Öåíòúð çà ëèáåðàëíè ñòðàòåãèè
Êàïèòàëèçúì áåç êàïèòàë
ISBN 978-954-90758-7-8 (ÔÁÍÊ) ISBN 978-954-9671-07-0 (ÖËÑ)
Íà êîðèöàòà: Êèðèë Ïðàøêîâ, èç ñåðèÿòà “Îòãîâîðíà æèâîïèñ”, 2006
 
 
Áúëãàðñêîòî ñòîïàíñêî ìèíàëî – ðàçìåðíîñò è åäðè ùðèõè
Êàïèòàëèçúì áåç êàïèòàë Êàïèòàëèçúì áåç êàïèòàë Ñèçèô I – âúòðåøíèÿò êîíòóð Ñèçèô II – âúíøíèÿò êîíòóð Ïðàãúò íà êðèçèòå
Äîïèðúò ñ âúíøíèÿ ñâÿò Êðåäèòîðè è äëúæíèê Èêîíîìè÷åñêàòà óñëîâíîñò – ìåõàíèêà, õîðà, êóëòóðà
Òîì II Äâèæåíèåòî íà ïàðèòå
Äóõúò íà èêîíîìè÷åñêèòå èíñòèòóöèè Áúëãàðñêà íàðîäíà áàíêà Áàíêèòå íà êîîïåðàòèâíèÿ ñâÿò Îòêúì ÷àñòíèòå áàíêè Èêîíîìèêà íà äëúæíèöèòå
Òîì III Öåííîñòè è èíòåëåêòóàëíà ñðåäà
Åäíà ñòîïàíñêà ñóáêóëòóðà: áúëãàðñêèÿò êîîïåðàòèâèçúì Ïëàùúò íà êîðóïöèÿòà Èêîíîìè÷åñêàòà ïîëèòèêà è èêîíîìè÷åñêîòî ïîçíàíèå
Äúëãàòà ïåðñïåêòèâà: ôèëîñîôèÿ íà áúëãàðñêîòî ñòîïàíñêî ðàçâèòèå
Ïðèëîæåíèÿ (ò. I–III) Ðå÷íèê Áèîãðàôè÷íè áåëåæêè Ïîêàçàëåö íà óïîìåíàòèòå ëè÷íè èìåíà Ïîêàçàëåö íà óïîìåíàòèòå èíñòèòóöèè Ñïèñúê íà ãðàôèêèòå è èëþñòðàöèèòå Öèòèðàíà ëèòåðàòóðà
7Kîìóíàëíèÿò êàïèòàëèçúì
Êðàòúê ïúòåâîäèòåë èç “Êîìóíàëíèÿò êàïèòàëèçúì” / 30
ÁÚËÃÀÐÑÊÎÒÎ ÑÒÎÏÀÍÑÊÎ ÌÈÍÀËÎ –
Ìàêðîèêîíîìè÷åñêè ùðèõè / 52
Íà÷àëàòà è ãðàíèöèòå íà áúëãàðñêàòà ñïåñòîâíîñò / 74 Èíñòèòóöèèòå íà ñïåñòîâíîñòòà. Äúëãîñðî÷åí è àêöèîíåðåí êàïèòàë / 99 Öåíà íà êàïèòàëà / 118
ÑÈÇÈÔ I – ÂÚÒÐÅØÍÈßÒ ÊÎÍÒÓÐ / 129
Èêîíîìèêà íà òðàíñôåðèòå / 129 Ôèñêàëèçúì / 133
Äàíú÷íî áðåìå / 133 Êàê ñå ïðàâè áþäæåò / 146
Äúðæàâàòà èçëèâà ðåñóðñè / 161 “Ïåðñîíàëíàòà äúðæàâà” / 161 Ïðèâèëåãèè çà èíäóñòðèÿòà / 166 Äúðæàâàòà ïîåìà çàãóáè / 174
Ñëàäêèòå ðåñóðñè íà áàíêèòå / 181 Íàðîäíà áàíêà / 181 Äúðæàâíèòå áàíêè / 207
Ìàêðîèêîíîìè÷åñêèÿò ãðàáåæ – èíôëàöèÿ è äåôëàöèÿ / 223
 
ÑÈÇÈÔ II – ÂÚÍØÍÈßÒ ÊÎÍÒÓÐ / 241
Ñêà÷åíèòå ñúäîâå íà âúòðåøíèÿ è âúíøíèÿ äúëã / 241 “Ïðîäóêòèâíàòà” çàäëúæíÿëîñò (1889–1912) / 251 Öèêúëúò íà äúëãîâèÿ êàïàí (1919–1939) / 260 Ðåàëíàòà òåæåñò íà âúíøíèÿ äúëã / 281
