rast mugami cercevesinde azerbaycan mugam kavrami

8/13/2019 Rast Mugami Cercevesinde Azerbaycan Mugam Kavrami

1/286


2/286

RAST MUAMIEREVESNDE AZERBAYCAN MUAM KAVRAMI

Dr. Fikri SOYSAL


3/286

Bu kitap,Kltr Bakanl masa ba yaynclk yoluyla baslmtr. Muamaratrmalarna katk salayacan umuyoruz. Grleriniz iin aadaki e-mail

adresine fikirlerinizi yollamanz iyi olacaktr.

e-mail: [email protected]

Web paylam adresi: www.fikrisoysal.net

ISBN: 978-605-86673-1-0


4/286

NSZ

Azerbaycan Muamlarnn aratrlmas, renilmesi, incesaz okullamfredat programlarna alnmas, Dou ve slam Medeniyeti Musikisinin esaslarnn birletirilmesi iin nemli olduundan Rast Muam ereveAzerbaycan Muam Kavram aratrlmtr. Trkiyede Azerbaycan Musikisi yaplan aratrmalar, musiki okullarnda mfredat programlarnda muamlaralmas iin yeterli olmamakla birlikte, musiki aratrmaclar tarafndananlalamayacak zayflktadr.

Bundan dolay bu tezde Rast Muam ve Muam Kavram hakknda vmalumatlar, bu konuda hi bilgisi olmayan bir icrac veya aratrmacya y bavuru eseri nitelii tamas hedeflenmitir. Muam kavram ve Rast Muam hisseleri hakknda 3 farkl icracdan yazlm notalarla rneklenerek kolay anlalsalama niyeti tanm, notalanan hisselerin mevcut gerek icraclarn kaytlayaplan dzenlemelerle dinleti iin eserler eklenmitir.

Bu tezde emei geen, Azerbaycan Muamlar hakknda tez konusu fikr iinncelikle Ubeydullah Sezikliye, tezimizde ska bavurduumuz Safiyyddin Uaratrmacs olan ve ahsi ktphanesini bana aan, kymetli danmanm NeyzeDo. Dr. Mehmet Nuri Uyguna, aratrmam boyunca en bandan sonuna dantm, yksek lisansta da birlikte altm, ilk Tarm almama vesile Bakden stanbula kadar ykn eken kymetli hocam Recep Usluya, tez konusnrlarn belirlemeye yardm eden, metodolojik meselelerde destek salayan Prof. Dr.Ahmet Hakk Turabiye, tez konusu hakknda grmek iin bana vakit ayryapt olumlu eletiriler iin Sleyman enele teekkr ediyorum.

Doktora eimi iin Trkiyede bulunan, tezimizle ilgili aratrmalarda rson okumalarda yardmc olup, Faiq Ahmedzade ile tanmamza vesile msikinas Azer Abdurrahmana, doktora eitimimde sra arkadam olan Ezdene, Azerbaycandan Muamlarla ilgili ilk kaynaklar bana getirip, Bakyaratrmasna gittiimde beni ailemle birlikte kendi evinde misafir eden ve rehbe


5/286

Bak Mzik Akademisi ile ilk yazmalarmzda bana yardmc olan Yegne haRektr yardmcs Glnaz Abdullazadeye, Ariz Abdulaliyeve, Kemenezen

Esedullayeve, Fettah Halikzadeye ayrca teekkr ediyorum. Osmanl Ddneminde, Azerbaycan msikinaslarnn stanbula getirilmesini belgeleyen bilgiyi benimle paylaan, doktora eitimimde bir dier sra arkadam Hikmet Tokereteekkr ediyorum.

Milli Konservatuar idarecilerine ve hocalarndan Tarzen Mahmud AliyTarzen amil smayilova, Tarzen Valeh Rahimova, Filolog Feridun GurbansBestekr Faik Naiyeve, muam hanende snfnda talebe olan Tebrizli Dclaliye, ahska Trklerinden olup milli konservatuarda talebe olan Anar Rstemteknoloji ve cihazlar konusunda malzeme salayan lvine, bir baka AzerbMusikisi aratrmacs olan Tarzen Ahmet Serhat Turuna, Bak Mzik AkadKtphanesi, Ahundov Ktphanesi, T TMDK ve MAM Ktphanelerine, Ktphanesine, tezimizin konusuyla ilikili olabilecek dnya genelinde yakaynaklara ulamada kolaylk salayan Elektronik veritaban uzaktan eriim hsunan Marmara niversitesi Ktphanesine ve adlar geen ktphanelerdekalanlara minnetle teekkrlerimi sunuyorum.

Yurtdnda aratrma yapmak iin grevlendirme talebimi deerlendirenniversitesi Konservatuar idarecilerine ve personeline, Dicle niversitesRektrlne, Doktora tez dnemi talebelerine burs vererek yurtdnda aratrmatamamlama olana salayan YKe bana saladklar burs desteinden dolay ayrteekkr ediyorum.

Benimle birlikte Bakye gelen eim Nil hanma ve olum Ahmet ESoysala sabrlarndan ve desteklerinden dolay ayrca teekkr ediyorum. Emei geherkesin adlarn aratrmann ilk aamasndan itibaren tarih srayla yazmaya ettik ancak unuttuumuz isimler varsa onlara da ayrca teekkr ediyorum.

EYLL 2012 Fikri SOYSAL


6/286

NDEKLER

Sayfa No.

NSZ..........................................................................................................................................

NDEKLER ............................................................................................................................... V

EKLLER TABLOSU .................................................................................................................... X

DNLET TABLOSU ...................................................................................................................... XX

KISALTMALAR ............................................................................................................................ XXV

I. GR ........................................................................................................................................ 1

A. SERBEST RTML ESERLERN NOTASYONU ..................................................................... 10

II. TARH MLUMAT ................................................................................................................ 12

A. SLAMYET NCES............................................................................................................ 13

B. SLAMYET DNEM, LM MERKEZLER VE ARATIRMALARIN DL ......................... 13

C. SSTEMLEME DNEM ...................................................................................................... 15

D. MUSKDE BATILILAMA ................................................................................................... 19

E. GELENEKSEL, ANANEV, FAH VE PROFESYONEL MUSK SYLEM ...................... 25

F. MAKM (MUAM) .............................................................................................................. 26

III. MUAM KAVRAMI ............................................................................................................ 31

A. MUAM METN LKS ..................................................................................................... 35

1. Notalanan Eserlerin Metinleri ............................................................ ...............................

2. FUZUL .............................................................. ...............................................................

3. ALAA VAHD .................................................................................................................

4. SAMED VURGUN ......................................................... ......................................................

5. MOLLA PEN AH VAKIF ........................................................... ...........................................

B. MUAM ADLARININ MENE ............................................................................................. 47

C. MUAM CRACILARI .......................................................................................................... 48

D. MUAM ARATIRMALARI ................................................................................................. 50

E. MUAMLARIN NOTAYA ALINMASI................................................................................. 51

F. TASNFAT ............................................................................................................................. 55

1. Bahirli Grup .......................................................................................................................

2. Bahirsiz Grup .....................................................................................................................

1. Kark Bahirli Grup ...........................................................................................................

IV. LAD-MEGAM TERKBLER VE KDELER ................................................................... 57

A


7/286

2. Orta Yarm Tonlu Drtl .......................................................... ............................................

3. Orta Tonlu Drtl ...............................................................................................................

4. kili Aral Artrlm Drtl ...............................................................................................

5. Eksiltilmi Drtl ...............................................................................................................

B. DRTLLERBRLETRMEUSLLER ........................................................................................ 69

1. Zincirli Birleme: ...............................................................................................................

2. Ayr Birleme: ....................................................................................................................

3. Orta Yarm Ton Vastasyla Birleme: ..................................................................................

4. Orta Ton Vastasyla Birleme: ............................................................ ................................

V. RAST MUAMI HSSELER ................................................................................................... 73

A. MAHNI .................................................................................................................................. 77

B. TASNF ................................................................................................................................. 78

C. RENK, DERMED VE DRNG ............................................................................................. 79

D. BE ..................................................................................................................................... 80

E. GE ..................................................................................................................................... 81

F. VZ (VZE) .................................................................................................................... 81

G. TERENNMLER................................................................................................................. 83

1. Berdat besi Terennm rnei ................................................................... .......................


3. Berdat besi Terennm rnei ................................................................... ....................... 4. Berdat besi Terennm rnei ................................................................... .......................


6. Mye besi Terennm rnei ............................................................................................



9. Uak besi Terennm rnei ............................................................................................

10. Uak besi Terennm rnei ................................................................. .......................




14. Hseyn besi Terennm rnei .............................................................. .......................

15. Hseyn besi Terennm rnei .............................................................. .......................

16. Vilayeti besi Terennm rnei .....................................................................................





8/286

21. Dilke besi Terennm rnei........................................................................................

22. Dilke besi Terennm rnei........................................................................................

23. Krdi besi Terennm rnei ........................................................................................




27. ikesteyi Fars besi Terennm rnei ............................................................................

28. ikesteyi Fars besi Terennm rnei ............................................................................

29. Mberrige besi Terennm rnei .......................................................... ........................

30. Mberrige besi Terennm rnei .......................................................... ........................

31. Irak besi Terennm rnei ...........................................................................................

32. Irak besi Terennm rnei ........................................................................................... 33. Irak besi Terennm rnei ...........................................................................................

34. Pengh besi Terennm rnei ............................................................. .......................

35. Pengh besi Terennm rnei ............................................................. .......................

H. RAST MUAMI CETVELLER .............................................................................................. 98

I. RAST MAKMI DYAPOZANI VE NOTASYONU ............................................................... 106

1. Anahtar Seenekleri ............................................................................................................

2. Anahtar Seenekleri ............................................................................................................

J. ED, GRME (TRANSPOZSYON) ................................................................................... 115

VI. RAST MUAMI CRA AKII .............................................................................................. 118

A. DERMED ............................................................................................................................ 118

1. Dermed ............................................................................................................................

