1

QUAN NIEÄM TRIEÁT HOÏC CUÛA DUY THÖÙC

Ngöôøi giaûng: Phaùp Sö PHAÙP PHAÛNG

Ngöôøi dòch: THÍCH THAÉNG HOAN

LÔØI DÒCH GIAÛ

Quyeån “Quan Nieäm Trieát Hoïc Cuûa Duy Thöùc” ñöôïc dòch ra

töø nôi taùc phaåm “DUY THÖÙC SÖÛ QUAN DÖÕ KYØ TRIEÁT HOÏC”

cuûa taùc giaû Phaùp sö Phaùp Phaûng. Noäi dung taùc phaåm “DUY

THÖÙC SÖÛ QUAN DÖÕ KYØ TRIEÁT HOÏC” cuûa Phaùp sö Phaùp

Phaûng saùng taùc goàm coù hai phaàn: phaàn Söû Hoïc vaø phaàn Trieát

Hoïc. “Duy Thöùc Söû Quan” thì thuoäc veà phaàn Söû Hoïc vaø “Döõ Kyø

Trieát Hoïc” thì thuoäc veà phaàn Trieát Hoïc. Toâi taùch hai phaàn naøy ra

thaønh hai quyeån saùch rieâng bieät vôùi hai danh xöng khaùc nhau.

“Duy Thöùc Söû Quan” toâi ñaët vôùi moät danh xöng laø “Quan Nieäm

Söû Hoïc Cuûa Duy Thöùc” vaø “Döõ Kyø Trieát Hoïc” vôùi moät danh

xöng laø “Quan Nieäm Trieát Hoïc Cuûa Duy Thöùc”.

Quan nieäm veà Trieát Hoïc, Phaùp sö Phaùp Phaûng coù loái nhìn

khaùc hôn Ñaïi sö Thaùi Hö. Cuõng ñöùng treân laäp tröôøng toâng phaùi

Duy Thöùc, Ñaïi sö Thaùi Hö theo nhö trong quyeån Khaùi Luaän Veà

Phaùp Töôùng Duy Thöùc Hoïc maø toâi ñaõ dòch ra chöõ Vieät töø trong

Thaùi Hö Toaøn Thö laïi cho raèng caùc trieát hoïc ñoâng taây coå kim

khoâng theå so saùnh vôùi trieát hoïcDuy Thöùc, khoâng ñöôïc hoaøn bò

toaøn dieän veà söï cuõng nhö veà lyù gioáng nhö trieát hoïc Duy Thöùc;

2

ngöôïc laïi theo nhö trong quyeån Quan Nieäm Trieát Hoïc Cuûa Duy

Thöùc, Phaùp sö Phaùp Phaûng thì laïi coá gaéng baèng moïi caùch ñöa caùc

trieát hoïc ñoâng taây coå kim leân ngang haøng vôùi trieát hoïc Duy Thöùc.

Cuõng naèm trong laõnh vöïc toâng phaùi Duy Thöùc, ngaøi Voâ Tröôùc

vaø ngaøi Theá Thaân cho raèng A Laïi Da Thöùc laø baûn theå cuûa vuõ truï,

laø taâm ñòa ñeå cho vaïn phaùp nöông nôi ñoù sanh khôûi, nöông nôi ñoù

ñeå ñöôïc toàn taïi; A Laïi Da Thöùc neáu nhö khoâng duyeân ñeán vaø

cuõng khoâng hieän höõu thì vaïn phaùp khoâng theå naøo sanh khôûi vaø

cuõng khoâng theå naøo toàn taïi. Noùi caùch khaùc vaïn phaùp ñeàu nöông

nôi A Laïi Da Thöùc ñeå ñöôïc sanh khôûi ñeå ñöôïc toàn taïi neân goïi Y

Tha Khôûi. Ngöôïc laïi Phaùp sö Phaùp Phaûng coù caùi nhìn hôi khaùc

moät chuùt, theo Phaùp sö taát caû söï vaät trong vuõ truï ñeàu nöông nôi

Saéc Phaùp môùi coù theå sanh khôûi vaø môùi coù theå toàn taïi goïi laø Y

Tha Khôûi. Quan nieäm naøy cuûa Phaùp sö khaùc hôn ngaøi Voâ Tröôùc

vaø ngaøi Theá Thaân laø ôû choã Phaùp sö ñöùng treân laäp tröôøng cuûa Caâu

Xaù Luaän ñeå giaûi thích Duy Thöùc Hoïc; coøn ngaøi Voâ Tröôùc vaø ngaøi

Theá Thaân laïi ñöùng treân laäp tröôøng cuûa Du Giaø Sö Ñòa Luaän ñeå

giaûi thích Duy Thöùc Hoïc.

“Nhò Thuû Taäp Khí” trong Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän theo söï

nhaän thöùc cuûa toâi laø chæ cho hai loaïi Taäp Khí: Nghieäp Taäp Khí vaø

Nghieäp Töôùng Taäp Khí. Trong Nghieäp Töôùng Taäp Khí cuõng coù

hai loaïi: Ngaõ Phaùp Taäp Khí vaø Danh Xöng Taäp Khí. Trong phaàn

nhaäp ñeà cuûa Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän, ngaøi Theá Thaân coù ñeà

caäp ñeán hai loaïi Ngaõ Phaùp Taäp Khí vaø Danh Xöng Taäp Khí naøy

nhö “Do giaû thuyeát ngaõ phaùp, höõu chuûng chuûng töôùng chuyeån”,

3

nghóa laø do giaû söû noùi ñeán teân ngaõ, teân phaùp naøo thì caùc thöù

töôùng cuûa ngaõ cuûa phaùp ñoù chuyeån bieán hieän ra. Ngöôïc laïi, Phaùp

sö Phaùp Phaûng laïi cho raèng: “Nhò thuû taäp khí” laø chæ cho naêng thuû

vaø sôû thuû. Thaät ra maëc duø coù nhöõng ñieåm nhaän thöùc sai bieät nhö

ñaõ ñeà caäp ôû treân, nhöng Phaùp sö giaûi thích “Duy Thöùc Tam Thaäp

Luaän” treân laõnh vöïc trieát hoïc voâ cuøng chi li saâu saéc, minh giaûi cuï

theå töø giaùo nghóa, lyù nghóa, haïnh nghóa vaø quaû nghóa cuûa Duy

Thöùc moät caùch dung thoâng, phoái hôïp chaët cheõ caû taâm thöùc, taâm

lyù vaø vaät lyù trong moïi taùc duïng hoå töông duyeân sanh trong moïi

phaïm truø chuyeån bieát nhieàu traïng thaùi lieân tuïc xuyeân xuaát qua

thôøi gian vaø khoâng gian töø töôùng ñeán taùnh, minh ñònh cuï theå baûn

chaát chaân voïng, coù khoâng, meâ ngoä cuûa vaïn phaùp trong moïi phaïm

truø duyeân khôûi. Coù theå noùi Phaùp sö Phaùp Phaûng laø moät nhaø

nghieân cöùu thoâng baùc saâu roäng, coù loái nhìn ñoäc ñaùo cuûa thôøi ñaïi.

Nhöõng taùc phaåm cuûa Phaùp sö ñaùng ñöôïc cho chuùng ta laøm tö lieäu

trong vieäc nghieân cöùu toâng phaùi Duy Thöùc.

Nhaèm muïc ñích phaùt huy toâng phaùi Duy Thöùc, toâi maïo muoäi

xin dòch taùc phaåm trieát hoïc cuûa Phaùp sö vôùi nhan ñeà laø “Quan

Nieäm Trieát Hoïc Cuûa Duy Thöùc” ñeå goùp phaàn phong phuù cho neàn

vaên hoùa Phaät Giaùo ngaøy nay. Toâi dòch theo loái thoaùt vaên chæ laáy

tö töôûng hay ñeïp trong ñoù cuûa taùc giaû ñeå coáng hieán quyù ñoïc giaû

maø khoâng leä thuoäc vaên phaùp cuûa Trung Quoác. Trong noäi dung

quyeån “Quan Nieäm Trieát Hoïc Cuûa Duy Thöùc”, coù nhöõng ñoaïn

vaên naèm trong daáu (.....) laø nhöõng lôøi giaûi thích theâm cuûa dòch giaû

ñeå cho taùc phaåm ñöôïc roõ nghóa hôn, maø phaàn chöõ Haùn cuûa taùc

phaåm khoâng coù dieãn giaûi. Loái vaên toâi dòch maëc duø khoâng ñöôïc

4

hay, lôøi leõ khoâng ñöôïc ñeûo goït trau chuoát ñeå cho vaên chöông coù

hoa myõ, nhöng duø sao loái vaên cuûa toâi dòch khoâng sai yù cuûa taùc

giaû vaø mieãn laøm sao ñoïc giaû deã tieáp nhaän giaù trò tö töôûng cao

thaâm cuûa Phaùp Töôùng Duy Thöùc Hoïc maø taùc giaû dieãn ñaït vaø trao

truyeàn. Toâi hy voïng sau naøy coù nhieàu dòch giaû noái tieáp dòch laïi

ñeå boå tuùc theâm cho ñöôïc phong phuù hôn. Toâi dòch taùc phaåm naøy

cuûa taùc giaû Phaùp sö Phaùp Phaûng nhaát ñònh coù nhieàu choã thieáu soùt

vaø sai traùi xin quyù ñoïc giaû boán phöông nhaän thaáy chæ baûo cho.

Thaønh thaät caûm ôn quyù vò.

Caån buùt

THÍCH THAÉNG HOAN

CHÖÔNG I

LÔØI NOÙI ÑAÀU

A.- DANH NGHÓA TRIEÁT HOÏC

(Trieát Hoïc, Pheä Ñaø, Baùt Nhaõ)

Trieát Hoïc laø moät danh töø vaø danh töø naøy khoâng coù trong Coå

Thö cuûa Trung Quoác. Sau khi Nhaät Baûn duy taân, danh töø trieát hoïc

ñaây ñöôïc dòch töø ngoân ngöõ Philosophy cuûa Anh Vaên vaø Trung

Quoác duøng theo. Nhöng Trung Quoác thôøi xöa, ngöôøi trí thöùc cuõng

thöôøng ñöôïc goïi laø trieát nhaân. Sôû hoïc cuûa trieát nhaân ñöôïc goïi laø

5

trieát hoïc. Xeùt cho cuøng nguoàn goác chöõ Philosophy nguyeân laø chöõ

Philiastes – Sophias (*), Trung Quoác dòch laø AÙi Trí. Ngöôøi Taây

Phöông ñaàu tieân saùng kieán vaø söû duïng danh töø naøy chính laø Tyû

Thaùp Ca Laïp Tö (Pythagore). Thôøi xöa ngöôøi Taây Phöông vì bò

aùp böùc tieáp nhaän tö töôûng cuûa toân giaùo chaúng daùm noùi trí tueä laø

thuoäc cuûa loaøi ngöôøi vaø hoï bò baét buoäc phaûi chaáp nhaän trí tueä laø

thuoäc veà cuûa Thieân Thaàn. Do ñoù, hoï vì sôï phaïm loãi baát kính vôùi

Thieân Thaàn cho neân töï mình khoâng daùm xöng laø nhaân trí maø chæ

xöng laø treû nhoû cuûa khaát trí. Chæ coù Trôøi thì môùi bieát ñaëng trí tueä

chaéc chaén laø cuûa loaøi ngöôøi, hôn nöõa coù boä phaän trí tueä laø baûn

naêng cuûa loaøi ngöôøi, cho neân loaøi ngöôøi môùi caàn caàu ñeán baûn

taùnh cuûa trí tueä naøy. Nhôø trí tueä ñoù, loaøi ngöôøi môùi coù khaû naêng

tieán thuû höôùng thöôïng, nhöng so vôùi caùc loaøi ñoäng vaät khaùc thì

khoâng gioáng nhau.

Vaên hoaù toái coå cuûa AÁn Ñoä laø Pheä Ñaø, dòch ñuùng laø Nhaät

Minh vaø yù nghóa ñích thöïc cuûa Nhaät Minh laø trí tueä. Ngöôøi AÁn

Ñoä thôøi xöa raát vui möøng vaø öa thích ñoïc tuïng xöôùng ca Thaùnh

Ñieån Pheä Ñaø vôùi muïc ñích laø ñeå khai thò trí tueä cuûa hoï. Truyeàn

thuyeát cho raèng Thaùnh Ñieån Pheä Ñaø cuõng laø saùng taïo cuûa Thieân

Thaàn. Nhöng Thaùnh Ñieån Pheä Ñaø nhaát ñònh phaûi laø ngöôøi cuûa

Thieân Thaàn Baø La Moân môùi coù quyeàn tin töôûng vaø phuïng haønh,

chính laø caùc giaùo só Baø La Moân môùi coù khaû naêng ñoïc tuïng.

---------------------------

6

(*) Nhöõng tieáng Anh ñaây chính laø cuûa Phaùp sö Phaùp

Phaûng ghi laïi trong quyeån “Duy Thöùc Söû Quan vaø Trieát

Hoïc”, trang 87.

Coøn caùc trieát hoïc Trung Quoác neáu nhö duøng Kinh Dòch ñeå ñaïi

bieåu thì cuoái cuøng coù theå goïi laø Dòch Hoïc.

Nôi Phaät Giaùo thì coù kinh Baùt Nhaõ vaø Baùt Nhaõ chính laø trí

tueä. Hoïc sinh Phaät Giaùo coát yeáu laø phaùt taâm caàu trí tueä neân phaûi

hoïc Baùt Nhaõ vaø ôû trong kinh Ñaïi Baùt Nhaõ, Phaät Giaùo thì theá naøo

cuõng khích leä khuyeân ngöôøi ñi hoïc Baùt Nhaõ! Laïi coù moät coát

truyeän noùi veà moät vò Boà Taùt caàu Baùt Nhaõ ñaõ ñaït ñöôïc muïc ñích

chính laø Boà Taùt Thöôøng Ñeá. Theo Boà Taùt, ly khai Baùt Nhaõ thì

hoaøn toaøn khoâng coù Phaät, toaøn boä Phaät Hoïc laø Baùt Nhaõ Hoïc vaø

Baùt Nhaõ Hoïc cuõng chính laø Trieát Hoïc Phaät Giaùo.

Trí tueä cuûa trieát hoïc theo quan nieäm cuûa Phaät Giaùo nhaän xeùt

khoâng phaûi cuûa Thaàn Hoïc maø chính laø cuûa nhaân loaïi, moät thöù lyù

taùnh giaùc ngoä sieâu vieät cuûa nhaân loaïi. Laøm theá naøo ñeå thaáy

ñöôïc? Trieát Hoïc thì coù Trieát Hoïc Thöôøng Thöùc [1], Phaät Hoïc thì

coù Theá Gian Cöïc Thaønh Chaân Thaät Trí, töùc laø moät loaïi lyù trí luoân

luoân quan heä nôi söï sinh hoaït cuûa nhaân loaïi trong theá gian vaø

ngoaøi ra trong Phaät Hoïc coøn coù choã goïi laø Trí Tueä Sieâu Nhaân

Loaïi, chính laø söï giaùc ngoä cuûa chöùng ngoä lyù taùnh qua kinh

nghieäm vaø noù khoâng phaûi laø thöù giaùc ngoä thöôøng coù cuûa thöôøng

thöùc. Nhö hieän töôïng lyù trí thöïc nghieäm cuûa Khoa Hoïc, nhö hieän

7

töôïng lyù trí thöïc chöùng cuûa Trieát Hoïc Kinh Nghieäm, nhö hieän

töôïng giaùc ngoä tu chöùng cuûa Phaät Hoïc, nhöõng thöù lyù trí naøy vöøa

laø trieát hoïc chaân ñeá, vöøa laø trí tueä chaân chaùnh. Trí tueä cuûa Phaät

Hoïc quan nieäm ôû choã chuù troïng nôi söï theå hoäi, nôi söï giaùc ngoä,

chuù troïng nôi söï tham hoïc moät caùch chaân thaät ñeå minh taâm kieán

taùnh.

B.- PHÖÔNG PHAÙP CUÛA TRIEÁT HOÏC:

Duyeät qua danh nghóa cuûa trieát hoïc treân, nhöõng trieát nhaân,

nhöõng keû giaùc ngoä töø xöa ñeán nay ñeàu khai thò cho nhaân loaïi

mong caàu ñaït ñeán moät thöù lyù taùnh cao thöôïng vöôït qua moät thöù

sinh hoaït cuûa trí tueä, vöôït qua moät thöù sinh hoaït cuûa ngheä thuaät.

Nhö thöù sinh hoaït cuûa Thieàn cuûa Thieàn Toâng Trung Quoác chính

laø sinh hoaït ngheä thuaät cuûa trieát hoïc.

Nhaân loaïi tieáp nhaän söï giaùo duïc mong caàu tri thöùc ñeàu laø môû

baøy vaø phaùt trieån thieân taùnh cuûa nhaân loaïi, töùc laø baûn naêng cuûa

trí tueä, hoaëc laø taùnh naêng cuûa töï giaùc; cho neân tri thöùc laø do hoïc

taäp maø coù vaø thuoäc veà ngoaïi lai. Coøn trí tueä thì nhaát ñònh khoâng

phaûi thuoäc veà ngoaïi lai maø chính laø taùnh naêng giaùc ngoä cuûa noäi

taïi. Do ñoù, nôi hoïc hieäu, tri thöùc thì ñöôïc caùc hoïc sinh tieáp nhaän

töø nôi söï giaùo duïc cuûa caùc giaùo sö vaø caùc hoïc sinh chæ coù theå hoïc

taäp ñöôïc moät soá tri thöùc naøo ñoù cuûa caùc giaùo sö maø thoâi.

--------------------

[1] Ñöôïc thaáy trong “Tö Töôûng vaø Xaõ Hoäi” cuûa Tröông Ñoâng

Toân, chöông 2, trang 24.

8

Hôn nöõa caùc giaùo sö cuõng chæ coù khaû naêng naém giöõ phaàn naøo

nhöõng thöù luaän lyù cuûa ñoâng taây ñeå khai thò taùnh giaùc ngoä cuûa

mình cho hoïc sinh, nhöng hoï khoâng theå ñem toaøn boä trí tueä cuûa

mình trao truyeàn cho hoïc sinh. Töø xöa ñeán nay caùc Thieàn Sö vaø

caùc nhaø Lyù Hoïc ñôøi Toáng Minh giaùo duïc caùc hoïc sinh ñeàu chæ söû

duïng coù moät caùch laø khai thò. Cho neân Phaät noùi: “Khai thò ngoä

nhaäp tri kieán cuûa Phaät”. Coøn caùc Nho Gia chæ daïy: “Trí tri taïi

caùch vaät” (Muoán bieát ñeán nôi ñeán choán thì phaûi xeùt cho cuøng lyù

leõ cuûa söï vaät). Caên cöù nôi yù kieán treân, Nhaân Minh Nhaäp Chaùnh

Lyù Luaän noùi raèng: “Naêng laäp vaø naêng phaù laø chæ ngoä tha, hieän

löôïng vaø tyû löôïng laø chæ töï ngoä”. [2]

Nhaân Minh Luaän coù choã goïi laø Löôïng Luaän môùi laø phöông

phaùp luaän lyù chaân chaùnh ñeå caàu trí tueä. Nhaân Minh laø phöông

phaùp luaän lyù cuûa Duy Thöùc Hoïc vaø Duy Thöùc laø caûnh giôùi chaân

lyù cuûa trí tueä, leõ taát nhieân phaûi do Nhaân Minh thaåm ñònh. Duy

Thöùc Hoïc ñaõ laø choã nguyeân lyù cuûa taùnh sai bieät vaø cuûa taùnh chaân

thaät nôi moãi söï vaät, nhöng phaûi traûi qua phöông thöùc luaän lyù cuûa

Nhaân Minh. Töø ñoù, Duy Thöùc Hoïc cuõng coù theå cho laø Trieát Hoïc

Tö Duy, hoaëc laø Trieát Hoïc Bieán hay laø Trieát Hoïc Löôïng, nguyeân

vì Duy Thöùc Hoïc laø tìm caàu lyù taùnh chaân thaät, nhaän thöùc lyù taùnh

chaân thaät, chöùng ñaéc lyù taùnh chaân thaät, cho neân goïi laø Löôïng

Quaû, cuõng töùc laø Tri Thöùc vaäy.