“Èêîíîìè÷åñêèòå” äúëãîâå / 281 “Ïîëèòè÷åñêèòå” äúëãîâå – òåæåñòòà íà ðåïàðàöèèòå / 293 Äúëãîâèÿò êîìïëåêñ / 308
ÏÐÀÃÚÒ ÍÀ ÊÐÈÇÈÒÅ / 313
Îáðàçúò íà êðèçàòà / 313 Îò ïîïóëèñòêè ðåøåíèÿ êúì ÷àñà íà èñòèíàòà / 326 Ïúðâè ñòàáèëèçàöèîíåí öèêúë (1919–1929) / 332 Âòîðè ñòàáèëèçàöèîíåí öèêúë (1929–1936) / 346
ÄÎÏÈÐÚÒ Ñ ÂÚÍØÍÈß ÑÂßÒ
ÊÐÅÄÈÒÎÐÈ È ÄËÚÆÍÈÊ / 367
Âúíøíèÿò äúëã êàòî ïîëèòèêà / 370 Ïðèíöèïèòå / 370 Áúëãàðèÿ â äúëãîâàòà ïîëèòèêà – ðåïàðàöèèòå / 374 Áúëãàðèÿ â äúëãîâàòà ïîëèòèêà – Áåæàíñêèÿò çàåì / 381
Âúíøíèÿò äúëã êàòî èêîíîìèêà / 395 Èêîíîìèêàòà íà ðåïàðàöèèòå – íÿêîè ïîóêè / 396
 Æèâàòà èñòîðèÿ íà äúëãà – ÷åòèðè èëþñòðàöèè / 401 Ãåíóà (1922) / 402 Çàùî Oáùåñòâîòî íà íàðîäèòå? / 405 Îòãîâîðíîñòòà íà êðåäèòîðèòå è íà äëúæíèêà – Áúëãàðèÿ
è ãëîáàëíàòà êðåäèòíà åêñïàíçèÿ (1924–1929) / 409 Ïðîåêòúò îò Ñòðåçà (1932) è ïëàíúò “Áðåéäè” (1994) / 432
Ìíîãîãëàâàòà îáùíîñò íà êðåäèòîðèòå / 440 Áàíêèòå è òåõíèòå äúðæàâè / 441 Äúðæàòåëèòå íà áúëãàðñêè êíèæà è òåõíèòå àñîöèàöèè / 451
 òúðñåíå íà îáùèÿ çíàìåíàòåë / 462 Ðåñóðñèòå íà äëúæíèêà / 462 Ðåñóðñèòå íà êðåäèòîðà / 482
Ðàçëîìúò íà ìîðàòîðèóìèòå / 488 1990, 1932 è ïðåäè òîâà / 488 Ìîðàòîðèóìúò îò 1932 è ñëåä òîâà / 500
10 Êîìóíàëíèÿò êàïèòàëèçúì
Conditionality  / 537 Ïðåäìåòíîòî è òåëåñíîòî / 540
Ïðåäìåòúò: çàëîçèòå / 540 Òÿëîòî: ÷îâåøêèÿò êîíòðîë / 549
Ñòîïàíñêà äèêòàòóðà – åêñòðåìàëíà èêîíîìè÷åñêà óñëîâíîñò / 579 Ïîãëåäúò íà îêóïàòîðà / 581 Ïîãëåäúò íà àäìèíèñòðàòîðà: Ìåæäóñúþçíè÷åñêàòà êîìèñèÿ / 586
ÌÑÊ êàòî èêîíîìè÷åñêà óñëîâíîñò / 586 ÌÑÊ – “ïàçèòåë íà ëèáåðàëèçìà” è ïðîâîäíèê íà äîêòðèíà / 587 ÌÑÊ êàòî îëèöåòâîðåíèå íà âëàñò / 589 ÌÑÊ êàòî Ïàðè÷åí ñúâåò / 591
Õîðàòà íà èêîíîìè÷åñêàòà óñëîâíîñò / 603 Îáðàçúò íà “íàìåñòíèêà” / 603
Ìîòèâúò “êàðèåðà” / 605 Ìîòèâúò “áèçíåñ” / 617 Ìîòèâúò “çíàíèå” / 620 Íàöèîíàëíèòå ùðèõè / 626
Âðàæäåáíàòà ñðåäà: “îòâúí” è “îòâúòðå” / 629 Áúëãàðñêèòå àëòåð åãî íà âúíøíèÿ êîíòðîë / 636
Õîðàòà íà êîíòàêòà / 636 Äîãîâàðÿíå íà óñëîâèÿòà / 647
Çàåìúò îò 1902 èëè ñèëàòà íà ñèëíèÿ / 648 Çàåìúò îò 1909 èëè ñëàáîñòòà íà ñèëíèÿ / 665