2. Dermed ............................................................................................................................

3. Dermed ............................................................................................................................

4. Dermed ............................................................................................................................

B. TASNF ................................................................................................................................. 123

1. Irak Tasnif .........................................................................................................................

C. BERDAT BES ................................................................................................................ 125

1. Berdat besi ....................................................................................................................

2. Berdat besi ....................................................................................................................

3. Berdat besi ....................................................................................................................

4. Berdat besi ....................................................................................................................

5. Berdat besi ....................................................................................................................

6. Berdat besi ....................................................................................................................

7. Berdat besi ....................................................................................................................


9/286


10/286

1. Dilke besi ......................................................................................................................

2. Dilke besi ......................................................................................................................

3. Dilke besi ......................................................................................................................

L. KRD BES ..................................................................................................................... 189

1. Krdi besi .......................................................................................................................

2. Krdi besi ......................................................................................................................

3. Krdi besi .......................................................................................................................

M. KESTEY FARS BES ................................................................................................ 198

1. ikesteyi Fars besi ...........................................................................................................



4. ikesteyi Fars besi ........................................................................................................... N. MBERRGE GES ........................................................................................................... 209

1. Mberrige besi ...............................................................................................................

2. Mberrige besi ...............................................................................................................

O. RENK VEYA TASNF ............................................................................................................ 214

1. ikesteyi Fars Tasnif ...........................................................................................................

2. ikesteyi Fars Renk .............................................................................................................

P. IRAK BES ........................................................................................................................ 216

1. Irak be si .......................................................... ...............................................................

2. Irak besi .......................................................... ................................................................

3. Irak besi .......................................................... ................................................................

4. Irak be si .......................................................... ...............................................................

Q. RENK VEYA TASNF ............................................................................................................ 225

1. Irak Renk ...........................................................................................................................

2. Irak Tasnif .........................................................................................................................

R. PENGH BES ................................................................................................................ 226

1. Pengh besi ..................................................................................................................

2. Pengh besi ..................................................................................................................

3. Pengh besi ..................................................................................................................

S. RENK VEYA TASNF ............................................................................................................ 231

1. Pengh Tasnif .............................................................. .....................................................

T. RAK BES (K KR AK ) .................................................................................................... 232

1. Rak besi .........................................................................................................................

2. Rak besi .........................................................................................................................

3. Rak besi .........................................................................................................................

U GERAYBES 234


11/286

2. Gerayi besi .....................................................................................................................

3. Gerayi besi .....................................................................................................................

4. Gerayi besi .....................................................................................................................

SONU VE DEERLENDR MELER ............................................................................................... 237

KAYNAKA ..................................................................................................................................... 243


12/286


13/286

ekil 24: Nevada Rast drtls. .................................................................................. 59

ekil 25: Bir rast belisine, nevada bir rast drtls eklenmesiyle oluan rast dizi

(zkan, 2006, s. 137). .................................................................................................. 59 ekil 26: halis drtlnn kavuturma yntemiyle birlemesinden amele gelen RMakm dizisi (Hacbeyli, 2010, s. 22). ......................................................................... 60

ekil 27: Uygunsuz hissedilen III. ve VI. derecelerin, bugnk Azerbaycan RastMakm dizisinde gsterimi...................................................................................... 62

ekil 28:Avrupa ses sistemine gre byk l aral (Honshuku, 1997, s. 7). ........... 62

ekil 29:zeyir Hacbeyli'nin bahsettii bir koma pes byk l aral (Hacbey

1962, s. 17), tpk Dou ve slam Medeniyeti Msiksinde olduu gibi grnmektedir(zkan, 2006, s. 46-48). .............................................................................................. 63

ekil 30: Avrupa sistemine gre kk l aral (Honshuku, 1997, s. 7). ................ 63

ekil 31:Hacbeylinin bahsettii bir koma dik kk l aralnn, Yavuzolusisteminde gsterimi (Yavuzolu, 2008, s. 25). ............................................................. 63

ekil 32:Bat mziinde Major , Trk Msiksinde Nigr , zeyir Hacbeyli'ninsisteminde ise Esasdrtl. ............................................................................................ 65

ekil 33:Bat mziinde Minor,Trk Mziinde Buselik , zeyir Hacbeyli'ninsistemindeOrta yarm tonlu ilave drtl. ...................................................................... 65

ekil 34:Bat mziinde Phyrgian, Trk Mziinde Krdi, zeyir Hacbeyli'ninsistemindeOrta tonlu ilave drtl. ................................................................................ 65

ekil 35:Bat Mziinde Harmonik (Armonik minr tonunun V. derecesi zerine kurdrtl) drtl, Trk Mziinde Hicaz drtls, zeyir Hacbeyli'nin sisteminde Artrlmdrtl. ......................................................................................................... 65

ekil 36: Esas (Nigr enisi) drtlnn ilk hali ve dereceleri. ...................................... 66

ekil 37:Esas drtlnn II. deresi zerine kurulu orta yarm ton (buselik enisi)drtls. ..................................................................................................................... 66

ekil 38:Esas (Nigr enisi) drtlnn III. derecesi zerine kurulmu orta ton (kenisi) drtls. ......................................................................................................... 66

ekil 39:Esas drtlnn (Nigr enisi) IV. derecesi zerine kurulmu, Bat MziTritondenilen yap. ...................................................................................................... 66

ekil 40: btn ton (Triton) hareketinin birinci tadilat ekli 67


14/286

ekil 42: ton (Triton) hareketinin bozulmas iin tertip edilen ikinci tadilat ekli,dizinin ve tritonun dereceleri. ....................................................................................... 67

ekil 43: ton (Triton) hareketinin bozulmas iin tertip edilen ikinci tadilat ekli. .. 67 ekil 44:kili aral artrlm drtl. ............................................................................ 68

ekil 45:Trk Msiksinde Hicaz enisi (zkan, 2006, s. 51). ..................................... 68

ekil 46:Diminished tetrachord, zeyir Hacbeylinin sisteminde Eksiltilmi drtl .. 68

ekil 47: Eksilmi drtlye en yakn Trk Msiksi eni tr Hzzam enisi oldgrlmektedir (zkan, 2006, s. 60). .............................................................................. 68

ekil 48:Azerbaycan 7 ana ve 3 ilave makm dizileri (Hacbeyli, 1962, s. 29-32). ....... 70

ekil 49: ki drtlden oluan Rast Makm ana dizisi (Hacbeyli, 1962, s. 28). .......... 70

ekil 50: drtlden oluan Rast Makm dizisi (Hacbeyli, 1962, s. 29). ................. 70

ekil 51: Zincirli birleme (Hacbeyli, 1962, s. 18-19). ................................................. 71

ekil 52: Ayr birleme (Hacbeyli, 1962, s. 18-19). ...................................................... 71

ekil 53:Orta yarm ton vastasyla birleme (Hacbeyli, 1962, s. 18-19). ..................... 71

ekil 54: Orta ton vastasyla birleme (Hacbeyli, 1962, s. 18-19). .............................. 71

ekil 55:Rast Makm dizisi. ........................................................................................ 72

ekil 56:Azerbaycan Rast Makmnn alt ve st genilemeleriyle birlikte dizisi. ......... 73

ekil 57:Mye besinin birinci perdesini I. derece olarak anlmas (smayilov M1991, s. 6-9). ............................................................................................................... 74

ekil 58:Rast perdesinin I. derece olarak (Mayeyi Rast) kabul edilmesi. ...................... 75

ekil 59: Berdat besinde geen terennm rnei (Mmmdov N. , 1978, s. 20-21). 85

ekil 60:Berdat besinde geen terennm. ................................................................. 85

ekil 61:Berdat besinden geen terennm. ............................................................... 85



ekil 64:Mye besinde geen terennm. .................................................................... 86



ekil 67:Uak besinde geen terennm. ................................................................... 87

ekil 68:Uak besinde geen terennm. ................................................................... 87

ekil 69:Uak besinde geen terennm 88


15/286

ekil 71:Uak besi iinde geen terennm. .............................................................. 89

ekil 72:Hseyn besi iinde geen terennm. ........................................................... 89

ekil 73:Hseyn besi iinde geen terennm. ........................................................... 90 ekil 74:Vilayeti besinde geen terennm. ................................................................ 90

ekil 75:Vilayeti besinde geen terennm. ................................................................ 90




ekil 79:Dilke besinde geen terennm. ................................................................... 93

ekil 80:Dilke besinde geen terennm. ................................................................... 93

ekil 81:Krdi besinde geen terennm. .................................................................... 93




ekil 85:ikesteyi Fars besinde geen terennm. ....................................................... 96

ekil 86:ikesteyi Fars besinde geen terennm. ....................................................... 96

ekil 87:Mberrige besinde geen terennm. ............................................................ 96

ekil 88:Mberrige besinde geen terennm. ............................................................ 97

ekil 89:Irak besinde geen terennm. ...................................................................... 97



ekil 92: Pengh besinde geen terennm. ............................................................... 98

ekil 93:Pengh besinde geen terennm. ................................................................ 98

ekil 94: Mir Muhsin Nevvab'n Rast Muam Cetveli (Zhrabov, 1991, s. 43). ......... 100

ekil 95:Mirza Feren Rast Muam Cetveli (Rzayeva-Barova, 1984, s. 46-47). ... 101

ekil 96: zeyir Hacbeyli'nin Rast Muam Cetveli (Zhrabov, 1991, s. 44). ............ 101

ekil 97: Ahmet Bakhanovun Rast Muam cetveli (Bakhanov A. , 1985, s. 27) ... 102

ekil 98:Kamil Ahmedov'un Rast Muam cetveli. ..................................................... 102

ekil 99:Selim Aayev'in Rast Muam cetveli. ........................................................... 102