9

C.- TAÙNH CHAÁT CUÛA TRIEÁT HOÏC VAØ

VAÁN ÑEÀ “HÖÕU” (COÙ) CUÛA DUY THÖÙC:

Caên cöù theo nhöõng yù kieán ñaõ trình baøy ôû tröôùc, chuû yeáu nhaém

ñeán cuûa trieát hoïc laø mong caàu ñeå hieåu bieát, khi ñoái vôùi vuõ truï

nhaân sanh mong caàu ñaït ñeán moät thöù duy nhaát laø thaáy saùng toû vaø

bieát chaân thaät, töùc laø chæ cho trí tueä. Tri thöùc cuûa trieát hoïc coù hai

phöông dieän: Naêng Tri vaø Sôû Tri.

Chöõ “Tri” ñuùng nghóa laø hieåu bieát chaân thaät, coù khaû naêng

thuyeát minh ñaày ñuû moät söï kieän cuûa moät söï vaät naøo ñoù laø caùi gì,

laø nhö theá naøo maø ôû ñaây khoâng phaûi chæ cho taùnh chaát thieát yeáu

chaân thaät nhö theá cuûa noù, nghóa laø nhaát ñònh phaûi tìm kieám cho

ñöôïc nguyeân nhaân sanh khôûi ra noù, ñoù chính laø nhieäm vuï chuû

yeáu cuûa caùc nhaø trieát hoïc. Tri Thöùc ñaït ñöôïc xaùc thöïc vaø thieát

yeáu töø nôi nguyeân nhaân sanh khôûi chính laø tri thöùc cuûa khoa hoïc,

cho ñeán trieát hoïc noùi treân cuõng laø moät thöù khoa hoïc. Töø ñaây trôû

veà tröôùc trieát hoïc ñöôïc trình baøy bao goàm caû khoa hoïc, nhöng töø

ñaây trôû veà sau khoa hoïc thoaùt ly khoûi trieát hoïc ñeå ñoäc laäp. Hieän

taïi trieát hoïc thì trôû thaønh thuïc luøi vaø tö caùch laïi hoaøn toaøn phuï

thuoäc nôi khoa hoïc.

----------------------------------------

[2] Baøi Tuïng ñaây ñöôïc thaáy giaûi thích töôøng taän saâu xa trong

Nhaân Minh Ñaïi Sôù cuûa ngaøi Khuy Cô.

10

Chuùng ta nöông töïa vaøo ñaâu ñeå hieåu bieát? Ngoaïi tröø Luaän Lyù

Hoïc ra, caên baûn laø nöông töïa vaøo lyù taùnh ñeå hieåu bieát.

“Sôû Tri” (nôi hieåu bieát) laø gì? Hoaëc giaû noùi raèng hieåu bieát ít

nhieàu veà caùi gì? “Trieát hoïc thì cho taát caû söï vaät toàn taïi ñoù ñaây

ñeàu laø ñoái töôïng, nhöng maø trong taát caû söï vaät toàn taïi ñoù, caùi

quan troïng baäc nhaát ñeå nghieân cöùu chính laø nguyeân nhaân sanh

khôûi ra chuùng. Ngöôïc laïi, taát caû khoa hoïc laïi khaùc hôn laø moät khi

nghieân cöùu söï vaät gì cuûa moät thöù toàn taïi naøo thì treân laõnh vöïc ñoù

ñeàu cho nguyeân nhaân sanh khôûi ra chuùng laø choã thöù yeáu cuûa söï

nghieân cöùu”. Vì theá chuùng ta coù theå noùi trieát hoïc laø tri thöùc voâ

cuøng cao caû trong nhaân loaïi. Cho neân chuùng ta ñònh nghóa Trieát

hoïc chính laø noùi ñeán theå phoå bieán cuûa caùc thöù hoa hoïc. Nhôø

nöông töïa vaøo trieát hoïc, chuùng ta môùi thaáy ñöôïc lyù taùnh vaø söû

duïng lyù taùnh ñeå nghieân cöùu nguyeân taéc toái cao cuûa taát caû söï vaät,

cho neân Ñòch Ca Nhó noùi raèng: “Trieát hoïc ñaõ tieáp thu khoa hoïc

khaùc, laø toång theå cuûa khoa hoïc”.

Caên cöù nhöõng yù nghóa treân, chuùng ta coù theå khaúng ñònh: Trieát

hoïc töïu trung chính laø Hình Nhi Thöôïng Hoïc. Tröông Ñoâng Toân

noùi raèng:

11

“Heä thoáng tri thöùc cuûa Hình Nhi Thöôïng Hoïc laø “Höõu” hoaëc

laø “Theå” (Being) laøm khaùi nieäm cô baûn. Quan heä nôi khaùi nieäm

phaân chia coù hai loaïi: moät loaïi laø “Baûn Chaát” cuûa söï bieán hoaù,

moät loaïi laø ñoäng löïc thuùc ñaåy bieán ñoåi laøm “Tuyeät Ñoái” hoaëc

laøm “Toaøn Theå”, ñaây chính laø ñaëc ñieåm Trieát Hoïc Phaân Kyø cuûa

Trung Quoác vaø cuûa Taây Phöông. Töø khaùi nieäm cuûa thöïc chaát laïi

saûn sanh khaùi nieäm “Baûn Theå” (Substance) cuûa thöïc chaát ñoù.

Nhöng Trung Quoác thì khaùc hôn, ngoaïi tröø Laõo Töû chuû tröông:

“Coù moät loaïi vaät ñöôïc thaønh hình töø nôi hoãn mang tröôùc khi trôøi

ñaát sanh ra”, ñaïi khaùi ñeàu khoâng höôùng veà phöông dieän khaùi

nieäm noùi treân ñeå phaùt trieån. Traùi laïi, Trieát hoïc taây phöông thì thæ

chung hoaøn toaøn chaúng ly khai vaán ñeà khaùi nieäm Baûn Theå

(Substance). Gaàn ñaây maëc duø coù phong traøo vaän ñoäng baøy tröø

khaùi nieäm naøy, nhöng chuùng ta taát nhieân phaûi bieát ñaïo lyù khaùi

nieäm naøy coù theå pheá boû maø Theå (Being) cuûa khaùi nieäm naøy

quyeát ñònh khoâng theå pheá boû, nguyeân vì giaû söû Theå (Being) cuûa

khaùi nieäm ñaây moät khi bò pheá boû thì Hình Nhi Thöôïng Hoïc laïi

hoaøn toaøn bò mai moät luoân. Phaûi bieát ñoái vôùi vaán ñeà Theå (Being)

cuûa khaùi nieäm, Hình Nhi Thöôïng Hoïc cho laø “Höõu” (Coù) vaø hoï

naém laáy caùi “Höõu” ñoù taïo ra moät phaïm truø ñeå söû duïng. Coù moät

soá trieát hoïc thì duøng kinh nghieäm laøm ñieåm cô baûn xuaát phaùt,

nhöng caùc trieát hoïc naøy vaãn naém laáy kinh nghieäm vaø chaáp nhaän

cho laø “Höõu”. Caên cöù theo ñoù chuùng ta coù theå chia thaønh hai

khuynh höôùng: “Höõu Ñaàu Tieân” (Höõu Thæ Khôûi) vaø “Höõu Cuoái

Cuøng” (Höõu Toái Chung). Hai toå chöùc ñaây keát cuoäc roài chæ laø moät

caù theå maø thoâi…, nguyeân vì nôi trieát hoïc cuoái cuøng ñoàng thôøi

cuõng chính laø ñaàu tieân. Noùi chung laïi, taát caû heä thoáng Hình Nhi

12

Thöôïng Hoïc quyeát ñònh khoâng coù moät caù theå naøo coù theå ly khai

khaùi nieäm veà caùi “Höõu” naøy.[3]

Veà Phaät Giaùo, Tö töôûng thì coù hai hoïc phaùi lôùn: moät laø hoïc

phaùi Duy Thöùc, hoïc phaùi naøy giaûng veà “Höõu”, cho neân caùc nhaø

hoïc Phaät thöôøng goïi laø Höõu Toâng; hai laø hoïc phaùi Tam Luaän, hoïc

phaùi naøy giaûng veà “Khoâng”, cho neân caùc nhaø hoïc Phaät thöôøng

goïi laø Khoâng Toâng. Chuùng ta hieän nay thöôøng giaûng veà Duy

Thöùc Hoïc ñeàu höôùng veà cô sôû cuûa heä thoáng “Höõu” nôi Hình Nhi

Thöôïng Hoïc ñeå trình baøy vaø cuõng laø nghieân cöùu saâu xa nguyeân

taéc toái cao cuûa vaïn höõu vuõ truï. Rieâng toâi, trong moät caâu vaên:

“Nghieân cöùu veà Höõu”, chính toâi ñaõ töøng noùi: “Neáu nhö ñem Phaät

Giaùo taïo döïng moät thöù trieát hoïc toái cao thì chöõ Höõu môùi laø ñaïi

bieåu moät nöõa boä phaän trieát hoïc Phaät Giaùo”.

D.- PHAÏM VI TRIEÁT HOÏC VAØ DUY THÖÙC HOÏC:

Ñaây chæ laø trình baøy ñieåm troïng yeáu cuûa trieát hoïc ñeå nghieân

cöùu ít nhieàu vaán ñeà gì ñoù. Ñaïi khaùi choã nghieân cöùu cuûa trieát hoïc

cuõng chính laø choã nghieân cöùu cuûa Duy Thöùc Hoïc vaø phaïm vi choã

nghieân cöùu thì voâ cuøng roäng lôùn. Taïi Trung Quoác, choã nghieân

cöùu cuûa trieát hoïc chính laø nghóa lyù. Taïi AÁn Ñoä, choã nghieân cöùu

thì goàm coù nhöõng danh xöng nhö: Töù Pheä Ñaø, Nguõ Minh, Thaäp

Öu Ba Ni Sa Ñaøm. Caùc nhaø trieát hoïc coå ñaïi Hy Laïp caên cöù nôi

trieát hoïc phaân laøm ba boä phaän: moät laø Vaät Lyù Hoïc, hai laø Luaân

Lyù Hoïc vaø ba laø Luaän Lyù Hoïc. Coøn caùc nhaø trieát hoïc hieän taïi thì

13

phaân loaïi phaïm vi cuûa trieát hoïc thaønh: Baûn Theå Luaän, Nhaân

Sanh Luaän vaø Tri Thöùc Luaän.

1)- BAÛN THEÅ LUAÄN:

Baûn Theå Luaän laø boä phaän chuyeân nghieân cöùu ñaïo lyù cuûa theá

giôùi vuõ truï, nghieân cöùu baûn theå cuûa “Toàn Taïi” vaø nghieân cöùu yeáu

toá cuûa “Chaân Thaät”. Baûn Theå Luaän cuõng goïi laø Vuõ Truï Luaän,

nghóa laø boä phaän chuyeân nghieân cöùu söï khôûi nguyeân cuûa theá giôùi

vaø lòch söû phaùt trieån..v..v…. cuûa noù.

2)- NHAÂN SANH LUAÄN:

Nhaân Sanh Luaän laø boä phaän chuyeân nghieân cöùu nguoàn goác

cuûa nhaân sanh, nghieân cöùu loaøi ngöôøi phaûi chaêng do ñoäng vaät

tieán hoaù thaønh. Boä phaän naøy bao goàm nghieân cöùu Taâm Lyù Hoïc

cuûa loaøi ngöôøi vaø yeáu toá Luaân Lyù Hoïc cuûa con ngöôøi nhö theá

naøo.

--------------------------------------------------

[3] Ñöôïc thaáy trong Tö Töôûng vaø Xaõ Hoäi cuûa Tröông Ñoâng Toân,

chöông 2, trang 24.

3)- TRI THÖÙC LUAÄN:

14

Tri Thöùc Luaän laø boä phaän chuyeân nghieân cöùu söï sanh saûn cuûa

tri thöùc, cuõng nhö nghieân cöùu taùnh chaát vaø söï taùc duïng cuûa tri

thöùc. Boä phaän naøy coøn nghieân cöùu luoân caû vaán ñeà chaân, nguïy, taø,

chaùnh cuûa tri thöùc, cho neân ñöôïc goïi laø Tri Thöùc Luaän Lyù. Tri

Thöùc Luaän Lyù goàm coù:

a)- A Laïi Da Thöùc Thöù Taùm Cuûa Duy Thöùc Hoïc:

A Laïi Da Thöùc thöù taùm cuûa Duy Thöùc Hoïc laø boån luaän cuûa

taát caû phaùp, nhö Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän goïi laø “Sôû Tri Y” (Sôû Tri

töùc laø chæ cho vaïn höõu vuõ truï. “Y” chính laø yù cuûa baûn theå). Hôn

nöõa, nhö trong ba Töï Taùnh, ngoaïi tröø “Ngaõ Töôùng vaø Phaùp

Töôùng” voán khoâng cuûa Bieán Keá Sôû Chaáp, “Y Tha” vaø “Vieân

Thaønh” ñeàu thuoäc veà “Höõu” vaø “Toàn Taïi”. Nhöng vaán ñeà “Höõu”

cuûa caùc phaùp ôû ñaây thì laïi nöông töïa nôi A Laïi Da Thöùc maø coù,

cho neân Baûn Theå Luaän cuûa Duy Thöùc Hoïc chính laø A Laïi Da

Thöùc.

b)- Maït Na Thöùc Thöù Baûy Cuûa Duy Thöùc Hoïc:

Maït Na Thöùc thöù baûy cuûa Duy Thöùc Hoïc chính laø nguoàn goác

sanh khôûi cuûa taát caû nhaân ngaõ, thò phi, taø chaùnh. Thöùc “Maït Na”

neáu nhö khoâng coù thì nhaân ngaõ cuõng khoâng coù vaø taát caû xaõ hoäi

cuõng trôû thaønh bình ñaúng, töï do, töï taïi. Quan nieäm cô baûn veà luaân

lyù ñaïo ñöùc cuûa nhaân sanh ñeàu ñöôïc kieán laäp töø nôi Thöùc naøy.

Cho neân Maït Na Thöùc chính laø Nhaân Sanh Luaän cuûa Duy Thöùc.

15

c)- Saùu Thöùc Tröôùc Cuûa Duy Thöùc:

Saùu Thöùc Tröôùc cuûa Duy Thöùc töùc laø naêm caûm quan hieåu

bieát vaø YÙ Thöùc tri giaùc cuûa chuùng ta, ñoù laø nguoàn goác cuûa taát caû

tri thöùc, nhö “Chaân Duy Thöùc Löôïng”, ..v..v… cuûa Tri Thöùc Luaän

ñeàu caên cöù nôi naêm Thöùc tröôùc ñeå kieán laäp. Hôn nöõa taát caû haønh

vi cuûa nhaân loaïi hoaït ñoäng taïo taùc caùc ñieàu thieän, taïo taùc caùc

ñieàu aùc ñeàu ñöôïc kieán laäp nôi treân nhöõng Thöùc naøy. Taát caû hieän

töôïng taùc duïng cuûa taâm lyù, taát caû taùnh chaát..v.. v… theå hieän roäng

lôùn ñeàu leä thuoäc nôi saùu Thöùc naøy. Phaïm vi mong caàu hieåu bieát

veà thöïc nghieäm cuûa khoa hoïc quyeát ñònh khoâng theå vöôït ra khoûi

phaïm vi cuûa naêm Thöùc tröôùc. Caùc nhaø trieát hoïc suy xeùt hoaëc tö

duy ñeàu khoâng ra khoûi phaïm vi cuûa YÙ Thöùc, cho neân Tri Thöùc

Luaän cuûa Duy Thöùc laø ñöôïc kieán laäp töø nôi saùu Thöùc tröôùc.

Giôø ñaây, toâi caên cöù nôi ba phöông dieän ñaõ trình baøy ôû treân ñeå

giaûng giaûi Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän. Toâi chæ mong caàu giaûng

giaûi deã daøng cho phoå thoâng quaàn chuùng maø khoâng phaûi mong

muoán döïng leân kieåu môùi cho kyø laï.

E.- MUÏC ÑÍCH CUÛA TRIEÁT HOÏC DUY THÖÙC [4]

Duy Thöùc Trieát Hoïc thuyeát minh Bieán Keá Sôû Chaáp thì thuoäc

veà loaïi Khoâng, Y Tha Khôûi thì thuoäc veà loaïi Coù (höõu) trong hö

voïng, Vieân Thaønh Thaät thì thuoäc veà loaïi Coù (höõu) moät caùch maàu

nhieäm. Nguyeân vì chuû tröông Coù (höõu), cho neân hoïc phaùi naøy

16

cuõng goïi laø Höõu Toâng. Hoâm nay caên cöù vaøo chuû tröông treân, yù

nghóa cuûa chöõ “Höõu” (coù) xin ñöôïc thuyeát minh thaâm yù trieát hoïc

cuûa noù.

YÙ nghóa cuûa chöõ “Höõu” (coù) caên cöù treân phöông dieän vaên töï

ñeå quan saùt chaúng qua laø ngoân töø ñoái ñaõi giöõa chöõ “Höõu”(coù) vaø

chöõ “Voâ” (khoâng) maø thoâi, tôï hoà khoâng coù yù nghóa chi caû; nhöng

chuùng ta söû duïng tö töôûng saâu saéc ñeå nghieân cöùu, nhôø ñoù maø giaùc

ngoä ñaëng yù nghóa saâu roäng cuûa chöõ “Höõu” (coù). Khoâng chæ nôi

laõnh vöïc trieát hoïc, yù nghóa cuûa chöõ “Höõu” (Being) coøn coù taùnh

chaát troïng yeáu, trieát hoïc “Höõu” (Being) leõ ñöông nhieân laø moät

thöù phaïm truø vaø ngay caû nôi toâng giaùo cuõng coù ñòa vò töông

ñöông khoâng keùm; trieát hoïc “Höõu” ñoái vôùi söï quan saùt cuûa Phaät

Giaùo yù nghóa laïi caøng vi teá.

