Mụclục

LờiGiớiThiệuCủa

RaymondAron-

LờiMởĐầu-Nicolas

MachiavelKínhDâng

ĐứcNgàiUyNghiêm

LaurentDeDédicis

Chương2:Những

VươngQuốcThếTập

Chương3:Những

VươngQuốcHỗnTập

Chương4:LýDoVương

QuốcCủaDariusKhông

NổiLoạnChốngLạiCác

VịThừaKếVua

Alexandre

Chương5:PhươngCách

CaiTrịNhữngĐôThị,

NhữngVươngQuốcĐã

CóSẵnNềnSinhHoạt

VàLuậtPháp

Chương6:NhũngLãnh

ThổMớiChiếmĐược

NhờVõLựcVàTài

NăngCủaKẻChiến

Thắng

Chương7:NhũngLãnh

ThổMớiChiếmĐược

NhờVõLựcVàTàiLực

CủaKẻKhác

Chương8:NhữngKẻ

NhờHànhViHènÁc

LàmĐượcChúaCông

Chương9:Những

VươngQuốcDướiChế

ĐộDânChính

Chương10:SứcMạnh

CầnChoVươngQuốc

Chương11:Những

VươngQuốcTrực

ThuộcGiáoHộiCông

Giáo

Chương12:Những

HạngCầmQuânVà

LínhĐánhThuê

Chương13:QuânChính

Quy,QuânPhụTrợVà

QuânHỗnHợp

Chương14:Quân

VươngĐốiVớiChiến

Tranh

Chương15:SựKhen

ChêĐốiVớiQuốc

Vương

Chương16:TínhHào

PhóngVàCầnKiệm

Chương17:ĐộcÁcĐể

DânSợHayĐộLượng

ĐểDânYêu

Chương18:Quân

VươngVàChữTín

Chương19:TránhĐể

DânGhétVàKhinhBỉ

Chương20:CôngTác

XâyCấtThànhTrì

DoanhTrại

Chương21:CáchCai

TrịĐượcLòngDân

Chương22:TổngBộ

TrưởngCủaChúa

Chương23:Phương

CáchTránhNịnhThần

Chương24:LýDoCác

VươngHầuÝMấtHết

ĐấtĐai

Chương25:SốMệnhVà

ConNgười

Chương26:KêuGọi

AnhHùngCứuNước

LờiGiớiThiệuCủaRaymond

Aron

Ebookmiễnphítại:

www.Sachvui.Com

Trongkhotàngchứađựngnhữngvăn

thưđượcxếpvàoloại“bấttử”,quyểnsáchnhỏnàycómộtđịavịriêngbiệt,vàcólẽlàđộcđáonữa.Tacóthểruồngbỏcoinhưmột“thiêntiểuluậnácnghiệt”viếtradomốicảmhứngcủamộtbộócvôliêmsĩưagây

rối.Tacũngcóthểcoiđólàmộtángvănchươngtuyệttácvềchínhtrị.Nhưngtừxưađếnnay,khiđãcầmquyểnsách,độcgiảkhôngthểkhôngđọcchokỹtừđầuđếncuối,khôngthểlơđễnhgạtbỏnóđược.Cuốnsách

nàykhôngcòntínhchấtmớimẻnữa-cũngnhưnhiềutácphẩmbấthủkhác-nhưngnóvẫngiữđủquyềnnănglàmngâyngấttríócta.Tôibiếtnhưvậy,nhưngtôikhôngchắclàmìnhhiểuvìsao.

Trongtrítôinảyracâutrảlời:CuốnQuânVươnglàcuốnsáchcótínhchấtcóminhbạchhiểnnhiênlàmchóimắtmọingườivàcáchọcgiảcũngnhưnhữngđộcgiảtầmthườngchỉphícôngkhimuốntìmhiểusự

huyềnbícủanó,tácgiảMachiavelmuốnnóilênnhữnggì?ÔngmuốngiáohuấnVuahaylànhândân?Ôngđứngvềphenào?PheđộctàichuyênchếhaypheCộnghòa?Haylàôngchẳngởphenàocả?

Ngàynaytakhôngcòncóthểchấpnhậnlờidiễngiảngđộcác,nhưngthiênlệchcủatriếtgiaJ.J.Rousseau.

ÔngnàyđãviếttrongmộtđoạncướcchúởcuốnXãƯớc(ContratSocial)rằng:

Machiavellàmộtngườilươngthiệnvàmộtcôngdântốt,nhưngkhimangthânphụcvụchotriềuđìnhhọMedicis,dướisựápchếcủachínhquyền,ôngbuộcphảitráhìnhtìnhyêu,tựdocủaông.Riêngviệcôngchọn

mộtnhânvậtghêtởmkhảố(BorgiaCésar)làmvaichínhchứngtỏthâmýcủaông.Saukhiđốichiếu,sosanhnhữngtưtưởngtráingượcnhaucủacuốnQuânVươngnàyvànhữngcuốnDiscourssurTiteLivevà

HistoiredeFlorence,tasẽthấyrõônglàmộtchínhtrịgiauyênthâmvàcácđộcgiảcứuxétmộtcáchhờihợt,vớithànhkiếnthiênlệchnhữngtácphẩmcủaông.TriềuđìnhLaMãcấmngặtkhôngchosáchcủaôngđượcphát

hành,bởivìôngtaquárõcáitriềuđìnhấy.

Không,khônghềcósựtráingượcgiữahaicuốnQuânVươngvàLesDiscourssurTiteLive.Machiavelyêuquýtựdovàôngkhônggiấudiếmgì

mốitìnhcảmđó.Nhưngnếumuốnlậpmộtquốcgiamới,hoặcđánhđuổihếtbọnxâmlăngdãmanrakhỏiđấtnướcthìnềntựdocủamộtdântộchưhỏngthốinátcũngbấtlựctrướcviệcnày.Ailýluậntheothuyết

Aristoteđểphântáchkỹcàngnhữngphươngcáchduytrìmộtchếđộchuyênchếtànbạo,họsẽkhôngưagìchếđộnàyvàghétthêmnhữngâmmưucủanhữngkẻlàmsuyđồiđạolýphongtụccủadânchúngđịaphương

đểmongdễbềđặtáchthốngtrịácôn.

ĐểtìmhiểuthựcnghĩacủacuốnQuânVươngvàchủtâmtốihậucủaMachiavelkhôngthểkếtthúcvộivàngnhưvậyđược.Tatìmhiểubằngbiện

chứngpháp.Đápmộtcâuhỏitứclàlạigâythêmnhữngcâuhỏikhác,rồilẩnquancólẽtalạitrởlạiđiểmxuấtphát,trởlạicâuhỏiđầutiên,mỗilầnnhắclại,nótrởnêntếnhịthêmlên.Machiavelconngườicủahuyếtthống

caoquýưachuộngtựdovàoánghétđộctàichuyênchế-nhưngôngcónhiềukinhnghiệmnhờđọcsửvànhờhànhđộng,ônghiểubiếtdòngbiếnchuyểncủacuộcđời,tínhchấtbấtnhấtcủaquầnchúng,cănbản

mongmanhcủachínhquyền.Khôngảotưởng,khôngthànhkiến,ôngkhảosáttấtcảcácchếđộchínhquyền,chiasắpthànhloại,đặtranhữngđịnhluật-nhữngđịnhluậtkhoahọcchớkhôngphảilànhữngđịnhluật

đạođức-vàmỗilãnhthổphảiđượcchiếmcứhoặcđượccaitrịtheođịnhluậtđó.Nếucóphảivìthựcôngchỉchútrọngvàonhữnglãnhthổmớichiếmcùngnhữnglãnhthổsuynhượcvànếuvìônghơitỏvẻngưỡng

mộCésarBorgiacùngnhữngthủđoạncủahắn,nhưchúngtađãchêtráchông,thìthậtlànhầmto.Mộtôngthầythuốccũngvậy,mấtnhiềuthìgiờđểnghiêncứucácbệnhtậthơnlàđểnghiêncứumộtcơthểkhỏemạnh.

Thậtvậy,nghiêncứunhữngcănbệnhlýthúhơnlàmộtcơthểlànhmạnhnhiều.Đánglưuýhơnnữalàvìcóbệnhthìmớimờithầy.Lýthúhơnlàkhicóbệnhphátsinhthìthầythuốcmớichịutìmkiếm,khámpháranhững

giềngmốiđiềuhànhcủacáccơnăngtrongcơthểconngười.Vậyđãcóaichêtráchôngthầythuốcthíchbệnhtậthơnlàsứckhỏeđâu?Nóichocùng,lỗiđâuphảitạiMachiavel,nếutìnhtrạngphonghóadântộcÝĐạiLợi

thờiđóđúngnhưôngtảcả.

Lýluậnbiệnchứngđếnđây,ngườidiễngiảicảmthấylậptrườngởtrênlàvữngchắc.Tôikhỏicầnphảigánchotácgiảkhảnăngbiếtcheđậymột

cáchbỉổihaysiêuviệt,Machiavelđãtrởnênmộtnhàbáchọcvàtrongcáithếkỷđangsaymêkhoahọcnàydùngdanhhiệuđótặngônglàquáđủrồi.Michiavellàngườisánglậpnghànhkhoahọcchínhtrị.Oscar

MorgenternlấylàmtiếcrằngcácnhàchuyênmônhiệnnayvềkhoahọcchínhtrịkhôngmanghếtnhữngchâmngôncủaMichiavelraphântáchkỹcàngđểchọnlựaranhữngđiềucóthểmangápdụngđược.

ĐộcgiảđọclạichươngVIIthấykểcôngcủaCésarBorgianhưsauđây:SaukhichiếmcứtoàncõixứRomange,CôngtướcBorgiathấyxứnàytrướckiabịthốngtrịdomộtbọnTiểuvươngkhôngcóđầyđủuy

quyền,họchỉbóclộtnhândânchứđâuphảilàcaitrị...Côngtướcxétthấycầnphảidẹpyênbọnnày,bắthọquythuậncảvàouyquyềnthếtụccủaNgài,rồisẽthànhlậpchohọmộtcơcấuchínhquyềnhoànhảohơn,

NgàigiaophótrọngtráchchoMessireRamyd’Orquemộtnhânvậtđộcácvànóngtính,toànquyềnhànhđộng.Trongmộtthờigianngắntrêntoànxứcôngcuộcbìnhđịnhvàthốngnhấtđượchoàntấtđemlại

vinhdựlớnlaochongườiphụtrách.

CésarBorgiađãtưởngthưởngbậccôngthầnnàybằngcáchnào?

Ngàimuốntỏchotấtcảaicũngtinlàtrongthờigianbình

địnhnếucónhữngbiệnphápquákhắcnghiệt,khôngphảitựNgàiralệnhmàdothútínhcủakẻthừahành.ThếlàđộtnhiêntrongmộtbuổisángkiaNgàinghiêmlệnhmangvịcôngthầnchặtthâyralàmhaimảnhvứtphơi

ởgiữacôngtrườngbêncạnhmộtcáithớttháithịtvàmộtcondaođẫmmáu.Cảnhtượngkhủngkhiếpấylàmchonhândânngẩnngơsửngsốtnhưngcũnglạicóvẻhàilòng.

Đólàtấtcảbí

quyếtcủalốitrìnhbàytrắngtrợncủaMachiavel.Khôngcógìgiảndịhơn,thuầnlývàvàhữuhiệuhơnlàbàihọcchứađựngtrongcâuchuyệnkểtrên.Đừngsợbịchêtráchlàquákiêukỳ,tacứthửphiêndịch

chuyệnnàybằngmộtngônngữtrừutượngxem.Muốnmanglạithanhbình,trậttựđếnchomộtlãnhthổđươngsốngtrongcảnhchémgiết,cướpbóclẫnnhauthìchỉmộttaylãnhtụtànácvàmẫncánlàđápứngnổicác

nhucầukhẩnthiết.Tớigiaiđoạnsau,khitháibìnhtrởlạithìphảithaythếngaymộtvịquândânchínhcóđứcđộmớicólợichotìnhhìnhchungtrongxứ.Thậtthế,trongthờigiancaitrị,vịlãnhtụtànácvàmẫntiệptất

đãphạmnhiềuđiềulàmchodânoánghét.Khiấykhôngcókếnàohayhơncả,hysinhcánhânnày,đưarachịuđựng,đónnhậnsựphẫnnộcủadânchúng,dânchúngvốnvẫnbạcbẽoxưanay.Thủđoạnkhủngkhiếpnàycốtđể

choĐứcVua(trongviệcnàylàCésarBorgia)tỏralàmìnhvôtộitrongnhữnghànhvitànácmàkẻthừahànhđãnhândanhphạmphải.Làmsaotaphảnđốinhữnglýlẽchínhxácnhưthếđược?Cólẽtakhông

thểphảnđốinổi.Nhưngcũngkhôngdễgìbắttaphảitánthưởng,hưởngứngnhữngthủđoạnấy.

Thìracácxãhộicổxưacũngđãbiếtđếnkỹthuậtdùngnhânvật“bungxung”rồi

đấy.KỹthuậtnàyđốivớicácVuaChúathìhiểnnhiênlàhữulợichắcchắnrồi.Sựthànhcôngliêntiếpcủakỹthuậtnàycóđủđểchocácdanhsưchữabệnhchocáccơchếxãhộimangkhuyếncáoápdụngkhông?Xinnhắc

sauđâymộtđoạnvăncủaMachiavel:“...muốnchiếmgiữnhữnglãnhthổđóđượcchắcchắnchỉviệctiêudiệthếtnòigiốngcủavịChúatrịvì”.Đócóthểgọilàmộtlời“khuyếncáo”khảdĩthihànhđượckhông?Lời

khuyếncáonàycóthểlàhaychogiaiđoạncấpthờivàhaykhitamuốnthấyhiệunghiệmngay,cũngnhưthủđoạngiếtbỏcôngthầnsaukhivịnàyđãlậplạitrậttựquánhanhđếnnỗigâyoánhậntrongnhângian.

“Conngườivẫnchỉlàconngười”.Nhữngđiềumàkinhnghiệmởđờidạytakhôngbaogiờphùhợpvớinhữngđiềumàcácnhàđạođứckhuyênbảota.

Đếnđâytathấy

mộtcâuhỏiđộtnhiênxuấthiện:cóphảiMachiavellấylàmthíchthúkhiôngdặnngườitarằngnhữngphươngpháphữuhiệutronglãnhvựcchínhtrịđềutráivớinhữnggiáolýcủaThánhĐường?Cáchchọnnhữngnhân

vậtđiểnhìnhđãtỏlộchongườitathấylàôngđãcươngquyếtchấpnhậnmộthìnhthức“chínhquyềntheokiểuFlorence”,SựthậthiểnnhiênlàcácQuốcgiađềuphátsinhradomộtcuộcbạođộng.Vậynhữngngườisáng

lậpracácQuốcgiatứclànhữngngườicótráchnhiệmxâyđắpchốngđỡnhữngcôngtrìnhkiếntrúc-nhữngtậpđoànnhândân-rấtmảnhdẻ,tấtnhiênhọbịdồnvàocáithếphảidùngbạolực.

NhưngđếnkhitaxéttớicáchthứccủaMachiavelbênhvựcvàlàmrạngdanhnhữngvịkiếntrúcsưxâydựnglịchsửmàôngđãkểtêntrongsách,taphảitựhỏi:MachiavelmuốnthúcđẩyngườitaBáđạohayVương

đạo(vàođườngtộilỗihayđườngđạođức),khiápdụngcáiquyềnthuậtmangdanhông,“quyềnthuậtMachiavelisme”,haychếđộCộngHòaNhânDân?

Cóphảiđôikhi

ôngdựavàogiáolýGiaTôcheđậybớtsựtrắngtrợntànbạotrongthuyếtcủaông,hoặcđểcódịpchotưtưởngcủaôngđượcpháttriểnrangoàivònggòbóbởinhữngsựthựccủakhoahọc?Đểkếtthúc,tatựhỏicóphải

Machiavelcóýđịnhmachiaviliquekhông,khicốcheđậybớtphânnửabộmặtvôluâncủathuyếtchínhtrịdoôngđẻra,hoặcbằngcáchgánchonómộtcănbảngồmnhữngnhậnthứckháchquan,hoặcbằngcách

tựthúlàđắctộinhưngbắtbuộcphảilàm?

Sauhết,nhữngngườilưutâmkhảosátcácgươnglịchsửbằngconmắtkhácvớiMachiavelkhôngthểmờámđếnnỗikhôngtrôngthấynhữngthành

côngcủađộcác,củanhamhiểm.JacquesMaritainmangdòngbiếnchuyểnvôtậncủalịchsửđểchốnglạithuyếtMachiavel.Ôngnói:“CáitốihảohữuthờitrongđónềncônglýQuốcgiađượcnảynở,vàcáitốihủhữu

thờitrongđónhữngbấtcông,nhữnghàkhắctrànlan.Haiđiềuđócóthểkháchẳnvớinhữngkếtquảcấpthờimàtríócconngườicóthểtiênliệuđượcvàchínhmắtđượcnhìnthấy.Thựcvậy,tathấyrấtkhóphânriêngratừng

tácđộngcócănnguyênxalắcởngượcdònglịchsử.Khócũngnhưkhitađứngởcửasôngmàmuốnbiếttrongbátnướcvừađượcmúclêncóchừngnàynướctừnguồnnàychảytới,cóchừngkianướctừlạchnọchạylại...”Lýluận

củaMaritainnhưtrêncũngkhôngđủthuyếtphụcđượctôi.NhàtriếthọcMaritainchỉnhắctôirằng:CáchdiễngiảinhữngsựkiệnchínhtrịcủaMachiavelkhôngphảilàcáchdiễngiảiđộcnhấtvàcáchdiễngiảinàyphảibắt

nguồntừmộtýđịnhnàođó.Vậyýđịnhđólàgì?Thếlàbâygiờ,taởvàovòngquayluẩnquẩnrồiđó,bởivìtacóthểđưararấtnhiềucâutrảlời.Machiavelđãdiễngiảinhưvậylàvìdotìnhthếbắtbuộc,docôngviệcônglàm

làmộtdựánkhoahọc,doôngmuốntìmkiếmcănnguyêncủanhữngtìnhthếcăngthẳng,doôngchánnảnnhântìnhthếthái,doôngcótưtưởngCộnghòahănghái,haydoôngcóthiệnchímuốnthốngnhấtQuốcgiaÝsau

khiđãđượcgiảithoátkhỏiáchthốngtrịcủabọnmanrợxâmlăng?

Tấtcảnhữngcâutrảlờitrênđâyđãđượclầnlượtđưaradocácnhàphêbìnhđủcácloại.Dùđãcótừngấycâutrảlời,nhưngcho

đếnnay,cuộcphêbìnhvẫnbìnhthảntiếnhànhkhôngngừng:Chínhtrịlàhànhđộngnàocũnghướngvềthànhcông.Nếusựthànhcôngcũngđòihỏiđếnnhữngbiệnpháptráiđạolý,thìvịQuânvươngcóphảikhướctừsựthành

côngkhông?Cóchịunhúngtayvàonhơbẩnkhông?CóchịuhysinhtâmhồncaothượngđểcứuvãnQuốcgiakhông?Đứnggiữangãbađường,vịQuânvươngphảingừngởđâutrênconđườngmàbắtbuộcôngtaphải

theo?VịQuânvươngcódámtừchốisựmantránếunóithậtôngtasẽtựchuốclấythảmbại?

Tôiviếtbàinàyhồitháng3nămI962.ĐúngbanămrưỡikểtừngàymộtnềnCộng

hòabịbạitànvìkhônggiữnổixứAlgeriechoPhápquốc.NhữngkẻsánglậpnênnềnCộnghòakếhậucũngvẫnlỳgantheochínhsáchcủabọnngườicũmàhọđãchửirủa.Nhưngnếucầnphảihôlớn,kêuto“Algerielàđất

Pháp”đểmưuviệcđưaDeGaullelênnắmchínhquyền,vànếuxétviệctrởvềđiệnElyséecủaconngườicôđơnđấtColombeylàcầnthiếtchoquyềnlợichungQuốcgiaPhápthìnhữngkẻchủtrươngđãlạmdụng

lòngngaythẳng,trungthànhcủađồngđộivàlàmsailạcmụctiêutranhđấucủadânchúng.ThếcóphảilàhọđãtựnguyệnlàmhoenốtínhdanhcủahọđểphụcvụquyềnlợiQuốcgiakhông?

HaylàtaphảinóicũngnhữnglãnhtụcaitrịchỉcóthểphụcvụđầyđủquyềnlợiQuốcgia,nếuhọcoithườngdanhdựcủachínhhọ-nhưngaiđứngraxétđoándanhdựhọ?Vàdânchúngcócòngiậnhờnnữakhông,khihọ

thấysựlừadốihọđãmanglạithànhcôngtốtđẹpchoQuốcgia.

Machiavelquảđãcócanđảmbảovệđếncùngcáiluânlýhànhđộngdoôngđềravàkhimuốnchốngđốilạitachỉcứlẩnquẩntrong

mộtmớcâuhỏimàtacũngkhôngtrảlờinổi.

LờiMởĐầu-Nicolas

MachiavelKínhDângĐứcNgàiUyNghiêmLaurentDeDédicis

Thườnglệnhững

kẻnàomuốnđượclòngưuáicủađấngQuânvươngđềuphảiđíchthândiệnkiếnvàdângbiếumộtlễvậtgìquýgiánhấttrongkhotàngriêngcủamình.ChắcchắntrướclàVươngthượngsẽthíchthúkhinhậnđược.Họthường

haymangdângnàolàthầnmã,nàolàbảokiếm,nàolàthảmvàng,nàongọc,kimcương.NóitómlạilànhữnglễvậtcógiátrịtươngxứngvớimứccaosangcủađấngQuânvương.

HạthầnthànhtâmmuốnbàytỏcụthểýchíphụctùngChúathượng,nhưngtìmquanhtrongtàngkhốgiađìnhkhôngcóđượcthứgìđánggiá.Xétrathầnchỉcòncómớkiếnthứcvềsựnghiệpcủabậcvĩnhânxưa,

mộtmớkinhnghiệmvềcácsựviệcđươngkimvàmộtcôngtrìnhnghiêncứutừlâunămnaycácsựliệucổtruyền.Trongmộtthờigiankhálâu,thầnđãnghiềnngẫmvàhếtsứcthậntrọngđểcôkếttấtcảvàomộtcuốnsách

nhỏnày,naythầnkínhdânglênChúathượng.

Kỳthủy,thầntựxétcuốnsáchnhỏnàykhôngđángđượcdânglênĐứcNgài.NhưngsauthầnlạivữnqtâmtinởlòngnhântừcủaĐứcNgài,nênchắc

chắnlàcuốnsáchsẽđượcĐứcNgàitiếpnhận.ThầnxétvìkhôngcótặngvậtnàolớnlaohơnlàmộtphươngtiệndânglênĐứcNgàiđểNgàicóthểtrongkhoảnhkhắcthờigiannghethấutấtcảnhữngđiềuthầnđã

tìmkiếmcầncùgomgóptrongbaonhiêunămtrường,cókhicòngặpnguyhiểmđếnbảnthânnữa.

Trongcuốnsáchnày,thầnkhôngthêudệtvănhoadàigiòngvàdùngnhữngdanhtừ

sáongữkêuvanghoặcchephủbằngmộthìnhthứcthẩmmỹtheonhưthóiquencủacáctácgiảvănnghệ.Trongthâmtâmthầnmongmuốn,nếunókhôngmanglạilợilộchayvinhdựgìthìnócũngphảitỏrõphươngdiện

tânkỳvàtínhcáchquantrọngcủađềtài.Thầncũngkhôngmuốnrằngdothànhkiếnđịavịvớixãhộithấphèncủacánhânthầnmàthiênhạgánchothầncáitộihỗnxược,dámdựbànvàocôngviệctrịquốccủa

cácvịQuânvương,vàlạicòndámđặtbàyracảnhữngquyluậtnữa.Vàviệclàmcũngchẳngkhácnàonhữnghọasĩkhivẽphongcảnhthiênnhiên,phảiđứngdướiđồngruộngthấpmớithâungắmđượcthựccảnhcủa

đồngruộng;cũnggiốngnhưmuốnhiểubiếtrõràngtínhchấtcủaChúathìphảilàmdân.

BởivậykínhtặnglênĐứcNgàitặngvậtnhỏnàyvớitấtcảlòngthànhkính.Saukhiđọc

xongxétkỹ,ĐứcNgàisẽthấyrõướcvọngcựcđộcủathầnmongthấyĐứcNgàisớmbướctớiđịavịquyềnuycaocả,vảlạimứcđộphongphúcùngnhữngđứctínhđặcsắccủaĐứcNgàicũngđãtrànđầyhứahẹnnâng

ĐứcNgàilênđịavịấy.

ĐôikhitừtrênđịavịcaoquýĐứcNgàicóliếcmắtnhìnquaxuốngnhữngnơiuám,ĐứcNgàisẽthấybảnthânkẻhạthầnđãliêntiếpchịuđựngbiếtbaonhiêusựtrớtrêuthăng

trầmdosốmệnhgâynên.

Chương2:NhữngVươngQuốcThếTập

TôiđãgạtrangoàilềnhữngxứCộnghòaDânquốcmàtôisẽbànkỹởnơikhác.Suốtởnhữngtrangdưới,với

thểvănvắntắt,tôisẽtrìnhbàylầnlượttheokhuônkhổvạchratrongchươngđầutrênđây,tôichỉchuyênchúđếncácVươngquốc,biệnluận,tìmhiểuxemnhữngxứấyđãđượccaitrịvàgìngiữnhưthếnào.

TôicóthểnóingayrằngcácVươngQuốcdướichếđộThếtậpgầngũivớidònggiốngquýtộcnhàChúanêncôngcuộcbảotồndễdànghơnlàởcácxứmớichiếm.ĐấngQuânvươngchỉcầnđừnglàmxáotrộn,đừng

thayđổinềntrậttựcũdotiềnnhânđãlậpnên.Ngoàira,khicósựxíchmíchgìxảyrathìchỉtìmcáchlàmêmdịuđithìyênviệccả.ỞđâynhàVuachỉcầncómứctàinăng,khônkhéobậctrungcũnggiữđượcđịavịcủa

mình,trừtrườnghợpbịtruấtphếdomộtlựclượngđịchquânđặcbiệthùngmạnh.

Kẻloạnthầnchiếmngôicũngchẳngvữngđâu,khichỉxảymộtbiếncốnhỏlàhắnđổngayđểcựuChúacó

thểtáingựlênngaivàng.

Mộttỷdụ:ởÝĐạiLợi,QuậncôngxứFerrarenăm1484bịngườiVenitientấncông,năm1510bịquâncủaGiáohoàngJulesđảphá.Hailần

đềuthuamàvẫngiữnổingaivàng,chỉnhờởmứcthâmniêncủaVươngtộcnàyvàcũngvìnhàVuatrịvìlàdoluậtthiênnhiên,từtrướctớinaychưacónhiềulýdocầnthiếtbuộcNgàiphảilàmnhữngviệcdởkhiến

chodânchúngtrongxứmấtlòng,tủinhục.NhưvậychắcchắnVuađượcdânmếnyêuhơnnhữngkẻmanhtâmphảnloạn,nếunhàVualạikhôngcónhiềutínhhư,tậtxấuquáđángchodânphảighétbỏ,thìtấtnhiêncảm

tìnhcủadânsẽnghiênvềNgài.VảlạisựthâmniênvàliêntụctrịvìcủadònghọnhàVua,nhữngkỷniệmđểlạitrongnướckhiếnchodântựgạtbỏnhữnglýdocủabấtcứmộtsựthayđổinào.Họcũngthừahiểumỗicuộc

thayvịđổingôichỉlànhữngviênđáđặttrướcđểgâynênmộtcuộcthayvịđổingôimớikhácnữa.

Chương3:NhữngVươngQuốcHỗnTập

Đốivớimộtlãnhthổmớithuphụcthậtlànhiềusựkhókhăn.Trướchếtlàvìvùngđấtnàykhôngphải

hoàntoànmớithànhlập,màchỉlàbộphận,mộtphầnđấtphụthuộcvàolãnhthổkhác.Toànthểkhuđấtđainàycóthểgọilàmột“VươngquốcHỗntập”.Nhữngsựthayđổi,xáotrộntrướcđâylàdoởnhữngmốikhó

khănphátsinhởngaynộibộcủacácVươngquốcmớithànhlập.Conngườilúcnàocũngsẵnsàngmuốnthayđổichủnhân,tưởngrằngsẽgặpnhữngđiềuhayhơn.Ýniệmấylàduyêncớthúcđẩyhọquaykhí

giớichốnglạiChúacủahọ.Họđãnhầm,saunàykinhnghiệmsẽchohọbiếttìnhtrạngcủahọsẽkémsúthơntrước.

Cácsựxáotrộnrốirencònbắtnguồnởmộtcănnguyêntự

nhiênvàthườngtìnhnữa,khiChúamớinắmquyềncaitrịmộtxứ,tránhsaokhỏigâymốihờnoáncủadânxứấytrướcnhữnghànhvibắtbuộcnhưviệclậpcácđồnbinhởkhắpnơi.Thêmnữatronggiaiđoạnchiếmđóng

đấtđaitấtnhiênđãxảyranhiềusựhàhiếpdânchúng.DĩnhiênnhữngđiềuđósẽtrởnênkẻthùđốivớinhữngngườimàChúađãphárốiđờisốngcủahọ.Đằngkhác,đốivớinhữngkẻđãđồngtìnhgiúpChúathâmnhập

vàoxứhọ,Chúakhôngthểtrìumếnvàlàmvuilònghọmãiđược,vìtakhôngsaođềnđáp,tưởngthưởnghếtdụcvọngcủahọđược.ĐốivớihọChúacũngkhôngsaodùngkếquyếtliệtđượcvìhọvẫnlàânnhâncủa

Chúa.Vậykhitamuốnchiếmcứmộtxứnào,dùtacómộtđạohùngbinhchăngnữacũngvẫncầnnhấtlàsựhưởngứngcủatoànthểnhândânxứđó.

Muốnchứngmìnhnhữngđiềunày,tôixin

kểchuyệnvuaLouisXII.NgàiđùngđùngkéoquânchiếmcứxứMilan,rồiđộtnhiênbịthấtthủngayxứấy.LầnđầunàychỉcóđạoquâncủatướngLudovicSfarzacũngđủđánhbậtNgàirakhỏixứ.Thấtbạilàvì

nhândântrongxứ,saukhimởcửathànhđónrướcquânnhàVuakhôngthấyđượcthỏamãnnhữngướcvọngchồngchấttrongtríóchọtừbaolâunay.Thêmnữa,họlạikhôngchịunổinhữngsựtanrãchiarẽdotân

Chúagâynêntrongxứhọ.

Mộtthựctrạngnữatacầnnhậnrõlàmộtkhiđãchiếmlạiđượcnhữngxứdấyloạncướpchínhquyềncủata,thìsaunàykhómàcókẻlậtđổnổita,vì

trongdịpdẹploạn,tađãtrừngtrịhếtkẻcótội;tađãlôiranhữngkẻkhảnghi,cácnơisuyyếuđãđượcxâythànhđắplũy.

ThếchonênởthờikỳxứMilanbịPhápđôhộlầnthứnhất,Công

tướcLudovicchỉmớirầmrộkéoquânhămdọangoàibiêngiới,tứckhắclàchínhquyềnPhápbịsụpđổ.Đếnthờikỳđôhộthứhai,toànthếgiớiphảiliênminhlại,đoànkếtchặtchẽmớithắngnổi,đẩyluirangoàilãnhthổÝ

ĐạiLợinhữngđạoquânchiếmđóngcủaPhápvương.Đólàhậuquảcủanhữngnguyênnhânmàtôiđãtrìnhbàyởtrên.

ThếlàcảhailầnnướcPhápđềubịtướcmấtquyềnđôhộtrên

xứMilan.

Duyêncớsựthấtbạilầnthứnhấtđãđượctrìnhbàyrõrệtởtrên.Bâygiờnếumuốntìmlýdocủasựthấtbạilầnthứhai,trướchếttaphảitrìnhbàyrađâynhữngphươngkế

màbấtcứvịQuânvươngnàoởtrườnghợptươngtự,nhưPhápvương,phảimangápdụngngõhầucủngcốlạiđịavịcủamình.ThếmàPhápvươngđãbỏquakhôngthihành.

Vậytôinóingay

tớinhữngxứ,nhữngtỉnhbịchinhphụcvàsátnhậpvàomộtVươngquốccổhơn.Tacóthểxếplàmhailoại:nhữngxứ,tỉnhhoặccùngmộtnòigiống,cùngmộtngônngữvớiVươngquốc,hoặclàkháchẳn.Nếu

làtrườnghợptrênthìcôngcuộcbảothủlàviệcdễ,nhấtlàdânxứ,tỉnhnàychưatừngđượcsốngtựdo.Muốnthôntínhchắcchắnnhữngtỉnh,xứnàytachỉcầntiêudiệthếtdòngdõicựuChúatrịvìthờitrước.Cònđối

vớinhândân,nếutacứđểnguyênnhữngđặcquyềncũcủahọ,chohọsinhsốngvớiphongtụcgiốngta,trongcảnhthanhbình.VídụnhưtrongnhữngxứBourgogne,Bretagne,GascognevàNormandie,dângian

đãlâudàiphụctùngtriềuđìnhPhápquốcdùlàngônngữcóđôiphầnkhácbiệt,nhưngphongtụctậpquángiốngnhaurấtdễhòahợp.

Kẻđichinhphụcnhữngxứ,tỉnhloại

này,nênmuốnthôntínhlâudàicầnphảilưutâmđếnhaiđiểm:MộtlàtiêudiệtdòngdốicủacựuChúa.Hailàđừngthayđổiluậtphápvàthuếkhóacủahọ,thếrồinhữnglãnhthổmớinàysẽtựkhắc,trongmộtthờigian

ngắn,hòahợpvớinhữngphầnđấtcũđểtrởthànhmộtQuốcgiaduynhấtvàthốngnhất.

Nhưngkhitachiếmcứnhữngxứcủacácdântộccóngônngữ,phongtụcvàchínhthểdịđồngthì

lạilàchuyệnkhác.Đâymớithậtphảitrôngvàosựmayrủivàtàikhônkhéocủata.Mộtphươngchướcquantrọngkhẩncấpnhấtlàkẻchinhphụcphảiđíchthândichuyểnđếnđóngởngaytạichỗ.Thếrồicôngcuộc

chiếmđóngsẽtrởnênlâudàivàbềnvững.XưaHoàngđếThổNhĩKỳđãcóbiệttàitrịvìđượclâunămtrênnướcHyLạpnhưngcũngphảiápdụngphươngsáchcưtrúthườngxuyêntạichỗnênmớibảovệđược

đấtnày.

Cóởngaytạichỗthìmớitrongthấyđượcnhữngbiếncốxáotrộnđểsớmtìmphươnggiảiquyết,nếuởxacáchbức,tachỉđượcbiếttớinhữngbiếncốxáotrộnkhinóđãtrở

nênquátrầmtrọng,lúcđóđãchậmmấtrồi,vôkếkhảthi.VảchăngChúacómặttạichỗ,thìcácTổngbộtrưởngkhôngdámthamnhũngquámức,vìdânchúngcóthểkêumáchvớiChúamộtcáchdễdàngvànhữngýnguyệnsẽ

đượcminhxétngay,vàcũngvìcóởgầnthìdânmớibiếtkínhsợChúahoặcmếnyêuChúanếuChúalàngườihayngườitốt.Đượcnhưvậynhữngkẻthùngoạibangcómuốnxâmlăngcũngphảiengại.Kếtquả

chắcchắnlàxứsởkhómàbịmất,khiChúanhấtđịnhđíchthânđóngtạinơiđây.

