosuter’itayinettim.H.Menteş,Hv.K.Ku.

Bşk.HüsnüÖzkan,28.Tüm.K.NuriHazer,TabiîSenatörMucipAtaklıilemuhteliftarihlerdeyapılantemaslardahiçbirzamaniyiniyetlerimiispatedemedim.Daimabanaşüpheilebaktılar.HattaensonolarakH.MenteşveMucipPş.’danşöylebirhabergeldi.“Talâtartıkbirhiçtir.Zayıfladığı,taraftarıkalmadığıiçinbizeilticaetmekistiyor.Hiçbirsuretletekliflerinikabuletmiyoruz.Onunbirkuvvetolduğunadainanmıyoruz.İtimatetmiyoruz”diyehabergönderdiler.

Kendilerininçokkuvvetliolduklarını,herşeyehâkimolduklarınısırasıgelinceherşeyiyapabileceklerinibildirdiler.Bendemecburenkatiolarakalakamıkestim.Bununüzerine“MDO”cularlabirlikteteşrikimesaiederekCHPnamına2Ek.962hadiseleriniplanladılarveicraettiler.BuolaydaHv.Kuvvetelemanlarıdabirinciplandayeraldılar.H.Menteşburadadahatalıhareketetti.Ancakbuhadisedensonrayavaşyavaşayılabildi.VeCHP’denveşefindensoğumayabaşladı.Artıkonlarakarşıdacephealdığıfarkedilirolduğundan,Bandırma’ya

tayinedilerekAnkara’danuzaklaştırılmıştı.

BundansonraHavakuvvetlerinde11HavacıhadisesiileanılanhükûmetaleyhinehazırlananbuplanınifşasıileHalimMenteşdahil11Havacıordudantasfiyeolundular.Buhadiseninderinliğinepekvakıfdeğilim.Sathîolarakbiliyorum.Yalnız“ŞAFAK”kapalıadlıbirharekâtplanıolduğuvebudosyalarınhalensabıkHv.K.Kur.Bşk.Tuğg.HüsnüÖzkan’daolduğunuzannediyorum.BuhadisedeCHPveİ.İnönübu11havacısubayınemekliolmamasıiçinneredeiseHv.K.K.İrfanTansel’ibileharcamaküzereidiler.HattaC.SunaybusubaylarıGenelkurmay’atayinederekhimayesialtınaalıyordu.Fakatogünlerdebenimgazetelereverdiğimbeyanatile,busubaylarıemekliyapmaktanbaşkaçarebulamadılar.Emekliolmalarına%60bensebepoldumsayılır.Buyüzdende11Hv.cısubaybanakarşımuğberdirler.

İ.İnönüdemilletmeclisindebuhadiseyiustalıklakapamayıbilmekleberabereskidostlarınıdaharcamaktangerikalmamıştır.İşte

H.Menteşpolitikacılarahizmetetmeninnankörlüğünüdegözüilegörmüştür.

Henüzordudanemekliolmamışlardı.Em.Kur.Alb.NecatiÜnsalanvasıtasıylabanahabergönderdiler.“Bizimhazırlıklıharekâtımızvar.Talâtdakabuletsin,derhalihtilâlyapalım”dediler.ButeklifiAlb.TurgutAlpagutİzmirdönüşübanabildirdi.Benreddettim.Hiçbirzamanmenfaatleruğrunabirihtilâlhareketininyapılmasınataraftardeğildim.Olamamda.

H.Menteşancakemekliolduktansonrahatalarınıtamamıileanlamayabaşladı.22ŞubatçılardanayrılanDündarSeyhan-NecatiÜnsalanikilisiile14’lerdenbölünenikiOrhanlarkanadıilebirleşti.Bizimsenelerceevvelgördüğümüzhakikatlerianladı.İleriyigöremediğiniitirafetti.Benimledeilkdefa22Şubat’tansonraLâleapartmanıtoplantısındairtibatısağladı.Dostçaeliniuzattı.Şahsen9Nisan963’teSöğütözü’ndeyapılantoplantıdakarşılaştık.Dostçaardfikirsizgörüşlerinibildirdi.Amailerdenberibenimüzerimdebıraktığıemniyetsizliklerdendolayıinanmadım,

şüpheilekarşıladım.İhtiyatlahareketederken21Mayıs963ihtilâliniyaptık.Hiçbirdahliolmadığıhaldebizimlebirliktetevkifedilerekmahkemeyeverildi.Hiçbirsuçuolmadığıhalde8ayayakınbirzamancezaevindekaldı.

İşteH.Menteşbenihakikicephemileancakmahkemesafhasındatanıyabildi.Yanıldığınıitirafetti.“Sizlermemleketingidişatınıbendenevvelgörmüşsünüz,bundansonratamamıilesamimiolaraksizinileişbirliğiyapacağım”dedi.KendisiileilkanlaşmayıYb.RıfkıErtenvasıtasıylayaptım.Hatasınıkabuledenveondansonraihanetetmemeküzeresözvereneskiarkadaşımakarşıbendeölünceyekadarberaberolacağımıbildirdim.Veşöyleanlaştım:“Benseni957senesindetanıdığımH.Menteşolaraktanıyorum.Sendebeniozamankigörüşümlegörvetümgeçenlerinüstünesüngerçekelim”dedim.Tammütabakatavararakayrıldık.

Hapishanedençıkıncaikihusustaçalışacağınasözverdi:Birincisiölümcezalılarınıilkönceölümdenkurtarmak,ikinciside21Mayısçılarıhapistençıkarmak.Buuğurdaamansızbir

faaliyetgösteriyordu.Benhariçdiğerlerihakkındasonuçalınmasındaumarımkibüyükfaideleridokundu.Benimneticemigöremedenderahmetlikoldu.Allahganiganirahmeteylesin.Benkendisinekarşıbütünhaklarımıhelalettim.Sonandaikimizdebirbirimizhakkındasamimiveiyiniyetlerbesliyorduk.Herikiarkadaşındabirbirinekarşıhatalarıolmuştur.Derecelerinibizleriyakındantanıyanlartakdiretsin.Benbirşeydemeyeceğim.

Netice:

1.Askerlerhiçbirzamanordudabulundukçapolitikacılarlateşrikimesaietmemelidirler.

2.Siyasîpartitutmamalıdırlar,siyasîpartiilerigelenlerineangajeolmamalıdırlar.

3.Askerlerpartilerüstübirgörüşesahipolarakhareketetmelidirler.

Aksihaldeeniyiniyetlerinerağmenpolitikacılaratabiolmaktankendilerinikurtaramazlar.Orduyakarşıbilerekveya

bilmeyerekfenalıklaryapabilirler.Hattaordudakibirlikveberaberliğiparçalamakisteyenpolitikacılarahizmetederekdüşmanınyapamayacağıhareketlerigayetsaflıklayapabilirler.İşiştengeçtiktensonrahatalarınıanlamakhiçbirsuretlefaidevermez.Bendeordudaikenbilerekveyabilmeyereknezamanarkadaşlarımınvasıtasıylapolitikacılarıngüdümünekendimikaptırmışisemmuhakkakhatalıhareketetmiş,zararlıolmuşsayılırım.Amabuçokazbirzamaniçinfasılalarileolmuştur.Hele13Kasım961hadisesindensonrahakikatleridahaiyigörmeyebaşladım.Partilerüstübirgörüşşekliolarakhareketettiğimdendolayıİ.Paşa’nınveCHP’ninhusumetiniçekerekordudantasfiyeedildim.

ŞimdiTBMM’deöldürülmemiçinCHP’lilertarafındanverilenreylerinnedenilerigeldiğianlaşılıyordeğilmi?Bugeçmişhadiseleriburadakaparkenbirnoktayıdayazmadangeçemeyeceğim.KaraordusundadaaynenH.Menteşgibiİ.İnönüveCHP’yeinanmışcanıgönüldenbağlanmışbirgeneralvardır.Oda

Tümg.FarukGüventürk’tür.

RahmetliH.Menteşemekliolduktansonrahatasınıanlamıştır.FakatFarukGüventürkhâlâanlayamamıştır.Belkiodaemeklioluncaveyamenfaati“İ.İnönü’nünbittiğinigörünce”haleldaroluncagenesaflarımızdayeralmakiçinçırpınacaktır.OH.Menteşgibivakurbirinsandeğildir.Onunlamukayeseedilmeyecekkadardüşükbirpartizangeneraldir.BugeneraldeTürkSilahlıKuvvetlerbirliğiniparçalayanveenyakınarkadaşlarına13Kasım961’de,22Şubat962’de,21Mayıs963’te,21Ek.961’deihanetedenCHPsadıkuşaklarındanbiridir.Bakalımakıbetineolacak.Buvesileilebunankörgeneralineredenhatırladımbilmiyorum.Bugünlükdebukadar.

ŞimdiH.Menteş’inailesinevazifemolantaziyetmektubunuyazıyorum.

MamakCezaevi,20Mart964

SayınBayanMenteş,

Derinacınızakalbeniştirakeder,baştasizolmaküzeregeridekalanlarauzunömürvesıhhatlerdiler,Allah’ıngereklisabrıvereceğineinanaraktaziyetlerimibildiririm.

İMZA

Türkiye’ninGerçekDemokrasiyeKavuşturulmasıİçinHalliGerekenProblemler21Mart1964,Saat:15.00

BizlerhakkındaTBMM’deyürütülmekteolankanunreisicumhuraarzedildiğizamanşayetcezanıninfazedilmemesiiçin“Veto”sunukullanıriseaşağıdakianafikirleriihtivaederbiraçıkmektupgönderipsonvazifemiyapacağım.Türkiye’ningerçekdemokrasiyekavuşturulmasıisteniyorsa,hakikatendemokrasiâşığıiseksıralayacağımproblemlerincesaretleelealınarakgerçekleşmesişarttır.BuciddiproblemlerihalletmediktensonrahergeçenzamanTürkiye’ningelişmeyönündebirilerlemekaydettirmeyecektir.Başlangıçnoktasını27Mayıs960İhtilâlinialıyorum.

1.Kuyruk-Düşükedebiyatınıntamamıileortadankaldırılması.

2.Yassıadamahkemesinincezalıvemahkûmlarınıntamamıiletasfiyesi.AFedilmesi.

3.Tabiîsenatörlükunvanınınkaldırılması.Hayatboyuncamevkitahsisetmektenvazgeçilmesi.

4.Seçimkanununyenidenekseriyetusulünegöretadiledilmesi.(Zatenseçmenkitlesibunusonbelediyeseçimlerindeuygulayarakisteğinibelirtmiştir.)

5.Siyasîpartilerindemokratikolmayankanuntadilleriilesunitedbirleryerine,doktrinerpartilerkurulmasınıkabuledeceksiyasîpartileriteşekkülettirmek.

6.Reykullanmayıokur-yazarvetahsilderecesinegöreayarlayarakvatandaşlarabilerek,kendiinisiyatifiilereyvermesinisağlamak.

7.Partizancaidareleresonvermek.

8.EMİNSUtasfiyesiniyenibaştangözdengeçirerekmükteseprütbevemaaşfarklarınıyeni

emekliolansubaylaragöreayarlamak.

9.13Kasım961harekâtıilemeydanagelen14’lermeselesinibuşahıslarıtatminedicişekildehalletmek.

10.6Haz.961olaylarıileHv.kuvvetlerindeyapılantasfiyeharekâtınazamanauygunşekildetatminedicibirhalçaresibulmak.

11.22Şubat962’demeydanagelenhaksızlıklarıtelafietmek.

12.11Havacıolayınıyenidengözdengeçirerekdahatatminkârbirhalçaresibulmak.

13.2Ek.962ve24Mart963olaylarındameydanagelenkırgınlıklarıtamiretmek.

14.21Mayıs963İhtilâlharekâtınakatılanlarıAFetmek,muvazzafsubaylardanBnb.dahiltekrarordudagörevlerineiadeetmek.

15.Harbiyelilerinşerefverütbelerini,kaybedilmişhaklarını30Ağ.963’tengeçerli

olarakiadeetmek.

16.Yüksekkumandakademesinisiyasîliderlerelindenkurtarmak.

Silahlıkuvvetleripartilerüstübirgörüşesahipkılmak,yavaşyavaşsiyasetçamurugirmişvaziyetindenkurtarmak.

17.Memlekettegericiliğiamansızbirşekildeönleyecektedbirlericesaretlealmak.

18.Matbuatatamhürriyettanımak,tedbirlerkanununukaldırmak.

19.Enkısazamandagenelbirseçimegiderekhiçbirzamanyaşamayacakolanazınlıkhükûmetindenvekoalisyonhükûmetlerindendevletikurtarmak.

20.Genelseçimlerimüteakipkurulacakistikrarlıhükûmetlerile960Anayasası’nınemrettiği“RadikalReformları”kimseningözününyaşınabakmadan,ağalıkmüessesesiniyokedecekşekilde,Milletçoğunluğununyararına,eniyi

şekildeyapmak.

21.Şerefesasınadayananaktifbirdışpolitikatakipetmek.

BuhususlargerçekleştirilmediktensonraTürkiye’dedemokrasirejiminiyaşatmakiçinsarfedilengayretlerhiçbirzamanneticeyegötürmez.Çünkümemlekettebaşvermişkitlelerinhuzuraveistikrarakavuşmasıancakbunlarınyapılmasıilezamanfasılasıilesükûneteerecektir.Aksihareket,nemelazımcılık,KİN-İHTİRAS-ÖÇALMA-TAHAKKÜMPOLİTİKASI-İKTİSADİVESOSYALZORUNLULUĞUÖNLEMEKTEISRARbumemleketiyenibirbadireyesürükleyecektir.Ve%100İHTİLÂLİdavetedecektir.Unutmamalıdırki;İhtilâllerimevcut“iktidarsız”iktidarlardaveteder.

Not:EğerC.Gürsel“Veto”etmeziseakıbetmukadderolacakdemektir.OzamanMetinbumektubukendisinegönderir.“Babamıngelecekseçimgörüşleribuidi”der.

22Mart1964,Saat:15.00

Bugünkügazetelerdemuhalefetcephesininhızlıbirtempoilegüçlenmeyedoğruilerlediklerigörülüyor.Benim15Mart964tarihindeC.Kırca’yayazdığımmektuptakikıymetlendirmeleregörehadiselergelişmeyolundadır.OradadabelirttiğimgibiKıbrısdurumuartıkstatikdurumageçmiştir.TBMM’dendeherhangibirtehlikeanındaçıkarmayapılmasıiçinhukukîyetkidealınmıştır.Askerihazırlıkdaartıktamamlanmıştır.BuhusustaTürkGenelkurmayı’nın3ayevvelbirhazırlığıolmamasınınacısınıKıbrıs’takivatandaşlarımızçekmiştir.Hazırlanmakiçinde3aybeklemekleçokşeylerkaybetmişizdir.KumandakademesiiçmeselelerdepolitikacambazlığıyaparaksiyasîrakiplerindenöçalmakiçinuğraşanmillişefinzebunuolarakhareketedipiçsiyasetiniçineSilahlıKuvvetleriiterlerse,dışdüşmanlaraveiçdüşmanlarakarşıicabındayüksekbireğitimgörmüşolarakkullanılacaksilahlıkuvvetleriihmalederlerse,neticeninböyleolacağımalumdur.İnşallahsilahlıkuvvetlerinbaşlarıbu

acıderstenbirazolsunmünebbiholmuşlardır.

OhaldemuhalefetcephesiiçinKıbrısmeselesininsorumluluğunuyüklenmekartıkbirzorunlukteşkiletmemektedir.HangihükûmetişbaşınagelirsegelsinKıbrısdavasınıburayiçindekolaylıklayürütebilir.

[...]

FethiGürcan’ınİdamKararıTekrarDeğişiyor26Mart1964,Saat:17.00

BugünkügazetelerbizimkanunundünMilletMeclisiAdalet-AnayasaKomisyonu’ndagörüşüldüğünüvekararabağlandığınıyazıyorlar.Budurumagörekomisyontoplantısına12üyeiştiraketmiş.OsmanDeniziçinSenato’nunkararınıuygulamaküzere11üyemüspetoykullanmış,birkişiMustafaUyar(CHP)menfioyvermiş.FethiGürcanhakkındasenatokararınıkabuletmemişler.8kişimenfioykullanmış:İsmailHakkıTekinel(AP),MahzarOrhan(AP),MustafaUyar(CHP),BurhanArat(CHP),TurhanK(CHP),MehmetGöker(CHP),TalâtOğuz(CHP),KemalKaya(YTP).4kişidemüspetoykullanmış:NaciGünay,YahyaYakut(AP),HalilÖzmen(MP),SuphiKanat(CHP).

Buradanşuneticeyiçıkartıyorum:BukomisyonüyeleriHalilÖzmen(MP)hariç,hiçbiri

vicdanlarıilehareketedipoykullanmıyorlar.Tamamıilepeşinhükümlerle,tesiraltındakalarakveyaaldıklarıdirektiflerilehareketediyorlar.HeleCHPmilletvekilleritamamıileİ.İnönü’yeşiringörünmekiçinböylehareketediyorlar.İsimlerüzerindedurularakreykullanıyorlar.BenvebirdeFethiintikamcıbircepheninkarşısındayız.Buintikamcıcepheyiteşkiledenlerherpartidenaleyhimizdebirleşmişinsanlar.YoksaAPfilandeğil.BugünkümeseledeCHP’nin5milletvekiliüyesinden5tanesiillakiF.Gürcan’ınölümünüistiyor.Buhangimantığasığar,ölçüsünedir?Sonrabukomisyonüyelerişerefliinsanlarise(HalilÖzmenhariç-MP)budefakomisyondaböyletersdönüşyapıpkararalmamalıidiler.Çünkübizimkararlarımıztemyizdensonrailkdefamilletmeclisindebukomisyondakibeylerinönünegeldi.DoğrudürüstdosyalarıtetkiketmedenMilliSavunmaBakanıİlhamiSancar’ınogünkomisyondayaptığıbaskıkonuşmasıile(HalilÖzmenhariç)hepsi4kişinindeölümcezalarınıninfazedilmesinekararverdiler.HalbukiAskeriTemyizkararlarınınmuhalefet

şerhleriincelenmişolsaidi,OsmanDenizenavantajlıdurumdaidi.Çünkü5/2muhalifvardı.ErolDinçer’de5/1muhalifvardı.HukukîbirincelemeyapmayanbuvicdansızinsanlarşimdiOsmanDeniziçinilerisüreceklerihukuku,muhalefetşerhininazariitibarealdıktansonra12kişiden11’imizlehtereykullandıkdiyebilirlermi?Nesebepgösterebilirler?Onuniçinsamimideğildir,onuniçinvicdanlarıilereykullanmamışlardır.Tamamıilehissidirler,peşinhükümlüdürler.Politikdüşünceler,siyasîendişelerilehareketederekhayatlarüzerindeoynamaktadırlar.CHP’lilerşeflerininemirlerinigözlerikapalıneolursaolsunyerinegetirmektedirler.İşteTürkiye’dekihukukdevletinin,demokratikmilletvekillerininharekettarzları.Bugibibirtopluluktanmeclisler,senatolarteşkiledilipçiftmeclisliparlamentersistemliaçıkrejimuygulayıcılarıdaiftiharlaTürkiyedebusistemiöverekgeziyorlar.Kendilerindenbaşkalarınıaldatabildiklerinizannetmiyorum.

Bizlerhakkındabirsenaryoçizilmiş.İnönüve

hükûmetibizrehinelerhakkındabunueldekozolarakoynatmakta,zavallıdiğerpartilerdealetolarakkullanılmakta.BunlardanAdaletPartisi’nindeişinegelmiyordeğil.Çünküyıpranan1.derecedeCHPİktidardaolduğuiçinhalenveilerdebütünşimşeklerioçekecek.OnubildiklerindenbumevzudaCHP’yidestekliyorlar.

İ.İnönü’nünbütünkazanmakistediğizamandır.Buzamaniçersindeörfiidareleriuzatmak,matbuatınağzınıkapatmak,zamkanunlarınıçıkarıp,siyasîpartilerkanunuçıkartmak,muhalefetpartileriüzerindeDemokles’inkılıcıgibitutup,tamgenelseçimlereyakınbirgündepundunagetirip,AdaletPartisi’nikapatılmaküzeremahkemeyevermek.AnayasaMahkemesizatenonunemrinegörehareketediyor.CHP’ninvekendisininistikbalinibuileriplanlamayabağlamıştır.[...]

Buİ.İnönühükûmetidüşmesebileTürkiye’deneyapabilir.Ancakzamankaybındanbaşkabirşeyyapamaz.Halkınbüyükbirekseriyetitarafındansevilmeyendesteklenmeyenbir

iktidarhiçbirşeyyapamaz.Ancaktahakkümzihniyetiilehergünyeniyenimukavemetdoğurtur,huzursuzluğukörükler.

Umdesindehalkçılıkişaretivardır.Yalnızpartibayrağındaşekilolarakdurmaktadır.Zamanileşefleridahilhalktanuzaklaşmışbirsiyasîmütegallibeteşekküldür.Teşkilatayukardanaşağıyabakarakidareedilenhiçbirteşekkülyaşayamaz.ŞimdikihaldeAPbununtamaksi,demokrasiyedahauygunbirsistemuygulamaktadır.Onuniçindehergüngelişmektedir.

Sonbir-ikigündemilletmeclisininhalideacınacakhaldedir.Parlamento,çalışmalarıtamamiylelaubalilikiçindebirdevleteyakışmayanseviyesizşekilde,ufakhesaplarpeşindekoşularak,gülünçvaziyetteçalışmaktadır.

[...]

MilliDamatM.Toker’inYazısıMünasebetiyle

29Mart1964,Saat:16.00

BugünZaferGazetesi’ndeyayımlanan,millîdamatMetinToker’inAKİSdergisindeçıkanbiryazısınıhayretleokudum.Demeknihayetbenimgörüşlerimlebağdaşabilmiş,aynıfikregelmiş.Amaçokgeçkaldı,atıalanÜsküdar’ıgeçti.[...]Yazısınınözetiniaşağıyayazacağım.Sonradafikirlerimisöyleyeceğim:

AKİS:28Mart964

DPGİBİBİRPARTİ

Türkiyebugünüzerindebulunduğuyoldanalınabilir.İdareelegeçirilebilir.“Vicdanhürriyetinedayananbirrejim”adıaltındabir“müslümanTürkiyeCumhuriyeti,özelteşebbüseöncelikverenbirsistem”adıaltındamenfaatşebekelerininhâkimiyetindebirekonomi,“gerçekdemokrasi”adıaltındakellebaşınaoyuesasolanbirsiyasîmezhep,“geçmişinyaralarınısarmak”adıaltındabirrestorasyongerçekleştirilebilir.27Mayıs960’tanbuyanasaatlerinibrelerihiçkımıldamamışfarzedilebilir

veTürkiye4yılsürenbirkâbustansonrauyanarakkendisini26Mayısgünüziyadesiylenurluufuklarıönündetekrarbulabilir.

Bugünvergireformlarınınkarşısındabirtakımmaharetlizenginlerparacıklarını,toprakreformunakarşıvaziyetalmışbüyükarazisahiplerimallarını,meslekleri“nüfuzticareti”olanveşimdiişsizkalmışpartiesnafı,geçimleriniNurcusundanticanisinedineşrafıticaretiningarantisiniböylebiriktidardeğişikliğindearamaktadır.

Bunudüşünmekmilletihiçbilmemektir.Anayasayıhiçkaalealmamaktır.Memlekettekigerçekkuvvetdengesindenhiçhaberiolmamaktırveayadalıpayağınınaltındakiçukurugörmemektir.

DPgibibirpartininbumemleketteiktidardayeriyoktur.Muhalefetteyeriyoktur.APgibibirpartivebumemleketinsağlamkuvvetlerivebelkideanayasanınesasınıtatbikle,gözlemekle,korumaklagörevliorganları,muhalefettebirsüreancakdemokratiksistemiyerleştirmek

arzularıçokkuvvetlisamimiolduğundanveİsmetPaşa’nınyüzüsuyuhürmetinetahammüledebilirler.Tahammüledebilirler,ziraneyapsınkibirdemokratiksistemyaşamakudretinesahipbirdeğilenazındanikisiyasîteşekküleihtiyaçgöstermektedir.

DP’ninbaşınagelenin“DPgibibirparti”nindebaşınagelmesisürprizsayılmamalıdır.BunuönlemeyeİsmetPş.’nınhemgücüyetmeyecektir,hemdeİsmetPş.böylebirçıkışyapmaktamemleketiçinmenfaatgörmeyecektir.

Türkiye’deiktidardakikuvvetler27Mayıs1960günükendileriniaçığavurmuşkuvvetlerdir.“İktidardakiParti”ancakonlarındesteğinivegüveninisağlarsapayidarolur.Türkiye’dehiçbirpartibu“iktidardakikuvvetler”erağmenmemleketiidareedençarklarınbaşınagelemez,gelirsekalamaz.“DPgibibirparti”isebukuvvetleringüveninesahipbirpartideğildir.DPgibibirpartiiktidardaisemuhalefettebirgündetarumaredilir.

Vergialmayacaksın,“Sosyaladaletlekalkınma

beraberolmaz,kalkınmaoldukçasosyaladaletdekendiliğindenolur”diyeceksin,ümmetçilikveNurculukfaaliyetinivicdanhürriyetisayacaksın,yurdundörtköşesindebirmensubunherAllah’ıngünü27Mayıs’ınintikamındanbahsedecekvesenbuprensiplerememleketiiknaetmekiçinişbaşınagelebileceksin.

Yazıbufikirleriihtivaetmekte,eldeedilmekistenenneticemalum.

1.İ.Paşaiktidarısallantıda.

2.Muhalefetcephesigüçlenmekte,iktidarıalmakiçinhazırlıkyapılmakta.Artıkkuzukuzuİ.Pş.’yaparlamentoda“22Şubatçılargeliyor,21Mayısçılarkapıdabekliyor,sizlerikapacak”uydurmalaflarınainanmamakta.Veitaatetmemekte.Başkaldırmakta.

3.Parlamentoçalışmalarını,aynenCHP’ninmuhalefetteyaptığıgibiaynısilahlarlamukabeleederekaksatmakta.

4.İsmetPş.’nıngüdümlüdemokrasisininiç

yüzübütünvatandaşlartarafındaniyiceanlaşılmakta.

5.“Reform”kanunlarıdiyeyutturulmakistenenvergizamkanunlarınınmeclistençıkmasıtehlikeyegirmekte.

6.Anayasadışıdavranışlaradevamedilerekgetirilmekistenenbazıkanunlarakarşı“artıkmuhalefetingözünaçıldığıveordununbaskısındankurtulduğu,güçlendiğiiçin”kolaylıklakarşıkoyabilmekte.

7.CHPhernekadar“Sağlamkuvvetlere”dayandığınısöylemekteisede“bunakendisideinanmamaktadır.”Hakikatibilmektedir.