ekil 100:Behram Mansurov'un Rast Muam cetveli (Mansurov, 2003, s. 145-146). 103

ekil 101:Mehmet Salih smayilov'un cetveli (smayilov M S 1984 s 75) 103


16/286


17/286

ekil 129:Yakup Memmedov'un okuduu Rast Muam Dermedi notas (Mmm1963, s. 9-11). ............................................................................................................. 121

ekil 130: Dermed, tarafmzdan notaya alnmtr (mirov, 1984, s. 9-10). ............ 121 ekil 131:Rast Muam Dermedi sayfa 1 (Mmmdov N. , 1978, s. 12-13). ............ 122

ekil 132:Rast Muam Dermedi sayfa 2 (Mmmdov N. , 1978, s. 12-13). ............ 123

ekil 133:Irak (Irak) Tasnif, Hacbaba Hseynovun okuduu Rast Muamndanalnmtr. ................................................................................................................... 124

ekil 134:Irak tasnif (Namazeliyev, 1985, s. 153-154). ............................................... 125

ekil 135:Berdat besi dizisi................................................................................. 127

ekil 136: Berdat, sayfa 1, Mahmud Aliyevin icrasndan tarafmzdan notayaalnmtr. ................................................................................................................... 128

ekil 137:Berdat, sayfa 2, Mahmud Aliyevin icrasndan tarafmzdan notayaalnmtr. ................................................................................................................... 129

ekil 138:Berdat (Mmmdov N. , 1978, s. 18-21). Metinleri iin bk. (Fzuli, 2005, 125) ............................................................................................................................ 130

ekil 139: Berdat; sayfa 1, Hacbaba Hseynov'un Rast Muam icrasndantarafmzdan notalanmtr. ........................................................................................... 132

ekil 140:Berdat; sayfa 2, Hacbaba Hseynov'un Rast Muam icrasndantarafmzdan notalanmtr. ........................................................................................... 133

ekil 141:Berdat'n Gftesi, metinleri iin bk. (Vahid, 2005, s. 269). ........................ 133

ekil 142:Berdat besi (Mirzaolu, 2009, s. 6). ....................................................... 134

ekil 143:Berdatn giriinde ki soru ve cevap cmlesi (Melikov, Mamedov, &Askerova, 1990, s. 10). ................................................................................................ 134

ekil 144: Berdatn giriinde ki soru ve cevap cmlesinin farkl eidi (MelikovMamedov, & Askerova, 1990, s. 10) ............................................................................ 134

ekil 145:zeyir Hacbeyli'nin "Er -Avrad" Mzikal Komedisinin giri mziinden(Melikov, Mamedov, & Askerova, 1990, s. 12). .......................................................... 135

ekil 146:Berdat (sdullayev, 2009, s. 23-24). ........................................................ 136

ekil 147:Berdat'tan Rasta Ayak (sdullayev, 2009, s. 23-24). .............................. 137

ekil 148:Berdat Rasta Ayak (Azerbaycan SSR limler Akademiyas, 1981, s. 98 137

ekil 149:Berdat'n son cmlesi 138


18/286

ekil 151:Mye besi, sayfa 1, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 141

ekil 152:Mye besi sayfa 2, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 142

ekil 153:Mye besi, sayfa 1, Yakup Memmedovun Rast Muam icrasndantarafmzdan notalanmtr. ........................................................................................... 143

ekil 154:Mye besi, sayfa 2, Yakup Memmedovun Rast Muam icrasndantarafmzdan notalanmtr. ........................................................................................... 144

ekil 155:Mye besi sayfa 1 (Mmmdov N. , 1978, s. 21-32). .............................. 145



ekil 158:Mye besi, sayfa 1, (Mahmud Aliyevin icrasndan). .............................. 148

ekil 159:Mye besi, sayfa 2, (Mahmud Aliyev'in icrasndan). ............................... 149

ekil 160:Mye besinin bir blm (Melikov, Mamedov, & Askerova, 1990, s. .................................................................................................................................. 149

ekil 161:Mye besinin bir blm (Melikov, Mamedov, & Askerova, 1990, s. .................................................................................................................................. 149

ekil 162: Mye besi, sayfa 1 (sdullayev, 2005, s. 8-11). ................................... 150

ekil 163:Mye besi, sayfa 2 (sdullayev, 2005, s. 8-11). .................................... 151

ekil 164:Maye Tasnifi (Mmmdov N. , 1978, s. 33-34). .......................................... 152

ekil 165:Maye Rengi (Mmmdov N. , 1978, s. 16-18). ............................................ 153

ekil 166:Uak besi dizisi. ...................................................................................... 155

ekil 167:Uak besi, sayfa 1, Hnende Hacbaba Hseynovun icrasndantarafmzdan notalanmtr. ........................................................................................... 156

ekil 168: Uak besi, sayfa 2, Hnende Hacbaba Hseynovun icrasndantarafmzdan notalanmtr. ........................................................................................... 157

ekil 169: Uak besi, sayfa 3, Hnende Hacbaba Hseynovun icrasndantarafmzdan notalanmtr. ........................................................................................... 158

ekil 170:Uak besi, sayfa 1, Yakup Memmedovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 159

ekil 171: Uak besi sayfa 2 (Yakup Memmedovun icrasndan tarafmzdan


19/286

ekil 172:Uak besi ve ritmik blm ile birlikte sayfa 1, Mahmud Aliyev'inicrasndan tarafmzdan notaya alnmtr. .................................................................... 161

ekil 173: Uak besi ve ritmik blm ile birlikte sayfa 2 (Tarzen MahmudAliyev'in icrasndan, tarafmzdan notaya alnmtr). .................................................. 162

ekil 174: Ritmik Uak besi cmlesi (Quliyev T. , 1938, s. 18-19). ...................... 162

ekil 175:Ritmik Uak besi Blm (Mirzaolu, 2009, s. 8). ................................ 162

ekil 176:Hseyn besi dizisi. .................................................................................. 163

ekil 177:Hseyn besi ile ilikili olduunu dndmz argh Makmnotasyonu (Ufk, 2003, s. 616). .................................................................................... 164

ekil 178:Hseyn besi Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdan notalanmt .. 164

ekil 179:Hseyn besi (Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr). ............................................................................................................. 165

ekil 180:Hseyn besi (Quliyev T. , 1938, s. 22). ................................................... 165

ekil 181:Hseyn besi (Mmmdov, 1963, s. 20). .................................................. 166

ekil 182:Hseyni (sdullayev, 2005, s. 15).......................................................... 166

ekil 183:Tasnif (Himov, 2002, s. 66-67). ................................................................ 167

ekil 184:Mayeyi Rast Tasnif (Namazeliyev, 1985, s. 151). ....................................... 167

ekil 185:Tasnif, sayfa 1, Yakup Memmedovun icrasndan tarafmzdan notalanm .................................................................................................................................. 168

ekil 186:Tasnif, sayfa 2, Yakup Memmedovun icrasndan tarafmzdan notalanm .................................................................................................................................. 169

ekil 187:Tasnif (Mmmdov N. , 1978, s. 40-42). ..................................................... 169

ekil 188:Tasnif, sayfa 1, (Hacbaba Hseynovun icrasndan, tarafmzdannotalanmtr). ............................................................................................................. 170

ekil 189: Tasnif, sayfa 2, (Hacbaba Hseynovun icras, tarafmzdan notalanm .................................................................................................................................. 171

ekil 190:Vilayeti besi dizisi. ................................................................................... 172

ekil 191:Vilayeti, sayfa 1, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 174

ekil 192:Vilayeti besi, sayfa 2, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr 175


20/286

ekil 193:Vilayeti besi, sayfa 3 Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 177

ekil 194:Vilayeti besi, sayfa 4, Hacbaba Hseynovun icrasndan notalanmt 177 ekil 195:Vilayeti, sayfa 1, Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdan notalanmt 178

ekil 196:Vilayeti, sayfa 2, Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdan notalanmt 179

ekil 197:Vilayeti besinin bir blm (Quliyev T. , 1938, s. 22-24). ...................... 180

ekil 198:Vilayeti Renk (Mmmdov, 1963, s. 23-24). ............................................... 181

ekil 199:Vilayeti Tasnif (Mmmdov N. , 1978, s. 51-52). ....................................... 182

ekil 200:Dilke besi dizisi. ..................................................................................... 183

ekil 201:Dilke, sayfa 1, Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdan notalanmt .. 184

ekil 202:Dilke, sayfa 2, Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdan notalanmt .. 185

ekil 203:Dilke, sayfa 1 Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdan notalanm .................................................................................................................................. 186

ekil 204: Dilke, sayfa 2 (Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr). ............................................................................................................. 187

ekil 205:Dilke, sayfa 1 (Mmmdov N. , 1978, s. 56-58). ....................................... 188

ekil 206: Dilke, sayfa 2 (Mmmdov N. , 1978, s. 56-58). ...................................... 189

ekil 207:Krdi besi dizisi. ...................................................................................... 189

ekil 208:Krdi, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdan notalanmtr. ....... 191

ekil 209:Krdi besi, sayfa 1, Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 192

ekil 210: Krdi besi, sayfa 2 (Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdannotalanmtr). ............................................................................................................. 193




ekil 214:Krdi besi (Mmmdov, 1963, s. 25-26). ................................................ 197

ekil 215:ikesteyi Fars besi dizisi 198


21/286

ekil 216:ikesteyi Fars, sayfa 1, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 200

ekil 217:ikesteyi Fars, sayfa 2, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 201

ekil 218:ikesteyi Fars besi, sayfa 1 (Mmmdov N. , 1978, s. 67-73). ................ 202

ekil 219:ikesteyi Fars besi, sayfa 2 (Mmmdov N. , 1978, s. 67-73). ................ 203

ekil 220:ikesteyi Fars besi (Mmmdov, 1963, s. 27-28). ................................... 204

ekil 221:Hoeste, sayfa 1 (Quliyev T. , 1938, s. 31-45). ............................................ 205

ekil 222: Hoeste besi, sayfa 2 (Quliyev T. , 1938, s. 31-45). ............................... 206