Mộtphươngpháptốtnữalàchuyểnnhữngđoàndidânvàomộtvàiđịađiểmtrongxứđểlậpthànhnhững

biệtkhu.Bởidùsaotacũngcầnnhữnglựclượngquânsựhùngmạnhvàmộtđoàncánbộthântín.ViệclậpnhữngđoàndidânkhôngtốnkémbaonhiềutiềncủaChúa,kinhphícủaviệcdichuyểnvàđịnhcư

nhữngdidânkhôngđángkể.Việcnàychỉlàmthiệthạimộtítquyềnlợicủamộtthiểusốdânkhôngđángkểbịbắtbuộcphảinhườngmộtphầnruộngnhàchobọndânmớitới.Đámdânđịaphươngbịthiệthạilà

bọnnghèotúng,giacưrảiráckhắpnơi,nênkhôngthểchốngđốilàmnguyhạigìchoChúađược.Cònlạiđasốkhốidânđịaphương,phầnthìthấyquyềnlợimìnhkhôngbịxúcphạmnênnínthinh,giữtháiđộthản

nhiên,phầnthìcóóccầuantránhphạmlỗiđểkhỏibịđànápnhưkẻkhác.

Tôicóthểđoánchắclànhữngđoàndidânnàykhônggâytốnkémgì,họlạicólòngtrungthanhhơnhếtvà

họcũngchẳnglàmhạigìcholắmđếnnhândânbảnxứ.

Đếnđâytanênnhớkỹrằngdânchúngthườngchỉxửtrítheohaiđường:hoặclàmơntrớnhoặclàchémgiếtbởivìhọchỉbiếtrửa

nhữnghậnnhỏmàkhôngthểbáonhữngthùlớn,nênkhitamuốntrịhọthìphảitrịcáchnàođểkhỏisợhọbáothùlạiđược.

Nhưngđánglẽlậpnhữngđoàndidân,nếuChúachỉduytrìtrong

xứmớinhữngđạoquânsĩ,Chúasẽphảichiphítốnkémnhiềuhơn.Baonhiêutàisảntrongxứphungphíhếtchocáccôngtácxâydựngdoanhtrại,đếnnỗiphảikếtcụclợibấtcậphại.Lòngdânsẽoánghétvìquânsĩdi

chuyểnluânhồi,đồnảixâylênđắplạilàmthiệthạichodângian.Vớinhữngxáotrộnấy,ngườidânnàocũngđaukhổrồimỗingườidântrởnênmộtkẻthùvàtấtcảtậpđoànkẻthùcóthểlàmnguyhạichoChúa.Cóđượctập

đoàn,làvìdânbảnxứdùlàkẻbạitrậnnhưnghọvẫnđượctựdoởlạiquênhàgầngũisátcạnhnhau.

Vậysaukhisosánhcáckếhoạch,tathấycuộcxâmchiếmmộtđấtđaibằngquân

sựlàvôích.Nhưngtráilạibiếtápdụngphươngsáchchodunhậpvàođấtđịchnhữngđoàndidânthìlạiíchlợilớnchocuộcxâmlăng.

Nhưngườitathườngnói,khiChúa

côngchiếmcứmộttỉnhnàocủamộtQuốcgiacótínhchấtdịđồngvớinhữngtỉnhcũtrongnước,Chúacôngphảitìmcáchnắmlấyquyềnlãnhđạovàbảotrợnhữnglânbanghènyếuhơn,cònđốinhữnglânbangmạnhhơnthì

phảitìmcáchlàmsuygiảmlựclượngcủahọ.Thêmnữalàđểngăncảnkhôngchongoạinhânhùngcườnghơnmìnhcóthểxâmnhậpvàotrongxứ.Sựdẫnnhậpngoạinhânvàonướcxảyralàvìcósựxíchmíchnộibộ,

nhữngthamvọngcánhânquátrớnhoặclòngsợsệtnghikỵlẫnnhau.NhưxưakiangườiEtolienđưangườiLaMãvàoxâmnhậpcácxứkháclàđềudomộtbọnngườibảnxứrướchọvào.Thếchonênkhicó

ngoạinhâncủamộtnướchùngcườngnàovàođượctrongxứ,tứckhắcbọnngườibảnxứhènyếuđềuđổxôtheosau.Họbịthúcđẩydoýchímuốnchốngđốilạingườilãnhđạohiệnhữuđangđètrênđầuhọđếnmứclàngoại

nhânthuphụcbọnngườitytiệnnàydễnhưtrởbàntayđểlàmhậuthuẫnchohọlậpnênmộtchínhquyền.Ngoạinhânchỉcònphảinghĩtớiviệckiềmchếkhôngchobọntiệnnhânnàyquálộngquyềnhoặcgâynên

sứcmạnhriêng.Vớiquyềnlựctrongtay,vớiquyềnbốthíânhuệ,ngoạinhântrởnênvịtrọngtàiđộcnhấttrongnước.

NgườilãnhđạoQuốcgianếukhôngtheodõiđiểmnày,dù

cóđịavịrồicũngmấtngay,hoặcđượcởlạiđịavịngàynào,thìluônluôngặptrămnghìnkhókhănvàphiềnphức.

ChỉnhữngngườiLaMãlàchứngtỏnổirằnghọđãhiểuthấu

nhữngvấnđềtrênđây.Mộtkhichiếmxứnàolàhọdichuyểnngaynhữngđoàndidântới,dungdưỡngnângnhữngtốpdânhènyếulênmứcvừaphải;khôngđểchoquámạnh,bọnnàoquámạnhthìphảidìm

xuốngbớt,vànhấtthiếtkhôngchobọnngoạinhânhùngcườngnàođặtchânxâmnhậpvàoxứ.TôimuốnlấylàmtỷdụnướcHyLạpkhibịngườiLaMãcaitrị,chínhquyềnLaMãdungdưỡngchongườiEtoliensvàAchéens,

làmsuynhượcĐếquốcngườiMacédoniens,đánhđuổiTướngAntiochus.DùdântộcAchéenstưởngthưởng,nhưngngườiLaMãcũngvẫnnhấtđịnhkhôngđểchoxứhọmạnhhơnlên.VuaPhilippehếtsức

thuyếtphục,kếttìnhthânhữumàngườiLaMãvẫndìmxuống,dùTướngAntiochusmạnhmấy,ngườiLaMãcũngkhôngđểchogiữmộtkhoảnhđấtriêngnàotrongxứ.

ChínhquyềnLa

MãthậtđãxửtrítheođúngđườnglốicủacácvịChúađủtàiđức,khôngnhữngbiếtnhìnrõnhữngbiếncốxáotrộnhiệnhữumàcòntiênđoánđượcđicácbiếncốcóthểxảyraởtươnglaiđểliệubềtránhđượcmộtcách

rấtkhônkhéo.Thậtthế,nếutatiênđoánđượcnhữngbiếncốxáotrộnsẽxảyra,tacóthểgiảiquyếttrướcmộtcáchdễdàng.Nếutachờchonótiếntớigầnkề,thìphươngchướcnàocũnglàquáchậmrồi,vìlúcđócoi

nhưmộttrọngbệnhkhôngthuốcnàochữakhỏi.Nhưngtrườnghợpấy,giốngnhưbệnhtrạngcủangườibịchứngsốttiêumònthânthể.Theoýkiếncácbácsĩ,chứngbệnhlúckhaiphátrấtdễchữakhỏinhưnglạilà

mộtbệnhrấtkhótìmracănnguyên.Cănbệnhchưatìmrathìlàmsaothầythuốcchữachokhỏibệnhđược?Saubệnhbiếnchuyểnđếnlúcđãtrởnênnặngkhómàchữakhỏi.

Việcnướccũng

nhưvậythôi.Ngườilãnhđạocótàiđứcbiếttiênđoánđượcnhữngviệcdở,khinóxảyralàcóphươngcáchđốiphóngay.Nếulạikhôngbiếtnhìntrướcđoánsau,đểchocơsựnảymọcđếnmứcaiaicũngtrongrõthìlúcđó

khôngcònphươngthuốcnàocứuchữanổi.NgườiLaMãthườngtiênđoánđượcnhữnghậuquảcủacácsựviệc,nênluônluônđốiphó,sửachữađượckịpthời.Khihọbiếtmộttìnhtrạngcăngthẳngkéodàithêmchỉ

cólợichođịch,thìhọkhôngngầnngạimởcuộcchiếntranh.ThếchonênhọđãđộtnhiênkhaichiếnvớiPhilippevàAntiochusởtrênđấtHyLạpđểtránhkhóilửachiếntranhtrênđấtnướcÝcủahọ.Tuyrằnglúcấy

haicuộcchiếntranhcóthểtránhđược,nhưnghọvẫncốtìnhgâynên.Vàhọkhôngưanghecâuchâmngônsaunàymàcácnhàhiềntriếtđươngthờiluônmồmtốingàynhắctới:“Phảihưởngthụnhữnglợiđiểmcủathờigian”.

Họchỉhưởngthụnhữnglợiđiểmcủagiátrịvàtríkhônngoancủahọthôi,bởivìthờigianchạyquatrướcmắtcóthểmanglạinhữngđiềuxấucũngnhưđiềutốt,điềudởcũngnhưđiềuhay.

BâygiờtatrởlạichuyệnnướcPháp,xemcósựviệcnàogiốngnhưtrênđãxảyrachưa.TôikhôngnóitớiVuaCharlesVIII,chỉđềcậptớiVuaLouisXIImàngườitabiếtrõkếhoạchlãnhđạocủanhàVuađãáp

dụngđểbảothủđượclâudàinhữngđấtđaiđãchiếmcứđượcởtronglãnhthổÝĐạiLợi.Tasẽthấytrênnhữngđấtđainày,nhàVuađãlàmnhữngviệctráihẳnlạivớinhữngđiềumàmộtChúacôngđánglẽphảilàm

trênnhữngxứ,tỉnhmớichiếmđượccủamộtdântộckhác.

VuaLouisXIIđặtchânxâmnhậpđượcvàođấtÝlàdolòngthamvọngcủadânVénitiensmuốndựavàosựhiệndiệncủa

nhàVuađểmongchiếmcứlấymộtnửaphầnđấtxứLombardie.

TôikhôngmuốntráchnhàVuađãlợidụngđiểmnàybởivìthâmtâmnhàVuavẫnmuốnxâmnhậpvào

nướcÝ.NhưngkhốnnỗiTiênHoàngCharlesđãvụngxửtrínêncáccỗngngõđềuđóngchặtchặnđườngvàovàcũngchẳngcòncóbạnhữunàođồngminhvớimìnhnữa.VìvậynênnhàVuabắtbuộctìmchođược

nhữngmốithânhữumới.KếhoạchnàychắcchắnmanglạithànhcôngchoNgàinếuNgàikhôngphạmmộtlỗilầmnàokhác.

Vậy,saukhichiếmcứđượcxứLombardie,VuaLouislấylạiđược

uydanhmàcựuHoàngCharlesđãlàmmấtđi.ĐôthịGênesđầuhàng,dânFlorentienstrởnênbạnđồngminh,HầutướcMantoue,CôngtướcFerrare,Bentivogle,BàFord,cácVươngtướcFaenza,Pimini,

Camerins,Piombino,Lucquois,Pisans,Grennoisngườingườitấpnậplầnlượttớicầuxintùngphục.ĐếnlúcnàydânVentiensmớitỉnhngộthấycáimưumôđiênrồcủamìnhmuốncóhaitỉnhtrongxứLombardie,đãvô

tìnhgiúpchoVuaLouistrởnênchúatểmộtphầnbađấtÝ.

KểđếnđâyaicũngthấyrõnếuVuaLouismuốncủngcốthếlựcởÝ,thìchỉvìệclàmtheokếhoạchđãnóiởtrên:chỉcầnbảovệchechở

chobọnchínhquyềnthânhữuởcácxứ,cáctỉnh.Họcósốđôngnhưngđềuyếuhèn,kẻthìsợsệtĐứcGiáohoàng,kẻthìsợhãidânVénitiens,nêntấtcảbọnhọphảibámchặtlấyĐứcVua.Nếubiếtlợidụngtoànbọn

họthìVuaLouiscònsợgìaicóthểmạnhhơnđược.Nhưngtráilại,khimớiđặtchântớithànhMilan,nhàVuatứckhắcgiúpsứcĐứcGiáohoàngAlexandretớithuphụcxứRomagne.VuaLouiskhôngbiếtrằng

nhưvậylàtựmìnhlàmyếumìnhđi.NhàVuađãlàmmấtđinhữngngườibạnyếukémsẵnsàngđặtmìnhdướisựchechởcủanhàVuađểchốngđỡlạithếlựccủaGiáohoàng.NhờvậyuythếcủaTòaThánhThiênChúatrở

nênmạnhthêmnhiều,vìthêmvàothếlựctinhthần,giờđâyTòaThánhcòncómộtthếlựcđấtđailớnlaonữa.

ĐãtrótphạmđiềulầmlỗiđầutiênnhàVuabắtbuộccứphảiđểcácbiếnchuyểnđi

theođườnglốiđó.ĐếnnỗivềsaumuốnngăncảnbớtthamvọngcủaGiáohoàngAlexandre,vàsợGiáohoàngtrởnênchúatểxứToscane,nhàVualạiphảiđíchthântrởlạiđóngtrênđấtÝ.KhôngnhữngđãlàmchoTòa

ThánhThiênChúatrởnênhùngmạnh,đãvôtìnhtrụcxuấtcácthânhữucủamình,nhàVuacònnhầmđếnmứckhichiếmcứxứNapleslạicùngchiaxẻđấtđaixứnàyvớiVuaYPhaNho.TrướcđónhàVuanắmtrọnquyền

kiểmsoátÝĐạiLợigiờđâyônglạiđưamộtngườikhácvàocùngngựtrị.Nhưvậylànhữngkẻcóthamvọngvànhữngkẻbấtmãntrongxứđãcómộtnơiquytụ.

Vẫngiữđượctoàn

cõinướcÝdướiquyềnthốngtrịcủamìnhvớimộtvịChúađịaphươngbùnhìnthìloạingayôngnàyđiđểđặtvàongôimộtvịChúakhácvềsauchínhkẻnàyđãđuổinhàVuarakhỏixứ!

Mộtđiềurấtthườngtìnhvàhợpvớithiênnhiênlàconngườiaicũngcólònghammuốnchinhphục,sẵnsàngchinhphụcbấtcứlúcnàonếuhọcóthểlàmđược.Kẻchinhphụcsẽđượctánthưởnghayítnhất

cũngsẽkhôngbịchêtrách.Nhưngnếukhônglàmnổiviệcnàymàlạicứcốlàm,thìđólàmộtlỗilầmvàlàmộtđiềuđángchêtrách.Vídụ,nếungườiPhápcóđủsứcxâmchiếmxứNaplesthìhọphảitựlàmmộtmình.

Nếukhôngthìthôi,chứkhôngnênchiađôixứấyvớimộtnướckhác.KhiPhápVươngchiađấtxứLombardievớingườiVénitiens,tacóthểthathứđượclàvìcóthếthìngườiPhápmớiđặtchânvàođấtnướcÝđược.

NhưngđếnkhichiađấtxứNaplesvớiTâyBanNhathìthậtđángtội,vìlúcđóxétrasựchiaxẻkhôngphảilàđiềucầnthiết.

TómlạiPhápvươngLouisthờiđóđãphạmnămđiềulỗilầm:

-Làmsuynhượcthêmnhữngbạnđồngminhyếukémhơnmình.

-TrênđấtÝ,đãlàmtăngcườngthêmsứcmạnhcủakẻđãmạnh.

-Đểchomộtngoại

bangrấtmạnhxâmnhậpvàocácxứmớichiếm.

-Khôngđíchthânđếntrúđóngthườngxuyêntrênđấtnướcmớichiếm.

-Khôngchotổchứcđịnhcưnhững

đoàndidânvàocácxứmớichiếm.

Nămđiềulầmlỗiđókểrakhôngnguyhạilắm,ítnhấtlàtrongthờigianNgàicònsống,nếuNgàikhôngphạmmộtlầmlỗithứsáu:tướcđoạthếtđất

đaicủangườiVénitiens.LầmlỗilàvìnếunhàVuađãkhônglỡnânguyquyềncủaGiáohoànglênquácao,đãkhônglỡdẫndắtngườiTâyBanNhaxâmnhậpvàođấtÝ,thìviệcNgàiphảisuygiảmbớtuythếcủa

dânVénitienslàviệchợplývàcầnthiết.NhưngnếunhàVuađãtróthànhđộngnhưthế,khôngbaogiờnênlàmchodânVénitiensquásuynhượcđinữa.Vìnếuhọcònđủsứcmạnhnhưxưa,tấtnhiênhọsẽkhôngđể

choaicóthểlạixâmđoạtđượcxứLombardiebởivìýhọnghĩnếukhônglàmchủđượcxứnàythìhọkhôngđểchongườikhácđặtchântới,ngoàiPhápvương.Còncácđịchthủkhácthìhọkhôngmuốnđẩy

ngườiPháprađểchoxứLombardiebịrơivàoquyềnthốngtrịcủangườiVénitienes.

Tìnhtrạngnhưthếaicòndámtấncônggâyhấncùngmộtlúcvớicảhaiphía(PhápvàVénitiens).

NhưngnếuaibảorằngPhápvươngLouisđãnhượngxứRomagnechoGiáohoàng,xứNapleschoTâyBanNhalàđểtránhkhỏimộtcuộcđạichiến,tôitrảlờitứckhắc,dựatheonhữnglýlẽkểtrên,rằngta

khôngbaogiờnêntựgâyranhữngsựlủngcủngxáotrộnđểmongtránhkhỏimộtcuộcchiếntranh.Vìnhưvậytakhôngthểtránhkhỏichiếntranhmàchỉtrìhoãnnólạiđểrồiphảichịunhiềuthiệthạihơn.

NếuaingờrằngVuaPhápsởdĩnhượngđấtRomagnechoĐứcGiáohoànglàdolờihứađổiđấtlấygiấyphépcủaGiáohoàngchoNgàihủybỏcuộchônnhâncũvàxinmộtchứcHồngYchoĐứcTổnggiámmụcxứ

Rouen,thìtôisẽtrảlờisau,khinàotôiđềcậpđếnvấnđềchữtíncủacácVuaChúa.

PhápvươngLouisđểmấtxứLombardiechỉvìkhôngthihànhphươngkếmànhữngkẻkhácđãápdụngđể

chiếmđóng,giữvữngnhữngđấtđaiđượclâuđời,cóđượcnhưvậycũngchỉlàcôngviệchợplýbìnhthườngchứchẳngphảilàmộtsựkỳdiệugì.

TronglúctôiđàmđạoởNaplesvớiTổng

giámmụcthànhRouen,vềtinQuậncôngxứValentinois-lúcđócònđượcgọilàTướngCésarBorgiatứclàcontraicủaĐứcGiáohoàngAlexandre-đangkéoquânchiếmđóngxứRomagne,ĐứcTổnggiámmục

RouennóibởitôilàdânÝthậtnênkhôngbiếtchiếntranhlàgì.Tôiliềntrảlời:chỉvìngườiPhápngungốcvềchínhtrịquá,nếukháthìkhôngbaogiờhọđểchochínhquyềnThiênChúagiáotrởnênquámạnhthếnày.

TathấyrõngaytrướcmắtlàngườiPhápgiúpchoGiáohoàngvàTâyBanNhatrởnênmạnhtrênđấtÝtứctựhọđãgâysuysụpchohọ.Donhữngsựviệctrênđâytacóthểlậpngaymộtquythứcrấtđúng,khôngbaogiờsaihoặc

rấtítkhisai:“Ngườinàogiúpchokẻkháctrởnênhùngcườngtứclàmìnhtựtiêuhủymình”.Bởivìkẻấyđượchùngcườnglànhờtađãmangmộttàikhônkhéovàsứcmạnhcủatađểgiúphọ.Nếucứđểyênthìkẻấylúc

nàocũngnơmnớpsợtàikhônkhéovàsứcmạnhcủata.

Chương4:LýDoVươngQuốcCủaDarius

KhôngNổiLoạnChốngLạiCácVịThừaKếVua

Alexandre

Nghĩtớikẻđi

chinhphụcgặptrămnghìnsựkhókhănphảigiảiquyếttrênnhữngđấtđaimớichiếmcứ,aicũngthánphụcsựnghiệpcủaAlexandređạiđế.NgườitrởnênchúatểÁChâuchỉtrongkhoảngmấynămtrờirồilạichếtngay

saukhichiếmcứđượctoàncõi.Lúcđóaicũngtưởngtoàncõisẽnổidậychốngđối.Nhưngtráilạinhữngbậckếvịsaunàyđềuởlạitrịvìyênổn,khôngbịmộtsựphiềntoáinào.Vềsaucósựphiềntoáinàoxảyra

cũnglàdonhữngngườikếvịquáthamvọngtựgâynên.

ỞđiểmnàytôitrảlờingayrằngnhữngVươngquốcđượclưudanhhậuthếđềuđãđượccaitrịtheohaithểthứcsauđây:

-HoặcdomộtQuốcvươngcùngvớimộttậpđoànthuộchạthântínđượccắtđặtvàođịavịTổngBộtrưởngđểgiúpVuacaitrịlãnhthổ.

-HoặcdomộtQuốcvươngcùngvới

bọncáccônghầulãnhchúaởđịaphương.BọnnàytạivịkhôngphảidođặcâncủaQuốcvươngmàlàdotruyềnthốnggiatộccủahọ.Bọnnàycóthuộchạquầnthầnriêng,họsẵncómộttínhưuáitựnhiênđối

vớibáchủlàQuốcvương.

VềnhữngnướcdomộtChúacôngđộclựctrịvìvớisựgiúpsứccủamộtbọncậnthầntôitớ,thìnơiđâyuyquyềncủaChúacôngrấtlớn,vìtrêntoàncõi

chỉcómộtmìnhôngtađượccôngnhậnlàbáchủ.Nếucòncónhữngkẻkhácđượcdângiantuânlệnhthì,họlàBộtrưởngcôngchứccủaChúacông,nhưnghọkhôngđượcdânchúngyêumếncholắm.

Nhữngtỉdụcủahaithểthứcchínhquyềnnóitrêntathấyngayởthờiđạiđươngkim,tứcVuanướcPhápvàĐạiđếnướcThổ.ToàncõiVươngquốccủaVuaThổđềudomộtmìnhNgàinắmquyềnthốngtrị.Toàn

dânlàkẻtôiđòi,lànôlệ.Lãnhthổđượcphânchialàmnhiềukhuvực,ởmỗikhuvựcNgàibổnhiệmmộtvịThốngđốc.CácvịnàybịthuyênchuyểnthaythếhoặcbãichứclàdosởthíchriêngcủaNgài.TráilạiVua

PhápthìlạicóởxungquanhmìnhcảmộttậpđoànđôngđảocácTiểuvươngđãnốitiếpđờiđờinắmgiữquyềnthốngtrịnhữngkhuvựcđấtđairiêng.Từthượngcổ,quyềnấyđãđượctoànthểthầndânchấpnhậntrongtình

lưuluyến.BọnTiểuvươngđãcósẵnnhữngtướcvịnhữngđặcquyềnmànhàVuakhôngdámmạohiểmbãicấtcủahọđi.

Giờđemsosánhhaithểthứccaitrịtrênđây,tasẽthấyđốiphó

vớichếđộcủaVuaThổ,nếumuốnđánhchiếmlãnhthổcủaNgài,tasẽgặpnhiềukhókhăn.Nhưngkhiđãchiếmđượcthìdễgiữbinhquyền.NhữngkhókhănmàtacóthểgặpkhiđịnhchiếmđoạtđấtđaicủaVua

Thổlàdonhữngnguyênnhânsauđây:

TrướchếttrongnướckhôngcónhữngTiểuvươngquêgốctạixứđứnglênkêugọingoạinhântớigiúp.Kẻnàycũngkhôngthểmongmỏibọncậnthần

củaĐứcVuanổiloạntạophảngiúpsựxâmlăngđượcdễdàng.

SựviệcsẽnhưthếlàvìbọncậnthầnđềulàthuộchạchịuơnsâucủanhàVua.Bọncậnthầnphảnbộidùcóbịmuachuộcchăngnữa

cũngkhônglôikéonổidânchúngtheoconđườngphảnloạn.VậykẻnàomuốnđánhbạiVuaThổphảibiếttrướclàsẽphảiđươngđầuvớinhữnglựclượngđoànkếtchặtchẽ,vàchỉnêntinvàoquânlựccủamìnhchứ

đừngmongvàosựtanrãcủalựclượngđốiphương.Và,mộtkhiđãđánhbạiđượcquânlựccủanhàVuarồithìchỉcònphảisợnhữngngườitronggiatộcnhàVuacònsốngsótlại.NếutiêudiệthếtdòngdõinhàVuarồi,thì

khôngcònphảisợainữa,bởivìcònlạilàbọnthầntửthuộchạkhôngcóuyquyềngìđốivớidânchúngnữa.Nếukẻthắng,trướcđãkhôngmongnhờtớibọnnàygiúpđỡ,vềsaucũngchẳngphảiesợgìnữa.

Bâygiờngượclại,tađềcậpđếncácnướccóchếđộcaitrịnhưkiểunướcPháp.KẻchinhphụccóthểđểđangxâmnhậpvàonướcvàmuachuộcvàiLãnhchúa.Việcmuachuộcnàyrấtdễlàvìbaogiờcũngsẵncókẻ

bấtmãn,nhữngkẻmongthấynhữngcuộcđổimới.Nhữngkẻnàylúcnàocũngsẵnlòngmởcửathànhđónngườichinhphụcxâmlăng.Nhưngđếnkhichiếmđóngđấtđaixongrồimớithấynhiềusựphiềntoái,

liênmiênxảyra.Mộtmặtđốivớinhữngkẻđãđồngtìnhgiúpđỡmình,mộtmặtđốivớinhữngkẻbịmìnhđènén.DùchokẻchiếnthắngđãtiêudiệtđếntậngốcnòigiốngnhàVua,nhưngvẫncònbọnTiểuvương,họcó

thểnổilênphátđộngmộtphongtràochốngđối.Kẻchiếnthắngkhôngsaolàmvừalònghếtmàcũngkhôngsaogiếthếthọđiđược.Trongtìnhtrạngnàychỉcầnmộtdịpkhôngmayxảyralàkẻchiếnthắngsẽ

mấthếtnhữngđấtđaiđãchiếmcứđượctrướckia.

BâygiờnênxemxéttớithểthứcthốngtrịĐếquốccũcủaVuaDarius,tasẽthấygiốnghệtnhưthểthứccủaVuaThổvĩđại.Hoàng

đếAlexandrechỉphảikéoquântớigiaochiếnvàsốquâncủaDaiuschếtđi,toàncõilãnhthổngoanngoãnchịusựcaitrịcủaVuaAlexandre.Lýdocủaviệcnàyđãnóitớiởtrên.NếunhữngngườikếvịVuaAlexandre

biếthòahiệpcùngnhauthìhọcóthểgiữmãiđịavịthốngtrịxứnàykhôngkhónhọcgìhết;bởivìtrongtoànquốckhônghềxảyramộtcuộcrốiloạnnàongoạitrừnhữngxáotrộndochínhnhữngngườikếvịnhàVuatự

gâyra.

NhưngđốinhữngQuốcgiatổchứcnhưnướcPhápthìkẻxâmlăngkhólòngmàngồiyêncaitrịđược.DođótathấyphátsinhranhữngcuộcnổiloạnởcácnướcTâyBanNha,

Gaule,HyLạpđểchốnglạingườiLaMãvàủnghộcáccựuChúađịaphương.TrongthờigiandânchúngcònvọngtưởngtớicácvịcựuChúanày,ngườiLaMãkhôngchắcnắmgiữmãinhữngđấtđaimới

chiếmđược.Nhưngvềsaulòngvọngtưởngcủadântắtdầnđi,vànhờsựchiếmcứlâunămcùngsứcmạnhcủaĐếquốc,ngườiLaMãtrởnênchủnhânôngchắcchắnyênổncủanhữnglãnhthổnày.Rồitừngàyấytrở

vềsaunhữngngườiLaMãcầmquyềncũngcókhitranhgiànhnhauquyềnlợi,mỗingườinắmgiữmộtphầnđấtriêngtùytheothếlựccủamình,nhưnghọvẫncùngnhauchiếmgiữđượctoànvẹncáclãnhthổ.Nòigiốngcác

cựuChúađãbịtiêudiệt,dânbảnxửchỉcònbiếtngườiLaMãlàVươngchủcủahọthôi.

VậynhữngaisuyluậnkỹcácsựviệckểtrênđâyđềukhônglấylàmlạkhithấyĐại

hoàngđếAlexandrenắmgiữtoàncõiÁĐôngđượcdễdàngnhưvậy.Tráilạinhữngkẻchinhphụckhác,chẳnghạnnhưôngPyrrhusvànhiềuvịkhácnữa,muốnnắmgiữđượccácđấtđaichiếmcứ,phảikhó

nhọcvôcùng.Đókhôngphảilàdolựclượngyếuhaymạnhcủakẻthắngtrận,màlàtùytheotừngtrườnghợp.

Chương5:PhươngCáchCaiTrịNhữngĐôThị,NhữngVươngQuốcĐãCóSẵnNềnSinhHoạtVàLuậtPháp

Ởnhữngxửbịchiếmđóngmàdângianđãquensốngtrongnềntựdovớiluậtlệriêngcủahọ,kẻxâmlăngcóbakếhoạchđểgiữvữngngôitrịvì:-Mộtlàtànpháhết-Hailàđíchthânđếnđóngởtạichỗ-Balà

cứđểchodânsốngtheotậptụccủahọ,tachỉthụhưởnglợilộccốnghiếnrồilậpnênmộttiểuchínhphủđịaphươngvớinhiệmvụduytrìtìnhhữunghịcủanhândânbảnxứvớita.BọnngườiítỏiđượcChúanânglên

địavịnàychỉlàmộtthiểusố,tựbiếtlàhọgiữvữngđượcđịavịlâudàinhờuyquyềnvàlòngtínnhiệmcủaChúa,nênhọtậntâmhếtsứcbảovệquyềnthốngtrịcủaChúa.Chắcchắnlà,nếutathậtkhôngcótâm

muốnlàmphásảnmộtđôthịđãquensốngtrongtựdo,việcthudùngnhữngcôngdânđịaphươngvàonhữngtráchvụcaitrịlàphươngsáchtốtnhất.

TacóhaitỉdụlàngườiLacédémoniens

vàngườiRomains(LaMã).NgườiLacédémonienschiếmcứhaithànhAthènesvàThèbesrồichỉđểlạimộtsốcôngchứccaitrịnhưngsaunàycũngmấtcảhaixứđó.TráilạingườiRomains(LaMã),saukhichiếmcứ

nhữngxứCapoue,CarthagevàNumance,đềutànnhẫnthìlạigiữđượclâudài.

ĐếnkhichiếmcứđượcnướcHyLạp,ngườiLaMãcũngmuốnxửtrínhưngườiLacédémoniens,nghĩa

làđểchodânbảnxứsốngtheotậptục,luậtlệcủahọ.Nhưngkếtquảkhôngtốtđẹp,đếnnỗivềsaulạiphảitànphámấyđôthịrồitìnhthếchungmớiđượcổnđịnhvàgiữđượctoànlãnhthổnàylâuđời.Sựthựchiểnnhiên,khi

tamuốnchiếmgiữvữngchắcmộtlãnhthổkhôngcócáchgìhayhơnlàhãytànphánóđiđã.VịChúanàokhimớichiếmđoạtđượcchínhquyềntrênmộtlãnhthổđãquensốngtrongtựdo,màkhôngtànphánóđithìcó

ngàynósẽquaylạitiêudiệtChúađó.Bởivìlúcnàonócũngấpủnhữngâmmưukhởiloạndướidanhnghĩabảovệtựdovàcổtụccủanhândân.Dùthờigiantrịvìcólâuchăngnữanhândânlãnhthổbịtrịcũngkhôngbao

giờquênhaidanhtừấyđâu.Dùlàmcáchnàochăngnữanếukhôngphảilàđuổiđinơikháchayphântánđixa,họcũngkhôngquênvàkhicódịplàhọlạinêucaodanhnghĩacủahaiđiểmnày.CũngnhưtrườnghợpcủaPise

saumộttrămnămbịdânFlorentinsđôhộ.

NhưngtrongmộtĐôthịhaymộtQuốcgiađãlâuđờisốngdướiquyềnthốngtrịcủamộtQuốcvương,khidòngdõinhàVuabịdiệtvong;vìsựphục

tùngđãtrởnênmộtthóiquen,nhândânkhôngsaothỏahiệpcùngnhauđểchọnlấymộtvịtânVươnggiữahọvớinhauđược.Vìkhôngquensốngtrongtựdonênhọrấtchậmchạp,lừngkhừngkhicầntranhđấubằngvũ

lực.Ởtìnhtrạngnày,mộttânChúaxâmlăngrấtdễđánhbạihọvàgiamchặthọtrongvòngthốngtrị.TráilạiởnhữngxứCộnghòa,sinhlựcnhândânmạnhhơn,sựoánghétlòngthíchbáothùrửahậnmạnhmẽhơn;họ

khôngquênnổinếptựdocũđểthảnnhiênsốngcuộcđờibịtrịđược.Thếchonênmuốnthốngtrịhọ,chỉcócáchchắcchắnhơnhếtlàtiêudiệthọhoặcphảiđíchthântớitrúđóngngaytrongđấthọ.

Chương6:NhũngLãnh

ThổMớiChiếmĐượcNhờVõLựcVàTàiNăngCủaKẻChiếnThắng

Đềcậptớinhững

lãnhthổhoàntoànmới,trongđóvịlãnhtụcũngnhưcơcấuchínhquyềnđềumớicả,xinđừngailấylàmlạkhithấytôiđưaranhữngtấmgươnglịchsửvĩđại,bởivìcònngườiđạiđasốluônluônnoitheoconđườngđãdo

ngườikhácvạchsẵn,cáchànhvicũngrậptheocùngmộtkiểu.Nhưngkhốnnỗikhôngphảiviệcgìcũngđiđúngđườnglốicủatiềnnhânđược.Trênphươngdiệnđạođứccũngchưachắcsánhkịpvớingườilàm

gương.Chonênngườikhônngoan,thậntrọngphảibiếtconđườnghaycủanhữngbậcvĩnhâncóchântàimànoitheo,đểrồinếuchínhmìnhkhôngđủtàinăngđúngmứcthìítracũnghưởngthụđượcdưvịlưutruyền

củatiềnnhân.Talấylàmtỉdụcácnhàthiệnxạ.Họbiếtratầmmứckhảnăngcâycungcủahọ,nếucầnbắnvàocáiđíchởxaquátầm,họphảinhắmmũitêncaohơnvịtrícủađích.Sởdĩtớiđíchđượclàvìmũitênphảitheo

đườngvònglêncaorồimớirơixuốngtrúngđích.

Vậykhitôinóicáclãnhthổhoàntoànmới,vớimộtvịChúacôngmới,việccaitrịkhókhănhaydễdãilàdochínhsáchnghiêm

khắchaynhunhượccủakẻcầmquyền.Saumộtcuộcphiêulưu,kẻbìnhdânnhảylênđượcđếnngôivịChúa,taphảiđoánngaykẻấythànhcônglànhờởtàinăngriênghoặcnhờởsốmệnhhêncủahắn.Cóđượcmộttronghai

điềukiệnđó,vịtânChúacũngđỡphầnkhókhăntrongviệctrịquốc.Nhưngdùsaokẻthậtsựcóchântàisẽởvữngtrênđịavịhơnkẻỷlạivàosốmệnhmayrủi.Kẻnàylạicòncóthểthâulượmthêmđượcnhiềuchiến

thắng.Khiđềcậpđếnnhữngnhânvậthoàntoàndotàinăngriêng,chứkhôngnhờtớisốmệnhmayrủi,màtrởnênbậcChúacông,tôixinkểnhữngvịhiểnháchnhấtlàMoise,Cyrus,Omulus,Thésée,vànhiềungười

khácnữa.TakhôngcầnphảiphêbìnhtớiMoise,vìMoiselàvịthừahànhmệnhlệnhcủaThượngđế,nhưvậyđủđểtatônkínhrồi.NhưngnếutanghĩtớiCyrusvàmấyvịkhác,cùngnhữngvịđãchiếmcứđấtđaivà

sánglậpnênnhữngVươngquốc,tathấyhọlànhữnghạngngườiđángtônphục.Vìnếutaxétkỹcôngviệcvàcáchhànhsựcủahọ,tasẽthấyhọkhôngkémgìMoise,luônluônđượcThượngđếhướngdẫn.Khixétkỹsự

nghiệpvàtiểusửcủacácvịnày,tathấyđiềumaymắnđộcnhấtcủahọlàđãgặpthờicơ.Thờicơđemlạichấtliệuđểhọđúctạcthànhnhữnghìnhthểmàhọưathích.Thờicơđãđưalạichohọnhữngvấnđề,những

sựviệcđểhọgiảiquyếthayuốnnắntùytheosởthích.Nếukhôngcócơhội,tàinăngtríóccủahọđãbịtiêumavànếukhôngcótàinăngtríócthìcơhộicũngtrôiquauổngphí.