“Bunlarındesteğinikazanabilirmiyim?”diyeçırpınmakta.

8.Nihayetgüyabuiktidardışıkuvvetleresahipmişgibikendisinigösteripmuhalefetüzerinebaskıyapıpİ.Pş.’nındiktatörlüğünüdevamettirmek,iktidarıvermemekiçin,muhalefetcephesineaklıncagözdağıverilmek

içinbusatırlarpaşababatarafındanMillîDamadayazdırılmaktadır.

İşteiktidarsandalyesiinsanınaltındansallanmayabaşlayınca,birzamanlarbizleridüşmangörüpimhaetmeyeçabalayanlar,bugünsaflarımızdayeralmakvebizimkuvvetimizdenfaydalanmayolunagirmişlerdir.

Şimdideniktidardanuzaklaşacaklarınıanlayanlaryenigelecekiktidarakarşıaynı27Mayıs960öncesigibiçalışarakyenibirihtilâlhazırlığınagirişmişlerdir.Buyazıbaşlangıçnoktasında,iktidarıbırakmamakiçinmuhalefetiyıldırmasiyasetidir.Bakalımmuhalefetcephesigenebutehditlerdenkorkupgeriçekilecekmi?[...]27Mayıs960ihtilâlininhazırlıklarıCHP’ninmuhalefettekitutumlarıilekörüklendi.CHPiktidaragelirsememleketiidarededüzeltecekinançlarıilegençlikveorduelbirliğiyaparaksakıtiktidarıdevirdi.AmaCHPneyaptı?27Mayıs960sabahıyeniiktidarasahipçıktı.BunuhementeslimalamayıncailkişolarakMBK’dakendinetaraftarolanüyelervasıtasıylaMBK’yıikiyeparçaladı.13Kasım960’ıyarattıveilk

defaordudaparçalamateşebbüslerinegeçti.Muvaffakolmaküzereikenbizlerortayayenidenatıldık.Orduyuparçalanmaktankurtarmakiçin.Türksilahlıkuvvetlerbirliğialtındabirteşkilatileorduyuparçalanmaktankurtardık.HemenCHPyöneticilerivebazıCHP’yehizmetedenMBKüyeleribizlereyanaştı.İsmetPş.veyakınlarıyanaklarımızı,sırtlarımızıokşamayabaşladılar.Nezamanakadar?MBK’nın15Ek.961’deseçimleriyaptıracağınadairkararıalmasınakadar.(Bukarardabizlerintazyikiilealınmıştır.)Sonraiktidaraordunundesteğialtındabüyükbirçoğunluklageleceklerineinanarakbuhülyaiçindeyüzerken,baktılarordudarealist,reformist,partilerüstügörüşesahipbirgençveortakuşakvar.Bunlarbizimiçintehlikeli,iktidarıilkaldığımızgünbunlarıordudantemizlemeküzereplanlamayageçelimdediler.Ordudaherdevrinadamıolanbazısubaylarayanaştılar.VeMendereszamanındageneralolmuş,odevredesadakatlehizmetetmişfikirsiz,idealsiz,yalnızmevkilerindentedirginolmakistemeyenkumandakademesiileanlaşarakişekoyuldular.

Büyüktaktisyenİ.Pş.’nınplanıileordubirliği22Şubat962olayıiledağıtıldı.Ama21Mayıs963’tedebirdebaktılarkidağılmamış.Yinekarşılarınabaskıntarzındaçıktılar.“FakatihtilâltalihiAydemir’egülmedi”,yineucuzkurtuldular.Şimdibukuvvetinbaşıyokedilmeküzereakıllarıncagünsaydırıyorlar,birkısmıhapishanelerde,güyaıslahaterkedilmişvaziyette.[...]Akıllarınca27Mayısöncesigibibukuşaklarahâkimolupkendisaflarında“İktidardandüşerlerse”kullanmakiçinkuryapmaktadırlar.[...]

İşteonuniçinCHPbuseferaradığınıbulamayacaktır.

PaşababanındamadıcanıistediğizamanCHPveİnönümuhalefetegeçerveCHP’yedevredilmeküzerebirihtilâlyaptırabilirzannediyor.Muhalefetidebuendişeiçindeyazılarıilebırakıpiktidarkoltuğundanpaşababasınınuzaklaşmasınıistemiyor.Çünküsonrahanlar-apartmanlar-matbaalar-köşklertelefonemirleriilekullanılannüfuzticaretlerinasılyapılabilir?Yahayatendişesiaileefradı,kendisi

veçocukları,havadaniktidarnimetlerindenkazanılmışservetlerneolacak?Sorulacaksuallerenasılcevapverilecek?Yapembeköşkünbeslemeçocuğuancakşimdimiaklınbaşınageldi.BenpaşababanaAtatürkilkelerindentavizverme,anayasanınemrettiğiRadikalReformlarıyapın,orduyubirbirinedüşürerekparçalamayın,CHP’ninkarşısındaolanvatandaşlarısubaylaradüşmanettirmeyin,güdümlüdemokrasidenvazgeçindedikçeaksiniyaparak,intikamcı-gerici-irticacıcepheyeşiringözükereksahtekoalisyonhükûmetlerilebuintikamcıcepheyeyolverildi.Neticedebugünküdurumhasıloldu.[...]

EydamadıŞehriyari:İhtilâlzannettiğingibipaşababanındayandığıMenderesgenerallerininişaretiileolmaz.Şimdikikumandakademesindeenyüksekmevkiiişgaledengeneraller27Mayıs960öncesidevardı.Amahiçbirzamanbizimleberaberdeğillerdi.İhtilâllerfikirgelişimiiledoğarveyasosyal-ekonomikzorunluluklarlaalttangelenbirtazyikilebuyolaitilir.Buuğurdayetişmemiş,burealitelerigöremeyen,

reformistdüşünceyesahipolmayanAtatürk’üngençliğeemanetettiği“Gençliğebeyannamesindeki”fikirlerihazmetmeyen,onasadakatlebağlıolmayan,Atatürkçüklüğüyalnıziktidarkoltuklarındaoturarakbelirlibayramgünlerindehatırlayarak,nutukatarakveyagerçekAtatürkçükuşaklarınzamanzamanyaptıklarızorlamalarınkarşısınadikilipgeçicitedbirlerileoyalarakgünlerinigünetmekveonuneserlerinekarşıkıskançlıkduyarak,tavizvererek,memleketteyalnıziktidarnimetlerindenfaydalanmakiçinkalkanolarakkullananlar,bugünhiçbirşeyyapamazlar.

Yapacaknitelikteolsalaridiler21Ekim961ve9Şubat962protokolüneimzakoyanbuomuzukalabalıklar,arkadaşlarınaihanetedipgeriçekilmezler,ordudakiitibarveotoritelerinikaybedipbirpartininhesabınaçalışıpopartininliderininzebunuoluporduyuonunlabirlikteparçalayamazlardı.

27Mayıs960harekâtınadanasılonikiyebeşkala,onikiyibeşgeçekatıldıklarınıbilirim.“BelkiGeneralC.Madanoğluhariç.”Oda

fikirledeğil,mertliği,erkekliğiileverdiğisözüsonunakadartutarakkatılmıştır.Sırasıgelincedesonradanihtilâlnimetlerindenfaydalanmayarak,feragatgösteripyıpranmadanköşesineçekilmesinibilenyegânegeneraldir.

[...]

İhtilâllerdaimagençveortakuşaklarınkarışımındangelir.Çünküonlarfikirsahibidir,inançsahibidir,cesaretsahibidir,yıpranmamışlardır.İktidardakileronlarıhenüzağlarınadüşürmemişlerdir,realisttirler,gerçekleriçinölünceyekadarmücadeleederler.

[...]

BenşahsenPş.babangibiKİNDAR-İHTİRASsahibideğilim.İntikamcı,öcalıcıdeğilim.Tekgayembirleştirici,ilerici,devrimci,birgörüşlememleketinyükselmesinehizmetetmektir.KatıksızbirAtatürkneslininçocuğuyum,genciyim.Bizeemanetettiğivatanın“Gençliğebeyannamesindekifikirleresadıkkalarak”kurtarılmasında,korunmasındaüzerimedüşen

vazifeyiölünceyekadarhangişartlaraltındaolursaolsunyılmadan,korkmadanmücadeleederekyerinegetirmeyeazimliyim.

Buuğurdadaşimdiyekadarimtihanımıverdim.Yaşarsamdavereceğim.

EşeSonMektup

Mamak,5Nisan1964

SevgiliŞadan’ım,

Geçenhaftaziyaretimegeliştesenibirazendişelivefazlacaüzüntülügördüm.Bununsebebinidahasonrakendikendimedüşününceçıkardım.BenimhayatımınkurtarılmasıiçinyakınbazıdostlarımızİsmetPş.’yaseninveyaçocuklarımıngidipbirteşebbüsyapmanızıarzuediyorlar.Vebuhusustadaençoksenisorumlututmakistiyorlar.Buhaletiruhiyeninbaskısıaltındasın.Çıkardığımmânâbu.Fakatşahsenherzamansöylediğimgibibenhiçbirzamanbuşekildekihareketinizekalbentaraftardeğilim.Benimsizeölsemdebırakacağımenşerefli

miras“Eğilmeden,bükülmeden,minnetetmeden,yüzsuyudökmedenalnıaçıkgezebilecekolan”birdurumyaratmaktır.Bunuşuandayaratmışvaziyetteyim.

Buşereflimirasınekendikendimeyerimnedeaileefradımınbenhayattaikenyemesiniarzuederim.Etraftansanabaskıyapanlarhiçbirzamanbukadarincedüşünecekdurumdadeğillerdir.Fakatbunarağmensamimidirler,onudakabulederim.Lakinhiçbiriside“Aydemir”soyadınıtaşımamaktırlar.Buölmezadlekesiz,beneksizkalmalıdır.Benbirailereisiolarakşimdiyekadarbunuböylegetirdim.Böylekalmasınıistiyorum.Vebundansonradadevamettireceklerbuhusustaçokdikkatliolmalıdırlar.Böylebirteşebbüsüyapmadığınızdandolayıhiçkimseninsizivebilhassasenisuçlamayahakkıyoktur.Seninyegânesorumluolduğuninsanbenim.

Benimarzum,isteğimiyerinegetirmekdebanaiçtenbağlıbireşolaraksanadüşer.Bugibitazyikleregöğüsgermeni,mukavemetininkırılmamasınısondefayalvararakistiyorum.

Sanatesiretmekisteyenlerbelkibiraniçiniknaedebilirler.Buyüzdendekurtulmuşsayılabilirim.Fakatbunuduyduğumandabeniyokbilşekerim.Buhusustakatikararlıyım.Benobaykuştabiatlıkindarşahsınlütfuilekurtulacaksam,hiçkurtulmayayımdahaiyi.Hayattamücadeleettiğiminsandanşefaatdilenciliğiyapacakdeğilim.

Benimhayatımınkurtulması,alınyazıma,mukadderatabağlıdır.OnuniçinAllahındediğindenbaşkasıolmayacaktır.Herzamanbenimdediğimçıkacaktır.Senbanacandaninanıyorsansöylediklerimdenşaşma.Ölümesonderecesuniolarakyaklaştırılmışolanbirölümmahkûmuolanbenimdeensonarzumsizlerden,buolarakkabuledin.Sizlerebubaskılarıyapanşahısçıkarsadabumektubuilgilikısımlarınıokuyupkapatın.Bendeençokbugibisözleriduydukçaüzülüyorum.Banahiçbirşeyolmayacak.Nezamanolsabundankurtulupsizlerevehürriyetimekavuşacağım.Bumemlekettegerçekdemokrasininyerleşmesiiçin,gerçekAtatürkçülüğünyaşamasıiçin

ölünceyekadardamücadeleedeceğim.Bunucesaretleyapabilmemiçin,Aydemirailesininbaşıöneeğikolmamasılazım.Bugünekadarsenimes’utedipsakinbirhayatakavuşturamadım.Daimaheyecanlı,üzüntülüsıkıntılıgünlergeçirttim.Amaneyapayımkiherşeyimle,karşılıkbeklemeksizinkendimiTürkmilletininhizmetineadamıştım.Harbiyede937senesiettiğiyeminesadıkvekatıksızbiraskerdim.Askerolarakordudakaldığımmüddetçeteğmenliğimdenberiettiğimmücadelelerinenyakınşahidisendin.Huzursuzluğumuzyenideğildir,ozamandanbaşlar.Bumemleketedürüst,namusluvazifegöreninsanlardahuzuriçindeolmaz,hayatımücadeleilegeçer.Vatanperverliğinemrettiğiyoldanayrılmadım.Yaşasamdaayrılmayacağım.Seninveevlatlarımıngözlerindenöper,hepinizeiyi,sabırlı,gelecekiçinsevinçligünlerdilerim.

İMZA

Türkiye’yiBuDurumaGetirenFaktörlerTürkiyebugünküdurumanasılgeldi,suçluvesorumlukimler?

1.Birdenfazlasiyasîpartilerkuruluşunukabulettiktensonra,demokrasiyihâlâgüdümlüolarakidareetmekhevesindenvazgeçmemişMilliŞefvetahakkümzihniyetiilehareketedenCHPsiyasîteşekkülü.

2.950senesindebüyükbirekseriyetlevesürprizleiktidarıalanDemokratParti’ninhazırlıksızolarakçabalaması,çokyıkıcımuhalefetlekarşılaşması,birmüddetsonrabocalamayabaşlayarak,memleketteenkolayusulolarakreyavcılığını,dinistismarcılığındabularakhareketetmesi.Mirasyedigibidışyardımlarıhederetmesi,enflasyonistbiriktisadiyatilememleketiiktisadiçöküntüiçineterketmesi,aczekapılıncahürriyetlerikısıtlayarakteröryolunasapması.

3.MuhalefettebulunanCHP’ninhiçbirzamanseçimneticeleriileiktidarageleceğineimkângörmediğindensertveyıkıcımuhalefetmetotlarıilehareketederekihtilâlhareketininhazırlanmasınazeminteşkiletmesiveihtilâlcihareketleriteşviketmesi.

BuuğurdaÜniversitegençliğineveordudakigençkuşaklardakisubaylaramüzaheretgöstererekdestekolması.

4.İlericidüşünceyesahipgerçekAtatürkçülüğüözleyengüdümlüdemokrasidensoğuyan,uyanıkinsanlarınvekitlelerin,sabırlarıtaşarakhareketegeçmelerineticesi27Mayıs960İhtilâlhareketininyapılması.

5.ÇokulvidüşüncelerleyapılacağızannedilenveyapıldığıandadabuşekildeümitlebağlananlarınbirmüddetsonraiktidarhırsıilebekleyenCHPkanalınakendilerinikaptırıpinisiyatiflerinikaybedişleri.

6.AskerikomiteninteşkilindeyapılanenbüyükhataveCHP’ninşefininağınadüşüş.

7.MBKiçindefikiraykırılıklarıdoğarak,birbirineitimatsızlık,cephelerinteşekkülüCHP’yehizmetetmeyişiaredinmişkomiteüyeleri,CHP’denaldıklarıdirektiflerleYassıadalar-mahkemeler-partikapatmalar-jurnaller.Nihayet13Kasım960tasfiyehareketiilebölünme,ordudadaparçalanmayayüztutuş.

8.Memlekettedüşük-kuyrukedebiyatı.Gerici-ilericiyarışı.Neticeitibarileihtilâlcilereihtilâlidejenereettirip,milletingözündendüşürüpbiranevvelbilhassaiktidarakendisininamzetgörenCHP’ningelmesiiçinplanlar,kurucumeclisteşkilitüzüğünüCHP’liT.Feyzioğlu’nunhazırlaması.%75ekseriyetilekurucumeclistehâkimiyet,CHParzularınagörebumeclistekanunlarınhazırlanmasıveçıkarılması.

9.Bugidişatıordudaizleyenbirzümreninhareketegeçişi.TürkSilahlıKuvvetlerBirliği’ninbüyükbirvatanperverlikhissiyatıilemeydanagelmesi.DerhalbukadroyadışardanMBK’daCHPhesabınaçalışanüyelervasıtasıylahulûlediş.Partilerdışıbuhareketi,CHPkendiistekleriniyaptırttığımüddetçe

destekleyicigizlimanevralarlabuteşkilatiçindekisiyasîdüşüncelerleCHP’yebağlıkimselerikullanarakyenidenparçalamayagidiş.

10.22Şubat962’dekendisineramedemeyecekleriinsanlarıordudantasfiye.AlçakçatertiplenenbuplandaMilliŞefindayandığıgenerallerkademesiveHv.KuvvetlerindeRahmetliHalimMenteş’inyürüttüğüHavaCuntası,CHPhesabınaordununKaracı-Havacıdiyeparçalanması.

11.MilliŞefinbaşbakanlığıiledeğişmezsayılanCHPiktidarıileŞeftahakkümlüzayıfhükûmetlervekoalisyonlar.

12.Sosyalveiktisadizorlamalaralakayıtlıkilebakışveçaresizlik,Atatürkilkelerinetaviz,rötuş,gerçekAtatürkçüleritahrip,hırpalama,hakaret,ordununkofbaşlarıiletemas,halkıorduyakarşıdüşmanvaziyetegetirme.HalkıveorduyuCHPhesabınabölmeçareleri.Yalnızdüşünülen,İ.Pş.’nındeğişmezbaşbakanolarakkalması,CHP’nindesilahlıkuvvetleredayanarakgüdümlüdemokrasiyiaçıkrejim

altındaidameettirereksiyasîrakiplerinden10senelikiktidardanuzaktakalmanın,intikamlarınınalınmasıiçinsinsiveplanlıçalışmalar.

13.BunugörüpdeTürkiye’ningelecektedahabüyükfelaketleremaruzkalmamasıiçinsabırsızlanarakİ.Paşagüdümlü,bölücü,parçalayıcı,yıkıcı,demokrasisineyetervedurdemekiçinsilahasarılıpayağakalkanfedakâr21Mayısçılar.

14.İhtilâltalihigülmeyen21Mayısçılarınimhaedilmeleriiçingüdümlüaskerimahkemelerin,örfiidarelerinkurulması.MensuplarınınNazikamplarıgibiyurdunbütünvilayetlerdekihapishaneleredoldurulması.

15.TürkordusununveTürkmilletiningözbebeğiolanHarbiye’nin“SultanHamid’indahiyapmadığışekilde”mahkemelerdeberaatedenmensuplarınıntasfiyeedilerekihracı.

16.21Mayısçılardanyıkılamayacakolanlarınasılmasıiçinhertürlügüçsarfedilerekçeşitli

baskılarlanihayetParlamento’dadagalibiyetsağlayarakliderinindeölümünüsonadımınayaklaştırılması.

17.Kıbrısdavasındabüyükbirmağlubiyet,dışdünyadaitibarımızınneolduğununmeydanaçıkması.

18.İsmetPş.azınlıkhükûmetininbaskımetotlarıileanayasadışıdavranışlarlaçeşitlikanunlarınçıkarılmasıiçingayretler.

19.DinistismarcılarınınhortlamasınaSeyircilik-Ürkeklik-Tavizcilikpolitikasınadevam.

20.SiyasîPartilerarasındageçimsizlik.CHP’niniktidarıkaybedeceğiendişesiilebaskırejiminedevamlamemlekettekihuzursuzluklarıngenişlemesineinatla,bilerekaldırmaması.Memleketikamplaraayırarakdespotsiyasetiniçekinmedenyürütmesi.

21.BiriktidarihtiraskârımillibölücüCHPveşefiuğrunafelaketesürüklenmekteolanzavallıTürkmilletiuçurumunkenarınagetirilmiş

bırakılmakta.Seyircimünevverlerkurtarıcıbeklemekte,perdearkasındagünlerinigünetmekte.

Dilleriiledörtduvararalarındaherkestenileri,kalemleriilebirşeyyazacakcesarettenmahrum.Müteredditöneatılankimseleriyalnızbırakmakta.“Hergideneağam,yenigelenepaşam”diyerek,yelkentutmakta.

Yabancıdevletlerhalimizegülerek,alayetmekte.Bunarağmende,İsmetPaşademokrasisihalenyaşamakiçinçırpınmakta.

İştezavallıTürkiye’ninbugünküacıklıhalegelişindebirinciderecedesorumluolanlarıvebuhalesebepolanları,yazılanfikirleriobjektifolarakokuyanlarkıymetlendirsin.[...]

Bumilletinbaşınanegeleceksehepbupolitikacambazlarından,doymaziktidarhırslarındangelecektir.[...]

İstismarKonusuOlarakKıbrısMeselesi5Nis.964,Saat:15.00

BugünöğleanonsundaverilenhaberlerdenMakarios’unZürihantlaşmasınıfeshettiğiniöğrendim.BirTürkvatandaşıolarakçoküzüldüm.Buakıbetibekliyordum.Peksürprizteşkiletmedi.Kıbrısmeselesi21Ar.963’tepatlakverdiği,ancakİ.Paşatarafından25Ar.963günüTürkmilletindenartıkgizleyemezhalegeldiğigünaçığavurmasıilehapishanedehaberdarolmuştum.VegelecekteKıbrıs’ınnasılkaybedileceğini12Oc.964tarihliyazımladabelirtmiştim.OndansonrabazıyazdığımyazılardadaKıbrıshakkındafikirlerimihadiselerdençokevvelyazmıştım.Bugünhepsibirerbirerçıkıyor.Neyazıkkibumillethâlâuyutmayaçalışaniktidarlartarafındanidareediliyor.Kıbrısdavasınıİ.Pş.veCHPiktidarıilebugünordununyüksekkumandakademesindeistikballeriniveherşeyleriniİ.Pş.veCHP

iktidarınabağlamışolangenerallerhalledemezdi.Netekimhalledemediveedemeyecektirde.ÇünkühersahadaTürkiyedevletihazırlıksızdır.İlerigörüşesahip,ileribirplanlamaileTürkDevletinindıştaveiçteitibarınıyükseltecekbirkadroyasahipdeğildir.Mevcutsevkidarekadrosupasiftir,yıpranmışinsanlardankurulmuştur,yaşlıdır,sevilmeyen,itimatedilmeyen,halkekseriyetininantipatisinikazanmış,statükocu,daimahadiselerinarkasındangiden,öngörüşesahipolmayan,ihtiraslarınıyalnızşahıslarıiçinharcayan,yalnızbulunduklarımevkilerdekalmalarıiçinçırpınanTürkMilletiiçinentalihsizbirkadrodur.Bukadrohiçbirsuretleaktifhareketedecekdurumasahipdeğildir.YalnızKıbrısmeselesideğiliçdavalardadaaynıdır.

NedenKıbrısdavasındabudurumadüştük?

1.SiyasîSahada:

a.Dışalanda:

(1)Hiçbirsuretleyabancıdevletlerindinde

siyasîitibarasahipdeğiliz.

(2)İstikrarlıbirhükûmetimizinolmadığınıbütündünyadevletleribiliyor.

(3)Uyguladığımızyalancı,aldatıcı,yalnızismininvaftizbabasıİ.Pş.’nınkoyduğuaçıkrejimin,Türkiye’degerçekdemokrasinizamıilealakasıolmadığıvehergünrejiminbirtehlikeilekarşıkarşıyabulunduğununfarkındalar.

(4)İktisadiistiklalimizesahipolmadığımıziçiniktisadenbüyükbirçöküntüiçindeolduğumuzdan,müflisbirmanzaraarzettiğimizidışdevletlerbiliyor.

(5)DışsiyasettedaimaNATOcephesindekibüyükdevletlerinpeykiolarakçalıştığımıziçinonlarınmüsaadesiolmadıkçahiçbirhareketyapamayacağımızbilinmekte.

(6)KomünistBlok-ArapÂlemi-NATOittifakınadahilolduğumuzhaldebilehiçbirdevletbizitutmamaktaveitibaretmemekte.ÇünküşimdiyekadartakipettiğimizdışsiyasetileneMüslüman

memleketlerimemnunedebilmişiznedeHıristiyandevletleri.

(7)Siyasîalandadavamızıanlatacakbirhariciyeteşkilatınasahipdeğiliz.Propaganda-İstihbaratvedışmeselelerikıymetlendirmebakımındançokzayıfız.Pasifbirdışpolitikailehareketetmekteyiz.

b.İçalanda:

(1)İstikrarlıbirhükûmetesahipdeğiliz.

(2)RejimibirtekşahsınveCHP’niniktidardakalmasıileayaktaduracağınamilletiinandırmaklameşgulüz.Herşeybununiçinfedaedilmekte.

(3)Siyasîpartilerinçalışmatarzlarıilememlekettebirlik,beraberliğindoğmasınaimkânyok.Millet,silahlıkuvvetleridahilbütünlüğünükaybetmiş,İ.Pş.milletiveorduyubilerekçeşitlikamplaraayırmış.

(4)ŞeklenuygulanandevletidaresiCumhuriyet,

fakatİ.Paşa’nınsultasıTürkMilleti’nehâkim.

(5)Millibütünlüğünkaybedildiğiyerdebirkuvvetindoğmayacağıdışdevletlertarafındandabilinmekte.

2.İktisadiSahada:

Birtekkelimeileçökmüşbirvaziyetteyiz.Hiçbirzamandışdevletlerdenyardımalmadanve2000yılınakadardaborçödemedenyaşayamayacağız.UfakçaptadaolsadenizaşırıKıbrıs’ayapacağımızbiraskerihareketidahiuzunsürdüğütakdirdeiktisadenkarşılayacakdurumdadeğiliz.

3.AskeriSahada:

(1)OrdubugünİsmetPş.’nınsayesindemuhtelifgruplarabölünerekparçalanmışvetamamıilesiyasetiniçineherkademesiilegirmişvaziyettedir.

(2)Ordudabüyükkumandakademesineitimatsarsılmışdurumdadır.Bu15Ey.961,21Ek.

961,22Şubat962,21Mayıs963tarihlerindemeydanagelenhadiselerdegenerallerinbirsiyasîliderekendilerininbağlamalarındanmütevellititimatlarınıyitirmişlerdir.

(3)Türkordusudenizaşırıbirharekâtıbaşaracakşekildeeğitilmemiştir.Hiçbirzamandayalnızolarakbugücesahipdeğildir.Birçıkarmaharekâtınınnegibigüçlüklerarzettiğiniiyibiliriz.HeleAda’daçetesavaşıvegerillasavaşıyapacakşekilde,anavatanharicinde,ikmalidoğrudandoğruyadenizyolunabağlıolanbirbölgedeuzunsürelibirharekâtıbaşaracakdurumdadeğildir.

(4)BütünbunlarınharicindeTürkOrdusuNATOKuvvetlerikumandanlarınımuvafakatialınmadanhiçbirkuvvetinisavaşiçinkullanamaz.Bütünkuvvetlerimizi1952’deNATO’yadahiledilişimizdeNATOkuvvetlerikumandanlığınateslimetmişvaziyetteyiz.Millikuvvetdiyebizebıraktıkları,yaniserbestkullanabileceğimizancakjandarmabirlikleriilebazıyurtiçigerivesavunmabirliklerimizvardır.

