raport z inwentaryzacji wilków i rysi metodą tropień zimowych w...

Raport z inwentaryzacji wilków i rysi metodą tropień zimowych oraz ocena stanu zachowania populacji tych gatunków w dużych kompleksach leśnych na terenie województwa podlaskiego

Tomasz Borowik i Krzysztof Schmidt

Instytut Biologii Ssaków PAN

Białowieża, czerwiec 2013

Przedsięwzięcie dofinansowano ze środków

Wojewódzkiego Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku

Instytucje zaangażowane w przedsięwzięcie

Wigierski Park Narodowy

Fundacja WWF Polska

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku

– 3 –

Od Koordynatora Projektu

Fundacja WWF Polska realizuje obecnie projekt aktywnej ochrony rysi na obszarze

wybranych kompleksów leśnych Pojezierza Mazurskiego. Działania prowadzone w ramach

tego projektu koncentrują się głównie na procesie re-introdukcji, poprawie bazy pokarmowej

rysi, a także monitoringu odbudowywanej populacji tego gatunku. Wśród działań monitorin-

gowych prowadzone są zimowe tropienia rysi (i jednocześnie wilków). Uzyskane ostatnio

wyniki wydały się jednak trudne do jednoznacznego zinterpretowania, w oderwaniu od szer-

szego kontekstu terytorialnego. Stąd też pojawił się pomysł rozszerzenia obszaru inwentary-

zacji rysi i wilków metodą zimowych tropień, tak aby lepiej ocenić stan zachowania populacji

tych gatunków w Polsce północno-wschodniej – jednego z najważniejszych obszarów ich

występowania w naszym kraju. W ramach niniejszego opracowania zostały zaprezentowane

wyniki inwentaryzacji wilka i rysia w Puszczy Augustowskiej, Puszczy Knyszyńskie i Pusz-

czy Białowieskiej, stanowiących główne ostoje tych drapieżników w województwie podla-

skim. Zimowe tropienia były prowadzone w terenie przez pracowników właściwych nadle-

śnictw z obszaru Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych (RDLP) w Białymstoku,

pracowników Wigierskiego Parku Narodowego (WPN) oraz pracowników Instytutu Biologii

Ssaków (IBS) PAN w Białowieży we współpracy z Białowieskim Parkiem Narodowym.

Specjaliści z IBS PAN opracowali również wyniki zimowych tropień oraz zaproponowali

ocenę stanu zachowania populacji tych gatunków w województwie podlaskim. Zimowe tropie-

nia wilków i rysi w woj. podlaskim były pod względem organizacyjnym dość dużym przed-

sięwzięciem. Stąd też wielkie podziękowania należą się koordynatorom tropień w poszcze-

gólnych kompleksach leśnych oraz wszystkim ich uczestnikom.

Szczególne podziękowania chciałbym złożyć Panu Ryszardowi Ziemblickiemu Dyrekto-

rowi RDLP Białystok, za otwartość z jaką przywitał ideę zimowych tropień rysi i wilków,

a także Panu dr hab. Krzysztofowi Schmidtowi, p.o. Dyrektora IBS PAN oraz Panu dr Jackowi

Łozińskiemu Dyrektorowi WPN, za włączenie reprezentowanych przez siebie instytucji

w powyższe przedsięwzięcie. Chciałbym także podziękować Panu Krzysztofowi Oniszczukowi,

Naczelnikowi Wydziału Ochrony Ekosystemów RDLP Białystok oraz Pani Barbarze Gołowacz,

specjaliście z tegoż Wydziału, którzy z życzliwością wspierali stronę formalną i organizacyj-

ną inwentaryzacji oraz służyli niezbędnymi informacjami przy przygotowaniu aplikacji

o dofinasowanie zimowych tropień oraz przy ich rozliczaniu.