Trieát hoïc “Höõu” ôû beân trong neáu ñem so saùnh treân vaät sôû höõu

thì yù nghóa cuûa noù ñöôïc xem nhö laø Coù vaø Khoâng, nhöng yù nghóa

toät ñænh cuûa “Höõu” thì roäng lôùn phi thöôøng. Thí duï nhö noùi: “Coù

ñaây coù kia”, “Coù lyù coù söï”, “Coù nhaân coù ngaõ”, cho ñeán nhö noùi

“Vaïn höõu vuõ truï”, “Sum la vaïn töôïng” ñeàu hoaøn toaøn laø yù nghóa

cuûa “Höõu” naøy caû. Trieát hoïc “Höõu” cuûa vaïn höõu vuõ truï noùi treân,

töø xöa ñeán nay thöôøng goïi laø trôøi ñaát nhaân sanh, taát caû cuûa taát caû,

hình hình saéc saéc, kyø kyø quaùi quaùi, söï söï vaät vaät, kia kia ñaây ñaây,

ngöôøi ngöôøi ta ta,..v..v…., taát caû ñeàu khoâng theå ra khoûi phaïm truø

cuûa “Höõu” naøy. Cho ñeán taát caû hieän töôïng trong khoâng gian cuûa

vuõ truï neáu nhö quan saùt vaø so löôøng thì khoâng ngoaøi yù nghóa cuûa

17

“Höõu” naøy. Cho neân yù nghóa cuûa “Höõu” ñöôïc goïi laø saâu roäng phi

thöôøng.

Trieát hoïc “Höõu”, chuùng ta neáu nhö caên cöù nôi “Taùnh” cuûa noù

ñeå quan saùt thì yù nghóa cuõng heát söùc thaâm saâu maàu nhieäm. Nôi

trong trieát hoïc AÁn Ñoä, phaùi Thaéng Luaän thieát laäp saùu cuù nghóa

goïi laø saùu phaïm truø, trong ñoù ñaëc bieät thieát laäp “Phaïm Truø Höõu”,

coù khi ñaëc bieät chuù troïng ñeán söï taùc duïng cuûa “Höõu” naøy vaø laïi

thieát laäp moät danh xöng laø “Ñaïi Höõu”. YÙ nghóa toång quaùt cho

raèng, sôû dó coù “Vaïn Höõu Vuõ Truï”, sôû dó coù “Nhaân Sanh Theá

Giôùi” ñeàu laø do quan heä vôùi “Höõu Taùnh”. Cho neân taïi AÁn Ñoä, yù

nghóa cuûa “Höõu Taùnh” raát laø troïng yeáu nôi trong trieát hoïc cuûa

phaùi Thaéng Luaän. Phaät Giaùo thì phaù tröø thöù quan nieäm tri kieán

cöïc ñoan coá chaáp cuûa phaùi naøy cuõng raát toån phí moät phaàn naøo

coâng phu.

--------------------------------------------------------------

[4] Moät ñoaïn vaên nguyeân danh ñaây: “Nghieân cöùu veà chöõ “Höõu”

ñöôïc ghi trong Nguyeät San Haûi Trieàu AÂm quyeån 19, kyø hai.

Nôi trong Phaät Giaùo quan nieäm ñoái vôùi vaán ñeà “Höõu” raát laø

xem troïng, nhaát laø phaùi “Thuyeát Nhaát Theá Höõu Boä”. Vaán ñeà

“Höõu” phaùi naøy chuû tröông raát roõ raøng. Hoï ñeà xöôùng raèng: Vuõ truï

nhaân sanh taát caû chö phaùp khoâng chæ laø Coù maø laïi laø “Thaät Coù”;

khoâng chæ theå cuûa caùc phaùp Thaät Coù vaø thôøi gian cuõng Thaät Coù.

Cho ñeán hoïc phaùi Phaùp Töôùng Duy Thöùc cuõng chuû tröông taát caû

18

phaùp ñeàu “Coù”. Caùi “Coù” cuûa Phaùp Töôùng Duy Thöùc chuû tröông

neáu nhö so saùnh vôùi caùi “Coù” cuûa Thuyeát Nhaát Theá Höõu Boä thì

choã kieán giaûi khoâng gioáng nhau nhö: caùi “Coù” cuûa Duy Thöùc chuû

tröông maëc duø laø Coù, nhöng chaúng phaûi laø “Thaät Coù”, chæ laø “Giaû

Coù”, “Nhaân Duyeân Coù” vaø “Duy Thöùc Coù”, maø khoâng phaûi laø

“Thaät Coù” nhö chuû tröông cuûa Thuyeát Nhaát Theá Höõu Boä.

Kieán giaûi veà trieát hoïc “Höõu” söû duïng ñeå quan saùt taùnh phoå

bieán vaø taùnh coäng ñoàng cuûa caùc toâng phaùi Phaät Giaùo toùm löôïc

ñaïi khaùi goàm coù hai loaïi:

1)- Thöù nhaát laø “Nghieäp Höõu”, “Quaû Höõu”, taùnh nhaân quaû

neáu nhö cho raèng khoâng bò hoaïi dieät vaø toàn taïi thì Nghieäp Höõu vaø

Quaû Höõu noùi treân thuoäc veà loaïi “Nhaân Quaû Höõu”, “Nhö Huyeãn

Höõu”.

2)- Thöù hai laø “Chaân Nhö”, “Nieát Baøn”..v..v…. neáu nhö chuû

tröông cho laø chaân lyù, laø dieäu phaùp thì cuõng thuoäc veà loaïi “Höõu”,

maø laïi chính laø “Chaân Thaät Höõu”.

Ñeä töû cuûa Phaät Giaùo trong thôøi kyø tu hoïc Phaät Phaùp ñoái vôùi

hai vaán ñeà “Höõu” troïng yeáu noùi treân nhö, Nhaân Quaû Nhö Huyeãn

Höõu, Chaân Thaät Vi Dieäu Höõu ñeàu phaûi quaùn saùt vaø tö duy moät

caùch thaän troïng, ñieåm duy nhaát laø khoâng theå caåu thaû. Nôi trong

nhöõng caûnh giôùi naøy, töï mình duøng trí tueä nhaän thöùc trieät ñeå, coát

yeáu laøm sao ñaït ñöôïc choã tín giaûi khoâng theå hoaøi nghi chính laø

ngöôøi ñaày ñuû chaùnh kieán. Hai vaán ñeà “Höõu” troïng yeáu noùi treân

19

tuyeät ñoái khoâng theå phuû ñònh, cuõng nhö vaán ñeà quaû baùo töï mình

khoâng coù naêng löïc choïn löïa vaø khoâng coù nhaø thoâng thaùi naøo,

khoâng coù baäc long sö hay baïn long thieän naøo ñuû khaû naêng chæ

ñaïo ñeå nöông töïa; keû naøo sanh khôûi kieán giaûi sai laàm ñi phuû ñònh

toaøn boä hai vaán ñeà “Höõu” troïng yeáu naøy thì keû ñoù hoaøn toaøn

“chaúng ñöôïc gì caû”! Caên cöù nôi kieán giaûi, ai chuû tröông phuû ñònh

toaøn boä vaán ñeà “Höõu” troïng yeáu treân ñeàu trôû thaønh nhöõng keû

thuoäc loaïi “Toån Thieät Chaáp”, thuoäc loaïi “Ñoaïn Kieán Luaän”! Coøn

caên cöù nôi söï lyù, ai chuû tröông theo söï kieán giaûi noùi treân cuõng

chính laø nhöõng keû loaïi boû khoâng tin nhaân quaû. Ngöôøi tri kieán nhö

theá, theo quan nieäm Phaät Giaùo laø nhöõng keû hieåu bieát thaáp heøn.

Du Giaø Sö Ñòa Luaän noùi: “Nhöõng thöù ngöôøi nhö theá laø keû toät

ñænh hö voâ”; nhöõng keû hö voâ nhö theá coù theå töï baïi hoaïi laáy mình

vaø cuõng coù theå baïi hoaïi theá gian theo söï kieán giaûi cuûa hoï. Trung

Luaän noùi: “Nhöõng haïng chuû tröông hö voâ nhö theá, taát caû keû trí,

nhöõng ngöôøi thaät haønh phaïm haïnh khoâng neân noùi naêng chung vôùi

hoï vaø khoâng neân ôû chung vôùi hoï”.

Ngöôøi nghieân cöùu Phaät Hoïc vaø ngöôøi tu trì Phaät Hoïc khoâng

coù ai laø khoâng bieát roõ giaùo nghóa cuûa ñaïo lyù Phaät Giaùo vaø bieát roõ

raát nhieàu. Nhöng phaân ñònh moät caùch ñaëc bieät roäng raõi vaø phaùn

ñònh moät caùch phoå thoâng, giaùo nghóa “Höõu” cuûa Phaät Giaùo khoâng

ra ngoaøi hai loaïi: moät laø “Höõu Giaùo” vaø hai laø “Khoâng Giaùo”.

Höõu Giaùo laø chæ cho nhöõng giaùo phaùp cuûa Phaät noùi vaø trong

nhöõng Thaùnh Ñieån ñoù, taát caû giaùo phaùp ñeàu tuyeân döông hoïc

thuyeát “Höõu” vaø “Toàn Taïi”. Khoâng Giaùo laø chæ cho nhöõng giaùo

phaùp cuûa Phaät noùi vaø trong nhöõng Thaùnh Ñieån ñoù, taát caû giaùo

20

phaùp ñeàu tuyeân döông hoïc thuyeát phuû ñònh cuûa caùi “Khoâng”. Taát

caû giaùo phaùp tuyeân döông hoïc thuyeát “Höõu” bao goàm caùc kinh

luaän thuoäc Tieåu Thöøa Phaät Giaùo nhö Töù A Haøm, Luïc Tuùc Phaùt

Trí Baø Sa..v..v….., vaø caùc kinh luaän thuoäc Ñaïi Thöøa Phaät Giaùo

nhö Thaâm Maät, Hoa Nghieâm, Nieát Baøn, Du Giaø, Duy

Thöùc..v..v…., trong ñoù Luïc Kinh, Thaäp Nhaát Luaän cuûa hoïc phaùi

Duy Thöùc laø raát thieát yeáu. Coøn taát caû giaùo phaùp tuyeân döông hoïc

thuyeát phuû ñònh cuûa caùi “Khoâng” goàm coù caùc kinh luaän thuoäc

Tieåu Thöøa Phaät Giaùo nhö Thaønh Thaät Luaän..v..v…., vaø caùc kinh

luaän thuoäc Ñaïi Thöøa Phaät Giaùo nhö Tam Luaän Hoïc Phaùi, Baùt

Nhaõ, Tam Luaän..v..v…. Cho ñeán Thaùnh Ñieån Luaät Nghi cuûa hai

Thöøa ñeàu thích öùng caû phöông dieän “Höõu Giaùo”, nhaân vì nhöõng

Luaät Nghi ñoù laø nhöõng giaùo giôùi maãu möïc cuûa caùc ñeä töû Phaät

ñöông thôøi trieät ñeå haønh trì vaø cuõng coù theå noùi nhöõng Thaùnh

Ñieån Luaät Nghi laø nhöõng quy luaät cuûa Taêng Ñoaøn Phaät Giaùo

hieän thaät sinh hoaït. Nhöõng Thaùnh Ñieån Phaät Giaùo sôû dó ñöôïc

phaân loaïi thaønh hai heä phaùi “Höõu” vaø “Khoâng” laø caên cöù nôi

phöông dieän giaùo lyù vaø phöông dieän tö töôûng ñeå pheâ phaùn, cho

neân nhöõng ngöôøi nghieân cöùu Phaät Phaùp ñeàu xem troïng hai hoïc

phaùi naøy. Lyù do hai hoïc phaùi “Höõu” vaø “Khoâng” ñaây ñeàu laø ñaïi

bieåu toaøn boä Phaät Giaùo. Caên cöù treân lòch söû phaùt ñaït cuûa Ñaïi

Thöøa Phaät Giaùo ñeå quan saùt, Giaùo Chuû cuûa Phaät Giaùo chính laø

Thích Ca Theá Toân, Giaùo Phaùp ôû thôøi ñaïi ñöùc Thích Toân noùi maëc

duø coù voâ löôïng phaùp moân, coù traêm ngaøn quyeån kinh, chung quy

chæ phaùt ñoäng söï tö duy cuûa YÙ Thöùc, töùc laø Phaät Ñaø quan saùt vaø

thuyeát minh tö töôûng cuûa vuõ truï nhaân sanh, cuûa vaïn höõu chö phaùp

khoâng ngoaøi hai chöõ “Höõu” vaø “Khoâng” naøy. Cho neân hai chöõ

21

“Höõu” vaø “Khoâng” trôû thaønh trung taâm tö töôûng Nhò Nguyeân

Luaän cuûa Phaät Giaùo. Ñeä töû Phaät ñích thaân tröïc tieáp truyeàn thöøa

tö töôûng “Höõu” vaø “Khoâng” noùi treân cuûa Ñaïi Thöøa Phaät Giaùo

ñeàu cho raèng: Ngaøi Vaên Thuø truyeàn thöøa Thaùnh Ñieån Phaät Phaùp

cuûa ñöùc Thích Toân ñeàu quan heä nôi tö töôûng “Khoâng”; ngaøi Di

Laëc truyeàn thöøa Thaùnh Ñieån Phaät Phaùp cuûa ñöùc Thích Toân laïi

quan heä nôi tö töôûng “Höõu”. Nhöõng moân haï cuûa ngaøi Vaên Thuø

goàm coù Long Thoï, Nguyeät Xöùng..v..v….; nhöõng moân haï cuûa ngaøi

Di Laëc goàm coù Voâ Tröôùc, Theá Thaân..v..v…. Hieän nay trong khu

vöïc Ñaïi Thöøa Phaät Giaùo löu haønh, ñaëc bieät laø vuøng Taây Vöïc, hai

tö töôûng “Höõu” vaø “Khoâng” vaãn coøn tieáp tuïc truyeàn thoï cho

nhau.

Töø ñoù treân phöông dieän quan saùt, tö töôûng “Höõu” coù theå ñaïi

bieåu phaân nöûa boä phaän Phaät Giaùo. Ñuùng nhö caên cöù vaøo moät thöù

ngoân ngöõ trieát hoïc voâ cuøng thaâm saâu cuûa Phaät Giaùo ñöông thôøi

ñaõ ñöôïc toå chöùc, tö töôûng “Höõu” thì hoaøn toaøn ñaïi bieåu heát phaân

nöûa boä phaän trieát hoïc Phaät Giaùo.

Tö töôûng “Höõu” trôû thaønh “Dieäu Höõu” laø ñaëc bieät trieät ñeå caên

cöù nôi hoïc lyù ñeå minh ñònh vaø cuõng laø caûnh giôùi chí cöïc voâ

thöôïng thaäm thaâm khoâng theå nghó baøn cuûa Phaät Giaùo. YÙ nghóa

“Dieäu Höõu” cuûa Phaät Giaùo leõ ñöông nhieân hoaøn toaøn khoâng phaûi

laø yù nghóa “Höõu” phoå thoâng maø keû phaøm phu bình daân thöôøng söû

duïng. YÙ nghóa “Höõu” ñaây laø coù nhö thaät, coù nhö lyù, do Tueä

Khoâng hieån hieän, do Tueä Khoâng phaûn chieáu öùng hieän maø tuyeät

22

ñoái khoâng moät maûy may meâ man, vì leõ ñoù môùi goïi laø “Dieäu

Höõu”.

Tö töôûng “Höõu” ôû nôi caùc toân giaùo cuõng bao haøm yù nghóa

troïng yeáu phi thöôøng. Laøm theá naøo thaáy ñaëng? Caùc nhaø toân giaùo,

ngoaøi Phaät Giaùo, ñeàu caên baûn laø khoâng daùm phuû ñònh taát caû caûnh

giôùi hieän thaät cuûa vuõ truï nhaân sanh; hoï giaû söû hoaøn toaøn phuû ñònh

tö töôûng “Höõu”, hoaøn toaøn phuû ñònh hieän thaät cuûa vuõ truï vaø noùi

raèng taát caû ñeàu laø “Khoâng”, taát caû ñeàu laø “Khoâng Phaûi Coù”, hoaëc

taát caû chaúng coù toàn taïi, cuoái cuøng baûn thaân cuûa hoï cuõng khoâng

ñöùng vöõng vaø nhöõng lôøi thuyeát giaûng cuûa hoï bò cho laø phaûn taùc

duïng. Thí duï roõ raøng nhaát laø caùc nhaø toân giaùo ñeàu thöøa nhaän coù

Trôøi hoaëc coù Thaàn Linh toàn taïi vaø laïi tin töôûng cho Trôøi vaø Thaàn

Linh ñoù ñeàu coù moät thöù uy quyeàn, coù moät thöù theá löïc ñaëc bieät.

Uy quyeàn vaø theá löïc ñaëc bieät cuûa Trôøi vaø Thaàn Linh noùi treân thì

sieâu vieät tuyeät ñoái vaø toàn taïi ñoäc laäp ngoaøi vuõ truï vaïn höõu, töø xöa

ñeán nay thöôøng haèng muoân kieáp khoâng theå hoaïi dieät. Hoï cho

Trôøi hoaëc Thaàn Linh laø keû saùng taïo ra vuõ truï vaïn phaùp, laø ngöôøi

saûn sanh ra nhaân sanh vaïn vaät, laø chuùa teå tuyeät ñoái cuûa moïi taát

caû, nhöõng chuùa teå ñaây ñoái vôùi hoï coù quyeàn naêng saùng taïo öu vieät

ñaëc bieät. Nhö vaäy Trôøi hoaëc Thaàn Linh ôû nôi hoï khoâng chæ khoâng

daùm phuû ñònh söï toàn taïi cuûa chuùng, ñoàng thôøi laïi coøn tín ngöôõng

tuyeät ñoái söï toàn taïi vaø quyeàn theá cuûa chuùng. Hieän nay caùc nhaø

Khoa Hoïc, caùc nhaø Taân Trieát Hoïc vaø caùc nhaø Phaät Hoïc quaû thaät

khi söû duïng moät thöù chaân lyù söï thaät ñi phuû ñònh Trôøi hoaëc Thaàn

Linh thì hoï khoâng theå chòu ñöïng. Cho ñeán vuõ truï, nhaân sanh, theá

giôùi, taát caû vaïn höõu ôû nôi chuùng ta ñaây leõ ñöông nhieân ñoái vôùi hoï

23

ñeàu laø do Trôøi hoaëc Thaàn Linh saùng taïo ra, hôn nöõa sanh maïng

ñöôïc toàn taïi vaø sinh hoaït ñöôïc höôûng thoï khoå vui cuõng laø do Trôøi

hoaëc Thaàn Linh ban ôn!