BununharicindekimüteşekkilKara-Deniz-Hv.kuvvetlerimiziNATO’nunemriolmadankonuşdeğişikliğibileyapamayız.Bunuaskerolmayanlarvebüyükkarargâhlardaçalışmayanlarbilemez.Benhepsinintecrübesiniordudaikengördüm.

Onuniçindışardan“OrduKıbrıs’a”,“Nedençıkarmayapmıyoruz?”diyenler,bilerekbusözlerisarfetmemektedirler.Birincikelimeyisarfedenlergençler,hissiyatlarıoakıncıruhasahipler,ikincikelimeyisarfedenleriktidarısuçlugöstermek,yıpratmakiçinsiyasîyatırımcılar,mes’uliyettenuzakolupdabolbolakılöğretenler.

İştenedenbugünküdurumadüştüğümüzüngerçekleri.Bunlarınhepsinihattaburayayazmadığımdahabirçoknoktalarıbugüniktidardames’uliyettaşıyanlarınhepsigayetiyibilir.Fakatnevarkimilletinhuzurunaçıkıpgerçeklerianlatacakdurumdadeğillerdir.Çünküşimdiyekadariççekişmelerleuğraşıpmilletindikkatinibaşkanoktalaraçekipherşeyiihmaledipmilletiuyutmaklameşguldürler.Hemen

kullandıklarıentesirlisilah“AçıkRejim”eldengidersloganıilebirazdahafazlaiktidardakalmaçareleriaramaktadırlar.Kıbrıs’takiTürk’üdüşünenkim.Anavatan’daki30milyonvatandaşıkamplaraböleninsanlar,denizaşırıadadaTürkMilleti’ninyakındangöremediğikardeşlerinindertleriyledebuiktidarlarmıuğraşacak?MilliyetgazetesindeÖmerSamiCoşar’ınserihalindeçıkanKıbrıshakkındakiyazılarınıokuyanlarherhaldebirfikirsahibiolmuşlardır.

KıbrısmeselesiyalnızİsmetPş.tarafındanbiristismarvasıtasıolarakkullanılmıştır.Onunvepartisininiktidaragelmesineyaramıştır.Bugünhadisepatlakvereli105günoluyor.Neyapılabilmiştir:

1.İkincikoalisyonyıkılmışolduğuiçindıştehlikebelirdidiyehemenherşeyerazıolunarakİ.Pş.riyasetinde3’üncü“SahteReform”kabinesikuruldu.İsminedeBağımsızlarlakoalisyondenerekCHPazınlıkiktidarhükûmetiişbaşınageldi.Reformdenildi.Zamçıktı.Ohalde“ZamKabinesi”sahteliğiikibakımdan

geliyor.

2.KıbrıslıgençleriheyecanileHükûmetkontrolününharicinde,üniversitegençliğiazdaolsasokağataşınca,hükûmetbutaşkınlığındevametmesiniönlemekiçingençlerinheyecanınıteskiniçinadaüzerine5jetuçağıgönderdi.Gösteriuçuşuyaptırdı.Gidişleriiledönüşleribiroldu.[...]RadyodanTürkdonanmasıAkdeniz’edoğruaçıldıdendi,millimarşlarçalındı,mehtermarşları,cenkmarşları,hamasişiirlerilemilletinhissiyatıkırbaçlandı.Güyahükûmetaktifkararlaralıyordiyeoyalandı.Donanmaİskenderunüssünevardı.ErtesigünİstanbulveAnkara’dahükûmetemriilegüdümlümitingleryaptırıldı,gençlerdeşarjedildi.

3.Dz.K.K.OramiralNecdetUranKıbrısçıkarmasınabedenendahasağlamkatılabilmekiçinDz.Hst.’ndefıtıkameliyatıoldu.Çıkarçıkmaz,siyasîbeyanatlarveripgazetelerdepozpozresimçektirdi.“Hazırız”dedi.

2.Ord.K.C.Turalİskenderun’agönderildi.O

daoradasiyasîbeyanatlarvererek“Herzamankindençokkuvvetliyiz”dedi.TürkMilletideorduhazır,Kıbrıs’ahaçıktıhaçıkacak,diyegünlercebekledi.

4.Kıbrıslımücahitleranavatandakibubeyanatlarainanarakmukavemetlerindeısrarlıhareketettiler.Şehitsayılarınınyükseldiğinigörmektenbaşkabiryardımgörmediler.Gidenyiyeceklerveyaparaların,kaybolancanlarınyanındanetesiriolacaktı?

5.Kıbrıs’ınyaralılarıAnkarahastanelerinegetirildi.Baştaİ.Pş.olmaküzeredevleterkânıziyaretlertertipleyerek19kişiyegösterilenalakaRadyolardagünlerceyayınlandı.AliİhsanGöğüş’ünpropagandamakinesininCHPhesabınaişletilmesisağlandı.

6.İsmetPş.MuhalefetPartilerinintazyikleriniönlemekiçingazetecilerebeyanatverdi.“Çizmemideğil,aklımıkullanıyorum,yedidüvelilepapazbeniharpmiettirecek?”MuhalefetKıbrısmeselesiniparlamentoyagetirdikçeaçıkgörüşmelerdenkaçtı.

7.Dışsiyasettekimuvaffakiyetsizlikler,konferanslaraleyheneticelendikçeİsmetPş.’nın3üncüİnönüzaferidiyeMilliyetgazetesindemuvaffakiyetolarakgösterildi.AKİSyazılarıiledışpolitikadahisipaşababasınıbütünmilletetanıtmakyetmedi.1919’dakiTürk-Yunanmünasebetlerinigösterenİ.Pş.serihatıralarımeydanaçıktı.“Yahudizüğürtleyinceeskidefterleriaçarmış.”

8.BuaradaİstanbulÜniversitesi’ndekiKıbrıslıöğrencilerhükûmettenhabersizbirçıkışdahayaptılar.GaleyansirayetetmemesiiçinhemenertesigünAnkaradagüdümlübirgençlikmitingiGenelkurmay’ınönünegeliş.OrdunamınaGenelkurmayİstihbaratBşk.TümamiralC.Eğicioğlu’nungençlerehitabesi,birelindeseyyarmegafon,bireldeKıbrıstoprağıtorbası.Heyecanlıvaatsözleri,hükûmetinizindeyizsafsataları,“OrduKıbrıs’a”yalvarışları,ertesigündeİstanbul’daaynıgüdümlügençlikmitingi.RadyoprogramınınEURstarafındandeğiştirilereksavaşmarşlarınınçalınması,çıkarmabirlikleriningemilereyüklenmesi,

donanmanındenizeaçılışhaberleri.Rusya’dan-Amerika’dan-Yunanistan’danyenenNOTAtorpilleriilegeridönüş,Akdenizgüneysahillerineçıkarmatatbikatları.Milletin,gençliğin,hissiyatıileoynamak,TürkOrdusu’nunzafiyetiniortayaçıkarmaktanilerigitmeyenkararsızlıkiçindebocalamak.

9.BirleşmişMilletlerkuvvetlerininadayaayakbasmalarınıgörünceferahbirnefesalarakbeklevegördevresinegeçmek.

10.BugündeÇankaya’daC.Gürselbaşkanlığındakabinetoplantısıyaparakpirincintaşınıayıklamakiçinkumrugibidüşünmek.

[...]

İ.Pş.’nınarşüvekdiyehafifealdığıMakariosiştebugünbütünicraatilemuvaffakolmuşayaktadurmaktadır.BizlafilemilletiuyuturkenKıbrıs’tavatandaşlarımızkırılırken,perişanolurkenPapazicraatına,tatbikatınadevamederekbugünegeldi.42binE.O.K.’cıyıMilliKıbrısOrdusudiyeteşkilatlandırıpsahneyesürdüve

resmendeilanetti.“Artıkkuvvetkimdeise,hakondadır”deyimiileilerleyecektir.Pekyakındaoradaki“Kıbrısalayını”bugidişlearabulucununteklifiileçekecekhalegetirilirsekhiçşaşmayalım.Gidişatonugösteriyor.Çünküalayyiyecek,akaryakıtikmaliniadadanyaptığınagörebunlarıMakarioshükûmetikeserseneşekildebarınacaktır?“600”kişilikkuvvetezatenalaydenmez.Tekbaşınaoradaneyapabilecektir?BugünküdurumdaDonanmaGölcük’eçekilmiş,Dz.K.K.Malta-Napoliseyahatlerindeyorgunlukçıkarmakta.BirleşmişMilletler’inmavibereliaskerleriKıbrıs’ta,RusyaaçıktanaçığaMakarios’agarantivererekdesteklemekte.Türkiye’ninyapacağıherhareketiarkadanhançerlemekiçinfırsatbeklemekte.Amerikalı,İngilizdostlarımızbizeyârolmamakta!Yunanistanboyunabakmadankafatutmakta.Papazdabudurumüstünlüğündenistifadeederek,TürkHükûmetiilealayederekanlaşmalarıfeshetmektevearkadaşlarımızıboğazlatmakta.Şuandamanzarabu.

Rusyaneistemektedir:

1.KıbrısmeselesiyüzündenYunanistanilebirsilahlıçatışmayagitmemizi.BusuretleNATOittifakınınsuyadüştüğünüdünyamilletlerinegöstermekveNATO’nungüneykanadınıkoparmak.

2.Kıbrıs’ayapacağımızbiraskeriharekâtlaTürkordusununiçyüzünüdünyayagöstermekister.

3.BuhareketlerdenistifadeederekTürkiyeüzerindekibaskısınıartırıpeskiemellerinintahakkukunaçalışır.

4.NeticeitibarileMakariosdagalipçıksabuadadakikomünistteşkilatileadadakomünisthâkimiyetisağlayarakKıbrıs’aatlamakveyaoradadenizaltıüslerinesahipolmakister.

Bununiçindeİngilizlerinbileadayıterketmelerineçalışmaktadır.

İştebunlarıbilenAmerika-İngilterebizehiçbir

zamanhareketserbestiyetitanımayacaktır.Kıbrıs’taki80000TürkiçindeNATOdevletleriilerisiiçinbüyükbadireleraçacakKıbrısmeselesiniYunanlılarınisteğineuygunveBirleşmişMilletlertarafındandaresmentanınmışolanMakarioshükûmetininarzularınagöreoyalayaoyalaya,sindiresindiregelişmesineseyirciolmaktadırlar.İsmetPş.’daaklınıkullanmaktadevamederek,çekilmedenbudavayıbuşartlaraltındauzatarak,iktidardakalmasıiçindikkatçekicibirkonuolarakistismaretmeyedevamedecektir.[...]

AliElverdi’ninGerçekYüzü7Nisan1964,Saat:17.30

Buhaftaedindiğimbilgiyegöre28.TümenKur.Bşk.Ku.Yb.AliElverdi’yemecburiizinverilerekvazifesindenalınmış,sonradaEURs’tindebiryeretayinetmişler.

BundanevvelcezaeviMd.P.Bnb.NurettinIşıldaranidenburadanayrıldığızamansıranınAliElverdi’yegeldiğinisöylemişveyazmıştım.Çünkü21Mayısgecesininintikamınıbizdensinsisinsiçıkartıyordu.SondefaTüm.K.Tuğg.BurhanErcanilebozuşmuşlar.Birbirleriniyediler.Buikizat21Mayıs963gecesininmeşhurlarıdır.GeneralBurhanErcanogeceherşeybittiktensonrakahramankesilerekHarpOkulu’nakumandanolarakoturdu.Meşhurluğuşuradangeldi:

1.21Mayısçıolaraktevkifedilen,gelensubaylarıodasındadövmek:Yzb.NihatÇonguroğlu,Tnk.Teğ.AycanÜnlü,Prs.Teğ.

ErbilYüceltengibi.

2.Harbiyelilerigeneodasındabizzatdövmekvediğersubaylaradövdürmek.

3.HarbiyelilereamanvermedeneziyetetmekvenihayetHarbiyelilerinihracınısağlamak.

4.Buvazifeşinaslıklarınakarşılık.28.Tüm.GarnizonK.tayinedilerek,Mamakhapishanesiniemrinealarak,buradakilerdenintikamalmakiçinfırsatınıbuldukçaeziyetleriniyapmaktangerikalmamıştır.

AliElverdiMeşhurluğu:

a.21Mayıs963gecesibizimradyoanonsumuzdansonraradyoevininönünegelmiştir.OradabulunanE.Alb.YaşarBaşaran(22Şubatçı)veTank.Teğ.AtillâAltugan,Tank.Teğ.TuncayYenertarafındantevkifedilerekradyoevindebirodayakapatılmıştır.

b.BirmüddetsonrabirinzibatYb.komutasındaradyoevine200inzibaterigelinceoandabuzat

odasındansahneyeçıkarvestüdyoyagelerekinzibatlarlabirlikteTnk.Üsteğ.İlhanBaş’ıtevkifedip,oandamukabilneşriyatyaparakihtilâlhareketininbaşarısızlığauğramasınasebepolankahramanlıkmertebesinetesadüfenyükselir.

c.BirsaatsonraradyoevindeEm.Üsteğ.ErolDinçertarafındanHarbiyelilerlebirliktetevkifedilereknezaretealınır.OsıradaA.Elverdi,ErolDinçer’eyalvarmayabaşlar:“Neolurbensizinnamınızaanonsadevamedeyim,banabirşeyyapmayın,benzatensizdenim”der.FakatErolDinçerdinlemeyerekbuzatıHarpOkulu’nabanagetirir.YoldaErol’ageneyalvarır:“AmanbeniHarbiyelilereteslimetmeöldürecekler,neolursengötür”der.NihayetbanagetirdiklerizamanNizamiyedetalebehücumetti,linçedipöldüreceklerdi.Himayemealıpkurtardım.Odamagetirdim.Hayatendişesiiçindeayaklarımakapandı.“Amanalbayımdurumubilmiyordum.BuişeHarpOkulu’nundahilolduğunu,bütünkıtalarınsizinleberaberolduğunubilmiyordum.Neemredersenizderhal

yapayım”deyipyalvarıyordu.Gözlerikorkudanyerindenfırlamıştı.Kendisiniteskinettim.Birodayahapisettim.

d.Sabahakarşıharekâtıbırakıncabenokuldanayrıldım.Derhalserbestkalıncagününkahramanıkesilmişolarakhemenfaaliyetegeçmiş,yalanyanlışkendisinibüyükbirkahramanolarakgöstermekiçingörgüraporutanzimetmiş“İhtilâllideriolarakbenimkendisinetabancaçektiğimi,tabancanamlusununizlerinigöğsündetaşıdığınadair”gazetelerebeyanatvermişolanyalancıbirsahtekahramanolarakküçüldü.

e.Aynıhatayıammeşahidiolarakdamahkemeyegelinceyapıncagereklicevabıbendenoradaherkesinhuzurundaaldı.Foyasımeydanaçıktı.

f.İştebuzat21Mayıs963sabahıyanında3.Şb.Md.Kur.Yb.Ahmet,CezaeviMd.P.Bnb.NurettinIşıldar,CezaeviMd.yardımcısıP.Bnb.Necdetolduğuhaldecezaevindeyattığımızhücreleregeldi.Banahitabışuoldu.“Tu,

orduyunehalesoktunuz.Seninkanınıburadaakıtmayacağız.Moskofya’yagömeceğiz”dedi.Ben“Orasıdahabellideğil,çokkonuşma”dedim.OsıradayanhücredeyatanAlb.YaşarBaşaran’dançokağırküfürlerişitmeyebaşladı.Derkendiğerhücrelerdendeküfürlerleyolcuedildi.Rezilolarakçıktı.

g.AynıAliElverdi21MayıssabahıÜsteğ.ErolDinçer’ikendisinitevkifettiğiiçinMerasimBl.K.’naemirvererekaskerlerecoplarladövdürdü.Erolbitkinbirhaldehücredeyatıyordu.Bukadarnamertbirinsannumunesidevardı.

h.AliElverdiartıkparlamıştır.İsmetPş.ilegazetelerdeyanakyanağaresimlerçektirmekte.Madalyalariletaltifedilmeyolundadır.AKİSdergisindeMetinTokerbuzatıgöklereçıkarmaktadır.

i.AliElverdihizmetinekarşılıkdışseyahatulûfesinedahilolarakAmerikalardadır.

Neticeyebakalım,ikişöhretbirarayagetirilinceişdeğişti.İki21Mayıssahtekahramanları

geçinemediler.Kumandan,Kur.Bşk.’nıyedi.ÇokkötüşartlariçindeAliElverdi’yi3günnezarettetuttuktansonrayolverdi.İştemenfaatle,korkuilebirarayagelmişinsanlarınakıbetleri.[...]Gelecektekiakıbetlerinigörmeyehazırolalım.İbretolsundiyebuzatlardanbukadarbahisettim.Yoksadeğmez,şahsiyetsizbirinsandır.Çünküçokaşağılıkbirruhasahiptir.Yzb.ikenBeşiktaş-Harbiyearasında“sivilelbiseile”dolmuşşoförlüğüyaparak,subayolduğuhaldeticaretyapanbirinsanmış.BunuKr.Yb.TalatTuran’dandinlemiştim.BöylebirinsanKur.Sb.olursatabiîneoldumdelisiolur.İkincisi,ahlakizafiyettedir.MahiyetindekiSb.hanımlarından“.........Bl.K........”cürmümeşhuthalindeerlertarafındanyakalanmıştır.BunudaKur.Alb.SelçukAtakanveyeğeniolanbirerdendinlemiştik.

Artıkbuşahıshakkındakâfimiktardahükümverebilirsiniz.KumandanıTuğg.BurhanErcan’ındaahlakizafiyetibundançokilerdedir.Hepsinibiliriz.Ailesinedahihayrıyoktur.Yetişmişkızınıbileterketmiştir.Zavallıaileve

kızıperişanlıkiçindekıvranırkengeneraladikadınlarlakeyfhalindedir.İşteşimdikigözdekumandanveKur.Bşk.’ları.Ordubugibisubaylarla(yalnızpartizantaraflarıCHP’yeölçülerekvazifeverilmekle)idareedilmektedir.[...]

Dr.Yb.FazılAkman’ınTutarsızlığı16Nisan1964,Saat:16.00

Bugünhapishanedeşahsımıilgilendirenküçükbirhadiseoldu.İnsanlarınneleryapabileceğine,icabındanekadarküçülebileceklerineiyibirmisalteşkiledeceğindenyazmadangeçemeyeceğim.Yoksapekdeğeryeriyok.

28.Tümen’inSıhhiyeŞ.Md.Dr.Yb.FazılAkmanbugünhücrelerdeyattığımızyereCezaeviMd.ilebirliktegeldi.FethiGürcanileyakındanalakadarolarakhastalığınısordu.GiderkendeYb.OsmanDeniz’inhatırınısordu.“Geçmişolsun”dedi.Benimyattığımhücreherikisininarasında,bana“birgeçmişolsun”biledemedi.Bunubililtizamyaptı.Buhareketiikinciçünkü.Birkeredeilktevkifedildiğimgün,22Mayıs963günü,Üsteğ.ErolDinçerdövülmektenmütevellitdoktoraihtiyaçolduğuiçinçağırtmıştık.Tesadüfbugelmişti.Ogünde

aynışeyiyapmıştı.

Dr.Yb.FazılAkmankimdir?BenHarpOkuluK.ikenbizimokulunDr.idi.8aykadarkendisinekumandanlıkyaptım.HergünkarşımdaaşırıderecedehürmetgösterenbirtavırlahizmetedenbirBnb.idi.KendisinibazıidarimeselelerdendolayıHarpOkulu’nayaramayacakbirDr.olduğuiçintayinyerinideğiştirdim.28.Tümenetayinedildi.İştebuhareketinintikamınıbuşekildealmaktadır.Bukadarbasitbirinsan.

Halbukivazifeesnasındaaramızdageçmişbirhadiseyoktur.Hastaoldum,karımhastaoldu,tedaviiçinevimegiripçıktı.Acıkahveninbilehatırıvardır.Sonradoktorlukbeynelmileldir.İnsandüşmanınadahiyardımeder.Benimbildiğimmedenibirinsanikiyeregirdiğizamantanısıntanımasınherkesesıradan“geçmişolsun”der;birhastaneler,ikincisihapishaneler.Demekkibuzattadevekinigibi,menfaatinisarstığımdandolayı,kinvarmış.

İştehayattainsanlarbu,iyitanımakgerek.Bu

hareketinevenankörlüğünebirmedeniinsanolarakçoküzüldüm.Yaşadığımmüddetçedahabakalımnelergöreceğim.Allahkimseyimenfaatperest,mevkiperest,nanköryapmasın.

DoğumGünümdeHatırlanmanınGüzelliği17Nisan1964

Bugünbenimdoğumgünümdü.46yaşımıtamamladım.Yenisenembelkihayatımındönümnoktasıolur.Bugündeyinebenihatırlayaneşim,çocuklarımveavukatımKudretBosuteroldu.TesadüfavukatlarımgörüşmegünüolduğuiçinKudretgeldivebanagetirmişolduğukalemileyazdığıkartveailemingönderdiğikırmızıkaranfillerbuketihücreminenkıymetliyerindesaklıvekarşımdaduruyor.Budurumdandolayıçokmütehassısoldum.İnsanböylebelirligünlerdenedensedahaiçlioluyor.Amaherşeyetahammületmeyealıştım.Yeterkisıhhatimbozulmasın.Zamanlabunlarındaunutulacağıgünlergelirelbet.Katlanacağım,neyapayım.Zorgörmeyen,acıçekmeyenhayatıntadınıpekanlamaz.

Kartlardaşunlaryazılıidi:

Geleceğeümitlebakarkenhayırlı,uzunyıllardileriz.

Aydemirler

Bendehepbirlikteolmasınıtemenniederim.Allahinşallahbizleriayırmaz.

Kumandan

Sizinkaleme,bizimdesizinkaleminizeziyadesiyleihtiyacımızvar.Nicenicemes’utyıllardileğiyle,hürmetvesevgiylekucaklarım.

K.Bosuter

Şahsımiçinkullanılaneniyitabir“KUMANDAN”Buhitaplaradoyamadanengenç,enverimlibirzamanımdakumandanlıkgörevimdenbeniayıranlarıAllahnasılbilirseöyleyapsın.Hayattaaileefradımdansonraençoksevdiğimaskerlikmesleğinedoyamadım.Bununiçindeayrıcaüzgünüm.Memleketiminkötügidişistikametinebiryönverebilmekiçinatıldığımmücadelelerdeşuandahayatımhariç

herşeyimikaybetmişvaziyetteyim.

[...]İntikamcıpolitikacılarınistismarvasıtasıyım.Amademirparmaklıklararkasındaeldennegelir.Ancakhislerimibelirtmekiçinüçparmağımarasındakikaleminizleri,şimdikihaldesatırlarüstünedökülmektedir.

Benimlebirlikteolupdadavayavebanaihaneteden,güyaidealarkadaşlarımınsayesindebudurumadüşmüşdurumdayım.[...]

İnönü’nünHazinİtirafı

21Nisan1964,Saat:16.00

“Amerika’nınsamimiyetineinanıyordum,şimdionuncezasınıçekiyorum.”

İşteennihayetdışpolitikaüstadıolaraksenelercetanıtılanveondanbaşkabirkimseninbumemleketiiçtevedıştaidareedemeyeceğineinananinsanlarınpropagandalarıileşişirileşişirilebüyüyen,kendisindenbaşkakimseninsözüne,ikazlarınakıymetvermeyen,benden

sonratufandüşüncesilehareketederekdevletidaresindefaşistmetotlarlahâkimiyetisağlayanBaşvekilİ.İnönübalonunukendihazinitirafıilepatlatıyordu.

Bundanacıbirsonuçolamazdı.DışsiyasetteTürkiye’ninnasılbirgörüşiçindeNATOdevletleriaslarınındümensuyundagiderekbugünküyalnızkalışlarınınmesullerisankibaşkalarıimişgibi,şimdidebuilerigörüşsüzlüğün,muvaffakiyetsizneticelerinibaşkalarınayüklemeyekalkıyorlardı.Bizleraskerolduğumuzhaldebunlarıçoköncedengörmüş,ordudaikenenbüyükmesulkumandanlarlabununmünakaşasınıyapabilmiştik.HattabenKur.Bnb.ikenGenelkurmay’daçalışıyordum.Birgün,ozamanGenelkurmayikincibaşkanıolanKorg.RüştüErdelhunilebirNATOLojistikplanınıizahatıesnasındafazlacaheyecanlanarakmillihislerimingalebesiileaşırıderecedekonuşmuştum.OzamanRüştüErdelhunbenişukelimelerleazarlamıştı:“Senbugibiişlerekarışma,Amerikalılarlaaramızımıbozacaksın?

Heleileridebirkereharpçıkarsaozamankimseyidinlemeyiz,ittifakneimiş,kendiistifademizebakalım”dedi.YazdığımızKemalizmdoktrinindede“Şerefesasınadayananaktif,millibirdışpolitika”diyedışsiyasetgörüşümüzüaçıkçacesaretlebelirtmiştik.İşteİ.İnönüancakşimdiayılabiliyor.Türkiye’nindışpolitikamihverinideğiştirebilmekiçin“Kıbrısdavasını”kaybettiğinianladığıandamillettengelecekreaksiyonugeçiciolarakönleyebilmekiçinağzındanbuincilerdökülüyor.

Biziisyancı,vatanhaini,şerefsizmaceracılar,diktacılardiyemilleteilanedenbuşahısveetrafıilebizimmemleketgörüşümüz,onlarınmemleketgörüşleriveseverlilikleri.DeğişmişbirdünyanizamınahâlâBirinciDünyaSavaşıgörüşüilekatılarakillaki“Türkiye’yibenidareedeceğim”diyeiktidardacanverinceyekadarayrılmamaçabasındaolantükenmişfaşistdüşüncelibirliderindesteğinisağlayanzavallılarkadrosununTürkiye’yinereyesürükledikleriniacabagörebilirlermi?Hiçzannetmiyorum.Eğer

görmüşolabilselerdiİ.Pş.azınlıkhükûmetininbuhazinitiraftansonrabirdakikabileiktidardabırakmayarakistifaettirilmesigerekiridi.Gerçekdemokrasianlayışıbudur.Amanerede?

21Aralık963’teKıbrıs’takatliambaşladığızamanİ.Pş.buolayısankiduyulmayacakmışgibimillettendörtgünsakladı.Hadiseleriadibirpolisvakasıgibigösterdi.NihayetKıbrıslıgençlerinsokağadökülmesiilemillet,matbuatuyandıveyazabilmecesaretinibulabildiveyahükûmetgazeteleremüsaadeverdi.Muhalefetpartilerindenyavaşyavaşcılızsesleryükselmeyebaşladı.İnönübenbilirimherşeyidiyealdırışetmedi.İlktoksescesaretleMPlideriOsmanBölükbaşı’ndangeldi:“Türkiye’ninmillipolitikasınedirbilmiyoruz.”Busözealdırışedenolmadı.Belkide“MilliPolitika”kelimesininnemaksatkastettiğininfarkınabilevarılmadı.İ.İnönüvekabinesikendilerine“ReformKabinesi”isminitakmalarınarağmendünyagelişmelerindenbihaberdiler.Çünküİnönü’nünrobotlarıdır.Oağzınıaçmadankimsedenhakikifikirlersadırolamaz.Yine

muhalefetinAP’denŞinasiOsman’ınmilletmeclisineverilen“genelgörüşmeönergesi”ni,İ.İnönü’nünişaretiilemilletmeclisireddetti.