×îâåêúò îò ïðåäíàòà ëèíèÿ / 684 Òèïàæúò / 684
 Ëè÷íîñòòà / 689 Ñàìîòàòà íà ïðåãîâàðÿùèÿ / 700
Êóëòóðàòà íà èêîíîìè÷åñêàòà óñëîâíîñò / 716 Ðåôîðìèòå – âñè÷êî ñòàâà ñ íàòèñê îòâúí / 717
Ñòðóêòóðíè ðåôîðìè ñðåùó íàìàëÿâàíå íà äúëãà (1932) / 718 Åäíà ïðîãðàìà çà ñòðóêòóðíè ðåôîðìè: “Ïëàíúò Ñòåôàíîâ” (1933) / 724 Ïàðîêñèçúì è êàïèòóëàöèÿ (1933–1934) / 733 Îñâîáîæäàâàíå íà íàïðåæåíèåòî (1934–1935):
ãðàíèöèòå íà áúëãàðñêèÿ àâòîðèòàðèçúì / 737 Èíñòèòóöèîíàëíîòî ïëàãèàòñòâî / 744 Åçèêúò è ñèìâîëèêàòà íà èêîíîìè÷åñêàòà óñëîâíîñò / 754
Ñúêðàùåíèÿ è áåëåæêè Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ â òåêñòà / 781 Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ íà èçòî÷íèöèòå / 784 Áåëåæêè / 789
11Ñúäúðæàíèå
ÄÓÕÚÒ ÍÀ ÈÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÈÒÅ ÈÍÑÒÈÒÓÖÈÈ / 17
Íåäîñòèæèìèòå äîâåðèå è íåçàâèñèìîñò / 17 Äâåòå ëèöà íà Òúðãîâñêî-èíäóñòðèàëíèòå êàìàðè /  29 Åäíà îáùåñòâåíî-äúðæàâíà ìåãàëîìàíèÿ:
âîäíîåëåêòðè÷åñêàòà öåíòðàëà “Âú÷à” / 42 Îñòàòú÷íèòå âúçìîæíîñòè íà ãðàæäàíñêàòà àâòîíîìèÿ –
Ãîëÿìàòà êîìïåíñàöèîííà ñäåëêà / 55 “Èäåàëíàòà” áàíêà / 63
ÁÚËÃÀÐÑÊÀ ÍÀÐÎÄÍÀ ÁÀÍÊÀ / 73
Ñâåùåíàòà äîãìà – ÁÍÁ êàòî ñâåòàÿ ñâåòèõ / 77 Ñòðàòåãè÷åñêèòå äèëåìè – ïîä÷èíåíîñò è àâòîíîìèÿ / 110
Íåâúçìîæíèÿò áàëàíñ / 110 Åäíî “âëèçàíå” â ÁÍÁ – Àíêåòíàòà êîìèñèÿ îò 1920–1922 / 145
Ïîñòàíîâêà, îòãîâîðíîñò, âèíà / 147 Íà ðúáà è îòâúä çàêîíà / 162 Öåëåñúîáðàçíîñò / 172 Åïèëîã: Âòîðè äóáúë, 1945 / 195
Ñòðàòåãè÷åñêèòå äèëåìè – â òúðñåíå íà ïàðè÷åí ñòàíäàðò / 199 Òàêòè÷åñêèòå äèëåìè íà åäíà òúðãîâñêà áàíêà
è íà êðåäèòîðà îò ïîñëåäíà èíñòàíöèÿ / 263 Ïóëñèðàùèòå ôóíêöèè / 315 Õðàíèòåëÿò íà èíôîðìàöèÿ / 331
ÁÀÍÊÈÒÅ ÍÀ ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂÍÈß ÑÂßÒ / 347
Áúëãàðñêà çåìåäåëñêà áàíêà / 348 Íàñëåäñòâîòî íà Çåìåäåëñêèòå êàñè è îáùåñòâåíèÿ ïðîåêò ÁÇÁ / 348 Êàïèòàë, ðåñóðñè, âðúçêè ñ äúðæàâàòà / 363 Êðåäèòúò íà ÁÇÁ – íà êîãî è ñ êàêâî êà÷åñòâî / 376