PhảicócơhộilàlúcdânDoThái(Israel)cưtrútrênđấtAiCậpđangbịngườinướcnàyxemnhưnôlệ,đènén,ứchiếpthìMoisemớiđượcdânDoTháiphụctùngcầukhẩnxincứuthoátkhỏivòngxiềngxích.Phải

nhờnguyêndoRomulusđãsốngtrongkhoảngđấtquáchậthẹpcủaxứAlbe,vàlàmộtđứatrẻbịruồngbỏtừthửasơsinh,ôngmớitrởthànhvịanhhùngsánglậpnênkinhthànhLaMã(Rome)vàlàchúatểtrêntoàn

xứ.CònCyrusnổidanhlànhờsốnggiữalúcdântộcPerses(BaTư)đangoánghétĐếquốcngườiMèdes;giốngngườinàyvìđãđượchưởngthụthanhbìnhlâuquánêntrởthànhươnhènnhunhược.Théséeđãthi

thốhếttàinănglàvìlúcđódântộcAthéniens(NhãĐiển-HyLạp)đangởtrongtìnhtrạngphânhóachiarẽ.Vậytathấycơhội,thờithếđãtạonêncácvịanhhùng,vàcácvịanhhùngnàycóđủtríốcthôngminh,tài

năngđểnắmlấycơhội,thờithếđó.Kếtcuộclàxứsởhọtrởnênhùngmạnhvàdântộchọsốngtronghạnhphúchoàntoàn.

ĐềcậpđếnnhữngkẻkháccũngđichiếmmộtVươngquốccho

mình(nhưcácvịtrênđây)bằnghànhviquyếtliệt;khichiếmđónghọphảikhónhọcthật,nhưngđếnlúctrịvìthìlạidễdàng.Nhữngkhókhănphảivượtquadochỗhọbắtbuộcphảibanbốnhữngsắcluật,đặtra

cácđịnhchếđểsángtạonênmộtcơcấuchínhquyềnvàđểcủngcốuyquyềncánhânhọ.Khôngcógìkhógiảiquyết,khóthànhcôngvànguyhiểmbằngcuộcphiêulưutrongcôngtácsánglậpmộtchếđộmớitoàn

diệnchomộtQuốcgia.

Bởivìngườilãnhđạocuộccáchmạngnàysẽgặpnhữngkẻthù,tứclànhữngkẻđãđãđượchưởngnhiềulợilộccủachếđộcũ,vàbênhvựcmìnhmộtcáchhờihợt,họa

chăngchỉlànhữngkẻvừađượchưởngthụnhữnglợilộcmới.Sựủnghộlừngkhừngvìbọncộngtácviênmớivẫnsợsệt,kiêngnểkẻthùđứngsaulưngphápluậtcũ,phầnkháchọchưathấygìđảmbảochắcchắnlàchínhsách

củachếđộmớisẽbềnvữnglâudài.Dođó,tathấynhiềutrườnghợpnhữngkẻthùcũphảncônglạidễdàngvàbọnmớichỉchốngcựlạimộtcáchhờihợt,yếuớtđểrồibịthấtbại.

Nếumuốnthấutriệtvấnđềtaphảitựhỏingườiđitìmcáimớicóthểtựlựclàmđượcgìhaycònphảitùythuộcvàonhữngngườikhácnữa?Nghĩalàmuốnthànhcôngcầnphảikêugọisựgiúpđỡcủangườikhác

haychỉtrôngcậyvàosứcmạnhcủamìnhlàđủ?

Trườnghợpthứnhấtthìluônluônthấtbại,trườnghợpthứhai,nếubiếttựlựcvàxửdụngsứcmạnhcủamình,thìitkhithấtbại.

Vậytacóthểkếtluậnkẻnàocóbinhlựchùngmạnhtrongtaylàphảithắngkẻcóbinhlựcthuakém.Ngoàinhữngđiểmnóitrên,tacònphảinghĩtớitínhchấtbấtnhấtcủatâmlýquầnchúng.Tacóthểthuyếtphụcdễ

dàngđểhọtintheomộtviệcnhưngrấtkhógiữvữngniềmtinấytronglònghọ.Thếnêntaphảigiữvữngtrậttựđểkhinàohọkhôngtinnữa,tacóthểdùngsứcmạnhbắthọphảitintheo.Moise,Cyrus,Théséenếukhôngcó

võkhídồidàocũngchẳngbảovệđượclâudàichếđộcủahọ.NgaynhưthờiđạiđươngkimtathấyLinhmụcJérômeSavonaroleđãbịlậtđổngaykhiđặtxongnềntrậttựmớimàôngđãsánglập.Bởivìkhi

dânchúngbắtđầuhếttinởôngthìônglạikhôngcóđủlựclượngđủđểgiữvữnglòngtincủanhữngkẻđãtinvàđểthuphụcthêmnhữngkẻchưatinông.Vậynhữnglãnhtụởtronghoàncảnhnhưôngthậtlàkhókhăn,

biếtbaonguyhiểmđặtgiữađườngđi,phảicóđủtàinăngmớivượtquanổi.Khinhữngkhókhănđãvượtqua,nhữngkẻghentyđãbịdiệttrừhết,lúcđóđượcđámdânchúngtônsùngquýmến,vịlãnhtụsẽởyênổntrên

địavịhùngcường,bảođảm,vớiđầyđủvinhquangvàhạnhphúc.

Ngoàinhữngtấmgươnglịchsửvĩđạinêutrêntôimuốnkểthêmmộttỷdụnhỏhơn,nhưngcũngcùngmộttínhchất,trongsố

nhiềutrườnghợptươngtự.TôimuốnnóitớiHiéronxứSyracuse:VịnàyxuấtthânlàmộtthườngdânsautrởthànhmộtChúacông.

Sựmaymắnđộcnhấtcủaônglàđãgặp

thờicơ.NguyêndodângianxứSyracuse,bịthúcđẩybởichiếntranhvàsựkhẩnthiếtnộibộphảivộibầuHiéronlênlàmchỉhuyquânlực.Từđịavịnày,ôngdầndầntỏralàmộtnhânvậtđủtưcáchlàmChúa.Vốndĩ

từkhichưacóđịavị,ôngđãlàngườicórấtnhiềutàinănglỗilạc.ChonênlúcđóđãcóngườibảorằngôngchỉthiếuVươngquốcđểtrởthànhĐếvương.Ônggiảitánhếtđộiquândânvệcũđểlậpngaymộtđoànbinhsĩ

mới.Ngoàinhữngthânhữucũvẫnluônluônđượctôntrọngôngcòntạothêmnhiềubạnđồngtâmđồngchímớinữa.Nhưthếôngđãtựlựcgâynênmộtđoànthânhữuđồngchívàmộtđạobinhsĩtincẩnriêngcủamình.Trên

nềntảngvữngnhưvậy,ôngmuốnxâycấtlâuđàinàocũngđược.Quảthật,khitranhđấukhónhọcbaonhiêuthìđếnlúcthụhưởngđượcthỏamãnbấynhiêu.

Chương7:NhũngLãnh

ThổMớiChiếmĐượcNhờVõLựcVàTàiLựcCủaKẻKhác

Nhữngkẻxuấtthântừlớpthườngdân

chỉnhờvậnmaymàtrởthànhChúa,khilêntớiđịavịthìkhôngkhónhọcgì,nhưnggiữvữngđượcđịavịlạilàviệckhókhănvôcùng.Gặpvậnmaybốclênnhưdiều,đườngđichẳnggặpchútchônggai,nhưngkhianvị,

cáccôngviệcnangiảinảyraliênmiên.Đólànhữngkẻmangtiềntàimualấyđịavị,hoặcdongườikhácbanâncho.TrườnghợpnàygặpnhiềutrênđấtHyLạpnhưởcácđôthịLonievàHellespont.ỞcácnơinàyHoàngđế

DariustạonênnhữngTiểuchúađểhọgiữgìnanninhvàuydanhchoHoàngđế.CảđếncácHoàngđếLaMãcũngvậy,aicótiềnbỏranuôiđượcnhiềubinhsĩlàcóthểbướctớiđếvị.BọnChúacôngnàyđượctạivị

nhờthếlựcThầnTài,vàdoýmuốncủanhữngkẻkháccắtđặthọlênđịavịcaoquý.Haiđiềunàychỉlànhữngđiềuthấtthườngvàmongmanh.Cứthựcmànói,bọnhọkhôngbiếtcáchvàkhôngthểgiữnổiđịa

vị.Vìquensongtronggiớihạlưu,họkhôngbiếtquyềnchỉhuylàgì,trừkhihọcótríócphithườngvàcósựcuồngnhiệttronghànhđộng.Họkhôngthểlàmgìđược,vìhọkhôngcótrongtaymộtlựclượngtrungkiên

thànhtín.Hơnnữanhữnglãnhthổrơivàotayhọquálẹ,cũngnhưtấtcảcácthựcvậtthiênnhiên,visinhmọclớnquámaulẹ,nênkhônglàmsaocóđủrễ,đủsợi,đủthớđểcóthểđứngvữngtrướcmộttrậncuồngphongđột

khởi.ĐólàsốphậncủanhữngkẻbộtpháttrởthànhChúatrongkhoảnhkhắc,nếuhọkhôngcótàinăngđặcsắcđểnắmgiữnhữngsựmaymắnđưađếntay,vànếusaukhitạivị,họkhôngbiếtxâydựngnềnmóngvững

vàngchođịavịcủahọ,điềumàcácngườikhácphảilàmtrước.

BâygiờtôimuốnđưahaitỷdụlịchsửtiêubiểuchohaiphươngsáchtrởthànhChúa,hoặcdotàinănghoặcdocủacải.Đótức

làtrườnghợpFrancoisSforzavàtrườnghợpCésarBorgia.

Sforzavớitàinăngsiêuviệtvànhữngphươngtiệnthíchứng,xuấtthântừchứcQuảnquânthấpkém,đãtrởnênCôngtướccaitrị

Milan.Ôngđãphảitựgầydựnguyquyềnbằngtrămngàncôngkhóthìônglạigiữvữngđịavịmộtcáchdễdàng.CònCésarBorgia,màngườitathườnggọilàCôngtướcValentinois,đãchiếmgiữđượcnhiều

lãnhthổnhờtàisảntiềnbạccủađấngthânphụông.Chonênsauthânphụôngmất,cácđấtđaicũngmấttheoluôn,dùôngđãlàmđủcáchmàngườiđờicóthểlàmđược.Ôngmanghếttâmtríhoạtđộngnhưbấtcứngười

tàigiỏinàokhácđểmongcắmrễsâuvàonhữnglãnhthổmàôngđãđượcthụhưởngnhờbinhlựcvàtàisản,tiềnbạccủangườikhácđemlại.

Nhưđãnóiởtrên,vịVươnghầunàokhi

lênngôichưaxâykịpmộtnềntảngchouyquyềncủamình,vềsaulàmcũngđược,nhưngnềnmóngấysẽnguyhiểmvôcùngvàcóthểlàmchocảtòanhàsuysụpđổ.

Nếuxemkỹtấtcả

sựnghiệp,côngtrìnhcủaCôngtước,tathấyrõôngđãlàmrấtnhiềuđểxâyđắpnềnmóngchouythếtươnglaicủaông.Khitrìnhbàydàidòngvềvấnđềnày,thiếtnghĩkhôngphảitôiđãđirangoàiđề.Tôixétkhôngthểcó

phươngchâmnàohayhơnchocáctânChúa,lànoigươngnhữngsựnghiệpcủavịCôngtướcnày.VànếuvềsauchínhCôngtướckhôngđượchưởngkếtquả,cônglaocủamình,khôngphảidoôngmàdomộtsựtrớ

trêucủasốmệnh(Côngtướcđãchếtyểu).

GiáohoàngAlexandreVI(ChađẻcủaCésarBorgia)khicóýmuốnlàmchoCôngtướctrởthànhmộtvịLãnhchúauy

liệt,Ngàiđãgặpnhiềusựcảntrở,ngaylúcấyvàcảsaunàynữa.MộtlàNgàikhôngthểbanchoconmộtlãnhthổnàokhôngtrựcthuộcGiáohội.VảchăngNgàicũngthừabiếttrướcdântộcVénitiensvàCôngtướcxứMilan

khôngbaogiờưngthuậnđểchoNgàilấyđấtcủaTòaThánhbanchoconmình.Thêmnữa,FaenzavàRiminitừxưađếnnàyvẫnđượcdânVénitiensbảotrợ.NgoàiraNgàicònphảinhìntớinhữnglựclượngquânsựcủaÝ

quốc.TuylúcnàoNgàicũngxửdụngđượcchúng,nhưngnhữngquânlựcnàylạiđặtdướiquyềnchỉhuycủanhữngnhânvậtvốnsợuyquyềnNgàilêncaoquá.NhữngnhânvậtnàylạilàngườitronggiađìnhhọOrsinivà

ColonnacùngbèlũthântínnênNgàikhôngdámtincẩnhọđược.BâygiờNgàichỉcòncáchlàmđảolộnhệthốngđươngthời,làmrốiloạntrậttựtrêntấtcảcácxứcủanhữngngườinày,mớicólýdotáchriêngmộtlãnh

thổchoconNgàicaitrị.KếhoạchđượcNgàithihànhthànhcôngrấtdễdàng.BởicùnglúcđódânVénitiens,vìnhữnglýdokhácnữa,đangcóýđịnhđưangườiPhápxâmnhậpvàođấtÝ.Khôngnhữngkhông

phảnđốiviệcnày,NgàicòndangtayđóntiếpvàbanngaychoVuaLouisnướcPhápphépThánhđểlydịcùngcựuHoànghậu.VậychínhdânVénitiensđãgiúpvàGiáohoàngAlexandreưngthuậnđểVuaPháp

dunhậpvàođấtÝ.Ngượclại,khiGiáohoàngđịnhthôntínhxứRomagne,chínhVuaLouisđãphảinhậnmangnhânlựccủamìnhgiúpNgài.

CôngtướcBorgia,conNgài,lạimướn

thêmcảquânsĩcủaOrsiniđểđánhlạiđoànquâncủaColonnađóngtạixứnàyđểchiếmcứđấtđai.

Sauđó,Côngtướcvừalogiữvữngđấtnày,vừacóthamvọngbànhtrướngthếlựcra

ngoàibờcõi.Nhưngônggặpngayhaitrởlựclớn:mộtlàđoànquânOrsinimàôngmướnthiếuhẳnlòngtrungthành,hailàthâmýcủangườiPháp.NghĩalàCôngtướcrấtsợbọnquânđánhthuêcủagiatộcOrsini

manhtâmkhôngnhữngkhônggiúpôngđichiếmcácxứkháccòncóthểtrởmặthấtôngkhỏinhữngđấtđaiđãchiếm.ÔngcònsợPhápvươngLouiscũngsẽxửtrínhưvậynữa.ĐốivớibọnquânOrsini,ôngđãthấymột

vàiđiểmbáohiệulòngphảntrắccủahọ.SaukhichiếmđượcxứFaenzalúctấncôngxứBologne,ôngthấyhọrấthờhữngngoàichiếntrận.VềphíaVuaLouis,ôngđãbiếtchắcthâmýcủanhàVua.Saukhiđãchiếm

xongđấtUrbin,ôngtấncôngluônsangđấtToscane,bịVuacươngquyếtngănlạivàbắtrútquânvề.

Saumấybiếncốnày,ôngđắnđolợihại,rồiquyếtđịnhtừnaykhôngtrôngmongvào

vậnmệnhmayrủivàcũngkhôngnhờcậyđếnlựclượngcủakẻkhácnữa.Theophươngchâm,việcđầutiênônglàmlàhạuythếcủaColonnavàOrsiningaytạithànhphốLaMã(Rome).Ôngđãlôikéotấtcảbọnquần

thầnquýpháivềpheông.Ôngbanchohọquyềncaochứctrọnglươngtolộclớn.Rồitùytheocấpbậcôngchophéphọlậpnênđộiđoànbinhsĩvàgâycơsởchínhquyềnđịaphươngđếnnỗichỉtrongmấytháng,bọn

quầnthầnquýtộcđềunhạttìnhthânthiếtvớibèpháicũđitheovềvớiông.Sauđó,ôngchỉcònchờdịpđểdiệttrừbọnOrsini.Cơhộiđếnđúnglúc,ôngliềnnắmlấykhaitháctriệtđể.ĐólàlúcbọnOrsinitỉnhngộthấy

rằngmìnhởvàomộttìnhtrạngtốinguy,khiCôngtướcCésarBorgiacùngvớiGiáohoàngtrởnênmạnh.HọđãngấmngầmhộihọpởtỉnhMagione,gầnPérouse,bànđịnhmưukếgâyloạntrongxứUrbinvàgâyxáo

trộntrậttựtrongxứRomagnecùngvôsốsựrắcrốilàmchoCôngtướchoảngsợ.NhưngôngđãlợidụngngaysựtrợlựccủangườiPhápđểdẹpyêntấtcả.Saukhilấylạiđượcuythếvữngchắc,ôngliềntrởmặtkhông

tindùngngườiPhápcùngvớicảbọnngoạinhânkhácnữa.Thậtlàngườitráotrởquayquắt.Ônglàmmặtđạođức,giảdốiđếnnỗicònxingiảnghòa,xóahếthậnthùvớibọnOrsininhờsựtrunggiangiànxếpcủaGiám

mụcPaulo.Khiphảigâylòngtinđểnhờcậy,ôngchiềunịnhGiámmụcPauloquámức:dângtặngluôn,nàolễphục,nàotiềnbạc,ngựaxe.GiámmụcnểlờibènracôngthuyếtphụcchokỳđượcbọnOrsini,tự

kéonhautớitỉnhSinigaglia,đặtmìnhdướiquyềnông.Bọnlãnhtụchốngđốiđãbịtiêudiệt,dưđảngcủachúngnayđãtrởnênbạncủaôngrồi.Ôngđãxâydựngxongnềntảngchouythế.Ôngnắmvữngtrongtay

toàncõixứHomagnevàVươngquốcUrbin,toàndânthầnphụcvàtônsùngông,bởivìhọđãbắtđầuthụhưởngnhữngânhuệdoôngbanbố.

Sauđây,tôikhôngmuốnbỏquênkhông

kểmộthànhđộngrấtnổitiếngcủavịChúacôngnàymàkẻkháccũngcầnbắtchước.SaukhichiếmcứxongtoàncõixứRomagne,ôngthấyxứnàybịchiaxẻbởimộtlũTiểuchúavôquyền.Họchỉchămloviệcbóclột

nhândânchứkhôngnghĩtớiviệccaitrịkhiếnnhândâncàngngàycàngthêmchiarẽ,trongxứđầydẫytrộm,cướp,đâmchémlẫnnhau.ÔngnghĩngayrằngcầnphảidẹpyênbọnTiểulãnhchúanày,đưahọvàomột

mốiphụctùngHoàngquyền,rồilậplêntrongxứmộtcơcấuchínhquyềnmạnhmẽ.ÔngbèngiaophótrọngtráchnàychomộtnhânvậthữudanhlàRemyd’Orque,cótiếnglàngườitànácvàlanhlẹ.Vịnàyđượctoàn

quyềnhànhđộng.Trongmộtthờigianngắntoànxứđượcthanhbìnhvàthốngnhất,thậtlàmộtđạidanhdựchoông.Nhưngsauđóôngthấysựtoànquyềnchémgiếtnàykhônghợpthờinữavàcóthểtrở

nênghêtởm.ÔngbènthiếtlậplênởgiữatỉnhmộttòaánnhândândướiquyềnchủtọacủamộtôngChánhthẩmhiềnđứcvàmỗiđịaphươngđượccửmộtTrạngsưđạidiện.Ôngthừabiếttrướclànhữngbiệnpháphà

khắcvừaquađãgâynhiềuđiềuthấtnhântâm.Nayôngmuốntẩyxóakhỏitríóccủanhândânnhữnghìnhảnhđóđểlấylạitìnhthânhữucủahọ.Ôngmuốntỏrõchotấtcảbiếtlàtrướckiacónhữnghànhđộngtàn

áckhôngphảidoôngralệnhmàhoàntoàndothiêntínhxấuxacủakẻthừahành.Ôngtìmngaycơhội.Mộtbuổisángkia,giữacôngtrườngtỉnhCésènaông,ralệnhmangRemyd’Orquechặtralàmhaimảnh,

phơithâygiữatrời,bêncạnhcómộtcáithớtvàcondaođẫmmáu.Cảnhtượngkhủngkhiếpnàylàmchotoàndânngẩnngơnhưngkhoáitrá.

Bâygiờtatrởlạikhởiđiểmcủacâu

chuyện:CôngtướcCésarBorgianayđãtrởnênhùngcường,cácmốinguyxadần,bọnlânbangcóthểhãmhạiđềubịtiêudiệtcảrồi.Trênconđườngbànhtrướngthếlực,ôngchỉcònengạingườiPhápnữathôi.

BởivìôngbiếtrõPhápvươngtuyđãnhậnthứcđượcsựnhầmlẫncủamình,nhưngkhôngvìvậymàcứđểchosựnhầmlẫnkéodàimãi.

Vìthếôngđểtâmđitìmkiếmthêmbạnđồngminh,đồngthời

khởisựchâmchọcngườiPháp,bắtđầutừlúchọkéoquânxuốngxứNaplestấncôngquânYPhaNhođangvâyhãmthànhGaète.TrongthâmtâmôngmuốnkéomọingườicùngmìnhchốnglạingườiPháp.Âmmưu

nàysắpthànhtựuthìgặpngayđứcthânphụcủaông,GiáohoàngAlexandre,bănghà.

TrênđâylànhữngthủđoạncủaCôngtướcCésarBorgiađãthihànhtronggiaiđoạnlịchsửvừaqua.

MộtđiềumàôngbắtđầuphảilosợtừkhiĐứcGiáohoàngAlexandrequađời:cóthểvịnốingôisẽkhôngphảilàmộtbạnchechởchoôngnữa.NgườinàysẽcốtìnhhủydiệtnhữnggìmàĐứcGiáohoàng

Alexandređãbanchoông.Ôngđãtiênliệuđềphòngbằngbốncáchsauđây:

MộtlàôngtrudihếtgiatộchuyếtthốngcủacácTiểuchúamàôngđãbóclột,tướcđấtcủahọ,đểchotânGiáo

hoàngkhôngcòncóthểtáilậpđịavịcủahọđượcnữa.Hailàmuachuộc,thuphụcvềmìnhtấtcảquầnthầnLaMãđểhọbaovâykìmhãmGiáohoàng.Balàlôikéo,ápbức,càngnhiềucàngtốt,cácvịHồngYgiáochủ

vềông.ĐiểmthứtưlàôngtựgâychomìnhuythếhùngmạnhtrướckhiĐứcGiáohoàngquađờiđểrồiđộclựcôngcóthểchốnglạivớibấtcứai.

Trongbốnđiểm,khiĐứcGiáohoàng

Alexandremất,ôngmớihoàntấtđượcba.Điểmthứtưcònđangtiếnhànhdởdang.Thứnhất,vềnhữngTiểuchúamàôngđãtướcđoạttàisản,bắtđượcailàônggiếtchếtngay,vàchỉcómộtsốrấtíttrốnthoátđược.

VềbọnquầnthầnquyềnquýởLaMãthìtấtcảđãthầnphục;cácvịHồngYcũngvậy,đasốđãtheopheông.Cònvềnhữngdựtínhchinhphụctươnglai,ôngđãcómưukếđểtrởnênchúatểxứToscane,vàđãthôn

tínhxongxuôihaixứPérousevàPiombino,đặtnềnbảohộtrênxứPise.ĐốivớingườiPháp,ôngkhôngcònđếmxỉa,nểnanggìnữa.LýdolàngườiPhápđãbịngườiYPhaNhođuổirakhỏixứNaplesrồi.Thếnên

bâygiờcảhainướcnàyđềuphảivuốtve,kếtthânvớiông,vàôngđãngangnhiênkéoquânsangxứPise.Sauđó,xứLucquesvàSiennengoanngoãnxinliênkếtngayvớiôngvàkhôngkiêngnểgìngườiFlorentins

nữa,dùhaixứấytrướckiavẫnnểsợxứnày.ĐếnnhưdânFlorentinsđồngminhlàthếcũngcònxuýtbịôngchinhphục.Nếuôngchiếnthắngnốtdântộcnày(giáôngkhởicuộcđúngvàonămĐứcGiáohoàngAlexandre

từtrần,thìđãxongrồi),thìôngđãtụtậpdướitrướngđượcmộtquânlựchùnghậuvàđãgâyđượcuydanhtuyệtvời,đếnmứccóthểđộclựcgiữvữngngôibáchủkhỏicầnnhờtớitàisảnvàsứcmạnhcủakẻkhácnữa.

Kểtừngàyôngbắtđầumởcuộcchinhchiến,vừađúngnămnămthìĐứcThánhCha,GiáohoàngAlexandre,bănghà,chỉđểlạichoôngđượcđộcmộtxứRomagnelàyênổnvữngchắc.Ngoàira,cácxứkhác

đềucònởtrongtìnhtrạngbấtổn,lạicònbịkẹtvàogiữahaiđạoquânthùnghịchrấtmạnh.Vàchínhôngcũngốmđau,bệnhtìnhluônluôntrầmtrọng.Nhưngmaysaoôngcómộtnănglực,mộtsứcmạnhphithườnglạicó

biệttàidụngnhân,biếttrọngdụngngườinày,ruồngbỏngườikhác.Hơnnữanhữngnềnmóngmàôngxâydựngtrongthờigianngắnđềuđãkiêncốvôcùng.Nếuhaiđạoquânthùnghịchchậmtấncôngvànếusứckhỏeông

sớmvãnhồi,dùtrămnghìnsựkhókhănôngsẽgiảiquyếtđượchết.Trênthựctế,tathấynềnmónguyquyềnquảthậtvữngchắc.ChonênôngcốnánlạiRomagneđượchơnmộttháng.SauđótạikinhthànhLaMã,tuy

đãlâmtrọngbệnh,nửasốngnửachết,bảnthânôngvẫnđượchoàntoànanninh.BọnđốilậpBaglioni,VittelivàOrisniđềutậptrungởthànhLaMãmàkhôngkẻnàođụngchạmtớiông.

TrongcuộcbầungườikếvịchoĐứcGiáohoàngAlexandre,tuykhônglàmchoứngcửviênbùnhìncủaôngđượctrúngcử,ôngcũngđãcảnkhôngchongườiôngghéttrúngcửđược.Nếuôngkhônglâmbệnhkhi

ĐứcGiáohoàngbănghà,thìmọisựsẽdễdàngbiếtbao.NgàyĐứctânGiáohoàngJulesIIđắccử,kếvịGiáohoàngAlexandrevừabănghà,chínhôngđãnóivớitôirằngôngđãchuẩnbịsẵnsàngkếhoạchgiảiquyếttấtcả

vấnđềkhókhăncóthểxảyrasaungàychaôngmất.ÔngcóngờđâulàngàyĐứcGiáohoàngtịchcũngchínhlàngàybệnhtìnhcủaôngbắtđầunặngthêmđểsắpđưaôngđếncõichết.

MangtấtcảnhữngsựnghiệpcủaCôngtướctậphọplạirồicứuxétkỹcàng,tôikhôngthấyđiểmnàođểchêtrách.Hơnnữatacònnênđemlàmgươngchonhữngkẻđãbướctớiđịavịlãnhđạonhữngđấtđailớnhoặc

cácVươngquốcnhờtàisảnhaybinhlựccủangườikhác.Côngtướclàngườicóchílớnvàtâmhồncaocả.Trongcácsựviệcnêutrên,ôngkhôngthểlàmthếnàokháchơnđược.Sựnghiệpcủaôngsởdĩbịbỏdởdang,vìcáichết

củaThánhChaAlexandrevàbệnhtrạngcủachínhông.

Tómlạikẻnàokhinắmđượcchínhquyềntrênmộtlãnhthổmới,xétthấycầnphảihànhđộngthìlàmnhưsau:

-Nắmvữngkẻthù

trongtay.

-Kếtthêmthânhữu.

-Dùngmưukếhaysứcmạnhđểthắngcáctrởngại.

-Xửtríchodânvừayêumến,vừasợ

uyquyền.

-Làmchobinhsĩphảikínhtrọngvàtuânlệnhmình.

-Canhcảicáctụclệcổhủ.

-Hủydiệtnhữngkẻcóthểvàchắcsẽ

làmhạimình.

-Vừanghiêmkhắcvừađạilượng,vừacaothượngvừakhoángđãng.

-Giảitánđoàndânvệcũtỏvẻbấttrung,lậpđoànmớithaythế.

-DuytrìchặtchẽtìnhthânthiệnvớicácĐạivương,Tiểuchúa,làmsaochohọluônluônphụcvụmìnhvàkhôngbaogiờdámnghĩtớilàmhạimình.

Kẻđókhôngthểtìmđâunhữnggương

mẫutânkỳhơnlànhữnghoạtđộngcủavịCôngtướcValentinoisnàytứcCésarBorgiavậy.

NgườitachỉchêôngởchỗđãđểchoGiáohoàngJulesIItrúngcử.Sựlựachọn

nàythậtlàdở.Vìnhưtôiđãnói,nếuôngkhôngthểlàmchomộtnhânvậtbùnhìncủaôngtrúngcửthìítraôngcũngphảigạtrangoàinhữngkẻmàôngkhôngmuốnthấyởngôiGiáohoàng,nhấtlànhữngvịHồngYmà

ôngđãdámnhụcmạ,vànhữngkẻkhitrúngcửlênngôisẽcóthểsợuyquyềnônglênquácao.Bởivìtheotâmlýthôngthường,conngườiámhạilẫnnhaulàdolòngoánhậnhoặcsợhãi.Trongsốnhữngngườibịônghạ

nhục,cónhữngvịnhưlàHồngYSaintPierreesLiens,Colonna,SaintGeorgesvàAscagne.Sốnhữngvịcònlại,nếuđắccửchắcchắnsẽđềusợsựbànhtrướnguyquyềncủaông,ngoạitrừĐứcHồngYAmboisevà

cácHồngYngườiYPhaNho.ĐứcHồngYAmboisekhôngesợuyquyềncủaCôngtước,vìsaulưngNgàicòncóthếlựccủaĐạivươngPhápquốc.CácHồngYYPhaNhocũngkhôngtìmcáchhạôngvìhọlàđồng

minhcủaông.

Giữatìnhhìnhlúcnày,lýranếuôngkhôngbầuđượcmộtvịHồngYYPhaNholênngôiGiáohoàngthìôngphảinàiépkhéoléochoHồngYAmboisetrúngcửmới

phải.ÔnglạiđimặccảquyềnlợiđểđưaHồngYSaintPierreesLienslênngôitứclàGiáohoàngJulesII.Kẻnàotưởngnghĩrằngtrongmốiliênquangiữacácđạinhân,nhữngânhuệmớithibancóthểlàmquênđượccáinhục

xưakia,thìthậtlàquánhầm.

VậytathấyrõCôngtướcđãphạmmộtlỗilầmtrongviệcbầucửGiáohoàngnày.

Vàdođóchínhtựôngđãgâynênsựsụp

đổtốihậuchotấtcảcôngnghiệpcủaôngvậy.

Chương8:NhữngKẻNhờHànhViHènÁcLàmĐượcChúa

Công

Ngoàirangườitacòncóhaicáchđểbướctừcấphạlưulên

địavịChúacôngkhôngcầnnhờtớitàinăngvàtiềncủa.Việcnàytakhôngthểbỏquakhôngbàntớiđược.MộttronghaicáchsẽđượcbànluậnkỹcàngkhinóiđếncácchếđộCộnghòa.Nhữngcáchấygồm:

Mộtlàngườitaxửdụngnhữngphươngtiệnhiểmácvàtộilỗiđểchiếmngôichúatể.HailàkẻthườngdântrởthànhChúatể,nhờởlòngáimộcủacáccôngdânkhác.Đểbắtđầutrìnhbàycáchthứnhất,chúngtôixinđưa

rahaitỷdụ:Mộtởthờicổvàmộtởthờiđươngkim,khôngcầnđisâuvàochângiátrịvàquyềnhạncủanhânvậttrongchuyện,vìtôixétnếuaicần,thìchỉviệctheogươngtrongcâuchuyệnlàđủ.

TiểuvươngAgathocletỉnhSiciletrởthànhQuốcvươngxứSyracuse,trướckiakhôngđượchạngcôngdânbựctrungmàchỉlàhạngthấphènnhấttrongxãhội.Cònmộtanhthợđồgốm,từbéđếnlớnôngsốngcuộc

đờiđầytộilỗicủakẻhènác.Nhưngsựhènácnàylạiđiđôivớimộtnghịlựcvàmộtsứcmạnhkinhkhủngchonêntrongquânđội,từngbậcmột,ôngđãthăngquantiếnchứcmộtcáchmauchóng.Chẳngbaolâuđãlà

QuảnquâncủathànhSyracuse.Tớiđượcđịavịnày,trongtríócôngđãnảyrathamvọnglàmVua.Từlúcđó,ônglậptâmnắmgiữlấyquyềnlộcmàmọingườiđãbanchoông.Ôngbènbímậtliênkếtvớiquâncủatướng

AmilcarxứCarthageđangchiếnđấutrênđấtSicile.Thếrồi,mộtbuổisángkia,ônghộihọpdânchúngđôngđảođồngthờichiêutậpđầyđủHộiviênThượngHộiĐồng,vàcácnhânsĩgiàusangcóthếlựctrongthành,

nóilàđểbànluậnviệcnước.Khimọingườicómặtđôngđủôngralệnhhạsáthếtsạch.Sauđóôngdùngsứcmạnhđểnghiễmnhiênnắmquyềnthốngtrịtoànxứkhôngcầnđếnbầucử,đềcửcủanhândân.

Ngoàichiếntrườngôngbịthuahaitrận.QuâncủadânCarthaginoisbaovâythànhtrìcủaông,nhưngôngvẫnđủsứcbảovệ.Ônglậpkếđểlạibêntrongmộtphầnquâncầmcự,cònmộtphầnôngkéosangPhi

ChâuđánhvàođấtđaisàohuyệtcủadânCarthaginois.Bọnnàyphảibỏcuộcvâythành,rútquânvềnướcđểrồithỏahiệpvớiôngchiađấtđai.DânCarthaginoischiếmgiữPhiChâu,cònôngthìtoànquyềncaitrịđảo

Sicile.

Aixétkỹcôngnghiệpcủaôngsẽthấyôngtuyệtnhiênkhôngnhờchútnào,hoặcnhờrấtít,vàosựmaymắn.ÔnglêntớiđịavịChúacôngkhôngphảinhờơnhuệcủaaicả,mà

chỉnhờbaonhiêugianlaonguyhiểmphảitrảiqua,đểdầndầnthăngcấpbậctrongđạoquândânvệ.ÔnglạiphảicóbaonhiêuhànhđộngnguyhiểmcantrườngđểgiữvữngngôiChúa.