Nihayetenesaslıçıkışı,CKMP’liSaadetEvrenhanımınbüyükbircesaretile21Şubat964’teKıbrıshakkındatahkikataçılmasıiçinMilletMeclisi’neverdiğişahanetakrirbiletesirsizkaldı.İ.Pş.vehükûmetibutakriringörüşülmemesiiçinmilletmeclisindeçokdirendi.Çünkübütünmuvaffakiyetsizlikfoyalarımeydanaçıkacaktı.Butehlikeyiatlatmakiçinağırlığınıortayakoydu,“güvenoyu”kabulederimdedi.Milletmeclisindekikararsız,pasif,cesaretsizmuhalefetmes’uliyetalmaktançekindiğiiçinoylamadageriçekildi.İ.Pş.geneyakayısıyırdı.Amatarihnazarındakurtulamazdı,zamanilerliyordu.[...]

Benimanlayamadığım,birtürlühazmedemediğimnoktaşu:RahmetliAtatürk’tensonra1950’yekadardışsiyasetimizekimhâkimdi.1950-1960arasımuhalefetlideriİ.İnönüdışpolitikadaDemokratParti’yidesteklemiştir.Koresavaşınakatılmamızhariç,

hangibüyükmeselede,yaniDışpolitikamihverinindeğişmeçabasındamuhalefetliderineyapmıştır.25Ek.961’denberibaşvekilolarakmemleketintekhâkimidir.Hazinitirafınıyaptığıgünekadardışpolitikayıkimidareediyor,kimistikametveriyordu?Acabamuvaffakolamayanmuhalefetmiyoksaiktidarmıidi?Anlayamadım.

25Ek.961’denberiİ.Pş.hangiciddimemleketmeselesindemuvaffakiyetkazandıkidışmeseledekazansın.Bunarağmenhâlâonunağzındandökülenacz,yanılmaitiraflarıbazıkalemşörlerimiztarafındanbenimsenerekhâlâgöklereçıkarmakiçinyarışhalindedirler.Budalkavuklukbakalımnezamanakadardevamedecek?Şimdineoluyor,güya“Bitaraflık”siyasetinekayıyormuşgibiRusya’ya,Amerika’ya,NATOilerigelendevletlerinekuryapış.Yinemilletinkabarmışolantansiyonunudüşürmekiçinsarfedilenpalyatifgayretler.

Millidavalardadahimuvaffakolamayanbiriktidar,çöküntüyedoğruhızlayolalmakta.Tarihtekerrürdenibarettir.Yakıntarihimizden

çokbenzerliklerivardır.Sırasilegözdengeçirebiliriz.

Benzetişler:

a.Menderesiktidarızayıflamayayüztutunca“Vatancephesimilitanları”teşkilatıkuruluyordu.

İnönüiktidarı“MDO’yu:Millidevrimordusu”teşkilatının“22Ş.962’densonraT.Fevzioğlu,E.Acuner,Egesel,AsistanÇağlarKırçakyönetimkadrosuile”tamamlıyordu.

b.Menderesiktidarı:6-7Eylülhadiseleriniyarattı,körükledi.

Şimdiİ.İnönüiktidarıİstanbul’dagençliğibuyoldaaşırıgitmemeksuretilegüdümlüolarakşimdilikidareettiriyor.Rumlarbirerbahaneileyurtdışıedilipmilletingergintansiyonunacevapveriliyorgüya.Güdümlügençlikmitingleriyaptırılıyor.

c.Menderesuçakkazasındankurtuluyor.

İnönü,Mes’utSuna’nınattığıüçkurşundankurtuluyor.

d.Menderesmuhalefetisusturmakiçinserttedbirleralıyor,milletinhazmedemeyeceği,benimsemeyeceği,hürriyetkısıtlayan(yazı-söz)kanunlarçıkarıyor.“Demokrasi”tahripediliyor.

İ.İnönüaynı.“Tedbirlerkanunu”diyematbuatısusturuyor.Muhalefetiyıldırmakiçin2Ek.962ve24Mart963hareketleriyaptırılıyor.Gazeteidarehaneleritahripediliyor.MuhalefetPartibinalarıyıkılıyor.

e.Menderes“TahkikatKomisyonları”kuruyor,rejimidaraltıyor.

İ.İnönü“GüvenlikKurulunu:AskeriveSivilkarışıkhükûmeterkanıile”bircuntaolarakkullanıyor.BukuruldaalınanherkararTBMM’ninüstündetutuluyor.Usulenmeclistenbaskıilegeçiriliyor.Enyenimisali;17Nis.964birleşikoturumdaörfiidareuzatmasıiçinyapılangörüşmelerveönhazırlığı.

f.Menderes27Mayıs960öncesiörfiidareilanedipiktidardandüşmemekiçindireniyor.

İ.İnönü21Mayıs963’teilanedilenörfiidareningölgesindeiktidardandüşmemekiçinonuherdefasındabirbahaneileuzatarakzümresaltanatınadevamediyor.

g.Menderes27Mayıs960ihtilâlinden40günönceİstanbul’dakendineyakıngazetecileritopluyor.“İktisadiçıkmazdadır.”Rusya’yakuryapıyor.Amerika“300Milyon”dolarıvermezseorayayanaşabileceğiniimaediyor.

İ.İnönüiktidarı:odahersahadaiçpolitikada,iktisadidüzende,dışpolitikadahiçbirmuvaffakiyetgösterememişti.KabahatiNATOdevletleriaslarınayaniAmerika’yayükleyerekiktidardakalabilmekiçinbaşkaittifaklarzümresiiçindeyeralırımdiyeNATO’yutehditederekRusya’yakuryapıyor.Rusyada“100milyonSterlinkyardımileeluzatıyor.”

h.Menderes“Kıbrısolayları”içinde“Patrikhaneyiistimlakplanınagörekaldırırım”

diyetehditediyordu.

İ.İnönüdeşimdiaynıhaltarzınıönesürüyor.

Bubenzeyişlerleİ.İnönüiktidarıişinsonunakadarhangimetotlarlagidecekbakalım.

[...]

Benzetişleredevam:

i.AdnanMenderesGenelkurmayBşk.Org.RüştüErdelhun’unemekliolmamasıiçinyaşhaddiniuzattı.Kendineaklıncadesteksağladı.

İ.İnönüGenelkurmayBşk.Org.C.Sunay’ınemekliolmamasıiçinyaşhaddiniBakanlarKurulukararıilebirseneuzattı.Kendisinedesteksağlıyorşimdiliktabiî.

j.Menderesiktidardazayıfladığızamanmilletindikkatinidıştehlikelereçekmekveharptehlikesiilekarşıkarşıyagetirmekiçin,“Suriye’yiişgaletmekiçin”planlarhazırlatıp,milletimacerayasürüklüyordu.

İ.İnönüdeşimdiaynıyolda,“Kıbrıs’ıişgaletmektekararlıyız”diyeRadyodanutuklaratıyor.Milletinkabaranhissiyatınıokşuyor.Savaştehlikesigöstererekistimüzerindetutuyor.İktisadiolarakdoğangüçlükleriilerde“Kıbrısolayları”dolayısıylaönleyemediğinibahaneetmekiçinzeminhazırlıyor.

İnönüİktidarGemisininAldığıYaralar24Nisan1964,Saat:11.00

İsmetPş.bayramdolayısıylaverdiğimesajdabuseferİkinciDünyaSavaşı’nda“Çörçil”inyaptığıbirkonuşmayı,“Sizegözyaşıvekanvaatediyorum”cümlesinitaklitederekbiraçıklamadabulundu:“Gelecekgünlerçokhadiseliveçoktehlikeliolaylarladoluolabilir.Türkmilletiıstıraplıgünlerehazırdır.Vatandaşlarımdanhermihnetiçekmeye,herfedakârlığıyapmayahazırolmalarınıhatırlatmayıvazifebiliyorum.”

Ennihayetiktidardakalabilmenintekçaresi;milletinhuzurunagerçeklerisaklamadan,hertürlühadiseyiörtmeden,demagojiyapmadan,milletialdatmadan,kurukuruyapılamayacakvaatlerivermeden,hareketetmeninendoğruyololduğunuanlayabilmeyegeçdeolsabaşladı.Budabirilerlemedir.Çünküartıkbaşkaçare

kalmamıştır.Sahtedemokrasigörüşüvebaskıvasıtalarıileayaktatutmayaçalıştığıiktidargemisihertarafındanbüyükyaralaralarakbatmaktehlikesiilekarşıkarşıyadır.

Aldığıyaralarınenbüyüklerişunlardır:

1.İktisadisahadahiçbirilerlemekaydetmeyerekmemleketibüyükbirekonomikkrizegötürmüştür.

2.Kıbrısmeselesindekararsızhareketleriilebirçokzikzaklarçizerekbirçokgeridönüşleryaparakmilletinsabrınıtaşırmıştır.Bundandolayı:

a.Ordunungençsubayları,ileridüşüncelikumandanlarısabırsızdırlar.Bupasifdışpolitikayıtasvipetmemektedirler.Memnuniyetsizlikalmışyürümüştür.

b.Üniversitegençliğidekızgındır,amahernedensepasiftir.Gençliğinyöneticileri,talebebaşkanlarıiktidarhükûmetinintesirindenkendilerinikurtaramamışlardır.Güdümlüolarak

sevkidareedilmektedir.Zatenmaalesefgençlikhiçbirzamantamistiklalinesahiphareketedememektedir.Daimayaiktidardanveyahutdamuhalefetteki,odaşayetCHPise,aldığıdestekilehareketetmeyealışmışdurumdadır.Misalleri;DemokratPartizamanında6-7EylülhadiselerindeMenderes’indesteğiilehareketetmişlerdir.28Nis.960hareketlerininbaşlaması,MuhalefetPartisiCHP’nindesteğiileolmuştur.Nihayet27Mayıs960ihtilâlinekadargitmiştir.Bubiraylıkplanınesasyöneticileri,CHP’deAvniDoğan,RüştüAksal,CemalYıldırım’ınhazırlayıpgenelbaşkanlarıİ.İnönü’yesunuptasdikettirdiktensonragiriştiklerigençliktahrikhareketleridir.BunugayetaçıklıklaAvniDoğanBey’dendinlemiştim.Herhaldebuövünmevasıtasıolarakbanaanlatmamıştırzannederim.Onaatfenbusatırlarıyazıyorumçünküogençlikhareketlerindeburadadeğildim.Kore’deidim.Ancakneşriyatınıtakipedebildim.

Gençliğemaledinilmekistenen2Ek.962Ankara-İstanbulnümayişhareketleridoğrudandoğruyaCHPtarafındanMDOteşkilatıvasıtası

iletertiplenenhareketlerdir.24Mart963’teAnkara’daCelâlBayarbahaneedilerekyapılanhareketlerdegençliktarafındangeneCHP’ninMDOteşkilatıtarafındangüdümlüolaraktertiplenmiştir.Yalnız15Mart963günüİstanbul’dayapılangençlikhareketleriiktidarıngücüvegüdümüdışındaolmuştur.

964senesindeKıbrısiçinAnkara,İstanbul’datertiplenenhareketleriktidarhükûmetitarafındangüdümlüolarakcereyanetmiştir.BunlarıbildiğimvegördüğümiçinTürkgençliğinitemsilederekyönettiklerinizannedentalebecemiyetlerininhiçbirininkendiinisiyatifleriilemillişuurlarıtamteşekkületmişolarakbugibihareketlerekatıldıklarınainanamıyorum.Ensonolarakİstanbul‘dagiriştikleri“Türk’ün,Türktenalışverişetmesi”kampanyasındannasılgeridönüşyaptıklarımalum.İ.Paşa’nınçömezleriİ.Sancar,O.Öztürk,S.Çumralıüçlüsününgençlerinayağınakadargiderekyaptıklarıgörüşmedevecaziptekliflerintesirialtındakalınarakvazgeçilmiştir.Herhaldeepeytaviz,epeyvaatkarşısındamillibiruyanıştan

fütursuzcageridönülmüştür.Bilmemdahamisallerzikretmeyelüzumvarmı.

c.Memlekettekidördüncükuvvetsayılanbasınartıkhercephesiiletenkitsesleriniyükseltmecesaretineulaşmıştır.

d.Parlamentodamuhalefetpartileriningayethaklıtazyiklerinedayanamayacakhalegelmiştir.

e.Halksağduyusunukullanarakbumeyandamuhalefetpartileriiktidarıyıpratmakgayesiilefısıltıgazeteleriileiktidaraleyhinehazırlanmıştır.

Artıkbuvaziyetlerkarşısındaiktidaryenibirhamleyapmakmecburiyetindedir.SondefaolarakKıbrısmeselesindenepahasınaolursaolsunbirşansınıdenemekhevesindedir.Onuniçin“Şerefesasınadayananaktifbirpolitika”tatbiketmeyekararvermiştir.Amahatırlansınkibudışsiyasettebizimgörüşümüzvearzumuzdur.İktidargeçdeolsabufikrimizikabuledipuygulamayabaşladığıiçinmemnuniyetduyuyoruz.

Bakalımbecerebileceklermi?

İktidar;Reform,SosyalAdalet,SosyalGüvenlik,AktifPolitikaterimlerimiziartıkdoktrinlerimizdenbirerbireralıptahakkukettirmeyehevesligözüküyor.Çünkümemleketinzindekuvvetlerinikendisinebuşekildebağlayacağıkanaatinde.MilliDamadınplanıdaşimdilikbu.Onagöregüyabukuvvetlerindesteğininsağlandığıkanısındavezavallıbirhareketle,yazılaryazarakkabullenmekte,amaçokyanılıyor.Yanıldığınıgelecektekihareketlerlegözleriilegörecek,amaozamanişiştengeçmişolacak.

Şimdiiktidartarafındanyapılmakistenenşudur:

Geçdekalınmışolsa,dıştaolsunbirmuvaffakiyetkazanmak,Kıbrıs’ayapılacakbirçıkarmahareketiileşayetbirbaşarısağlanırsabununbaskısıaltındaiçpolitikadamuhaliflerisusturmak,kıpırdanmayahazırbekleyensabırsızkuvvetleritesirsizbirhalegetiripsindirmek.Veşimdiyekadaryapılanhatalarıbuhareketleörtmekveazınlıkhükûmetiiktidarınadevam

etmek.Çünküönümüzdekisenatoseçimleri“Genelseçimlerin”nasılneticeleneceğinigösterecekbirdenemeyeriolacaktır.CHPistikbalindenendişelidir.Muhakkakgeçicideolsayenibirhamleilegözükmehevesindedir.Senatoseçimlerindensonraküçükpartilerinbirkısmıdahadazayıflayacak.İktidarnamzetiolanAP’yeseçmenkitlesikayacak,hattaufakpartilerdenmeclisazalarıdabelkiAP’yeiltihakedereksandalyeüstünlüğüsağlayacakdurumabilegelmekihtimalivar.Hükûmetindüşürülüpyenibirkoalisyonhükûmetininiktidarıdeviralmasıihtimalivar.BütünbutehlikelerigörenCHPveşefi“Herşeypartiveiktidariçindir”düşüncesiylehareketetmezorunluğukarşısındadır.Bocalayabocalayagelerekbudargeçittesıkışmışvaziyettedir.Şimdikihaldeyegâneçıkışçaresiniburadagörmektedir.Tutumusongünlerdeonugöstermektedir.Buhusustaçokhummalıfaaliyetleregirişmiş,hazırlıkdevresiiçersindedir.EnbüyükümidiAmerika’nınTürkiye’yebuvadidehareketserbestiyetitanımasıveRusya’nınyapmasımuhtemelherhangibirbaskıkarşısındaAmerika

’nınveNATOittifakınındesteğinisağlamasıdır.Bunuteminettiğigünaktifbirhareketegeçmeyekararlıdır.BuhusustadahalenAmerika’datemastabulunanF.C.Erkin’inyapacağıtemaslardançokümitlidir,kibeyanatlar,konuşmalar,MilliDamad’ınradyoyorumlarıvemecmua,Bayramgazetesindeçıkanyazılarıpekyüksekperdedendir.İnşallahiktidarındamilletindeşusonandakiümitleriboşaçıkmazdageçdeolsahiçolmazsazedelenenTürkMilleti’ninveSilahlıKuvvetlerinşerefikurtarılmışolur.Şayetmilletçeyükseltilenbutansiyongenesonandabirâcizlikalametiilegeridönüşeuğratılırvehareketsizliğeinkılapederse,artıkbuiktidaryerinidahaehlineterketmektenbaşkaçarearamamalıdır.Sonrabugünlerin,buoyalamaların,bubeceriksizlerinhesabıilerdeçokacıolaraksorulur.

Sonfırsatıkaçırmazlarinşallah.Çünküşimdikihaldeyalnız“Kıbrısdavasında”güçsüzbirazınlıkhükûmetimilletinçeşitlikuvvetlerindendestekgörmektedir.Bunukullanamamakdemek,herşeyiyitirmekdemektir.Millibirdava

olduğuiçinistenmeyen,sevilmeyenbiriktidarolmasınarağmenbuuğurdaatacağıaktifbiradımdamuvaffakolmasınıcanıgönüldenistiyorum.Bakalım10Mayıs964tarihinekadarönümüzdekigünlernasılgelişecekvenelergösterecek.

İnönü’nünBBCMuhabiriileMülâkatıİ.İnönüdışsiyasettebirdönüşnoktasıaramaktadır.Çaresizlikiçindedir,şimdiyekadaryürüttüğüpolitikanınbaşsorumlusudur.Çünküdışpolitikayaenmüsaitbirzamandayenidünyanizamıgörüşünegörebiryönverilebileceğibirzamandadahibugünlerigörememiştir.27Mayıs960ihtilâlininhemenakabindeyaptığıbirbasıntoplantısındaBBCmuhabirikendisinesorduğuşusoruyaverdiğicevapaşağıdadır.

Soru:“SondeğişiklikTürkiye’nindışsiyasetiüzerindeherhangibirtesiricraedecekmidir?”

İ.İnönü’nünozamankicevabı:“Dışsiyasettebirdeğişiklikolmayacaktır.Hiçbirsuretleböylebirihtimalvaritdeğildir.Bugünküdışsiyasetinesasınıbizdevretmiştik.Busiyasetsistemininesasınıbizbıraktık.”

İştebusözlerisöyleyenİ.İnönü6Nis.964

senesinevegününekadarkloroformcuolarakTürkiye’yidışpolitikadayöneterekgelmiş,ancakKıbrısmuvaffakiyetsizlikyumruğunukaçınılmazbirşekildemillettengizleyemeyecekhaldebaşınayiyinceMilliDamatilebirlikteayılmışlardır.ArşövekdiyealayettiğiMakarios’amukabeleibilmisilolarakTürkiye’debulunanbazıdinadamlarınakarşıaldığıyanlıştedbirlerlebüsbütündünyaefkârıumumiyesinazarındaçokhaklıolduğumuz(hukuken)birdavadaşimdiTürkiye’yihaksızdurumadüşürmüştür.HalenbütünHıristiyanâleminiHıristiyankiliselerinikarşımızaalmışvaziyetteyiz.

İhraçedilendinadamlarınayüklenensuççokağırdır.Fakathaklarındahiçbirkanunimuameleicraedilmeden,hukukanlayışıdışıbirhareketlesuçlayarak,keyfîbirtasarrufileihraçedilişigayethaklıolarakHıristiyandevletlerüzerindeşüpheyaratmıştır.

ŞayetbudinadamlarınınhakikatenhükûmetinradyolardailanettiğigibibuağırsuçlarıvaridiyseilkönceTürkmahkemelerindecezalarınıgörmeleri,hükmebağlanmaları,sonraTürk

milletininbircemilesiolarakAFedilerekyurtdışıedilmeleridünyamilletlerinekarşıdahainandırıcıvedahamantıklıolurdu.Fakathissîpolitika,ilerigörüşsüzlükTürkiye’yibugünbudurumasokmuştur.

İsmetPş.hükûmeti“Kıbrıs”hakkındabidayettenberidehangistatününkatiolaraktatbikedilmesiniaçıkçaortayakoyamamıştır.Karasızlıkiçindehâlâbocalamaktadır.

İlkönceşutezileortayaçıktı:

1.Adadamal-canemniyetininsağlanması.Sonra,

2.Federatifsistem.Sonra,

3.Taksim.Sonra,

İkilitaksim,“İkiliEnosis“yanitaksimlebirliktehisseyedüşenkısmıTürkiye’yeilhak.

Türkhükûmetininbukararsıztutumundanyabancılardaşaşırdı.Bizlerdeşaşırttık.

MilliDamat:Taksim,der.

İ.Pş:Federatifsistem,der.

HariciyeVekili:İkiliEnosis,der.

PropagandanazırıAliİhsanGöğüş,kuvvetliyiz,güçlüyüz,kararlıyızdiyeradyodanMDOgibikurusıkıbeyanatlarçeker.

Türkmilletihangisineinansın?[...]

SiyasîSuçlulardanİdamCezalarınınKaldırılmasıTeklifi27Nisan1964,Saat:17.00

Bugünbenimiçiniyibirgünsayılır.ÇünküidamhükmününinfazedilmesiiçinTBMM’dekararabağlananhükûmetingetirdiğikanuntasarısıCKMPGenelBşk.yardımcısıSeyfiÖztürktarafından23Nis.964tarihindemilletmeclisine“Siyasîsuçlardanidamcezalarınınkaldırılması”vehakkındaverdiğikanuntasarısıilefrenlenmişoldu.[...]

Kanuntasarısınıngerekçesindeözetolarakşunlarvar:

Gerekçe:

Gerekçedesiyasîihtirasınnasıltakdiredileceği,niyetiniyiveyakötüolduğununisabetletayinolunacağınınhalençözülmemişbirproblem

olduğu,tarihinvemilletinçokkereasılanırahmetleandığıgörüldüğüifadeedilmekteveşöyledenilmektedir:

“SiyasîsuçlarınölümcezasıilecezalandırılmasıMussoliniİtalyasıveHitlerAlmanyası’nınbaşvurduğutotalitertedbirlerdendir.Demokratikdüzenvefikirleryokkenbukanundakihükümlersonradanbizeintikalederek,cezakanunlarımızdayerinialmıştır.Kendikudretindeneminolanbirdevletinbusuçlarıiçinhâlâölümcezasınımuhafazagayretiancakintikamhissiileizaholunabilir.OrtaçağınkısasanlayışınabenzeyenböylesinebirhissinmodernTürkiyekanunlarındayeriolmamakicapeder.Cezanıngayesi,suçlabozulancemiyethuzurunuiadeetmektedir.Siyasîsuçlardaölümcezasıiseammevicdanındatepkiyapmakta,acımahissi,cemiyethuzurunubozmaktadır.

Bugünşiddetveintikamdevrindençokuzaklardabulunmaktayız.Demokrasiileşiddetpolitikasımücadelehalindedir.Milletvicdanındaenbüyükteminatınıbulandemokrasiyihiçbirşiddetyıkmaya,sarsmayamuktedir

olamayacaktır.Rejimlerisaydırmanındasevdirmenindeyolu,şiddetyerideğildir.MüellifPons,ölümcezasınızayıflarınkuvvetgösterisiolaraktarifetmektedir:‘Siyasîsuçlardaölümcezasını(Siyasîzaruret)gerekçesiyleizahaçalışmak,cezahukukuanlayışıvedemokrasifikriileaslabağdaşamaz.’Bundanbaşkamatbuataşuaçıklamayıdayapmıştır:‘Yakıntatbikatisebucezanınbünyemizeuygunolmadığınıherkeseöğretmiştir.Memleketgerçeklerindenilhamalanbuteklifinbüyükölçüdetaraftarbulacağınainanmaktayım.’

Yassıadakararlarınıninfazındanöncebütünpartiorganları,liderleriveçeşitliteşekküllersiyasîsuçlardanölümcezasınınyerinegetirilmemesiniistemişlerdir.Şimdiaynıkanaatitemsiledenlerinbuteklifidesteklemelerinihalkoyundatalepediyorum.

Buvesileilesiyasettesamimiyetinyenibirörneğinintezahüredeceğineinanmakistiyorum.”

Hepsiçokgüzel,bakalımintikamcıpolitikacılar

bununasılkarşılayacaklar?[...]

KoreGazisininMadalyasınıİadeEtmesi30Nisan1964,Saat:17.00

BugünkügazetelerdeEskiKoregazilerimizden1.Tab.OnbaşılarındanHasanYağcılarBirleşmişMilletlertarafındankendisineverilenkahramanlıkmadalyasınıKıbrıs’taBirleşmişMilletler’inoradakivatandaşlarımızınalçakçakatledilmelerineseyircikalmalarındanmütevellitmuğberolarakiadeetmesieniyijestoldu.BirleşmişMilletlerüzerindemanavetesiribüyükolsagerek,şimdiyekadarKıbrıshakkındaboşlaflarileyapılanyetkisizpropagandalarınyanındabüyükkıymetkazananbirhadise.Fakatmaalesef,buhareketgenesaf,temiz,katıksızbirAnadoluçocuğundangeliyor.HalbukibenbunuKore’yegidipdehakkıilekahramanlıkgösteriphakkıilemadalyaalansubaylarımızınönayakolaraktoptanbuhareketiyapmalarınıbekliyordum.Ozamantesiri,dünyadakiakisleribaşkatürlüolurdu.Bufırsat

dakaçmıştır.“GazetelerdeBirleşmişMilletler’eprotestoyazısıgönderdik”diyeövünenHariciyeVekâletipropagandanazırıAliİhsanGöğüşefendilerinradyolardayaptıklarıkurukonuşmalarınyanındaböylesubayveastsubaylarıntopluhareketieniyitesiriicraederdi.BuasilcehareketedenonbaşınınjestindenacabaesasKorekahramanısubayveastsubaylarımıznedüşünüyorlar?Herşeydeolduğugibibundadageçkaldıkgaliba.Senelerdirbiruyuşuklukiçindemillihislerimiztörpülenetörpülenebuhalegetirildik.Hepsiaçıkrejimcileruğrunafedaedildi.Kimsedeinisiyatifkalmadı.Herkesgölgesindenkorkuyor.