– 4 –

Osobne podziękowania należą się Panu dr inż. Lechowi Magrelowi, Dyrektorowi Regio-

nalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku, za zachętę do podjęcia wyzwania,

jakim było przygotowanie aplikacji projektu w tak krótkim czasie oraz Wojewódzkiemu

Funduszowi Ochrony Środowiska w Białymstoku, który podjął decyzję o dofinansowaniu

zimowych inwentaryzacji wilków i rysi na terenie woj. podlaskiego. Bez tego wsparcia przed-

sięwzięcie to, w tak takim wymiarze terytorialnym nie było by możliwe.

Chciałbym też wyrazić nadzieję, że tego typu działania będą kontynuowane w kolejnych

latach, ponieważ są one źródłem bardzo cennych informacji niezbędnych do podejmowania

właściwych decyzji w zakresie ochrony tych gatunków.

Stefan Jakimiuk

Koordynator Projektu

Fundacja WWF Polska

– 5 –

Metodyka

Inwentaryzację wilka i rysia w województwie podlaskim przeprowadzono w następują-

cych kompleksach leśnych: Puszcza Augustowska, Puszcza Knyszyńska oraz Puszcza Biało-

wieska stanowiących główne ostoje tych drapieżników. Liczenia drapieżników wykonano

metodą opracowaną w ramach programu „Ogólnopolskiej inwentaryzacji wilków i rysi

w nadleśnictwach i parkach narodowych” przez Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowie-

ży. W pracach terenowych brali udział pracownicy nadleśnictw RDLP Białystok, Białowie-

skiego i Wigierskiego Parku Narodowego oraz Instytutu Biologii Ssaków PAN. Na terenie

Puszczy Augustowskiej inwentaryzacje przeprowadzono dwukrotnie, w dniu 22 lutego

i 13 marca 2013 r., w Puszczy Knyszyńskiej 14 lutego i 13 marca 2013 r., a w Puszczy Bia-

łowieskiej, czterokrotnie: 11 stycznia, 21 stycznia, 13 lutego oraz 22 marca 3013 r.

Tropienia wilków i rysi prowadzono jednocześnie na obszarze wszystkich nadleśnictw

obejmujących dany kompleks leśny 1-2 dni po świeżym opadzie śniegu. Tropienia odbywały

się na wcześniej wytyczonych transektach wzdłuż dróg leśnych w taki sposób, aby w miarę

możliwości tworzyły zamkniętą sieć. Zadaniem tropicieli było znalezienie świeżych tropów

drapieżników, określenie gatunku oraz liczby osobników w grupie, a także stwierdzenie

kierunku przemieszczania się zwierząt i zaznaczenie tych tras na mapach. Do tropicieli nale-

żało również ustalenie na podstawie kierunków poruszania się drapieżników obszarów,

na których zwierzęta zaległy na dzienny odpoczynek. Miało to na celu umożliwienie rozróż-

nienia poszczególnych grup zwierząt lub pojedynczych osobników od siebie i ustalenie ich

liczby.

Zmapowane trasy przejść wilków i rysi oraz trasy przejazdu tropicieli w poszczególnych

nadleśnictwach zostały przekazane do Instytutu Biologii Ssaków PAN celem ich wprowadze-

nia do bazy danych oraz zbiorczego przeanalizowania i zinterpretowania. Liczbę grup i poje-

dynczych zwierząt określa się nanosząc wszystkie stwierdzone trasy przejść drapieżników

oraz trasy przejazdów samochodów na cyfrową mapę całego kompleksu leśnego. Analizuje

się rozkład przestrzenny tropów, liczbę stwierdzonych osobników i kierunki przejść wzglę-

dem zaznaczonych tras przejazdu tropicieli. W przypadku dobrych warunków terenowych,

odpowiednio gęstej sieci transektów i prawidłowej identyfikacji tropów liczba zwierząt

wchodzących do obtropionego oddziału powinna wskazywać rzeczywistą liczebność danej

grupy. Jednak z uwagi na potencjalny wpływ wielu czynników na wynik tropienia uwzględnia

się również możliwość wystąpienia pomyłek w terenie, np. nieprawidłowa identyfikacja

– 6 –

gatunku, błędne wyrysowanie kierunku przejścia, nieprawidłowe oszacowanie liczby osobni-

ków, przeoczenie tropów itp. Do identyfikacji poszczególnych osobników bądź grup zwierząt

brana jest dodatkowo pod uwagę przeciętna długość dobowych wędrówek, a także fakt,

iż watahy wilków często rozchodzą się na mniejsze grupy. W ostatecznym określeniu liczebno-

ści zwierząt pomocne jest porównanie wyników tropień z poszczególnych dni inwentaryzacji.