ekil 223:Hoeste besi, sayfa 3 (Quliyev T. , 1938, s. 31-45). ................................ 207



ekil 226:Mberrige besi dizisi. ............................................................................... 210

ekil 227:Mberrige besi, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 211

ekil 228:Mberrige ubesi, sayfa 2, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmznotalanmtr. .............................................................................................................. 212

ekil 229:Mberrige besi (Mmmdov, 1963, s. 29-30). ......................................... 213

ekil 230:ikesteyi Fars Tasnif (Mmmdov, 1963, s. 31). ......................................... 214

ekil 231:ikesteyi Fars Renk (Mmmdov, 1963, s. 32). ........................................... 215

ekil 232:Irak besi dizisi. ......................................................................................... 216

ekil 233:Irak besi, sayfa 1, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 218

ekil 234: Irak besi, sayfa 2, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdannotalanmtr. .............................................................................................................. 218

ekil 235:Irak besi, sayfa 1, Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdan notalanm .................................................................................................................................. 219

ekil 236: Irak besi, sayfa 2, Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdan notalan .................................................................................................................................. 220

ekil 237: Irak besi, sayfa 3, Abulfat Aliyevin icrasndan tarafmzdan notalan221


22/286

ekil 239: Irak besi, sayfa 2 (Mmmdov, 1963, s. 33-34). ..................................... 223

ekil 240:Irak besi, sayfa 1 (Quliyev T. , 1938, s. 49-53). ....................................... 224

ekil 241: Irak besi, sayfa 2 (Quliyev T. , 1938, s. 49-53). ...................................... 225 ekil 242:Irak Renk (Mmmdov, 1963, s. 36-37). ..................................................... 225

ekil 243:Irak Tasnif (Mmmdov, 1963, s. 35). ......................................................... 226

ekil 244:Pengh besi dizisi. .................................................................................. 226

ekil 245:Pengh besi, sayfa 1, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzdanotalanmtr. .............................................................................................................. 227

ekil 246: Pengh besi, sayfa 2, Hacbaba Hseynovun icrasndan tarafmzda

notalanmtr. .............................................................................................................. 228

ekil 247: Pengh besi, sayfa 1 (Mmmdov, 1963, s. 37-39). .............................. 229

ekil 248:Pengh besi, sayfa 2 (Mmmdov, 1963, s. 37-39). ............................... 230

ekil 249:Pengh besi, sayfa 1 (Quliyev T. , 1938, s. 53-57). ................................ 230

ekil 250: Pengh besi, sayfa 2, (Quliyev T. , 1938, s. 53-57). .............................. 231

ekil 251:Pengh Tasnif (Mmmdov, 1963, s. 40-41). ............................................ 231

ekil 252:Rak besi dizisi. ......................................................................................... 232

ekil 253:Rak besi (Mmmdov, 1963, s. 41-42). ................................................... 233

ekil 254:Rak besi (Quliyev T. , 1938, s. 57-58). .................................................... 234

ekil 255:Rak besi (Melikov, Mamedov, & Askerova, 1990, s. 40). ....................... 234

ekil 256:Gerayi besi dizisi. ..................................................................................... 235

ekil 257:Gerayi besi (Mmmdov, 1963, s. 42-43). ............................................... 235

ekil 258:Gerayi besi (Mmmdov N. , 1978, s. 103). ............................................ 236

ekil 259:Gerayi, Hacbaba Hseynovun icrasndan kk bir cmle eklindegsterilip Tasnife balanmaktadr. ............................................................................... 236

ekil 260:Gerayi besi (sdullayev, 2005, s. 28). ................................................... 236


23/286


24/286

Dinleti 30:Krdi besi (Abulfat Aliyev icrasndan). .................................................. 196

Dinleti 31:ikesteyi Fars besi, Hacbaba Hseynovun icrasndan. ......................... 202

Dinleti 32:Mberrige besi, Hacbaba Hseynovun icrasndan. ............................... 211 Dinleti 33: Irak besi, Hacbaba Hseynovun icrasndan. ........................................ 218

Dinleti 34:Irak besi, Abulfat Aliyevin icrasndan. .................................................. 221

Dinleti 35: Pengh besi, Hacbaba Hseynovun icrasndan. ................................. 228

Dinleti 36: Tasnif, Hacbaba Hseynovun icrasndan. ................................................ 231


25/286

KISALTMALAR

yy. : Yzyl

G3 :Piyanoda nc oktavdaki sol notas

A3 :Piyanoda nc oktavdaki La notas

B3 :Piyano da nc oktavdaki si notas

C4 :Piyanoda drdnc oktavdaki do notas

D4 : Piyanoda drdnc oktavdaki re notas

E4 : Piyanoda drdnc oktavdaki mi notas

F4 : Piyanoda drdnc oktavdaki fa notas

G4 : Piyanoda drdnc oktavdaki sol notas

A4 : Piyanoda drdnc oktavdaki la notas

B4 : Piyanoda drdnc oktavdaki si notas

C5 : Piyanoda beinci oktavdaki do notas

D5 : Piyanoda beinci oktavdaki re notas

E5 : Piyanoda beinci oktavdaki mi notas

SAM : slam Aratrmalar Merkezi

DA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi

Ab : La bemol

Bb : Si bemol

Cb : Do bemol


26/286

Db : Re bemol

Eb : Mi bemol

Fb : Fa bemol

Gb : Sol bemol

A# : La diyez

B# : Si diyez

C# :Do diyez

D# : Re diyez

E# : Mi diyez

F# : Fa diyez

G# : Sol diyez

bk. : Baknz

Hz . : Hazreti

BOA : Babakanlk Osmanl Arivi

TS : Topkap Saray

MD : Maliye Defterleri

ARDSYA : Azerbaycan Respublikas Devlet Ses Yazlar Arivi

M.. : Milattan nce

SAR : slam Tarih, Sanat ve Kltrn Aratrma Vakf

T : stanbul Teknik niversitesi

TMDK : Trk Musikisi Devlet Konservatuar


27/286

M :Marmara niversitesi

ADM :Azerbaycan Devlet Medeniyet ve ncesanat niversitesi

s. :Sayfa

No. :Numaras


28/286

I. GR

Azerbaycan Musikisi muam kavramnn, Rast Muam erevesinde, Doslam Medeniyeti Msiksinin Kafkaslarda ki kolu olarak, tahlilinin ve ada idraknazariyesi bakmndan tetkikinin yaplmas gerekliydi. Azerbaycan muamlar be vegeleriyle, analitik makm nazariyesi kullanan Trk Msiksi nazariyatna gre, kadimkaynaklar anlamada daha farkl kaplar aaca dnlmektedir. Konuulan dmsik kltr ayn olan iki devletin msik aratrmaclar tarafndan, muamlarn

bilinmesi, incesaz okullarnda retilmesi ve eitim yntemlerinin gelitirilmesi gencelikle Azerbaycan Rast Makmnn melodik kuruluu ve ses dzm taedilmekle, muam kavramnn tecessm ettii mn ve hikmetler yksek ilmi dnve analitik tedkikat usulleri ile ortaya karlp yeni ve orijinal fikirler ileri srhedeflenmitir.

Bu tezde Rast Muamnn nasl olutuu, teekkl ve nasl alglanmgerektii ilmi suretde esaslandrlmakla birlikte, mevcut msik kurallar ve sistematik

mzikoloji erevesinde konu incelenmitir. Byle bir almann yaplmas it,siyasi ve ilmi bakmdan, yakn ve orta dou halklarnn msiksinin meneinin ayolduu, ayn msik nazariyesine tabi olduklarn gstermesi asndan gerekli idi.

Muhteem hanende teknikleriyle donatlm, eitli makmlar da icrasgerekletirilen muamlarn, Dermed, Berdat, Mye, Uak, Hseyn, Vilayet,Dilke, Krd, ikesteyi Fars, Mberrige, Irak, Pengh, Rak ve Gerayi gibi belad geen belere tbi olan, Renk, Tasnif ve Mahn gibi hisseleriyle, btn

meziyetlerini etraflca analitik tahlilden geirip, her bir hisseye rnek olmas iin farklicraclardan notalanm eserleri, incelenmek zere aratrmaclara ve mfredat programlarnda kullanlmak zere eitimcilere kaynak olmas iin ortaya koyduk.

Burada problemleri ve meseleleri, kendi z tenkitimiz mnasebetiyle ortayakoymamza binaen, bir aratrmann konusunu aydnlatmasnn da yannda, konuyla balantl olabilecek aratrmalarn devam etmesi adna, gelecek tetkikatlarda gznnde bulundurulan faydalanlan bir aratrma olmasn da amalyoruzBundan


29/286

dolay metin iin de konuyla ilikili gelecekte aratrma konusu olabilecek meseleeitli yerlerde aktardk.

Literatrde konuyla ilgili yaplan aratrmalarn yetersizliklerinin tez konsemede etkili bir neden olabilecei (Davis & Parker, 1979, s. 41-43), bu sebeptenTrkiyede Azerbaycan Rast Muam1 formu ile ilgili aratrmann olmay, tez konseiminde nemli bir etken olmutur. lave olarak muam kavram ve Rast MakDou ve slam Medeniyeti Musikisi iinde aynl hususunun aratrlmas, konulmas ve incesaz okullarnn mfredatlarna girmesi gerektii dncesi de etkiliolmutur.

Trkiyede, Azerbaycan Msiksi hakknda aratrmalar kitaplardaktarlmakta, Kiril alfabesinden latinize edilen baz aktarmlarda yanllar ve eksikfark edilememekte, alan aratrmas yaplmad iin msik nazariyesi ve ameliyeshakknda yeterince mlumat verilememektedir.