Phầnkhácta

khôngthểbảoởôngcó“Ferocita”[1]đượckhiôngđangtaygiếthạiđồngbào,phảnbộibèbạn,khôngcólòngthươngxótai,khôngtínngưỡngđạogiáonào.Vớinhữngphươngtiệnnàyngườitachỉcóthểchinh

phụcđấtđaiđượcthôi,chứtiếngtămdanhdựkhônglàmsaocóđược.Nếuxéttớilòngquảcảmcủaôngkhixuấtnhậpnơinguyhiểm,sựcanđảmphithườngtronggiờphútchốngđỡrồithắngthếnhữngđốiphươngthù

nghịch,tathấylàôngkhôngnhườngbướcmộtvịdanhtướngnàokhác.Nhưngkhốnnỗinhữngthútínhtànác,vônhânđạovàtộilỗiđâydẫycủaôngkhôngchotaxếpôngvàohạngvĩnhântoànhảođược.Vậytacũng

khôngthểnóiôngnổidanhlànhờmaymắnhayvìcóferocitađược.

Bâygiờtôiđềcậptỷdụthứhaiởthờiđạiđươngkim.TrongthờigianGiáohoàngAlexandreVItạingôithìOliverottodeFermo

làmộtđứatrẻmồcôiđượcngườichútênlàJeanFoglianinuôidậy.Cònrấtíttuổi,OliverottođãđượcgiaochoôngPaoloVitellidạybinhnghiệpđểđếnkhithànhtàisẽbổvàomộtcấpbậckhảquantrongđạoquân

Quốcvệ.SaukhiPaolotừtrầnOliverottođượcchuyểnsangdướiquyềnchỉhuycủangườianhemcủaPaolo,tứclàVitellozzo.Cbẳngbaolâuhắntrởnênđệnhấtchiếnhữucủavịchỉhuy,nhờtríócthông

minhlanhlợi,tinhthầnquảcảm,thânthểcườngtráng.Nhưnglònghắnlạiấmức,coiđịavịcủamìnhlàtitiện,khicònphảilệthuộcvàomộtngườikhác.Chonênhắndựtínhlàmchuyệnlớnbằngkếlợidụngtình

trạngtinhthầnsuynhượccủadânxứFermo-họưathíchmộtnềnthốngtrịhơnlàtựdo-vớisựủnghộcủachúsoáiVitellozzohắntìmcáchmangquânchiếmgiữtoànxứFermo.Thếrồimộtngàykiahắnviếtthư

chochúlàFoglianitỏýmuốnbáiyếtvànhânthểthămtỉnhthành,vìđãđichinhchiếnvắnglâu,naymuốnnhìnlạiquêhương.Lấycớlàđãchịukhổbaonămchỉmongđượcdanhgiánhưngàynay,vàmuốnđểchođồngbào

trongtỉnhbiếtlàtừxưatớinayhắnđãkhônglãngphíthờithiếuniên,nênhắntỏýmuốntrởvềnhưmộtnhânvậtquantrọngđượcdânchúngđóntiếpcựckỳhuyhoàng.Hắnsẽvàothànhvớimộtđộikỵmãcậnvệ

mộttrămbinhsĩvàmộtđoànbạnhữuvànhânviêntháptùng.Hắnlạikhéonóilànhưvậydanhdựkhôngriênggìchohắnmàchocảngườichúđãnuôidưỡnghắnlúcthiếuthời.Đượcthư,ôngchúsướngqua,ra

côngtổchứcmộtcuộcnghênhtiếpcháuthậtchuđáohuyhoàng.Saukhiđóntiếplongtrọng,ôngchúnuôinhườngluônchocháuởngaytrongdinh.Saumấyngàytoantínhthựchiệnnhữnghànhvitộilỗidựtrù,hắntổ

chứcmọiyếntiệcvôcùnglongtrọngmờiôngchúvàcácnhânvậtquantrọngtớidự.Khitiệcxong,cácmónduhícũngchấmdứt,Oliverottovờvĩnhđưarabànluậnmộtvàivấnđề,quanhệtrongxứ,nhưkhenngợiuydanh

vàsựnghiệpcủaĐứcGiáohoàngAlxandrevàCesar,conNgài.Ôngchúcùngthamgiathảoluận.Hắnliềnđứngphắtdậytuyênbố“Ởđâytabànviệclớn,vậyyêucấutấtcảquývịcùngvàophòngkínđểtiệnbềtraođổiý

kiến”.Ôngchúvàcácbạnhữuđềutheovàophòng.Ainấyvừaantọathìlũlínhcậnvệtừnơikínnhảyxổrathẳngtaychémgiếtcảôngchúlẫnđồngbọnkhôngcònsótlấymộtngười.SaucuộctànsátnàyOliverottonhảylên

yênngựachạyvòngkhắpđôthànhrồihôlínhđếnvâychặtlấydinhGiámQuốcTốiCao.Toànthểnhândânkinhhãituântheomệnhlệnhrămrắp.Hắnliềnlậpnênmộtchínhphủdướiquyềnlãnhđạocủahắn.Và

saukhiđãtiêudiệthếtnhữngkẻbấtmãnvềvụnày,xétracóthểhạihắn,hắncủngcốđịavịbáchủhếtsứcchúđáodokếhoạchmới,soạnthảolạivàbanbốcácluậtlệmớivềphươngdiệnquânchínhcũngnhưdân

chính.ChonênchỉtrongkhoảngmộtnămhắnngồivữngtrênngôiChúacôngxứFermo.Cáclânbangphảikiêngnể.VềsaunàyCesarBorgiađãphảimấtkhánhiềucônglaovàmưulượcmớidiệtđược

Oliverotto.VịChúacôngFermovàvịsưphụVittellozzođãtruyềnchohắn“ferocita”vàsựnhamhiểmhènác.HắnbịngườicủaCesarBorgiaphụckíchgiếtchếttạiSinjgaglia,nơimàbọnOrinivàVitelliđãbị

Cesargiết.Mànhàikịchnàyxảyra,mộtnămsaungàyOliverettogiếtchú.

ĐếnnaychúngtacóthểđặtcâuhỏivìsaoAgathoclecùngnhữngtêntươngtự,saubaonhiêuhànhvi

phảnbộivàtànbạo,vẫnsốngyênđượclâunămtrênđấtnướcnhiềukhilạicònđánhbạiđượccảkẻthùngoạibangmàkhôngbịđồngbàocủahọnổidậychốngđối?Trongkhiđóthìnhiềukẻkhônggiữnổiđịavị

ngaytrongthờibìnhchứchưanóilàthờiloạnlạcrốiren.Tôitưởngcóthểlàvìhọbiếtxửdụngnhữngthủđoạntànbạođúnglúc,đúngcách.

Nếubảocócáidởvàcócáihay,thìngười

tacóthểbảomộtthủđoạntànbạolàhaykhinàonóđượcxửdụngchỉmộtlầnthôi,vàođúnglúctốicầnchosựanninhcủanhàcầmquyền.Nhưngnócũngphảicóphầnlợicàngnhiềucànghaychodângian.Thủđoạntànbạo

làdởkhibắtđầuthihànhthìnhẹtayquárồidầndầntrởnênácliệt.Theođúngphươngphápthìlúcđầuphảiácliệtngayrồidầndầnnhẹbớtđi.

Kẻnàodùngthủđoạnhay,vềsaucóthể

đượccứunguydođứckhoanhồngcủaThượngđếvàloàingười,nhưtrườnghợpcủaAgathocletrênđây.Cònkẻkhácxửdụngthủđoạntànbạodởthìthậtkhôngsaocứuvãnđược.

Donhữngđiềukểtrên,taphảinhắcchokẻnàokhimớinắmquyềnchínhmộtxứ,nếuxétcầnphải,dùngcảvàdùngngaymộtlượtđểvềsaungàyngàykhỏiphảinghĩtớinữa.Cóvậythìmớitrấntĩnhđượcnhân

tâm,thuphụcđượcnhândânvềphíamìnhbằngcôngtácânđứctốtlànhdomìnhbanphátdầndầnsaunày.

Kẻnàonắmchínhquyềnmàtheomộtđườnglốikhácdosựtínhtoánsailạc,hoặc

vìluônluônưutưsợhãithìbắtbuộcphảithủsẵntrongtaymộtcondaogăm.Tronglòngchẳngdámtinai,ngaycảbọncậnthần,thântín,tráilạibọnnàycũnghếttintưởngvàoChúavìluônhọphảinhậnchịunhững

lờitráchmắnggâygắt.

Vậytaphải:nếucầnlàmđiềuác,thìlàmngaycảmộtđợt,vìthờigiancàngngắnbaonhiêuthìnhândânsẽnếmmùicayđắngítđibấynhiêu.Nếulànhữngđiềuthiệnthìta

cứtừtừmàbanbốđểchonhândânthưởngthứclairai,thấmthíakỹcànghơn.

ThêmnữamộtChúacônglúcnàocũngnêncùngvớidângian,cùnglocùngtínhtấtcảcácviệctrong

nướcphòngkhinhỡranhữngbiếncốdùhay,dùdở,họsẽkhôngnghĩtớiviệccầnthiếtphảithayvịđổingôiđốivớiChúa.

Bởivìmộtkhithờithếbiếnđổi,gặplúckhôngthểthihànhthủ

đoạnkhắcnghiệtđượcnữathìdùcóthithốđiềuthiệncũngchẳngcólợigì,dângianđãbiếtrõlàChúađanglâmvàothếphảilàmnhưvậy,nênhọcũngsẽchẳngmangơnchútnào.

Chúthích:

[1]ferocita:nghĩatựđiển:sứcsốngmãnhliệtcủahoangthú.TheoMachiavel:ferocitalàmộtđứctínhmàcáclãnhtụcầncó.

Chương9:NhữngVươngQuốcDướiChếĐộDânChính

Bâygiờtabướcsangđịahạtkhác:Khimộtcôngdânthường,khôngdothủđoạn

hiểmáchaybạođộngghêtởmmàtựnhiênlòngtinyêucủađồngbàođưalênđịavịchúatểtrongnước,nắmgiữquyềncaitrị.Chếđộđóngườitagọilàchếđộdânquyền.Lênđượcđịavịnàykhôngphảivìcóferocitahay

vìgặpmaymắn,màchỉlànhờtàikhônkhéothithốđúngthời.TôinóinhưtrênrằngmộtngườicóthểbướclênngôiChúanhưvậyhoặclànhờởlòngtinyêucủalớpbìnhdânhoặcdolòngtincủagiaicấptrưởnggiả.

Bởivìxãhộinàocũngcóhaigiaicấpcónhữngtâmtrạngkhácnhau.Từđóphátsinhratìnhtrạnglàgiớibìnhdânthìkhôngchịuđểchobọntrưởnggiảcầmđầu,hàhiếpmình,cònbọntrưởnggiảthìluônluônthèmmuốn

lãnhđạovàđènéntoànthểnhândân.Từhaithamvọngmâuthuẫnđóxuấtphátramộttrongbahậuquảsauđây,hoặclàchếđộVươngquốchoặcchếđộTựdo,hoặctìnhtrạnghỗnđộn.

MộtVươngquốccóthểxâydựngnêntùytheothờicơhoặcdodânchúnghoặcdobọntrưởnggiả.Bọntrưởnggiảmộtkhitựbiếtsứclựcmìnhkhôngchốnglạivớisứcmạnhcủatoànkhốinhândân,họlênđịavị

chúatể,đểvềsaunấpdướibóngkẻnàymongthỏamãnlòngtham.Vềphíabìnhdâncũngvậy,mộtkhihọbiếtkhôngcódiệukếnàohơnđểđươngđầuvớibọntrưởnggiả,tựtìmchọnvàđềcaomộtnhânvậttrongbọnhọ

rồibầulênngôichúatểđểbảovệchechởchohọ.

Kẻnàođượcbọntrưởnggiảđưalênngôichúatểsẽgặpnhiềukhókhănđểgiữvữngđịavịhơnkẻdokhốibìnhdânbầulên,bởivì

xungquanhmình,toànlàbạncũđồngliêunganghàngvớimìnhnênchỉhuykhôngnổivàcũngkhôngthểbắthọvàokhuônphépđược.Tráilại,kẻnàođượcdânchúngbầulên,độctônngồitrênngaitrịvì,ởdướimình

toànthểnhândânaiaicũngphảituântheomệnhlệnhrămrắp.Vảchăng,mộtvịChúakhôngthểcứlươngthiệnmàlàmthỏamãnlòngthamcủabọntrưởnggiảđược.Vàmuốnlàmvừalònghọ,tấtphảilàmthiệthại

đếnkẻkhác,kẻấychắcchắnlàthằngdân.Nguyệnvọngcủadânchúngbaogiờcũnglươngthiệnhợplýhơnlàcủatrưởnggiả,nênbọnnàyluônluôntìmkếgiàyxéohàhiếpbọndânhèn.Nhưngdânhènlạichẳngbao

giờchịuđểngườitahàhiếp.

Thêmnữa,ởtrongnước,Chúachỉcómột,nhândânthìđông.NếutoànthểnhândânthùnghịchthìđịavịChúavữngsaođược?Đámngườitrưởnggiảkhông

đángsợvìchúngítngườicòncóthểmuachuộcđược.NếuChúaởngôitrịvìtrênmộtkhốinhândânthùnghịchlúcnàoChúacũngcóthểchờđónmộthiểmhọatốinguylàtoàndânbỏrơiChúa.Nhưngđếnkhi

bọncậnthầnlàmphảnthìlạinguyhiểmchoChúahơnnhiều.KhôngnhữnghọbỏrơiChúa,vìhọlàbọnláucátrôngxahơndânđen,nênhọvộikiếmngaynơichắcchắnđểẩnmìnhvàbợđỡnịnhhótngaykẻnàoxemra

mạnhhơn,cóthểthắngChúa.

MộtđiềunữalàChúalúcnàocũngphảisốngcùngvớikhốinhândânbấtdibấtdịch.Cònđốivớibọnquyềnthầnthuộchạ,Chúatronglúctrịvì

dâncầnphảigiữmãimộtbọn.HàngngàyNgàicóthểthayđổihọ,truấtquyềnkẻnày,banquyềnchokẻkiatheoýmuốn.

Saucùng,nếutamuốnhiểurõđiểmnày,tôixinnóirằng

bọntriềuthầnthuộchạcóthểxếpđạicươnglàmhailoạichính:

Mộtloạithìtừcáchthihànhcôngvụđếntoànthểcáchànhvithườngnhậthọtậntâmtrungthànhgắnmìnhliềnvớivận

mệnhcủaChúa,vàphụcvụnghiêmchỉnhkhôngthamnhũngbóclộtnhândân.

Mộtloạithìchỉbiếtphụcvụmộtcáchthờơ,lữnglờ.

ĐốivớiloạitrênChúaphảiưuáihọvà

banchohọnhiềudanh,nhiềulợi.CònđốivớiloạithứhaiChúaphảisuyxétkỹrồiđốixửvớihọtheocáchsauđây:

-Hoặchọlàbọnbầytôikhôngcótâmhồn,vớibảntínhươn

hènthìChúavẫncóthểdùnghọđược,nhấtlàkẻnàocóchúttàinăngkhảdụng.BởivìlúcthịnhhọcũnglàđoànngườigópcôngxâydựnguydanhchoChúa,nhỡgặplúcsuyhọcũnglàngườivôhại.

-Hoặchọlàbọncótháiđộkhôngquyếttâmliênkếtdoóctínhtoánvàlòngdụcvọng,tứclàbọníchkỷ,nghĩtớimìnhhơnlànghĩtớiChúa.Đốivớibọnnày,Chúaphảiphảiđềphòngcẩnthậnvànênedè,coichúngnhưlà

nhữngkẻthùđãramặt.BởivìlúcvậnsuychínhhọsẽlànhữngngườihãmhạiChúa.

ThếchonênkẻnàonhờnhândânmàlênđượcđịavịChúa,thìphảiluônluôngiữtìnhưuáivớidân.Việcđó

thậtdễthihành,bởivìdânkhôngđòihỏigìhơnlàđừngcóápchếhọ?Tráilại,kẻnàodựavàolựclượngcủabọnquyềnthầnchốnglạinhândânđểlênngôiChúa,thìsaunàybắtbuộctronghànhđộngnàocũngphảitranhthủ

nhântâmđểdânvềphíamình.Điềunàycũngdễthànhcông,chỉcầnlúcnàoChúacũngcóýmuốnbảovệ,chechởchonhândân.Bảntínhconngườilàkhithụhưởngđượcânhuệbanbốdonhữngkẻmìnhcứyên

tríchỉsẵnsàngxửácvớimình,thìsựcảmkíchvàghiơnlạisâuxahơnnhiều.VịChúanàobiếtxửtrínhưvậysẽđượcnhândânyêuquýthêm,nhấtlànếuvịChúađókhôngphảidodânbầulên.Chúacóthểtranhthủlòng

dânbằngnhiềucách,uyểnchuyểntùytheosựviệclầnlượtxảyra,nêntakhôngthểđặttrướcđượcmộtquyluậtnhấtđịnh.VậyChúaphảitùycơứngbiến.TôichỉxinkếtluậnmộtcâulàChúaphảibiếtxửsựđểlấy

lòngưuáicủadân,nếukhôngkhicósựbấttrắcxảyravôphươngcứuchữa.Mộttỉdụlịchsử:VuaNabisxứSpartephảichốngcựcuộctấncôngcủacảnướcHyLạpvàmộtđạoquânLaMãrấtkiêucăngsaunhiều

chiếnthắng.ThếmàmìnhNgàiđủsứcbảovệđượccảchínhQuốclẫncácthuộcQuốc.ĐểchốnglạinguycơấyNgàichỉcầnnắmvữngtrongtaymộtsốthầndân,binhsĩítỏi.Vớisốnàysẽkhôngsaođủlựcđược,nếubìnhnhật

Ngàibịdânghét.Muốnchỉtríchýkiếnnàycủatôi,xinđừngvộinhắctớicâutụcngữnày:“Ngườiđặtlòngtinnơinhândâncũngnhưngườixâynhàlênđấtbùn”.Bởivìcâunàycóphầnnàođúngvớitrườnghợp

mộtngườithườngdânđặtlòngtinlênnềntảngấyđểtưởngmongrằngnhândânquanhmìnhsẽcứuvớtmìnhkhibịkẻthùhaygiớicôngquyềnứchiếp.Tưởngnhưvậythườngsẽbịthấtvọng.Đólàtrườnghợpđãxảyra

chogiađìnhGracquesởLaMãvàchoMessireGeogesScaliởFlorence.NếumộtChúacôngtrịvìbiếttheophươngphápdựavàothếnhândân,tứclàmộtvịChúacótàichỉhuy,cótâmhồncaocả,khôngrunsợ

trướcnhữngbiếncốnguynanbấttrắc,biếtloxa,chuẩnbị,banbốhiệulệnhnghiêmkhắc,tỏtríquảcảmđểlàmgươngchokẻquanhmìnhvữngdạcantrườngthìChúasẽthấytoànthểthầndânluônsátcánhbênmình.

NhưthếnềntảnguyquyềncủaChúađãđượcxâyđắpvữngbền.

NhữngQuốcgiadânchínhnàysẽbịxáotrộnngaykhimàchínhthểđươngởchếđộdânquyềnchuyểnsangmột

chếđộđộctài.BởivìChúahoặctrựctiếptrịdânhoặctựtáchcaolênđểgiaophóquyềnhànhchobọncậnthần.Vớichếđộthứhainày,địavịcủaChúasẽyếuđivàbấpbênh,nguyhiểm,vìbắtđầutừlúcđóChúaphảihoàntoàn

trôngcậyvàoýchícủabọncậnthầnđãđượcngồivàovịtríquyềnuyvữngvàng.BọnnàycóthểhạiChúadễdàngnhấtlàkhihọbịthấtvọnghaybấtmãnđiềugì,vớikếhoạchlàliênkếtnhauđểchốngđốilạiChúa.Khicơn

nguybiếnđãđến,khôngphảilúcđểChúanghĩtớiviệclấylạiquyềnhànhđượcnữa.Bởivìtừnhândânchođếnkẻthừahànhđãlàmquenthóithầnphụctrựctiếpvàobọnquyềnthầncaosang.Khigặpkhókhăn,họ

khôngcòntâmtrínghĩngợiđếnbổnphậntuântheomệnhlệnhtrựctiếpcủaChúanữa.Hơnnữa,khigặpthờithếbấpbênh,Chúasẽkhôngthấyquanhmìnhcònailàngườiđểtincậyđượcnữa.

NhưvậylàvìChúachỉbiếtđặtlòngtinvàonhữngkẻhiệnratrướcmắttrongthờithanhbình,giữalúcmàthầndânaicũngđềucầnnươngtựavàouyquyềnQuốcgia,cũngxumxoechạyquanhgầnChúakhihọthấy

tửthầncònởxalắcxalơ.Nhưngđếnkhithờithếđổithay,chínhquyềnnhàChúacầntớithầndângiúpđỡthìthanôi,họlẩnđâumấtcả.Sựviệckểtrênquảlàmộtkinhnghiệmvôcùngnguyhiểm,chỉmộtlầnxảyralàtiêu

masựnghiệpnhàChúa.

ThếchonênvịChúanàocóđủtàisức,lạiphảithihànhphươngsáchnắmgiữthầndânluônluônởmứchọphảicầntớiChúavàuyquyềncủa

Ngàiphảiđượcduytrìtronglúcthịnhcũngnhưlúcsuy.Đượcnhưthế,nhândânmớimãimãibềnbỉtrungthànhvớiChúa.

Chương10:SứcMạnhCầnChoVươngQuốc

MuốnkhảosátvàphêbìnhgiátrịcácVươngquốc,tacầnphảiđềcậptớiđiểmnữa:Chúacôngcaitrị

mộtlãnhthổrộnglớncóđủlựclượngtựvệkhông?Hayphảicầnsựbảotrợcủangườikhác?Nghĩalàtôimuốnnói:

-Mộtlà,cácvịChúacóđủlựclượngđểtựlập,cóđủngười,

cóđủtiềnđểtạodựngvàhuấnluyệnmộtđạoquânhùngmạnhđủsứcứngchiếnvớibấtcứquânđịchtừđâuđếntấncông.

-Hailà,nhữngvịChúacôngchỉcómộtquânlựcyếuhèn,luôn

luônphảidựavàosứcmạnhcủakẻkhác,chứriêngmìnhkhôngbaogiờdámmangquânxuấttrậnchốnglạicuộctấncôngcủakẻthù,nhưthếchỉcócáchrútquânvàotrongbốnbứctườngthành,bốtrícanhphònghào

lũyđểcốthủ.

Vềtrườnghợpthứnhất,tôitrìnhbàyquatrênđây,đếndịpkháctươngtự,tôisẽbàntrởlại.

Đốivớitrườnghợpthứhai,tôichỉkhuyênnhữngvịChúađương

sựthườngnhậtphảitíchtrữlươngthựcxâyđắpcácthànhlũyvữngchắc,cònphíabênngoàilãnhthổkhỏicầnlưutâmnhiềuvềquânsự.Nhưngvềcáchđốixửvớinhândân,Chúaphảinghetheonhữnglờikhuyếncáoở

chươngtrên,vàdướiđâytôisẽnóithêm.ĐượcnhưvậykẻnàomuốngâyhấnvớiChúacònphảinghĩngợinhiều,vìkẻấykhôngbỗngdưngdámhànhđộngkhithấytrướcmặtđầynhữngkhókhăn.Vảchăng,

ngườingoàikhôngthểtìmđượcdịpđểgâysựvớivịChúacôngngoàithìđượclòngdânchúng,trongthìđầyđủthànhtrìkiêncố.

LấytỷdụcácđôthịlớnbênĐứcquốc,hưởngmộtnềntựtrịtự

do,vớimộtvùngngoạiônhỏhẹp.HọchỉtuântheomệnhlệnhcủaHoàngđếĐứcquốctùytheoýmuốncủahọ,vàhọcũngkhôngesợnhữnglânbanghùngmạnh.CácĐôthịấyđềuđãcóthànhlũykiêncố;vòngquanhcó

hàosâulũycao,cóđộitrọngpháohùnghậu,khotànglươngthực,nhiênliệuđầyđủchonhucầutrongmộtnăm.Mọingườiđềucảmthấymuốnchiếmđượcchúngquảthựcgaygolâudài.Ngoàira,chínhquyềnĐôthị

luônluôncókếhoạchnuôidưỡngkhốidânnghèocưtrúngoạithànhmàkhônggâytổnhạichocôngquỹ,bằngcáchthihànhcácđạicôngtácxâydựngnềntiểukỹnghệchodânchúngcócôngănviệclàmsinhsống

hàngnăm.Họcònđềcaodanhdựvõnghiệp,songsongvớiviệcthihànhnhữngphươngsáchhoànhảođểluôndungdưỡngtinhthầnchiếnđấucủanhândân.

VậyvịChúacông

nàocómộtthànhtrìkiêncố,đượcnhândânkhôngghétbỏ,oánhận,sẽkhôngcònaitấncôngmình.Dùsaocũngcókhigặpkẻlậpmưuđánhchiếm.Nhưngkẻấychắcchắnsẽphảitựrútluivớisựthảmbạinhụcnhãcho

họ.Lýdolàởđờimọiviệcđềuluônluônbiếnchuyển,khôngcógìvữngchắcđượclâudài.ThếnàocũngcókẻmanhtâmkéoquânđếnbaovâymộtĐôthị.Nhữngkẻấykhómàgiữvữngtinhthầnquânsĩsuốtcảnăm,

trongtìnhtrạngánbinhbấtđộngquanhthànhbịhãm.Nóinhưvậycóngườisẽphảnđốibằnglýlẽsauđây:

Khithànhbịvây,dânchúngtrongthànhthấyhoamầu,tàisảnởngoàibịquânđịch

cướpbóchếtsạch;vớicảnhgiamhãmquálâu,tàisảnbịtiêutan,dânchúngsẽquênChúa,khôngcònđủtinhthầnchịuđựngđượcnữathìsao?Tôixintrảlờirằngởtrườnghợpđó,mộtvịChúacóuylực,thừa

dũngcảmsẽgiảiquyếttấtnhữngkhókhăndễnhưtrởbàntay.HàngngàyChúaphảigiảnggiảichothầndânnuôihyvọng,thấysựnguynansắpchấmdứt,tuyêntruyềnvàotríóchọlànếuquyhàng,tấtcảsẽbịkẻđịchtànsát.

Đồngthời,phảikhônkhéokếthợpquanhmìnhmộtnhómngườithànhtâm,dũngcảmcươngquyếtđồngtửđồngsinhvớiChúa.

Thêmnữa,quânđịchtớigiápthànhgiữalúcquândâncủa

Chúacònđầynhiệthuyết,hăngsaytấpnậpgiữthành.Bênngoàiđịchquânratayđốtphátrêntoànxứ.NhưvậyChúacôngcólosợgìhơnkhông?Nhấtđịnhlàkhông.Bởivìítlâusaucuộctànphácủađịch,tuysựcan

đảmcủanhândâncóphầnsútkém,nhưngnhữngthiệthạivậtchấtđãtrôngthấyhiểnnhiên,nhữngnỗiđauđãthấmvàođáylòngdân,lúcđónhândânsẽthấykhôngcònphươngsáchnàohayhơnđểcứuvãnđượccảnhđau

thươngnàybằngcáchquytậpquanhChúavàhếtlòngủnghộNgài.Chúathìphảichânthànhtỏýthươngdân,bởidânđãvìChúa,chịucảnhtannátcửanhà,đồngánghoamầubịpháhủy.Bẩmtínhconngườibaogiờcũng

nhớdainhữngânhuệbanchongườikhác,vànhữngânhuệngườitađãbanchomình.

Tómlại,tacóthểkếtluận:mộtChúacôngbiếtloxa,cóthểgiữvữngtinhthầnquảcảmcủaquândândưới

trướngtừđầuđếncuối,suốtthờigianbịvây,nếukhotàngdựtrữcóđầyđủlươngthựcvàkhígiới.

Chương11:NhữngVươngQuốcTrực

ThuộcGiáoHộiCôngGiáo

Tronggiaiđoạnlịchsửhiệnđại,tachỉcòncầnđềcậpđếncác

lãnhthổtrựcthuộcGiáohội.Đốivớicáclãnhthổnàynhữngsựkhókhănđềuởthờikỳtrướckhinắmquyềncaitrị.Côngviệcchinhphụcnhữnglãnhthổnàycũngphảinhờ,hoặcnhữngkếhoạchácliệt,hoặcdovận

mayđưađến.Nhưngkhiđãhoàntấtcôngcuộcchinhphục,nhờuytínlớnlaocủaTòaThánh,việccaitrịtrởnênbềnvững,khôngcầnđếnđiềunóitrênnữa.Uytínnàyvànhữngcơcấucaitrịlâuđời,bềnvững,khiến

chocáctânChúatạivịđượclâunămdùcáchxửtrívàsinhhoạtcủacácChúathếnàođinữa.Cóđấtđailệthuộcmàkhôngphảibảovệ,cólũquyềnthầndướitrướngmàkhôngcầnchỉhuylãnhđạo:thếmànướcvẫn

khôngmất,quyềnthầnthuộchạvẫnluônluôntrungthành,khôngkhinàodámnghĩchuyệnphảnloạn,tronghoànvũ,chỉnhữngQuốcgianàylàđượcvữngbền,sungsướngtrongthanhbình.NhưngđâylànhữngQuốcgiađược

lãnhđạodomộttríóccaosiêu,thườngnhânkhôngthểđạttớiđược.Vậytôixinmiễnbàn.NhữngQuốcgiađãđượcĐấngTốiCaodungdưỡngbảovệ,màtadámbàntớithìthậttáobạovàkiêucăngquámức.Nhưngvẫn

cóngườihỏivàbắttôigiảithíchvìsaoảnhhưởngvàthếlựcđấtđaicủaGiáohộiquámạnhnhưvậy?Trướckia,ngaytrênđấtÝĐạiLợi,từnhữngVuaChúaoaihùngchuyênchếđếnmộtTiểuvươnghaymỗiHầu

tướcđềuchẳngđếmxỉagìđến,uyquyềnđócủaGiáohội.ThếmànaymộtôngVuanướcPhápphảirunsợtrướcmặtGiáohoàng.ĐứcGiáohoàngđãcóthểtrụcxuấtVuaPháprakhỏiđấtÝ,làmsuynhượcdântộc

Vénitiens.Nhữngsựviệcđóđãquárõrệt,tôichỉcầnkểlạiđôibabiếncố.

Tỷdụ:nướcÝtrướckhiVuaPhápCharlestới,toàncõidướiquyềntrịvìcủaĐứcGiáohoàng,dân

Véniliens,QuốcvươngxứNaples,CôngtướcxứMilan,vàdânFlorentinois,cácnhàchuyênchếđóđềphònghaihiểmhọachính:

-Khôngđểmộtnhómngoạinhânnào

độtnhậpvàohẳntrongnước.

-Chínhquyềnxứnàocaitrịxứấy,khôngđượclấnchiếmsangxứkhác.

LúcđóthiênhạchỉesợĐứcGiáohoàngvàdânVénitiens.Để

chếngựdânVénitiens,tấtcảcácxứđồnglòngđoànkếtđốiphó.ThídụnhưkhingăncảnhọchiếmcứxứFerrare.ĐểphongtỏauyquyềnĐứcGiáohoàng,ngườitalợidụnguydanhcủacácnhàquyềnthầntrongkinhthànhLa

Mã.BọnnàycóhainhómlàOrsinivớiColonna.Chínhhainhómnàycũnglụcđụcmâuthuẫnvớinhau.TrướcmặtGiáohoàng,hainhómnàythườngbiểudươnglựclượnghùngmạnhcủahọ,vìthếuytíncủaGiáo

hoàngcũngbịsuygiảmnhiều.CũngcóvịGiáohoàngđặcbiệtcantrườngnhưĐứcGiáohoàngSixtechẳnghạn.NhưngtìnhtrạngvẫnkhôngthayđổivìtrungbìnhthờigiantrịvìcủacácviGiáohoàngđềungắn

ngủi,mỗivịchỉsốngtrênngôiđượcđộmườinăm.Trongkhoảngthờigianấy,lậptâmlàmsuygiảmthếlựccủamộtnhómlộngquyềnđãlàkhó,lạithườngxảyranhữngchuyệnnhưsau:MộtvịGiáohoàngđãcốtâm

làmsuynhượcuythếcủabọnColonna,khichếtđi;vịkháclênkếvịvốnghétbọnđốilậpOrsini,đãhếtlòngnângđỡbọnColonna.ThếrồivịGiáohoàngnaycũngchẳngsốnglâuđểtiêudiệthẳnbọnOrsini.Vìvậytrong

giaiđoạnlịchsửnàyuyquyềnthếtụccủacácvịGiáohoàngkhôngmấyđượctôntrọngtrênđấtÝ.TìnhtrạngnàykéodàimãichođếntriềuđạiĐứcGiáohoàngAlexandreĐệlục.NgàilàvịGiáohoàngđộcnhấtbiếtxử

dụngtiềntàivàsứcmạnhđểgâyuyquyền,vớisựtrợlựccủaCôngtướcValentinoisvàcũngnhờdịpngườiPhápxâmnhậpvàođấtÝ,nhưtôiđãkểởchươngtrên.Thậtra,thâmtâmNgàikhônglàmđểGiáohộithụ

hưởngquyềnlợi,màđểchoconNgài,CôngtướcCésarBorgia,đượchưởnguythế.Nhưngkếtcuộc,saukhiNgàibănghà,vàCôngtướcBorgiatậnsố,GiáohộitrởnênhùngcườngnhờcôngnghiệpcủaNgàiđểlại.

Ngườikếvị,tứcGiáohoàngJulesII,nghiễmnhiênthấyGiáohộicóuyquyềnmãnhliệtvớitoànxứRomagnebịlệthuộc,cácquyềnthầnsuynhược,cácnhómđảngbịtiêudiệt.TấtcảđềudocôngcủacựuGiáohoàngAlexandre.

GiáohoàngJulesIIthấytrướcmặtconđườngđãmởrộngthênhthang,thahồvơvéttàisản,tiềnbạc(việcnàycốGiáohoàngAlexandre;khôngbaogiờnghĩtới).GiáohoàngJulesIIkhôngnhữngtiếptục

giatănghoạtđộngtrênconđườngấy,lạicònâmmưuchiếmcứthêmxứBologne,tiêudiệtdântộcVénitiens,tốngkhứngườiPháprakhỏiđấtÝ;nhữngcôngcuộcấyđềuthànhcôngmỹmãn,vàđángđượctánthưởnglàvìtấtcả

đãlàmgiatănguythếGiáohộichứkhôngvìquyềnlợicánhânnào.ĐốivớihainhómOrsinivàColonna,Ngàigiữnguyêntìnhtrạngcũ.Nhiềukhihọcũngthườngxíchmíchvớinhau,chựcrắcrối.Nhưngcóhaiđiểm

đángngạicầmchânhọ:ThứnhấtlàuyquyềncủaGiáohộiquálớnkhiếnhọphảikinhsợ.ThứhailàcảhainhómđềukhôngcómộtvịHồngYnàolàngườicủamình.Đócũnglànguồngốccủasựlụcđụcbấthòathường

xuyêngiữahainhóm.Tìnhtrạngbấtổnsẽluônluônkéodài,nếuhọcóđượctrongmỗiphemấyvịHồngYgiáochủ.Cácvịnày,dùởtrongkinhthànhLaMãhayởngoài,cũngthườngdungdưỡngtìnhtrạngphân

lygiữacácnhómđảng,nêncácTiểuvương,TiểuchúađềulâmvàocảnhbắtbuộcphảitựbảovệcácvịHồngYđó.CũngdoâmmưuthamvọngcủacácvịGiáochủ;bọnquyềntướctrongtriềungấmngầmgâyrốichốngđối

lẫnnhau.ĐếnthờiđạiđươngkimĐứctânGiáohoàngLeonlênngôi,NgàithấyrõuyquyềncủaTòaThánhthậthùngcường.NhândânthìhyvọngnếutrướckiacácvịTiênHoàngđãdùngvõlựcđểbànhtrướnguythế,

từnaytânGiáohoàngsẽthìbannhiềuthêmânđứcđểchouyquyềnNgàilêncaohơnnữavàxứngđángvớilòngtônkínhcủathầndân.