Tö töôûng “Höõu” ñang ñöôïc giaûi thích mang yù nghóa “Toàn

Taïi”, laïi coøn bao haøm yù vò trieát hoïc raát saâu. Töø xöa ñeán nay trong

vaø ngoaøi, khoâng luaän nhaø trieát hoïc cuûa phaùi naøo, coâng taùc duy

nhaát laø ñi tìm kieám chaân töôùng cuûa vuõ truï vaïn höõu, tìm kieám caên

nguyeân sanh khôûi cuûa theá giôùi nhaân sanh ñeå mong caàu ñaït ñeán

moät thöù kieán giaûi ñaëc bieät ñoäc laäp cuûa trí tueä cao thöôïng. Lyù do yù

nghóa caên baûn ban ñaàu cuûa trieát hoïc laø “Caàu Tri”, ngöôøi coâng phu

ñi laøm trieát hoïc ñoái vôùi trong khoâng gian vaø thôøi gian, ñoái vôùi

khoaûng caùch cuûa trôøi ñaát vaø nhaân sanh, taát caû töï nhieân giôùi, taát caû

nhaân giôùi, hoï coát yeáu ñeàu vaän ñoäng thích öùng, hoï ra söùc tö duy

bieän baïch, ñi tìm caàu ñaït ñeán tri thöùc cuûa hieåu bieát taát caû chaân

thaät ñeå cuøng kheá hôïp vôùi nhau veà ñaïo lyù vaø söï thaät, cho neân

ñöôïc goïi laø “Lyù Tri”. Trieát hoïc cuûa chuùng ta chaúng gì khaùc laø yù

muoán sinh hoaït cuûa lyù trí phaûi hôn phi thöôøng, choã haï thuû coâng

phu phaûi vöôït haún hôn ngöôøi thöôøng, hoï muoán ñaït ñeán “Lyù Tri”

sieâu xuaát phi phaøm, khoâng phaûi giaûi thích theo tri kieán cuûa haïng

phaøm phu , nghóa laø hoï cuõng raát ham thích caù nhaân hoï ñaït ñöôïc

“Lyù Tri”. Vì leõ ñoù caùc nhaø trieát hoïc laïi cuõng xöng laø “AÙi Tri”.

Luùc baáy giôø caùc nhaø trieát hoïc khi trong thôøi gian chuyeân taâm

laøm vieäc, noùi chung laø trieät ñeå taän duïng boä naõo cuûa hoï phaùt ngoân

nhöõng ñieàu thaàn bí maàu nhieäm vaø ñi tö duy ñi suy luaän ñeå bieän

baïch nhöõng ñieàu thaàn bí maàu nhieäm ñoù. Choã tö duy, suy luaän vaø

24

bieän baïch cuûa hoï ñeàu laø taát caû söï vaät cuûa vuõ truï, nhöõng söï vaø

nhöõng vaät naøy hoaëc giaû laø töï nhieân, hoaëc giaû laø nhaân sanh. Töø

xöa ñeán nay nhöõng ñieàu tö duy vaø bieän baïch cuûa caùc nhaø trieát

hoïc cuoái cuøng ñi ñeán keát quaû ñaïi khaùi khoâng ngoaøi Duy Taâm,

Duy Vaät, Quan Nieäm, Bieän Chöùng Phaùp..v..v…. cuûa vuõ truï.

Chuùng ta khoâng caàn phaûi ñi tìm hieåu laïi nhö theá naøo nhieàu theâm

nöõa. Caùc nhaø trieát hoïc ñoái vôùi töï thaân cuûa hoï, ñoái vôùi trí tueä tö

duy vaø bieän baïch cuûa hoï, hoï thaâu hoaïch ñöôïc choã tri lyù vaø keát

luaän; noùi chung laïi, hoï ñoái vôùi ñaàu naõo, ñoái vôùi taâm lyù coù khaû

naêng tö duy vaø bieän baïch cuûa hoï, ñoàng thôøi ñoái vôùi vuõ truï laø choã

tö duy vaø bieän baïch, cho ñeán ñoái vôùi choã keát quaû thaâu hoaïch

ñöôïc, hoï tuyeät ñoái khoâng hoäi ñuû ñieàu kieän ñeå phuû ñònh söï chaúng

toàn taïi cuûa chuùng. Laïi tieán theâm moät böôùc nöõa, hoï cho raèng choã

keát quaû thaâu hoaïch ñöôïc ñuùng laø muoân ngaøn chaân thaät, muoân

ngaøn chính xaùc, khoâng bao giôø bieán hoaù, khoâng bao giôø ñoåi khaùc.

Khoa hoïc ñoái vôùi vaán ñeà quan saùt vuõ truï khaùch quan thì chuù

troïng nôi söï kinh nghieäm, khoâng coù traûi qua kinh nghieäm cuûa

khoa hoïc thì khoâng ñuû ñeå tin laø chaân thaät, choã ñaït ñeán tri thöùc

cuõng khoâng theå tính laø chính xaùc. Theo caùc nhaø khoa hoïc, nhöõng

söï nhöõng vaät duy nghieäm vaø phaân tích thaønh môùi cho laø chaân

thaät; nhöõng tri thöùc ñaõ coù môùi cho laø chính xaùc. Khoa hoïc ñoái vôùi

nhöõng söï vaät trong vuõ truï khaùch quan “chæ nghieân cöùu quan heä,

chæ trình baøy cho chuùng ta caùch söû duïng nhöõng phöông thöùc quan

heä, ngoaïi tröø ñaây ra thì khoâng coù khaû naêng tính vaø khaùch quan

tính”. Phöông phaùp khoa hoïc thì raát tieán boä veà söï huyeàn dieäu toái

haäu cuûa vuõ truï: theo Vaät Lyù Hoïc..v..v…. töø Phaân Töû Luaän ñeán

Nguyeân Töû Luaän, töø Nguyeân Töû Luaän ñeán Ñieän Töû Luaän, töø

25

Ñieän Töû Luaän ñeán Löôïng Töû Luaän, töø Löôïng Töû Luaän maø suy

luaän ñeán “Löïc”, töø Löïc laïi phaùt hieän ñeán “Naêng”, laïi töø Soá Hoïc

toái taân phaùt minh Töông Ñoái Luaän. Toùm laïi, nhöõng keát luaän treân

cuûa khoa hoïc ñaây ñoái vôùi “Vaät” vaø “Taâm”, tri thöùc suy nghieäm

phaân tích moãi moãi quan saùt thì khoâng gioáng nhau, nhöng maø ñoái

vôùi choã tham khaûo nghieân cöùu, taùnh khaùch quan cuûa vuõ truï, cuûa

söï vaø vaät nhaän ñònh thì toàn taïi, ñaõ toàn taïi thì nhaát ñònh laø “Höõu”.

Hoï bieát roõ con ñöôøng bieán ñoäng cuûa vaät theå thì khoâng döøng laïi.

Nhaân ñoù coù moãi moãi phöông thöùc khoa hoïc khoâng gioáng nhau,

quan heä khoâng gioáng nhau vaø pheùp taéc quan heä cuûa phöông phaùp

toùm laïi cuõng laø phöông phaùp cuûa khoa hoïc. Phöông phaùp cuûa

khoa hoïc laø vaïn naêng, phöông phaùp cuûa vaïn naêng chính laø

phöông thöùc thöïc nghieäm thaät taùnh toàn taïi cuûa vaät theå; söû duïng

söï quan heä khoâng gioáng nhau naøy ñeå tham khaûo söï lieân heä cuûa

söï vaät. Nhöõng “Phöông Thöùc” vaø nhöõng “Quan Heä” ñaây, treân

laõnh vöïc khoa hoïc cuõng quyeát ñònh laø toàn taïi, ñaõ toàn taïi thì töïu

trung cuõng laø “Höõu”. Do phöông thöùc quan heä cuûa khoa hoïc, thöïc

nghieäm ñaït ñöôïc “Tri Thöùc” vaø Tri Thöùc ñaây thì cuõng toàn taïi, ñaõ

toàn taïi thì töïu trung cuõng laø “Höõu”, nguyeân vì ñaõ laø “Höõu” thì

khoâng theå noùi laø “Voâ”, noùi laø “Khoâng” ñöôïc.

Coá nhieân Phaät Phaùp thì cuõng noùi roäng veà yù nghóa “Khoâng”,

bieåu töôïng nhö kinh Ñaïi Baùt Nhaõ 600 quyeån ñeàu hoaøn toaøn noùi

veà yù nghóa “Khoâng”. Nhöõng kinh ñieån coù noùi veà yù nghóa Khoâng

ñaây raát phoå thoâng thöôøng ñeà cöû möôøi taùm loaïi Khoâng, hoaëc hai

möôi loaïi Khoâng, chæ coát yeáu laø muoán cho chuùng ta bieát roõ ñaïo lyù

veà yù nghóa Khoâng cuûa Baùt Nhaõ, tuyeät ñoái khoâng phaûi laø hoaøn

26

toaøn phuû ñònh, hoaøn toaøn ñoaïn dieät taát caû theå töôùng cuûa söï vaät

trong vuõ truï maø noùi leân veà yù nghóa Khoâng thuoäc loaïi ñoaïn dieät vaø

cuõng khoâng phaûi laø loaïi Ngoang Khoâng gioáng nhö Thaùi Khoâng

cuûa trôøi xanh. Nghóa Khoâng ñöôïc ñeà caäp ñeán ôû ñaây laø:

*- Thöù nhaát laø phaù tröø töôùng ngaõ chaáp vaø töôùng phaùp chaáp,

nguyeân vì töï taùnh toàn taïi cuûa ngaõ chaáp vaø phaùp chaáp chính laø töï

taùnh toàn taïi hö voïng, hoaøn toaøn che laáp baûn töôùng taùnh khaùch

quan cuûa söï vaø vaät, maø laïi coøn khieán cho tri thöùc hö voïng cuûa

töôùng ngaõ chaáp hoaëc cuûa töôùng phaùp chaáp trôû neân hieåu bieát

khoâng chính xaùc, hieåu bieát ñieân ñaûo, hieåu bieát “trong caùi Khoâng

sanh ra caùi Coù”, gioáng nhö thöù tri thöùc ñieân ñaûo khoâng chính xaùc

khoâng qua khoa hoïc thöïc nghieäm. Nhöõng ñieàu trình baøy treân thì

thích öùng vôùi nghóa “Khoâng” cuûa Baùt Nhaõ vaäy.

*- Thöù hai laø theå chaát caên baûn cuûa taát caû “Söï” vaø “Vaät” muoân

ngaøn chaân thaät, muoân vaïn chính xaùc quyeát ñònh khoâng coù moät

loaïi Taùnh (Töï Taùnh) naøo coá ñònh toàn taïi caû, theo nhö Phaät Phaùp

noùi raèng “Taát caû phaùp khoâng coù töï taùnh” ñeàu laø yù nghóa cuûa loaïi

naøy vaäy. Moãi moät Söï hoaëc moãi moät Vaät ñeàu khoâng coù Taùnh coá

ñònh cho neân goïi laø “Khoâng”! Nhöõng Söï hoaëc nhöõng Vaät gì

khoâng coù Taùnh coá ñònh? Nguyeân nhaân laø baûn theå cuûa moãi Söï cuûa

moãi Vaät ñeàu do raát nhieàu vaø raát nhieàu Söï hoaëc Vaät rieâng bieät

nhau beân ngoaøi toå chöùc thaønh. Taùch rôøi taát caû Söï hoaëc Vaät rieâng

bieät beân ngoaøi thì moãi moät Söï hoaëc moãi moät Vaät noùi treân hoaøn

toaøn khoâng coù. Nhöng hoâm nay hình traïng hieän töôïng toàn taïi cuûa

moãi Söï cuûa moãi Vaät chaúng qua chæ laø vaøi thöù Söï hoaëc vaøi thöù Vaät

27

döïa theo pheùp taéc quan heä cuûa phöông thöùc naøo ñoù toå chöùc thaønh

moät loaïi hình thaùi maø thoâi! Ngoaïi tröø nhöõng thöù ñaây caùi gì toàn taïi

coù taùnh caùch coá ñònh? Nhö vaäy vaán ñeà “Khoâng” ôû ñaây ñöôïc ñeà

caäp ñeán chính laø “Saéc töùc laø khoâng” vaø cuõng coù theå noùi “Khoâng

töùc laø saéc”.

Nghóa thöù nhaát ñaõ ñöôïc trình dieän laø ñaû phaù söï toàn taïi cuûa

töôùng ngaõ chaáp vaø nghóa Khoâng thöù hai ñaõ ñöôïc bieän minh laø ñaû

phaù söï toàn taïi cuûa töôùng phaùp chaáp. Giaû söû hai loaïi nghóa Khoâng

ñaây neáu nhö ñöôïc minh baïch thì tri thöùc quyeát ñònh khoâng gaëp

ñieân ñaûo. Tri thöùc khoâng coøn ñieân ñaûo thì tri thöùc hoaøn toaøn

thoâng ñaït ñöôïc nghóa Khoâng maø toâi thöôøng noùi laø Baùt Nhaõ.

Nghóa Khoâng neáu nhö khoâng coù hueä cuûa Baùt Nhaõ thì khoâng theå

ñaït ñeán moät caùch thoâng suoát ñaày ñuû.

Nhö vaäy noùi ñeán nghóa Khoâng laø quyeát ñònh khoâng trôû ngaïi

söï toàn taïi nhö thaät, söï toàn taïi nhö löôïng cuûa taát caû söï vaät. Kinh

Baùt Nhaõ noùi: “Khoâng hoaïi dieät giaû danh maø noùi thaät töôùng”. Laïi

noùi: “Do vì coù nghóa Khoâng, taát caû phaùp ñöôïc thaønh töïu”. Laïi

noùi: “Do vì Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña maø coù theå bieän baïch taát caû

nhöõng vieäc thuø thaéng ñöôïc thaønh töïu”.

Bôûi theá, nghóa Khoâng cuûa Phaät Phaùp coù theå söû duïng ñeå tri

ñaïo, khoâng phaûi phuû ñònh trieät ñeå taùnh khaùch quan toàn taïi cuûa söï

vaø cuûa vaät. Chuùng ta hieän taïi coù theå noùi nhö theá, noùi nghóa

Khoâng trong Phaät Phaùp chính laø duøng ñeå baûo trì söï toàn taïi cuûa taát

caû söï vaø vaät, cho neân môùi noùi laø Khoâng. Nguyeân do nghóa Khoâng

28

neáu nhö khoâng ñeà caäp ñeán thì taát caû söï hoaëc vaät hieän thaät cuûa vuõ

truï laïi gaëp ngaõ chaáp phaùp chaáp cuûa nhaân ñieân ñaûo vaø tri thöùc cuûa

taùnh hö voïng ñi phaù hoaïi, ñi caûn trôû maø khoâng ñaëng giao tieáp

laãn nhau ñeå thaønh töïu khaép nôi! Taát caû söï hoaëc vaät cuûa vuõ truï

neáu nhö khoâng ñaëng giao tieáp laãn nhau ñeå thaønh töïu khaép nôi thì

khoâng theå trôï giuùp cho nhau ñeå ñöôïc lôïi ích. Chuùng noù vì khoâng

theå trôï giuùp cho nhau ñeå ñöôïc lôïi ích thì nhaát ñònh bò ngaên caùch

maø trôû thaønh ñoái ñaõi vôùi nhau; do ñoái ñaõi maø chuùng noù trôû thaønh

ñoái nghòch laãn nhau; nhaân ñoái nghòch vôùi nhau thì söï lôïi haïi phaù

hoaïi laãn nhau; ñaây laø quy luaät taát nhieân vaø cuõng coù theå noùi laø

“Luaät Haøm Soá” cuûa pheùp taéc töï nhieân.

Nghóa Khoâng sôû dó ñöôïc ñeà caäp ñeán laø vì muoán thaønh laäp

“Dieäu Höõu”. Chuùng ta khoâng theå nhaân vì Phaät Phaùp noùi nghóa

Khoâng maø laïi cam taâm tình nguyeän ñi theo ñoaï laïc, ñi taïo taùc taát

caû ñoäc aùc, laïi coøn chaúng thaáy ñöôïc voâ löôïng coâng ñöùc thuø thaéng

trong Phaät Phaùp maø phaûi bò ñoaï vaøo ñöôøng taø! Chuùng ta nhaát laø

khoâng neân nhaân vì trong Phaät Phaùp noùi nghóa Khoâng, nhö noùi Voâ

Nhaân Töôùng, Voâ Ngaõ Töôùng, Voâ Chuùng Sanh Töôùng, Voâ Thoï

Giaû Töôùng, roài chuùng ta laïi chæ troâng thaáy coù rieâng mình maø baát

chaáp taát caû ngöôøi ngoaøi mình, cho ñeán nhöõng baäc phi nhaân vaø

nhöõng baäc sieâu nhaân. Chuùng ta khoâng neân vì noùi ñeán “Voâ Ngaõ

Töôùng”, laïi baùm laáy nhaân caùch, baùm laáy Phaät Taùnh cuûa rieâng

mình maø hoaøn toaøn ñi phuû nhaän söï toàn taïi; chuùng ta khoâng neân vì

nhaân caùch vì Phaät Taùnh cuûa rieâng mình maø laïi ñi taïo toäi aùc.

Chuùng ta khoâng theå nhaân vì noùi “Voâ Chuùng Sanh Töôùng” roài laïi

chaáp taát caû chuùng sanh cho laø loaïi höõu tình maø boû qua khoâng ñi

29

cöùu ñoä, thaäm chí coøn ñi laøm toån thöông cho taát caû chuùng sanh.

Chuùng ta khoâng theå nhaân vì noùi “Voâ Thoï Giaû Töôùng” maø laïi lieàn

khoâng chuù troïng ñeán sanh maïng cuûa mình, hoaëc giaû coøn khinh thò

sanh maïng cuûa mình maø ñi töï saùt. Coù moät soá ñeä töû Phaät khoâng

minh baïch ñöôïc nghóa Khoâng ñaây moät caùch chaân chaùnh, ñieåm

duy nhaát laø hoï chaïy theo choã tín ngöôõng laïi baét buoäc ñi huûy hoaïi

thaân theå cuûa mình, nhö ñoát ñaàu, thieâu ngoùn tay, tuyeät thöïc, ñaâm

ñaàu vaøo vaùch nuùi ñeå mong caàu coâng ñöùc vieãn voâng!

Töù Ñaïi ñöông nhieân voán laø khoâng, Nguû Uaån töï noù khoâng phaûi

laø ngaõ, Töù Töôùng coá nhieân cuõng laø voâ ngaõ. Nhöng chuùng ta

khoâng theå caên cöù nôi lôøi noùi khoâng, lôøi noùi voâ ngaõ ñaây maø laïi bò

muø quaùng nôi choã giaûi laàm ñi laøm hö hoaïi töï thaân cuûa mình, huûy

dieät tieàn ñoà cuûa mình vaø huûy dieät Phaät Phaùp. Chuùng ta caàn phaûi

tri ñaïo vaø nhaân vì nghóa Khoâng naøy, chuùng ta laïi caøng yeâu quyù

thaân theå cuûa chuùng ta coát yeáu ñeå baûo veä Phaät Phaùp!