Bu almalarn konularn sralayarak, tezimizle ilgili benzerliklerini okoymas asndan bahsetmek gerekmektedir. zeyir Hacbeylinin Azerbaycan Halk

Msiksinin Esaslar zerine bir inceleme yaplmtr (Gerek, 1998, s. 50). Azeyir Beyin eseri ile tezimizin tek ortak yan, tabii olarak zeyir Bsistemletirdii kendi lad-megam nazariyesidir. Bizim tezimizde, mevcut AzerbayMsiksi literatrnde, bu nazariyenin baz nemli noktalarn gstermesi bakmkonunun farkl bir bak asyla ele alnd sylenebilir.

Bir baka Azerbaycan Msiksi aratrmacs, muamlarla ilgili, Uzun havatrnde, aa yukar her ezgi banda ya da arasnda szl ve taksimli ksmlar a

muamat olarak tarif etmektedir (en, 1999, s. 107-109). Muamlarla ilgisi olanaratrmalar, alan almas yaplmadan anlalmas ok zordur. Dolaysyla Yavuzenin aktard bilgi szlksel bilginin dna kamamtr.

Glsemin Haytann alt bitirme tezinde, Azerbaycan, anlurfa, KtaYresi Mugam, Gazel ve Trk rneklerinin ncelenmesi ve Sunumu balk olaryazlmasna ramen, muamlar hakknda Mugam: uzun hava trnde okunup al


30/286

ezgilere denir bilgisi dnda herhangi bir bilgi ya da nota rnei vermemitir (Hayta,2011). Ahmet Serhat Turunun yksek lisans tezi ise, Renk, Dermed ve Diringil

hakknda ksaca bilgi vermekte, ancak metodolojik adan tekrar gzden geirilmegereklidir (Turun, 1999).

Gner Kzlkayann alt yksek lisans tezi, Azerbaycan Halk M balnda, ana makamlar ksmnda Rast Makamn anlatrken karar perdesininotas olduunu aktarmakta, baka perdelere grldnde baka adlar aldsylemektedir (Kzlkaya, 1990, s. 34). Ancak tam tersi olmas gereken bilgiyi faktarmtr. Bir baka Trkiyede yaynlanan Azerbaycan Trkleri kitabnda M

bal altnda gfteler verilmi, ancak nasl icra edileceine dair ne bir nota nede bir ipucu verilmediinden (zaydn)2, bunlarn Tasnif olabilecei, muam zannedileeklenmi olabilecei fikrini akla getirmektedir.

Azerbaycan Rast Makmn anlayabilmek iin Rast Muamn bilmek ge bu da ancak alan almasyla mmkn olabilir. Yukarda bahsedilen almalartakm eksiklikleri bulunsa da uzak bir memleket ve farkl bir yaz dilinde ykaynaklardan yaplan aratrmalar olduu ve Azerbaycan Msiksinin perdeleriniSovyetler dneminde tahrif edildiini (During, 2011, s. 60-66) gz nnde bulundurarak kk eksikliklerin, bizim aratrmamz gerekli klmas dnda, nkarlamak gerekmektedir. Rast Muam erevesinde Azerbaycan Muam Kavadyla allan bu tez, baka aratrmaclar tarafndan allan tezlerle, konu veitibariyle farkl olmakla birlikte, konu metodolojik adan gnmz tekniklerine gele alnmtr.

Azerbaycan kaynaklarnda Rast Makm, analitik makm zmlemelerindeuzak, be ve geler yoluyla anlatma geleneini srdrmesi bakmndan (Feld1990, s. 74), belirsizlikler gstermektedir. Hisselerin nasl adlandrlacanaihtilaflar olduu, Ramiz Zhrabovun zeyir Hacbeyliden aktardna gre, Muam hisselerine bazen be, bazen ge ve bazen de vz denmektedir (Zhrabov1991, s. 89, 95) cmlesinde karlabilir. Bunun nedeni birinin doru dierinin y bilmesi deildir. Esas neden analitik makm sisteminin eksikliidir. Eer muam


31/286

sistemletirilmezse maalesef ustalardan renilen beler ve teknikler unutuluptehlikesi ile kar karyadr.

Msikinaslar, bestekrlar, hnendeler ve szendelerin beler hakkherhangi bir ihtilaf yaamalarna gerek yoktur. Berdat ya da herhangi bir melodik seyrinin bir icracdan baka icracya deimemesi mmkn deildir. ABakhanovun ve Mir Muhsin Nevvabn izah ettii zere her icrac kendi islsnde icra gerekletirecektir.

Rast Muam hisselerinin, Azerbaycandaki be ve geler vastasyla an

yntemini Bestekrlk okullarnda deerlendirmek adna korumakla birlikte, amakm anlatm eklinde izah ederek, sistematik mzikolojinin gsterdii gibiMuamn sistemletirip, msikinaslarn istidatlar lsnde doayapabilmelerinin nnn almas salanmaldr.

Bu tezin gerekli olduunu gstermesi adna bir baka rnek, Azerbaaratrmaclar ve eitimcilerinin, muam beleriyle ayn adl Trk Mmakmlarn Trkiyede ki Hseyni Makm, Rast Muam formunda bir be

deerlendirmeleri doru grnmemektedir. Trkiye de icra edilen makmlar egekiler kullandklarndan, dizisi erevesinde fonksiyonel gekiler gsteren mbeleri ile ayn olarak deerlendirilemezler. Dolaysyla bu adan tezimiz, Trkmuam formunun anlalmasn salayaca gibi, Azerbaycan aratrmaclarTrkiyede ki makm nazariyesi hakknda bilgiler vermesi bakmndan faydal beklenmektedir.

Bir aratrmann genilii, kapsaml balklarn tercih edilmesi, arat

zorlatraca gibi, konunun derinlemesine ele alnmas ve incelenmesine engel grlmektedir (Seyidolu, 2000, s. 95). Konunun belirlenmesinde geni ba belirlemekten kandmz gibi, erevenin gereinden fazla dar altlp aratrmannemini yitirmemesine de dikkat ettik. Aratrma srecinde ortaya kan sorunlanalitik dnceyle ele alp, Mzikoloji aratrmalar kapsamnda, ilgili sorunlarazmler sunup, uygulamasnn nasl olacan tezimizde ortaya koyduk.


32/286

Konunun belirlenip, snrlarnn tespitinin ardndan, aratrmann gerekletirilecei byk nem tamaktadr. nk aratrmann bilimsel de

belirleyen unsurlardan birisi de aratrmada kulland yntemlerdir (Seyidolu, 2000, s99). Aratrmada kullanlacak yntemin, tez konusunda amalanan hedeflerleekilde belirlenmesi gerektii, bu sebepten konunun mzikle ilgisi omnasebetiyle alan aratrmas yaplmas zaruriyeti ortaya kmtr. Yn belirlenmesiyle, uygulama sreci planlanm, hedefler oluturulmu ve hedeflenesonunda aratrmann amacna ulamas iin sistemli ekilde allmtr.

Geici planla baladmz aratrmamza, aratrma safhasnda, aratrm

amacna ulamas iin planda deiiklikler meydana gelmi ve ilave snrlandyapmak durumunda kalnmtr (Dinler, 2000, s. 22). Azerbaycan Rast Muamerevesinde muam kavramn nazari ve ameli adan inceleyip, problemlerin tespzm getirilmesi eklinde ele alnacandan, notalananTasnif , Renk ve Dermed lergenel itibariyle icralar adet haline gelmi muam formu hisselerinden seilmit bulduumuzTasnifi, Rengi ve Dermed i tez sayfalar arasna ekleyerek, aratrmmetotlarnda tercih edilmeyen durumlar ortaya kmasndan sakndk. lk hed

szl muam icralarnn tespitini yapmaktr. craclarn sluplar ayrca aratrgereken bir konu olduundan Rast Muamnn tespiti ve muamk avram zerineyounlalmtr. alg msiksi eklinde grlen muam formundan rneklerhallerde bavurmamza ramen, bu konuda olduka geni ve ayr bir alma konusolduundan tezimizin snrlar dnda tutulmutur.

Doalama karakterli hisselerin, adlar bazen be, bazen ge ve bazen de vz olarak anldndan, sistematik mzikolojinin erevesinde deerlendirip, bu hi

be olarak standarda balayp yle notaladk. Rast Muam formu hisnotasyonunu ilgilendiren konularda ve be donanmlarnn belirli kidoturmadndan bunlar da mevcut yntemlerle gerekelerini de belirterek standar tlara balayp yle kullandk. Terennm rneklerinin bazen Rast Muamhisselerinin ba, ortas veya sonu olabilecei, bundan dolay adlar geen b birlikte deerlendirilmesi gerektii unutulmamaldr.


33/286

Hacbaba Hseynov, Yakup Memmedov ve Abulfat Aliyev gibi hnendelerin Ras Muam okumalarndan Rast Muam hisseleri notalanmtr. Ariz Abdleliyev, Fettah

Halikzade, Kemenezen Arif sdullayev , Tarzen Mahmud Aliyev , Tarzen Valeh Rahimov ve Tarzen amil smayilov ile bire bir allmtr. Muam hnende snfndatalebe olan Tebrizli Davud clali ile hnende teknikleri zerine alp tespitleyaplmtr.

Yaplan aratrmalar algsal adan Tar ve Piyano sazlarnda icra edileralld gibi hnendelerin okuduu blmler bizzat allmtr. Baz hallerde Msiksi, Trk Msiksi ve Azerbaycan Msiksi arasnda balantlar kurar

aklamalar yaplmtr. Arel sisteminde argh enisi, Nail Yavuzolunun belirttiigre Trk Msiksi Nazariyatnda farkl olmas gerektiinden (Yavuzolu, 2008, s. 63,argh enisi yerine Nigr enisini kullanacaz. Aratrmamzdan daha verimneticeler elde etmek ve alannn dna kmamak iin kadim nazari kaynaklargerekmedike bavurulmamtr.