Chương12:NhữngHạngCầmQuânVàLínhĐánhThuê

Ởnhữngchươngtrên,tôiđãđặcbiệtkêcứutínhchấtcủamỗiloạilãnhthổ,màtừđầu

tôinêulên.Tôiđãcốgiảnggiảiđượcphầnnàonguyênlýcủanhữngcuộcthịnhsuy,cùngphơibàymưukếnhữngkẻtìmcáchchiếmđoạtvàgìngiữđấtđai.Đếnđây,phảicứuxétthêmtrênbìnhdiệntổngquát,những

nguycơgặpphảivàcácphươngkếkhảdĩthihànhkhicần.

Nhưtrênđãthườngnói,đãlàmộtvịChúacôngphảitrịvìtrênmộtnềntảngthậtkiêncố,nếukhôngrấtdễđổnhào.Nhữngcăn

bảnchínhyếuchobấtcứmộtchínhquyềnQuốcgianào,mớicũhayhỗntạp,đềulà:phápluậthoànmỹ,quânlựchùngmạnh.Ởđâuquânlựcyếuhènkhôngthểcóphápluậthoànhảođược.Vànếuđãcóquânlựcmạnh

thìcóthêmluậtpháptốtlàmộtđiềurấthợplý.

Trongchươngnày,tôixinđểriêngvấnđềphápluật,chỉđềcậptớivấnđềquânlực.MộtvịChúacôngmuốnbảotoànđấtđai

Vươngquốcphảicómộtđạoquânhoặctừnhândântrongnước,hoặcthuêmướnngoạinhân,hoặcchỉlàđoànquânphụvệ,hoặcđoànquânôhợpđủcácthứtrên.Đoànquânthuêmướnngoạinhânvàđoànquânphụvệ

khôngnhữngchỉlàđámbinhsĩvôgiátrị,màcòncóthểlàmốihậuhọanguyhiểmnữa.Mộtnhàlãnhđạođặtnềntảngchínhquyềntrênbọnquânthuêmướnchẳngbaogiờcóđịavịvữngmạnhđược.Đámquân

nàyluônluônchiarẽnhau,nhiềudụcvọng,vôkỷluật,kémlòngtrungthành,anhhùngrơmlúcởnhà,ramặttrậnlàmộtlũhènnháttrướcquânthù.ĐốivớiThượngđế,họlàlũbấtkính,đốivớingười,họlàbọnvôlương.Tuylà

Chúa,tacũngchẳngtrìhoãnđượcvậnsuyđến,hayquânthùkhởicuộctấncông.BọnquânnàythờibìnhđangtaypháhạitiềntàicủaChúa,gặpthờichiếnchúngsẽkhôngngănđượckẻthùtớicướpphá.Sởdĩcótìnhtrạngnày,làvì

chúngnàocótìnhnghĩa,hyvọnggìởtươnglai,vớiđồnglươngítỏicủaChúabanchođểgắnmìnhvàovịtríhiệntại.NhưthếcóđủchochúnghysinhtínhmạngchoChúakhông?Chúngchỉsốngdướitrướng

củaChúanhữnglúckhôngcóchiếntranh.Mộtkhichiếntranhbùngnổ,chúnglạimuốntrốntránhhayđàongũ.Sựkiệnnàyrấtdễhiểu,cứlấyhiệntrạngsuysụpnướcÝlàmtỉdụ.Trongmộtthờigianquádài,các

chínhquyềnđãỷlạivàolựclượngđộiquânđánhthuê.Trongthờigianđócũngcólúcchúnglậpđượcmộtvàichiếncôngnhonhỏtrongnộibộ.Đếnkhicóquânngoạixâmtấncông,chúnglộnguyênchântướng.Thếnên,

VuaCharlesnướcPhápkhitiếnđánhnướcÝ,chỉmangtheomộtđoànchiếnsĩthưsinhcũngđủchiếnthắng.CóngườichorằngngườiÝmấtnướcvìhọcóquánhiềutộilỗi.Nhưngđókhôngphảilànhữngtộimàhọ

nghĩ(lỗiđốivớiThiênChúa)màlànhữnglỗilầmđãkểởtrên.TómlạitấtcảtộilỗiđềudocácvịChúacôngkếtiếpgâynên,rồicũngchínhcácvịấygánhchịu,tấtcảnhữnghậuquảđớnđauhơnhết.

Thâmýtôilàmuốntrìnhbàycặnkẽtấtcảnhữngtaihọadosựdùngloạibinhsĩnày.Cáccấpsĩquanchỉhuybọnquânđánhmướnnàycũngcóngườicótàivềbinhpháp,cũngcóhạngrấtkém.Nếuhọcótài,ta

lạicàngkhôngnêntincậybởivìhọluônluôncốgắnggâyuythếcánhân.Nhưthếhọđãhạita,tuychínhtalàchủhọ,hoặchọtựýgâyhấntiêudiệtnhữngkẻkháckhôngtheoýmuốncủata.Nếuhọvôtài,uythếtalại

càngsuysụpnhanhhơn.Nóinhưthế,tấtcóngườihỏirằng,vịchỉhuymộtbinhlựcthuêmướnhaychánhquynàomàchảxửtrínhưvậy?Tôisẽtrảlời:PhàmcuộcchiếntranhnàocũngdoVuaChúatrịvìtrênmộtVương

quốchoặcdoChínhphủcaitrịmộtnướcCộnghòachủtrương.NếulàVươngquốcthìchínhChúacôngphảiđíchthânramặttrậnchỉhuyquânsĩ.NếulànướcCộnghòa,Chínhphủsẽcửmộtcôngdânragiữtráchnhiệm

điềukhiểnchiếnsự.Ngườinàykhôngđủtàibathìthaythếngườikhác.Nếungườigiữtrọngtráchchỉhuycóđủtàinăngcantrường,chỉviệckiềmchếhọtrongvòngluậtpháplàhọkhôngdámhànhđộngtráiđường

lốidoChínhphủvạchra.Kinhnghiệmlịchsửchotathấy,chỉcócácVươngquốchayCộnghòaDânquốccóchiếnthuậtđàoluyệnquânlựcsẵnsàngmớihoàntấtđượcmỹmãnnhữngviệclớn.Cònbọnquânđánhthuêchỉ

luônluôngâythêmđaukhổvàthiệthại.Hơnnữa,mộtDânquốccóquânlựccủachínhmình,sẽkhóbịrơivàovòngkiềmtỏađộctàicủamộtcôngdânhơnlàDânquốcđócómộtđoànquânđánhthuê.

LaMãvàSparte,trongmộtthờigiandàicóquânlựcmạnhmẽvàđãgiữđượctựdo.DânThụySĩcóquânđộirấthùngcườngvàhọrấtđượctựdo.Trongnhữngthídụlịchsửvềnhữngđoànquânđánhthuê,ta

đượcthấytrườnghợpngườiCarthaginoissuýtnữathìbịđoànquânđánhmướncủahọtiêudiệt,saukhichấmdứttrậnchiếnđấutiênvớingườiLaMã,dùđoànquânđódomộtvịTướngCarthaginoischỉhuy.

SaucáichếtcủaEpaminondasdânThébainsđưaPhilippexứMacédoinelênngôiTướngsoáithốnglãnhquânlựccủadântộcnày.Saukhichiếnthắng,ôngtướcluônnềntựdocủadânThébains.TạiMilan,

saucáichếtcủaCôngtướctrịvì,dânchúngthuêFrancoisSforzacầmđầuquânlínhchốnglạingườiVénitiens.VịTướngnày,saukhichiếnthắngkẻthùtạiCaravage,quaylạiápchếchínhnhữngchủ

cũcủamình.Chacủaông,lúccòntrôngcoiquânđộiphụcvụNữhoàngJeanexứNaples,đãđểquânlựcsuysụpquáđộ,đếnnỗiNữhoàngphảicầucứuđếnVuaxứAragonđểkhỏimấtnước.CondânVénitiensvà

Florentins,trongquákhứđãbànhtrướnglãnhthổvớinhữngđoànquânloạiđó.NhưngcácvịTướngthốnglãnhquânlựccủahọ,tuyđãchiếnthắngrấtnhiềutrận,vẫnkhônglợidụngđịavịđểbướclênngôi

Chúacông.ĐượcnhưvậylàvìsốmệnhđãưuđãidânFlorentins.CácTướngsoáicótàidohọbầulênthốnglĩnhquânđội,nhữngngườicóthểtướcđoạtnềntựdocủadânchúngnày,lạikhônglàmđượcviệcđó;hoặc

vìhọthấttrận,hoặcbịngăntrở,hoặcthamvọngcủahọnhầmchỗkhác.Trongsốnhữngkẻlỡbịthấttrận,cóJeanAucut.Mộtngườiđãnóiriêngchotôibiết,nênkhôngbịthấttrận,toàndânFlorentinsđãbịông

thốngtrịrồi.CònTướngSforza(cha)lạibịngăncảnbởiđoànquâncủaBraccioluônluônchốngđốilạiông.KhiFrancoisSjorzalênnắmquânđội,ôngchuyểnthamvọngcủamìnhsangxứLombardie.Lúcđó,

BracciođangchốnglạiGiáohộivàVươngquốcNaples.

Bâygiờtahãytrởlạinhữngchuyệnxảyragầnđây.DânFlorentinsđưaPaulVitellilênlàmThốngsoái.Ôngnàylàmột

ngườirấtkhônngoan.Từmộtđịavịthấphèn,dầndầnôngđãgâyđượcniềmtinvớitấtcảmọingười.NếuđánhthắngđượcthànhPise,mọingườiđềunghĩrằngdânFlorentinsbắtbuộcphảithầnphụcông.Vì,

nếuôngtrởmặtđầuquânchođịch,họsẽbịởtrongtìnhtrạngtuyệtvọng.Cònnếutiếptụcgiữônglại,họbắtbuộcphảituânlệnhông.VềdânVénitiens,xétkỹtiếntrìnhcủahọ,tathấyhọchiếnđấumộtcáchanhdũngvàkhôn

khéo,vàthườngđoạtđượcchiếnthắng,khichínhhọ,nhữngnhàquýtộcdẫnđầu,dânchúngtheosau,cùngxôngratrận.Nhưngđếnkhichuyểnhướngchínhtrịvàbắtđầutìmcáchbànhtrướnglãnhthổvàonộiđịa,họlại

bắtchướcthóixấucủacácVươngthổkháctrênđấtÝlàthuêlínhđánhmướn.Trongnhữngbướcđầucủacuộcbànhtrướngtrênbộđó,vìđấtđaichưađượcrộnglớnlắmvàtiếngtămcònquálớnlaonênhọkhôngsợbị

Tướnglãnh,Quảnquânphảnlại.NhưngđếnkhibờcõiđượcmởmangrộngrãinhờCarmignola,họbắtđầuthấyđãchọnlầmđường.SaukhiôngnàyđánhbạiđượcCôngtướcMilan,họnhậnthấyôngtakhôn

khéovàcanđảm,nhưnglạikhônghăngháilắmkhiratrận.Họnghĩôngtakhôngthểđemthêmchiếnthắngchohọnữa,vìôngtakhônghềmuốnthế.Họlạikhôngthểtướcchứccủaôngvìnhưthếcóthểhọsẽmấthết

nhữngđấtđaivừachiếmđược.Cuốicùnghọbắtbuộcphảihạsátông.Sauđó,lầnlượtđưalênthốnglãnhquânlựclànhữngTướng:BarthélemydeBergame,RobertdeSanSeverino,BátướcPitiglianovànhiều

ngườikhácnữa.Nhữngngườinàychỉcóthểlàmmấtđiđấtđaichứkhólònglấythêmđượcmảnhnào.VàtạiVaila,thảmbạiđãđến.Chỉtrongmộtngày,dânVéniliensmấthếttấtcảnhữnggìhọgomgóp,thulượmđược

mộtcáchkhónhọctrongtámtrămnăm.

Tómlại,dùngnhữngđoànquânloạinày,đôikhicũngthuđượcchútítthắnglợinhỏ,mộtcáchvôcùngchậmchạp,Nhưngđếnkhithấtbại,sựsuysụp

đếnrấtnhanhchóngvàtaihạivôcùng.

Quamấythídụtrên,tathấynướcÝđãlâunămđượccaitrịdựatrênlựclượngcủanhữngđạoquânthuêmướn.Tôimuốntrìnhbàycặnkẽtìnhtrạng

đạoquânấytừtrênxuốngdưới,từlúcphátkhởiđếnsuốtthờigianbànhtrướng,đểcùngtìmphươngcáchđốiphó.

Nhưaicũngbiết,từkhithếlựcĐếquốcLaMã(Empire

RomainGennanique)bịđánhbạikhỏiđấtÝuyquyềnĐứcGiáohoànglênmạnh.ToàncõinướcÝđượcchianhiềuTiểuquốc.ỞđasốcácĐôthịlớn,nhândâncầmsúngnổidậyđánhđuổinhữngkẻcótướcvịquyềnquý.Bọn

nàytrướckiađãdựavàothếlựccủaHoàngđếuyhiếpđènéndânchúng.Giáohộiđãngầmủnghộnhữngcuộcdấyloạnnày,vớimụcđíchgâythêmthếlựccủaTòaThánh.Nhiềunơinhândântựlậpvùngtựtrị.

Đếnmộtlúc,nềnthốngtrịtoàncõinướcÝnằmtrọntrongtayTòaThánhvàmộtvàiCộnghòanhỏ.Nhưngcáctusĩvàkẻthườngdânđượcbầulênnắmchínhquyềnkhôngthôngthuộcbinhpháp,nênviệcđầutiênlàtìm

mướnngườingoạibanglàmlính.

NgườiđầutiêntrongbọnTướngđánhthuêđãgâyđượctiếngtămlàAlberigodeComoxứRomagne,sauđólàBracciovàSforzav.v...Suốtmột

thờigiandài,cácTướngnàyđãtunghoànhlàmmưalàmgiótrêntoàncõiđấtnướcÝ.TừthờiđóđếnngàynaycònnhiềuvịTướngkháctiếptụcxửdụngvàchỉhuynhữngđạoquânloạiấy.Kếtquảcủanhữngcuộc

múamayđẹpmắtdobọnnàybiểudiễntrongbaonăm,làđấtđainướcÝđãliênhồibịVuaCharles(Pháp)kéoquântrànngậptứphương,VuaLouis(Pháp)cướpphá,VuaFerdinand(YPhaNho)giàyxéo,quânđội

ThụySĩlàmnhụcnhãQuốcgia.Bọnchỉhuyđoànquânđánhthuêtrướchếtmuốngâyuydanhchomìnhnêncốtìnhlàmgiảmuydanhcủađoànbộbinh,vìđoànnàytoànlàhạngngườivôTổquốc,sốngvềkỹnghệđánh

giặcmướn.Họkhôngđủsứctạolậpuythếvàcũngkhôngđủnănglựctựcungphụngnênđãtựthugọnthànhmộtđoànkỵbinhvớimộtsốquâníthơn,đểđượcphầndungdưỡngvàtạothêmoaiphong.Thếchonêntrongmột

trạilínhcóhaichụcngànngười,tachỉthấycóhaingànbộbinhcòntoànlàkỵbinh.Họcònkhônkhéodungdưỡngnhautrongtinhthầnbạcnhược,lườibiếng,hènnhát.Khixuấttrận,họkhôngcóchíquyếttửnênbịkẻ

địchbắtlàmtùbinhrấtdễ.Đêmđến,khôngbaogiờhọdámmởcuộctấncông.Nếutrậntuyếnngoàithìkhôngdámđánhvàothànhnếuởtrongthànhthìkhôngdámđánhra.Chungquanhđồntrại,khôngbaogiờ

họđàohàođắplũy.Gặptuyếtrétmùađông,khôngbaogiờthèmđituầntiểungoàiđồngruộng.Tấtcảđiềutrênđềuphùhợpvớimớquânluậtmàhọđãtựđặtra,cốtđểtránhnhữngcôngtácnặngnhọcvànguy

hiểm.ĐólàtấtcảnhữngduyêncớlàmchonướcÝtrởnênhènyếuvànhụcnhã.

Chương13:QuânChính

Quy,QuânPhụTrợVàQuânHỗnHợp

Nóitớiđoànquânphụtrợ,taliêntưởngngaytớimộtbọnbinh

sĩvôích.KhicầucứuvớimộtvịChúakhác,vịnàymớimangquânđếngiúptabảovệnonsông.VídụtrongcuộctranhchấpvớixứFerrare,GiáohoàngJulesIIđãthấtvọngvớibộmặthènyếucủađoànquânthuêmướn,

liềnquaysangkýkếthiệpướcvớivuaFerdinandnướcYPhaNhođểmượnquânsanggiúp.Nhưngđạoquânviễnchinhđigiúpnướckhácnhưkiểunày,chỉtốtđốivớichínhChủsoáicủahọvàchỉđemlợilạicho

ngườinàymàthôi.Cònnhữngkẻcầucứutớihọsẽthiệthạivôcùng.Nếuđoànquânđóthua,thìnướcmìnhvẫnlànướcbạitrận.Nếuđoànquânđóthắngmìnhsẽtrởnêntùnhâncủađoànquânnày.

Tronglịchsửcổthời,đầydãynhữngbiếncốnhưtrênđây.Nhưngtôicầnphảikểmộttrườnghợptiêubiểuvừaxảyra:trườnghợpĐứcGiáohoàngJulesII.KhimuốnchiếmxứFerrare,Ngàiđãvôcùngkhờdạitự

đặtmìnhtrongtaymộtngoạibang.NhưngthậtmaymắnchoNgài,cómộtđệtambiếncốxảyrađãgiảmbớttaihọadosựquyếtđịnhsailầmcủaNgài.Đúnglúcđạoquâncứutrợngoạinhânbịquânđịchđánhtanởthành

Ravenne,bấtngờđạoquânThụySĩvừakéođếnđánhbạiđượcđịchquân.NhờđóNgàithoátkhỏicảnhkìmhãm,nhưmộttùnhângiữamộtbênlàđịchquân,mộtbênlàbọnquânngoạibangđếncứutrợ(Ngàithắng

trậnlànhờởđạoquânThụySĩchứkhôngphảinhờởbọnquâncứutrợ,vìchínhbọnquânnàyđãbịđịchquânđánhbại).DânFlorentinsvìkhôngquânlựcnêndẫnmườingànquânPhápvàođấtÝđểchiếmthành

Pisechohọ;họđãtựmanghọavàothân.HoàngđếConstantinoplekhixưa,đểchốnglạilânbang,đãgọimườingànquânThổvàođấtHyLạp.Saukhichấmdứtchiếntranhbọnnàylạikhôngmuốnrờikhỏi

HyLạp.Đólàbướcđầucuộcxâmlăngxứnàybởibọnvôđạo.

TómlạichỉcóvịChúanàokhờkhạo,chiếnmàkhôngmuốnthắng,thìmớicầucứutớiđoànquâncứutrợngoạinhân.Bọnnày

cònnguyhiểmbằngmấybọnquânthuêmướn.Dùngbọnhọtathấythuathiệttrướckhôngsaothắngđược,vìhọlàmộtđoànquâncóhệthốngtổchứchẳnhòi,đãquentuântheomệnhlệnhcủangườichỉhuytrựctiếp

củahọhơnta.Cònbọnquânthuêmướnsaukhithắngtrận,họcómuốnlàmhạitacũngphảimấtnhiềuthờigian,họcònphảichờlâumayramớicócơhộithuậntiện,bởivìđoànquânđóôhợp,khôngcóhệthốngcơ

ngũchặtchẽ.Vảlạichínhtatuyểndụnghọdầndầnvàtrảlươngbổngtrựctiếpchohọ.Chứcvịchỉhuybọnôhợpnàycốnhiêntađãđặtmộtđệtamcánhân.Vịchỉhuynàykhôngthểmộtsớmmộtchiềugâyđủuytín

cóthểlôicuốnhọvàoconđườngnguyhạichotađược.Rốtcuộc,đốivớibọnquânthuêmướn,điềunguyhiểmnhấtchotalàsựlườibiếngvàhènnhátkhilâmtrận.Cònđốivớibọnngoạinhâncứutrợ,điềunguyhiểm

nhấtlạilàsựcantrườngcủabọnnày.

Vậy,mộtvịChúacótríóckhônngoan,phảitránhsựỷlạivàohailoạiquânnóitrênvàphảiquyếttâmchấpnhậntrước,thàthuatrậnvớiquânsĩcủa

mìnhcònhơnthắngtrậnnhờquânngoạibang.Vàphảinhậnđịnh,mộtchiếnthắngdolựclượngkẻkhácmangtớichotalàmộtchiếnthắnggiảtạo.

Đếnđâytacóthểđemtrườnghợpvà

hànhvicủaCésarBorgiaraphântích,xemcógiốngtrườnghợptrênkhông?VịCôngtướcnày,khitấncôngxứRomagnevớimộtđoànquânphụtrợtoànngườiPháp,hạhaithanhtrìImolavàFalidễnhưkhông.Nhưng

sauđóôngthấyngayrằngbọnquânnàykhôngthểtincậyđược.ÔngquyếtđịnhthuêmướnquâncủabọnOsinivàVitelli,nghĩrằngbọnnàyítnguyhiểmhơn.Vềsauônglạithấyrõbọnmớinàycótháiđộkhảnghi,tỏ

vẻvôlươngvàrấtcóthểgâynguyhạihơnnữa,ôngbènsathảihếtvàquyếttựlậpmộtđoànquânhoàntoàncủariêngông.Sauđóngườitamớithấytìnhthếtrongnướckháchẳn.Uydanhôngnổibậthơntrongthờigian

ôngdùngmấyhạngquânphụtrợcủangườiPhápvàquânthuêmướncủabọnOsinivàVitelli.Từđó,toànthểquânsĩchỉđặtdướiquyềnchỉhuytrựctiếpduynhấtcủaông.Uydanhcàngcaolên,thiênhạlạicàngesợ

ông,bởivìôngthựcsựlàchúatểcủacáclựclượngriêngdoônglậpnên.

Tôicũngmuốnkểmộttrườnghợpđiểnhìnhnữa,làCôngtướcHiéroncaitrịxứSyracuse(màtôiđãcó

dịpnóitớiởnhữngchươngtrên).ÔngchínhlàmộtvịTướngchỉhuyđạoquânđánhthuêcủaxứnày.Ôngsớmthấyđoànquânnàyvôích,nguyhạinhưnhữngđoànquânđồngloạiởnướcÝcủachúngtahiệngiờ.

Khốnnỗi,ônglạibịkẹtvàotìnhtrạngkhôngthểgiữbọnnàyđược,lạikhôngthểgiảitánnổibọnchúng.Ôngbènmưugiếthại,loạisạchbọnchúng.Sauđóônglãnhđạocôngcuộcchiếnđấuhoàntoànvớiquânsĩriêngcủa

ông,tuyệtđốikhôngdùngtớilựclượngcủakẻkhácnữa.

Tôicũngmuốnnhắclạimộtchuyệntươngtự,cóchéptrongCựuƯớc.KhiDavidhiếnmìnhchoSaul,tìnhnguyệnđidiệt

Goliath,ChủsoáidânPhilistins,SaulmuốnDavidgiữvữngcantrường,bèngiaokhígiớiáogiápcủamìnhchoDavid.Ôngnày,saukhiđãmặcthửáogiápvàongười,liềntrảlạichoSaulvànóilàbộgiápđóchỉkhiến

choôngmấtniềmtựtinvàotàisứcmình.Rồiônglênđườngđitìmkẻđịchvớimộtnỏmộtđao.

Nóitómlạidùngkhígiớicủangườikhácđểchiếnđấuchỉtổchonóđâmvàolưng,đè

lênngười,siếtvàocổmìnhthôi.

VusCharlesVIInướcPháp,PhụhoàngcủaVuaLouisXI,làmộtvịHoàngđếcóthựctàivàlạicóthêmtàisảnvĩđại.Ngàiđãgiảithoátđượcnước

PhápkhỏiáchthốngtrịcủangườiAnhCátLợi,thấutriệtsựcầnthiếtphảilậpmộtđạoquângồmbinhsĩbảnxứcủamình,Ngàiđãthànhlậpđượcmộtđạokỵbinh,vàmộtđạobộbinhgồmtoànngườitrongnước.Nhưng

ngườiconNgàisauđólàVuaLouis,lạibỏhẳnngànhbộbinhbảnxứvàbắtđầuđituyểnmướnngườiThụySĩthaythếvào.CácđờiVuasaucũngtheochínhsáchsailầmấy,khiếnchođếnngàynay,tathấynướcPháp

ởvàomộttìnhthếvôcùngnguyhiểm.QuânđộiPháptrởnênlaicăngvìchínhquyềnđãnângquácaođoànquânmướn,gốcngườiThụySĩ,lênđàidanhvọng,đếnnỗiđoànkỵbinhbảnxứcũngphảilệthuộcđoànquân

ngoạilai.ĐoànkỵbinhbảnxứđãquáthấmnhuầnthóiquenchiếnđấubêncạnhđoànbộbinhThụySĩ,nênhọkhôngcònkhảnăngđểchiếnthắngmộtmìnhnữa.GiờđâyngườiPhápkhôngcònđủsứcchốnglạiquânThụy

Sĩ,họcũngkhôngcòngâychiếnvớixứkhác,nếukhôngcóđoànquânThụySĩnày.VậyquânđộicủaPháplàmộtđạoquânhỗnhợp,mộtphầnlàquânthuêmướn,mộtphầnlàquângốcbảnxứ.Giátrịđoànquânhỗnhợp

nàycaohơngiátrịđoànquânhoàntoànthuêmướnhayhoàntoànngoạibangphụtrợ,nhưnglạikémhẳngiátrịcủamộtđoànquânthuầntúybảnxứ,gồmtoànthầndântrongnước.SauđóuythếnướcPhápbịkém

sútđi.Quảlàmộttỷdụlịchsửhiểnnhiên.VíthửcácvịthừakếTiênhoàngCharlesVIIcứtheođuổivàcảithiệnchínhsáchcủaNgàithìĐếquốcPhápđãcómộtuythếvôđịch.Khốnnỗikẻhậuthếlạithườngkémtrísuyxét,

kémtàikhônngoan,đãbịquyếnrũdohươngvịngọtngàogiảtạo,khôngbiếtởtrongcòncóbaonhiêunọcđọc.

NhưvậytathấyvịChúanàocóquyềnlãnhđạomộtQuốcgia,màkhôngtiênliệu

đượcnhữngnguyhiểm,nhữngtaibiếnngaytừlúcnósắpphátxuất,thìthậtlàkhôngkhônngoantàicántínào.Thựcra,cũngítngườicótàinăngthiênphúấy.NếuxétkỹcănnguyênsựsuysụpcủaĐếquốcLaMã,tasẽ

thấybắtđầulàdosựthuêmướnquânsĩngườiGoths.Ngaytừlúcđó,binhlựcĐếquốctrởnênlaicăng.VìthếgiátrịchiếnđấucủachínhbinhsĩLaMãbắtđầusuynhượcsútkém,trongkhigiátrịcủabọnlínhngười

Gothscứtăngdần.

Kếtluậnmột:Quốcgiakhôngthểchắcchắnvữngmạnhđược,nếukhôngtựlậpđầyđủmộtquânlựcthuầntúyQuốcgiađóvàkhiấytồnvongcũngsẽtùythuộcsự

mayrủi.

CâuchâmngônsauđâycủaTacitevẫnluônluôncógiátrị:

“Khôngcógìyếuớtvàmongmanhhơnuydanhcủamộtcườngquốckhôngcóbinhlựcriêngcủamình”(Rien

n’estsifaibleouinstablequelerenomd’unepuissancequines’appuiepassuruneforceàelle).

Mộtbinhlựcriêngcủamìnhphảilàmộtđạoquângồmtoànthầntửvàcáchạng

côngdântrongnước,ngoàiraphảicoilàquânthuêmướnvàquânphụtrợhết.MuốnlậpmộtbinhlựcthuầntúyQuốcgiakhôngphảilàchuyệnkhó.Chỉcầnnoigươngbốnnhânvậtđiểnhìnhmàtôikểtrênđây.Thêm

nữatacóthểkểHoàngđếPhilippe,PhụhoàngcủaAlexandreleGrand(ALịchSơnđạiđế),cùngnhiềuVươngquốcvàCộnghòakhácnữa,cũngđãtựlậpđượcnhữngquânlựcthuầntúyQuốcgia.

Chương14:QuânVươngĐốiVớiChiến

Tranh

VịQuânvươnglúcnàocũngphảisuytư,nghiềnngẫmvềchiếntranh,vềcáchtổchức

quânđội,cùngcáchgiữgìnkỷluậtquânđội.Đólàkỹthuậtphảicókẻcủachỉhuy.Biếtđiềuquânkhiểntướng,khôngnhữngchỉgiúpchocácVươnghầutạivịtựbảovệđịavị,màcòncóthểgiúpchokẻthườngdânbướclên

địavịchúatểnữa.NgượclạikhiđấngQuânvươngđắmsaytửusắckhônglorènbinhluyệntướngthìchắcchắnôngsẽmấtnướcvìkhônglưutâmđếnkỹthuậtchiếntranh,vàlýdokhiếnngườitachiếmthêm

đượcđấtđainhờthườngxuyênchămlocôngviệcquânsự.

FrancoisSforzavìbiếthọchỏikỹthuậtbinhnghiệpnêntừđịavịmộtthườngdânđãtrởthànhCôngtước,chúatểxứMilan.Đến

đờicácconcháusaunàyđềukhôngchịulaotâm,laolựchọchỏivõnghiệp,nênđãtừđịavịCôngHầurơixuốngbậcthườngdân.VịChúanàokhôngthônghiểubinhthuật,sẽluôngặptaihọa,lạicònbịkhinhrẻnữalàkhác.

Điềuđó,đãởđịavịChúa,taphảitránh.Sosánhkẻcóbinhlựctrongtayvớikẻkhôngcógì,tathấyrõsựkhácbiệtnhau.Tấtnhiên,kẻcóbinhlựckhôngbaogiờchịucúiđầutuânlệnhkẻkhôngcótênlínhnàodưới

tay.Ngượclạikẻkhôngcótênlínhdướitaycũngkhôngthểđượcyênthângiữamộtbọnquyềnthần,tôitớđầyđủkiếmtên.Đàngnàykhinhrẻđàngkia,đàngkialúcnàocũngesợđàngnày.Nhưvậylàmsaohaiđànghòa

hợpvớinhauđượclâudài.Dođó,tathấynếumộtvịChúacôngkhôngthônghiểubinhthuậtsẽgặpnhiềusựphiềntoáichomình,khôngbaogiờđượcbinhsĩkhâmphụcvàchínhmìnhcũngkhôngbaogiờdámtintưởng

vàoai.

VậyvịChúacôngluônphảitựđàoluyệnbinhthuậtbằnghaicách,mộtlàhànhđộng,hailàhọchỏisuytư.Đểtựđàoluyệnbằnghànhđộng,trướctiênphảigiữkỷluật

tuyệtđốitrongquânđội.Ngoàira,cũngnêntổchứcnhữngcuộcsănbắnđểlàmphươngtiệnluyệntậpthânthểcườngtráng,ngõhầuchịuđựngđượcnhữngsựgianlao,vàlàmộtdịpđểtìmhiểuđịahìnhđịathế,đolường

núicaovựcthẳmđồngruộng,đểbiếtrõthểchấtsôngngòiđầmlầy.Đólànhữngđiểmthiếtyếucầnphảichuyêncầnnghiêncứu.Nhữnghoạtđộngấymanglạihaiđiềulợi:trướclàhiểubiếtđượcđịalýlãnhthổcủa

mình,đếnkhicầnsẽbảovệnonsôngdễdàng.Saulàcóthểliêntưởngđượcđịathếphíađịch,bởivìnúisông,đồngruộngởTỉnhnàycũngtươngtựnhưởTỉnhkia.MộtvịChúacôngkhônghiểubiếtcặnkẽnhữngđiều

này,tứclàkhôngcóđủtàinăngcầnthiếtđểtrởnênmộtvịTướnglãnhgiỏi.Bởivìsựtaoluyệnnàydạytabiếtđượcthếđịch,biếttìmnơicắmtrại,dichuyểnquânlính,dànbàytrậnđồ,nắmđượcưuthếkhimuốnbaovâymột

địađiểm.NhiềusáchsửcóchépnhữnglờikhenngợiPhilopoemen,chúatểdânAchéens.Mộttrongnhữngđiềuđángkhenônglàtronglúcthanhbình,ôngluônluônhọchỏibinhpháp.Khingaoducùngbạn

hữuởngoàiđồngruộng,ôngthườngdừnglạiđểcùngnhauthảoluận.Vídụ,nếuquânđịchxuấthiệntrênngọnđồikia,quântatiếntớiđây,thìnênthếnào,xemưuthếthuộcvềbênnào,tacóthểtiếnquânlêntấn

côngđượckhông?Nếutamuốnrútluithìphảitheongãnào?Nếuđịchrờibỏvịtrírútđi,tatruykíchbằngchiếnthuậtnào?Cảđoàncùngđi,cùngthảoluận,đềcậptớitấtcảnhữngtrườnghợpcóthểxảyra.Ôngchăm

chúngheýkiếncácbạn,rồibàytỏýkiếnriêngcủaông,đểcùngtìmlấymộtkếtluậnhaynhất.Nhờthế,mỗikhicócuộcchiếntranh,ôngđếnkéobinhthanhtoánđịchquânmộtcáchdễdàng.

Trênphươngdiệntraudồihọcvấn,rồisuytư,cácvịChúacôngcầnphảiđọcnhiềusáchsử,tìmhiểunhữnghànhđộngcủacácdanhnhân,ngẫmxétcáchthứctrịquốctrongthờichiếntranh,tìmkiếmnguyênnhân

sựthànhcônghaythấtbại,đểthấyđiềuhaythìtheo,thayđiềudởđểtránh.Nênchọnlấymộtvĩnhânlịchsửmìnhưathích,làmthầntượngchotấtcảcôngnghiệpcủamình.ThếchonênngườitathườngnóiAlexandre

leGrandbắtchướcAchille,CésarbắtchướcAlexandre,vàScipionlàhiệnthâncủaCyrus.

MộtChúacôngcótríóckhônngoan,phảibiếttuântheocáchthứchọchỏitrênđây.

Phảibiếtlợidụngthờigiờnhànrỗilúcthanhbình,đọcnhiềulịchsửđểxâyđắpchomìnhmộtvốnhọcthức.Điềuđósẽgiúpíchkhigặprốiren,tăngthêmsứcchốngđỡnhữngcơnphongbabãotápmàvậnrủisẽđưađếncho

mình.

Chương15:SựKhenChêĐốiVớiQuốcVương

BâygiờxétđếncáchcưxửvàcửchỉcủamộtvịChúađốivớithầndânvàthân

hữu,thếnàochophải.Tôibiếtđãcónhiềunhàtríthứcviếtvềvấnđềnày.Naynếutôibàytỏtưtưởngcủamìnhkhácxatưtưởngcủahọ,khôngkhỏimangtiếnglàngườilậpdị.Nhưngvìmuốnviếtranhữnggìmìnhtựxét

cóthểgiúpíchchongườiđọc,nêntôidiễntảđúngsựthựcchứkhôngthêuvẽtheotrítưởngtượng.CónhiềungườiđãvẽranhữnglãnhthổVươngquốchoặcCộnghòamàchưaaitừngtrôngthấytậnmắthoặcbiếtchắc

cóthực.Ởđời,kiểumìnhhiệnđangsốngkhácxakiểumìnhđánglẽlàphảisống;cũngnhưviệcmìnhđanglàmkhácxacácviệcmàmìnhđánglẽphảilàm.Nếutabỏthựctếhiểnhiệnđểtheođuổicái“đánglẽ

phảithếnàythếkia”mãichắcchắntatựtiêutựhủy.Nếutacứnhấtđịnhluônluôngiữmứcđạođứctuyệtđối,chắcchắntasẽbịtiêudiệtgiữađámđôngmàđasốlàhạngngườibấthảoquanhta.ThếchonênvịChúanàomuốn

giữvữngđịavịkhicầnphảibiếtcáchgácđạođứcmộtbên;lúcápdụngđứcđộ,lúckhông,tùytheonhucầucủathờithế.