Ïîñåñòðèìàòà âðàã: Áúëãàðñêà öåíòðàëíà êîîïåðàòèâíà áàíêà / 385
12 Êîìóíàëíèÿò êàïèòàëèçúì
Êîíñåðâàòèâíè àíêëàâè? / 415 Âúòðåøíèòå êðåäèòè / 454 Ðúêàòà íà ïîëèòèêàòà – “ñïèñúêúò Òåâåíå” / 464 Êîíñîëèäàöèÿ è íàäçîð / 481
Ôàëèòúò íà “Ãèðäàï” / 502 Ðåïóòàöèÿòà, ïîëèòèêàòà, äúðæàâàòà / 503 Âèäèìàòà ðúêà íà ÁÍÁ / 510 Ñàìîèçÿæäàíå / 516
Ìèêðîêîñìîñúò íà áúëãàðñêèÿ êàïèòàëèçúì: Áúëãàðñêà ÷åðíîìîðñêà áàíêà À.Ä. (Àíõèàëî), 1921–1943 / 526 Ìåæäóâîåííà ñòîïàíñêà Áúëãàðèÿ
â îãëåäàëîòî íà ×åðíîìîðñêàòà áàíêà / 527 ×èñëàòà: ôèíàíñîâèÿò ïðîôèë / 548 Õîðàòà è ïàðèòå / 562
Ðàâíîñìåòêà / 580
ÈÊÎÍÎÌÈÊÀ ÍÀ ÄËÚÆÍÈÖÈÒÅ / 585
 Ëåñíîäîñòúïåí è åâòèí êðåäèò. Äåìîíèçèðàíå íà êðåäèòîðà / 588 Ïîëèòè÷åñêà èêîíîìèÿ íà ëîøèòå êðåäèòè / 596
Åäíà êðåäèòíà åóôîðèÿ (1927–1929) / 596  Ëåêóâàíå íà ïîñëåäèöèòå (1930–1934) / 625
30-òå è 90-òå ãîäèíè / 625 Ïúðâèòå ñòúïêè / 628 Ðàçïðåäåëåíèå íà òåæåñòèòå / 635
 Ëåêóâàíå íà ëå÷åíèåòî (1934–1938) / 657 Îáëèãàöèèòå íà Ïîãàñèòåëíàòà êàñà / 657 Èíñòèòóöèÿòà íà òðàíñôåðà / 663
Ñúêðàùåíèÿ è áåëåæêè
Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ â òåêñòà / 675 Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ íà èçòî÷íèöèòå / 678 Áåëåæêè / 683
13Ñúäúðæàíèå
òîì III ÖÅÍÍÎÑÒÈ È ÈÍÒÅËÅÊÒÓÀËÍÀ ÑÐÅÄÀ 
ÅÄÍÀ ÑÒÎÏÀÍÑÊÀ ÑÓÁÊÓËÒÓÐÀ: ÁÚËÃÀÐÑÊÈßÒ ÊÎÎÏÅÐÀÒÈÂÈÇÚÌ / 17
Êîîïåðàöèÿ è êàïèòàëèçúì / 19 Êîîïåðàöèÿ ñðåùó àêöèîíåðñòâî / 19 Ïîãëåäúò îòâúí / 32
Äåëíè÷åí êîîïåðàòèâèçúì / 43 Èêîíîìè÷åñêîòî áèòèå / 43 Ïîëèòè÷åñêîòî êîòèëî / 74
Êîîïåðàòèâíèÿò ÷îâåê / 100
ÏËÀÙÚÒ ÍÀ ÊÎÐÓÏÖÈßÒÀ / 121
Êîðóïöèÿòà êàòî ôîí è êàòî èñòîðè÷åñêà ñêîáà / 121 Ñìóòíèòå âðåìåíà – áóëüîíúò íà ïúðâîíà÷àëíèòå íàòðóïâàíèÿ / 128 Èçâîðè / 154
Êîêîøêàðñòâî: îòòóê-îòòàì / 154 Âúíøíàòà êîíòàêòíà çîíà / 161 Äúðæàâíàòà áàíêà: ÁÍÁ è êóëòóðàòà íà êîðóïöèÿòà / 203 Åäèí ïàìåòíèê íà áúëãàðñêàòà (àíòè)êîðóïöèÿ:
äîêëàäúò íà Èçïèòàòåëíàòà êîìèñèÿ îò 1910 / 228 Êîðóïöèÿ è ðåïðåñèÿ / 247
ÈÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÀÒÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ È ÈÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÒÎ ÏÎÇÍÀÍÈÅ / 275
Äåéñòâèåòî / 276 Êðúãúò íà ïîëèòèöèòå â èêîíîìèêàòà / 276 Êðúãúò íà åêñïåðòèòå / 293 Ïðîôåñîðèòå íà âëàñò / 310 Ñúñëîâíîòî è ãðóïîâîòî ìèñëåíå / 324
Ñúçåðöàíèåòî è îáÿñíåíèåòî / 348 Íàóêàòà / 348
Íà÷àëî / 348 Òåîðèÿ / 350 Åìïèðèÿ è ïîâñåäíåâèå / 380
Èíñòèòóöèèòå íà çíàíèåòî / 392
 Ëèïñâàùîòî çâåíî / 428 Ïðåêúñíàòîñò / Íåïðåêúñíàòîñò / 432 Ðàçíîîáðàçèå / Åäíîðîäíîñò / 435 Âðåìåòî íàïðåä: Åâðîïà / 454
Ñúêðàùåíèÿ è áåëåæêè
Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ â òåêñòà / 469 Èçïîëçâàíè ñúêðàùåíèÿ íà èçòî÷íèöèòå / 472 Áåëåæêè / 477
Ïðèëîæåíèå (ò. I–III)
Ðå÷íèê / 513 Áèîãðàôè÷íè áåëåæêè / 533 Ïîêàçàëåö íà óïîìåíàòèòå ëè÷íè èìåíà / 563 Ïîêàçàëåö íà óïîìåíàòèòå èíñòèòóöèè / 571 Ñïèñúê íà ãðàôèêèòå è èëþñòðàöèèòå / 585 Öèòèðàíà ëèòåðàòóðà / 597
15Ñúäúðæàíèå
ÂÑÒÚÏÈÒÅËÍÈ ÁÅËÅÆÊÈ
Äóìèòå ðàæäàò äóìè. Íåñêðîìíîòî è ìîæå áè áåçíàäåæäíî ïîäíàñÿíå íà òðè òîìà âúâ âðåìåíà, â êîèòî âñå ïî-ìàëêî ñå ÷åòå, íàëàãà íÿêîè ïðåäâàðèòåëíè óòî÷íåíèÿ.
Ìîòèâúò çà íàïèñâàíåòî íà òàçè êíèãà íå å ñëîæåí. Êàêòî ÷åñòî ñòàâà ñ óïîò- ðåáàòà íà èñòîðèÿòà, òîé å â íàñòîÿùåòî: ïåðîòî ïèøå çà ìèíàëîòî, äâèæåíî îò äíåøíîòî . Àêî ïðè äðóãè îáñòîÿòåëñòâà òîâà å ïðèíóäèòåëíî åçîïîâñêî óïðàæíå- íèå, òî òóê è ñåãà èíîñêàçàíèå íå å íåîáõîäèìî. Äúëãîòî çàîáèêàëÿíå ïðåç ãîäè- íèòå èäâà ïî-ñêîðî îò æåëàíèå çà ïî-ïúëåí îòãîâîð íà âúïðîñè, êîèòî ïðåõîäúò íàòðàï÷èâî ïîñòàâÿøå è ïðîäúëæàâà äà ïîñòàâÿ. Ïúðâîíà÷àëíî íà òÿõ ñå îòãîâàðÿ- øå ñ åôèðíèÿ îïòèìèçúì íà î÷àêâàíåòî è ñ ëåêîòî îáÿñíåíèå íà “ðîäèëíèòå ïåò- íà” îò òîêó-ùî èçæèâÿíîòî. Ñ îòäàëå÷àâàíåòî âúâ âðåìåòî îáà÷å òåçè îáÿñíåíèÿ ñå îêàçâàõà íåïúëíè è çà ìåíå ñòàâàøå âñå ïî-ÿñíî, ÷å âðúùàíåòî íàçàä (ïîíÿêî- ãà ìíîãî íàçàä) äàâà íåçàìåíèìà ãëåäíà òî÷êà êúì äíåâåí ðåä, êîéòî èçãëåæäà ïîâúðõíîñòíî çëîáîäíåâåí. Çàùîòî íîâà Áúëãàðèÿ ïðåáèâàâà â ïåðìàíåíòåí ïðå- õîä äîðè êîãàòî òåêóùèÿò âå÷å íàâúðøâà ïúëíîëåòèå.