Rast Muam notasyonunda, btn belerin donanm ve porte zerinde nanotaya alnacana dair standartlar oluturulup ilgili blm balklar altnda deaklanmtr. Dolaysyla belirlenen standartlar erevesinde notagerekletirilmitir. Notasyonda ayrca icraclarn slup zelliklerini derinlemnotaya almak ayr bir alma konusu olduundan, Rast Muam formunun tesmzik okuryazarl asndan kolaylatrmak iin 16lk notadan kk notalagerekli yerlerde kullanlm, genel itibariyle tercih edilmemitir. Rast Muamnotasyonunda, genel itibariyle en az farkl icra rnei verilmi, mzik otortarafndan beenilen farkl icraclarn okumalar tercih edilmitir.

Rast Muam cetvellerinde bulunan ok sayda hisselerin hepsini incel yerine, zeyir Hacbeylinin zamanndan bugne kadar geen sre sonunda, icraclartarafndan sistemletirilip kullanlan, gnmz Rast Muam cetveline gre RastMuam hisselerinin notasyonu gerekletirilmi ve gnmzde kullanlanMuam cetveli esas alnmtr.

Alan aratrmasiin gerekli olan Bilgisayar ile uyumlu kayt cihaz


34/286

defteri, not defteri, bilgisayar yazlmlar (Sibelius, Ultimate Audio Score, WaveCubaseSX, PDF Pro., Readiris, EndNote, Word, FileMaker, Kayt Cihaz iin P

Wave Converter, Skype), gidilen blgede alabilen uluslararas grmelere acep telefonu, elektronik eyalarn arj aletleri, tanabilir bellek, yeteri kadar N alan, gidilen blgenin dil zelliklerini gsteren szlk, corafi harita, yemek klve dier ihtiyalar nasl karlanaca ile ilgili planlama, gidilen blgenin ekonomilgili n aratrma ve gidilen blgede finans aknn ne ekilde salanaca ile planlamalar yaplmtr. Gidilen blgede yeralt treni ve otobs gibi toplu tamaralar iin bilet, paso veya akbil gibi ihtiyalarn alnmas planlanmtr. Gidilen

corafyann resmi tatilleri, alma gnleri ve saatleri hakknda mlumat edinilmitir.

Muamlarla ilgili tecrbe sahibi hocalarla grmemize ek olarak, talebelegrerek, tedris programlarnn ileyii hakknda bilgi sahibi olduk. Bu sayeddnerek problemleri tespit edip, tahlilini yaparak zmeye altk. Ksaca hemhocalar nezdinde hem talebe nezdinde muam nazariyesi ve ameliyesinin tedr programlarnda nasl iledii hakknda mlumat edinmeye altk. Muam ve msik eitimi almam kiilerle grerek, halkn iinde dinleyici olarak muamlarn

tezahr ettiini aratrdk. Muam alan dnda ki, msik talebeleri ile grerek,muam hakknda dnceleri renilip, problemleri tespit edip, analitik dtetkik ettik.

Rast Muam ile ilgili Azerbaycanda, Bak Mzik Akademisi ve Ahundov Ktphanesinin kaynaklar taranp, ahsi ktphanelerden faydalanlmtr. Bgrmeler kayt cihaz eliinde gerekletirilmitir. eitli harici lkelerde yazalanmz ilgilendiren kaynaklara, ncelikli olarak elektronik veritabanlarndan vktphanelerden ulalmtr. Dou ve slam Medeniyeti Msiksi aratrmacs olarakArap, Latin ve Kiril alfabesi ile yazlan Trke ve ngilizce eserlere bavurmamzyannda, Arapa, Fara ve Rusa bilmememizin eksiklii ile karlalm, kaynnc ahs olarak deerlendirmek zorunda kalnmtr.

Baz durumlarda, iki farkl dil arasnda yaplan aratrmalarda yazar takolaylatrmak niyetiyle yazar isim ve soyisimleri olduu gibi yazlmtr. Sam-


35/286


36/286

Dou ve slam Medeniyeti Msiksinin Ses sistemini perdelerinin de bu yadhil edilmesi neticesinde btn ihtiyalarn karlanabilecei dnlmektedir. Bizim

Ultimate Audio Score notasyon denemelerimizde Bat mzii ses sistemine esaslanaeserlerin notasyonunda gzel sonular elde edilmekte, ancak dier kk ara barndran mziklerde iyi sonu elde etmek zorlamaktadr. Bunun eitli nedolmakla birlikte, ilk akla gelen ses sitemindeki aralklarn program yazlmnaedilmesi gerektii gibi, alglarla icrada ortaya kan birka problem de tespitAyn grupta olup, aralarnda bir oktav fark olan tel gruplarnda icra edilen esenotasyonu, yazlmn farkl oktavlarda ki birbirinden farkl frekanslar ayr

notalayaca, notalad grlmtr. Dou ve slam Medeniyeti Msikalglarmzn birou, farkl oktavlara akortlanan tel gruplarndan olumakrnein, Tarn st tel gurubundan ince olan D4, kaln olan ise D3e akort Balamada ayn grupta yer alan benzer alglardandr.

Dou ve slam Medeniyeti Msiksi aratrmalarnda en bata Arapa ve Farsdillerinin ne kadar gerekli olduunu, bu saydmz dilleri bilmediimizden ahs olarak kaynaklar deerlendirmek zorunda kaldmz da belirtmitik. Arapa ve

Farsann Dou ve slam Medeniyeti Musikisi aratrmaclar iin ncelikli olakadar gerekli olduu baka aratrmaclar tarafndan da vurgulanmaktadr (Kuolu2009, s. 83). Tezimizde izlediimiz terminolojik yazmlarda, stanbulunDou ve slamMedeniyeti Msiksinin zirvesi olarak kabul edilmesinden, daha evvelki Azerbaycan Msiksi aratrmaclarnn3 da ayn yolu tercih etmesinden ve tezTrkiyede yazlmasndan dolay, baz durumlarda Osmanl-Trk makm geleneiterminolojisi yazmlar tercih edilmitir. Trk Msiksi Nazariyesinin analitik mak

zmleme yntemleri ile Rast Muam hisseleri sistemletirilmitir.

Azerbaycan Msik terminolojisinin de renilmesi, Dou ve slam MedenMsiksinin terminolojisinin tekrar oluturulabilmesi iin gereklidir. Bundan dolaterimlerin ilk getii yerlerde aklamas verilip, daha sonra tekrar verilmeyeceokuyucularn veya aratrmaclarn bu terimleri iyi renmeleri gerekir. Aksi metinde akc bir okuma salanamayabilir.


37/286

Dermed, Tasnif ve Renk gibi hisselerin notalarn yazarken satr balarna, uzunotasyonlar takip asndan kolaylk olmas iin l says yazlmtr. R

belirtilmeyen eserlerin icras esas alnarak metronomlar ilave edilmitir. Dahametronomu verilen eserlerin bugnk icras arasnda metronom farklar varsa onledenleri belirtilmek artyla ayrca icra eden msikinasn eidi olarak belirtilmicra edildii gibi notalanmtr.

A. SERBEST RTML ESERLERN NOTASYONU

Serbest ritimli, dzensiz veya yar dzenli ritme dhil olan uzun hava

eserlerin notasyonunda, her vurua tekabl eden nota deerinden yola kmak yeserin bandan sonuna kadar sresini belirli paralara blerek notasgerekletirdik. Serbest ritimli ezgilerin notasyonunda henz bir sistem gelitirileolmas sebebiyle, aratrmaclar iin hali hazrda kullanl olacan dndmevcut tekniklerden faydalanarak bir yntem gelitirdik. Bu yntemi serbest ezgilerin notasyonuna alacak olan btn aratrmaclarn faydalanabilmesi venotasyonda izlediimiz yolun deerlendirilmesi adna, burada anlatmak gerekmek

htiya olan malzemeler, Bilgisayar, Sibelius6 notasyon program ve notayalnacak eserin audio formatna dntrlm kayd gereklidir. Yeni bir nota yazmilemi iin sayfamz oluturup, yaklak metronomu ayarlanmaldr. Eserin ritmzamanl yaptktan sonra srasyla, Play, Video and Time seeneklerini takip edi Timecode and duration seip, gelen pencereden soldan her l bana, sadan za birimini seip tamam denmelidir. Daha sonra ayn ynergeyle, Add Video seetklayp gelen pencerede dosya uzants formatn All Files yapp audio kay

olduu klasrden notalanacak eseri seip almaldr. Porteli kdn uzunluu uzunluu ile ayn olacak ekilde uzatlp ya da ksaltlmaldr. Bunu yapabilmek iin Pharfine basarak eseri dinleyip eserin bittii yerde, notasyonu da bitirecek ayarlanmaldr. rnein 4 zamanl ayarlanm 60 llk notasyonda, hangiseilirse, l bandaki zaman dilimi ile eserin zaman rtecei grlebilir.

Notasyona balamadan evvel nemli bir baka husus, eserin tonu ile notastakip edilecek ton elenmesidir Yukarda saydklarmz hazrlandktan sonra


38/286

Show interface dmesine tklatyp, gelen pencereden Transpose ve Fine seeneklerini kullanarak, notasyon ile eserin tonu elenmelidir.

Bu ilemlerin ardndan notasyona balanabilir. Notasyon srecinde, baortasnda veya sonundan notasyona balanabilir. Zor bir mzikal motik arlaldnda buna taklmadan bir sonraki motiften devam edilebilir. Btnotasyonda farkl yerlerden takip edilerek notalamak, eserin daha abuk bitmesnotasyon sresince skntl dakikalar azaltmaktadr.

Son olarak notasyonun bitirilmesiyle, l izgilerini kaldrl

gerekmektedir. Okuyucunun, serbest ritimli eserlerin irtical yapsn ayn edeerlendirme artlarn oluturmak maksadyla l izgileri kaldrlmaktadr. Sritimli ezgilerin notasyonunda en nemli sknt, notasyonda belirleyici unsur olannota deerinin ne olaca sorusudur. Eer birim nota deeri zamana endekslenirsorun zlecei fikriyle byle bir yntem tercih ettik. Belirlenen metronom elalndnda hep ayn sonucun kaca grlebilir. nc ahslarn yorumlfarkl neticelerin ortaya kmas en aza indirilmitir.