Naytahãytạmgácnhữngcungcáchtoànhảotoànmỹmàngười

tatưởngtượng,bắtmộtvịChúaphảicóđủ,đểbàntớithựctrạng.Tôicóthểnóingay,khingườitaphêbìnhtưcáchcủaconngười,nhấtlàconngườiấylạilàmộtvịChúa,ngườitaphảicốgánchomộtphẩmtínhđặcbiệtđể

khenhaychê.Nghĩalàconngườiấyrộngrãihaybiểnlận,từthiệnhaythamlam,độcáchayhiềntừ,giantráhaytínnghĩa,ươnhènnhútnháthayhungtợncanđảm,từtốnhaykiêucăng,dâmôhaytrongtrắng,chânthành

hayláucá,ngangbướnghayônhòa,nghiêmnghịhaydễdãi,ngoanđạohayvôtínngưỡng,vàcònnhiềuphẩmtínhđốichọivớinhaunữa...TôithừabiếtaiaicũngtônsùngvịChúanàogomđủtrongngườitất

cảcácphẩmtínhởphầnhay.Nhưngkhốnnỗithânphậnconngườiđâuchophéptacóđủđượctấtcảcácphẩmtínhhoànhảovàlàmđượctấtcảmọiviệchay.VậymộtvịChúachỉcầncóđủtríkhônngoansángsuốt,

tránhlàmnhữngđiềuxấuxatộilỗikhiếnôngtacóthểbịmấtnước.Nhữngtậtxấulặtvặtkhôngnguyhạitrựctiếpđếnsựtồnvongnêncốhếtsứctránhkhỏi,nếukhôngđượcthìđànhchịuvậy,chẳnghạigìmay.Ta

phảixétđiềunàynữa,mộtvịChúamàlúcnàovàlàmviệcgìcũngsợbịthiênhạchỉtríchtậtxấuvặtcủamình,cũngkhólònggiữvữngđượcuyquyền.Tómlại,cókhivịChúalàmmộtviệcmàtinlàđúngđạolý

lạibịthảmbại,cũngcókhilàmmộtviệctronglònglosợlàxấulạithuđượckếtquảtốtvàbềnvững.

Chương16:TínhHàoPhóngVàCầnKiệm

Tronghaiphẩmtínhnếutrênđây,tôiphảinóingaycólẽhàophóngthìtốthơn.Nhưnghàophóngđến

mứcmangtiếngphóngtúngthìchínhmìnhlàmhạimình.Nếuchitiêuđúngmứcphảichăngsẽkhôngđượctiếnghàophóng,tráilạicònbịchêlàbủnxỉnbầntiện.Muốngâyđượcdanhtiếnghàophóngđốivớinhững

kẻquanhmình,trămsựđềuphảicựckỳhuyhoàngsangtrọng;đếnmộtlúcvịChúahàophónglãngphíhếttàisản.Khiđónếuvẫncònmuốngiữtiếngtămấy,tấtnhiênphảibóclộttớinhândân,lậpsưucaothuếnặng,

vàkhôngtừviệcgìcóthểlàmratiềnbạc.Từđónhândânbắtđầuchánghét,khôngcònaimuốnquýmến,vìChúađãlâmvàocảnhnghèorồi.TrongkhiChúaphóngtúng,phungphíquátrớnđãlàmthiệthạiđasố

nhândânmàchỉmộtthiểusốđượcthụhưởng.Đếnlúctìnhthếrốiren,Chúasẽlàngườitrướctiênnhậnlãnhtaivạhiểmnghèo.NếuNgàibiếttrướctaivạsẽxảyranhưthế,đểbớtphungphítrongkhiđangphóngtúng,thì

lạimangtiếngbầntiệnkeokiệt.

VậymộtvịChúacông,nếukhôngđủtàilựcđóngvaihàophóngđểkhỏigâytaibiếnchomìnhvànếucóđủtríóckhônngoanthìhãyđànhchịutiếnglà

ngườibủnxỉn.Thờigiancòndài,mộtngàykiagặpcuộcchiếntranhhaycơhộixâydựngnhữngđạicôngtac,Ngàitránhđượcchodânkhỏiphảiđónggópnặngnề,tấtnhiênsẽđượcdânquýmếnhơnlàhàophóng.Như

thếNgàiđãthiânchotoànthểnhândânrồiđó.Cómangtiếngbủnxỉncầnkiệmchăngnữa,cũngchỉđốivớithiểusốquenthóithụhưởngcácânhuệ.Ởthờiđươngkimtachỉthấynhữngngườicótiếngcầnkiệmmớilàm

đượcviệclớn.Kẻhoangphíđềuthấtbạihết.GiáohoàngJulesIIđãvungphítàisảnđểbướclênngôi,nhưngrồiNgàitựbiếtphảitiếtkiệmđểsaunàycòncóđủphươngtiệnđốiphóvớicáccuộcchiếntranh.Pháp

vươngthờiđósởdĩmởđượcnhiềucuộcchiếntranhmàkhôngbắtdângianchịuthêmsắcthuếnặngđặcbiệtnào,bờivìthườngnhậtđốivớinhữngchiphíphùphiếm,Ngàichỉtiêumộtcáchgiớihạnvàsốtiềntiếtkiệmdanhdụm

lâungàynayđượcđemradùng.VuanướcYPhaNhohiệnnaycũngvậy,nếuNgàilàngườihoangphírộngrãitrongsựchitiêu,làmsaohoàntấtmỹmãnđượcbaonhiêucôngtáchữuích.

MộtvịChúamuốnkhỏiphảitìmcáchbóclộtthầndân,muốnluônluôncóphươngtiệnđểtựvệ,muốnkhôngbaogiờquátúngthiếu,muốnkhỏiphảinghĩtớimưumôgiantrátànác,thìkhôngbaogiờnênlưuýđến

lờiphêbìnhcủathiênhạchomìnhlàkeokiệt.NếubảođólàtậtxấuthìchínhtậtxấunàygiúpChúaởngôitrịvìlâudài.NếucóngườibảoJulesCésarnhờtínhhàophóngđểlênđượcngôiHoàngđế,vànhiềukẻkhác

nữa,hoặccótínhhàophóngthậtsựhoặcchỉcóhuyềndanhấythôi,màlênđượcnhữngđịavịcaosang;tôitrảlờingay,cóhaitrườnghợp:Một,kẻấyvốndĩđãlàmộtchúatểtruyềnthống;hai,kẻấyđangmớimưuđồtiến

lênđịavịchúatể.Ởtrườnghợpthứnhất,kẻấychẳngcầnphảihàophónglàmgì.Ởtrườnghợpthứhai,cầnphảigâytiếngtămlàngườihàophóng.Césarởvàotrườnghợpthứhainày,tứclàmộtkẻmưuđồbướclênĐếvịLaMã.

Khiđãđạttớiđích,nếuHoàngđếkhôngtựkiềmchếnhữngmónchitiêuquálớnlao,tựmìnhsẽlàmchongaivàngsụpđổ.NếuaicãirằngnhiềuvịVươnghầuxâydựngsựnghiệphiểnháchnhờcácchiếncông,đềucó

tiếnglàngườihàophóngxưanay,tôitrảlờingay,cóhaitrườnghợp:MộtlàvịVươnghầuấyđãtiêuxàiphungphívớitiềnriêngcủamìnhvàtiềncủathầndân,hailàtiêutiềncủakẻkhác.Trườnghợptrênthì

nêncầnkiệm,cònởtrườnghợpdướicầnphảichitiêuthậtrộngrãi.VìvịVươnghầumangquânđichinhphụcđấtđai,cướpphácácĐôthị,thunạptàisảncủađịch,tứclànhữngcủacảicướpđượcởtayngườikhác.

Nhưthếcàngphảichitiêuchorộngrãi,quânsĩmớitùngphụcmình.TheogươngCyrus,CésarvàAlexandire,khichiếmđoạtđượccủacải,nênphânphátrộngrãi.Chitiêuhàophóngvớicủacướpđoạtđượckhônghại

chodanhtiếngcủata,cònđượcthêmtiếngtốtnữa.

Ởđời,nếucứmangcủariêngtiêuxàiphungphíthìsẽhaomònđếnhếtsạch,chođếnbướccơhànkhốnkhó.Khiấymuốngỡ

lại,tấtphảigiởthủđoạnthamtànđểrồichuốclấylòngoánghétcủanhândân.ĐãởđịavịmộtVươnghầu,Chúatểphảihếtsứctránhlâmvàocảnhấy.Vậykhônhơnhết,cứchịumangtiếngkeokiệtmàkhôngbịoán

ghét,cònhơnchuộclấytiếnghàophóngđểsaunàyphảimangtiếngthamtànvớiôdanhcùnglòngoánhậncủamọingười.

Chương17:ĐộcÁcĐểDânSợHayĐộLượngĐểDânYêu

Vươnghầunàocũngmuốncótiếngnhântừkhôngđộcác.Nhưnglòngnhântừ

cầnphảithithốchođúnglối.CésarBorgiađicótiếnglàngườiđộcác.NhưngnhờsựtànáccủaôngmàxứRomagneđượccảitiến,thốngnhất,nhândântrởnêntrungthànhvàđượcsốngtrongthanhbình.Cânnhắcta

thấyCésarBorgiacònnhântừhơnlàdânFlorentins.Dânnàychỉvìmuốngiữtiếngnhântừ,tửtếđãđểchocảtỉnhPistolaphảibịtiêudiệt.VậymộtVươnghầukhôngnênsợmangtiếnglàtànác,khicầnphảigiữthần

dântrongvòngđoànkếtvàphụctùng.Kinhnghiệmchothấy,nhưthếcóđứcnhântừhơnlàmravẻthươngdânlạiđểchotrậttựrốiloạnrồixảyranhữngvụcướpbócgiếtchócnhaulungtungtrongdânchúng.Nhữngbiến

cốnàythườngthiệthạichotoànthểnhândân,cònnhữngsựtrừngphạtnghiêmkhắccủaVươnghầuchỉđụngchạmđếnnhữngcánhânmàthôi.TrongsốcácVươnghầuvịnàomớilênngôikhôngsaotránhnổitiếngnghiêm

khắc,tànácđược,vìởnhữngđấtđaimớichiếmđóngcónhiềusựhiểmnghèocầnphảidẹpyên.

NhưngvịtânChúakhôngnênquátựtinmàhànhđộnghấptấp,cũngkhôngnênquárụt

rèesợ,tráilạicầnphảibiếtxửsựbìnhtĩnhônhòa,khônkhéotheolòngnhânđạo.Phảitránhđừngquátinngườiđểmắcnhiềusơhởvàđừngđanghiquáđếnnỗithànhbấtnhấtkhôngaichịutintheonữa.

Đếnđây,mộtcuộctranhluậnphátkhởiđểnhậnđịnhxemmộtvịVươnghầuđểdânyêuvàmộtvịđểdânsợ,đằngnàocólợihơn.Tôitrảlờingaylàcầncảhaithứ.Nhưngdunghợpcảhaithứđóthậtkhókhănvôcùng.Nếu

chỉđượccómộtthứ,chắcchắnhơnhếtlàlàmchodânsợmìnhcònhơnđểchodânyêu.Thườngtìnhconngườibộibạcvàgiantrá,tínhtìnhthayđổiluôn,thấynguycơthìsợ,thấylợithìham.Khicònthiânđược

chohọ,họhoàntoànthuộcvềta,tỏvẻsẵnlòngcốnghiếnxươngmáu,tàisản,tínhmệnh,concáicủahọchota.Nhưngchỉđượcvậykhihọthấycònlâutamớicầndùngđếnnhữngthứấy.Khitrôngthấytasắpcần

tớihọ,tứcthìhọlẩntránhngay.VịChúanàochỉtinvàolờiđườngmậtcủahọmàkhôngchuẩnbịđềphòng,rồiracũngsẽđiđếnbạivong.Nhữngtìnhnghĩagâynêndolợilộc,tiềnbạckhôngdolòngchânthànhcao

quývôtư,thườngchưađượcthửtháchtronglúcnguynanbaogiờ,nênkhitacầntới,nósẽtiêutanngay.Conngườilúcnàocũngsẵnsànglàmhạikẻhiềnlànhkhảáihơnlàkẻcóuyquyềnaiaicũngphảikhiếpsợ.Tình

nghĩachỉtồntạidodâychuyềncủaânhuệliêntiếp.Bảntínhconngườiđộcácđếnnỗikhithấytrướcmắtmộttưlợinàolớnhơn,tứcthìsợidâychuyềnđósẽbịcắtluôn.Nhưngkhitríócbịámảnhvềnhữngtrừngphạt

nghiêmkhắcthìconngườilạisợhãikhôngdámhànhđộngcẩuthảnhưvậy.DùsaovịChúacũngphảibiếtcáchlàmoaichodânsợởmứcđộkhôngphảicầndânyêumến,nhưngphảitránhđừngđểchodânghét.Chúa

vẫnrấtcóthểcócảhaiđiểm:dânsợuyquyềnđồngthờikhôngoánghétmình.Muốnđượcnhưvậycầnphảituyệtđốikhôngcướptiền,chiếmvợcủathầndân.Khicầncũngnênchémgiếtmộtvàikẻxấu,nhưngphảicólýdo

chứngcớminhbạch.Trườnghợpnàocũngvậy,tàisảncủadânchúngphảiđượctôntrọngtriệtđể,vìconngườicóthểquêncáichếtcủachađẻnhưngkhôngbaogiờquênsựmấtmáttàisảncủahọ.MộtvịChúađãlậptâm

bóclộtnhândânthìthiếugìlýdođểchiếmđoạttàisảncủahọ.Muốntìmlýdođểxửtửmộtngườidâncòndễhơnthếnữa,việcnàylạichóngbịquênlãnghơn.

Khichỉhuymột

đạoquânđôngđảo,Chúatuyệtđốikhôngđượcsợmangtiếngácnghiệt.Cónhưvậyđạoquânmớithuầnnhấttrongkỷluậtsẵnsàngchiếnđấu.AnniballàmộtdanhTướngcónhiềuthànhtíchvẻvang.Ngườitakểlại,

khiôngcótráchnhiệmchỉhuymộtđạoquânôhợprấtlớngồmbinhsĩnhiềunướcchiếnđấuởhảingoạixaxôi,khôngbaogiờxảyrasựxíchmíchnộibộhaymộthànhđộngphảnbộinào.Đượcnhưvậynhờtínhácnghiệtđếnvô

nhânđạocủaông.Thêmvàonhiềuđứctínhkhácnữa,lúcnàoôngcũngđượcbinhsĩtôntrọngvàkínhsợ.Nhiềusửgiaviếtvềông,khôngkhảosátcặnkẽ,rấttándươngsựnghiệpcủaông,nhưnglạichêtrách

nhữnghànhđộngtạonênsựthànhcôngnày.

Mộtlãnhtụnếuđãnghiêmkhắc,dầucónhiềuđứctínhtốtkháccũngkhôngđủ.TalấyngayTướngScipionlàmtỷdụ.Ônglàmộtnhânvậtnổidanhtrong

lịchsử,nhưngtạiTâyBanNha,quânđộicủaôngnổiloạnchốnglạiông.Lýdo:ônglàngườiquáhiềnlànhvànhântừđểchobinhsĩtựdoquámứcđếnbấtchấpcảkỷluậtbinhpháp.GiữaQuốchội,NghịsĩFabius

MaximusđãphảicôngkíchônglàkẻlàmmụcnátcảmộtđạoquânanhdũngcủaLaMã.Mộtchuyệnnữa,dânLocrienobịmộtviênTùytácủaôngbóclộtvàtiêudiệtmàôngkhônghềbảovệđámdânnàyvàkhônghề

trừngphạtviênTùytáđắctộikia.Khiviệcđưaraxétxử,ôngđượcthathứnhờlờibiệnhộnày:“TrênđờicónhiềuhạngngườicũnggiốngnhưScipion,chỉbiếtgiữmìnhđểkhôngbaogiờsangã,hơnlàtrừngtrị

tộilỗicủakẻkhác”.Vớitínhtìnhnhunhượcấy,nếuScipionđượccầmquyềnlâudài,uydanhcũngchẳngcòn.NhưngmaythaytrênôngcònquyềnhànhcủaThượngnghịviệnLaMã,nênnhữnglỗilầm

củaôngkhôngrõrệt.Nhờvậy,danhtiếngcủaôngvẫncòn.

Trởlạicâuhỏinênđểchodânsợhaydânyêu,tôikếtluậnngườidânkhiyêulàdoýthíchthấtthườngcủahọ,khisợvìuyquyền

củaChúa.VịChúakhônngoancẩntrọngphảicăncứvàomình,chứđừngtrôngmongvàongườikhác.Mộtđiềucầntâmniệmluônlàphảixửsựchodânđừngoánghétmình.

Chương18:QuânVươngVà

ChữTín

ChúngtaaimàkhôngkhenngợinhữngvịChúacônggiữđúnglờihứavàsốngtrongliêmkhiết,

khôngmưumô,xảotrá.Nhưngởthờiđạinày,biếtbaonhiêuvịChúatểlàmnênsựnghiệphiểnháchmàchẳngđếmxỉagìđếntínnghĩa,chỉluônluônmưumôlừalộcnhândân,thếrồicũngcóuythếvượtcaohơn

nhữngbậcVươnghầukháccốchấpgiữlấychữtínnghĩa.

Vậytaphảixácnhận,cóhaiphươngcáchđấutranh,mộtdựatrênluậtpháp,haidựavàosứcmạnh.Phươngcáchthứnhất,

phùhợpvớibảntínhcủaloàingười,phươngcáchthứhaicótínhchấtthúvật.Nhungtrongcuộcđấutranh,phươngcáchthứnhấtthườngkhôngđủhiệulựcnênphảixửdụngphươngcáchthứhai.VịChúaphảibiếtxử

sựvừanhưconvậtvừanhưthằngngười.QuyluậtnàyđãđượcgiảngdạychocácVươnghầubằngcácbảncổvănbóngbẩy,kểrằngAchillevànhiềuvịChúatểoaihùngthờixưađãđượcnuôinấngdomộtquáivậtđầu

ngườimìnhthú.NhưthếđấngQuânvươngphảibiếtxửtrítùylúc,khinhưloàingườikhinhưloàivật.Nếukhông,khótồntạilâudàitrênngôichúatểđược.

Trườnghợpphải

xửtrínhưloàivật,ChúacôngphảivừalàCáovừalàSưTử.SưTửkhôngđểýtớinhữnglướicạmquanhmìnhcònCáolạisợChóSói.VậyphảilàCáođểtránhlướicạm,phảilàSưTửchoChóSóikinh.Nhưvậyvị

nàochỉmuốnlàmSưTửthôi,thìthậtquángâythơ.

VịChúanàokhônngoankhôngnênquantâmđếnnhữnglờimìnhđãhứatrước,mộtkhisựthihànhđócóhạichomình,hoặckhi

lýdocủalờihứaấyđãlỗithờivàhếtthựcgiárồi.Nếuloàingườiaiaicũnggiữđúngđạolý,lờikhuyếncáocủatôitrênđâythậtlàvônghĩa.Nhưngkhốnnỗihọđềuácôncả;họcógiữtínnghĩavớimìnhđâu,vậycầngìmình

phảikhưkhưgiữtínnghĩavớihọ.KhimộtvịChúađịnhbỏquamộtlờihứa,thiếugìcáchbiệnbạchcheđậy.ỞđờinàythiếugìnhữngLãnhchúađãbỏtrôiquachẳngchútmảymaythihànhnhữnglờicamkếthứa

hẹn.Vớibọncáogiàấy,cácsựviệclạitrôichảytốtđẹp.Nhưngphảihếtsứckhônkhéocheđậy,vờvĩnh,vẽhoahòehoasói.Lạicũngnênbiếtloàingườivốncótínhđơngiảnđểbịtràolưulôicuốn,chonênkẻnào

địnhtâmlườnggạtvẫnluônluôngặpđượcngườitintheo.

Tôilấyngaymộttỷdụsauđây,trongsốhàngtrăm,hàngngànthídụhiệnhữuởthờinày:GiáohoàngAlexandreVIlúcnào

cũngnghĩtớilừabịpmọingười,luônluôncựclựccamđoanhếtlờithềthốt,thếrồilạinuốtlời,phảnbộingayđấy.Ngàicóbiệttàiởmônnày,nênnhữngsựgiantrácủaNgàivẫncóngườitinnghe.VậyVươnghầukhôngcần

phảithậtcóđủcảcácđứctínhđãkểtrên,màchỉcầngiảdạnglàtacóđầyđủ.TôicòndámnóithêmnếuVươnghầuthậtcóđủcácđứctínhấylạichỉcóhạithôi.Tốthơnchỉnêngiảdạngcóđủcácđứctínhấy.Cũngnhưgiả

dạngnhântừ,trungtín,nhânđạo,liêmchính,ngoanđạo,đểrồikhinàohữusựtacóthểxửtrítráingượchẳnlại.TanênnhớmộtVươnghầukhimớilênngôikhôngthểnhấtnhấttheoconđườngtoànthiệnđược,bởivìtrong

côngcuộcxâydựngvữngchắcuyquyền,nhiềukhibắtbuộcphảihànhđộngtráilờihứacũ,vônhânđạo,bấtlương,phảnlạilờidạycủađạogiáo.Vậyphảiluônluônsẵnsàngquaytheochiềugió,tùycơứngbiến,cốđi

sátconđườngthiện,nhưngkhicầnchớngạibướcvàođườngác.

BậcVươnghầuphảithậntrọnglờinói,luônluônbiểulộđủnămđứctínhkểtrênsaochongườiđốithoạicảmthấymìnhgiàu

lòngnhântừ,trọngtínnghĩa,giữliêmkhiếtvàtônsùngđạogiáo,nhấtlàđiểmsaucùngnày.Loàingườiđasốnhậnxétbằngmắtchứkhôngbằngtayítkhithâmhiểm.Aiaicũngnhìnthấyhàoquangcủatachứítaihiểutới

nộitâmta.Thiểusốbiếtthấuconngườithậtcủatacũngchẳngdámcôngnhiênphảnđốidưluậncủađasốkia,huốnghồphíađasốlạiđượcchínhquyềnhỗtrợ.Muốnphêphánnhữnghànhđộngcủaconngười,

nhấtlàcủacácVươnghầu,khôngcótòaánnàoquyếtđoántrướcđược;tachỉcóthểxétđoándokếtquảtốtxấucủanóthôi.Vươnghầuphảiđặtchomìnhmụcđíchchiếnthắngđốiphươngvànắmvữnguyquyền.

Đểđạttớiđíchnày,mọiphươngtiệnđềuđángđượctuyêndươngtánthưởng.Đasốdânchúnglànhữngkẻtầmthườngchỉbiếtnhậnxétbềngoàicácsựviệc;khiđãcóđasốnàyủnghộrồi,làcầngìđếmxỉatớicáitối

thiểuđốilậpnữa.HiệnnaytôibiếtcómộtVươnghầu,tôixingiấutênluônluôngàothétnàoHòaBìnhnàoTínNgưỡng;nhưngthâmtâmôngchẳngưagìhaitiếngđó.Thựctế,tôibiếtrõnếuôngquảthậtthànhtâmyêu

chuộnghaitiếngđó,ôngđãtiêumacảuyquyềnlẫncơnghiệprồi.

Chương19:TránhĐểDânGhétVàKhinh

Bỉ

Ởchươngtrên,tôiđãđềcậptớinhiềuđứctínhhệtrọngcủabậcVươnghầu,naytôibàn

sơquavềnhữngđứctínhphụkhác.TỷnhưVươnghầuphảicótránhnhữngviệclàmcóthểgâylòngoánhậnvàkhinhkhicủadânchúng.Nếugiữvữngđượctônchỉấy,Vươnghầucứđànghoàngthihànhsứ

mệnhkhỏilomangcáctiếngxấukhác.

Trêntrămngànviệc,điềukhiếnchodânoánghétnhấtlàviệcbóclộttàisản,cậysứcmạnhchiếmđoạtthêthiếpcủathầndân,Vươnghầutuyệtđối

phảitránhhaiđiềuđó.Đốivớingườidân,khitàisản,danhdựhọđượcantoàn,họsẽsốngcuộcđờibìnhthảnthoảimái,Vươnghầuchỉcònphảiđốiphóvớithamvọngcủamộtthiểusốthôi.Triệthạbọnthiểusốnày,

thậtchẳngcòngìkhókhănnữa.

DânbiểulộsựkhinhkhivớiChúa,khiChúatỏrangườitínhkhíthấtthường,nhẹdạ,tínhtìnhphụnữnhútnhát,baphải.Chúaphảitránhnhững

điềuđó,nhưconthuyềnlẩntránhnhữngmõnđángầmngoàibểkhơi,vàcốgắngtrongnhữnghoạtđộnghằngngày,biểulộthểcáchhuyhoàng,longtrọng,tínhtìnhnghiêmnghịcườngtráng.Đốiphóvớinhữngâmmưuty

tiệnriêngtưcủabọnhạthần,quyếtnghịcủaChúabanbốphảiđượctuyệtđốitôntrọng.TómlạiởquanhChúaphảicóluồngdưluậnkhôngkẻnàolừabịpquayquắtvớiChúađược.

KhivịChúađãtạođượcuytínnhưthếchocánhânmạnh,uydanhsẽlừnglẫy.Kẻthùsẽkhôngthểdễdàngâmmưulậtđổ,hoặctấncôngđược;ítrahọcũngphảibiếtChúalàngườinayđãđượctoàndânkínhsợ.

TuynhiênChúacũngvẫnphảiđềphònghaiphía:Nộiloạnvàngoạixâm.Chốngngoạixâmcầncóbinhlựcmạnhcùngsứcủnghộcủacácđồngminhtốt.Nếubinhlựcmạnhdĩnhiênsẽcóđồngminhtốt.Khingoạivụđượcêm

đẹptấtnhiênnộivụcũngsẽđượcbảođảmvữngmạnh,trừtrườnghợpbấtngờcủamộtcuộcphảnnghịch.NếuChúabiếtđiềuchỉnhcáchsinhhoạtvàxửsựtheođườnglốitôiđipháthọanhưtrênđây,dùcóngoạibangnào

chựcmưutínhtấncông,Chúachỉcầncantrườnglàcóthểchốngđỡđược.NhưtrườnghợpcủaNabisxứSpartertôiđãcódịpkể.

Khimốibanggiaovớingoạinhânđược

êmđẹprồi,Chúachỉcònphảiengạibọncậnthầnthôngđồngbímậtvớinhau,mưumôphảnloạn.Chốnglạiâmmưunày,Chúasẽnắmchắcphầnthắng,nếuthườngnhậtChúakhônglàmchoaioánghét,khinhkhivàdân

chúnghếtlòngmếnchuộng.Đólàphươngthuốclinhnghiệmnhất,vìkẻphảnbộikhởiloạngiếtChúathườngchorằnghànhđộngcủahọsẽlàmđẹplòngdân.Khiđoánchừnglòngdânkhôngthuậntheo,quyếtnhiênhọ

khôngdámliềulĩnhhànhđộng,nếucứlàm,họsẽgặptrămnghìntrởngạikhókhăn.Kinhnghiệmchotathấybiếtbaonhiêucuộcphiếnloạnđãxảyra,nhưngchỉsốítđượcthànhcông.Lýdokhôngaimộtmìnhđơn

thươngđộcmãmàkhởiloạnđược.Khicầnphảirủrêngườinàyngườikhácnữa,chắcaiđíchthựccùngcómốibấtmãncămhờnnhưmình?Nhiềukhimìnhthổlộâmmưuphảnloạnchomộtkẻbấtmãnthật,nhưng

chẳngmaykẻnàylạilợidụngngaycơhộiđểmuachuộclạilòngtincủaChúabằngcáchđitốcáotộitrạngcủamìnhchoChúabiết;tấtnhiênnósẽđượchưởngtấtcảnhữnggìnóhằngmongmuốn.Trướcmộtđàngtrông

thấylợichắcchắn,mộtđàngmốilợicònbấpbênhnguyhiểm,ngườibạnđồngđộicủamìnhtrongcuộcdấyloạnphảilàngườibạnchíthânvớimình,hoặclàkẻthùbấtcộngđáithiênvớiChúa,tamớihoàntoàntincậyđược:

Tómlạitronglúckhởisự,kẻphảnloạnbaogiờcũnghốthoảng,vìsợhãinhữnghìnhphạtcóthểđếnchomìnhsaunày,vàlòngnghikỵxungquanhmình.TrongkhivềphầnChúa,lúcnàocũngvẫncóuyquyền,luậtpháp

phươngtiệncủaQuốcgiachechởchoNgài.NếuChúalạiđượcnhândânmếnthương,thậtkhócókẻdámdấyloạnlậtChúa.Sauđócònphảisợnhữngbiếncốbấttrắcxảyra,vàsợnhấtnhândânlạitrởthànhthùnghịchvới

mình,lúcấythậthếtđườngthoátthân.

Córấtnhiềuthídụlịchsửchứngminhnhữngbiếnchuyểnkểtrên,nhưngởđâytôichỉkểlàmthídụmộtviệcđãxảyraởthếhệôngchachúngta:

ÔngAnnibalBentivogli(ôngnộicủaTướngAnnibalđươngkim)khiđangởngôiChúacaitrịxứBolognebịbọnphảnthầnCanneschidấyloạnsáthạihếtdònghọChúa,chỉcònsótlạimộtđứatrẻsơsinh

nằmquêntrongvõng.Saucuộckhởiloạntànsátnày,dânchúngxúcđộngnổidậychémgiếthếtbọnphảnloạnCanneschi.DânchúngthươngdòngnhàChúađếnmứcsaucáichếtcủaAnnibalkhôngthấycònngườitrong

Vươngtộcđủlớnkhônđểtrịvì.ChỉnghenóicònmộtngườithuộcdònghọChúatronglúcrốirenđãlạcsangxứFlorencelàmconnuôimộtanhthợrèn,dânBolognebènsaingườitìmkiếmkỳđượcngườinàymangvề.Họ

lậpmộtchínhphủtạmthờicaitrịchờchođếnkhicậuJean(tênđứatrẻ)đếntuổiđưalênngôitrịvìlàmChúanắmgiữthựcquyền.

KếtluậnChúa:khôngnênquásợnhữngcuộckhởiloạn

phảnbội,miễnChúabiếtgiữdânlàmbạn.Khidânkhôngquýmếnmàlạioánghét,Chúasẽluônluônsợcảmọingười.ChonêntrongnhữngQuốcgiacótổchứcnghiêmchỉnh,nhữngvịChúatểxửsựđểcholớp

nhânsĩquyềnthầntônkính,tintưởng,thỏamãnnguyệnvọngcủadânchúngchohọđượcvuilòng.ĐólànhiệmvụquantrọngcủaChúa.

NướcPháplàmộtnướcaicũngbiếthiện

naycónềncaitrịthậtchỉnhtề.Tathấytrongnướcbiếtbaotổchứcpháplýhoànhảo;dựavàođóPhápvươngtrịvìrấtđànghoàng,vàvữngmạnh.Trongsốnhữngtổchứccôngquyềnấy,taphảikểhàngđầulàViệnDân

Biểu(hayNghịviện),vớithẩmquyềnthậtlớnlao.Nhữngluậtgiasánglậprathểthứcchínhquyềnnày,mộtmặthiểurõnhữngthamvọngvàtháiđộngạomạncủabọnquyềnphiệt,nênthấycầnphảiđặtcáithắng

kìmhãmbớtmồmmépchúnglại.Mặtkháchọbiếtrõnỗicămhờnnhưngedèsợhãicủadânchúngđốivớibọnquyềnphiệt.Muốnbảođảmquyềnlợichokhốidânchúng,cácluậtgiađãnghĩcáchkhôngđểVuaphảiramặtbênh

vựcdânchúng,sợbọnquyềnphiệtcămhờn;cũngkhôngphảitỏlộýchínângđỡbọnquyềnphiệt,sợbọnbìnhdânbấtmãn.CáchấylàviệcsánglậpraramộtđệtamThẩmquyền(Nghịviện).KhidoVuacóthểxửdụngtổ

chứcđệtamThẩmquyềnnàyđểđậpkẻlớn,bênhvựcngườinhỏ.Chếđộnàythậthoànhảo,khônngoangiúpchođịavịNgaiVàngvàVươngquốcđượcvữngchắc.Tacóthểrútratừđấymộtdanhngônbấthủ:

ChúanênđểchongườikhácgiữvaitròthihànhnhữngnhiệmvụcóthểgâyoánthùvàđíchthânChúachỉgiữlấynhữngvaitròthiânpháthuệ.

Mộtlầnnữatôikếtluận:Chúaphảinương

nhẹbọncậnthầnquyềnquý,nhưngđốivớidânchúngphảibiếtcáchcưxửsaochohọkhôngoánghétmình.

NhiềungườicôngphutheodõilịchsửcuộcđờicácHoàngđếLaMã,đãnóicónhiều

việcxảyratráingượcvớitưtưởngtôitrìnhbàytrênđây.HọkểcóvịHoàngđếsuốtđờicưxửrấtchuđáolạithêmcóđủtàinăng,thếmàrồicũngbịmấtcảđấtnước,hoặcbịgiếthạidochínhthầndântrongnướcphản

lại.Vậymuốngiảithíchminhbạchnhữngnghivầnấy,tôiphêbìnhsơlượcdướiđâyđặctínhcủadămbavịHoàngđếLaMãấy,phântíchlýdosựsuyđổcủahọ,lýdokhôngkhácmấyđốivớinhữngđiềutôiđãnói.

Tôisẽđềcậptớinhữngsựkiệnxácđángđểlưuýnhữngngườithônghiểulịchsửthờiđó.TôichỉnóitớitriềuđạicácHoàngđếtừMarcAurèlelephilosopheđếnMaximin(tứclànhữngvịnày:Marc,Commode(conMarc)

Perlinax,Julien,Sévère,Antonin,Caracalla(conAntonin),Macrin,Héliogabale,AlexandrevàMaximin.Trướchết,tacầnnhớởcácnướckhác,(ngoàiĐếquốcLaMã),vịchúatểchỉphảiđốiphóhai

mặt:Mộtlàlòngthamcủabọnquyềnphiệt,hailàphongtràobấtmãncủagiớibìnhdân.RiêngĐếquốcLaMã,cácvịHoàngđếcònphảiđốiphóvớimộtkhókhănthứbanữa,làchịuđựngnhữnghànhđộngtànáccủabinhsĩ.

NhiềuvịHoàngđếđãbịdiệtvongvìkhôngsaothỏamãnđượcbinhsĩlẫnnhândân.Nguyêndonhândânvốnvẫnyêuchuộnghòabìnhvàcuộcđờiyêntĩnh,họquýmếnnhữngvịChúakhiêmnhượnghiếuhòa.Còn

binhsĩthìthíchnhữngvịChúahiếuchiếnhunghăng,tànácvàthamlam,bóclột.HọmuốnChúaxửtrívớidânnhưvậyđểhọkiếmchác,hưởnglợi,thỏathíchlòngthamvàthútínhđộcáccủahọ.DođónhữngvịHoàng

đếnàokhôngcócátínhvàkỹthuật,lạikhôngcóđủuydanhđểkiềmchếđượccảhaiphethìthếnàocũngbịdiệtvong.PhầnnhiềucácvịHoàngđế,nhấtlàcácvịmớilênngôiđứngtrướckhókhănphảiđiềuhòahai

tâmtrạngtươngphảncủahaiphe,thườngquaytheochiềuthỏamãnbọnbinhsĩđãhàhiếpnhândân.Nếunghiênvềmộtphe,Chúakhôngsaotránhkhỏibịmộtpheghét,tấtnhiênphảilaotâmkhổtrítìmcáchlàm

vừalòngcảhaiphe.Nhưngvôkếkhảthi,Chúađànhphảingãtheochiềuchuộngphenàocósứcmạnh.VìthếnhữngtânHoàngkhicầnnắmngayưuthếđềuphảikếtthânvớibinhsĩhơnlàvớidânchúng.Điềuđó

manglạihậuquảxấutốttùyởuytínriêngcủaHoàngđếđốivớihọ.Dođó,tathấynhữngHoàngđếMarcPertinaxvàAlexandre,lànhữngnhânvậtcótưcách,rấtkhiêmtốn,cólòngyêucônglý,ghétsựtànác,màcũngphải

chếtthảmthương,chỉtrừcóMarccònđượcsốngchếttrongdanhdựvìđãlênngôidohệthốngThếtập,chứkhôngphảinhờtớicôngơncủabinhsĩvànhândân.Vảlạiônglàngườiđạođứcnênaiaicũngphảitônkính.