Phaät Phaùp leõ coá nhieân khaû dó cho laø Khoâng Moân, nguyeân vì

Phaät Phaùp chính laø khoâng taát caû chaáp töôùng vaø khoâng taát caû tri

thöùc ñieân ñaûo, cho ñeán khoâng taát caû thò phi ñieân ñaûo do voïng

chaáp thaáy ngöôïc cuûa chuùng ta sanh khôûi, khoâng taát caû hieän töôïng

taâm lyù vaø hieän töôïng voïng chaáp cuûa meâ moäng cuûa taùn loaïn gaây

neân. Nhöng quyeát ñònh khoâng phaûi laø khoâng coâng haïnh cuûa

chuùng ta, khoâng phaûi laø khoâng toäi aùc cuûa chuùng ta, coâng haïnh vaø

toäi aùc maëc duø khoâng coù töï taùnh, nhöng khoâng theå vieän côù Phaät

Phaùp noùi khoâng thì seõ maõi maõi khoâng coù vieäc gì, soá maïng ra sao

chòu vaäy, chæ bieát nöông töïa nôi Phaät vaø Boà Taùt maø thoâi. Hôn nöõa

30

khoâng theå nhaân vì noùi ñeán Khoâng Moân, chuùng ta cuoái cuøng moãi

ngöôøi ñeàu ñöôïc thanh nhaøn töï taïi, cho neân soáng taïm bôï caàu an,

ngoài khoâng aên roài cho qua ngaøy ñoaïn thaùng. Laïi nöõa khoâng theå

nhaân vì noùi ñeán Khoâng Moân, chuùng ta chaúng chòu taïo taùc taát caû

söï nghieäp; chuùng ta caàn phaûi noå löïc ñeå thöïc hieän taát caû söï

nghieäp. Vaãn coøn nöõa, chuùng ta khoâng theå nhaân vì noùi ñeán Khoâng

Moân laïi ñi nhaän chòu ngöôøi ta gieát haïi, laïi ñi nghe ngöôøi ta huûy

baùn maéng chöûi, thaäm chí coøn só nhuïc taát caû, maëc duø chuùng ta laø

moân ñoà Phaät Giaùo cuûa Khoâng Moân.

Chuùng ta hieän taïi caàn phaûi höôùng veà loä trình “Höõu” ñeå ñi,

höôùng veà ñaïi loä baèng phaúng “Dieäu Höõu” ñeå chaïy! Nguyeân vì

“Dieäu Höõu” laø “Trung Ñaïo”, chæ coù “Dieäu Höõu” môùi laø “Chaân

Khoâng” vaø “Chaân Khoâng” thì quyeát ñònh thaønh “Dieäu Höõu”. Gaàn

ñaây coù moät soá ngöôøi nhaân vì meâ man chaïy theo Voâ Thöôïng

Thieàn Maät laïi chaúng tin nhaân quaû, chaúng tu coâng ñöùc, roäng taïo aùc

nghieäp, choã goïi laø chuyeân tu caùi Khoâng Thaéng Giaûi vaø caùi

Khoâng Thaéng Giaûi naøy chaúng phaûi coâng ñöùc lôïi laïc thuø thaéng

cuûa Nieát Baøn, cho neân cuõng chaúng chòu tu tích luûy taát caû tö

löông. Nhöõng ngöôøi nhö theá hoaøn toaøn khoâng laøm gì caû, taâm

nieäm tín ngöôõng Tam Baûo laâu ñôøi cuûa hoï cuõng tieâu dieät luoân,

ñaây ñeàu laø bôûi do caùi Khoâng maø hoï thoï nhaän nhöõng ñieàu ñoäc haïi

ñeán theá! Roài hoï seõ bò ñoaï vaøo Ñòa Nguïc La Voõng! Cho neân

chuùng ta ngaøy nay caàn phaûi quay veà ñi treân loä trình cuûa “Höõu”

vaäy.

31

Chuùng ta nhö ñaõ noùi trong Phaät Phaùp khoâng caàn noùi ñeán caùi

Khoâng vaø chuùng ta cuõng khoâng phaûi thoï nhaän söï tai haïi cuûa caùi

Khoâng maø ôû ñaây chuùng ta coát yeáu chæ caàn ñaït ñöôïc söï lôïi ích cuûa

caùi Khoâng maø thoâi. Taêng ñoà Phaät Giaùo Trung Quoác vì khoâng

hieåu roõ chaân nghóa cuûa caùi Khoâng ñi giaûi thích sai laàm veà chaân

nghóa cuûa caùi Khoâng, cho neân hoaøn toaøn nhaän laáy söï ñoäc haïi

trong caùi Khoâng. Caùi “Khoâng” thöïc taïi laø moät thöù caûnh giôùi raát

cao saâu, moät thöù caûnh giôùi thaäm thaâm laïi thaäm thaâm, coát yeáu ôû

choã suy nghó laøm caùch naøo hoaøn thaønh ñöôïc coâng ñöùc quaû Phaät

cuûa chính mình thì taát nhieân thoâng ñaït ñöôïc chaân thaät nghóa

Khoâng, nhöng chuùng ta khoâng theå giaûi laàm nghóa Khoâng, giaûi

ñieân ñaûo nghóa Khoâng! Chuùng ta muïc ñích chæ caàn töø trong “Dieäu

Höõu” ñaït ñeán “Chaân Khoâng”, töø trong “Chaân Khoâng” naém laáy vaø

an truï nôi “Dieäu Höõu”.

Gaàn ñaây nhaát phaùi Khoa Hoïc Taân Höng thì coù thuyeát Töông

Ñoái Luaän vaø phaùi Trieát Hoïc Taân Höng thì coù thuyeát Bieän Chöùng

Duy Vaät Luaän. Hai phaùi hoïc thuyeát khuynh taû vaø khuynh höõu

naøy laø hoaøn toaøn thuoäc veà cuûa thôøi ñaïi theá kyû 20, cuõng coù theå

cho raèng hai loaïi hoïc phaùi naøy laø saûn vaät töôi môùi cuûa theá kyû 20.

Thuyeát Töông Ñoái Luaän ôû tröôùc ñaõ ñeà caäp qua, chaéc chaén laø hoïc

thuyeát coù giaù trò, coù hoaøn haûo ôû moät soá ñòa phöông vaø cuõng gaàn

nhau vôùi hoïc lyù Phaät Giaùo xin ñeå laïi sau seõ baøn luaän ñeán. Rieâng

ñaây moät soá vaán ñeà trong thuyeát Bieän Chöùng Duy Vaät Luaän caàn

neân ñeà caäp ñeán. Loaïi hoïc phaùi naøy caên cöù nôi phöông dieän tö

töôûng, theá löïc chieám cöù raát lôùn hình thaønh giai caáp ñaáu tranh vaø

ngaøy nay taïo thaønh thöïc traïng xaõ hoäi. Thuyeát Bieän Chöùng Phaùp

32

cuûa Duy Vaät Luaän lyù luaän treân ba nguyeân taéc: moät laø Luaät Maâu

Thuaån Hôïp Nhaát; hai laø Luaät Soá Löôïng Chuyeån Bieán Nôi Chaát

Löôïng; ba laø Luaät Phuû Ñònh Cuûa Phuû Ñònh. Ba loaïi quy luaät cô

baûn naøy laø nhaát quaùn khoâng theå phaân ly, ngoaøi ñaây ra coù Phöông

Phaùp Luaän Lyù Hôïp Lyù cuûa hoï. Chuùng ta hieän taïi khoâng caàn phaûi

ñi thaûo luaän noäi dung theá naøo cuûa hoï, nhöng ñoái vôùi loaïi theá giôùi

naøy hoï ñaõ tin töôûng cho laø chaân thaät, ñoái vôùi quaù khöù hoï cuõng

nhìn nhaän lòch söû quaù khöù laø thaät coù, ñoái vôùi vò lai hoï cuõng nhaän

chaân laø phoûng ñoaùn. Noùi chung laïi, hoï nhaän thöùc nhaân sanh vaø

theá giôùi naøy laø thaät coù, cho neân hoï vöøa noå löïc vaø vöøa saùng taïo!

Ñeán nhö Phöông Phaùp, Quy Luaät, Luaän Lyù Hôïp Lyù cuûa Duy Vaät

Bieän Chöùng ñeàu chaáp cho laø hoaøn toaøn chaân thaät. Thöù hoïc thuyeát

ñaây maëc duø coù moät soá phöông thöùc raát hoaøn haûo vaø raát gaàn vôùi

Phaät Hoïc, nhöng vaãn coøn bò thieân chaáp, tuy nhieân sôû dó noùi laø

Höõu maø thöïc ra khoâng phaûi chæ cho Dieäu Höõu vaø hoï caàn phaûi

höôùng veà Chaân Nghóa Dieäu Höõu cuûa Duy Thöùc ñeå ñöôïc khai thò.

CHÖÔNG II

KIEÁN LAÄP ÑEÀ LUAÄN

A.- GIAÛI THÍCH ÑEÀ LUAÄN:

DUY THÖÙC TAM THAÄP LUAÄN

(Ba möôi baøi luaän Duy Thöùc)

33

Ñeà luaän naøy giaûi thích coù hai ñoaïn: moät laø giaûi thích rieâng

bieät vaø hai laø giaûi thích chung laïi.

1.- GIAÛI THÍCH RIEÂNG BIEÄT:

Giaûi thích rieâng bieät trong ñoù laïi ñöôïc phaân laøm ba:

a)- Giaûi thích hai chöõ Duy Thöùc:

Chöõ Duy laø nghóa ñoäc laäp, chæ coù, khoâng theå phaân ly, giaûn

löôït vaø duy trì. Keá ñeán giaûi thích veà chöõ Thöùc. Chöõ Thöùc laø Taâm

Thöùc hoaëc laø YÙ Thöùc. Chöõ Thöùc nghóa laø:

*- Lyù do Taâm Thöùc taùc duïng moät caùch ñoäc laäp, moät caùch thuø

thaéng, taùc duïng taát caû phaùp cuûa töï nhieân giôùi vaø taát caû phaùp cuûa

phi töï nhieân giôùi, cho neân goïi laø Duy Thöùc.

*- Lyù do söï toàn taïi cuûa taát caû hieän töôïng muoân phaùp ñeàu laø

giaû coù, chæ coù Taâm Thöùc môùi laø thaät coù, cho neân goïi laø Duy

Thöùc.

*- Lyù do söï sanh khôûi vaø toàn taïi cuûa taát caû phaùp, söï tieâu

dieät..v..v…. cuûa taát caû hieän töôïng ñeàu khoâng theå ly khai khoûi söï

quan heä cuûa Taâm Thöùc, cho neân goïi laø Duy Thöùc.

*- Nhaân vì töôùng caûnh giôùi ôû beân ngoaøi khoâng phaûi laø thaät coù

nguoàn goác maø chuùng sanh laïi chaáp cho laø thaät coù, theá neân caàn

phaûi giaûn löôïc vaø taåy tröø caùi beänh “Chaáp” thaät coù naøy. Theå taùnh

34

taùc duïng cuûa Taâm Thöùc ôû beân trong laïi cuõng laø thaät coù, chæ vì

chuùng sanh cöù maõi theo ñuoåi tìm caàu ngoaïi caûnh maø khoâng bieát

caùi thaät coù cuûa noäi taâm, cho neân caàn phaûi naém giöõ caùi “Coù”cuûa

Taâm Thöùc naøy, vì lyù do ñoù neân môùi goïi laø Duy Thöùc.

Laïi nöõa vaán ñeà Duy Thöùc nhö trong caùc Kinh thöôøng noùi:

“Vaïn Phaùp Duy Thöùc”, hoaëc noùi: “Tam Giôùi Duy Taâm Sôû Taùc”.

Vaïn phaùp laø caùi gì? Duy Thöùc laø theá naøo?

Vaïn phaùp töùc laø vuõ truï vaïn höõu, cuõng chính laø ñoái töôïng ñeå

nghieân cöùu cuûa Khoa Hoïc Töï Nhieân vaø cuûa Khoa Hoïc Xaõ Hoäi.

Phaät Giaùo chæ goïi vaán ñeà ñoù moät chöõ “Phaùp” thì bao quaùt raát

roäng lôùn, khoâng nhöõng chæ coù taâm tö maø caû ñeán ngoân ngöõ cuõng

ñeàu goïi laø “Phaùp”, hôn nöõa nôi choã maø Taâm khoâng theå noùi ñeán

ñöôïc cuõng goïi laø “Phaùp”. Taát caû phaùp toùm laïi goàm coù hai thöù:

moät laø Phaùp Höõu Vi, hai laø Phaùp Voâ Vi; hoaëc goïi laø Phaùp Höõu

Laäu vaø Phaùp Voâ Laäu. Hai thöù Phaùp naøy bao goàm taát caû phaùp. Taát

caû phaùp ñaây ñeàu khoâng theå lìa khoûi söï quan heä cuûa Taâm Thöùc,

cho neân ñöôïc goïi laø Duy Thöùc. Giôø ñaây xin daãn kinh luaän ñeå

thuyeát minh:

1)- Baùch Phaùp Minh Moân Luaän:

Baùch Phaùp Minh Moân Luaän laø moät loaïi maãu möïc toát ñeå

thuyeát minh Vaïn Phaùp Duy Thöùc. Nhö Luaän treân ñaõ noùi: “Kinh

noùi raèng: “Phaät noùi taát caû phaùp ñeàu laø voâ ngaõ”. Sao goïi laø taát caû

phaùp? Sao goïi laø Voâ Ngaõ?” [1]

35

Taát caû phaùp toùm löôïc coù naêm ngoâi vò: moät laø Taâm Phaùp, hai

laø Taâm Sôû Phaùp, ba laø Saéc Phaùp, boán laø Baát Töông Öng Haønh

Phaùp, naêm laø Voâ Vi Phaùp. Naêm ngoâi vò traêm phaùp noùi treân ñuùng

nhö ñoà bieåu sau ñaây:

Taâm Phaùp

goàm coù 8 loaïi

Taâm Sôû Höõu

Phaùp goàm coù

51 loaïi

Saéc Phaùp goàm

coù 11 loaïi

Baát Töông

Öng Haønh

Phaùp goàm coù

24 loaïi

Voâ Vi Phaùp

goàm coù 6 loaïi.

Naêm ngoâi vò

traêm phaùp

Höõu Vi Phaùp

( Söï Töôùng)

Voâ Vi Phaùp

(Lyù Taùnh)

Khoâng lìa

khoûi Taâm

Thöùc

36

------------------------------------------------------

[1] Ñaïi Thöøa Baùch Phaùp Minh Moân Luaän, quyeån ñaàu.

Taát caû phaùp treân ñaây sao goïi laø Duy Thöùc? Baùch Phaùp Minh

Moân Luaän giaûi thích raèng: “Trong taát caû phaùp Taâm Phaùp laø thuø

thaéng hôn heát; Taâm Phaùp vaø Taâm Sôû Phaùp thì töông öng vôùi

nhau; caû hai Taâm Phaùp vaø Taâm Sôû Phaùp bieán hieän ra Saéc Phaùp;

caû ba Taâm Phaùp, Taâm Sôû Phaùp vaø Saéc Phaùp phaân chia ngoâi vò sai

bieät nhau trôû thaønh hai möôi boán loaïi Baát Töông Öng Haønh

Phaùp; caû boán Taâm Phaùp, Taâm Sôû Phaùp, Saéc Phaùp vaø Baát Töông

Öng Haønh Phaùp cuøng nhau hieån hieän saùu Voâ Vi Phaùp”.

Naêm caâu treân ñeàu laø thuyeát minh Duy Thöùc. Caâu thöù nhaát laø

chæ cho Taâm Phaùp, Taâm Phaùp thì thuø thaéng hôn heát trong taát caû

phaùp, coù löïc löôïng cuøng toät, nhaân vì Taâm Phaùp coù theå aûnh höôûng

vaø cung caáp caùc phaùp khaùc, coù naêng löïc chuû ñoäng vaø chi phoái taát

caû phaùp, laïi coøn coù nghóa töï taïi, cho neân Taâm Phaùp ñöôïc thuyeát

minh laø thuø thaéng hôn heát. Caâu thöù hai laø chæ cho Taâm Sôû Phaùp,

Taâm Sôû laø thuoäc veà taâm lyù taùc duïng cuûa Taâm Vöông, thích öùng

hoå trôï cho Taâm Thöùc, leõ dó nhieân trong ñoù Taâm Thöùc laø chuû theå,

Taâm Sôû laø loaïi taâm hoaøn toaøn phuï thuoäc. Caâu thöù ba laø thuyeát

minh Saéc Phaùp (vaät chaát caûnh ngoaøi), laø do Taâm Vöông vaø Taâm

Sôû cuøng nhau bieát hieän, cho neân goïi Saéc Phaùp laø khoâng thaät theå.

37

Caâu thöù tö laø chæ cho Baát Töông Öng Haønh Phaùp, Baát Töông Öng

Haønh Phaùp laø do Taâm Thöùc, Taâm Sôû vaø Saéc Phaùp cuøng nhau taùc

duïng hieän khôûi nhöõng thöù sai bieät naøy, cho neân goïi laø giaû phaùp.

Nhö thôøi gian, khoâng gian, soá löôïng, thöôùc ño, ñaëng maát, töôùng

sanh dieät, töôùng vaên töï..v..v…. ñeàu laø thuoäc veà Baát Töông Öng

Haønh Phaùp. Boán caâu tröôùc laø thuyeát minh hieän thaät vaø caâu thöù

naêm laø thuyeát minh Voâ Vi Phaùp cuûa lyù taùnh. Voâ Vi Phaùp cuõng

khoâng theå lìa khoûi Höõu Vi Phaùp maø coù theå taùnh rieâng bieät cuûa noù

vaø noù chính laø chaân lyù cuûa caùc phaùp höõu vi ñöôïc hieän baøy, cho

neân cuõng goïi laø Duy Thöùc. Taâm Vöông vaø Taâm Sôû Phaùp ñeàu laø

taát caû hieän töôïng taâm lyù cuûa Taâm Lyù Hoïc nghieân cöùu. Saéc Phaùp

vaø Taát Töông Öng Haønh Phaùp töùc laø Soá Hoïc, Vaät Lyù Hoïc..v..v….

ñeàu thuoäc veà ñoái töôïng cuûa Khoa Hoïc Töï Nhieân nghieân cöùu. Lyù

taùnh cuûa Voâ Vi Phaùp chính laø caûnh giôùi cuûa caùc nhaø Trieát Hoïc.

Noùi toùm laïi, Söï Töôùng vaø Lyù Taùnh cuûa vaïn phaùp ñeàu khoâng theå

lìa khoûi Taâm Thöùc maø coù ñöôïc, cho neân goïi laø Duy Thöùc.

“Khoâng theå lìa khoûi” ôû ñaây töùc laø chæ cho danh töø “Quan heä” cuûa

Khoa Hoïc ñaõ noùi. ÔÛ trong caùc thöù quan heä chæ coù Taâm Thöùc laø

thuø thaéng hôn heát, vaïn höõu ñeàu khoâng theå lìa khoûi Taâm Thöùc thuø

thaéng hôn heát naøy ñeå thaønh laäp, cho neân goïi laø Duy Thöùc.