Ayrca Bilgisayar tabanl otomatik notasyon programlarnn va bilinmektedir. Bu programlarn uan iin ok iyi alt tartlabilmekle bzellikle Trk Msiksi ses sistemi ihtiyacna cevap verecek ekilde yaz programlara rastlayamadk. Byle programlar iin verilebilecek, mevcut en gzelUltimate Audio Score programdr. Trk Msiksi ses sistemi zelliklerinin programdiline dhil edilmesiyle uzun havalarn notasyonunda gerekten faydal odnlmektedir. Bu tr programlarla, hem Audio formatndaki ses dosyalarnn no

dntrlmesi, hem de mikrofon vastasyla gnderilen sinyallerin ndntrlmesi amalanmaktadr.


39/286

II. TARH MLUMAT

Herhangi bir corafyann msik kltrn incelerken, Tarihsel Mzikoloji tespitini ve tetkikini yapp, Sistematik Mzikoloji ile de tahkik ve tasnifini ygereklidir. Azerbaycan Msiksi, Dou ve slam Medeniyeti Msiksinin merkeziyer alan bir kltr hazinesidir. Bu kltr hazinesini iinde olduu msik medeniyeterevesinde aratrlmas, kaynaklarnn doru analiz edilmesi gerekir. Dou ve medeniyeti msiksinden, msik tarihi ve msik nazariyesi zerine yazlan kitaplaanlamak ve icra usullerini doru analiz edebilmek iin, gerekli olduu kadaryla, balk altnda ksaca bahsetmek gereklidir.

Birincisi slamiyetin kabulnden evveli, ikincisi slamiyet ile ba sistemleme dnemi ve Osmanl Devleti Dnemi, nc olarak Osmanl Devletinson dneminde Tanzimat ve Azerbaycanda ise Sovyet igaliyle balayan batlla hareketleri eklinde olmaldr. phesiz bu balklar, farkl balklar uydurulabilm birlikte, kendi iinde byk bir alma konusudur. Zira bu tezin esas amac, Rast makm erevesinde, Tar ve K emene eliinde Gaval4 (Def) alarak muam okuyanhnendenin, sazl-szl (vokal enstrmantal) muam icrasn yirminci ve yirmi birinyzylda nazari ve ameli adan tespitinden sonra, tespit edilen problemlerin sistemamzikoloji (Uslu, 2006, s. 13) ile sistemletirilerek ihtiya olan metodoloyaklamlar ne srmek ve zme kavuturmaktr.

Azerbaycanda alan aratrmaclarn Trkiye Rast Makm, makm analizi,form bilgileri, muamlarn sistemletirilmesi ve metodolojisi, Trkiyede karatrmaclarda muam kavramn gerek mzikal gerek form asndan n

alglanmas gerektii hususlarna younlamalar gerekmektedir. Velhasl, msik tarihi bugnk msik nazariyesi ve ameliyesi ile balantsndan dolay nemli ve birbilikilidir.


40/286

A. SLAMYET NCES

slamiyet ncesi msik tarihi zerine yaplan aratrmalar, Mzikoloji ileFelsefe, Sosyoloji, ktisat, Antropoloji, Arkeoloji, Etnografi ve Etnoloji, Filoloji, SanTarihi, Corafya, Paleografya, Diplomatik, Epigrafi, Nmizmatik, Mhrler, SecKronoloji Takvimler, Onomastik gibi bilim dallarnn nda, disiplinler aras ilikiile ekillenmelidir. Azerbaycan Msiksi tarihinin slam ncesine dayand, Bakyaknlarnda Gobustan denilen yerde, ritim ve nefesli aletler alan insanlarn resimleritalara hakk olunduu, arkeolojik kazlarda tespit edilmitir (smayilov M. S., 1984, 5). Arkeolojik buluntularla ilgili bakaca rneklerde sralanabilir, Nahvan, Ge

ve Urmiye Gl civarnda, maaralar da ve kayalarda grlen resimlere daya burada ki yerleimin ok eskiye dayand uzmanlar tarafndan aklanma (Kuolu, 2009, s. 77). Ancak Azerbaycann slam ncesi dnemi yeteri aratrlmamtr. Bunun da doal karlamak gerekir nk yakn tarih bile yeteri kadaratrlmad hesap edilirse, slam ncesi dnemin yeterince aratrlmamaskarlanmaldr.

Msik bilimi bir anda ortaya kacak bir bulu gibi deerlendirilemeyece olumas sre gerektiren bir bilim dal olarak grlmesi daha doru olacaktr. slamncesi dnem, Dou ve slam Medeniyeti Msiksinin olumasna zemin olmutur Kind ile balayan kadim Grek eserlerini tercme almalar, Frbnin Grekler aktarlan eserleri dzeltmesi, gnmze kadar etkisini srdrecek olan SafiyyddinAbdlmmin Urmevnin Dou ve slam Medeniyeti Msiksine kaynak olacakdeerlerimize uygun, zgn msik nazariyesini sistemletirmesiyle neticelenmitir.

B. SLAMYET DNEM, LM MERKEZLER VEARATIRMALARIN DL

slamiyet ile birlikte dou msiksi sistemlemi, klanm (Turabi, 2005, s161), btn dou ve slam corafyasnda Rasta Rast denecek ekilde 12 makm24 bede standartlar oluturulmu, uyumlu uyumsuz aralklar ve bunlarn sebepler anlatlarak armoninin temelleri atlm, byk gelimeler kaydedilerek Dou ve slam


41/286

Medeniyeti Msik si5 meydana gelmitir. O dnemin ilim dili, dnemin en muasmedeniyetleri slam Devletleri olduu iin Arapa ve Faradr.

Bugn dnyann herhangi bir yeri, ilim renmek isteyen bir aratrmacilim merkezi olabilir. Gelien teknoloji ve bilim dnyas buna imkn vermektedirdil bile ok elzem bir gereklilik deildir. Lakin eskiden her yzyln nemlmerkezleri olduu iin, ilim renmek isteyen o merkezlere gider, kitap bitirme ydereceler alr ilerlerdi (Hzl, 2008, s. 25-46). Kitap bitirme yoluyla yaplan eitim, imerkezi olan yerin ilim dili ve kitabn yazld dil eklinde dnlmelidir. Bu fiyola karak , bugn ngilizce makale yazmann ve okumann ayb olmad gibi, e

dili Arapa ve Farsa olduu dnemlerde Arapa ve Farsa eserlerin kaleme altabii grnmektedir.

lim merkezinin neresi olduu, dnemin en ileri medeniyetine baldr .Gnmze kadar sren dou ve slam medeniyeti msiksinin zirvesi olmu, Fatih6 ile balayp II. Beyazd ile ilim ve sanat merkezi olan stanbulu en bata saymalyMevln gibi bir slam liminin yetitii Seluklu dnemi7 Konyas, Abdlkdir Mergnin nemli eserler verdii Semerkand ve Herat, bn Snnn yetitii Buha,Safiyyddin Abdlmmin Urmev ve Frbnin yetitii Badat illerini saymakgereklidir.

Yazlan eserlerde, msik sanatnn meydana gelmesi, insan zerindeki tesir beste yapma nazariyesi, makmlar ve kurulular, msik formlar, aralklar, drtl v belilerle beraber daha birok konu, bir ksm Farsa bir ksm Arapa olarktphanelerde yerini almtr. Yine bu dnemde yaplan almalar sayesinde

corafyasnda msikde standartlarn olutuu, sistematik ve metodolojik nazarayniyet kazand grlmektedir. Standarttan kast, 12 makm, 24 be ve 6 vze de

5 Dou corafi adan Osmanl topraklar bata olmak zere Bosnadan Uygurlarn yaad blgeler dnlmslam Medeniyeti sylemiyle de ilk defa musiki zerine nazari almalar yapanlar ve inkiaf etmesini salayanlar sistemletirenlerin slamn ile bilimde meydana gelen ilerleme sayesinde, slam limlerinin almalarsonucudur. Bunlara ek olarak Dou ve slam Medeniyeti Musikisini inkiaf etmesinde en nemli unsur diniolarak hesap etmek gereklidir. Gazimihal, bizim musikimiz iin Yakn ark Teknii demekte, spanya dhil olmak

l b ld h ld b l k d( h l )


42/286

birleildii, gnmze kadar geni bir corafyada bu standartlarn genel itibvarln srdrd grlmektedir (Uygun, 1999, s. 216).

slam lemine mal olmu bir msik medeniyetinden sz ediyoruz dolaysy bunun dilinin Arapa veya Farsa olmasnn ok neticeyi deitirmeykanaatindeyiz. Fransz ihtilali ile dnyaya zehir gibi yaylan milliyetilik ve bundoan husumetlikler, savalar ve hatta soykrmlar8 dnecek olursak , o gnkkalemlerin ilim iin yazd, Arap, Fars veya Trk gibi milliyetilik kavramndan uzak bir dine mensup olan cemaat (Develiolu, 2001, s. 648) algsnn mevcut olduunugryoruz. Bu dnemin ilim dilinin Arapa ve Farsa olmasnn bu corafyadak

yazlan eserleri sadece Arap veya Farslara ml edilemeyecei gibi, her Arapa ve Fareser veren limin de Arap ve Fars olarak deerlendirilemeyecei, ilmi aratrmtarafszl ve hakkatli neticeleri asndan, mhim ve tabii karlanmaldr.