Ïðåç áóðíèòå ïðîìåíè îò 90-òå ãîäèíè íà ÕÕ â. ÷óâñòâîòî çà ïî-äàëå÷íà èñ- òîðè÷åñêà ïåðñïåêòèâà ñèëíî èçáëåäíÿ. Ïðåîáëàäàâàøå îñòðîòî óñåùàíå, ÷å èñ- òîðèÿòà ñå òâîðè â ìîìåíòà, ïðåä î÷èòå íè, âñè÷êî ñå ñëó÷âàøå ïðè íåïîçíàòà çà öåëè ïîêîëåíèÿ äèíàìèêà, ïîñëåäâàëà äúëãî áåçâðåìèå. Íî ñëåä íàòðóïâàíåòî íà êðèòè÷íà ìàñà ñúáèòèÿ è ñëåä êàòî ñàìèÿò ïðåõîä çàïî÷íà äà ñúçäàâà ñâîÿ èñòîðèÿ, ñìèñúëúò íà ðåòðîñïåêöèÿòà ñòàâàøå ïî-îïðåäåëåí. Íÿêîëêî öèêúëà íà èêîíîìè- ÷åñêè “óñïåõè” è “íåóñïåõè”, ïîñëåäâàíè îò “óëÿãàíå” íà âðåìåòî, ïîäíîâèõà òúð- ñåíåòî íà èñòîðèçúì.
 
ïúðâîíà÷àëíîòî íàòðóïâàíå è ñúïúòñòâàùàòà ãî êîðóïöèÿ; êàêâè ñà êîðåíèòå íà òðàäèöèîííèÿ áúëãàðñêè àíòèèíäèâèäóàëèçúì è åòàòèçúì; êàêâà å òðàäèöèÿòà íà îòíîøåíèÿòà ñ âúíøíèòå êðåäèòîðè è íà èêîíîìè÷åñêàòà óñëîâíîñò, êîÿòî òå íà- ëàãàò; êàêâè ñà ïðè÷èíèòå çà èçíà÷àëíàòà ïåðèôåðíîñò (ìàðãèíàëíîñò) íà Áúëãàðèÿ, êîåòî å íåîòäåëèìî îò îñìèñëÿíåòî íà ñòîïàíñêàòà íè èäåíòè÷íîñò è íà ïîñòîÿí- íîòî ðàçìèíàâàíå ìåæäó âúòðåøíèÿ è âúíøíèÿ ïîãëåä êúì ñîáñòâåíàòà íè (èêîíî- ìè÷åñêà) ðåàëíîñò... Òðúãâàíåòî âúâ âñÿêà åäíà îò òåçè ïîñîêè ðàçìåñòâàøå êîíöå- íòðè÷íè êðúãîâå, íî è èçïëèòàøå ñâúðçâàùà ìðåæà ìåæäó òÿõ. À íà÷àëíèÿò ìîòèâ èçïúñòðÿøå öåëèÿ òåêñò ñ âìåòíàòè ïðåïðàòêè è ïàðàëåëè ñ äíåøíàòà ñèòóàöèÿ.
Îñíîâíîòî ïîñëàíèå íà êíèãàòà å åäíîâðåìåííî ïðîñòî è èçèñêâàùî (èëè ïî- íå äîïóñêàùî) ïðîñòðàííè äîêàçàòåëñòâà: èêîíîìè÷åñêàòà ïàìåò îò ïúðâèÿ áúëãàðñ-  êè êàïèòàëèçúì ñå ïðîÿâÿâà ïðè ïîâòîðíîòî ìó ðàæäàíå íà ãðàíèöàòà ìåæäó ÕÕ è ÕÕI  âåê. Íåéíèòå îòïå÷àòúöè ñà ìíîãîáðîéíè è ïîíÿêîãà èçíåíàäâàùè, êàòî òÿõíîòî ïðîñëåäÿâàíå è äåêîäèðàíå òðóïàøå âñå ïî-îáåìèñòèÿ äîêàçàòåëñòâåí ìàòåðèàë.