2)- Kinh Giaûi Thaâm Maät:

Kinh Giaûi Thaâm Maät giaûi thích: “Toâi noùi Thöùc Sôû Duyeân töùc

laø noùi Duy Thöùc bieán hieän.” [2] “Sôû Duyeân” trong caâu ñaây laø yù

nghóa cuûa quan saùt. Phaät noùi Nhaõn..v..v…… taùm Taâm Thöùc vaø

nhöõng Taâm Sôû Phaùp, taát caû ñoái töôïng cuûa söï quan saùt ñeàu laø choã

38

bieán hieän sanh khôûi cuûa Duy Thöùc. “Sôû Duyeân” chính laø giaûi

thích choã lieãu bieät hoaëc choã phaân bieät. Phaân bieät vaø lieãu bieät

giaûn löôïc coù choã khoâng gioáng nhau: Phaân Bieät laø ñoái vôùi nhöõng

caûnh giôùi coù nghóa phaân loaïi ñeå choïn löïa, coøn Lieãu Bieät laø ñoái

vôùi nhöõng caûnh giôùi coù nghóa nhaän thöùc. “Choã hieän cuûa Duy

Thöùc”, chöõ Hieän coù hai nghóa: moät laø nghóa hieän khôûi, hai laø

nghóa bieán hieän. Phaøm taát caû söï vaät ñeàu bò chuyeån bieán theo töøng

saùt na vaø cuõng nhôø chuyeån bieán môùi ñöôïc hieän khôûi. Chuyeån

bieán ôû trong saùt na ban ñaàu vaø hieän khôûi maø ôû trong saùt na thöù

hai khoâng chuyeån bieán thì quyeát ñònh khoâng hieän khôûi, hoaëc coù

theå noùi bieán hieän cuøng moät luùc. Nhö haït gioáng nguõ coác bieán hieän

maàm laù hoa quaû..v..v….. Nhaõn Thöùc..v..v….. moãi khi phaân bieät

nhaän thöùc caùc thöù caûnh giôùi, thoâng thöôøng laø do Taâm Thöùc laøm

chuû quan saùt ñeå chuyeån bieán vaø hieän khôûi leân. Long Thoï Ñaïi

Thöøa Nhò Thaäp Luaän noùi raèng: “Taâm nhö ngöôøi hoaï só veû hình

töôùng Daï Xoa, töï mình veû roài töï mình sôï..v..v…..”, ñaây cuõng laø

thuyeát minh yù nghóa vaïn phaùp Duy Taâm bieán hieän.

3)- Duy Thöùc Nghóa Chöông:

Caên cöù nôi Duy Thöùc Nghóa Chöông giaûi thích: “Thaønh Duy

Thöùc noùi raèng taát caû loaøi höõu tình ñeàu coù taùm Thöùc, coù saùu loaïi

Taâm Sôû cuøng nhau chuyeån bieán thaønh hieän töôïng ( Saéc Phaùp),

phaân vò sai bieät nhau (Baát Töông Öng) vaø hieån baøy nguyeân lyù

Khoâng kia (Voâ Vi Phaùp). Caùc phaùp nhö theá ñeàu khoâng theå lìa

khoûi Thöùc ñeå thaønh laäp, cho neân ñöôïc goïi chung laø Thöùc. Chöõ

39

Duy chæ noùi laø ngaên ngöøa (Chæ) maø keû phaøm phu ngu muoäi chaáp

tröôùc cho laø thaät ngaõ thaät phaùp”.

Laïi caên cöù nôi Ba Taùnh maø noùi, Nghóa Chöông giaûi thích

raèng: “Keû phaøm phu ngu muoäi kia..v..v….. do bôûi Taâm hö voïng

ñieân ñaûo khaép caû quyeát ñònh chaáp tröôùc cho raèng ngoaøi Thöùc ra

thaät coù caùc thöù ngaõ phaùp sai bieät; hoïc thuyeát Duy Thöùc ñaây noùi

ñeán chöõ Duy nhaèm ñeå ngaên ngöøa nhöõng thöù Bieán Keá Chaáp cuûa

hoï khieán cho hö maát, coøn noùi ñeán chöõ Thöùc vôùi muïc ñích chæ cho

ngaõ phaùp laø do Thöùc bieán vaø giaû coù laø do nhaân duyeân, thaät söï laø

nhö theá. Coøn caùc phaùp Y Tha Hieän Khôûi vaø trong caùi giaû coù ñoù

coù Chaân Lyù Taùnh Khoâng töùc laø Vieân Thaønh Thaät Taùnh; caùc phaùp

Y

------------------------------------------------

[2] Kinh Giaûi Thaâm Maät, quyeån 3, phaåm Phaân Bieät Du Giaø noùi

raèng: “Boà Taùt Töø Thò laïi baïch vôùi Phaät raèng: “Baïch Ñöùc Theá

Toân! AÛnh töôïng chaùnh ñònh cuûa caùc Tyø Baùt Xaù Na haønh trì, Taâm

aûnh töôïng kia vaø Taâm cuûa ngöôøi haønh trì naøy neân noùi coù khaùc

hay noùi khoâng khaùc?” Phaät baûo Boà Taùt Töø Thò raèng: “Naøy thieän

nam töû, neân noùi khoâng khaùc. Taïi sao theá? AÛnh töôïng kia laø do

Duy Thöùc bieán hieän. Naøy thieän nam töû, ta noùi do Thöùc duyeân

ñeán cho neân môùi noùi Duy Thöùc bieán hieän”. “Baïch Ñöùc Theá Toân,

neáu nhö aûnh töôïng kia chính laø Taâm cuûa ngöôøi haønh trì ñaây, caû

hai khoâng coù choã khaùc thì laøm theá naøo Taâm naøy laïi thaáy ñöôïc

Taâm naøy?” “Naøy thieän nam töû, trong ñaây khoâng coù phaùp nhoû naøo

coù theå thaáy ñöôïc phaùp nhoû, tuy nhieân Taâm naøy khi baét ñaàu sanh

ra nhö theá thì laäp töùc coù aûnh töôïng hieån hieän nhö theá”.

40

Tha Hieän Khôûi vaø Chaân Lyù Taùnh Khoâng Vieân Thaønh Thaät

Thaùnh, caû hai söï vaø lyù naøy ñeàu laø chaân chaùnh thaät coù, cho neân

goïi laø Toàn Thaät” [3].

b)- Keá Ñeán Giaûi Thích Hai Chöõ “Tam Thaäp”:

Tam Thaäp coù hai nghóa: thöù nhaát Tam Thaäp laø nghóa soá muïc,

nguyeân vì theå vaên cuûa boån Luaän laø moät thöù hình thöùc thi ca theo

theå Keä Tuïng, naêm chöõ thaønh moät caâu keä, boán caâu keä thaønh moät

baøi Tuïng. Toång Coäng goàm coù ba möôi baøi thi ca theo theå vaên Keä

Tuïng, neân goïi laø Tam Thaäp Luaän (ba möôi baøi Luaän); thöù hai

Tam Thaäp laø nghóa giaûn bieät ñeå cho khaùc vôùi Nhò Thaäp Luaän (hai

möôi baøi Luaän).

c)- Giaûi Thích Chöõ “Luaän”:

Chöõ “Luaän” coù ba nghóa: “Thöù nhaát Luaän ñaây chính laø Luaän

Taïng, moät trong ba Taïng; thöù hai Luaän ñaây coù nghóa laø thaûo

luaän, töùc laø ñoái vôùi vaán ñeà phöông dieän Söï cuõng nhö phöông dieän

Lyù ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø thaûo luaän ñeán”; thöù ba Caâu Xaù Luaän

giaûi thích: “Giaùo giôùi cho ñoà chuùng tu hoïc neân goïi laø Luaän”.

Giaùo laø giaùo thoï töùc laø chæ daïy vaø höôùng daãn hoïc sinh veà phöông

dieän hoïc lyù ñeå nghieân cöùu chaân lyù, giuùp hoï coù theå ñaït ñeán trí tueä

sao sieâu. Giaùo Giôùi laø chæ daïy vaø höôùng daãn hoïc sinh veà haønh vi

luaät nghi ñeå nuoâi döôõng nhaân caùch trôû thaønh ngöôøi cao thöôïng.

41

2.- GIAÛI THÍCH CHUNG LAÏI:

“Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän”, Luaän laø danh xöng phoå thoâng,

Duy Thöùc Tam Thaäp laø danh xöng rieâng bieät, phoå thoâng vaø rieâng

bieät hieäp chung laïi goïi laø Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän. Hoaëc goïi

Tam Thaäp Luaän cuûa Duy Thöùc, nhöng khoâng phaûi laø Duy Thöùc

Nhò Thaäp Luaän. Hôn nöõa Duy Thöùc laø danh xöng phoå thoâng, phoå

phoâng cho caùc boä luaän cuûa Duy Thöùc, “Tam Thaäp” chính laø teân

rieâng cuûa boä luaän naøy, cho neân goïi laø Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän.

Neáu nhö caên cöù nôi nguyeân vaên cuûa baûn chöõ Phaïn, Duy Thöùc

Tam Thaäp Luaän naøy chæ goïi coù ba chöõ laø Tam Thaäp Luaän.

-------------------------------------------------

[3] Ñaïi Thöøa Phaùp Uyeån Nghóa Laâm Chöông, teân cuûa taùc giaû

chính laø ngaøi Khuy Cô ñôøi Ñöôøng. Hoâm nay choã haønh trì ñoù

chính laø Duy Thöùc Nghóa Chöông trong Chöông Nghóa Laâm.

B.- CAÙCH TOÅ CHÖÙC VAÊN LUAÄN:

Döôùi ñaây chính laø giaûi thích loái vaên Tuïng, loái vaên Tuïng toång

coäng goàm coù 30 baøi, in lieät keâ moät baûn ñoà bieåu thò ñeå trình giaûi

ñaïi cöông:

42

Ñaïi Cöông

Duy Thöùc

Tam Thaäp

Luaän

Duy Thöùc

Töôùng

Duy Thöùc

Taùnh

Duy Thöùc

Vò

Toùm löôïc roõ

Giaûi thích roäng

Moät baøi Tuïng noùi veà caùc

Phaùp Thaéng Nghóa naày

1.-Tö Löông Vò

2.- Gia Haïnh Vò

3.-Thoâng Ñaït Vò

4.- Tu Taäp Vò

5.- Cöùu Caùnh Vò

43

Toùm löôïc roõ

Giaûi thích

roäng

1.Thaäp nan phaù chaáp

2.Tieâu Toâng Tieâu Thöùc

3.Chöông naêng bieán theå

Hai caâu Tuïng ñaàu

Moät caâu Tuïng keá

Ba caâu Tuïng sau

Minh Naêng Bieán Töôùng

Thò Duy Thöùc nghóa

Thích chö vaán naïn

1.Tö Löông Vò

2.Gia Haïnh Vò

3.Thoâng Ñaït Vò

4.Tu Taäp Vò

Naûi chí vò khôûi Thöùc, moät baøi Tuïng

Hieän tieàn laäp thieåu vaät, moät baøi Tuïng

Nhöôïc thôøi ö sôû duyeân, moät baøi Tuïng

Voâ ñaéc baát tö nghì, moät baøi Tuïng

Minh Naêng Bieán Töôùng

44

5.Cöùu Caùnh Vò Thöû töùc voâ laäu giôùi, moät baøi Tuïng

Minh naêng bieán

töôùng

1. Dò Thuïc Naêng

Bieán

2. Tö Löông

Naêng Bieán

3. Lieãu Bieät

Naêng Bieán

Sô A Laïi Da Thöùc ñaúng, hai baøi

Tuïng vaø coäng theâm nöûa baøi Tuïng keá

Thöù ñeä nhò Naêng Bieán

ñaúng, ba baøi Tuïng

Thöù ñeä tam Naêng Bieán

ñaúng, chín baøi Tuïng

Thò Duy Thöùc

Nghóa

Thò chö Thöùc chuyeån bieán ñaúng, moät baøi

Tuïng

Thích chö vaán

naïn

Thích vi lyù

naïn

Thích vi

giaùo naïn

Taâm Phaùp sanh khôûi chi do ------- Do

nhaát thieát chuûng ñaúng, moät baøi Tuïng

Höõu tình töông tuïc chi do ---------------

Do chö nghieäp ñaúng, moät baøi Tuïng

Tam chuûng töï taùnh ------- do bæ bæ bieán

keá ñaúng, ba baøi Tuïng

Tam chuûng voâ taùnh ------ töùc y thöû tam

taùnh ñaúng,moät baøi Tuïng

45

Baûn ñoà bieåu thò ôû treân noäi dung goàm coù ba ñaïi cöông Duy

Thöùc Töôùng, Duy Thöùc Taùnh vaø Duy Thöùc Vò. Hai möôi boán baøi

Tuïng ñaàu laø thuyeát minh roäng veà Duy Thöùc Töôùng, Duy Thöùc

Töôùng laø hình tröôùng cuûa Duy Thöùc, Duy Thöùc Töôùng laø caûnh

giôùi hieän töôïng cuûa vuõ truï vaïn höõu. Taát caû hình töôùng caûnh giôùi

hieän töôïng ñaây ñeàu khoâng theå lìa khoûi Thöùc, neân goïi laø Duy

Thöùc Töôùng. Hình töôùng cuûa Duy Thöùc töùc laø Phaùp Töôùng, nghóa

laø vuõ truï vaïn phaùp coù moät danh xöng thì nhaát ñònh coù moät hình

töôùng. Theâm nöõa chöõ Töôùng ôû ñaây laø chæ cho söï töôùng, söï theå ñaõ

coù töôùng danh töï thì coù yù ngoân. Nhöõng töôùng traïng cuûa danh töï

ñaây ñeàu laø söï töôùng cuûa choã hieåu bieát vaø cuõng laø hình töôùng cuûa

Duy Thöùc. Keá ñeán coù moät baøi Tuïng thuyeát minh Duy Thöùc Taùnh,

nghóa laø noùi roõ veà lyù taùnh cuûa taát caû söï töôùng. Söï vaø lyù thì khoâng

lìa nhau, lyù nhôø söï hieån baøy, söï möôïn lyù ñeå bieåu döông. Vì theá

söï töôùng laø choã hieän baøy cuûa Duy Thöùc, lyù taùnh laø choã hieån loä

cuûa Duy Thöùc. Naêm baøi Tuïng sau laø thuyeát minh Duy Thöùc Vò,

nghóa laø giaûng giaûi trình töï ngoâi vò sai bieät cuûa söï tu haønh chöùng

quaû. Nguyeân vì Phaät Hoïc khoâng chæ chuyeân giaûng veà lyù hoïc maø

laïi coøn coát yeáu ôû choã töø nôi lyù hoïc ñi thöïc nghieäm, thöïc tu, thöïc

chöùng. Noùi chung laïi, Phaät Hoïc coát yeáu laø tu chöùng. Boån Luaän

naøy laø noùi roäng veà söï töôùng vaø lyù taùnh cuûa Duy Thöùc, giuùp cho

chuùng sanh saùng toû caûnh giôùi saün coù cuûa mình. Roài sau ñoù nöông

46

theo lyù hoïc ñi tu haønh, ñi caûi bieán nôi mình. Duy Thöùc Hoïc tröôùc

heát laø thuyeát minh töø nôi ngoâi vò cuûa chuùng sanh, roài sau ñoù

chuùng sanh töï ñi ñeán ngoâi vò cuûa Phaät. Nhö thöôøng noùi: “Lieãu

sanh töû”, chöõ Lieãu laø nghóa hieåu bieát hoaëc nghóa nhaän thöùc. Sanh

Töû laø caûnh giôùi chuùng sanh, chuùng sanh hieåu bieát ñöôïc nguoàn

goác sanh töû cuûa chính mình thì roài sau môùi coù theå ñoaïn tröø ñöôïc

caùi nhaân cuûa sanh töû ñeå ñaëng giaûi thoaùt. Cho neân trong ñaây coù

hai möôi laêm baøi Tuïng thuyeát minh saâu roäng nhöõng caûnh giôùi cuûa

chuùng sanh giuùp cho con ngöôøi hieåu bieát hieän töôïng vaø chaân lyù

cuûa nhaân sanh. Roài sau ñoù chuùng sanh môùi phaùt khôûi chí nguyeän

vaø haønh vi tieán thuû höôùng thöôïng, laàn löôïc giaûi thoaùt sanh töû cuûa

thoáng khoå naøy. Ñaây laø ñòa vò vaø phöông thöùc cuûa Duy Thöùc Toâng

khoâng gioáng nhau vôùi caùc Toâng phaùi khaùc. Caùc Toâng phaùi khaùc,

nhö Maät Toâng, Tònh Ñoä Toâng, Hoa Nghieâm Toâng, Tam Luaän Baùt

Nhaõ..v..v….. ñoái vôùi chuùng sanh thuyeát phaùp ñeàu laø thuyeát minh

tröôùc tieân veà coâng ñöùc caûnh giôùi treân heát cuûa Phaät quaû, naøo laø

trang nghieâm nhö theá, naøo laø an laïc nhö theá, khieán cho caùc chuùng

sanh sanh khôûi taâm tín ngöôõng hy voïng caàu xin, roài nöông nôi

phaùp ñoù tu chöùng maø ñaït ñeán muïc ñích hy voïng caàu xin cuûa hoï,

thaät laø ñòa vò caên baûn cuûa chuùng sanh boång nhieân quaù ñôn giaûn

vaø maát maùt. Noùi leân nhö theá cho thaáy Duy Thöùc thì chuù troïng nôi

söï hieåu roõ ñòa vò vaø nguyeân nhaân cuûa caùc phaùp, coøn caùc Toâng

phaùi khaùc thì chuù troïng nôi söï hieåu roõ veà thaønh quaû treân heát cuûa

caùc phaùp.

Laïi nöõa, caên cöù nôi Caûnh, Haïnh, Quaû ñeå pheâ phaùn, trong ñoù,

Duy Thöùc Töôùng vaø Duy Thöùc Taùnh ñeàu thuyeát minh nhöõng

47

caûnh giôùi cuûa Duy Thöùc, nghóa laø ñeàu quaùn saùt vuõ truï nhaân sanh

treân Duy Thöùc Hoïc. Nôi trong naêm ngoâi vò cuûa Duy Thöùc, boán

ngoâi vò tröôùc laø thuyeát minh Duy Thöùc Haïnh, nghóa laø töø Sô Phaùt

Taâm cho ñeán Kieán Ñaïo vaø Tu Ñaïo laø noùi roõ vaø saâu roäng nhöõng

phaùp haønh giuùp cho caùc hoïc giaû neân nöông töïa nôi phaùp naøo ñeå

tu trì. Moät ngoâi vò sau laø thuyeát minh Duy Thöùc Quaû, töùc laø trình

baøy hai quaû Chuyeån Y. Caên cöù hoaøn toaøn vaøo heä thoáng vaên Tam

Thaäp Tuïng naøy nhaän thaáy coù hai möôi laêm baøi Tuïng trình baøy roõ

veà Caûnh, coù boán baøi Tuïng trình baøy roõ veà Haïnh vaø chæ coù moät

baøi Tuïng noùi roõ veà Quaû maø thoâi.