Chcemy podkreślić, że zaznaczone elipsami obszary nie odpowiadają rzeczywistym

areałom poszczególnych watah wilków, czy osobników rysi. Elipsy służą wyłącznie uszere-

gowaniu tropów, które mogły należeć do poszczególnych grup zwierząt. Na podstawie jedno-

razowych tropień nie ma możliwości ustalenia zasięgu terytorialnego konkretnych osobników.

Wyniki

Puszcza Augustowska

Tropienia drapieżników przeprowadzone zostały przez sześć Nadleśnictw: Augustów, Szcze-

bra, Płaska, Suwałki, Głęboki Bród, Pomorze oraz Wigierski Park Narodowy w dwóch termi-

nach: 22.02.2013 (Ryc. 1 i 2) i 13.03.2013 (Ryc. 3 i 4). Wyniki tropień wskazują na obecność

9 watah wilków liczących od 2 do 9 osobników. Łącznie populację wilków w tym kompleksie

leśnym oszacowano na 46-51 osobników (Ryc. 5). Na całym obszarze Puszczy Augustow-

skiej zlokalizowano tropy rysi należące prawdopodobnie do sześciu różnych osobników,

w tym jednej lub dwóch samic z młodym (Ryc. 6).

Puszcza Knyszyńska

Tropienia drapieżników w Puszczy Knyszyńskiej przeprowadzone zostały przez sie-

dem Nadleśnictw: Knyszyn, Dojlidy, Czarna Białostocka, Supraśl, Krynki, Waliły i Żednia

w dwóch terminach: 14.02.2013 (Ryc. 7 i 8) i 13.03.2013 (Ryc. 9 i 10). Niestety, nie wszyst-

kie materiały były tej samej jakości. Nadleśnictwo Knyszyn nie przesłało wyrysowanych tras

– 7 –

przejścia drapieżników (jedynie lokalizację zaobserwowanych tropów), a w materiałach

z Nadleśnictwa Czarna Białostocka brakowało zarówno tras przejazdu tropiących jak i przejść

drapieżników. Analiza tropów wskazuje na obecność 10 grup wilków, przy czym liczebność

poszczególnych watah wynosiła od 2 do 10 osobników. Łącznie, populacja wilków w Pusz-

czy Knyszyńskiej została oszacowana na około 50 osobników (Ryc. 11). Tropienia wykazały

obecność sześciu pojedynczych osobników rysia oraz trzech grup liczących po dwa (dwie

grupy) lub trzy osobniki (jedna grupa). Z dużym prawdopodobieństwem należy przypuszczać,

że tropy grup rysi należały do samic z młodymi. Łącznie na obszarze Puszczy Knyszyńskiej

stwierdzono 13 osobników rysia (Ryc. 12).

Puszcza Białowieska

Inwentaryzację rysi i wilków w tym kompleksie leśnym przeprowadzono czterokrotnie na

terenie nadleśnictw: Białowieża, Browsk i Hajnówka oraz Białowieskiego Parku Narodowego

w dniach 11 stycznia, 21 stycznia, 13 lutego oraz 22 marca 3013 r. (Ryc. 13-20). Jednak

warunki śniegowe (odpowiedni czas po opadzie śniegu, stan odśnieżenia dróg) spełniające

wymogi inwentaryzacji wystąpiły tylko podczas ostatniej sesji.

Analiza danych wskazuje, że w Polskiej części Puszczy Białowieskiej bytują cztery wata-

hy wilków liczące od 4 do 6 osobników. Liczebność całej populacji została oszacowana

na 18 do 21 osobników (Ryc. 21). Tropienia wykazały obecność tylko czterech pojedynczych

osobników rysia w tym kompleksie leśnym (Ryc. 22).