Suốtđờiônglokiềmchếcảhaiphe,khônghềbịoánghéthoặckhinhkhi.CònPertinaxkhilênngôiHoàngđếbịsựchốngđốicủaquânsĩ.Bọnnàyquensốngbừabãi,lộnghànhnhưdướitriềuTiênđế

Commode,khôngchịunổicuộcđờilươngthiệnmàPertinaxghéphọvào.VìthếhọnungnấutronglòngsựoánghétvàcònkhinhkhiHoàngđếvìNgàiquágiànua.VìthếPertinaxtrịvìchẳngđượcbaolâuđãbịdiệtvong.

Đếnđây,tanênnhớcókhimìnhlàmđiềuhaycũngbịghétnhưkhilàmđiềudở.Chonên,nhưtôiđãnóitrên,nếuChúamuốnnắmvữngchínhquyền,nhiềukhibắtbuộckhôngthểnhântừ.Bởivìmuốncủngcốđịavị

Chúaphảicầnsựủnghộcủanhữngtậpđoànnhândân,tậpđoànquânsĩ,tậpđoànquyềnphiệt.Khicầntớimộttậpđoànnào,màtậpđoànđóđãthốinát,Chúađànhphảiđồnglõađểhọthỏamãnlòngtham.Tronghoàn

cảnhđó,dùcólàmđiềuhaycũngkhôngphảilàthượngsách.ĐếnnhưHoàngđếAlexandre,thậtlàmộtngườinhântừ,đượctántụngđủđiều,nhấtlàsuốttrong14nămtrịvìĐếquốc,Ngàikhônggiếthạimộttội

nhânnàotrướckhiphápluậtxétđoáncôngminh.NhưngNgàilạicótínhtìnhẻolảnhưđànbà,đểcácviệctriềuchínhchoĐứcMẫuhậuđiềukhiển,nênNgàibịkhinhkhi,rồiquânsĩnổidậychốngđốivà

sáthại.

Tráilại,thảoluậntớinhữngđứctínhcủacácHoàngđếkhácnhưCommode,Sévère,Antonin,CaracallavàMaximin,tathấycácvịnàyđềutànác,haybóclột,hàhiếpkhinhmiệt

nhândânđểmuachuộc,lấylòngbọnbinhsĩ.CácvịHoàngđếnàyrồicũngbịdiệtvongthảmbại,chỉtrừcóHoàngđếSévère.Sévèrelàngườinghiêmkhắc,đôikhicóhàhiếpnhândânđểchiềuchuộngbinhsĩ

nhưngvẫnởyênđượctrênngaivàng.BởivìHoàngđếlàngườitoànthiện,toànhảo,nêncảbinhsĩlẫnnhândânđềukínhphụctônsùngnhưthầnthánh.MộtvịHoàngđếmớilênngôimàđượcnhưthế,quảthựcNgàiđãkhéoléo

đóngđượccảhaivaitròSưTửlẫnCáorừng.Nhưtôiđãnóiởđầuchương,vịChúanàocũngcầnbắtchướchaiconthúấy.KhiSévèrecònlàvịchỉhuymộtđạoquânởtỉnhEsclavonie,biếtHoàngđếJulien-kếvị

Pertinax-làngườinhunhược,ôngliềnkíchthíchquânsĩ,bảonênkéovềLaMãbáothùchocựuHoàngPerlinaxvừabịđoàncậnvệgiếtchết.Dướidanhnghĩaấy,ôngbấtthầnxuấtquânkéovềthànhLaMã.Ông

khôngmảymaytỏýmuốnchiếmđoạtngaivàngHoàngđế.LọtđượcvàoThành,QuốchộikhiếpsợbènbầuônglênngôivàlênántửhìnhHoàngđếJulien.Saukhitạivị,ôngmuốnlàmChúatểtrêntoànlãnhthổĐế

quốc,nhưnggặpngayhaiviệcrấtkhógiảiquyết:ởphíaĐông,trênphầnđấtthuộcÁChâu,TướngNigerchỉhuytốicaođạoÁbinh,tựphonglàmHoàngđế.Mặtkhác,ởphíaTâyTướngAlbincũngđangmưumôviệc

tươngtự.Sévèrecảmthấynguyhiểmvôcùngnếumộtlúcđốiđịchvớicảhaikẻthù.Ôngbènlậpkế,mộtmặttấncôngTướngNiger,mặtkháctìmcáchlừadốiAlbin.ÔnggởingaymộtbứcquốcthưbáochoAlbin

biếtôngđượcbầulênngôiHoàngđếvàôngmuốnchiaxẻvinhdựấyvớiAlbin,kèmtheocảquyếtnghịcủaQuốchộiphongAlbinvàochứcPhụChánhgầnngôiHoàngđế.Nhậnđượcquốcthưvàchứctước,Albintưởnglàsự

việcđànghoàngthẳngthắn,chấpthuậnngay,khôngchútdodự.SaukhiSévèrethắngtrận,hạsátđượcNigervàổnđịnhđượctìnhthếởĐôngphương,ratrướcNghịviện,ônglớntiếngchêtráchAlbinlàngườivongânbạc

nghĩađangmưumôámhạiông,nênôngởtìnhthếbắtbuộcphảitrịtộiAlbin.ÔngliềnkéoquânđếntậnđấtGaule,phátanchínhphủđịaphươngvàbắtgiếtAlbin.

Xétkỹsựnghiệp

củaHoàngđếSévèretathấyôngdữnhưSưTửvàláunhưCáorừng,khiếnchothiênhạvừakinhsợvừatônsùng,vàkhônglúcnàobịquânsĩoánghét.Khôngaingạcnhiênvềviệcxuấtthântừgiớibìnhdânmàônglạicó

thểnắmgiữđượcquyềnthốngtrịtrênmộtĐếquốchùngmạnhnhưvậy.Uydanhônglớnđếnmứcôngthườngthihànhchínhsáchbóclộtnhândânthếmàkhôngainghĩtớioánhờn.Đếntriềuđạiconônglà

Antonin,cũnglàngườicónhiềutínhtốt,đángkínhđốivớinhândânvàkhảáiđốivớiquânsĩ.Làmộtchiếnsĩthuầntúychịuđựngđượcgianlao,khôngmấylưutâmtớingônngữvănvẻ,tớicuộcđờikhoáilạccùng

nhữngdángđiệuhàohoanênôngđượctoànthểquânsĩyêumến.Nhưngtínhkhíhungtợnvàtànáccủaônglạitớimứccaođộ.ÔngđãđangtaysáthạimộtsốdânchúngthànhLaMãvàgầnhếtdânthànhAlexandrie.Đến

lúcmọingườiđềuoánghét;cảbọnngườiởquanhôngcũngphảikinhhãi.Rồingàykia,ôngbịmộttênĐộitrưởnghạsátngaygiữađámbinhsĩcủaông.

Ởđiểmnày,tanênnhớnhữngcuộcmưu

sátkiểunhưtrêndosựquyếttâmthihànhcủamộtkẻliềuchếtnênVuaChúanàocũngkhólòngthoátđược.Điềucầnlàthườngnhậtphảitựkiềmchế,đừngđườngđườngsỉnhục,thóamạthậmtệmộtcánhânnàotrong

bọncậnthầnphụngsựquanhmình.TrườnghợpHoàngđếAntoniotrênđây,trướckiaNgàiđãxửtửnhụcnhãanhruộtcủatênĐộitrưởngthíchkháchnày.Ngàicònđểtênnàytrongđoànquâncậnvệ,lạithêmngày

nàocũngthóamạđedọanónữa.ThậtlàmộtlầmlỗilớnlaođãđưaNgàiđếncáichếtbithảm.

BâygiờtanóitớiCommode,cònđẻcủaHoàngđếMarc,lênngôidohệthốngThế

tập.TânHoàngCommodecóthểnắmvữngquyềnhànhcaitrịĐếquốcrấtdễdàng,NgàichỉcầntheođườngcũcủaTiênhoàngxửtríchođẹplòngdânvàbinhsĩ.NhưngNgàibẩmsinhtínhácđộc,muốnthỏa

mãnsựhăngsaybóclộttàisảnnhândân.Ngàikhởisựlôikéotoànthểquânsĩvềmìnhvàthibanchohọrấtnhiềuđặcquyền,ânhuệ.Mặtkhác,cáchxửsựcủaNgàilạibêbốikhôngđúngvớiđịavịcaosang.Tácphong

củaNgàikhôngđượcnghiêmchỉnh(nhiềulầnNgàinhảyđạixuốngđấutrườngthitàivớibọngiácđấuvàcònlàmnhữngtròchơihạtiệnkhôngđángvớicácbậcVươnggiả).VìthếNgàitrởnênmộtnhânvậtđángkhinh

dướimắtquânsĩ.DầndầnNgàivừabịoánghét,vừabịkhinhbỉ,đếnngàykia,trongmộtcuộckhởiloạn,Ngàibịgiếtchết.

Đếnđây,phảiphêbìnhđếnđặctínhcủaHoàngđếMaximin.

Ngàilàmộtnhânvậthunghănghiếuchiến.DướitriềuđạiAlexandre(tôiđãcódịpđềcậptới),toànthểquânsĩbấtmãnvìsựnhunhượccủaHoàngđếnênsaukhiAlexandrebănghà,họđồnglòngbầu

Maximinlênngôi.Nhưngsau,Maximinlạisớmmấtngôilàvìhailýdo:Mộtlàôngxuấtthântừtronggiớihạlưuxãhội.Lúcthiếuthờiaicũngbiếtônglàmộttênchăncừu,nênthiênhạvẫntỏrakhinhbỉông.Hai

là,trướckhivàothànhnhậnlễđăngquang,ôngđãcótiếnglàconngườitànác.SaukhinắmvữngbinhquyềnôngdungtúngbọnquanlạitrongnộithànhLaMãvàngoàicácđịaphuơngthihànhnhữngthủđoạn

tànác.Toàndânđềuvừaphẫnnộvềdònggiốngtytiệncủaông,vừaoánghétôngđếncựcđộvìkhôngkhíkinhhoàngdonhữngthủđoạntànáccủaônggâynên.BắtđầuPhiChâukhởiloạn,rồiQuốchộicùngdân

chúngnộithànhLaMã,dânchúngtoànlãnhthổÝquốccũngnổidậychốngđối.ThêmvàođóquânđộiđươngvâythànhAquiléegặpnhiềukhókhăn,cũngtỏlòngphẫnnộtrướctàtâmcủaHoàngđế.Họkinh

sợHoàngđếvìNgàibịbaokẻthùtấncôngcácmặt,nênquayđaolàmphảnvàhạsátông.

TôikhỏicầnnóiđếncácvịHoàngđếsaunhưHéliogabale,MacrinvàJulien,vìhọtoànlànhữngngười

đángkhinhbỉ,nêntriềuđạicủahọđibịhủydiệtlẹnhưtrởbàntay.

Bâygiờtôixinkếtluậnchươngnày:Ởthờiđạinày,cácvịChúakhônggặpmấykhókhăntrongcách

đốixửvớiquânđội.TuylúcnàoChúacũngphảinểvìhọnhưngkhihữusựvẫncóthểthắngđượchọdễdàng.Ngàynay,khônggiốngnhưthờiđạiĐếquốcLaMã,Chúakhôngcònđạoquângồmtoànbinhsĩcónguồngiống

cộirễởtừngđịaphươngliênkếtchặtchẽvớinhữngTiểuchínhphủởnơiđó.TrongtrườnghợpnàyChúacầnchiềuchuộngbinhsĩhơnlànhândân,vìhọcóthểmạnhhơndân.Ngàynaytìnhthếngượclại,thìChúa

cầnphảilấylòngdânhơnlàbinhsĩ,vìdântrởnênmạnhhơn;trừtrườnghợpcủaLeGrandTare(ĐạiđếThổNhĩKỳ)vàxứSoudan.SởdĩĐạiđếThổNhĩKỳởngoàiquyluậtvìNgàigiữvữngđượcanninhvà

uylựccủaĐếquốclànhờởđạoquângồm12.000bộbinhvà15.000kỵbinhđượcdungdưỡngdướitrướngtrongtìnhthânái.NgoàiraNgàikhôngcầnnghĩtớiainữa.CũngnhưxứSoudan,toànlãnhthổ

doquânđộinắmquyềnthốngtrị,chínhphủchỉchiềuchuộngbinhsĩ,khôngcầnđếmxỉatớinhândân.TanênnhớxứSoudancótínhcáchkhácbiệtcácVươngquốckhác,vìnótươngtựnhưGiáohộiCônggiáo.Xứnàykhôngthể

sosánhvớimộtVươngquốccóchếđộThếtậphaymộtVươngquốcTânLậpđược,bởivìconcháucủacáccựuHoàngkhôngthểkếnghiệplênngôiHoàngđếđược.Ngaivàngchỉdànhchongườiđượccửtriđoànhợpthức

bầulên.Chếđộnàytồntạitừxưatớinay,nênkhibầuxongmộtvịtânHoàngđế,ngườitakhôngthểgọixứấylàmộtVươngquốcTânLậpđược.Ởđâyvìthếkhôngthấyxảyranhữngkhókhănnhưởcácxứmớithànhlập.

MộtđiềunữalàkhitânHoàngmớilênngôi,nhưngchínhphủvẫnlàcơcấucótổchứcsẵnsàngtrướclễĐăngQuangcủatânHoàng,chonêntânHoàngđầyđủtưcáchnhưmộtvịHoàngđếkếvịdoThếtậpđưalên.

Đếnđây,tôixintrởlạichủđềcủachươngnày.QuývịnàosuyxétkỹluậnthuyếttrênđâysẽthấyrõoánghétvàkhinhbỉlàcănnguyênsựsuyvongcủamấyvịHoàngđếkểtrên.NgoàiracònbiếtthêmvìsaomộtsốVương

hầucaitrịtheocáchnày,mộtsốcaitrịtheocáchkháchẳn,cóvịđượchưởngcuộcđờisungsướngđếncùng,cũngcóvịthìcuộcđờikếtthúcmộtcáchthêthảm.Vídụ:PertinaxvàAlexandrelànhữngvịtânHoàng,lạicaitrị

theocáchcủaMarcmộtHoàngđếlênngôidoThếtập,thìthậtvôíchvàcòntaihạinữa.NhưCaracalla,CommodevàMaximinlạiđibắtchướcSévèrethìthậtnguyhiểm,vìmấyvịấylàmgìcóđủtàinăngđểnoitheo

Sévèređược.

MộtvịtânHoànglênngôitrịvìmộtVươngquốcTânLập,khôngthểbắtchướchoàntoànnhưMarc,cũngkhôngthểnhấtthiếttheogươngcủaSévèređược:Chỉcó

thểlấyởSévèrenhữngđứctínhthaolượctrongcôngtrìnhlậpquốc,lấyởMarcnhữngđiềuhữuíchchocôngcuộcduytrìvàcủngcốsựthanhbìnhvinhquangcủamộtVươngquốcvốnsẵncótừxưamộttrạng

tháiquânbìnhvữngchắc.

Chương20:CôngTácXâyCấtThànhTrìDoanhTrại

NhiềuVươnghầumuốnnắmvữnguyquyềnQuốcgiabèntướchếtkhígiớicủa

thầndân,cũngcóvịgiữlạitừngphetừngnhómởcácĐôthị.MộtsốVươnghầulạitựgâynhữngmốiáccảmtrongdânchúng.Sốkháccólấylòngnhữngphầntửcótháiđộlừngkhừngkhimớilênngôi.Vươnghầu

nàythíchxâythànhđắplũy,Vươnghầukhácthíchsanbìnhđịacácthànhlũycũ.Đốivớinhữngsựviệckểtrên,dùchỉcóthểnhậnđịnhriêngtheotínhchấtcủatừngQuốcgia,tôicũngxinphêbìnhmộtcáchtổng

quáttheotínhcáchtươngđồngcủađềtài.

Vậytôithiếtnghĩ,mộttânChúakhôngbaogiờnêntướckhígiớicủathầndân.Tráilại,khithấyhọkhôngcóđủcònphảicungcấpthêmnữa.Chúacó

thểtinchắcnhữngdânmớiđượcmangkhígiớilàlínhcủamình.Cũngnhờthếbọnbinhsĩcũlừngkhừngsẽtrởnêntrungthành,chođếnbọnkhảnghicũngvậy.SaucùngtấtcảthầndânsẽtrởthànhlínhcủaChúahết.

Trênthựctế,Chúakhôngthểnàocấpkhígiớichotấtcảthầndânđược,nhưngsựkhoáitrácủathiểusốđượccấpphátkhígiớisẽgiúpChúacaitrịsốdâncònlạimộtcáchvôcùngvữngvàng.Cáchđốixửtuycó

khácbiệt,nhưngtoànthểnhândânsẽthôngcảmvàtrởnênmộtđoànngườimangơnChúa.HọkhônggiậnhờnvìhọsẽxétbiếtaiđượcChúathiânchocầmsúnglàngườicógiátrịvàphảigánhnhiềutráchvụ,nhiều

nguyhiểmhơn.VìvậynếuChúatướchếtkhígiới,họsẽcoinhưChúalàmnhụchọ.HọsẽnghĩChúanghilòngtrungthànhcủahọ,hoặcchohọlàbọnhènnhát,hayphảnloạn.HaiýnghĩấysẽgâynênsựoánghétChúa.

SựthựcChúabaogiờcũngphảicólính,nếukhôngtindùngdân,Chúasẽphảituyểnmộbọnlínhđánhmướn.Giátrịbọnnàythếnào,tôiđãtrìnhbàyởmộtchươngtrên.Nếubọnnàyquảgiỏithật,Chúaliệucóđủquânsốđể

chốngnhữngkẻthùhùngmạnhvàthanhlọcnhữngphầntửkhảnghitronghàngngũthầndânkhông?

Vậy,tânChúatrịvìmộttânQuốcphảiluyệnnhândânthànhbinhsĩ.Lịchsửđãcó

biếtbaothídụchứngminhnhữngsựviệctrênđây.NhưngkhiChúavừasápnhậpthêmTỉnhmớivàoChínhquốc,thìcầnphảitướckhígiớibọnquânnhânởTỉnhnày,trừnhữngphầntửtừđầuđãtỏratrung

thànhvớiChúa.Mộtthờigiansau,códịpbiếnhọthànhươnhàn,yếuđuốidầnđi.Đểcaitrịtoànlãnhthổ,ChúachỉcầntớilựclượngquânchínhquyđượcdungdưỡnggầnmìnhtạiChínhquốc.

Cácbậctiềnnhânmàchúngtanêntônsùngnhưhiềntriếtđãdạy:NếumuốngiữxứPistoielàphảigâynêntrongnộibộnhữngcuộctranhchấpgiữacácphenhómvànếumuốngiữxứPise,phảixâythànhđắplũy.Cho

nênkhimuốnđôhộ,chiếmcứdễdàngmộtxứ,tỉnhnàotiềnnhânlàđềulậpmưugâymốibấthòatrongnộibộnơiđó.KếhoạchnàycólẽđãhiệunghiệmtrongthờigiannướcÝđangởtìnhtrạngnghiêngngả.Ngày

nay,tôitưởngthủđoạnchiarẽđểdễcaitrịkhôngcóíchlợigìnữa.Vídụđịchquânđịnhxâmchiếmmộtlãnhthổnàokhimớitiếnđếnbiênthùyđãthấycảnhnổiloạnrốirenởtrong,chắcchắnxứnàysẽthấtthủ

ngay,vìlúcđópheyếuthếsẵnsàngbắtliênlạcvớiquânđịch.Cònlạiphekiadùcómạnhmấycũngkhôngthểmộtmìnhđươngđầunổi.

DântộcVénitienstừnghiểunhững

nguyênlýtrênđâytrongthờigiannắmquyềnthốngtrịnhiềuđôthị,đãrắptâmdungdưỡnghaiphe,pheGuelfesvàpheGibelins.Tuykhôngbaogiờthúcđẩyhaiphechốngđốinhauđếnđổmáu,nhưng

thườngxuyêngâymốibấthòagiữahaiphe,vớimụcđíchphávỡsựđoànkếtcủahọđểhọkhôngđủsứcmạnhchốnglạimình.Nhưngrốtcuộckinhnghiệmchotathấythủđoạnấykhôngmanglạikếtquảtốtđẹp.Bởivì,saukhi

ngườiVénitiensbịmộtphenbạitrậntrướcthànhVaila,mộtvàixứdướiquyềnđôhộcủahọđãphấnkhởi,mạnhbạonổidậytranhthủlạinềnđộclập.NhữngphươngcáchđótốcáosựyếukémcủamộtQuốcgia.MộtVương

quốclớnmạnhkhôngbaogiờnêntạoranhữngcuộctranhchấp,rốirenchiarẽgiữacácbèphái.Nhữngthủđoạnnàychỉdùngđượctrongthờibìnhđểdễcầmđầu,saikhiếnnhândân.Đếnkhichiếntranhbùngnổ,

thủđoạnnàykhôngphảilàmộtkếhoạchbảođảmthànhcông.

ĐiềuchắcchắnlàVươnghầu,saukhihoàntấtđượcnhiềucôngnghiệp,vàdiệttrừđượchếtnhữngmũidùihướngvềmình,

đươngnhiêncóuydanhlừnglẫy.DođónếuthầnsốmệnhmuốngiúpchomộttânChúamautrởthànhvĩnhân,thìxuikhiếntrongxứhiệnlầnnhữngkẻđịchlặtvặt,nhữngâmmưuchốngđối,đểChúacódịpra

taytiêudiệt,xemnhưnhữngnấcthangchoChúaleodầnlêndanhvọngtốicao.NhiềungườivẫncònnghĩrằngvịChúanàokhônngoanphảitựtạoranhữngvụchốngđốiđểcódịpthẳngtaydiệttrừ,ngõhầuđượctiếng

tămvàtánthưởngcủamọingười.

CácVươnghầu,nhấtlàcácvịtânVương,lúcvừanắmquyềnthườngnghikỵmộtsốquầnthầnmới.Vềsaulạithấybọnnàytrungkiênhơnbọncũ

đãđượctintưởnglúcđầu.ThídụPandolphePetrucci,VươnghầuxứSienne,caitrịhoàntoàndựavàobọnquầnthầnmàlúcđầuôngnghingờhơnngườikhác.Nhưngđiểmnàykhôngthểbấtdibấtdịch,cóthểthayđổi

tùytừngtrườnghợp.Tôichỉxinkểviệcsaunay:lúcđầutânChúamớilênngôi,cónhữngkẻđứngngayvềpheđốilập.Nhưngrồihọlâmvàothếyếudần.Khiấytấtnhiênhọcầnphảicókẻnângđỡthìmớisốngyênđược.

LúcnàytânChúathudụngđượchọrấtdễdàng,vàhọsẽphảiphụcvụvớitấtcảlòngtrungthành.Họtựxétphảirasứcđoáicôngchuộctộiđểxóabỏnhữngthànhkiếnxấucủamọingườiđốivớihọ.Thudụngnhững

hạngngườinày,tânChúasẽcólợihơnbọncậnthầncũ,lànhữngkẻnhờbámvàonhữngđịavịvữngchắcrồi,nênphụcvụvớitinhthầnuểoảitắctrách.

Nhânđây,tôimuốnnhắcChúanhớ,

khidântrongmộtxứđãkhẩnnàivàgiúpđỡđểNgàichiếmcứxứhọ,phảixétxemhọhànhđộngnhưvậyvìnguyêndonào.NếukhôngphảidotìnhcảmkínhmếntựnhiêncủahọđốivớiNgài,màchỉvìhọbấtmãnvớichính

quyềncũ,thìNgàirấtkhógâytìnhthânthiệnđượcvớihọ.Ngàisẽkhônglàmsaocóthểthỏamãndụcvọngcủabọnhọđược.Xétkỹgươnglịchsửcổkim,tasẽthấylýdocủanhữngsựkiệnnàynhưsauđây:tânChúarất

dễgâytìnhthânhữuvớinhữngkẻđãđượcchếđộcũưuđãihơnlàhạngngườibấtmãnchếđộcũđãliênkếtgiúpNgàichiếmxứsởhọ.

ThườnglệcácVươnghầumuốngiữ

vữnguyquyềnđềuxâythànhđắplũy.Trướclàtrưngdâycương,mócsắtratrướcmặtnhữngkẻâmmưuchốngđối,saunữadùnglàmnơitrúẩnkhicócuộcnổiloạnbấtthìnhlình.Thờixưa,kếhoạchnàycòncógiátrịphầnnào.

NgàynaytalạithấyVươngtướcNicolasVitelli,chopháhủyhaithànhtrìởtỉnhCastello.CôngtướcUbaldoxứUrbin,saumộtthờigianbịCésarBorgiađánhbậtrakhỏixứ,khitrởlạinắmchínhquyềnliềnra

lệnhsanthànhbìnhđịatấtcảthànhtrìtrongnước.Ngàixétthấynếukhôngcómộtthànhtrì,đồnảinàosẽkhôngcònsợbịđịchtấncôngchiếmcứgìcả.HọBentivoglikhitrởlạixứBolognecũnghànhđộngnhư

thế.Vậynhữngđồnảicólợihaycóhạitùytừnglúc.Nếunócólợichoviệcnàythìlạihạichoviệckhác.Vềvấnđềnày,tacóthểkếtluậnnhưsau:VịChúanàosợdânhơnquânngoạixâm,thìphảixâynhiềuđồnải.Tráilại,

vịnàosợquânngoạixâmhơndântrongnướcthìkhỏiphảilotớivấnđềấy.ThànhMilanmàCôngtướcFrancoisSforzaxâycấtđãlàmhạichoôngvàchocảgiatộcônghơnbấtcứmộtcuộcrốiloạnnàoxảyratrong

xứ.Nóichocùng,khôngcóthànhtrìnàovữngchắchơncáchcưxửđểnhândânkhôngoánghét.DùChúacóđónggiữđượcđồnải,nhưngtoàndânvẫnmanglòngoánhờn,họsẽkhôngcứuChúamộtkhibọncậnthầnquay

súngphảnloạn.Bọnnàylạithườngđưangoạinhântớihỗtrợ.ỞthờiđạinàytachưathấythànhquáchđãmanglợiíchlớnlaochoChúanào,trừtrườnghợpnữBátướcForli.SaungàyBátướcphuquân

(Jérôme)chết,Bàđãẩnnấuvàomộtthànhtrìkiêncốđểtránhcơnphẫnnộcủadânchúng;trongkhichờquânxứMilanđếncứumạngvàgiúpchoBàlấylạiđượcquyềnchánh.Sựviệcđãxảyraănkhớpnhưthếvìkhôngcó

ngoạinhântớihỗtrợphedânchúngkhởiloạn.Saunày,khiquâncủaCésarBorgiatấncôngthìcácthànhlũylạichẳnggiúpíchđượcgìchoBà,vìđịchquânđãâmmưuliênkếtvớinhândân,lúcnàyoánghétBàrồi.Tathấy

trongbiếncốtrên,nếumuốncủngcốđịavị,Bànênnuôidưỡngcảmtình,lòngquýmếncủanhândânhơnlàxâythànhđắplũytrêntoànxứ.

Vậysaukhixétkỹcácsựviệctrìnhbày

trên,tôikếtluận:Cóxâythànhđắplũyhaykhông,khôngquantrọnglắm.Nhưngkẻnàochỉỷlạivàothànhlũykhôngđểýđếnsựoánhậncủanhândânthìthậtđángtrách.

Chương21:CáchCaiTrị

ĐượcLòngDân

KhôngcógìlàmthiênhạkhâmphụcmộtVươnghầuhơnkhiNgàihoàntấtđượcnhữngcôngnghiệpvĩ

đại,caoquývàcónhữngcửchỉgươngmẫuchongườitanhớmãi.HiệnnaycóFerdinandd’Aragon,đươngkimHoàngđếnướcYPhaNho.TacóthểgọilàmộtTânhoàng,vìbanđầuNgàichỉlàmộtTiểuvương,

saunhờcôngdanhlừnglẫyNgàitrởthànhmộtvịHoàngđếđệnhấtcủaGiaTôgiáo.Xétkỹ,tathấytấtcảhànhđộngcủaNgàivĩđạicókhicònphithường.Ngaythờigiankhởiđầutriềuđại,Ngàiđãtấncôngxứ

Grenade.ChiếnthắngnàytrởthànhnềntảngchocôngtrìnhsánglậpchínhquyềntrêncáclãnhthổkháccủaNgài.TrướchếtNgàixâydựngsựnghiệpmộtcáchthảnhthơikhôngsợaingăncản.CácTiểuvươngxứCastille

đểhếttâmtrítheodõicuộcchiếnnày,khôngcònainghĩtớimộthànhđộngnàokhác.Trongkhiấy,tấtcảcácTiểuvươngkhôngngờrằng,uytínvàmãnhlựccủaNgàiđãngựtrịtrongtâmtríhọ.Ngàiđãdungdưỡngđược

mộtđoànbinhsĩdocôngcủaGiáohộivànhândân.Nhờcuộcchiếntranhlâudài,Ngàiđãxâynềntảngchomôtđạoquânriêng;chínhđạoquânnàyđãmanglạichoNgàibiếtbaodanhvọng.Thêmnữa,trong

khidựtínhthựchiệnnhữngcôngtáclớnlaohơn,đểcóthểtiếptụcxửdụngtôngiáo,NgàiápdụngngaymộtchínhsáchvôcùngnghiêmkhắcdựavàoGiáoluật:trụcxuấtchokỳhếtgiốngdânMarraneskhỏixứ.Ta

khôngthểtìmđượcmộttỷdụnàothươngtâmvàkỳquặcnhưvậy.Cũngvới“bộáochoàng”ấy,vàcũngdựavàolýlẽấy,NgàichiếmcứtoàncõiPhiChâu,tấncôngvàoÝ,gâychiếnvớiPháp.Ngàiluônluônâm

mưugâynhữngchuyệnlớn,khiếntrínãocủathầndânlúcnàocũngởtìnhtrạngcăngthẳng,chờđợi,vừakínhphục,vừakhiếpsợnhữngthắnglợimàNgàithâulượmđược.Ngàicóbiệttàikéodàiliêntiếptừcuộcchiếnnàysang

cuộcchiếnkhác,đếnnỗithầndânkhôngcònchútthờigiờnhànrỗigiữahaicuộcchiếnđểnghĩtớioángiậnNgài.

TrongviệctrịQuốcnếuVươnghầucónhữnghànhđộngđánglưutruyềntrong

kýứcdânchúngthìthậthữuích.TỷdụVươngtướcBernabéViscontiđãlàmnhưsau:Khimộtngườilàmmộtviệcđặcbiệttốthayđặcbiệtxấutrongcôngvụthườngxuyên,Ngàitìmngaymộtcáchrấttânkỳđể

thưởnghaytrừngphạtkẻấy.NhờvậyngườitasẽnhắcnhởtớiNgàiluôn.Trongmọicôngviệc,Vươnghầuphảilưutâmtuyêntruyềnchonhữnghànhđộngcủamìnhđểgâytiếngtămlàmộtnhânvậtvĩđạivàtoànhảo.

Vươnghầucònđượcquýtrọnghơn,nếuởtrườnghợpnàocũngtỏralàbạnhoặcthùnghĩalàkhôngbaogiờcótháiđộbaphải.Ngàiphảitỏraminhbạch,baodungkẻnàychốnglạikẻkia.

Tháiđộrõrệtnhưvậycólợihơnlàđứngvàothếtrunglập.Nếucóhainướccùnglàlânbang,cósứcmạnh;khaichiếnvớinhau,Vươnghầuphảisuynghĩtrướcxemđếnkhichiếntranhkếtliễu,Ngàicóphảisợnước

thắngtrậnhaykhông?Trongtrườnghợpnào,Ngàicũngnênxuấtđầulộdiệnvàthamchiếnhẳnhòithìmớicólợi.Nếucóởnguyênvịbấtđộng,saunàynướcthắngtrậncũngsẽvồNgài,rồinướcthấttrậnthấythếcũngkhoáitrá

hảhê.Đếnlúcđó,chẳngcóquyềnlựcnàochechởchoNgàivàcũngkhôngcònlânbangnàocứuNgàinữa.Tấtnhiên,kẻchiếnthắngkhôngchấpnhậnnhữngbạnhữucótháiđộkhảnghi,vìkhihữusự

khôngtớigiúphọ.Kẻchiếnbạicũngkhôngmuốngiúp,vìtađãkhôngmangquântớichiaxẻsốmệnhrủirovớihọ.

SaukhiTướngAntiochuskéoquânsangHyLạp,dongười

Floliensđưavào,đểđánhđuổiquânLaMã,ôngsaisứgiảđithuyếtphụcdânAchéens(vốnlàbạnthântìnhvớingườiLaMã)đểbọnnàyđứngtrunglập.Ngượclại,dânLaMãtuyêntruyềndânAchéenscầmkhígiới

đểthamchiếnvớihọ.ViệcnàyđượcđưarathảoluậntrướcĐạihộiNhânDânAchéens.TrướchộinghịSứthần,TướngAntiochusvẫncốnàinỉđểdânAchéensđứngtrunglập.SứthầnLaMãliềnphảnđốibằngluận

điệusau“Trongkhixúicácôngđứngtrunglập,ngườitabảodolàkếhoạchtốtđểbảotoànlãnhthổvànềnanninhriêngcủacácông.Xétralýluậnấythậttráingượcvớilươngtriconngười.Vảchăngtronglúcnày,nếucácông

thamgiacuộcchiếnđểlàmmộthànhđộngđẹpđẽ,manglạiuydanhchomình,saunàycácôngsẽtrởthànhmiếngmồingonchokẻnàothắngtrongcuộcchiếntranhnày”.

Luônluôntathấy

chỉkẻnàokhôngphảithậtlàbạncủatamớixuitađứngtrunglập.Nhữngngườibạnthậttâm,khihữusựbaogiờcũngkhẩnnàitacầmkhígiới.NhữngVươnghầucóbảntínhdodự,muốntránhnhữngmốinguytrướcmắtthường

theođườngtrunglậpvàcũngvìthếthườngbịbạivong.Tráilại,khimộtVươnghầungangnhiênbênhvựcchomộtphenàonếupheấysauchiếnthắngtrởnênhùngcườngvàcoithườngvịVươnghầuđinữa,vịấycũng

cóchútânhuệvớihọ,vìđãcùngnặnglờihứaliênminh.Loàingườikhôngvôơnbạcnghĩađếnnỗikhixongviệclạiquênơn,cóthểhủydiệtnhau.Vảchăng,chưacóchiếnthắngnàođemđếnhậuquảsángsủarõrệtngay,

nếukẻchiếnthắngcònlưutâmđếnnhiềuvấnđềchungquanhnhấtlàviệcxửsựcôngbằngvớinhữngkẻliênquanđếnmình.Nếuchẳngmayngườibạnđồngminhcủatacũngbạitrận,họvẫnbảobọc,nângđỡta,thathiết

xemtanhưngườibạncùngchungsốmệnhđểngàykiacùngsátcánhquậtcường.Trongtrườnghợphailânbanggầntakhaichiếnvớinhau,nếuthấylựclượngcủahainướcởmứcdùnướcnàothắngtacũngchẳngsợ,khôn

hơnhếttaliênkếtgiúpmộtnướcđánhbạinướckia.Saucuộcthắngtrậnchungnày,nướcbạnđồngminhsẽhoàntoànlệthuộcvàota,vìhiểnnhiênnhờtagiúphọmớithắngđượckẻthù.