VeTurgutSunalpBaştaKore’demadalyaalmışolanGeneralTurgutSunalpbuhusustanedüşünüyor?Ömrüordudaaskeryetiştirmektenziyadedışmemleketlerdeataşelik,yabancıKh.’lardaçalışmavebüyükKh.’lardabulunma,KıbrısalayınakumandaetmeveAnkara,İstanbul’danbaşkayerdevazifegörmemeklegeçenbutipsubayvegeneralimizşimdidegenelkurmayhareketdairesindebaşsorumluolarakKıbrıssiyasîgörüşmelerindeİ.Paşa’nınaskerimüşavirliğiniyapanherdevrinadamıbuzat,Kıbrısolaylarıbaşladığındanberiacabanedereceyekadarfaydalıolabilmiştir?BenceOnb.HasanYağcılarkadarfaydalıolamamıştır.KıbrıskonferansıiçinLondra’yagidipdönüşündeyalnızEsenboğaHavaAlanı’ndaİnönütarafındanaranıp“Kahramanlıkkazandınız,aslanlargibiçalıştınız”diyeyanaklarındanöpülenbuzatlarınşimdidüştükleridurumaherkesacıacıgülüyor.

DağFareDoğurdu.Başbakan’ınKıbrısAczi7Mayıs1964,Saat:17.30

Dağbirfaredoğurdu.Kıbrısvedışsiyasetimizhakkındamilletmeclisindeaçılan“GenelGörüşme”5-6Mayıs964günlerisüreliolarakdevametti.NeticeTürkiye’yebiryenilikgetirmedi.Hepbeklenenhususlarbirkeredemilletmeclisizabıtlarınageçirtilmeküzeremillethuzurundatazelendi.Muhalefetpartilerisözcülerihükûmetişiddetlisurettetenkitederekhemdeşarjoldular,hemdekısmenvazifeleriniyaptılar.

Yalnızgünlercepropagandasıyapılarakmilletingözündebazıkalemşörlertarafındanbüyütülmekistenenİ.İnönü5Mayıs964günmilletmeclisindeyaptığıkonuşmaileherkesihüsranauğrattı.Yaptığıkonuşmatamamıilegeçmişvakalarınkalemealınarakhikâyeedilmesiidi.Türkmilletigeleceğeaitgörüşler,

kararlar,alınacaktedbirlerbeklerkendahadoğrusu,“Millipolitikamızınneolduğunuvebundansonraneolacağınıöğrenmekiçincanatarken”geçmiştegeçirilenolaylar,teşebbüslertekraredildi.Hazinitiraflardabulundu.Geleceğeaitkurukuruhissivaatlerdenbaşkabirşeysöylemedi.Hâlâbudavaiçinkararsızlıkiçindeyüzdüğübellioldu.

İ.İnönü’nünyaptığıkonuşmadaşuhususlarazihnimçoktakıldı:

Makarios’unAnkaraziyaretisırasındaKıbrısAnayasası’nıdeğiştirmekarzusundaolduğununsezildiğivekendisineböylebirşeyeteşebbüsünKıbrısmeselesini1959’danöncekidevreyegötüreceğininsöylendiğinibildirmiştir.

Bunusöylemekleİnönünedemekistiyor,yanibenMakarios’unmaksadınıenevvelgörenvesezeninsanım,demekistiyor.Pekiotarihtensonra21Mart963’ekadarKıbrıs’tabaşlayacakolananayasadışıhareketleriönleyeceknegibihazırlıklaryaptın?Hiç.Oradakatliambaşladığızamanbileiyicehaberdarolamadık.İleriyi

gördüğünüiddiaedeninsanilerdekitehlikelerivehadiselerideönleyeceköntedbirlerialabilirseonunbirkıymetiolur.İleriyigördüğünühadiselerdekiataklığıileönleyebilirseileriyigörmüşolduğubilfiilispatlanır.Yoksaişiştengeçtiktensonrafitarihindebensezmiş,papazıikazetmiştim,demekbugüniçinhiçbirşeykazandırmaz.Bugibihareketleriönlemekiçinmes’uliyettaşıyarakiktidarkoltuğunaoturaninsanlarınsözleriolarakkabuledilemez,afedilemez.Hükûmettemes’uliyettaşımayanbirkimseninböylekonuşmasıbirkıymetifadeedebilirama,mes’uliyettaşıyanbirkimsenin,âcizliği,doğacakhadiseleribilebiletedbiralmamasısuçteşkileder.Tarihafetmez.

AmerikaziyaretindeYunanDışişleriBakanıVenizelosilekonuştuğundaMakariospolitikasınınTürk-Yunanmünasebetlerinicidditehlikeyesevkettiğinisöylüyor.YanibucümleiledeYunanistan’ızamanındaikazettiğinianlatmakistiyor.Resmibirgörüşmeveyakonferansmasasındakarşılıklıolaraktaahhütlerüzerindeyapılmayanhususibirgörüşmeninne

kıymetiolur.İşteböyleaskıdakalır.Şimdigeçmişbirhikâyeolarakanlatılır.Venizelos’unMakarios’akatitebligatyaptıklarınıbanabildirdi,diyor.Neile,sözile,dörtduvararasındayapılankonuşmaile.Venizelosöldüya,İ.Pş.istediğinisöyler.Çünküonumezardançıkartıpsoracakkimseyok.

Bugibimillidava,haricimeselelercenazemerasimiyürüyüşlerindehalledilmezherhalde.BuÇankaya’dabahçeiçersindeyapılanhayatuzatmayürüşlerindehususikalemmüdürüNecdetCalp’everilentalimatlaradabenzemez.YunanDışişleriBakanıİ.Pş.’nınTürkiye’dekikavuksallayanbakanlargibi)emrindededeğildir.Politikavenezaketicabıtabiatıylakendisinebirsohbetteteminatverir.Bunuresmiteminatgibikabullenipuykuyayatılmaz,avunulmaz.

ŞimdidenilebilirkiArşövekdeAtinaHükûmetidebizikandırmışlardır.Biziemrivakilerebırakmışlardır.Bizimdahatesirlihareketetmemizgerekirdi.Mes’uliyettaşıyanbirbaşbakanınağzındanbuaczifadeeden

kelimeleriduymakinsanıçiledençıkarıyor.PapazveYunanlılarbizikandırdıdiyor.Haniteminatvekatitalimatvermişlerdi.Dışsiyasettekandırılmaknedemek,bizioyaladılarnedemek,bizimdahatesirlihareketetmemizgerekirdinedemek?Busözlerneyinifadesidir.TürkMilleti’ninitibarıdışdevletlerindindesıfıradüşürülsün,sonradaTürkMilleti’ninmebuslarınahesapverilirken“Sizkusurabakmayın.Benivehariciyemikandırdılar”diyeitiraftabulun,amayineaynıhükûmetkadrosuileiktidardaotur.Başkademokratikbirmemlekettemuhalefetpartileribirdakikaböylebirhükûmetivebaşvekiliyerindetutmazlar.Amaneredebizdegerçekdemokrasi,neredecesurbirmuhalefet?Herkesgölgesindenkorkuyor.Yalnızdemagojiilemeşguller,[...]

Dörtaydırmeydanagelenhadiselerirastgeleümidebağlamak,sonrahayalkırıklığınauğradığınıitirafetmeknekadaracıdeğilmi?İşteTürkiye,dışpolitikadahisininelindebugünbuhaldeyatmaktadır.Kıbrıs’ta21Aralık’takatliambaşladığızamanhiçbirsuretleaskeri

müdahaleyapamayacakdurumdaolduğumuzuİ.Pşbilmiyormuidi?Şimditakipettiğihukukîyollarıtarihsırasileanlatıyor.Mademböyleidinedenmilletiheyecanlandırıp,tansiyonuyükselterek,millihisleriileoynadı?Sırfiçpolitikayıistismaretmekiçiniktidardandüşmemekiçin,TürkSilahlıKuvvetleri’ninmeçhulolanitibarınıdayitirdi.Enkötüsü,Kıbrıs’takivatandaşlarımızaaskerimüdahaleyaptım,yapacağımdiyeümitvererekoyalayarak,zayiatlarınınartmasına,sefaletlerininçoğalmasınasebepolmuştur.Yazıktıroradakivatandaşlarımıza.Şimdideuzunsürecektirdiyeyenibiroyalamadevresinegirdi.Kendisininbuhatasınıyükleyecekbirinsanaramaktadır.KurbanbayramındaKızılcahamam’dayaptığıkabinepikniğinde“Birpehlivanarıyorum”diyeortayabirlafattı.OnuniçinHariciyeVekiliF.C.ErkinbugidişleİkinciDünyaSavaşı’ndaboğazlardangeçenAlmangemilerimeselesindenasılozamanınhariciyevekiliMenemencioğlu’nuharcadıise,şimdiaynıakıbetF.C.Erkin’ibeklemektedir.Hariciyevekilinidekurbanetmekle,genekendinitemizeçıkarmak

gayretindedir.Parlamentodadışsiyasethakkındabir“GenelGörüşme”açılıyorda,birinciderecedemes’uliyettaşıyanbirhariciyevekilisözalıphükûmetintakipettiğipolitikahakkındakalkıpkonuşmuyorveyakonuşturulmuyor.[...]

Nehaysiyetlihariciyevekilidirkihâlâİ.Pş.tarafındanelinepasaportuverilinceyekadarodaistifaetmedenbekliyor,kabinesiniöylebakanlarladoldurmuşlarkikimsekıpırdayamıyor.Birmisaldaha;TekelBakanıMehmetYüceler’eşımarıkmillidamadınyaptığıhakaretinasılhazımedipyerindeoturuyor?(“MünesebetsizMehmetEfendi”yazısıAKİS1Mayıs964sayı515.)DamatBey’inazarlamalarınadayananbakanlarmevcutbirkabinedendenehayırgelir?[...]ArtıkKıbrısmeselesibitmiştir.Söylenecekherşeysöylenmiştir.Bunuseçimnutuklarındasermayeyapmayalüzumyoktur.Uzunsüreceği,neticedekaybedileceğidemalum.[...]Amerika-İngilterenederseoolacaktır.İ.Pş.onlarateslimiyetinibirkeredahatekrarladı.TIMEdergisineverdiğibeyanatıgerialmışvaziyette.Buvesileilebiraz

iktisadiyardımıarttırabilirmiyimdiyebirkumaroynamıştı.Belkiufakçaptasemeresinigörecek.[...]Gelecekgünlerinşallahmemleketiçinhayırlıolur.Bugünlükdebukadar.Budurumlarıgördükçeüzüntüdençatlıyorum.Amaeldennegelir!Bumilletnezamanparazitpolitikabezirgânlarınınelindenkurtulacakacaba?

İdamHükmününİnfazınaDairKanunTeklifininGörüşülmesi

8Mayıs1964,Saat:18.00

BugünbenimiçinmühimbirgündüÇünküidamhükmününinfazedilmesiiçinyürütülmekteolanhükûmetinkanuntasarısışayetbugünmeclistegörüşülmüşolsaidi,ikincigörüşmeside14Mayıs964’teyapılıpmeclistekararabağlanırsaartıkyalnızC.Gürsel’intutumunahayatımbağlanmışolacaktı.FakatbirazevvelavukatımKudretBosutergeldi,bugünbirşeyyokdedi.Halbuki5Mayıs964tarihlibütüngazetelergörüşülmeküzeregündemeönceliklealındığımıyazmışlardı.Bumeseledahiogünküçük

hesaplarilegündemegeçirtilmiştiveyamatbuataöyleaksettirilmişti.Çünküogünmilletmeclisinde“KıbrısveDışmünasebetler”hakkındagenelgörüşmevardı.HükûmetbizimmeseleyiDemokles’inKılıcıgibimuhalefetpartileriüzerindetutuyor.“SakınolakiKıbrısgenelgörüşmesindensonrahükûmetidüşürmekiçingüvenoyunagitmeyin,son21MayısçıAydemir’inidamsorumluluğuüzerinizdekalırha,hesaptabudavar”diyemeclisüzerindegereklibaskıyıyaptırmakiçinogünbizimmeseleyimatbuattatazelettirdi.Hâlâiktidardakalabilmesinibizeborçludur.EnbüyükdüşmanolaraktanıdığıvebildiğiveyoketmeyeçalıştığıAydemironavepartisineenbüyükhizmeti,nazikdurumuileyapmaktadır.Bizimmeselemizkatibirneticeyebağlanırsamuhalefetpartileriiktidarıdahabüyükdarbelerlehırpalayacaklardır.İnönüdebunugayetiyibildiğiiçinbizrehinelerigayetustalıklakullanıyor.Bizimsırtımızdankolaycageçiniyor.Dahaçokörfiidareleriuzatmakiçinbiziiçpolitikadaistismaredecektir.Odazamankazanmakvebuzamaniçindegüçlenmekve

sonrahesabımızıgörmekistiyor.[...]

14Mayıs1964,Saat:18.00

Bugünsabahleyingelengazetelerdendünidamcezalarınıninfazedilmesinedairkanunteklifininmilletmeclisindegörüşüldüğünüöğrendim.Çünküdüngecehernedensehapishaneidaresiradyodameclissaatinibizedinletmedi.Oaradaradyoarızalıdediler.Sabahgazetelerigörüncemeseleyianladım.Buvaziyetegöremilletmeclisiadaletkomisyonununhazırladığıraporaynenkabuledildi.YaniYb.OsmanDenizdekatiolarakölümcezasındankurtuldu.F.Gürcanisekarmakomisyonunvereceğikararagöretekrarmilletmeclisininvereceğikararakaldı.İnşallahodakurtulacaktır.Bunainancımvar.Yalnızdünkümeclismüzakerelerineticesindeedindiğimintibalarıkısacayazayım:

İnfazkanunumüzakereedilmekiçinokunduğuzamanCKMPdenCevatOdyakmazsözalarakşukonuşmayıyapmış.(AdaletGazetesi,14Mayıs964)Halenadaletkomisyonundaincelenmektebulunanve“Siyasîsuçlardan

dolayıölümcezalarınınkaldırılmasıvebutipsuçlularınmuvakkatağırhapisletecziyeedilmesi”niöngörenbirkanunteklifininneticesinekadarkanungörüşülmesinintehiriniisteyenbirönergesunmuş,“Aksihaldetelafisiimkânsızbirhataişlemişoluruz”demişti.MilletMeclisiniyerindeikazetmişsedemeclishiçoralıolmakistememiştir.Dolayısıyla13Mayıs964günübirleşimdebulunanmilletvekilleributarihisorumluluğuyüklenmişlerdir.BunakarşılıkmeclisbaşkanvekiliMekkiKeskin(YTP)BaşkanlıkDivanı’nınkanununtehiredilmesinelüzumolmadığıkanaatindeolduğunusöylemiştir.BaşkanlıkDivanı’nındadahaöncedenböylebirteklifgeleceğinibilerekhazırlıklıolduğuanlaşılmıştır.[...]

M.M.AdaletKomisyonuSözcüsümeşhurMehmetGöker(CHP),birdeherneredenkatıldıiseMehmetAliAytaç(AP)debuteklifüzerineşunlarısöylemişledir:Teklifiniçtüzüğevememleketmenfaatlerineaykırıolduğunukaydederek“Akıbetibugündenbilinmeyenbirkanunteklifiiçinmilletmeclisitarihigörevini

yapmaktanalıkonulamaz”demişlerdir.DünyaGazetesi14Mayıs964’tedeMehmetGöker“Tasarınınbekletilmesimemleketinyücemenfaatlerineuygundeğildir”demiştir.

Buradanşuneticelerçıkıyor:HâlâCHPveAdaletPartisibizimillakiasılmamıziçinısrarediyorlar.[...]vebirdebugeçenzamanzarfındabizlerirehineolarakkullanarak;

a.Örfiidareleriuzatarakaskerigüçleiktidardakalmak.

b.Buşekildetehditilekarşıpartilerisindirerekiktidarmenfaatineolanbütünkanunlarıçıkartmak.

c.Aklıncahükûmetotoritesinigöstermek.Siznekanunteklifigetirirsenizgetirinizİ.Pş.olmazdediktensonra,CHPistemediktensonra,neyapsanızolmaz,diyekuvvetgösterisiyapmak.

d.Banaşahseneziyetyaparakİ.Pş.dizegetirmekistiyor.DiğeridamlıklarınkendisineveyaMilletMeclisi’neşahsennegibiresmi

müracaatlardabulunduklarınıbiliyorum.Buumduğunuhiçbirzamanbulamayacaktır.Nebennedeaileefradımböylebirharekettebulunmayacaktır.Buyüzdenipegitmekmukadderisegideceğim.[...]21Mayıs963’tenbuyanabenimidamımıgeciktirmeklememleketebüyükfenalıklaretmişlerdir.Milletmeclisitarihigöreviniyapsındiyetavsiyedebulunanlarnedenacababugünekadaradamasmakiçinhevesliolanbuintikamcıpartililergecikmişlerdir?Bugünkeyfîidarenintesirialtındakalarakbeniidamamahkûmedenbirnumaralımahkemenincezamıonayladığı5Ey.963tarihindentamsekizaygeçmiştir.Nedeninfazetmektençekiniyorlar,işiuzatıyorlar,birazelleriniçabuktutsalarya.

Bugünekadarçizilmişolansenaryoartıkdramlıktançıktı,komedihalinialdı.13Mayıs964günümilletmeclisindeyapılanmüzakeredehükûmetsözcüsününyumurtladığıincilerle,meclisdekoyungibitarihivazifesiniyaparakbirperdenindahakapanmasınısağladı.Busuretlebendahaçokzamankazanmışoldum.Çünkü

gelecektekiseyirşöyleolacaktır:F.Gürcaniçinkarmakomisyonteşkiledilecek,komisyonraporumüspetçıkacak.Meclis,senatokararını,mecliskararını,karmakomisyonkararınıgözönünealarakbirindenbirinekararverecek.Karmakomisyonkararımüspetise,Senatokararıdamüspetolduğuiçin,milletmeclisiotomatikmanbukararlarauyacaktır.Komisyonkararımenfiçıkarsaişmilletmeclisindeşüphelidir.OzamanFethidebenimgibi,C.Gürsel’invereceğikararakalır.İnşallahöyleolmaz.

GeçKalınmışOlunsadaYeniBirUyanış19Mayıs1964,Saat:16.00

Geçkalınmışolunsadayenibiruyanış:Yazımabubaşlığıkoydurandüşünce,şimdiyekadarTürkgençliğindenümitettiğimdenaradığımıbulamamamdır.ÇünküAtatürk’ünmemleketienziyadegüvenerekemanetettiğigençliktekitasavvurettiğiruhubugüniçinneyazıkkibulamamaktayım.Amayenibelirenbazıemarelerbanailerisiiçinümitvermektedir.Bunudoğuranhadiseyekısacatemasetmekistiyorum.

15Mayıs964günüsaat19.00’daradyobültenindebirhaberdinledim.“İ.İnönübugünGenelkurmayBaşkanlığı’nagidipCevdetSunayilegörüştü.BuradadaDahiliyeV.OrhanÖztrakdaGenelkurmay’agelerekbirolayhakkındabilgivermiştir”deniliyordu.Buhaberiişleyerekyorumumuyaptım.Çıkardığımneticeşuoldu;muhakkaksurettegençliktarafındanhükûmete

karşıreaksiyonerbirhareketvar.Netekim16Mayıs964günüsaat13.00’teradyobültenindeörfiidarek.lığının59no’lutebliğinidinledik.Butebliğdenhükûmetveörfiidareninnekadarsıkıntıiçindeolduğunuanladım.Çünkükalemealınışşeklihiçdehoşdeğildi.Ankara’daotebliğintarifettiğigibibirolayınyüksektahsilgençliğitarafındanyapılmasınaimkânyoktu.Geçentabirlerçokadikelimelerledonatılmıştı.“Irza-malatecavüz,”“sarhoş”gibikelimeleryakışıksızkaçmıştı.Aynıgünsaat16.00sıralarındada5tanejetuçağıAnkaraşehrininsemalarınaçokalçaktanuçuyordu.

Nihayethadisebütünçıplaklığıileçözülmüşoluyordu.AnkaraÜniversitesindekigençliktemsilcileriİşçiPartisilideriM.AliAybar’ınBursa’davermişolduğubeyanattaKıbrısmeselesineaitsözlerinibahaneederek,gençlikbirmitingtertiplemekistemiş.FakatbumitinginaltındanİsmetPş.Hükûmetiiktidarınadaçatılacağıanlaşıldığıiçinmüsaadeedilmemiş.GerekörfiidaregerekseçokakıllıvetamamıileCHPpartizanıAnkaraMerkezK.Tuğg.Sabri

Koçakgençlerintemsilcilerineböylebirmitingemüsaadeetmeyeceklerinibildirmişler.MerkezK.’nıngençleresöylediğisözaynenşu“Buİ.Pş.idaresininasılbeğenmezsiniz,şayetherhangibirtoplantıyaparsınızderhalateşaçtırırım”diyeaklıncagözdağıvermekistemiş.

Buvaziyeteçoküzülenvemuğberolangençlermitingiinadınagecesaat23.30’daKızılay’dabaşlatmaküzereKızılay’daGüvenParkındabuluşmatertipetmişler.Vesaat22.30’daKızılay’da8-10.000kadargençtoplanmış.YineönayakolanlarTürkiye’deokuyanKıbrıslıgençler.

BuhadiseüzerineAnkara’nınbütünemniyetkuvvetleriseferberedilmiş,örfiidarekuvvetleriolayyerinesevkedilmiş,gençlikbaşkanlarıilepazarlığagirilerekhadisebüyümedeniknaedilerekyatıştırılmış.AmaverilensözdedurulmayarakmitingiçinbeyannamedağıtangençlerdenbirkısmıAnkaraharicineçıkartılmıştır.16Mayıs964günütekraryapılacağıhaberalındığıiçinde5adetjetuçurulmuş.Gençleryineordubirlikleriilekarşı

karşıyabırakılmıştır.

Buolaydansonragençlerinçıkardığıneticeler:

Gençlerinsöyledikleri:

a.BizlerörfiidareK.nındediğigibisarhoşveahlakdüşkünüdeğiliz.Böylebiriftirailebizisuçlayamazlar.Tebliğdesöylenençirkinhareketlerdenhiçbiriolmamıştır.

b.İşçiPartisibinasınıtahripetmekiçinhiçbirhazırlıkvehareketyapılmamıştır.Böylebirgayedetaşımamaktayız.Esasgayemiz;baştakiİnönühükûmetininpasifliği,âcizliğikarşısındareaksiyonumuzubildirmekti.

c.27Mayıs960öncesiiktidarıbizihiçolmazsacoplarlatehditederveonlarlapolisleriüzerimizesaldırtırdı.İsmetPş.iktidarıki,onuniçin27Mayısöncesişehitlerverdik,yaralı,sakatlarbıraktık,bizleriilkağızdaTomsonlarlakarşılıyorveateşedeceğiniihtarediyor.

d.Havakuvvetlerindenbeşjetuçurmakla

aklıncabizleritehditediyor.BuuçaklarınkullanılmayerineyazıkkiKıbrıssemalarıolduğuhaldeTürkgençliğiüzerindekullanılıyor.

e.Bizekarşıgösterilenbugayritabiîhareketlerinhesabınıbirgüngelecekpasif,âcizhükûmettensoracağız.

İçKonuşmaveİhanetler20Mayıs1964,Saat:16.30

Geçensenebugün.[...]

Buihtilâlhareketinenedenkararvermiştim.BüyükM.Kemalnedemişti.“İmtiyazsız,sınıfsız,kaynaşmışbirkitleyiz.”20Mayıs963’tekiTürkiyebudeğildi.Buhalegetirilmekiçinçokçalışılmıştı.Fakatbirtürlüinsanlarıistismareden,toplummenfaatidışındamutlubirazınlığaimtiyazsağlamakiçinçalışan,faşistmetotlarlaTürkiye’yiidareetmekisteyensiyasetbezirgânlarıelindenbumilletinçoğunluğukurtarılmakiçin27Mayıs960’tabirihtilâlyapılmıştı.Amaneyazıkkibuihtilâlhareketindenistenengayeyeulaşılmamıştı.Eylül956senesindedebudavayıelealırkenaynıhislerintesirialtındaidim.Neyazıkkitalihbanabusahadahenüzgülmüşdeğil.

Memleketiminhersahadakalkınmasıvemilletiminuyanmasıiçingiriştiğimbutehlikeli

mücadelelerdehiçbirzamanartbirfikirbeslemedim.Maalesefherdefasındadaartfikirlerbesleyen,busahadabenimlebirlikteçalışanarkadaşlarımınihanetineuğradım.BirgüngelecekTürkmilletihertürlühakikatleriaçıklığıileöğrenecektir.İşteşuandabeniençokrahatlığakavuşturanbudüşüncemdir.Yoksaihaneteuğranarakdakikafarkıilemağlupolupsehpayagitmekiçin8ay15gündürbeklemekvehapishanehücresindeçiledoldurmakherhaldehoşbirşeyolmasagerek.

Sırasilegeçmişebirgözatarakihanetzincirlerininhalkalarınıincelemekgelecektekigünleriçinfaydalıolur:

1.27Mayıs960ihtilâliyapıldığıgünMilliBirlikKomitesi’ninekseriyetiniteşkiledenyakınarkadaşlarımbenihiçbirsuretlehatırlamadılar.OzamanKore’deidim.MBKiçindeenyakınveoandaselahiyetliolarakgözeçarpanAlparslanTürkeşveSezaiOkan’amüteadditmektuplaryazdım.Birtekistekdebulundum:“BeniKoreTugayı’nınnormalyurdadönüşündenevveltayyareileyurdaaldırın.”Başkakendilerinden

hiçbirarzumyoktur.Türkeşyazdığımdörtmektubakarşıkerhendaktiloilehususikalemmüdürüneyazdırılmış6satırlıkresmibirmektuplacevapverdi.SezaiOkanisedahasamimibirmektupyazdı,amayurdadöndürülmemdenhiçbahisyoktu.Bennormaldeğiştirmekafilesiileihtilâlden70günsonraTürkiye’yeayakbasarak956’danberibeklediğimdeğişimekavuştuğumuzannettim.Fakatyakınarkadaşlarımımemleketyönetimindeikikutuptabuldum.BirgrupCHP’yeteslimolmuş,iktidarıderhalonadevretmekentrikalarıilemeşgul.İkincigrupırkçılık,Turancılıkhülyasıilenasyonalsosyalizmrejiminiyerleştirmekçabasıile,NihalAtsızekolüneöncedenangajeolarakmemleketyönetimineistikametvermekiçinbirbirleriileperdearkasımücadeleediyorlardı.Komiteninhalineticedebellioldu.13Kasım960hareketiileikincigruptasfiyeedildi.Yalnızbu14kişiiçindeTürkeşveonabağlıbeşarkadaşıileOrhanKabibaykanadındanolanlarfikiryapılarıdaayrıolmaklaberaber,ogünCHPiçinzararlıgörülenlerdi.