C. SSTEMLEME DNEM

slamiyet ile birlikte, dou ve slam medeniyeti msiksinde, ilk defa eser verenseslerin tertibi, beste yapma, msiknin unsurlar, usl, msik aletleri ve msik iir

mnasebetlerini konu alan kitaplar yazan ve Grek evirilerine katlan asl ad Eb YusuYakub b. shak olan slam limi el-Kind (874)dir (Shehadi, 1995, s. 15-33). Kindninyazd eserlerden bir ksm bugne kadar gelmi ve eitli ktphane bulunmaktadr (zcan, 2001, s. 8). Eserlerinden bazlar; 1. Risle fi Hubr Snati-Telf , 2. Kitbl - Musavvittil -Veteriyye min Ztil -Veteril -Vhid il Ztil - Aratil - Evtr , 3. Risle fil - Luhn ven- Naam, 4. Risle fi Ecz Hubriyye fil - Mska dr (Turabi, 1996, s. 38). Kindnin eserleri Frbye zemin hazrlad iin ayr

nemlidir. kinci olarak bu dnemin en nemli, slam limlerinden birisi olan ve Aristoda

sonra bilim dnyasnda Muallim-i Sni olarak anlan, asl ad Eb Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzlu olan el-Frb (950)dir. Frb birok alanda eser

8ngiliz politikalar (Doanay, 2009), Franszlarn ve Ruslarn kkrtmas ile I. Dnya savanda balayan Ermmeselesi ncelikle dou Anadoluda 2 milyona yakn mslmann katledilmesinin ardndan, 1915te sadece bunasebep olan Ermenilerin mecburi g ettirilmesi ile neticelenmitir (McCarty, 2005). II. Dnya Sava, yakn tariht

b d l k l l( d ) d l


43/286

yazmasnn da yannda, msiknin fizik, tp ve astronomi ile mnasebetleri zerdurmu, sesin meydana gelii, msik perdelerinin taksimi, iklar, makmlarn meyd

gelmesine dair kideler, beste yapma, msik vezinleri ve mehur msik aletlerini konualan eserler yazmtr. Eserlerinden bazlar 1. Kitbl - Mskal - Kebr , 2. Kitb hsil- kt , 3. Kitb fil - kt tr. Onun yazd kitaplar bugn eitli ktphanele bulunduu gibi birok merakl ve aratrmacnn da nazar dikkatlerini ekmitir. Grek eserlerini erh ederek, eksik intikal eden nazar bilgileri tamamlam, hatalarndzeltmitir (Turabi, 2007, s. 34-36).

Bir dostluk gurubu, slam dnyasnda, dini, ahlaki, felsefi ve siyasi ierikli51

risaleden mteekkil, hvn- Saf Risaleleri ni yazmtr. Msikye ayrlan saysndise sesin meydana gelii, msiknin ruha tesiri, uyumlu ve uyumsuz aralkl, bestekrlk hususiyetleri ve msik aletleri gibi (etinkaya, 2001, s. 75, 80-109), dahaevvelki nazariyatlar tarafndan da benzer konular ilenmitir. hvn- Saf y mteakip bugn bile tp okullarnda eserleri okutulan nl tp bilgini, slam alimi, Eb Ali el-Hseyin b. Abdullah b. Ali b. Sn (1037)dr. bn Sn, tp, mantk, felsefe, fiziktabiiyyat ve psikolojiye dair pek ok eserler vermitir. Tp uzman olmas seb

msikyi riyaziyat ile ilikilendirmesinin de dnda msiknin insan psikolojisi zki etkilerini de incelemitir (Turabi, 2004).

Dneminin en nemli msik nazariyecisi, Dou ve slam MedeniyeMsiksinde yeni bir sayfa olan (Zhrabov, 1991, s. 34), Safiyyddn Abdlmmin Yusuf b. Fhir el-Urmev (1294)dir. Yazd eserler Kitbul - Edvr ve er- Risalet-erefiyye finisebit -Telifiyye etkisini bugne kadar muhafaza etmi kendisinden sonra gelen birok msik aratrmaclarnn dikkatini celb etmitir (Uygun,1999, s. 15, 65-130). Bu eserler Trk Msiksi Nazariyat ve tarihinin nemlikaynaklarndandr. Safiyyddin Abdlmmin Urmev, Azerbaycann Urmiye ehrinddnyaya gelmesi ve ocukluunun orada gemesi, Azerbaycan Msiksi asndanayrca nem ihtiva etmektedir. Kitbul - Edvr eserinde, I. faslda namelerin tarifi vtizlik pestlik sebeplerini anlatrken bugn ilkokul rencileri tarafndan rahat bir ekildeanlalacak izahatlar yapmtr. III., IV. ve V. fasllar da bugnk armoninin temeliioluturan bilgilerverdiini grmekteyiz Dier blmlerdebestekrlk makm


44/286

Safiyyddin Abdlmmin Urmev yazd bu kitapla, neredeyse tmzamanlarn en ok erhi yaplan eser konumundadr. Kitbul - Edvr n erhini yapan

melliflerden bazlarnn adlarn saymak gereklidir. ihabeddin Abdullah Sayr (1345), Yusuf bin Nizmeddin Krehir (1410), Celaleddin Fazlullah el-UbeydCelyir, Ali bin Muhammed es-Seyyid erif Crcn (1413), Tabib MuhammedHocend, Abdlkdir -i Mer (1435), Fethullah Mmin irvn (1453), LtfullahSemerkand ve emigezekli9 Ahmedolu krullah (1465) (Uygun, 1999, s. 56-57). Yakn tarihe ait Kitbul - Edvr ilmi tetkikatlar arasnda ncelikle Rauf Yektasonra Yaln Tura, Mehmet Nuri Uygun ve Zemfira Seferovay10 sayabiliriz.

Kitbul - Edvr n erhini yapanlardan biride, yukarda adn verdiimiz HceKemleddn Abdlkdir b. Gayb el-Merg (1435)dir. Eserlerinden nemlile,Cmil -Elhn (Sezikli, 2007) Semerkandda 1406 da, Maksidul -Elhn iseHeratta 1418de yazlm olanlardr. Abdlkdir Merg, Azerbaycan Trklerindenolduu iin, Safiyyddin Abdlmmin Urmev gibi, Azerbaycan Msiksi asndanayr bir nemi vardr. Her ikisi de Trk Msiksi ve Tarihi asndan kaynak kiile,yazdk lar eserlerde kaynak eserler olarak deerlendirilmektedir. Abdlkdir

Mergden nce ve sonra elbet msik alannda eserler vermi baka melliflerinadlarn sayabilirdik , ancak tezimizin konusu ne msik tarihidir nede XX. yy. ncemsik nazariyesini incelemektir. XX. yy. muam nazariyesi ve ameliyesinyounlamak, onu yeteri kadar tetkik edebilmek iin Dou ve slam Medeniye Msik si asndan mutlak bahsetmemiz gereken, gnmze zemin olan tarihi nazakitaplar ve melliflerinden ksaca bahsettik.

zeyir Hacbeyli, Safiyyddin Abdlmmin Urmevnin yaad d(13.yzyl) Dou ve slam Medeniyeti Msiksinin en yksek seviyesi oEndlsten ine, Orta Afrikadan Kafkaslara kadar yayldn syleme (Hacbeyli, 2010, s. 17-18). Bu cmleleri, Gazimihalin Dou ve slam MedeniyetMsiksi iin slamn ayak bast topraklarda yaylmtr (Gazimihal M. R., 2006,

9 Ahmedolu krullahn nereli olduu (Amasyal veya emigezekli) konusu aratrmaclar arasnda halad l b l d l l l l f d d l l k b k d


45/286

27-28), ifadesi ile birletirirsek, Endlsten ine, inden Bosnaya kadar uzancorafyada, Dou ve slam Medeniyeti Msiksinin yayld grlebilir.

zeyir Hacbeyli, 14. asrn sonlarna doru meydana gelen itima, iktisadsiyas durum (Mool istilas ve katliamn kastediyor olmal), orta Asya msik kltr binasnn kmesine neden olmutur (Hacbeyli, 2010, s. 17-18) demektedir. Ancak buyaklam destekleyebilmemize imkn yoktur. 14. yzyln hemen banda, SafiyydAbdlmmin Urmevnin arkasnda dou ve slam medeniyeti msiksinin en kaynak eserlerini brakarak vefat ettii (1294) malumdur. Daha sonra, takiptarafndan Kitbl Edvr zerine yaplan saysz neirlerin sraland, Abd

Merg ve baka hatr saylr aratrmac, nazariyat ve msikinaslarn yetitiadan nemli addetmemiz gereken bir dnem olarak grmemiz gerekir. Mmf, 14yzyln banda kurulan Devlet-i li Osman tarafndan msikinas ve sanatkrltevik edilip desteklendikleri de ayrca saylmas gerekir. Bu dnemlerde bir kdaha ziyade ilerleme olduu, eer bir kmeden bahsedilecekse, bunu Tanzimt11 ile balayan batllama srecine balamak gerekir.

Yakn tarih, msik nazariyesi ile ilikili eserler vermi, msikinas vearatrmaclardan bahsetmek nem arzetmektedir. Azerbaycan Msiksi hakkndmlumatlar veren, XVII. yzyl aratrmaclarndan ilk bahsetmemiz gereken Evelebi (1682) veSeyahatname si olmaldr. XVII-XVIII. yy. Mirza BeyinM sik Risalesi (Sfrova Z. , 2006, s. 219), Mir Muhsin Nevvabn (1918) Vuzhul - Erkam risalesi (Kuolu, 2009) ve zeyir Hacbeylinin12(1948) Azerbaycan Halk M siksinin Esaslarn (Hacbeyli, 2010), yakn tarih ile alakasndan dolay belirtm gerekmektedir.

Mirza Beyin risalesi farsa, drt hisseden ibarettir. Mellif eserinde msikninifa verici ynlerinden, gezegenlerin hareketleri ve burlar ile ilikisinden, tabiat

11 3 Kasm 1839da, Sultan Abdlmecid Hann Glhane Hatt - Humyunu Fermn veya Tanzimt Fermn adyaklanan batllama hareketleridir (Afyoncu, 2010, s. 177-223). 12 zeyir Hacbeylinin soyad 1926 ylnda Maarif ve Medeniyet Mecmuasnda Hacbeyli olarak

rast mugami cercevesinde azerbaycan mugam kavrami

Documents