Òåêñòúò å âðúùàíå âúâ âðåìåòî, íî òîé îòêàçâà äâà îáè÷àéíè íà÷èíà çà êîí- ñóìèðàíå íà èñòîðèÿòà. Îòáÿãâàì ïðåäè âñè÷êî âåëè÷àåùîòî º àìïëîà, ðîçîâàòà º èäåàëèçàöèÿ, ëåñíàòà – ìàêàð è îáÿñíèìà – íîñòàëãèÿ ñëåä 1989 ã. ïî “ñòàðîòî”, êà- òî ñå çàïî÷íå îò áóðæîàçèÿòà, ìèíå ñå ïðåç èíòåëèãåíöèÿòà è ñå ñòèãíå äî íÿêî- ãàøíàòà “åâðîïåéñêà” ïðèíàäëåæíîñò íà áúëãàðèíà. Àêöåíò â ðàçêàçà å èçâëè÷àíå- òî íà íåãàòèâíèÿ èñòîðè÷åñêè åêñòðàêò, çàùîòî òîé íîñè ïî-ñìèñëåíèòå º ïðåäóï- ðåæäåíèÿ. Îò íåãî ñòàâà ïî-ÿñíî â êîëêî ìíîãî ñòîïàíñêè îáëàñòè äíåñ ñå òðúãâà îò íèùîòî èëè ñ íåïîñèëåí áàëàñò. Òàêà ñå îòêðîÿâàò íåïðåêúñíàòèòå ëèíèè â õî- äà íà âðåìåòî, ñâúðçâàò ñå òî÷êè, êîèòî íà ïðúâ ïîãëåä èçãëåæäàò íåñúâìåñòèìè, îñìèñëÿ ñå öÿëîñòíàòà èêîíîìè÷åñêà ôèëîñîôèÿ íà Áúëãàðèÿ: êíèãàòà öåëè äà õâúðëÿ ìîñòîâå êúì ìèíàëîòî, à íå äà äúëáàå ðàçëîìè â íåãî...
Áúðçî ñå îòêàçàõ äà ñå âúçõèùàâàì è îò “ìúäðîñòòà” íà èñòîðèÿòà, çàùîòî òÿ íå å ó÷èòåë íà íèêîãî. Ïîâòàðÿíåòî â òå÷åíèå íà ãîäèíè, ñúñ çàáåëåæèòåëíî ïîñòî- ÿíñòâî, íà èäåíòè÷íè ñèòóàöèè, ãðåøêè è ðåøåíèÿ, ïîêàçâà íåâèäèìèòå ïðàãîâå â ñòîïàíñêèÿ æèâîò, êîèòî ìíîãî òðóäíî ñå ïðåîäîëÿâàò. Íî èñòîðè÷åñêàòà ïåðñïåê- òèâà íîñè ïîëçà ñàìî àêî íå ñïðå äî òðèâèàëíèòå “âñè÷êî å ïîçíàòî”, “âñè÷êî äíåøíî å çàáðàâåíî ñòàðî”; àêî îòèäå îòâúä áàëêàíñêèòå ñàìîðåôëåêñèè îò òèïà “âñè÷êè ñìå ìàñêàðè”, êîèòî ñà âåðíè, íî íå ñà íèùî íîâî; àêî íå òúðñè äîñëîâ- íè ïîâòîðåíèÿ â êîíêðåòíèòå  îáñòîÿòåëñòâà. Ðàçðåçèòå íà èñòîðè÷åñêàòà ïàìåò ïîçâîëÿâàò ïî-äîáðå äà ñå èíòåðïðåòèðà íàñòîÿùåòî, äàâàò ïîâîä çà ðàçìèñúë âúð- õó îíîâà, êîåòî íè ÷àêà êàòî îðãàíè÷åí ðåçóëòàò îò ñëó÷âàëîòî ñå. Ìèíàëîòî – îñî- áåíî íà ìèñëåíåòî è äóõà – î÷åðòàâà ãðàíèöèòå, ìàùàáà, õîðèçîíòà è âàðèàíòèòå íà âúçìîæíîòî ñåãà è óòðå . Îòäàâíà å çàáåëÿçàíî, ÷å çà ðàçëèêà îò åñòåñòâåíèòå íà- óêè èêîíîìèñòèòå íå ñà â ñúñòîÿíèå äà ïðîâåæäàò êîíòðîëèðàíè åêñïåðèìåíòè:
18 Êîìóíàëíèÿò êàïèòàëèçúì
 
ñòîïàíñêàòà èñòîðèÿ å åäèíñòâåíèÿò äîñòúïåí íà÷èí äà ñå “ïðîâåðÿò” àëòåðíàòèâ- íè ñõåìè íà èêîíîìè÷åñêàòà ïîëèòèêà. Èñòîðè÷åñêàòà äúëáî÷èíà ñå ïðåâðúùà â ïîãëåä êúì áúäåùåòî, à ïàìåòòà, ïî åäíà êðèëàòà ôðàçà, ñòàâà ïðåäâèæäàíå.