2.13Kasım960harekâtınınkararıverilipsonandatatbikatageçirildiğizamanbenihaberdaredenyetkililer“Memleketegerçekdemokrasiyi”yerleştirmekiçindiktatörlüğegitmekisteyenleritasfiyeediyoruz,diyeiknaettiler.Meğersenelerinmillişefineiktidarteslimedebilmekiçinyollardakiufaktefekmanialartemizleniyormuş.Ozamankisamimiyetimletaşınanbuartfikirleribilemezdim.

3.13Kas.960harekâtındansonraordudakurduğumuz“TürkSilahlıKuvvetlerbirliğiteşkilatı”içindeçalışanbazıkimselerinde21Ek.961’deimzalananprotokolerağmen23Ek.961günügeneihanetederekbeniyalnızbırakmışlardır.21Ekim961protokolünütahakkukettirmekiçin25Ek.961günüsaat05.00’ekadaryakınarkadaşlarıma,kararlarındatanıdığımmüsaadecevapsızkalmıştır.BuolaydadaCHP’yehizmetedenvememleketiyalnızİsmetPş.’nınidareedebileceğineinanarak,artfikirlertaşıyarakiçimizdeçalışanarkadaşlarımınihanetinebirkeredahauğramışımdır.Halbuki21Ek.961protokolününimzalanmasınakarar

verengenerallerhiçbirsuretlebenimfikrimialmamışlardır.Benonlarınmeydanakoyduklarıprotokolileemrivakiolarakkarşılaşmışvederhalkabuletmişimdir.

4.22Şubat962olayınamesnetolan9Şubat962protokolü,yinebendenhabersizİstanbul’dakigenerallertarafındanilkdefaimzalanmıştır.Ankara’yagetirildiğindehaberdarolmamamarağmenderhalkabullenmişimdir.Fakat18Ş.962’deyüksekkumandaseviyesindeyapılantoplantıdayineihaneteuğramışız.Farkındadeğildim.22Ş.962günüdeCHP’yehizmetetmeyişiaredinenmalumekipgenekarşımaçıktı.Ogündensonraihanetçilerperdearkasındançıkıpsahnederolaldılar.Hâlâdaöylegidiyorlar.

5.20-21Mayıs963Harekâtındabanaveanadavaolanihtilâlinfikrîdurumunaihanetedenler:

a.HareketiöncedenhaberalıpsırfbenimmuvaffakolamamamiçinhükûmeteüçsaatevvelihbaredenAlparslanTürkeşveAnkara’daJ.MuhafızTb.bulunanÜsteğ.Necdet

Kazezoğluvasıtasileobirliğinhareketinemaniolunaraksaboteedilmesi.Mahkemesafhasındahapisteyatarkençömezleriile(MuzafferÖzdağ,RıfatBaykal)gençsubayveHarbiyelilerehakkımdamenfipropagandayaparakküçültmeyeuğraşması.Hâlâdadışarıdaaynıyoldaçalışarakmelânetinedevametmesi.Gayesi,rakipgördüğübenidesteksizbırakmak.Yokolmamısağlamak.Bitmeyenkıskançlıkveihtirasfikrininesiribirzavallı.

b.Harekâttabilfiilvazifealıpharekâtplanınagörezamanındahedeflerinegitmeyenler.

Anonsundeğişmesilekorkarakbirlikvevurucusilahlarınıterkedenler.

c.(1)BaşlangıçtaharekâtplanınıaksatanvesonradaenkritikbirlikolanHarpOkulualayınıbırakıpkaçanBahtiyarYaltaveTurgutAlpagut.

(2)Mahkemesafhasıboyuncaherikisidehadiseleriinkâredereksıyrılmakiçin“anadavayı”küçülttüler.

(3)BilhassaBahtiyarYaltadevamlısurettehapishanedegençsubayveHarbiyelileretelkinleryaparakbeniküçültmekiçinçalışmış.BendenderinliktekikuvvetlerikoparıpaklıncaTürkeşkanadınabağlamakiçingayretsarfetmiştir.

d.MustafaOk:Tamamıilebirbeşincikolsubayıolarakçalışmışmeğerse,mahkemesafhasındayaptığısavunmalarlakadromuzureziletti.Amadavamızatamihanetedenriyakârbirtipolarakkarşımızaçıktı.

e.EminArat,GalipGültekinmahkemedekitutumlarıilebanakarşıveesasanadavamızınsavunulmasınakarşıbüyükihanettebulundular.

Ankara’dateşekkületmişolan7kişilikihtilâlfikrîkarargâhındanbanasadıkbirtekkişiçıktı.OdaF.Gürcan,diğerlerininhiçbirisisamimideğilmiş.Hepsininartfikirlerinipeyderpeyzamanlaöğrendim.

İştesamimiyetinolmadığı,alınanhayatibirvazifeninyapılmasındatereddütgösteren

tehlikelerkarşısındacesaretgösteremeyen,mahkemelerinvereceğicezalardanürkerekaslınıinkâredenbirkadroileihtilâlhareketolarakdamuvaffakolmuşolsaidi,neticesigelmeyecekmiş,AllahbanavebenimgibidüşünenlereveTürkmilletineacımış,kibizi20-21Mayıs963gecesiyapılanaskeriharekâttamuvaffakkılmadı.Bucihettençokmemnunum,onuniçinmağlubiyetacımıunutmuşvaziyetteyim.Fakatbubirseneiçindeneoldu.Herşeyanlaşıldı,bütünihtilâlcikadroyuteşkiledenler,mahkemeyedüşenvedüşmeyipdedışarıdakalanlarhepsiçetinbirimtihandangeçti.Herkesiniçyüzüanlaşıldı.Kıymetimeydanaçıktı.Gerçekihtilâlcikadrosüzüldü.Bilinmeyenyenikıymetlermeydanaçıktı.Liderlikvefikirsahasındabirkıymetzanedilenlerinhakikihüviyetlerimeydanaçıktı.Ennihayetneoldu.Ta15Ek.961seçimlerininhemenakabindesavunmayabaşladığımfikirlerimindoğruluğubugünbütünçıplaklığıilevemeydanagelenhadiselerlebirbirTürkmilletiningözündenartıksaklanamayacakşekildesuüstüneçıktı.KimkaybettiAtatürk

Türkiye’si.Birarpaboyuilerigidemedi.

Türkmilletibirbiriningözünüoyacakşekildeintikamhisleriileikikampaayrılmışvaziyette.

NeredeAtatürk’ünsözü:“Kaynaşmışbirkitleyiz.”Öylemi?GerçekAtatürkçüler,Öylemi?Toplumözlemcileri,öylemiAtatürk’üsiperederekicraisaltanatedenCHPvemilliŞef?Nerede“İmtiyazsız,sınıfsız”sözü,imtiyazlılarındahaçokbumilletintoplumunurahatlıklasömürmekiçinmikanvebaşkonularak27Mayıs960ihtilâliningetirdiğianayasailevaatedilenköklüreformlarınyapılmamasıiçinayakdiretensiyasîlerimiz,milletmeclisi,senatoüyelerimiz,zavallıtabiîsenatörlerimiz,devrimcidiyegeçinenanayasakoruyucusahtekumandanlarımız,buuğruntahakkukunainandırılarakAnkara-İstanbul’da28Nisan960’tanitibarenaldatılaraksokağadöktürülenTürkyüksektahsilgençliğinevaatedilenler,vaatedenlernerede?Türkiye’ninhalininbugünkündendahakötüdurumamıdüşmesibekleniyor?Benbirsabırsızvatandaşolarakbugünleriçoköncedengörerekcesaretleortaya

atıldım.Gücümünyettiğiensonimkânlarıkullandım.

[...]

27Mayıs’ınYıldönümündeAcımaHissi27Mayıs1964,Saat:10.00

İsmineUymayanBayramlar:

Bugün“HürriyetveAnayasa”bayramıimiş.NegüzelözenilerekİsmetPş.demokrasisindebayramlaratakılanisimler.Kimikandırıyor,kimlerialdattığımızızannediyoruzacaba?

Anayasa;

a.24Ekim961“ÇankayaProtokolü”ileilkdefadosyasıilebirlikterafakaldırılmış.

b.“50sayılıAF”kanunu(22Şubatçılariçingüyaçıkarıldığıiddiaedilen)ileüzerineşalörtülmüş.

c.2Ekim962,24Mart963hadiselerigibianayasadışıiktidarhükûmetleritertipleri.

d.TBMM’dençıkarılmışveçıkarılmaküzerehazırlıklarıyapılananayasayaaykırıkanunlar.

Hürriyet;

a.Fikir-düşünce-yazıhürriyetinikısıtlayan“38sayılıTedbirlerKanunu”.

b.13aydırsürenörfiidare:keyfîidarerejimi.

c.Özelpolislerlegeceli,gündüzlütakipedilerekgezenhuzursuzvatandaşlar.BöylebirTürkiye’dekutlananHürriyetveAnayasaBayramınekadargülünçoluyor.Baribukutsiisimlerilekelemeyelim.

Bugüngeneiçimyanıyor,acıyorum.Acıyorum.27Mayıs960ihtilâlhareketinihazırlayıpyapanlaraacıyorum.

Acıyorum.

27Mayıstahakkukuiçinİstanbul,Ankara’dameydanlardagöğüsleriniiktidarınkurşunlarınaaçanlara,vücutlarınıpoliscoplarınasiper

edenlereacıyorum.

Acıyorum.

Eserlerininyıkılacağınısezipde21Ekim961’deve9Ş.962’deprotokolimzaedipMilliŞef’eteslimolupdasilaharkadaşlarınavemilleteihanetedenlereacıyorum.

Acıyorum.

24Ek.961’de27Mayıs960ihtilâlliderininhuzurundareferandumilekabuledilenyenianayasayıçiğneyerek“ÇankayaProtokolü”neimzakoyanlaraacıyorum.

Acıyorum.

23Şubat962günümilletmeclisindeMilliŞefiayaktaalkışlayarakbirikigünsonrameclisegetirilen(38sayılıtedbirlerve50sayılıaf)kanunahevesleoyverenpolitikacılaraacıyorum.

Acıyorum.

İktidarınaletiolarakneticeninnereyevaracağınıbilmeden,gizlimaksatlarısezemeden2Ek.962ve24Mart963günüsokaklaradökülüpdesonradanAdaletPartiliyöneticilertarafından“salyalarıakarakSıhhiye-Kızılayarasıdadolaşanlar”diyeTürkgençliğinitezyifedenlerekarşıhâlâsusanTürkgençliğineacıyorum.

Acıyorum.

20-21Mayıs963’teİsmetPaşademokrasisinekarşıdirenmehakkınıkullanarakayağakalkangerçek27Mayısçılara,Kemalistlere“21Ek.961protokolüneimzakoyan9Ş.962protokolündenhaberdarolan”örfiidareK.C.Turalgibi“Satılmışsaldırganlar”diyebeyanatlarçekipmillişefeyaranmaktayarışeden,anayasakoruyucusuolarakeskisilahveidealarkadaşlarınaihanetederekrahatlıklagezenlereacıyorum.

Acıyorum.

HerdevirdeiktidarnimetlerindenfaydalanmakiçinkalemoynatansözdeAtatürkçü,sözde

devrimci,sözdetoplumcugeçinenaydınlarınbugünküşefidaresinekarşıseyircikalışlarınaşaşıyor,nekadarcesarettenuzakmenfaatçiolduklarınıöğrendikçe,hayalkırıklığınauğrayıpbugibileriçinzamanındayaptığımfedakârlıklaraacıyorum.

Acıyorum.

27Mayıs960günüiktidarıdevralıpmemleketiistismarcıpolitikacılardankurtardıklarınımilleteilanedip,bugünbaşkabiristismarcısiyasîekipveşefinyanındaaynıölçülerlehareketedipeserlerininyıkılmasınaseyircikalanveyabirlikteyıkanveölünceyekadaraylıkgeliralmaktanbaşkavazifeleriyokmuşgibidolaşan,bugünküperişanTürkiye’yigördüklerihaldesevinerek4yılsonra“HürriyetveAnayasa”bayramınıkutlayanzavallıeskiidealarkadaşlarımolantabiîsenatörlereacıyorum.

Acıyorum.

27Mayıs960devrimhareketininbaşarıcısıvekoruyucusuolanTürkordusundanintikam

almakisteyenistismarcıpolitikacılarlabirliktedolaylıolarakhareketedenCHPekibimes’ulleri27Mayıs960hareketindensonaTürkiye’ninGenelkurmayBaşkanlığınıyapmışbirOrg.emeklisine“DeliDana”diyor.AdaletPartisimes’ullerigarpcephesikumandanlığıyapmışemeklibirgenerale“KocamışÖküz”diyor.İşteTürkiye’yimünavebeileiktidarageliphalkısömürerekidareedenveedecekolanikianasiyasîpartininTürkordusubüyüklerinerevagördükleriaditabirler.Artıksonuolmayarakgözükapalıiktidardakalmaveiktidaragelmehissiileherşeyimübahgörerekilerleyen,milletinüfuzticaretleriile,adisuistimallerilesömüren,iliklerinekadarsefaletedüşüren,politikacambazlarınıdestekleyerekbireryıldızdahafazlaalmakiçinMilliŞefiktidarıilekoalisyonagirenyüksekkumandakademesindegafletiçindeyüzen,benordudaikenbizlerinkollarınagirerek,bizlerisiperederekönlerindekikumandanlarıemekliyeayırtıpyollarınıaçan,bizlerdendestekalarak“Vatan,Millet,Hürriyet,Devrim,Demokrasi,Atatürk”nutuklarıatıp,protokollerimzaedipbizlereveyürütmek

istediğimizanadavayaihanetedenlereacıyorum.

Evetsevgilimilletimesassanaacıyorum.

SenisömürenadipolitikacınınelindenkurtaramayanTürkordusunungençKemalistlerinin,Türkyüksekgençliğinin,gerçekçi,cesur,aydınyazarlarınınhâlâkararsızlıkiçindeyüzereksahtedemokrasirejimiçindekurtarıcıolarakkenetlenerekmeydanaçıkamadan,“HürriyetveAnayasa”bayramıkutlamalarınaşaşıyor,acıyorum.

Acıyorum.

BüyükönderinemanetiolangençliğeolanhitabesiniiçinegömmedenveüzerinedüşenvazifeyiyapamadanemanettaşıyanAtatürkçügeçinennesleacıyorum.

İştebunlarıhissedengerçekbir27Mayısçıolarakbugününbayramyapılmasınavaktiyleemeğimgeçmişolmasınarağmen“HürriyetveAnayasa”ismialtındakutlanmasınakalben

katılamıyorum.

Katılanlariçinhayırlıolsun.

Bugünlükdebukadar.

Türkiye’deSiyasîPartilerinRöntgenleri28Mayıs964,Saat:16.00

Türkiye’deSiyasîPartiler:

CHP:Haleniktidarpartisi

Vasıfları:

1.ŞefininhuyundayoğrulmuşKinci

2.MütegallibekadrosuileBenci

3.Umdeleriniyerinegetirmemekleİnkârcı

4.Türktoplumunuhorgörmekleİstismarcı

5.VaatettikleriniyapmamaklaYalancı

6.MilletsevgisindenyoksunolduğuiçinBölücü.

7.Hiçbirzamanmilletinreyiileiktidaragelemez.Halkekseriyetininsevgisinikazanmamışbirsiyasîteşekküldür.

8.Ancakçeşitlientrikalarilebugünazınlıkiktidarındadır.Payandalıkyapanküçükpartilerişiartıkiyicekavramışlardır.Kendileriniçektikleritakdirdeyıkılacaktır.

9.Güngeçtikçeiktidarsızlığımeydanaçıkmaktadır.Türkmilletininekonomik-sosyaldavalarınasamimiolarakçarebulacakbirgörüşvekadroyasahipdeğildir.

10.Demokratikrejimanlayışındaşekilcidir,samimideğildir.Partizanidareyimemleketteeniyişekildeuygulamaktaustadır.

BuvasıflarıhaizolanCHPhiçbirzamanzorlaiktidardakalsaveyazorlaiktidaragelmekistesevegelsedeTürkMilletiniidareedipferahakavuşturupmuasırmedeniyetlerseviyesineçıkartamaz.Oyalamalarlayalnızşahsiçıkarlarınıdüşünürmilleteıstırapverir.İlerlemesindezamankaybındanbaşkabirşeysağlamaz.

AP:

Halenanamuhalefetpartisi,genelseçim(1965)sonu%100İktidarpartisi.(Şayetseçimyapılırsa.)

Vasıfları:

1.27Mayıs960ihtilâlindenzarargörenbirtaraftarkitlesindendestekalarakkurulduğuiçinİntikamcıdır.

2.Eskidevrinyağmacılığınıihyaetmekvaadiilemeydanaatıldığıiçinİstismarcıdır.

3.Cahilhalkkitlelerininhislerinehitapederek,dinialetederekoyavcılığıileiktidaragelmeyihedefittihazettiğindenSağcıdır.

4.Liberalistbiriktisadidoktringörüşünesahipolduğuiçin“RadikalReformlara”karşıdır.AdaletPartisidebuvasıflarındandolayıdaimamemleketinzindekuvvetlerinindesteğindenmahrumdur.Birincikoalisyonortaklığızamanındadahükûmetidaresindehiçbirvarlık,

cesaret,hüsnüniyetgösterememiştir.Çoğunluklaiktidaragelsedahi,CHP’nin(kundakçı-tezviratçı-iftiracı-kışkırtıcı)korkunçmuhalefetikarşısındauzunmüddetdayanamaz,%100yenibirihtilâlileyıkılır.Memlekethayrınahiçbirşeyyapamadaniktidar-muhalefetçekişmesinde,ikisiyasîhasımkutuptatoplanmışvatandaşlarınhuzursuzluğuhiçbirsuretleortadankalkmaz.Memleketiniktisaden-sosyalyöndengelişmesinebuşartlaraltındaimkânyoktur.Bupartinindeiktidarımemleketebaşkabirfaidegetirmez.İlerlemedezamankaybındanbaşkabirşeysağlamaz..

YTP:

1.Güçsüzdür,hiçbirzamaniktidaragelemez.

2.Seçmenkitlesinikaybettiğindengüngeçtikçeerimektedir.

3.Muvazeneunsuruolacakselâbettedeğildir.Parlamentoüyelerianapartileretransferolabilmekiçinfırsatbeklemektedir.

4.Lağvolmayamahkûmbirsiyasîteşekküldür.

5.İkincikoalisyonhükûmetindeCHP’ninhâkimiyetineboyuneğipiktidarsuçlarınaiştirakettiğinden,pasifhareketile,zindekuvvetlerdevekendiseçmenkitlesidahilhalktaitimattelkinetmemiştir.

BupartininenyanlışhareketiCHP’ninsamimiyetsizliğinibildiğihaldeonunlakoalisyonagirmesidir.Buyüzdenpartisiyasîhayatınıtehlikeyeatmıştır.FakatbudurumadüşmesinisağlayanCHP’dendeintikamınıüçüncüİnönühükûmetinegüvenoyuvermeklealmıştır.Çünküİnönühükûmetiogüngüvenoyualamasaidi,iktidarazınlığıolarakhükûmetkuramayacaktı.Bugünolduğugibiiç-dış-rejimanlayışısahasındaiktidarsızlığımeydanaçıkmayacak,yıpranmayacaktı.[...]

Bunubilerekmiyaptı?Yahutdatesadüfenmioldu?Bilmiyorum.Yalnızbildiğimbirşeyvar.YTP’ninbuazınlıkhükûmetinegüvenoyuvermekleCHP’yenekadarfenalıkyaptıise,güvenoyundansonraohükûmetibazı

hususlardadesteklemekleTürkmilletinibeceriksizidaresilebugünküdurumagetirilmesinesebepolarakmemleketteyapılanfenalıktaortakoldu.

Şimdibusonhatasınıtamirçabasındabakalımmuvaffakolabilecekmi?

Demekkibupartidendehiçbirsurettesiyasîhayattaümityok.

CKMP:

Partikendiiçindeikiyebölünmüşesaslideriniterketmiştir.İkincikoalisyonagirdiğiiçinaynenYTPgibiseçmenkitlesinikaybetmiştir.Parlamentoüyelerigüngeçtikçediğeranapartilerekatıldıklarıiçinerimektedir.1965genelseçimlerindesilinecektir.Şuandaiktidarakarşımuhalefetyapıyorisedepektesirlideğildir.İstikbalvaatetmiyor.

MP:

Çokazbirkadroyasahip,gerçekleridahaiyi

görüyor,amahiçbirgücesahipdeğil.

TİP:

Ancak8-10senesonragelişebilir.Daimaiktidaranamzetanapartilertarafındankapatılmatehlikesiilekarşıkarşıyadır.

İşteTürkiye’dekisiyasîpartilerinbudurumunagöreacabahangisineitimadedilerek,hangisindengelecekiçinümitbeklenerek,memleketinçokpartiliparlamentersistemiileidareedilerek,kalkınacağınainanılabilir.

Vatandaşlarbirbirinezıt-intikamcı-kinci-bölücüikianasiyasîpartidekutuplaşmakta,muvazeneunsuruolmakiçinçabalayanküçükpartilereriyerekyokolmakta.Birmüddetsonraikisiyasîteşekkülmemleketmukadderatınahükmetmekiçinmeydandakalacak.CHP,AP.BoyasıkazınıncaaltındanDPçıkacak.Buezelîikirakibinsıraileiktidaragelerekmilletisömürmek,birbirlerindenintikamalmakiçinhalkıdüşmankamplardatutarak,devamlısurettehuzursuzlukiçindeyaşayıp,buçekişmelerden

dışdüşmanlarımızınfaydalanması,hiçbirsuretlesosyalveiktisadenkalkınmadankomşuvemedenidevletlerindindekölegibiyaşamakiçinmi4seneevvelihtilâlyapıldı.Bunu27MayısDevrimhareketiniAtatürk’ükalkanyaparak,nutukatıpiktidardazorlaoturmayıaklınakoymuşlarileonunyıkılmamasıiçindestekolankimseleresoruyorum.Bencememleketipartiçekişmeleriilemeçhulkaranlıkbiristikametegötürenlereartık“Dur”demeninzamanıgelmişgeçmektedir.

[...]

KısmîSenatoSeçimlerindeSiyasîPartilerinTaktikleri3Haziran1964,Saat:17.00

Kısmîsenatoseçimleridolayısıylasiyasîpartilerinpropagandakonuşmalarıveyurtiçidolaşmalarındayaptıklarıkonuşmaları,radyovegazetelerdentakipetmekteyim.Bütünsiyasîpartilerhakkındaaşağıyukarıbirkanaatedindim.Seçimneticelerinindebence%50’ninüstündeAdaletPartisilehinetecelliedeceğidir.Buseçimkampanyasıdolayısıylapartilerintatbikettikleritaktiklerşunlardır:

CHP:Seçimşansınınyüksekolmadığınıbilmesinerağmen,iktidardabulunmasındandolayıbazımüesseselerevebazıbaskıgruplarınadayanarak,partizancahareketleretevessülederekreyavcılığıpeşindeler.

Bütüngayeleri;zindekuvvetlerekendilerinişiringöstererekdesteğinikazanmak,bitaraf

münevverzümreyikendilerineçekebilmek.ÇeşitlibaskılarlaAdaletPartisi’niyıldırmak.BununiçindesıkısıkısarıldıklarıAtatürkilkelerininsavunucusu,tatbikçisiolduklarınıispatetmekçabaları,5yıllıkplanınişleyeceğinedairaldatıcıvaatler.Sosyaladalet,sosyalgüvenlikgetireceklerinemilletiinandırmak,kendileriiktidardandüşerseyenibirorduhareketiningeleceğiniimaederekmuhalefetisindirmek.Kıbrısdavasındakimuvaffakiyetsizliklerinigölgelemekiçinkonuşulmamasınadikkatetmek.Gericilikhortluyordiyedikkatiorayaçekerekhasımlarınabuyoldahücumetmek.Seçimhedefindekullanılacakmalzemelerolarakseçilmiştir.Radyokonuşmalarıçokzayıfvetesirsizkalmaktadır.Matbuattanbüyükbirdestekgörememektedirler.

AdaletPartisi:İkiyönlübirpolitikatakipetmektedir.

a.Radyokonuşmalarındaveseçimiçinyaptıklarıaçıkhavavekapalısalonkonuşmalarındamutedil,oldukçaseviyeli,

mukni,tesirli.

b.Elaltındahaberleriletamamıileyıkıcı.Çökerticihissi,istismarcı,intikamcı.Çoktesirlineticealıcıpropaganda.Bunlarınbaşında

(1)Kıbrısmeselesiniiyiceistismarediyorlar.

(2)Dinmeselesi.CHP’yiesasyıkacakolanbu.

(3)Yenivergizamları.“Tekağaç,tektavuktanvergi”sloganı.

(4)Yabancımemleketegidenişçilermeselesi.

(5)CHPzamanındameydanagelenbüyüksuistimaller.(Bilhassaİnönüoğulveakrabaları)

(6)Siyasîmahkûmların(Kayseri’dekilerin)affı.

AdaletPartisi’ninmuhalefetteoluşudaiktidarınbeceriksizliğivekudretsiz,sevimsizoluşudakendinebüyükavantajkazandırıyor.

YTP:Seçimlerdehiçbirsuretteadaylarının

kazanmaihtimaliolmamasınarağmenprestijmeselesiolarakkatılıyor.

Taktikleri:İkianapartininharicindebirüçüncükuvvetolarakmuvazenepartisiolmazsarejimtehlikeyegirer.CHPzümrediktatörlüğühevesindedir.APsamimideğildir,iktidarolmacesaretiyoktur.Planıntatbikşekliileiktisadikalkınmaolamayacaktır.Türkiye’ninbugidişindenümitvardeğillerdir.Münevverehitapederekmutedilolarakrejiminsağlamtemellereoturtulmasıiçinbaşkabirekibinişbaşınagelmesiniarzulamaktadır.

CKMP:YTP’ninçizmişolduğuyolubenimsemektefakatonungibipasif,çekingen,cesaretsiz,dolambaçlıyoldangitmemekte.Hadiseleredirektolarakgirerekinandığıfikirlerimertçe,korkusuzca,pervasızcamüdafaaetmekte.Bilhassaradyokonuşmalarındaçoktesirliolmaktadır.Tambirmuhalefetpartisigibihareketetmektedir.[...]

ŞayetMPveTİPdeseçimleregirebilseidi,CKMP’dendahahızlıhareketedeceklerdi.Ama

olmadı.

Budurumagöreşuneticelerçıkıyor:CHPnepahasınaolursaolsuniktidardaherçareyebaşvurarakkalmayıdüşünüyor.Seçimlerikaybedersedahi,muhalefetpartilerininreynispeti%55’eyaklaşsadahihiçbirsuretleerkenbirgenelseçimegitmeyetaraftardeğil.Akıbetinibiliyorçünkü.AP;normalgenelseçimlere(1965)kadarmuhalefettekalarakCHP’yimümkünolduğukadarfazlayıpratmak,genelseçimlertarihinekadar“Zindekuvvetlerde”taraftarsayısınıartırarak(NormalolarakCHPhatalarıkarşısındaartacak,netekimartıyorda)muvazenetesisetmekveCHP’nibirdahayenildiktensonrakıpırdanamazhalegetirmeksuretilebüyükekseriyetileiktidaragelmek.Esashedefibu,bununyanındatabiîhedef7Haz.964’teseçimlerdengalipçıktıktansonraCHPdışındakiküçükpartilerleşayetgayetsıkıveteminatlıolarakanlaşabilirse,iktidarıerkenseçimleregitmekşartıilealıpdenemekhevesindegözüküyor.