C.- TAÙC GIAÛ VAØ DÒCH GIAÛ:

1.- TAÙC GIAÛ VAØ MUÏC ÑÍCH CUÛA NGÖÔØI TAÏO LUAÄN:

[4]

Taùc giaû cuûa boån luaän naøy chính laø Boà Taùt Theá Thaân, ngöôøi

Thieân Truùc. Danh töø “Thieân Truùc” laø ngoân ngöõ ñöôïc dòch thuôû

xöa cuûa AÁn Ñoä (Indu). “Theá Thaân” tieáng Phaïn laø Baø Taåu Haøn

Ñaäu, dòch laø Theá Thaân vaø cuõng dòch laø Thieân Thaân. “Boà Taùt” laø

lôøi xöng hoâ. Thôøi ñaïi tuoåi treû cuûa Theá Thaân töùc laø thôøi ñaïi saùng

taïo Caâu Xaù Luaän vaø ngaøi ñöôïc ngöôøi ñôøi xöng tuïng laø Toân Giaû

Theá Thaân. Ñeán thôøi ñaïi tuoåi giaû cuûa Theá Thaân töùc laø thôøi ñaïi

nghieân cöùu Ñaïi Thöøa vaø ngaøi môùi ñöôïc ngöôøi ñôøi toân xöng laø

“Boà Taùt”. (Boà Taùt goïi cho ñuû laø Boà Ñeà Taùt Ñoaû, dòch laø Giaùc

Höõu Tình, nghóa laø ngöôøi naøo töï mình ñaõ giaùc ngoä, laïi coù theå

48

ñem lyù giaùc ngoä cuûa chính mình ñi giaùc ngoä cho ngöôøi khaùc, töùc

laø töï giaùc vaø giaùc tha, neân goïi laø Boà Taùt. Töôïng Boà Taùt ñaép baèng

ñaát, chaïm baèng caây, khaéc baèng ñaù thì khoâng phaûi Boà Taùt). Boà

Taùt Theá Thaân voán laø ngöôøi cuûa nöôùc Kieàn Ñaø La thuoäc Taây Baéc

AÁn Ñoä, ra ñôøi taïi thaønh Phuù Laâu Sa Boá La, nay töùc laø Thuû Phuû

(Peshawara) cuûa bieân tænh Taây Baéc. Phuï thaân cuûa Boà Taùt ñeàu laø

ngöôøi Baø La Moân Giaùo, tín ngöôõng Ñaïi Töï Taïi Thieân..v..v…. Boà

Taùt coù ba anh em ñeàu xuaát gia nôi Höõu Boä. Ngöôøi anh caû coù teân

laø Ñaïi Thöøa Hoïc Giaû Voâ Tröôùc. Thôøi xöa ôû AÁn Ñoä, ngöôøi muoán

hoïc Phaät Phaùp neáu ñi xuaát gia thì phaûi vaøo trong Tieåu Thöøa

Giaùo, tu theo luaät xuaát gia vaø ñaàu tieân nghieân cöùu ba Taïng cuûa

Tieåu Thöøa. Cho neân caû ba anh em cuûa Boà Taùt tröôùc heát ñeàu tu

hoïc Tieåu Thöøa, roài sau ñoù môùi hoïc Ñaïi Thöøa. Boà Taùt Theá Thaân

luùc ban ñaàu raát chuù taâm trong söï nghieân cöùu ba Taïng cuûa Tieåu

Thöøa. Luùc baáy giôø nöôùc Ca Thaáp Di La laø nôi vaên hoaù quan

troïng cuûa Baéc AÁn Ñoä. Hoïc thuyeát cuûa Nhaát Thieát Höõu Boä laø moät

thöù hoïc thuyeát thuoäc loaïi taân tieán vaø raát ñöôïc phaùt ñaït. Hoïc

thuyeát naøy coù teân laø Ñaïi Tyø Baø Sa Luaän vaø do 500 Ñaïi A La

Haùn nôi Ca Thaáp Di La cuøng nhau thieát laäp. Theo

------------------------------------------------------------------------

[4] Nhöõng truyeän quan heä nôi Boà Taùt Theá Thaân coù theå ñoïc Theá

Thaân Truyeän cuûa Chaân Ñeá, Caâu Xaù Quang Kyù vaø quyeån ñaàu cuûa

Phaùp Baûo Sôù.

49

truyeàn thuyeát luùc baáy giôø ngöôøi ngoaøi khoâng theå vaøo hoïc taäp. Boà

Taùt Theá Thaân môùi hoaù trang ngöôøi thöông buoân ñeán Ca Thaáp Di

La vaø löu laïi ñeå hoïc taäp, ñeå nghieân cöùu Ñaïi Tyø Baø Sa Luaän cuûa

Höõu Boä. Veà sau Boà Taùt caên cöù nôi yeáu nghóa cuûa Ñaïi Tyø Baø Sa

saùng taùc thaønh Caâu Xaù Luaän, nhôø ñoù danh tieáng cuûa Boà Taùt vang

voäi khaép caû Nguõ AÁn. Ngöôøi anh cuûa Boà Taùt laø ngaøi Voâ Tröôùc,

bieát roõ Boà Taùt chuyeân hoaèng truyeàn Tieåu Thöøa, huûy baùn Ñaïi

Thöøa neân raát thöông taâm. Vì theá ngaøi Voâ Tröôùc laáy côù beänh naëng

trieäu Boà Taùt veà. Boà Taùt Theá Thaân nhaän ñöôïc tin laäp töùc veà vieáng

thaêm, thaáy anh mình khoâng coù beänh chi caû, caûm giaùc raát kyø laï

lieàn hoûi: “Naøy anh! Chaúng phaûi noùi laø anh coù beänh sao?” Ngaøi

Voâ Tröôùc noùi: “Ñuùng ra em môùi laø ngöôøi coù taâm beänh”. Boà Taùt

Theá Thaân laïi raát kyø laï. Ngaøi Voâ Tröôùc noùi tieáp: “Nguyeân vì em

chaúng chòu nghieân cöùu Ñaïi Thöøa maø laïi coøn ñi huûy baùn, töông lai

em seõ bò ñoaï laïc! Do ñoù taâm cuûa anh quaù ñau khoå”. Nhöng Boà

Taùt Theá Thaân laø ngöôøi khoâng deã gì lay chuyeån, nhaân tieän ngaøi

Voâ Tröôùc löu Boà Taùt ôû laïi vaø khieán Boà Taùt moãi buoåi saùng ôû caùch

vaùch tuïng Thaäp Ñòa Kinh. Boà Taùt Theá Thaân ñoïc xong, ñoïc nhöõng

choã chöa töøng nghe, boång nhieân vui möøng, theá laø lieàn saùm hoái

muoán caét löôõi cuûa mình. Boà Taùt noùi: “Caét löôõi keû toäi ñoà naøy töï

chòu thoáng khoå ñeå chuoäc laáy toäi loãi!” Ngaøi Voâ Tröôùc môùi khuyeân

Boà Taùt neân tín ngöôõng Ñaïi Thöøa, neân taïo ra nhieàu boä luaän ñeå

hoaèng döông Ñaïi Thöøa vaø nhôø nhöõng coâng ñöùc ñoù Boà Taùt môùi coù

theå chuoäc laáy toäi loãi cuûa mình. Boà Taùt Theá Thaân keå töø ñaáy

chuyeân hoaèng döông roäng lôùn giaùo nghóa Duy Thöùc..v..v….. Boà

Taùt khi hoaèng döông Tieåu Thöøa thì ñaõ töøng saùng taùc 500 boä Luaän

vaø ñeán khi hoaèng döông Ñaïi Thöøa thì laïi saùng taùc theâm 500 boä

50

Luaän nöõa, cho neân ngöôøi ñôøi toân xöng Boà Taùt laø Thieân Boä Luaän

Sö [5].

Hoïc thuyeát cuûa Boà Taùt Theá Thaân thì raát roäng lôùn, Boà Taùt

nghieân cöùu toaøn boä kinh ñieån Ñaïi Thöøa, ñaëc bieät chuyeân chuù veà

toâng Duy Thöùc. Nhöõng boä luaän Ñaïi Thöøa cuûa Boà Taùt haàu heát laø

hoïc thuyeát Duy Thöùc, Trung Hoa ñaõ dòch raát nhieàu goàm 20 loaïi,

nhö Kim Cang Kinh Luaän Thích, Baûo Keá Kinh Luaän, Chuyeån

Phaùp Luaân Kinh Luaän, Tam Cuï Tuùc Luaän, Thaéng Man Kinh

Luaän [6], Thaéng Tö Duy Phaïm Thieân Vaán Kinh Luaän, Phaùp Hoa

Kinh Luaän, Voâ Löôïng Thoï Kinh Luaän..v..v…. Nhöõng kinh luaän

ñaây ñeàu khoâng ngoaøi Duy Thöùc. Coù theå thaáy tö töôûng cuûa Boà Taùt

Theá Thaân khoâng chæ hoaèng döông Duy Thöùc vaø ñoái vôùi caùc

phöông dieän hoïc vaán khaùc Boà Taùt ñeàu coù nghieân cöùu ñeán.

----------------------------------------------------

[5] Caâu Xaù Luaän Töï cuûa AÂu Döông Tieäm noùi raèng: “Boà Taùt Theá

Thaân vieát tieåu luaän ngaøn boä vaø vieát ñaïi luaän cuõng ngaøn boä”.

[6] Baøi töïa Caâu Xaù noùi raèng: “Duy Ma Thaéng Man chuyeân luaän

veà nhöõng ñieàu vò lai cuõng ñuû heát söùc vui möøng, ôû quoác ñoä naøy

coâng dòch thuaät, ngoaïi tröø Duy Giaùo Luaän ra, goàm coù 27 boä luaän.

Trong 27 boä luaän ñoù, phaùp nghóa ñeàu ñaày ñuû ôû trong Phaùp Töôùng

Duy Thöùc. Ngöôøi choïn laáy Ñaïi Thöøa maø boû qua Caâu Xaù thì

khoâng khaùc naøo keû moø theo daáu chaân nhöïa, cuõng nhö keû bò

vöôùng maéc nhöõng sôïi tô cuûa con nheän roõ raøng ñaùng nhaéc nhôû”.

51

“Hoâm nay chæ coù ngaøi Theá Thaân ñích thaät laø baäc öùng thaân cuûa

Hieàn Kieáp, maëc duø sanh ra töø nôi choã toái taêm nhöng bieát chuyeån

hoaù ñeå ñöa mình leân, haøo quang cuûa ngaøi sanh ra bay toaû khaép

nôi vaø tö chaát linh hoaït cuûa ngaøi phaûn chieáu röïc rôõ roäng lôùn, aùnh

saùng phi thöôøng cuûa ngaøi ñeàu ôû nôi Nhaäp Uaån (Luïc Nhaäp, Nguõ

Uaån), vaên veû tình ñaàu cuûa ngaøi ñeàu ôû nôi Luïc Tuùc (Luaän), taøi

ñöùc vaø lôøi hay tieáng ñeïp cuûa ngaøi ñeàu ôû nôi Caâu Xaù, hoïc thuyeát

veà Höõu cuûa ngaøi ñeàu ôû nôi Caâu Xaù, hoïc thuyeát veà Höõu cuûa ngaøi

ñeàu ñöôïc ñaùnh daáu trong caùc Toâng khaùc. AÂm ba maàu nhieäm veà

hoïc thuyeát Höõu cuûa ngaøi ñeàu ñöôïc thaâu nhieáp ôû nôi Ñaïi Thöøa,

nghieân cöùu chí lyù thì voâ cuøng saùng toû. Phöông phaùp thaêng hoaù

cuûa ngaøi chieáu soi ñeán toät cuøng vaø söï maàu nhieäm cuûa noù chuù

troïng duy nhaát ôû nôi nhöõng baøi Tuïng cuûa ngaøi.” (ñöôïc thaáy trong

Thaønh Duy Thöùc Luaän Haäu Töï). Ñòa vò cuûa Boà Taùt Theá Thaân coù

theå tin töôûng laø raát troïng yeáu nôi trong Phaät Giaùo AÁn Ñoä.

Hôn nöõa, muïc ñích saùng taïo nhöõng boä luaän cuûa Boà Taùt Theá

Thaân bao goàm coù ba ñieåm:

a)- Thöù nhaát laø khieán Phaät Phaùp ñöôïc toàn taïi laâu ñôøi ñeå lôïi

laïc cho chuùng sanh höõu tình. Nguyeân vì trong taát caû söï boá thí,

Phaùp thí laø treân heát; nhöõng keû vì ngöôøi noùi Phaùp chính laø thaät

haønh söï giaùo duïc, cho neân noùi Phaùp cuõng laø caùch giaùo duïc vaø ñoái

vôùi chuùng sanh höõu tình Phaùp thí thì raát lôïi laïc troïng ñaïi.

b)- Thöù hai laø giaûi thích kinh Phaät, giaûi thích laø phaùt huy roäng

lôùn yù nghóa kinh Phaät Ñaø, hai ñieåm noùi treân chính laø muïc ñích

52

cuûa söï saùng taïo nhöõng boä luaän. Hoâm nay Boà Taùt Theá Thaân saùng

taïo boä Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän khoâng ngoaøi muïc ñích phaùt

huy roäng lôùn yù nghóa roát raùo Duy Thöùc cuûa kinh Phaät.

c)- Thöù ba laø vì ñoaïn tröø nghieäp chöôùng ñeå ñöôïc giaûi thoaùt,

cho neân Boà Taùt Theá Thaân môùi saùng taïo boä luaän naøy, nhö Thaønh

Duy Thöùc Luaän quyeån ñaàu ñaõ noùi raèng: “Ngaøy boä luaän naøy ñöôïc

taïo thaønh vôùi yù nghóa laø ñoái vôùi nhöõng keû meâ laàm chaáp coù Nhò

Khoâng khieán hoï phaùt sanh chaùnh giaûi, phaùt sanh chaùnh giaûi nghóa

laø ñoaïn tröø ñöôïc hai troïng chöôùng…., ñoaïn tröø ñöôïc hai troïng

chöôùng töùc laø chöùng ñöôïc hai quaû thuø thaéng, hai quaû thuø thaéng

nghóa laø nhôø ñoaïn tröø ñöôïc phieàn naõo chöôùng cho neân chöùng

ñöôïc chaân giaûi thoaùt vaø nhôø ñoaïn tröø ñöôïc sôû tri chöôùng cho neân

thaønh töïu ñöôïc ñaïi boà ñeà”. Ñaây laø muïc ñích roát raùo vaø ñaëc bieät

veà söï saùng taïo Duy Thöùc Luaän cuûa Boà Taùt Theá Thaân.

2.- DÒCH GIAÛ[7] VAØ SÖÏ COÁNG HIEÁN CUÛA DÒCH GIAÛ

ÑOÁI VÔÙI VAÊN HOAÙ TRUNG AÁN:

------- Tam Taïng Phaùp Sö Huyeàn Trang ñôøi Ñöôøng phieân

dòch.

53

Ñaây laø ñeà muïc dòch thuaät. Boä Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän naøy

laø do Boà Taùt Theá Thaân ngöôøi AÁn Ñoä saùng taùc, duøng loái vaên AÁn

Ñoä (vaên Phaïn Ngöõ) vieát thaønh saùch. Nhöng hieän taïi boä luaän noùi

treân laïi duøng vaên Trung Quoác ñeå giaûng giaûi do ñoù phaûi traûi qua

söï phieân dòch. Ngöôøi phieân dòch boä luaän naøy caên cöù treân lòch söû

Trung Quoác chính laø phaùp sö Huyeàn Trang. Phaùp sö Huyeàn

Trang, ngöôøi ôû thôøi kyø ñaàu cuûa Lyù Ñöôøng. Vaên hoaù cuûa thôøi

Ñöôøng theo lòch söû Trung Quoác khoâng luaän ôû phöông dieän naøo

ñeàu phaùt ñaït ñeán ñænh cao veà vaên trò cuõng nhö veà voõ nghieäp vaø

luùc baáy giôø treân tröôøng quoác teá Trung Quoác laø moät trong caùc

quoác gia raát coù ñòa vò. Phaùp sö Huyeàn Trang trong thôøi kyø ñoù laø

nhaân vaät cuûa thôøi ñaïi. Phaùp sö laø ngöôøi Haø Nam, luùc thieáu nieân

theo anh caû xuaát gia. Nhaân tình theá loaïn laïc, phaùp sö töø Haø Nam

ñôn ñoäc ñeán Ích Chaâu vaø ôû ñoù ñöôïc maáy naêm. Phaùp sö thoï giôùi

Cuï Tuùc taïi chuøa Ñaïi Töø nôi thaønh ñoâ. Phaùp sö nghieân cöùu yù

nghóa Chaân Ñeá nôi Caâu Xaù Luaän vaø Nhieáp Ñaïi Thöøa

Luaän..v..v…. thuoäc coå dòch cho neân giaùc ngoä phaàn thaâm saâu chöa

ñöôïc hoaøn bò; phaùp sö laïi nghe ôû Taây Vöïc coù Du Giaø Sö Ñòa

Luaän lieàn phaùt nguyeän caàu Phaùp nôi Taây Thieân (AÁn Ñoä). Khi ôû

thaønh ñoâ, söï quyeát ñònh caàu Phaùp noùi treân cuûa phaùp sö trôû thaønh

thöù chí nguyeän kieân cöôøng. Keá tieáp phaùp sö laàn moø theo Giang

Ñoâng ñi xuoáng, ñeán Kinh Chaâu vaø Döông Chaâu vöøa hoïc theâm

vöøa giaûng phaùp, sau ñoù môùi trôû laïi Tröôøng An. Luùc baáy giôø vaøo

thôøi ñaàu Ñaïi Ñöôøng, nhaân daân aên möøng thaùi bình, Thaùi Toâng

Hoaøng Ñeá noå löïc quaûn trò cô ñoà, trong thôøi gian ñoù phaùp sö

Huyeàn Trang kieân quyeát ñi Taây Phöông. Gaëp phaûi trong luùc Ñaïi

Ñöôøng khoâng cho pheùp traùng ñinh ra khoûi nöôùc, phaùp sö Huyeàn

54

Trang lieàn leùn luùc vöôït qua söï ngaên chaän cuûa cöûa aûi Löu Sa,

khoâng sôï nguy hieåm sanh maïng, söû duïng Taâm Boà Ñeà thuø thaéng

roäng lôùn khaéc phuïc taát caû nhöõng thöù tai naïn, do nhôø chieâu caûm

thaønh tín tinh taán maø ñöôïc söï gia hoä cuûa chö Phaät vaø Boà Taùt

phaùp sö roát cuoäc vöôït qua ñöôïc Thoâng Laõnh Löu Sa maø ñeán nôi

AÁn Ñoä vaø ôû laïi AÁn Ñoä hôn 17 naêm môùi trôû veà coá quoác. Trong

thôøi gian ôû AÁn Ñoä, phaùp sö thaønh coâng treân söï phieân dòch, thaät laø

baäc hôn caû ngöôøi xöa ñoái vôùi tieàn nhaân vaø hôn caû ngöôøi sau ñoái

vôùi haäu lai; phaùp sö treân laõnh vöïc Phaät Giaùo Trung Quoác khoâng

nhöõng thaønh coâng moät caùch huy hoaøng, treân laõnh vöïc Lòch Söû

Vaên Hoaù Trung Quoác trang ñaàu khoâng theå xoaù boû teân ngaøi vaø

coøn treân theá giôùi hoïc thuaät ngaøi cuõng laø ngöôøi raát coù ñòa vò. Söï

xuaát saéc cuûa phaùp sö laø ôû choã ñoái vôùi lòch söû vaên hoaù, toân giaùo,

phong tuïc..v..v….. cuûa AÁn Ñoä ñeàu ghi cheùp cuï theå vaø coáng hieán

thaät vó ñaïi. Do ñoù saùch vôû cuûa phaùp sö trôû thaønh tö lieäu taát yeáu

cuûa Lòch Söû AÁn Ñoä ñeå nghieân cöùu. Söï quan heä veà truyeàn kyù cuûa

phaùp sö Huyeàn Trang coù theå tham khaûo nôi Ñaïi Ñöôøng Töø AÂn

Phaùp Sö Truyeän.