– 8 –

Ocena stanu populacji rysia i wilka w województwie podlaskim

Inwentaryzacja wilka i rysia po tropach przeprowadzona w miesiącach styczeń-marzec

2013 r. przez personel nadleśnictw RDLP Białystok oraz Wigierskiego i Białowieskiego

Parku Narodowego, a także Instytutu Biologii Ssaków PAN wykazała, iż na terenie objętym

tropieniami w województwie podlaskim bytuje łącznie około 122 wilki i 22 rysie.

Należy tu jednak zaznaczyć, że uzyskane wyniki dotyczą wyłącznie zwartych kom-

pleksów leśnych Puszczy Augustowskiej, Knyszyńskiej i Białowieskiej. Pominięty został

obszar Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz inne rejony mozaiki polno-leśnej wojewódz-

twa podlaskiego, które mogą być w różnym stopniu użytkowane zarówno przez wilka jak

i rysia. Choć obszary objęte inwentaryzacją stanowią główne rejony bytowania dużych dra-

pieżników w województwie podlaskim, to z uwagi na powyższy fakt nie można uogólniać

stwierdzonej liczebności drapieżników na cały obszar województwa.

Liczebność wilków oszacowana dla poszczególnych kompleksów leśnych prawdopo-

dobnie odzwierciedla rzeczywisty stan populacji tych drapieżników. Przemawia za tym mię-

dzy innymi fakt, iż wyniki tropień uzyskane w różnych terminach pokrywają się w znacznym

stopniu. Wyniki inwentaryzacji przeprowadzone w Puszczy Białowieskiej wykazują również

dużą zbieżność ze strukturą populacji, jaka została wykazana wcześniej przy pomocy badań

telemetrycznych. Wilki są ruchliwymi zwierzętami przemieszczającymi się dziennie średnio

około 25 km, dlatego wykrycie tych zwierząt jest stosunkowo łatwe. Z drugiej strony utrudnia

to jednak często interpretację liczby zwierząt w grupie, gdyż niekiedy trasy przemieszczeń tej

samej grupy w ciągu jednego dnia przecinają się wzajemnie.

W odróżnieniu od wilków, liczebność rysia jest dużo trudniejsza do ustalenia wyłącz-

nie za pomocą tropień, gdyż drapieżniki te spędzają często długie okresy na niewielkim ob-

szarze w pobliżu upolowanych ofiar, przez co nie obserwuje się ich tropów na wyznaczonych

do tropień trasach. Dlatego prawdopodobnie liczba tych zwierząt wykazana w poszczegól-

nych kompleksach leśnych może być w pewnym stopniu zaniżona. Stwierdzona duża roz-

bieżność między wynikami tropień z poszczególnych sesji zdaje się ten fakt potwierdzać.

Jednak różnice w liczbie wykazanych osobników między kompleksami leśnymi mogą świad-

czyć o rzeczywistym, względnym zróżnicowaniu liczebności rysi, sugerując, że Puszczę

Knyszyńską może zasiedlać względnie większa populacja rysi niż Puszczę Augustowską

i Białowieską.

– 9 –

Stan populacji wilka w porównaniu z wcześniejszymi danymi z inwentaryzacji koor-

dynowanej przez IBS PAN wydaje się stabilny. Nie obserwuje się zmian w liczbie stwierdzo-

nych watah ani liczebności poszczególnych grup. Przypuszczalnie kompleksy leśne objęte

inwentaryzacją są obecnie wysycone przez populacje tych drapieżników. Prawdopodobnie nie

oddziałują aktualnie czynniki wpływające na wzrost śmiertelności wilków, a struktura ich

populacji uniemożliwia zwiększanie się liczebności osobników w poszczególnych watahach.

Zakres terytorialny przeprowadzonej inwentaryzacji nie pozwala natomiast ocenić, czy i na

jakich obszarach osiedlają się młode osobniki urodzone na terenie zwartych kompleksów

leśnych, które mogą emigrować poza te obszary.