Diğerküçükpartilergüngeçtikçeeridiklerinive

gelecektetamamıileyokolacaklarınıgördükleriiçinendişedeler.Erkenseçimişimdilikarzulamamaktadırlar.HattaCHP’ninseçimleribirsenesonrayaatmakiçingetireceğiyenikanunteklifinidedesteklemeleri,kendihayatiyollarıvemuvakkatparlamentoüyelikleriiçinmenfaatleribakımındannormalkarşılanmaktadır.BunlararağmenCHP,AP’dendeümitsizolduklarındanyenibirkadronuniktidaragelmesiniarzuetmektedir.

Muhtemelgelişmelerneolabilir:

1.7Haz.964kısmîsenatoseçimlerini%50’ninüstündeAdaletPartisikazanacaktır.

2.YTPveCKMP,seçmenkitlelerininnasılAdaletPartisi’nekaydıklarınıbirdahagözleriilegöreceklerdir.

3.AdaletPartisi%50’ninüstündeseçimlerikazandığıiçin,kendisiniiktidarasahipilanedecek.Erkenseçimisteğikampanyasınagirerekiktidarıdüşürmeyollarınıarayacak(şayetgenekaçakgüreşmezise)samimiolarak

hareketederseheraniçinküçükpartilerileanlaşıpiktidarıdüşürebilir.

4.AdaletPartisihükûmetidüşürmeyecesaretedebilirseYTP,CKMP,MPkoalisyonagireceklerdir,CHP’yiiktidardanuzaklaştırmakiçin.

5.Şayetİ.Pş.hükûmetidüşerdeuzunmüddethükûmetbuhranıdevamederse(geçendefaolduğugibiAP’lilervediğerpartilernazlanırlarsa)buseferorduidareyeelkoyacaktır.Benceİ.Pş.’nınçekilmesinifırsatbeklemektedirler.

6.Bunlarınhiçbiriolmayıpİ.Pş.azınlıkhükûmetiiktidarınadevamederse,Türkiyebugünküdurumdadadahakötübiristikametegidecektir.

7.Yenibiriktidardeğişikliğiolmazise,YTP’denveCKMP’denbağımsızlardanfazlamiktardaAP’yeparlamentoüyelerindentransferlerolacaktır.[...]

NetaraftanbakılırsabakılsıngelecekiçinTürkiyehiçbiriyidurumvaatetmiyor.NezamanolsaİsmetPş.demokrasisiyıkılmayamahkûm.NekadarerkenolursaTürkiyeokadarkısazamandaselameteçıkacaktır.

Bugünlükdebukadar.

TürkiyeKıymetlendirmesi7Haziran1964,Saat:11.00

Bugünyurdun26vilayetindeanayasahükümlerininyürürlükteolduğunuiddiaedenaçıkrejimcilerinarzularilekısmensenatoseçimleri7aygeciktirilmişolaraknihayetyapılabiliyor.

Bukısmîsenatoseçimleridolayısıylasiyasîpartilerinradyodakipropagandakonuşmalarınınhepsinidinledim.Yurtsahtınayayılarakyaptıklarıkonuşmalarıçeşitligazetelerdentakipedipokudum.Buaradapolitikayazarlarınınhislerdenuzakkalarakyazdıklarıgerçekkıymetlendirmelerigördüm.CHP’lilerhariçdiğerbütünpartilerinsözcüleri,liderleriveyazarlarıilegerçekçibitarafkalemler,Türkiye’ninbugünküdurumunuaynenbenim1.No’luKeyfîİdaremahkemesihuzurundayaptığımmüdafaamdanedenihtilâlekararvermeyemecburkaldığımıgösterenfikirleridevletradyosundanancakbirsenesonra

söyleyebildilervesavunabildiler.Demekaradanbukadarzamangeçmesinerağmendeğişenbirşeyolmamış,Türkiyedahaağırşartlariçersinegelmişyenibirkurtuluşgünübekliyor.YalnızCHPŞefiilekabinearkadaşlarıveCHPsözcüleriherşeyipembegözlüklemilletegösteriphâlâaldatmakçabasıiçindekıvranıyorlar.MilletdeonlarıngörüşünegöreMilliŞefnedersedoğrudur,sözüneinanılırbireskiaskerdirdiyeitibaredeceklerzannedip“DamadınınAkis’tekiifadesiile”tabiîentesirlikonuşmalarıbeşgünarkaarkayaradyodaİ.İnönüyapacakdiyeövünüphalkamüjdelerdağıtıyorlar.Neticeninneolduğu,TürkiyeİsmetPş.tarafındannereyegetirilipbırakıldığıbirkeredemuhalefettebulunansiyasîpartilertarafındanaçıkça,korkmadan,izahedilerekmilletingözüneserildi.

Benmüdafaamın29’uncusayfasındaNetice(Özet)kısmındabugünküTürkiye’yikıymetlendirmemiyapmıştım.Oözetinözetinidekısacaaşağıyaçıkarıyorum:

1.Türkiyehâlâbirihtilâlvasatıiçindedir.

2.Türkiye’dehenüzrejimdavasıhalledilmemiştir.

3.27Mayıs960ihtilâlihedefinevarmadığıiçinzamanfasılasıyla%100yenileriyapılacaktır.

4.Türkiye’yikalkındıracakolan“RadikalReformları”mevcutsiyasîpartilergerçekleştiremez.

5.Siyasîpartilerağaların-partizanlarınnüfuzualtındadır.Seçmeninekserisiokur-yazarolmadığıiçinseçimhürriyetiyoktur.Seçilenlernüfuzticareti,suistimalleryaparlar.Halenuygulandığızannedilensahtedemokrasiilememleketilanihayeidareedilemez.

6.Türkiye’dedoktrinerpartiyoktur.Politikacılarreyavcılığıilevatandaşlarıistismarederler.

7.Reisicumhur-Başvekilsilahlıkuvvetlerinbaşlarınınzoruilegayrimeşruolarakseçilmişlerdir.

8.24Ek.961Çankayaprotokolüileanayasailkdefaihlaledilmiştir.

9.Anayasadışıprotokollerlefaşistusullerlememleketidareedilmektedir.

10.İsmetPş.Silahlıkuvvetlerinbaşlarıileanlaşarak,GüvenlikKonseyi’nialetederekorduyu,milletmeclisivesiyasîpartilerüzerindebirbaskıvasıtasıolarakkullanmaktadır.

11.CHP’lilerinbututumuilehalkorduyakarşıdüşmanhalegetirilmektedir.

12.İ.Paşaorduyumuhtelifparçalarabölmüş,işinegelmeyenleri“böl-parçala-yut”prensibiileyoketmiştir.

13.Türkiye’dehalkCHP’nintutumuileikidüşmankampabölünmüştür.

14.Tavizcilik(reykaygısı)ilegericilikteşvikedilmektedir.

15.Beşyıllıkplanişlemeyecektir.

16.Memleketteiktisadikrizvebüyükbirişsizlikvardır.

17.Hükûmetçokzayıftır.Hükûmeteitimatyoktur.İçfinansmanvedışyardımteminedilememektedir.

18.Memleketteaşırıcereyanlarönlenememektedir.Halkyeryersilahlanmaktadır.

19.Büyükşehirlerisarangecekondulargelecekiçintehlikearzetmektedir.

20.Devletiniçtevedıştaitibarıyoktur.

21.İ.Paşaşahsikaprisleriveiktidarıuğrunamemleketifelaketegötürüyor.

22.HükûmetkoalisyonuyaşatmakiçinMDOgibiyeraltıteşkilatlarıyladehşetsaçıyor.Yıkıcıtertiplerdüzenliyor.

23.Türkiye’deanayasateminatıyoktur.(Mal-can-ırz)

24.Vasıtalıvergilerilefakirhalksefaletesürükleniyor.

25.MilliŞefaçıkrejimdiyesilahlıkuvvetleridealetederek,milletialdatarakkapalırejimileidareediyor.

İştebunlarıkeyfîidaremahkemesihuzurundaşarjörlerisürülmüşTomsonlularınsağlısollusıralarıarasındapervasızcahaykıraraksöylüyor,memleketibuacıklıdurumdankurtarmakiçinihtilâlekararverdiğimibeyanediyordum.[...]Mahkemedeölümegötüreceklerinibilebileyılmadansavunduğumuzfikirleribirkeredahamilletingözüneserdik.Neticedeölümemahkûmolduk.İnfazkanuntasarısınıCHPhükûmetimilletmeclisinegetirdi.Bugünbenimmahkemehuzurundasöylediğimsözleriminaynısınısöyleyereksavunanbeylermecliste,benimasılmamiçinreylerinivicdanlarınınsesinidinlemedenkolaylıklavermişlerdir.

Halbukibuzatlarbirsenesonraradyolardakonuşmacesaretinidahibizlerinaçtığıçığırdanfaydalanarak,yapabiliyorlar.Netuhafgerçekler

değilmi?

[...]

KısmîSenatoSeçimlerindenSonrası9Haziran1964,Saat:18.00

Kısmisenatoseçimlerininneticesikatisurettealınmışvaziyette.BudurumagöreAdaletPartisi5/3kazanmışdurumda.Tahminettiğimgibiküçükpartiler(YTP,CKMP)hiçbirvarlıkgösteremediler.

Bumukadderolanbirakıbetidi.Amanedensebupartilertehlikeyiçokevveldengöremediler.

Türkiye’deseçmenkitlesiikikutuptabirleşmeyitercihetmektedir.Henüzkültürel-sosyalbakımındangelişmemişbirhalkkitlesidemokrasiprensiplerinikavramaktançokuzaktır.FakatneyazıkkisiyasetçilerimizTürkiye’deşekilolarakgöstermekhastalığındaolduğumemleketingerçekleriniileribirgörüşilekavrayamadıklarıiçin,946’danberirejimdavasındabocalamakta,bumemleketitecrübe

tahtasıolarakkullanmaktadır.Busuretlebelkisiyasetsahasındaşöhretyapıpbüyükpartileretransferetmekiçinpartikuranlar,fırsattanfaydalanarakyıkılanpartilerinseçmenmirasınakonmakisteyenler,birdehakikatenbirfikirveidealuğrundameydanaatılarakyeniyenipartilerkuranlarneyazıkki16senedirtutunamamıştır.(ÖlçüMP’ninilkkuruluşu948senesiolarakalınmıştır.)Ohaldeartıkbuneticesizçabalamalardanvazgeçmelidir.

Şimdi,gelecekiçinküçükpartilerintutumlarıneolabilir:

a.YTP,CKMP,MPherüçüsamimiolarakbirleşebilirsebirüçüncümuvazenepartisiolarakayaktakalabilirler.Odaancak1965genelseçimlerinekadarburolüoynayabilirler.Genelseçimlerdensonravazifesibiter.Tabiîbugünküdurumdabunaimkânyoktur.Çünküliderlerdebuşuuruyanmamıştır.

b.Buteminedilemediğinegöre,küçükpartilergüngeçtikçeerimeyemahkûmdur.Genelseçimlerekadarherkesanapartilerdenbirini

seçerektransferolacaklardır.Çünkübizdekisiyasîler,ilköncedüşündüklerihususgelecekdevreiçinseçilmeşansınıhangipartidegörürsederhalkolladığımüsaitfırsattaorayabirpazarlıkileatlıyor.Birkısmıopartideyaptığıtransferanlaşmasınagöretutunabiliyor,birkısmıdaaçıktakalıyor,fakatyenipartisionatesellimükafatıolarakdayenibirmeclisidareazalığıveriyor.Buhususdasadakatderecesinegöretatminediliyor.Bunlarınmisaliniçokgördüm.Gelecektedegöreceğiz.

Fikir,idealuğrunaeskiküçükpartisindekalanlardazamanilemumgibierimeyemahkûmkalacaklardır.

Ohaldebugidiştenkendilerinikurtarmayaimkânyoktur.Yalnızbupartimensuplarıseçeceklerianapartilerikuvvetlendirmeimtihanlarında,inandıklarıfikirlerdesamimiyetderecelerinigöstereceklerdir.

c.Şayetparlamento,üyelerinintransferlerinigeçiciolarakönleyebilirlerse,ozamandaiktidarveanamuhalefetpartisinidesteklemekleseçim

zamanındayaptıklarıkonuşmalarında,vaatlerindenekadarsamimiveriayetkârolduklarınınimtihanınıvereceklerdir.Küçükpartilerindurumugenelseçimlerekadarbuçerçevenindışındabaşkabirşeyolamayacaktır.

AdaletPartisi:Liderininölümüveseçimneticelerindengalipçıkmasıileşimdiyekadartutumundabazıdeğişiklikleryapmakmecburiyetindedir.

RahmetliRagıpGümüşpaladaoldukçamutedilbirçalışmailepartiyihırpalattırmadanbuseviyeyekadarçıkardı.BudevreiçindeAdaletPartisi’niikianafikirileyetersizgörereksuçlamaktadırlar:

1.Cesaretsiz,iktidarolmahevesindepasif.

2.Samimiyetsiz.

Ohaldeiktidaranamzetolarakyaklaşanbupartibuzaafınıortadankaldırmakmecburiyetindedir.BununiçinilkönceseçilecekolanGenelBaşkanvekiliniçoktartarakişbaşınagetirmeleriicap

eder.AdaletPartisi’nezaafolarakyüklenenbuikifikrisileceknitelikteolmasıgerekir.Ondansonrapartinintutumuartıkbellidir.Muvaffakolabilmesiiçin:

a.Cesaretleaktifbirmuhalefetyapmak.

b.Samimiyetderecesininölçüsündesenatoseçimlerinegirerkenyayımladığıbeyannamedekivaatleriniyerinegetireceksurettehareketetmek.Ufakhesaplarpeşindekoşarakyançizmelerdenayrılmasışarttır.

[...]

GünahKeçisiT.Aydemir’inGörevleri11Haziran1964,Saat:22.00

Bugecedüşüncelerimisırfşahsidurumumavererek,mazimihatırlayarakbitarafolarakDemokratikRejimhakkındakiölçüleriminmuhasebesiniyaptım.

Bugüniçinbenidemokratikrejimiistemeyenveonakasteden,anayasayısilahlıolarakçiğneyenbirinsanolarakmevcutkanunlarmuvahecesindehaklıolarakölümemahkûmettiler.Fakatbuişinherşeydeolduğugibişeklîtarafıdır.

Tarihhuzurundahesaplaşalım,siyasîrekabetlerindenuzak,hissidüşüncelerden,kıskançlıkduygularındantecerrütedereknormalbirmuhakemetarzıileneticeyevaralım.

Türkiye’yeçokpartilidemokratiknizamıyerleştirmekiçinilkadımıatankimdir?İ.İnönü.

Kaçsenesinde?1945.Hangizorunlulukla?İkinciDünyaSavaşıbitimindeteşekküleden“BirleşmişMilletler”anlaşmalarınaimzakoyanTürkiye’ninbuistikametegirişindenbaşkaçarekalmamasındanmütevellititiliş.

BudüşüncedeolanveyaşeklenöylegörünmeyiisteyenMilliŞefİ.İnönüeskideviralışkanlıklarınıterkedememiş,ilksamimiyetsizlikörneğini1946seçimlerindegöstermiştir.

1946seçimlerikiminiktidarızamanındayüzkarasıolarakyapılmıştır?İ.İnönükendimeydanagetirdiğiyavrusunuboğmakisteyenvahşikedilergibihareketetmemişmidir?Aksinihangigarplıkafaiddiaedebilir?

Benozamanneidim?26yaşındabirüsteğmen.Arzumveisteğimneolabilir?Memleketirejimhususundaaldatarakidareetmeyekalkanlarakarşıisyancıruhhaletiiçindeçırpınanbirgenç.Aradığımnedir?Bugibidüşünenleriçindeçalışmak.Neiçin?Özlenengerçekdemokrasiyiyerleştirmekiçin.Nerede?Bugayretigösteren

dahabüyükrütbeliinsanlarınsaflarında.

950seçimleriyaklaşırkenbusaflardaçalışanbüyüklerdekiumumikanaatvekarar,İ.Paşahükûmetiyine946’daolduğugibiadilseçimyaptırtmazveyaseçimikaybettiğitakdirdeiktidarıdevretmezisesilahlıkuvvetlerinmüdahalesiileseçimikazananDemokratParti’yeidareyidevretmek.Silahlımüdahale,bumüdahalehareketinesevesevekatılmayıtaahhütedenTop.Yzb.Aydemir.Neiçin?Gerçekdemokrasininmemleketteyerleşmesiiçin,haksızlığasetçekmekiçin.

954senesindensonraözlenendemokratikrejimidejenereetmeyekalkanDemokratPartigidişinesonvermekiçinordudagizliteşkilatkurmayateşebbüsedenkim?956senesindeKur.Bnb.Aydemir.Neiçin?Zümrediktasınasonvermekiçin.

Ekim957senesindeRamikışlasındakomiteerkanıile25Ek.961seçimlerindenevvelaskerimüdahaleyapmakiçinkararaiştirakedenkim?Kur.Bnb.Aydemir.Neiçin?MuhalefetPartisi

lideritarafından945’teTürkiye’yezorunluklalütfettiğiparlamentersistemininyıkılmaküzereolduğunu,hedefindenayrıldığını,eserinikoruyamadığıiçinyaptığıferyatlarla,memlekettekiidareyekarşıyükselttiğitansiyonilehazırlanansabırsızkuvvetlerdefedaiolarakatılmakisteyenler.Bizlerinisteğine?Eserikorumak,yönergesindeoturtmak,değilmi?Muhalefetliderininbuferyatlarıilesistematikmanhazırlananihtilâl,nihayetfetvasıkenditarafındanverilenyaşamaktaolançocuğunbirgecedeboğulması27Mayıs960İhtilâli.İhtilâlcileriniçindekimvar?Aydemir.Neden,neiçin?Cihetinişaşırmışrejimiyerineoturtmakiçin.

BirmüddetsonraMBKomitesiiçindediktayagitmeyehevesliolarakgösterilenvetanıtılanveinandırılan14’lergrubukarşısındagerçekdemokrasiyimilletekomitekurulduğuzamanvaatedilenşekildeyerleştireceğinesözverenlerinyaptıklarıkansızihtilâliçindeyeralankim?Aydemir.Neiçin?Diktanınkarşısındaolduğuiçin.

BirmüddetsonraorduiçindeyenidenTürkSilahlıKuvvetlerBirliği’ninteşkilatınınkurulmasındaönolan,sadakatleçalışan,22Ek.961’igeçmemeküzereseçimlerinyapılarakidareyipartileredevretmekiçinprensiplervazedenveyeminedenkim?Kur.Alb.Aydemir.Neiçin?Gerçekdemokrasininyerleşmesiiçin.

15Ek.961seçimlerindensonrasiyasîpartilerinsamimiyetsizdurumlarınıöncedengörüpgerçekdemokrasiyiyerleştirecekbirparlamentomeydanagelmediğinigörüpdezamankaybedipbusakatçocuğuyaşatmamakiçin21Ek.961protokolüneimzakoyankim?Aydemir.Neiçin?Rejiminbiranevvelsağlamdemokratiknizamındakirayınaoturmasıiçin.25Ek.961’debüyükbiriktidarhevesiile(Artıkİ.Pş.maksadınaermiştir.ÇünküBaşvekilolmuş,partisiiktidaragelmiştir.)işbaşınagayrimeşruolarakgelen(MeşhurÇankayaprotokolü)İsmetPş.dahabirincigündemokratiknizamıkatletmiştir.İşte946daolduğugibi,960ihtilâlinihazırlattığıgibi,büyümekisteyendemokrasiçocuğunufaşistusulüprotokollerle

herdefasındazedeleyerek,çeşitlitavizlervererek“iktidardandüşmemesiiçin”sakatkalmasınısağladığıgörüldüğünde,memleketehayırgetirmeyeceksakatbirrejiminveMilliŞeflikhastalığındankurtulamayarakkapalıbirrejimuygulamakisteyenİ.Paşa’nın22Şubat962karşısına“Dur”diyedikilenkim?Aydemir.Neiçin?Demokrasioyununasonverelim,bugibieskişeflerdenmilletikurtaralımdiye.Muvaffakolamayankim?Aydemir.Buhadisedenmünebbiholmayankim?Siyasîpartilervemeşhurmillişef.Hâlâmemleketiaçıkrejimkisvesialtındakapalırejimleidareetmekteısraredipmilletisefaletesürükleyenkim?İ.İnönü.[...]Yine21Mayıs963’tekarşısınaçıkıpyeter,durdiyenkim?Aydemir.Neiçin?Bumilletiinat,kin,ihtirasiçindeyüzerektoplumusefalete,memleketifelaketesürükleyeniktidarınreyle,hükûmetgüvenoyuiledüşürülmesineimkângörülemediğiiçingerçekdemokrasiyebirtürlügötürmeyegücüyetmeyensamimiyetsizlidervepartilerdenbirmüddetkurtulmakiçin.

Muvaffakolamayankim?Aydemir.

Diktatörolmakiçinisyanedendiyetanıtılmakistenenkim?Aydemir.Demokrasiyikatletmekisteyendiyeilanedilenkim?Aydemir.Vatanhainidiyebaştakilertarafındanilanedilenkim?Aydemir.Anayasayısilahlaçiğneyenkim?Aydemir.

Busuçundandolayıölümezorla,emirlemahkûmettirilenkim?Aydemir.

Parlamentodazevkilekollarkalkaraköldürülmesiistenenkim?Aydemir.

[...]

Senatoseçimleridolayısıyla“Rejimtehlikede,zümrediktatörlüğüvar”diyeradyolardaferyatedenlerkim?İktidarınkarşısındaolanpartilerveliderleri.BusahtedemokrasiuygulayıcısıeskiMilliŞeftenmilletikurtaramayankim?Muhalefettekipartiler.Bupartileringücününyetmediğinigörerekhâlâmilletinsefaletesürüklenmesini,ikidüşmankampaayrılarakpartizancaoyunlarlafelaketegötürenmillişefekarşıcesaretledurdiyemeyenlerkim?Sahte

Atatürkçüler,sahte27Mayısçılar,sahte“anayasakoruyucusu”diyekendilerinitanıtanlar.Dahayazayımmıbilmem,kâfideğilmi?Gerçekdemokasininmemleketteyerleşmesiniisteyenveistemeyenlerinmukayesesinibenyaptım.Neticeçıkartıpmaddemaddeyazmıyorum.Okuyacaklarındüşünceveinsaflarınaterkediyorum.[...]Onlargerçekdemokrasininismine,şeklineözendikleriiçinmilletibuisimaltındasosyaldemokrasininicaplarınıkenaraiterek,milletisömürerek,mutluazınlıklarınıdaimaiktidarnimetlerindenistifadeettirerek,iktidarkoltuklarındanayrılmakistemedikleriiçinbenimgibionlarınipliklerinicesaretlepazaraçıkaranlarınölümünüistiyorlar.

Benherşeyiaslındaolduğugibikabulediyorum.Güdümlüdemokrasidiyebirşeytanımıyorum.Memleketinicaplarınagörehangirejiminuygulanmasıuygungörülüyorsaaçıkçaismininkonularakmilletinriyâkarcaaldatılmadanidareedilmesiniistiyorum.

İ.Pş.’nınihtilâldensonrayenideniktidarıhilekârlıkladevralmasıilegerçekdemokrasiye

gidişyolutıkanmıştır.Buyolubenherdefasındayaptığımsilahlızorlamalarlaaçamadım.Allahnasipetmedi.FakatbenimyaptığımzorlamalarileartıksiyasîpartilerilerdekendilerinibekleyentehlikelerigörmüşolaraknispetengerçekdemokrasiyolunagirerekSiyasîdemokrasiileSosyalDemokrasiyibirbirineintibakettirmektenbaşkaçarekalmadığınainanmışgözükmektedirler.

İştedemokrasidüşmanı,asialbayıniçyüzüvedüşünceleri.İsterinanılsınisterinanılmasın.Vicdanımakarşısorumluyum.Birgüngelirbumemlekettedenamuslu,cesurvatandaşlarçoğalır,PolisRejiminihayetbulur,riyâiçindemilletejurnallersaçanİ.Paşaveçevresindekilerinboğukseslerikısılır,sahtekârkalemşörlerininkalemleriişleyemezhalegelirde,bumilletdeherşeyiniçyüzünüöğrenir,gerçekçigörüşlerhâkimolurdaözlenenidareyekavuşulur.Milletdeilerlemeyolunakoyulur.

Ozamanesasmahkememiztarihhuzurundayapılır.Benşimdidenverilecekkararısevesevekabullenmişvaziyetteyim.Onuniçin

hapishanedeölümhücresindeolsamdaçokrahatım.Acabailerdehesapvereceklerderahatlarmı?

KıbrısMeselesiDolayısıylaGüvenoyuAlmaTalebiveTaktiği15Haziran1964,Saat:21.00

Buakşamsaat19.00’daajanshaberlerindeİsmetPş.hükûmetininKıbrısmeselesidolayısıylameclisigüvenoyunadavetettiğiniöğrendim.

BugünoğlumMetin’denaldığımbazıhaberleregörebubeklenenbirşeydi.Çünküİ.Pş.artıkçokmüşkülgünleriniyaşıyordu.Kıbrısmeselesiniçıkmazhalegetirmiş,memleketteherkademedengençlikten,ordudan,halktanmatbuattan,muhalefetpartilerindengelensabırtaşırıcıtenkitlerledayanamazhalegetirilmiştir.FakatbunarağmeniktidarıbırakmamakiçinKıbrıshakkındasonbirdenemeyigörmeküzeregeneiçpolitikadaistismarvasıtasıolarakkullanarakAmerikanReisicumhurununçağrısınamüspetcevapverip21Haz.964’te

Amerika’yagitmeyekararvermişveAmerika’yabildirilmişti.

Budurumdaanibirkarardeğişikliğineİ.Pş.’yıgötürensebeplernelerdir?Neneticeyevarılmasıicapeder?Onuntahliliniyazacağım:Amerika’nındavetinikabuletmelimiydi?