Íèêîå ÷åòåíå, à îùå ïîâå÷å ïðåïðî÷èòàíå íà èñòîðèÿòà íå å íåâèííî. Âúï- ðåêè ÷å îáùîïðèåòàòà çàäà÷à íà èñòîðèêà å äà ñå ïîòîïè è ïîñòàâè â êîíòåêñòà íà ìèíàëîòî, òîé ðÿäêî óñïÿâà äà èçáåãíå èíòåëåêòóàëíèòå ñõåìè íà íàñòîÿùåòî. Èòà- ëèàíñêè èêîíîìèñò âåäíúæ ïðîíèöàòåëíî îòáåëÿçà, ÷å ïðåäè 1914 ã. íèêîé íå å ãî- âîðåë çà èíôëàöèÿ â ðèìñêàòà èìïåðèÿ, à ñëåä ëàâèíàòà êíèæíè ïàðè îò Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà ïàäàíåòî íà Ðèì çàïî÷âà äà ñå îáÿñíÿâà èìåííî ñ íåîáóçäàíèÿ ðàñòåæ íà öåíèòå.
Òàçè êíèãà íå ïðàâè èçêëþ÷åíèå, íî íå ñå è ìú÷è ñâåíëèâî äà ïîäõðàíâà èëþçèÿòà çà îáåêòèâíîñò. Òÿ ñòúïâà íà íàðî÷íî ïðåäâçåòà ãëåäíà òî÷êà, êîÿòî å ðå- çóëòàò íà ëè÷íè öåííîñòíè è/èëè òåîðåòè÷íè óáåæäåíèÿ. Òðóäíî ìè å äà íàìåðÿ ïî-îáù åòèêåò çà òÿõ îò áàíàëíîòî ëèáåðàëíî íà÷àëî . Íå ñòàâà äóìà, ðàçáèðà ñå, çà êàêâàòî è äà áèëî ïîëèòè÷åñêà êîíîòàöèÿ. Ïðè öÿëàòà óñëîâíîñò íà ïîíÿòèåòî è áåç äà âëèçàì â èçëèøíè òåðìèíîëîãè÷íè óòî÷íåíèÿ, òîâà å âèçèÿ çà ñòîïàíñêîòî óñò- ðîéñòâî, êîÿòî öåíè ÷àñòíîòî ïðåäïðèåìà÷åñòâî, èíäèâèäóàëíàòà àêòèâíîñò, ñâî- áîäíàòà èãðà è ðàçâèòèåòî íà êîíêóðåíòíèòå ïàçàðè. Îáðàòíî – òÿ îòõâúðëÿ äúð- æàâíàòà èíòåðâåíöèÿ, ðàçíèòå ôîðìè íà ìîíîïîëíà óçóðïàöèÿ, èäâàùè îò ÷àñòíà èëè îò ïðàâèòåëñòâåíà âëàñò, èæäèâåíñêîòî ïðåðàçïðåäåëåíèå íà ðåñóðñè... Íà íå åäíî ìÿñòî òàçè ïðåäïî÷èòàíà ñòîïàíñêà ñèñòåìà îáîçíà÷àâàì êàòî àâòåíòè÷íèÿ  êàïèòàëèçúì.
Ñúçíàòåëíî òúðñåíèÿò òåíäåíöèîçåí ïðî÷èò öåëè äà îòêðîè ïëèòêèÿ êîðåí íà ðåäèöà “ïàçàðíè” ÿâëåíèÿ, íà êîèòî ñìå ñâèäåòåëè è íåñèãóðíèÿ óñïåõ íà åäíî èëè äðóãî ãðúìêî ïðîêëàìèðàíî – â ìíîãî îòíîøåíèÿ óòîïè÷íî – íà÷èíàíèå íà ëè- áåðàëíîòî ñîöèàëíî èíæåíåðñòâî. Êíèãàòà ðàçòî÷èòåëíî ïîêàçâà êîëêî ÷óæäà íà áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ å òàçè èêîíîìè÷åñêà ïàðàäèãìà, à ðåìàðêèòå â òåêñòà (íàé-âå- ÷å â çàêëþ÷èòåëíèÿ ðàçäåë) íàïîìíÿò, ÷å òÿ äàëå÷å íå å äîìèíèðàùà è íà Çàïàä. Âñè÷êî òîâà ïðèäàâà îïðåäåëåíà íîðìàòèâíîñò íà öÿëîòî èçëîæåíèå, êîÿòî å ñàìî íà÷èí ïî-äîáðå äà áúäàò åêñïîíèðàíè îñîáåíîñòè íà íàöèîíàëíîòî èêîíîìè÷åñ- êî ïîâåäåíèå. Èçáðàíàòà ãëåäíà òî÷êà ïðåäîïðåäåëÿ è ðåäèöà àêöåíòè: òèïè÷íî “ëèáåðàëåí” å ïî-ãîëåìèÿò èíòåðåñ êúì ôèíàíñîâèòå, îòêîëêî&ogra