Niewielka liczba rysi wykazana podczas inwentaryzacji (szczególnie w Puszczy Bia-

łowieskiej i Augustowskiej) może wskazywać na zły stan populacji tych drapieżników

w województwie podlaskim. Chociaż, jak stwierdzono wyżej, wyniki tropień mogą być zani-

żone, niepokojąca jest niska liczba wykrytych samic z potomstwem. Może to sugerować

występowanie czynników, które ograniczają sukces rozrodczy lub efektywność wychowywa-

nia młodych. Do tych czynników może należeć m.in. niska dostępność głównego gatunku

zwierząt stanowiących pokarm rysia – sarny. Sytuacja taka może mieć miejsce zwłaszcza

w Puszczy Białowieskiej, gdzie od wielu lat liczebność populacji sarny utrzymuje się na

bardzo niskim poziomie (około 1000 osobników, wg danych RDLP Białystok).

– 10 –

Ryciny

Ryc. 1. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji wilka w Puszczy Augustowskiej w dn. 22.02.2013 r.

– 11 –

Ryc. 2. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji rysia w Puszczy Augustowskiej

w dn. 22.02.2013 r.

– 12 –

Ryc. 3. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji wilka w Puszczy Augustowskiej

w dn. 13.03.2013 r.

– 13 –

Ryc. 4. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji rysia w Puszczy Augustowskiej

w dn. 13.03.2013 r.

– 14 –

Ryc. 5. Prawdopodobna liczebność watah i osobników wilków w Puszczy Augustowskiej ustalona na podstawie zestawienia wyników tropień przeprowadzonych w dniach 22 lutego i 13 marca 2013 r.

– 15 –

Ryc. 6. Minimalna liczebność osobników rysi w Puszczy Augustowskiej ustalona

na podstawie zestawienia wyników tropień przeprowadzonych w dniach 22 lutego i 13 marca 2013 r.

– 16 –

Ryc. 7. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji wilków w Puszczy Knyszyńskiej

w dn. 14.02.2013 r.

– 17 –

Ryc. 8. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji rysi w Puszczy Knyszyńskiej

w dn. 14.02.2013 r.

– 18 –

Ryc. 9. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji wilków w Puszczy Knyszyńskiej

w dn. 13.03.2013 r.

– 19 –

Ryc. 10. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji rysi w Puszczy Knyszyńskiej

w dn. 13.03.2013 r.

– 20 –

Ryc. 11. Prawdopodobna liczebność watah i osobników wilków w Puszczy Knyszyńskiej

ustalona na podstawie zestawienia wyników tropień przeprowadzonych w dniach 14 lutego i 13 marca 2013 r.

– 21 –

Ryc. 12. Minimalna liczebność osobników rysi w Puszczy Knyszyńskiej ustalona

na podstawie zestawienia wyników tropień przeprowadzonych w dniach 14 lutego i 13 marca 2013 r.

– 22 –

Ryc. 13. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji wilków w Puszczy Białowieskiej

w dn. 11.01.2013 r.

– 23 –


w dn. 21.01.2013 r.

– 24 –


w dn. 13.02.2013 r.

– 25 –

Ryc. 16. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji wilków w Puszczy Białowieskiej w dn. 22.03.2013 r.

– 26 –

Ryc. 17. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji rysi w Puszczy Białowieskiej w dn. 11.01.2013 r.

– 27 –


– 28 –


– 29 –

Ryc. 20. Trasy tropień i wyniki inwentaryzacji rysi w Puszczy Białowieskiej

w dn. 22.03.2013 r.

– 30 –

Ryc. 21. Prawdopodobna liczebność watah i osobników wilków w Puszczy Białowieskiej ustalona na podstawie zestawienia wyników tropień przeprowadzonych w dniach 11 i 21 stycznia oraz 13 lutego i 22 marca 2013 r.

– 31 –

Ryc. 22. Minimalna liczebność osobników rysi w Puszczy Białowieskiej ustalona

na podstawie zestawienia wyników tropień przeprowadzonych w dniach 11 i 21 stycznia oraz 13 lutego i 22 marca 2013 r.

raport z inwentaryzacji wilków i rysi metodą tropień zimowych w...

Documents