Bugünküşartlariçindeaceleverilmişbirkarardır.Çünkü5-6Haz.964gecesiTürkMilleti’ninaylardıryitirilmişolanhaysiyetveşerefininnepahasınaolursaolsunkurtarılmasıiçinadayayapılmasılazımgelençıkarmayahükûmetkararvermişti.Silahlıkuvvetlerinçıkarmavedestekbirliklerinealarmverilmiş,hareketemirlerienküçükbirliğekadarulaşmıştı.(Budördüncüdefatekrarediliyordu.)HarekâtıdurduranveyamaniolanAmerikaidi.ÇokağırbirnotaTürkiye’yibirmüstemlekedevletihalinesokmuştu.BirNATOmüttefikdevletimuamelesiyapmamıştı.Hattaenkabalisanlaemirverir,azarlartarzındapolitiknezaketkaidelerindenuzakbirlisanlaTürkhükûmetinerestçekmişti.Çokağırolanmesajıncanalacaknoktalarışuidi:

a.Türkiye’yeverilenNATOyardımsilahları,diğerbirNATOdevletinekarşıkullanılamaz.(KastettiğiYunanistanKıbrıs’ayardımettiğitakdirdekarşılıklıgeleceğimizegöre.)

b.NATO’nunmüsaadesialınmadanbirçıkarmahareketiyapılamaz.(NATOBaş.KomutanıSimitzersöylemiştir.AceleAnkara’yaogeceuçaklagelip.)

c.AdayayapılacakbirçıkarmahareketikarşısındaAmerikaBirleşmişMilletlerdevletiolarakkarşısındaolacaktır.

d.İ.Pş.bumeseleyigörüşmekiçinAmerika’yagelsin.

ABD’ninEmri:İsmetPaşaAmerika’yaGelsinTürkiyeşimdiyekadarherhusustatuttuğuyanlışpolitikayoluiledümensuyundagittiği,göklereçıkardığı“birazfazladolarkoparmakiçin”sadıkmüttefikindenyediğikaçıncışamardır.Sırfiktidardabirmüddetdahakalmakpahasınabukadarağırmuameleleretahammülederek,hâlâoemperyalistpatronunçağrısınamalbulmuşgibisarılarak“EVET”cevabınıverenbirbaşbakanTürkmilletininekadaryaraladığınınacabafarkındamıydı?Birazvaziyettavazzuhetmeden,çünkü17Haz.964’teBirleşmişMilletlerGüvenlikKonseyiKıbrısmeselesinigörüşmekiçintoplanacaktı,bununneticesinialmadan,Amerika’nınTürkiye’yekarşıgiriştiğibuçirkinhareketinTürkmilletiüzerindeyaptığıkötütesirhafifletilmedenhemenacelecilikgösteripgitmekiçincanatmakhiçbirsuretledoğrudeğildir.Hemİ.Pş.Amerika’yagidipneyihalledecekti?ArtıkAmerikaKıbrıs’akarşıyapılacakbiraskeriharekâtamüsaadeetmediğinikesinlikle

bildirmişti.Türkiyeiçinbusahadaişbitmiştir.Birdahaböylebirharekâtatevessüledilemez.Şimdiyekadarkifırsatlarkaçmıştır.[...]Şimdiyekadarneistediğikatiolarakbellideğildir.Yalnızaltıaydırağzındagevelediği“Makariosanayasayıçiğnemiş,hukukdışıhareketediyormuş,antlaşmalarariayetetmiyormuş,Yunanistanbunudestekliyormuş,isteğimizKıbrıs’takivatandaşlarımızınmal-canemniyetinintesisi,hukuknizamınıniadesi.”Esonrası,orasıbellideğil.OnuDışPolitikadahisiİ.Pş.bilir.Bunakarattanmilletdebıktı,Kıbrıs’takivatandaşlarda,dinleyenNATOveBirleşikDevletlerde!

Sonra,buİnönüisteklerinişayetAmerikasağlayabilecekse,buradandamasabaşındandabumeselelerhalledilebilir.YahutAmerikaHariciyeBakanıilebizimHariciyebakanımızbunuhalletmeyolundaAmerika’dadagörüşebilir.Fakatİnönübudavetiaceleolarakkabuledişindeşufaideleriunutmuştur:

a.Muhalefetseçimlerdengalipçıkmıştır,hükûmetidüşürmeyolunagidecektir.

Propagandalarınhızıhenüzkesilmemiştir.“BenAmerika’yagiderken,benoradaikenhükûmetidüşürmeyecesaretedemezler.Şayetdüşürürlersehükûmetbuhranındanmütevellitherhangibirorduhareketigelirsesorumlulukonlaracariolur.Ben,HalkPartisigelensilindirinaltındanyineucuzkurtuluruz.”

b.Ayın18’indeörfiidarebitiyor.Amerika’yagidişbahanesiilehükûmetisarsıp(bumevzuda)güçlükgöstermezler,ikiaylıkörfiidareyigiderayakkolaylıklabirdahauzattırır.

c.“Amerika’daKıbrıshususundabirşeykoparamasamda,belkiiktisadiyardımiçinbirşeylereldeedersem,yineTürkiye’yemuzafferdöner,yenibirkloroformilemilletibirazdahauyutur,teskineder,kabarantansiyonudüşürürüm.”

Sonuyaklaşmışiktidarındaüçkartileoynamaktadır.BirinciKartı:“Amerika’yagidiş.”Eldeedeceğimuvaffakiyetderecesinegöreayaktakalabilme.İkinciKartı:“SiyasîAF”.“ŞayetAmerikadönüşüiktidardatutunma

imkânızayıflamışisehemenbunuçıkaracağım,yeterkisizmuhalefetpartileribirazusluoturun,sesçıkarmayın,kuzukuzuşumeclistençıkmasıiçinsırabekleyenzamkanunlarınareyverin.Huzuriçinaffıistismaretmeyin,yoksaçıkarmam.Çekilirim,hükûmetkuramazsınız,ihtilâlgelir”diyekorkutmalarlaiktidarınıuzatmaçaresi.Üçüncüveensonkullanacağıçokrisklibirkumarkartı:“Hükûmetbuhranıyaratmaklaihtilâlidavet.”Bununiçindeanlaştığıkanathazırdır.İ.Pş.’nınartıkbütüngayesişudur:İktidardauzunmüddetkalamayacağınıveseçimdeolsaiktidarabirdahagelemeyeceğinianlamıştır.Ordudakimemnuniyetsizliklerivebundanmütevellityapılanbütünihtilâlhazırlıklarınıyakınenaldığıistihbaratraporlarıilegayetiyibilmektedir.[...]Halbuki11Haz.964PerşembegünüKıbrıskonusuhakkındasiyasîpartiliderleriileyaptığıtoplantıdamuhalefetpartileritarafındanyapılanmüspettekliflerinhiçbirinikabuletmemiş.Herzamanolduğugibiyine“Ben”diyerek21Haz.964’teAmerika’yagitmeyekararveripaçıklamıştı.

Muhalefetpartilerininyerinde,makulteklifleribenceşunlardı:

a.KıbrıshakkındaMillipolitikamıznedir,(CKMPveMP)çizelim.”

İ.Pş.’nınverdiğicevap:“Takipettiğimizmillipolitikadır.”Tabiîboşlaf.

b.“Millibirpolitikatakipedebilmemiziçinbugünküazınlıkhükûmetidurumundankurtulup‘Millibirhükûmet’kuralım(CKMP)dışpolitikadadahakuvvetlioluruz.”Tabiîbilmiyorumamaİ.Pş.herhaldebutekliftenhiçhoşlanmamış.Meşhurduymazkulağınınpilinideoandaiyiceçekipçıkarmıştır.Cevapvermemekiçin.

c.APteklifi:“Sizazınlıkhükûmetinitemsilediyorsunuz.Hükûmetindahakuvvetligözükmesiiçinanamuhalefetpartisindenbirkişideyanınızdabulunsun.”Derhalkibarcared:“Benşahsendavetedildim.”HalbukiII.DünyaSavaşı’ndaÇörçilAmerika’yahayatikararlaralmayagiderkenmuhalefetpartisibaşkanını

beraberindegötürmüştür.Onlargarplıdevletadamlarıdır.Demokrasininbeşiğindebüyümüşlerdir.

d.YTP’ninteklifi:“Gitmekteacelekararvermeyin.Hiçolmazsa17Haz964’teyapılacakBMGüvenlikKonseyigörüşmelerinibekleyin.”

Bence:

1.İsmetPş.bugeçenikigünzarfındahariciyekanadıilealdığıhaberlerdeişinhiçdeAmerika’yagitmekararıverdiğigünlerdekigibiparlakolmadığınıanlamıştır.Amerikadauğrayacağımuvaffakiyetsizliğegüvenoyualarakgidersebütünmuhalefetpartileriniortaketmekistemektedir.Başlıcasebepbudur.

2.ŞayetmeclistengüvenoyualırsaveöyleAmerika’yagidersekendisinidahakuvvetlihissedecektir.Busuretleliderlertoplantısındamuhalefetpartilerininyapmışolduklarıteklifleriogünküçümseyerekkabuletmemiştir.Amasonradapişmanolmuştur.Buhatasınımeclistengüvenoyualmaklatashihetmekyolunu

seçmiştir.

3.KendisiAmerika’daikenveyahemendönüşündehükûmetidüşürmeyollarınıkapamakistemektedir.Sallantıdaolduğununfarkındadır.

4.Şayetgüvenoyualmazdahükûmetdüşersemillibirdavadamuhalefetiktidarhissiilehareketettidiyeonlarıilerdekolaycasuçlayabilmelidir.Yahutböylenazikbirmeseledehükûmetidüşürmeyecesaretedemezlerdiyehesapyaparak,kuvvettazelemekpeşindedir.

5.Güvenoyualdığıtakdirdeörfiidareyiikiaydahakolaylıklauzatmateklifinimeclistençıkartmayıhesapetmektedir.Yanimillidavayıiçpolitikadapolisrejimindekullanmakdüşüncesindedir.

6.İçistihbarattanaldığıhaberleregörekendisidışarıdaikenyapılacakbirharekettenendişeetmekte,yenigüvenoyualmışbirhükûmetinKıbrısmeselesihakkındakineticesinisabırsız

kuvvetlermecburenbeklerdiyedüşünmektedir.

Güvenoyualamaz,düşerdebirihtilâlhareketibindirirsekendisininbaştavarlığıileböylebirhareketiönleyebildiğiniherkeseispatetmekistemektedir.Aynızamandasıyrılacağınıhesaplamaktadır.

7.Hükûmetinkatiolarakdüşürüleceğineinanmışise;Muhalefetpartilerininbiriningetireceğiherhangibir“Nüfuzticareti,partizancadavranışlar,milliiradehariciazınlıktaolarakiktidardakalma,suistimaller”dolayısıylahükûmetigüvenoyunadavetleiktidardanlekelenerekdüşmektenise“MilliDava”diyememleketteyerleştirilmekistenenKıbrısmeselesindehükûmetinkendiisteğiilegüvenoyuiledüşmeyitercihetmişolabilir.

8.SonolarakdahakikatenCHPkanadıileişbirliğiyapanihtilâlcigruphükûmetbuhranıesnasındaböylebirhareketinyapılmasınataraftarise,hiççekinmedenhükûmetbuhranıyaratıptecrübeetmekister.Yahutbuplanıtahakkukettirmekiçinsunibirbuhranyaratma

yolundadır.

[...]

Planımızın3Nis.964EklemePlanının7’incimaddeleritahakkuketmişolacak.

Onunşahsımaaitgetireceğiiyilikayrıtabiî.İ.Pş.hükûmetinezamanolsadüşecekamanekadarerkenolursamemleketonispettenisbibirferahakavuşacak.

Yaşarkenbunlarınakibetlerinibirerbirergörmektetabiîbanaayrıcabirzevkveriyor.İnşallahümitlerimboşagitmez.

GüvensizlikveGüvenoyuSonuçları19Haziran1964,Saat:23.00

BugünMilletmeclisindeyapılangüvenoyuneticelerinisaat22.45ajansındadinledim.200beyaz(Hükûmetlehinde),2yeşil,194kırmızıredreyiileoylamasonuçlanmış.Budurumagöremeclise43milletvekiliningelmediğianlaşıldı.Bunlardaşöyle:17AP,8YTP,7MP,4CHP,7Bağımsız.226redkırmızıoysağlanamadığıiçinİ.Pş.hükûmetidüşürülemedi.Başbakanmecliste15Haz.964günügüvenoyuistediktensonramuhalefetpartilerikendipartigruplarındaaldıklarıkararlardahükûmetegüvenoyuvermeyecekleriniaçıkladılar.17Haz.964’teMilletmeclisigörüşmelerindedegayetgüzelizahlarınıyaparakkesinliklehükûmetegüvenoyuvermeyeceklerinibildirdiler.Bukararlarındatamamıilecesurcahareketetmişlerdir.Lakinpartilerinehâkimolupda

tatbikattaüyelerinimeclistemevcutlarınıntamsayılarınayakıntoplayamadılar.BilhassaMPçoklakaythareketetti.Zaten13mevcudundan7’sigelmedi.APöyle,YTP’dendegelenlerden3kişigrupkararınariayetetmeyerekbeyazoykullandılar.Partiyiarkadanvurdular.Bugibibeceriksizlikyüzündenhükûmetdüşürülemedi.Olaylarınkısacatahliliniyapayım:

1.İsmetPş.partigruplarınınkararlarınıöğrenincederhaliktidardandüşürüleceğitehlikesinisezdi.HemenÇankaya’yakoştu.C.Gürselile45dakikagörüştü.Tertibatınıaldı.

a.C.Gürselbirbeyanatvererekmuhalefetpartileriningüvenoyuvermesiniistedi.“Buhareketiilebitaraflığınıihlaletti.”(16Haz.964)

b.YineC.Gürsel17Haz.964meclisgörüşmelerindensonradörtmuhalefetpartiliderinehükûmetegüvenoyuverilmesiiçinbireryazılımuhtıragönderdi.(18Haz.964)İşteaçıkrejimdiyeövünülenİsmetPş.demokrasisindeKuklaReisicumhuruntutumu.Anayasanizamınauygundüşmeyenhareketler.

2.İ.Pş.yanınaDahiliyeVekiliO.Öztrak’ıalarakGenelkurmay’a,C.Sunay’agitti(18Haz.964).Buseferpeksamimikarşılandığınıtahminetmiyorum.Yinesilahlıkuvvetlerimuhalefetpartileriüzerindebaskıvasıtasıolarakkullanmakistedi.İ.Pş.’nınaçıkrejimanlayışıvetatbikatı.

3.17Haz.964’teMilletMeclisimüzakerelerindeyaptığıkonuşmada“226beyazoyalamazsamveyaaradakifarkçokazolursaistifaeder.Amerika’yagitmem”dedi.Bununhakkındadagazetecileremüteadditbeyanatlarverdi.

200beyazoyaldı,aradakifarkda4rey.Fakatistifaetmedi.İşteiktidarhırsıveaçıkyalancılığı.

4.18Haz.64günüC.SenatosundaKıbrıshakkındagizlioturumyaptı.Milletmeclisindengüvenoyuverilmesiiçinsenatörlerinoradakiarkadaşlarınabaskıyapılmasınıistedi.Parlamentoçalışmalarınaaykırıhareket.

Neticedealdığı200oyu196’yakarşıgördü.

Amerika’yagitmeyekararverdi.BukararıvermedenhemenÇankaya’yakoştu,dahaevvelBakanlarkurulunutopladı.(Herhaldeoradaistifayaniyetliidi)C.Gürsel’dendestekaldı.MilliBirlikgrubundanyaniTabiîSenatörlerdenSezaiOkan,MuzafferYurdakuler,SuphiGürsoytrakbirheyetolarakgelmişler,nededilerseonlardandadestekaldı.

İktidarhırsıdolayısıyla15Haz.964’tenberibusaatekadaryapmadığıkalmadı,öyleküçükvaziyetleredüştüki,anlatılamaz.

İsmetPaşaEnkazıveyaBozgunuBenceİ.Pş.vermişolduğubuyanlışkararilebirkeredahakendinitarihtebatırdı.Belkibirazdahaiktidardakalıramaneşahsı,nepartisinedememleketiçinhayırlıolmadı.Çünküiktidarıterketmemekiçinyaptığıbütünpolitikoyunlardanekadarküçükhesaplarpeşindekoştuğu,nekadarsamimiyetsizolduğumeydanabirkeredaha,hembuseferbütünmillethuzurundagayetaçıklıklaçıktı:

a.Amerika’yamilletiradesinin%65’ininoylarınıkapsayandörtmuhalefetpartisininarzusununveredoylarınınaksinehareketle,4fazlaoyaldımdiyeçokzayıfolarakgitmektedir.

b.BöylebirazınlıkhükûmetiolarakTürkmilletinioradatemsiledecektir.Faidederecesineolabilir?Hiç.(Gelecekdahaiyiaydınlatacaktır.)Makarios-Papandreu’nunekmeğineyağsürüyor.

c.İktidarhırsıdolayısıylamilliidareyekarşısaygısızlıkyapmıştır.

d.Amerika’danmuhtemelenTürkMilleti’ningerçekarzularınıtahakkukettiremedendöndüğüvakitneyapacaktır?Bununzararımilleteolmayacakmıdır?

e.EnkritikbirandamillibirdavadaKıbrısmeselesiniiçpolitikaoyunuyaparakemrivakilerlegüvenoyunagitmesindekisamimiyetsizlikneileölçülecektir?

f.Amerika’yagitmekararıileKıbrısdavasıiçinbütünsorumluluğuüzerinealmıştır.AmaTürkmilletipolitikasınıdestekleyenmuhalefetpartilerinindesteğindenmahrumdur.Bencilikruhunuyenememiştir.

g.Güvenoyudolayısıylayaratmakistediğihükûmetbuhranındasorumluluğumuhalefetpartilerinebırakmakistemişisedekendioyunuilemağlupolmuştur.AmerikadönüşüTürkmilletinenelerkazandıracağınıgöreceğiz.BuhusustasırfİsmetPş.hükûmetiayaktakalsın

diyedestekleyenlermemleketeenbüyükfenalığıyaptıklarınıilerdegöreceklerdir.

Gelelimmuhalefetpartilerinintutumuna:

a.Hükûmetibumevzudadesteklememekiçinverdikleribirliktekikararşahane.İlkdefadörtmuhalefetpartisibirnoktadagüçbirliğiyaparakbirleştiler.

b.Hükûmetidüşürmedereyçoğunluğusağlamadabeceriksizlik.Bundaözelbirmaksatdaolabilir.Şayetöyledüşünülmüşise,iyibirpolitikaoyunuileİsmetPş.vepartisituşagetirilmiştir.Şöyledüşünülebilir:

(1)226kırmızıreyisağlayıphükûmetibizlerdüşürürisekhükûmetbuhranındandolayıgelecektehlikelerinsorumluluğubizlereaitolur.

(2)226redoyusağlamayalım,fakataradakifarkıçokazbırakalım.Eğerİ.Pş.sözünütutarda(azfarkıgörünce)istifaederse,doğacakhükûmetbuhranındandoğrudandoğruya[...]

TabiîbufikirbilhassaanamuhalefetpartisiAPiçinçokiyi.Rakibiyıpratmaküzerebaşarılıbirpolitikaoyunu.Netekimmuhalefetpartileriİ.Pş.’yakarşıbuoyunlagalipgelmişlerdir.Hemhükûmetbuhranıyaratmaktansıyrılmışlar,hemdeKıbrıspolitikasındakibaşarısızlığaartıkhiçbirsuretleortakdeğillerdir.Budörtgündürdönenpolitikoyunlardamuhalefetpartileribüyükbirzafersağlamışlardır.Artıkiktidarınhiçbirtutaryanıkalmamıştır.Amakatineticeyialamamışlardır.Katineticeninalınmayışıbelkimuhalefetpartilerindeiktidarpartisiniyıpratmak,kemirmekgibifaidelersağlamışisedeböylebirazınlıkhükûmetinidahadazayıfhalegetirerekmillibirdavanınhalliiçinAmerika’yagönderilmesindesuçludurumadüşmüşlerdir.Budurumdabencememlekethayrınaiyiolmamıştır.

Asılmeseleyigetirmekistediğimnoktaşudur:15Haz.964tarihindeyazdığımyazımdasamimiarzummuhalefetpartilerinincesurbirkararverip,iyitatbikediphükûmetidüşürmeleriidi.BenTürkiyeiçinhayrıburadagörmekteidim.

Faidelerisonsuzdur.Amaşimdidoğanneticeöylemidir?İsmetPş.vepartisiiçinbüyükbiryıkımdır.Kabulediyorum.Muhalefetpartileriiçiniktidarpartisiileyapılanpolitikmücadeledebirzaferdir,kabulediyorum.AmaTürkmilletininbumillidavasındadesteksizbırakılanbirhükûmet,buzaafınıbilereksırfiktidardakalabilmekiçinherşeyifedaederekAmerika’yagidenİsmetPş.İştesiyasîpartilerinşahsimenfaatlerininmemleketmenfaatleriüstündetutuşlarınaeniyimisal.İktidarpartisiveşefisırfiktidardakalabilmekiçin“MilliDavayı”kısapolitikagörüşüileçıkılmazhalegetirişi,içpolitikadaistismaretmesivebaltalaması.Muhalefetpartilerininyarımataklarilesırfiktidarpartisiüzerindealdıklarıyıpratmaneticesiileiktifaederekdesteksizbirhükûmetingidişineseyircikalarakyinemillidavayıbaltalama.Ohaldebenhükûmetindüşürülmesikatiolarakisterkenmaksadımınneolduğu,nekadarsamimidüşündüğümanlaşılmıştırherhalde.[...]İktidardeğişikliğininbuandabumemleketedahaçokhayırgetireceğineinandığımiçinİ.Paşa’nıniktidarınınyıkılmasınıistemişimdir.

Başkabirmaksadımyok.Hiçbirpartiyitutmam.Hiçbirpartiyekarşıdadeğilim.Memlekethayrınahangipartivepartilihareketederseonukalbendesteklerim.Fakatbugüngörülüyorkihiçbirpartivepartilibirmillidavadapartilerüstübirgörüşlehareketetmemiştir(CKMPhariç).MuhalefettesorumluolananapartiAPiçindeırkçılar(GökhanEvliyaoğlu,Tevetoğlu,ÖmerEken)üçlüsüpartiiçindebozgunlukyaratmışladır.İktidarıdesteklemetemayülügösteripzihinleriçelmişlerdir.17kişioyakatılmamıştır.MPherzamanselabetinigösterirkenenhayatidavada13kişiden7kişisigelmemiş,oyakatılmamıştır.YTPliderininsamimiserttutumunakarşıfırıldakçıF.GökayvearkadaşıAtaTopaloğlubeşincikololarakçalışmalarınasonverereksongündeistifaetmişlerdir.

GüvenoyuOyunuveSonrası22Haziran964,Saat:18.00

GüvenoyuOyunuveSonrası:[...]

Artıkbusahadakihaklılığımsugötürmezşekildemeydanaçıkmışolsagerek.Hatırlanmışolacağıüzere;8Temmuz962günüAnkara’dayaptığımbasıntoplantısındaverdiğimbeyanattaşöyledemiştim:“İnönütükenmiştir,ismizekâsındanbüyüktür.”Bucümleninmanasınıogünkavramayanlar,beni,İsmetPş.’nınemriilehareketegeçenzamanınAdliyeVekiliA.KemalYörük’ünAnkaraAdliyesi’neverdiğitalimatgereğince9Temmuz962’detevkifedilerekAnkaracezaevinde9günorduyaküfrettidiyeteşriimasuniyetikaldırılarakcezayaçarptırılanAPmebusuNuriBeşer’inyanındakiranzadabihakyereyatırdılar.Ozamanbenihaksızgörenleracabaşimdineâlemdeler?

Eskiacıdertleritazelemedenesaskonuyadevamedelim.İsmetPş.’nınburisklioyunuşu

neticeleridoğurmuştur:

1.İsmetPş.siyasîhayatında,siyasîmanevrayapayımderkentelafisigayrikabilbiryenilgiyeuğramıştır.Buyoldabirdahadenemeyapamayacakşekildeperişanolmuştur.

2.İ.Pş.’nınaçıkrejimsavunuculuğununsamimiolmadığımeydanabirkeredahaçıkmıştır.KuklavaziyetinesoktuğuC.Gürsel’inanayasadışıhareketvebaskılarıiledestekalarakdurumu4ayilezorkurtarmıştır.

3.Muhalefetpartilerineartıkparlamentodışıbaskıgruplarıileesaslıbirbaskıyapılamayacağıaçığaçıkmıştır.

4.İ.Pş.’yıveCHP’yiartıkzindekuvvetlerindesteklemediğiaçıkçameydanaçıkmış,hattakoalisyonyaptığısilahlıkuvvetlerinkofbaşlarıdahibuhadisedemümkünolduğukadarbitarafkalmakiçingayretsarfettiklerianlaşılmıştır.

5.AnamuhalefetpartisiAPbüyükgüçkazanmıştır.Diğerküçükpartitaraftarlarını

bundansonraiçindedahakolaylıklaeritebilecekvekendineçekebilecekhalegelmiştir.

6.KüçükpartileriçindeCHPnamınabeşincikololarakçalışanlarınmaskeleridüşmüştür.Yenitasfiyehareketleriilebupartilerkarşıkarşıyagelmişlerdir.

7.İ.Paşaazınlıkiktidarınınnormalseçimlerekadargüvenileişbaşındakalamayacağıartıkiyiceanlaşılmıştır.

8.Erkenseçimleregitmektenbaşkaçarekalmadığıanlaşılmıştır.Busonfikirtahakkukettirilmediğitakdirde,Türkiyegelecektedahabüyüktehlikeleresahneolacaktır.ErkenseçimEkim964’ügeçmemeküzereartıkbumemleketteparlamentersistemiuygulayalım,demokrasiyikurtaralımdiyenleriçinkaçınılmazbirsonuçtur.Demokrasiâşığıgözüken,açıkrejimşampiyonluğunuelindenbirtürlübırakmayan,Hürriyetiçindeplanlıkalkınma,“Macerayok,güvenvar”sloganıilemilletibugünekadaraldatarak,uyuarakiktidararpalığınıCHPmensuplarınaveyakınakrabadostlara

peşkeşçekenpartizanidareşampiyonu,MilliŞefvepartisininerkenseçimegitmekiçinbutarihikararıvermesizamanıgelmiştir.Aksi,Menderes’in960’takibuhusustakiinadınınsonucunudoğururiseozamanhiçşaşmamalıdır.

[...]

ÇünküCHPşefsistemiile40senediridareedilenbirpartidir,oradademokrasiyoktur.MilliŞefnederseoolur.“Paşaböylearzuediyor”dedilermiCHP’debütünakansulardurur.

Not:

“Önsöz”dedeğinildiğigibi,T.Aydemir’inanılarının22Haziran’danAnkaraMerkezCezaevi’ne(26Haziran1964)naklinekadarolanbölümü,AkşehirCezaevi’negönderilenEmekliSüvariÜsteğmenErolDinçer’in(rahmetli)elindenzorlaalınmıştır.

26Haziran-4Temmuz1964arasındakiyaklaşık30sayfalıkbölümüneisemuhtemeleninfazgecesisıkıyönetimilgilileritarafındanel

konulmuştur.Akıbetibellideğildir.

MetinAydemir