Vớinhữngcâuchuyệnkểtrên,xinnhắcđểcácVươnghầunhớnênhếtsứctránhviệcliênminhvớimộtnướcmạnhhơnmìnhđểđánhmộtnướckhác(trừtrườnghợpkhẩnthiếtvàbắtbuộcphảilàm).Vídụcóthắng

trận,tacũngtrởthànhtùnhâncủahọ.CácVươnghầunêncốgắngtránhđếnmứctốiđanhữngtrườnghợpbịlệthuộcvàokẻkhác.DânVénitiensliênkếtvớingườiPhápđểtácchiếnvớiVươngtướcMilan(tuysựliênminh

đókhôngcầnthiết)nênsaukhichiếnthắngchínhcuộcliênkếtấyđãđưahọđếnbướcdiệtvong.Nhưngcónhữngtrườnghợpbắtbuộc,nhưkhiGiáohoàngvàdânYPhaNhomangquântấncôngxứLombardie,

dânFlorentinephảitìmbạnđồngminhmớichốngnổi.KhôngVươnghầunàodámtựtinđãchọnđúngmộtlựclượngchắcchắnđểliênkết,nêntahãycoitấtcảcáclựclượngđềukhôngchắcchắn.Bởisựviệcởđờicho

tathấykhôngthểtìmcáchtránhđượctrởngạinàymàkhôngvấptrởngạikhác.Vìvậycầnthậntrọngxácđịnhtầmmứcquantrọngcủacáctrởngạitrướcmắt,đểchọncáinàonhẹhơnhết.

Ngoàisựviệckểtrên,Vươnghầuphảitỏrabiếttrọngtàiđức,biếtbanvinhdựchonhữngkẻcóbiệttàitrongmỗingành.Saunữaphảikhuyếnkhíchtoànthểnhândânnênsinhsốngyênổnđểpháttriểnnghềnghiệp

củahọtrongđịahạtthươngmại,canhtácruộngđất,cùngtrongtấtcảcácsinhhoạtkhác.

Làmsaochonôngdânkhôngbỏđấthoangvìlosợbịngườikháclạichiếmđoạt

mất,giớithươnggiakhỏibỏnghềtheonghềkhácvìsợthuếkhóa.VậyVươnghầuphảitưởngthưởngnhữngaimuốnhànhnhữngnghềnghiệptrênđây,vàhoạtđộngbằngcáchnàyhaycáchkhácđểlàmgiàuchoxứsởđất

nước.Thêmnữa,hàngnăm,mộtvàikhiVươnghầucũngphảitổchứcnhữnghộihè,nhữngcuộcduhíđểnhândâncódịphảhêvuiđùagiảitrí.Địaphươngnàocũngchiaratừngtậpđoànnghềnghiệp,đoànthểchủng

tộc;Vươnghầuphảiđặcbiệtlưutâmđếnnhữngđoànthểấy.Mộtvàikhiphảixuấthiệntrongnhữngcuộchộihọpcủahọđểnêugươngtìnhbácái,nhưngphảiluônluôngiữgìntínhcáchnghiêmtrang,không

baogiờđểkémphầnoaiphongcủađịavịVươnggiả.

Chương22:TổngBộTrưởng

CủaChúa

MộtviệctốiquantrọngcủaChúalàbiếttìmchọnnhữngTổngbộtrưởng.Bọnnàyxấuhaytốttùythuộctríóc

khônngoancủaChúa.SựxétđoánđầutiêncủanhândânđốivớiphẩmcáchvàtríóccủamộtvịVươnghầudolúctrôngthấyrõnhữngnhânvậtmàNgàiquytụquanhmình.Khibọnnàylànhữngngườiđầyđủtàinăng

vàlòngtrungthành,ngườitasẽkhenChúakhônngoan,đứcđộ,vìngườitatinChúađãhiểubiếtđượckẻnàođủtàinăng,kẻnàogiàulòngtrungthực.Trongtrườnghợpngượclại,ngườitasẽphêbìnhrấtgắtgao.

BấtcứhànhđộnglầmlỗiđầutiênnàocủachínhquyềnngườitađềucholàdosựlựachọnnhữngcộngtácviêncủaChúa.

Xinnêuviệcsauđây.KhôngmộtaiđãbiếtgiátrịcủaAntoine

deVénafre,mộtBộtrưởngcủaLãnhchúaPandolphePétruccixứSienne.KhôngtántụngvịLãnhchúađãtìmmờiđượcnhânvậtnàyracôngtác.Tríócconngườicóbaloại:Loạithứnhấtcủangườitựhiểucácsựviệcxảyra;

loạithứhaicủangườiphảinghegiảithíchmớihiểu;loạithứbacủangườikhôngmuốnhiểugìhết.Loạithứnhấtlàloạituyệthảohạng,loạithứhailàhảohạng,loạithứbalàloạivôích.VươngtướcPandolphenếu

khônghẳnlàloạithứnhấtthìítracũnglàloạithứhai.NhiềuphenngườitathấyVươngtướccóđủtríxétđoán,biếtđiềuhayđiềudởdokẻkháclàmhoặcnóira.ThêmnữaNgàikhôngtựpháthuyđượcđiềugì,nhưnq

Ngàibiếtđượccáihay,cáidởcủaBộtrưởngcộngtác.Ngàibiếttánthưởngcáinày,chêtráchcáikia.Nhưvậy,viênBộtrưởngkhônghyvọnglạmquyền,màphảiđitheođườngchánhđạo.

NhưngbằngcáchnàoChúacóthểhiểuthấuđượctưcáchcủamộtvịBộtrưởng?Sauđâylàmộtphươngphápchínhxácnhất:KhiChúathấymộtBộtrưởngchỉnghĩtớibảnthânhơntớiChúavàthấytrongcáchànhvi

riêngtưcũngnhưlúcthihànhcôngvụ,ôngtachỉnghĩtớitưlợi,BộtrưởngấychẳngbaogiờđánggiávàChúacũngkhôngbaogiờnêntincẩnôngta.ĐánglýngườinàođãđượcChúaủyquyềnchogiữtrọngtrách

điềukhiểnmộtngànhchínhquyền,phảiquênkhôngbaogiờnghĩtớimìnhđểluônluônnghĩtớiChúa.NgườiấycũngkhôngbaogiờnênlàmbậnócChúavớinhữngviệclăngnhăngkhôngliênhệđếntrọngtráchcủa

Chúa.Mặtkhác,nếumuốndìudắtBộtrưởngcủamìnhluôntheođườngchánhđạo,Chúacũngphảinghĩtớihọ,bandanhvọngtiềnbạc,đểhọtrởnênngườithụâncủaChúa,ởmứchọcảmthấykhôngthểsốngxa

Chúađược,vừađủthỏamãnướcvọng,đểhọkhỏimongmuốncaosanghơnnữaluônluônlosợnhữngthayđổicóthểmangbấtlợichohọ.MộtkhimốitươngquangiữaChúavàcácđạithầnđượcgiữđúngtầmmứcấy,

haibêncóthểtinlẫnnhau.Tráilạinếukhôngđượcnhưvậy,vềsauthếnàocũngcósựbấtlợichođàngnàyhayphíakia.

Chương23:PhươngCáchTránhNịnh

Thần

Tôikhôngbỏquahaycốýlãngquênmộtvấnđềquantrọng,màcácChúaítkhiđề

phòngnếukhôngkhônngoanvàsuyxétkỹ:đólàbọnnịnhthần,triềuđìnhnàocũngcóđầydẫy.Bảntínhconngườithíchtângbóc,nịnhbợnhau,nênkhôngaitránhkhỏinhững“côntrùngdịchhạch”ấyđược.Muốn

chốnglạinó,phảigặpđiềunguyhiểmkhác,làChúacảmthấyhìnhnhưmìnhbịkhinhrẻ.Khôngcócáchgìđểđềphòngnhữnglờixiểmnịnh,kháchơnlàChúacứchịunghenhữngkẻnóithật,vàđừngtỏraphậtý.Nhưngkhốn

nỗi,nóithậtquá,lạimangtộixúcphạmđếnsựtônkínhđốivớiChúa.ThếnênChúaphảichọnphuơngsáchthứba,làchọnlựaquanhmìnhmộtbọnhiềnnhân,chobọnnàyquyềntựdotrìnhbàytấtcảsựthậttrong

phạmvinhữngvấnđềChúađặtra,tuyệtnhiênkhôngđượcrakhỏiphạmviđó.KhiấyChúaphảihỏihancặnkẽvàlắngngheýkiếncủahọ.Sauđó,Chúatựmìnhphánđoántheocáchriêng.Đốivớitừngngườiđã

trìnhbàynhữnglờikhuyếncáo,Chúaphảixửsựcáchnàođểhọcảmthấythoảimái,thíchthú,saukhiđãđượctựdođàmđạovớiChúavềmộtviệcnàođó.Ngoàinhữngngườinóitrên,Chúakhôngnênnghetheo

mộtngườinàokhácnữa.Saukhixétđịnh,Ngàiphảicươngquyếttheođuổicôngcuộcthihànhchođếncùng.Chúanàoxửsựkhácđườnglốiấy,làđãbịbọnnịnhthầnchônvùisựnghiệp.Nếucùngmộtvấnđề,Chúalại

hỏiýkiếnlungtungcủanhiềukẻdịđồng,đểluônluônthayđổiýkiến,nhưthếNgàisẽkhôngcònđượctôntrọng.

Trênđềtàinày,tôimuốnkểmộttỷdụđươngthờiDomLuca,

cậnthầncủađươngkimHoàngđếMaximilien,đãbìnhphẩmNgàirằng:Hoàngđếchẳngnghelờikhuyêncủaai,Ngàicũngchẳnglàmtheoýriêngcủamình.Thậtthế,HoàngđếMaximilienlàngười

rấtkínđáo,khôngchoaibiếtnhữngdựđịnhcủaNgàivàcũngchẳnghỏiýkiếnaicả.Nhưnglúcthihành,nếubịbọncậnthầnphảnđối,Ngàibãibỏngay.ChonênhômnayNgàilàmviệcnày,ngàymailạiphábỏ,

khôngaihiểuNgàimuốngì,địnhlàmgìvàkhôngaitinởnhữngquyếtđịnhcủaNgàinữa.

VậyVươnghầulúcnàocũngnêntrưngcầucácýkiến,nhưngchỉkhinàotựNgài

muốnhỏichứkhôngdokẻkhácáplựcđược.Ngàicònnênlàmchocụthứngkẻnàothíchđưalờikhuyếncáokhikhônghỏitới.CònvềphầnNgài,chínhNgàiphảithườnghỏi,vàphảikiênnhẫnnghecho

thấutriệttấtcảnhữngsựthật.ĐôikhiNgàicũngtỏvẻphẫnnộkẻnàovìquásợsệt,khôngchịunóihếtlời.NếuphêbìnhmộtVươnghầucótiếngkhônngoan,lànhờnhữngbộóccủabọncậnthần,thìthậtnhầm

to.MộtđịnhluậtchungbấthủlànếuVươnghầucótríócuámthìchẳngaikhuyênbảođượcđiềugìhaycả.TrừkhiNgàinhấtnhấtỷlạihoàntoànvàomộtcậnthầnkhônngoanlỗilạc,đểynắmtrọnquyềnhànhcaitrị.

Hiệntượngnàychắcchắncó,nhưngchỉtồntạitrongmộtthờigian;vìmộtcậnthầnnhưvậysẽdầndầntruấthếtquyềnhànhcủanhàVuatrongmộtthờigianngắn.MặtkhácnếunhàVuahỏiýkiếnlungtungnhiềungười,

chẳngbaogiờNgàithấyhọgặpnhautrongsựhòahợpcả.VậynhàVuaphảilàngườicóócxétđoánminhmẫnmớithốngnhấtđượctưtưởngcủahọ.Trongđámcốvấn,ngườinàotrongthâmtâmcũngchỉnghĩđếnlợiriêng

củamình.NhàVuakhólònghoáncảivàhiểuthấuđược.Muốnthayđổihọcũngchẳngtìmđượcaihơn.Conngườiđếncùngaicũnglộnguyênhìnhvớitínhtìnhácđộc,nếukhôngbắtbuộchọphảilàmngườilươngthiệnhoàn

hảo.

Vìthế,tôikếtluận:nhữnglờikhuyếncáohay,củabấtcứai,đềuđượcthúcđẩydotríkhônngoan,sángsuốtcủaChúa,chứkhôngphảinhờnhữnglờikhuyếncáoấyChúa

mớitrởnênkhônngoansángsuốt.

Chương24:LýDoCácVươngHầuÝMấtHết

ĐấtĐai

Nếunhữngđiềukhuyếncáotôiđãtrìnhbàynhữngchươngtrênđượcthihành,Vương

hầusẽcótácphongcủamộtlãnhchúagiàdặn,dùchínhthứcchỉlàmộttânVương;sauđóđịavịNgàisẽvữngchắcnhưđãcólâuđờitạiVươngquốcnày.MộttânVươngluônbịthiênhạtheodõicáchànhvikỹhơnnhững

VươnghầulênngôidoThếtập.KhinhữnghànhđộngcủaNgàichothấyđúngđườngđạođức,nósẽgiúpNgàitranhthủđượcnhândânvàthầndânsẽquýmếnNgàihơnmộtvịvuaThếtập.Loàingườisaymê

thíchthúnhữngsựviệchiệntạihơnquákhứ.Thấynhữngviệchiệntạihayđẹp,họtánthưởnghếtmức,chẳngnghĩgìtớiviệckhácnữa.HọsẽhếtmìnhbênhvựcnhàVuatớicùngtrongcácvấnđề,miễnlàtrongcáclãnh

vựckhácNgàiđừngmanglỗilầmgì.NhưvậyNgàisẽđượctánthưởng,tônsùngbộiphần:vừacócôngxâydựngnênmộtVươngquốcmới,vừamanglạichoxứsởnhữngluậtphápcôngminh,thànhlậpbinhlựchùng

mạnh,gâyđượccácmốithânhữutrungkiênvàcònthêmbiếtbaotấmgươngsángnữa.NhữngvịVươnghầutruyềnthống,mớisinhrađãlàmHoàngtử,saukhilênngôibáuđãgâybaonhiêutiếngxấuchỉvìđứcđộhèn

kém,nênđểchomấtcảlãnhthổVươngquốc.Cácvịnàythậtđãmangnhụcbộiphần.

BâygiờnếuxéthànhđộngcủanhữngVươnghầuđãmấtnướcnhưVuaxứNaples,Quậncông

Milan...tathấytrướchết,họthấtbạivìvấnđềbinhlựckém.Saunữahọđãgâythùoánvớinhândân,cókhiđượclòngdânthìlạikhônggâyđượcchútcảmtìnhnàocủabọnquyềnphiệt.Nếukhôngcónhữnglỗi

lầmtolớnđó,khôngaicóthểmấtnướcđược.VuaPhilippedeMacédoinengườiđãbạitrậntrướcQuintusFlaminins,VuamộtnướcnhỏbéđốivớiHyLạphayCộnghòaLaMã.KhiHyLạp,LaMãđếntấncông,Vua

Philippevìbiếtnghềcầmbinhlạiđượclòngdân,cóuyphongđốivớibọnquyềnthần,ôngđãchốngcựvớiquânđịchmộtcáchoanhliệttrongmấynắmtrời,vềsaucómấtmấythành,nhưngnướcvẫngiữđược.

MấyvịVươnghầunướcÝcủachúngtatrịvìtừnhiềunăm,naybịmấtnước,mấtngôikhôngthểtráchsốmệnhmàchínhdosựhènnhátcủahọ.Tronglúcthanhbình,họkhôngnghĩthờithếcóthểthấyđổi(mộttật

chungcủaconngườilàlúcbìnhankhôngaitínhđếntrậnphongbasắptới).Khicóloạntới,khôngnghĩđếnviệcchốnggiữ,chỉlochạytrốn,mangtheohyvọnglànhândânsẽchánghéttháiđộcaynghiệtcủakẻchiến

thắng,sẽrướcmìnhtrởlạingôi.Nếukhôngcònphươngcáchnàohơn,thìđànhdùngcáchấy.Nhưngthựclànhụcnhãnếukhôngxửdụngcáckếhoạch,phươngphápkhác,đểphảidùngđếnphươngsáchtiêucựcnày.Ta

đừngnênđểmìnhngãquỵrồimongkẻkhácđếndựngdậy,vìđiềunàyítkhixảyra.Nếucóchăngnữa,nhàVuacũngkhôngnêntinvàođó,vìviệcbảotrợấycóvẻhènvàlàviệcdongườikháclàmchứkhôngdochínhmình.

CôngcuộcbảovệanninhphảidochínhNgàirasức,trổtàitổchứclấymớicóthểbềnbỉvữngchắcđược.

Chương25:SốMệnhVàCon

Người

Nhiềungườiđãtinvàluônluôntin,trămsựđềudoThượngđếvàsốmệnhchiphốiđịnhđoạt;conngười

khônngoanđếnđâucũngkhônguốnnắnsửachữađượcviệcđời.Nhiềungườichorằngcóđổmồhôikhónhọccũngkhôngsaochủđộngcácsựviệcđượcnênđànhnhắmmắtđểbàntaysốmệnhdìudắt.Ngàynay

thuyếtsốmệnhđãtrởlạingựtrịđầuócconngười,vìtrongthờiđạinàybiếtbaocuộcthayđổilớnlaođãxảyrahằngngày,ngoàisứcướcđoáncủata.Chínhtôiđôikhicũngphảitinvàothuyếtđó.Nhưngtacầnphảigiữ

tríxétđoánkháchquankhỏibịtắtlịm.Tôithiếtnghĩchỉnêntinsốmệnhđịnhđoạtmộtphầnnhữngcôngnghiệpcủatavàphảidànhquyềnchủđộngphầncònlại.Tôivísốmệnhnhưnhữngconsông,gặpmùamưa

nguồnnướcchảycuồncuộntrànngậpđồngruộng,pháhủynhàcửacâycối,làmlởsậpbờnàymangđấtphùsabồiđắpbờbênkia.Trướcdòngnướcchảyầmầm,ngườingườibỏchạy,cònainghĩđếnviệcđắpđêngăncản.

Nướclũcómùa,khinướccạndòngsôngyênlặngngườitakhôngthongdongnghĩtớiviệcxâyđê,đắpđập;đếnkhinướcdângcao,lòngsôngtrànngập,tasẽbớthãihùnglongại,vàtainạngâynênsẽđỡphầnnào

thiệthại.Sốmệnhcũngnhưvậy.Nơinàokhôngcógìcảntrởchốngcựđược,nósẽraoaidùngsứcmạnhtấncôngnhưnướclũkhôngđập,khôngđêdựnglênđểngăncản.NếuxétkỹnướcÝ,nơiphátkhởibaonhiêu

cuộcbiếnđổi,tathấyyhệtnhưmộtcánhđồngkhôngđê,khôngđập.NếuđượcchechởbằngmộtchếđộnghiêmkhắcnhưởcácnướcĐức,Pháp,YPhaNho,trậnnướclũđãkhôngmanglạibiếtbaobiếncố,biếtbaosựxáotrộn

rốirenchonướcÝ.Tôichỉcầnnóithếcũngđủchoaimuốntìmhiểuphươngcáchđểđươngđầuvớisốmệnh.

Bâygiờxinvàođềtài;tathấycóvịVươnghầunaysướngmaikhổmàkhônghiểutựnhiên

nhưthếhayvìmộtduyêncớnào.Theoýtôi,nhưtrênkiađãgiảnggiải,vịVươnghầuấychỉnhắmmắttheosốmệnh,nênkhisốmệnhthaychiều,vịấyngãtheongay.

Tôinghĩrằngvị

nàobiếtxửsựhợpthờithếsẽđượchưởngsungsướng.Cònvịnàokhôngtiênliệutheothờitấtnhiênsẽkhổsở.Loàingườihoạtđộngnhằmđạttớimụcđíchtốihậulàdanhvàlợivàđềuápdụngnhiềuphươngpháp

khácbiệt:ngườithậntrọng,kẻhunghăng,ngườinàydùngbạolực,ngườikiatheokỹthuật;cókẻthậtkiênnhẫn,lạicókẻthậtnóngnảy.Bằngcáchnàongườitacũngđạttớimụcđíchđược.Thếnhưngtathấyhaivị

Vươnghầucaitrịcùngđườnglốithậntrọngmộtvịthànhcông,mộtvịlạithấtbại.Cókhimộtvịthậntrọng,mộtvịhunghăng,đườnglốilàmviệckháchẳnnhau,thếmàcảhaiđềuthànhcông.Kếtquảnhưthếcũngbởi

nhữngviệclàmcóhợphaykhônghợpthờicơ.Nhưtrêntôiđãnói,cókhihaingườilàmviệctheophươngcáchkhácbiệtcóthểcùngtớikếtquả,cũngcókhihaingườitheocùngmộtcáchlàmviệc,nhưngmộtngườiđạtđượctới

mức,mộtngườilạithấtbại.Thậtlàcùngmột“nhân”mà“quả”lạikhácnhau.NếumộtVươnghầucaitrịvớitríócthậntrọngkiênnhẫnmàlạigặpthờicơ,sựviệcbiếnchuyểnnhịpnhàng,tấtnhiênsẽthànhcôngoanhliệt.

Nhưngđếnkhithờithếbiếnđổi,Ngàikhôngbiếtcáchthayđổicáchthứclàmviệc,thếnàocũngbịhủydiệt.CónhữngvịVươnghầuthậtkhônngoan,nhưngcốchấp,khôngchịumềmdẻouốnmìnhtheothờithế,hoặcnghĩ

conđườngđangtheođãđưamìnhđếnthịnhđạt,cầngìđổisangconđườngkhác.Vậyngườicótínhquáthậntrọng,đếnkhicầnphảitáobạokhôngdámlàm,tấtnhiênsẽbịbạivong;nếubiếtthaytínhkhíđểgióchiềunàoche

chiềuấy,sốmệnhcũnguốntheomình.

Trongcôngcuộcđiềukhiểnviệcnước,ĐứcGiáohoàngJulesIIlúcnàocũngdùngchínhsáchmạnhmẽ,hùnghồn,rấtphùhợpvớithờithế,nênluôn

luônhoàntấtđượccôngnghiệp.TỉdụnhưcuộcchiếnthắngđầutiênchốnglạixứBoogle.LúcsinhthờiVươngtướcGiovanniBentivoglnithấydânVénitiensvàVuaYPhaNhobấtmãn,Ngàiliềnkếtthânvớinước

Pháp,rồitựmìnhmạnhdạnxuấtquânmởcuộctấncông.ThếlàdânVénitiensvàdânYPhaNhothốilui,mộtđằngthìvìquákinhsợ,mộtđằngthìmuốnbảotồnlãnhthổxứNaples.Thêmnữa,trongcáchànhvibạođộng,lúc

nàoNgàicũnglôikéoPhápvươngcùnglàm.VuaPhápthấyGiáohoàngchuyểnbinhcũngmuốnlợidụngtìnhliênkếtđểhạuythếdânVénitiens,nênkhôngtừchốiviệcmangquâncủamìnhhỗtrợNgài,lạisợNgài

giận.VìvậyGiáohoàngJulesđãdámtiếnbinhnhưvũbão,mộtviệcmàchắckhôngvịGiáohoàngnàodámlàmtronglúcđó.NếuchờđếnlúccácQuốcgiavữngmạnh,mọiviệcđềuổnđịnh,mớidámxuất

quântiếnđánh,chắcchẳngbaogiờthànhcôngđược.Khiđó,VuaPhápđãtìmrahàngvạnduyêncớđểtừchốisựhỗtrợ;cònvềphíađịch,chắchọcũngsẽcóhàngvạnkếđểthihànhkhiếnNgàiphảiesợ.

TôikhôngkểhếtcáccôngnghiệpmàNgàiđãđạtthànhcôngmỹmãn,khôngaicócáchchứngminhngượclạiđượcbởiNgàiđãsớmquađời.

Giálúccònsống,bỗngnhiênthờithế

thayđổiđòihỏimộtsựcaitrịthậntrọngvàmềnmỏngchắcchắnsựnghiệpcủaNgàisẽsuysụpvìbảntínhNgàiluônluônhùnghổ,khôngthểkhácđược.

Kếtluận:sốmệnh

thayđổi,conngườithìhànhđộngcốchấp,gặplúchaiyếutốtươngđồnghòahợp,conngườisẽthànhcôngmỹmãn,gặplúctráingược,conngườisẽthấtbạikhốnđốn.Thêmnữa,tôicòntinrằngmạnhdạntốthơn

thậntrọngrụtrè.Sốmệnhgiốngnhưngườithiếuphụ;nếumuốnbắthọphụctòng,taphảithườngcươngquyếtchốngchọivớihọ.Tathườngthấyhọdễbịchinhphụcbởinhữngngườicưxửlạnhlùngvớihọ.Ta

thấysốmệnhcũngnhưcácthiếuphụ,thườngquấnquítluyếnáivớibọntrángniên,vìbọnnàybaogiờcũngdámmạnhdạnchỉhuymộtcáchhiênngangvàtànác.

Chương26:KêuGọiAnhHùngCứuNước

Saukhicânnhắc,xétđoántấtcảcácsựviệckểtrên,vàsuyluậnmọilẽ,tôitựhỏingàynayởnướcta(Ý

ĐạiLợi)đãđếnlúcđểmộttânChúalậpnêndanhvọngđượcchăng?NếutânChúachođâylàcơhộiđểmộtngườicótríóckhônngoan,cótàinănglỗilạcnắmlấyvinhdựchomìnhvàmanglạiquyềnlợicho

nhândân,Ngàisẽthấyngaytrướcmắtbiếtbaonhiêuviệcthuậntiện.Thậtlàmộtdịpmayhiếmcó.Nhưtrênkiatôiđãnói,phảicódânDoTháibịlàmnôlệởAiCập,giátrịcủathủlãnhMoisemớiđượcminhxác.DânBa

TưcóbịdânMèdesđènén,mớibiếtkhítiếtanhhùngcủaCyrus.DânAthénienscólytán,mớibiếtrõtàikhônkhéocủaThèsée.

VậynayTổquốccólâmvàocảnhtuyệtvọng,tamớicócơtìm

đượcmộtAnhhùngÝĐạiLợi.CảnhnướcÝhiệnnay:nhândânbịnôlệhơndânDoThái,yếuhènhơndânBaTư,lytánhơndânNhãĐiển,khôngngườilãnhđạo,sốngtrongcảnhrốirenvôtrậttư,bịhàhiếp,bóclột,xâu

xé,quânngoạixâmtựdohoànhhành,đấtnướcchịubiếtbaonỗiđaukhổthảmthương.

Chođếnngàynày,thỉnhthoảngcũngcómộtvàinhânvậtmanglạitiahyvọng,chodântinThượngđếsaihọ

xuốngcứuvớtnonsông;nhưngchẳngmaygiữađườngđanghăngsayhoạtđộng,lạibịbánhxesốmệnhđènghiến.ĐếnnỗigiờđâyTổquốclâmcảnhhữuthểvôhồn.Ailàngườiratayhàngắnnhữngvếtthươngđau,

ailàngườirataydẹpbọngiặccướphungtànhoànhhànhbatỉnhLombardie,Naples,vàToscane,nhưnhữngungthưmáuchảykhôngngừng?ToàndântâmniệmcầuTrờimaucửmộtanhhùngxuấtchúnghòngtiêu

diệthếtbọnrợhungtàn,hàngắn,xoadịunhữngcảnhđauthươngtrênđấtnước.NhândânsẵnsànghăngháinếuhàngtheosaungườiHùngphấtcờkhởinghĩa.PhảitìmNgườiHùngđóởđâunếukhôngphảilàtrong

dònghọcủaĐứcNgài,[1]mộtdònghọuyliệtđangđượcsốmệnhưuđãi,lạicóNgàilàngườitàiđức?VớisựphùhộcủaThượngđếvàGiáohội(màmộtngườitrongtộchọđanglèolái)chắcchắnNgàicóthểlàngười

lãnhđạocuộcgiảiphóng.ThihànhsứmệnhthiêngliêngnàycũngchẳngkhókhăngìnếuNgàiluônđặttrướcmắttấmgươnglịchsửvàsựnghiệpcủacáctiềnnhânmàtôiđãkểtrongsáchnày.Thậtvậy,những

ngườiđótoànlànhânvậttàibahiếmthấy.Nhưngdùsaohọcũngchỉlàngười,vàlạikhôngđượcgặpthờicơtốtđẹpnhưĐứcNgài.Côngcuộccủahọđâucóhợplý,dễdãinhưcôngcuộccủaĐứcNgài,hơnnữahọ

đâucóđượcThượngđếnângđỡnhưĐứcNgàihiệngiờ.CônglýtốicaođangđứngvềphíaĐứcNgài:“Chiếntranhrấthợplýchonhữngailâmcảnhphảicầnđếnnó.Võkhítrởnênthiêngliêngkhingườitachỉcònhy

vọngởnó”.Toàndâncũngthànhtâm,nhiệttình,sựthànhcôngkhôngcònkhónữa,miễnNgườiHùngcứuQuốcbiếtnoigươngýchínhữngnhânvậttôiđãnhắctêntrongsáchnày.Thêmnữa,giữalúckhởisựthihành

nhiệmvụ,Thượngđếđãbanchonhiềuđiềmlạkỳ:nướctriềurútcạn,mâytantrờisáng,suốinướctrongkhechảyra,mưanắngthuậnhòađemlạihoamầutươitốt.Tấtcảnhưđãgópphầnxâyđắpuyquyềncho

ngườicứuQuốc.Ngàiphảitựtaythihànhsứmạng.Thượngđếkhôngômđồmtấtcảmọiviệc,muốndànhphầnchủđộngchongườicứuQuốcđểvềsauhưởnglấyuydanh.

Khôngphảisựkỳ

dị,nếutathấychođếnnaykhôngmộtngườidânÝnàolàmnổinhữngviệcmọingườiđangmongđợiởmộtvịAnhhùngthuộcdònghọĐứcNgài.Tathấysaubaonhiêubiếnđổi,baonhiêuchiếncuộc,tinhthầnthượng

võcủaquândânÝhầunhưbịdậptắt;trạngtháiấyđãđượcgâynêndochếđộhủnátcủathờiđạicũ,đếnnaychưangườicảithiện.NgườiHùngcứuQuốcnắmgiữquyềnhành,nếubiếtsánglậpkỷcươngmới,ban

hànhphápluậtmới,sẽhưởngthụbiếtbaovinhdự.NhữngđiềuđómộtkhiđãđượcxâydựngtrênnềnmóngvữngchắchuyhoàngsẽmanguydanhlừnglẫyđếnchongườicứuQuốc.Trongnướctathiếugìviệcđểcải

cách,chỉcầncóđầunãohoànhảo,chântaythihànhcứngrắn.Thửnhìnnhữngcuộctranhchấp,ẩuđảlặtvặtgiữacáccánhân,tathấyngườidântasứclựckhônkhéothôngminhcóthừa;nhưngđếnkhiphảiđươngđầuvới

cuộcchiếnđấuquymô,tấtcảđềumangbộmặthènnhátthảmhại.Điềuđólàdosựbấttàibấtlựccủacấpchỉhuy.Cũngcómộtsốngườichỉhuyhiểubiếtđôichút,nhưngkhôngđủchothiênhạphụctùng.Aiaicũngcảmthay

chưatìmrađượcngườilãnhđạocóđủtàinăngđứcđộnổibậtkhiếntấtcảphảituântheo.Chonêntrongthờigiankéodài20nămqua,mộtđạoquânnàogồmtoànbinhsĩbảnquốc,gặpchiếncuộclàthấtbại,nhưnhữngtrận

Fornoue,Alexandrie,Capoue,GenesAgnadel,Bologne.Mestre...

VấynếuĐứcNgàimuốnnoigươngcácvĩnhânxưa,việcđầutiênlàphảithànhlậpngaymộtquânlựcthuầntúy

Quốcgiađểlàmcănbảnchotấtcảcáccôngnghiệpcủamình.Nhưthếmìnhmớicóđượcđoànbinhsĩtrungkiên,thuầnnhấtvàhoànhảo.Khitưcáchcánhâncủamỗingườiđượchoànmỹ,tậpthểsẽtrởnênhùngcường

nhấtlàkhihọcảmthấyđượclãnhđạohẳnhòi,đượcVuaChúaquýmếnvàdungdưỡngđầyđủ.Tathấyrõsựcầnthiếtphảithànhlậpngaymộtbinhlựctheocáchtrên,đểgiátrịdântộccóthểđươngđầuđốiphóvớiquânxâm

lăngngoạibang.SauđâyxinnêumộttỷdụđoànquânbộbinhThụySĩvàYPhaNhonổidanhoaihùngnhưngcảhaiđềucónhượcđiểm,nênđếnkhicómộtđệtamlựclượngnàotấncông,cảhaiđềubịbại.LínhY

PhaNhokhôngbaogiờdámđươngđầuvớiquânkỵmãđịch,vàlínhThụySĩrấtsợđụngđộvớiđoànbộbinhnàomạnhbạohunghăng.DođótathấyquânYPhaNhođãthuakỵbinhPháp,vàquânThụySĩbịbộ

binhYPhaNhođánhbại.Tuyđiềunàychưacóbiếncốnàochứngminhrõrệt,tacũngthấynhiềuviệctươngtựđãxảyratrongmấyngàyởthànhRavenne,lúcđoànbộbinhYPhaNhotấncôngđộiquânĐứchàngngũchỉnh

đốn,mạnhmẽkhôngkémgìquânThụySĩ.LínhYPhaNhothânhìnhdẻodai,taycầmmộc,taycầmdáomáctunghoànhtrênmặttrậnkhôngaiđịchnổi;nếukhôngcóđộikỵbinhĐứckéotớinhưvũbãophảncônglại,

họđãgiếthếtcảbọnbộbinhấyrồi.

Saukhibiếtracácnhượcđiểmcủahaiđạobộbinhkia,tacóthểthànhlậpmộtđạotânbinhcóđủtưcáchkhôngsợmộtloạibộbinhnàokhác,cũngđủ

sứcđươngđầuvớicácđoànquânkỵmãcủađịch.Đượcnhưvậylànhờnhữngđoànquânhoàntoànmớimẻ,hàngngũđượcthayđổichỉnhđốn.NhữngcôngtáccáchmạngtrongcươngvịnàysẽmanglạichotânChúabiết

baodanhvọngvàoaiphong.

TakhôngbỏquacơhộinàyđểchoTổquốc(nướcÝ)đãđợichờquálâu,naymớithấyxuấthiệnmộtvịcứutinh.Tôikhôngthểnóisaochođủđểbày

tỏhếtlòngkínhmếnvôbiêncủatoàndântrongnướckhitiếprướcNgài.Đấtnướcđãbaophenbịdàyxéodướigótquânthùngoạibang,đangkhaokhátphụcthù,ấpủtronglòngniềmtinbấtdiệtvớibiếtbaogiọt

lệ.CửanàokhôngrộngmởđónNgài?Dânnàodámtừnankhôngtuântheomệnhlệnh?Kẻnàodámtỏlòngghentỵ?NgườidânÝnàokhôngnghiêngmìnhkínhcẩntrướcmặtNgài?Nềnthốngtrịtànkhócdãmanđãlàm

chotoàndânghêtởm.

ThànhkhẩnxinNgàinhậnlấysứmệnh,cùngbầunhiệthuyết,cùngniềmhyvọngnhưmộtĐấngAnhHùngkhaicuộcchiếnđấubảovệcônglý.Ngàitungcờkhởi

nghĩađểđưaTổquốclênđườngvinhquang.DướiquyềnlãnhđạocủaNgài,thơcủa(Petarque)sẽđượcchứngminh:

Đạolýchốngbạotàn,võkhísẽsớmthànhcông

tiêudiệtquânthù.

Trídũngcảmtừxưavẫnđóvàcòn

mãimãitrongngườidânta.

Chúthích

[1]Laufentde

Medici.

HẾT