-------------------------------------------

[7] Tham khaûo Ñaïi Ñöôøng Töø AÂn Tam Taïng Phaùp Sö Truyeän.

Phaät Giaùo truyeàn vaøo Trung Quoác töø ñôøi Taàn Haùn, traûi qua

Haùn, Nguïy, Löôõng Taán, Nam Baéc Trieàu vaø cho ñeán Tuøy Ñöôøng,

trong thôøi gian ñoù thì raát phaùt ñaït vaø phaùt ñaït nhaát laø hai trieàu ñaïi

Tuøy Ñöôøng. Thôøi baáy giôø, Phaät Phaùp taïi Trung Quoác thì hoaøn

55

toaøn aùp ñaûo taát caû hoïc thuyeát khaùc vaø coù theå noùi ñaây laø thôøi kyø

cuûa traøo löu môùi ñoái vôùi Trung Quoác.

Tam Taïng Phaùp Sö töùc ngaøi Huyeàn Trang khoâng phaûi moät

ngöôøi coù ñòa vò thoâng thöôøng maø ôû ñaây chính laø chæ cho moät phaùp

sö coù ñòa vò thoâng suoát Tam Taïng. Tam Taïng töùc laø Kinh, Luaät,

Luaän, laø danh xöng toång quaùt cuûa Phaät Giaùo. Xöa nay ngöôøi hoïc

Phaät Phaùp ñaõ töøng nghieân cöùu moät Taïng, hoaëc Kinh, hoaëc Luaät,

hoaëc Luaän laø tuøy theo sôû thích cuûa caù nhaân. Trong luùc nghieân

cöùu, taâm hoï coù choã chöùng ñaéc, coù khaû naêng thoâng suoát Kinh

Taïng ñöôïc goïi laø Kinh Sö, thoâng suoát Luaät Taïng ñöôïc goïi laø

Luaät Sö, thoâng suoát Luaän Taïng ñöôïc goïi laø Luaän Sö. Tieâu bieåu

nhö ngöôøi xuaát gia cuûa Trung Quoác chuyeân tu taäp ngoài thieàn taát

nhieân ñöôïc xöng laø Thieàn Sö. Ngaøi Huyeàn Trang ñaõ thoâng suoát

ba Taïng cho neân ñöôïc goïi laø Tam Taïng Phaùp Sö. Boä Duy Thöùc

Tam Thaäp Luaän ñaây chính laø xuaát thaân töø boä Tam Thaäp Luaän

cuûa Phaïn vaên do phaùp sö Huyeàn Trang söû duïng vaên Trung Quoác

phieân dòch laïi.

CHÖÔNG III

ÑAÏI YÙ TRIEÁT HOÏC DUY THÖÙC

I.- GIAÛ THUYEÁT VEÀ VUÕ TRUÏ NHAÂN SANH.

A.- LÔØI TÖÏA:

56

“DO GIAÛ THUYEÁT NGAÕ PHAÙP, HÖÕU CHUÛNG CHUÛNG

TÖÔÙNG CHUYEÅN”

(Do giaû noùi ñeán ngaõ ñeán phaùp naøo thì coù caùc thöù töôùng cuûa ngaõ

cuûa phaùp ñoù chuyeån bieán hieän khôûi)

Treân phöông dieän giaûi thích ñeà luaän, chuùng ta chæ trình baøy

qua Thöùc beân trong maø khoâng coù trình baøy Caûnh beân ngoaøi,

nhöng trong ñoù laïi phaùt sanh vaán ñeà vaø vaán ñeà ñoù nhö theá naøo?

Thaønh Duy Thöùc Luaän ñaõ giaûi thích vaán ñeà ñoù nhö sau: “Neáu chæ

coù Thöùc, sao theá gian vaø caùc Thaùnh Giaùo ñeàu noùi coù ngaõ coù

phaùp?” YÙ töù maø noùi, ngaõ phaùp ñuùng nhö ngöôøi trong theá gian vaø

trong kinh Phaät thöôøng ñeà caäp ñeán neáu quaû thaät coù thì nhaát ñònh

ngoaøi taâm coù phaùp, sao laïi baûo laø chæ coù Thöùc maø thoâi? Coøn nhö

quaû quyeát raèng chæ coù Thöùc beân trong maø khoâng coù ngaõ phaùp thì

nhaát ñònh phaïm phaûi caùi loãi traùi ngöôïc vôùi theá gian vaø traùi ngöôïc

vôùi Thaùnh Giaùo; moät maët thì noùi chæ coù Thöùc maø khoâng coù caûnh

beân ngoaøi, moät maët thì laïi noùi coù ngaõ coù phaùp, nhö theá chaúng

phaûi maâu thuaån sao? Neáu nhö khoâng laàm, ngöôøi trong theá gian

ñeàu noùi coù ngaõ coù phaùp vaø trong kinh Phaät cuõng noùi ñeán ngaõ

phaùp. Chaúng qua ngöôøi ñôøi ñaõ coâng nhaän ngaõ phaùp vaø laïi chaáp

tröôùc cho ngaõ phaùp thaät taïi, ñoù laø söï sai laàm treân laõnh vöïc nhaän

thöùc cuûa hoï. Nguyeân vì ngaõ vaø phaùp treân thöïc teá khoâng phaûi thaät

taïi, ñeàu laø giaû danh ñaõ ñöôïc thieát laäp vaø an baøy. Kinh luaän Phaät

Giaùo muïc ñích noùi coù danh töôùng ngaõ phaùp..v..v…. chính laø noùi

coù treân taùc duïng döïng laäp. Chuùng ta khoâng theå caên cöù nhöõng lôøi

noùi treân vaên hoïc treân ngoân ngöõ laïi baûo raèng hoï ñaõ chuû tröông coù

“Thaät Ngaõ Thaät Phaùp”. Cho neân baøi Tuïng ñaõ trình baøy: “Do giaû

57

thuyeát ngaõ phaùp”. YÙ töù cuûa caâu Tuïng naøy laø noùi taát caû ngaõ phaùp

ñeàu do giaû taïo döïng laäp neân. Vaán ñeà ñaây coù hai ñieåm:

* Ñieåm thöù nhaát, ngöôøi trong theá gian noùi coù ngaõ coù phaùp thì

ngaõ phaùp ñoù ñeàu do nhaân duyeân sanh ra, chæ coù theå töôùng giaû taïo,

quyeát ñònh khoâng coù thaät taùnh, nhöng vì ngöôøi ñôøi khoâng roõ ngaõ

phaùp noùi treân thuoäc loaïi ngaõ phaùp duyeân sanh vaø hoaøn toaøn ñieân

ñaûo laïi chaáp cho laø chaân thaät.

* Ñieåm thöù hai, trong kinh cuûa Phaät Giaùo vaø trong ngoân ngöõ

cuûa caùc Thaùnh Giaû ñeàu noùi ñeán ngaõ vaø phaùp, ñaáy chæ laø giaûi

thích theo danh töï cuûa nhaân gian vaø phöông tieän thieát laäp theo yù

nguyeän cuûa nhaân gian. Cuõng bôûi do giaû taïo thieát laäp naøy, ngaõ

phaùp ñöôïc taïm cho laø coù vaø cuõng vì giaû taïo noùi ñeán ngaõ phaùp ôû

treân, caùc thöù ngaõ töôùng vaø caùc thöù phaùp töôùng taát caû ñeàu hieän

höõu.

B.- NGAÕ TÖÔÙNG VAØ PHAÙP TÖÔÙNG:

1)- “NGAÕ” LAØ GÌ?

a)- Ñònh Nghóa Chöõ Ngaõ:

Danh töø “Ngaõ”, tieáng Phaïn coù ba chöõ: Boå Ñaëc Giaø La (dòch

laø Soå Thuû Thuù töùc laø chæ cho con ngöôøi); hai laø A Ñaéc Ma (Thaàn

ngaõ hay laø linh hoàn); ba laø Boå Loã Sa ( con ngöôøi hay laø nhaân

58

caùch). Ba chöõ treân ñeàu coù theå dòch laø Ngaõ. Chöõ Ngaõ coù ba caùch

ñònh nghóa:

1)- Nghóa Chuû Teå: laø chæ cho keû coù theå chi phoái, nhö noùi toâi

ñi, toâi ngoài, toâi laøm..v..v…. laø bieåu thò Töï Ngaõ beân trong chi phoái

vaø laïi coù theå chi phoái ngöôøi khaùc, vaán ñeà naøy moïi ngöôøi thoâng

thöôøng ñeàu coù caûm giaùc.

2)- Nghóa Thöôøng Truï: thaân theå cuûa ta maëc duø coù bò cheát coù

bò hoaïi dieät, nhöng caùi “Ngaõ” cuûa ta thì thöôøng truï khoâng bò cheát

khoâng bò hoaïi dieät. Nhö theá gian thöôøng noùi: “Tinh thaàn khoâng

cheát”, Tinh thaàn ñaây töùc laø ñaïi danh töø cuûa caùi Ngaõ.

3)- Nghóa Nhaát Theå: chöõ “Ngaõ” laø noùi leân chæ coù moät caù theå

vaø quyeát ñònh khoâng coù hai caù theå, cho neân khoâng bò bieán ñoåi

khaùc ñi. Lôøi noùi ñaây thöôøng bieåu hieän cho con ngöôøi vaø cuõng laø

hieän töôïng chæ cho baûn taùnh cuûa con ngöôøi, nhö noùi: “Giang san

deã caûi, baûn taùnh khoù dôøi”. Hoaëc giaû noùi raèng, caù taùnh, ñaëc taùnh,

taát caû ñeàu khoâng deã caûi bieán. Trong ba thöù yù nghóa treân, nghóa

Chuû Teå thöù nhaát ñuùng laø nghóa cuûa chöõ “Ngaõ”.

b.- Baûn Chaát Chöõ Ngaõ

Baûn chaát cuûa chöõ Ngaõ ôû ñaây coát yeáu laø chæ cho nhöõng thöù gì?

1)- Ngöôøi Taây Phöông noùi raèng: Linh Hoàn chính laø Ngaõ, Linh

Hoàn thì khoâng theå nhìn thaáy, khoâng theå naém baét ñöôïc, nhöng noù

59

laïi coù theå chi phoái, vónh vieãn khoâng theå bò hoaïi dieät vaø sau khi

cheát coù theå sanh leân coõi trôøi.

2)- Ngöôøi AÁn Ñoä noùi raèng:

a)- Ngaõ töùc laø hieåu bieát, laø caûm thoï, laø maïng soáng (sanh

maïng), laø tri thöùc vaø Ngaõ thì ôû trong tri thöùc.

b)- Phaïm töùc laø Ngaõ, hoaëc goïi laø Sanh Chuû, nghóa laø vaïn

vaät ñeàu do Ngaõ saùng taïo maø vaïn vaät cuõng chính laø nôi taïo taùc

cuûa Ngaõ, choïn laáy Phaïm laøm chuû theå saùng taïo vaø chuû theå thì cuûa

taát caû sanh vaät. Quan nieäm Ngaõ laø Phaïm laø Chuû Theå ñaây so vôùi

quan nieäm Thöôïng Ñeá cuûa Gia Toâ chuû tröông thì sai khaùc khoâng

bao nhieâu. Baûn chaát cuûa chöõ Ngaõ phaân ra thaønh hai loaïi: Ñaïi

Ngaõ vaø Tieåu Ngaõ. Ñaïi Ngaõ laø ñaïi vuõ truï duøng Thaùi Döông laøm

chuû; rieâng Tieåu Ngaõ laø tri giaùc laø caûm thoï, chæ cho sanh maïng

cuûa caù nhaân vaø caùi Ngaõ naøy chính laø tieåu vuõ truï cuûa caù nhaân.

Ñaây laø tö töôûng xöa nay cuûa Baø La Moân Giaùo vaø tö töôûng naøy

bieåu töôïng cho Nhaát Nguyeân Luaän;

c)- Thaàn töùc laø Ngaõ: lyù töôûng Thaàn Ngaõ ñaây thì thuoäc veà

quan nieäm cuûa phaùi Soá Luaän. Soá Luaän laø moät ñaïi hoïc phaùi trong

saùu phaùi Trieát Hoïc AÁn Ñoä. Phaùi naøy chuû tröông söï sanh saûn cuûa

vuõ truï vaïn höõu ñeàu do hai loaïi: moät laø Thaàn Ngaõ, hai laø Töï Taùnh.

Töï Taùnh thì khoâng bieán ñoäng, nhöng Thaàn Ngaõ thì coù theå bieán

ñoäng. Nhôø Thaàn Ngaõ bieán ñoäng, Töï Taùnh môùi coù theå sanh ra vaïn

vaät, cho neân Thaàn Ngaõ coù khaû naêng chi phoái taát caû.

60

d)- Ngaõ töùc laø sanh maïng vaø sanh maïng thì voâ löôïng voâ

bieân, voâ cuøng voâ taän, ñaây laø giaùo nghóa cuûa Ni Kieàn Töû, giaùo chuû

cuûa Kyø Na Giaùo moät phaùi trong Luïc Sö Ngoaïi Ñaïo chuû tröông;

e)- Phaïm Ngaõ hôïp nhaát laø Chaân Ngaõ. Ñaây laø tö töôûng trung

taâm cuûa Pheä Ñaøn Ña, moät phaùi trong saùu phaùi Trieát Hoïc. Phaùi

naøy cho raèng, chuùng ta coù Tieåu Ngaõ cuõng goïi laø Tö Ngaõ, Tieåu

Ngaõ sôû dó bò caâu thuùc bôûi caùc phieàn naõo laø do caûm thoï tham duïc..

v.. v… vaø cuõng töø ñoù Tieåu Ngaõ khoâng theå cuøng Ñaïi Ngaõ hoaø hôïp

nôi moät choã, cho neân phaûi bò luaân hoài chòu khoå. Ñaïi Ngaõ töùc laø

Phaïm vaø Phaïm thì bieán khaép taát caû. Tieåu Ngaõ muoán cuøng hoøa

hôïp vôùi Ñaïi Ngaõ ñeå thoaùt khoûi caùc thoáng khoå thì coát yeáu ôû choã

ñem Tö Ngaõ ra ñaû phaù ñi cho tieâu maát thì deã daøng hôïp nhaát. Tieåu

Ngaõ moät khi hôïp nhaát ñöôïc vôùi Ñaïi Ngaõ thì luùc ñoù Tieåu Ngaõ töùc

laø Ñaïi Ngaõ cuõng goïi laø Chaân Ngaõ, vì noù ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt vaø ñaõ

ñaït ñeán Nieát Baøn. Ñaây laø chuû tröông cuûa Ñoäc Töû Boä, moät trong

caùc Boä Phaùi Phaät Giaùo, hoï chaáp tröôùc hoïc thuyeát Uaån Ngaõ lìa

Uaån Ngaõ.

c.- Töôùng Traïng Cuûa Ngaõ:

1)- Phoå thoâng thöôøng noùi: con ngöôøi thì coù nhaân töôùng, coù

ngaõ töôùng, coù thoï giaû töôùng vaø theá gian ñeàu thaáy nhö theá: phaøm

keû coù hai tay hai chaân, coù theå noùi naêng laøm vieäc, coù theå söû duïng

taâm tö ñeàu laø nhaân töôùng, maø nhaân töôùng töùc laø Ngaõ Töôùng. Ngaõ

Töôùng thì coù töï ngaõ, coù ngaõ cuûa tri thöùc cuûa chuû quan. Thoï Giaû

61

töùc laø sanh maïng, cuõng laø Ngaõ Töôùng, Kinh Ñaïi Baùt Nhaõ noùi coù

möôøi saùu thöù ngaõ töôùng ñeàu laø teân khaùc cuûa “Ngaõ Töôùng”;

2)- Treân phöông dieän meâ tín: tin töôûng coù Phaïm, coù Thaàn, coù

Trôøi..v..v…. ñeàu laø nhaân caùch hoaù, bôûi vì nhöõng vò ñoù coù theå chi

phoái, cho neân cuõng goïi laø Ngaõ Töôùng;

3)- Töôùng traïng cuûa caùc baäc sieâu nhaân trong theá gian, nhö

töôùng traïng cuûa caùc baäc Thaùnh, töôùng traïng cuûa caùc baäc Hieàn,

cho ñeán töôùng traïng cuûa con ngöôøi, töôùng traïng cuûa caùc Thaàn

Nhaân, töôùng traïng cuûa caùc baäc La Haùn, töôùng traïng cuûa caùc baäc

Boà Taùt, töôùng traïng cuûa chö Phaät. Ñaây laø moät loaïi Ngaõ Töôùng

phi thöôøng vöôït haún ra ngoaøi loaøi ngöôøi vì theá ñöôïc goïi laø Ngaõ

Töôùng Sieâu Theá Gian. Cho neân Thaønh Duy Thöùc Luaän noùi raèng:

“Ngaõ ñeàu coù caùc thöù töôùng”.

2)- PHAÙP LAØ GÌ?

a.- ÑÒNH NGHÓA CHÖÕ PHAÙP:

Phaùp laø pheùp taéc, laø quy cuû, laø luaät phaùp. YÙ nghóa chöõ Phaùp ôû

ñaây raát saâu roäng:

1)- Moãi söï vaät ñeàu coù ñaëc taùnh cuûa noù, coù nhöõng ñöôøng neùt

khieán ngöôøi ta nhìn ñeán bieát noù laø vaät gì neân goïi laø Phaùp.

62

2)- Moãi söï vaät ñeàu coù taùnh ñoäc laäp, coù khaû naêng duy trì ñöôïc

töï taùnh cuûa noù laø nhôø moïi phía trôû neân phöùc taïp bieán moïi khía

caïnh cuûa noù trôû thaønh ñôn ñoäc duy nhaát. Moãi söï vaät ñoái vôùi caùc

vaät khaùc vì coù ñaëc taùnh ñoäc laäp rieâng bieät nhö theá neân goïi laø

Phaùp. Noùi moät caùch phoå thoâng: Phaùp laø phaùp luaät, laø phaùp taéc, laø

coâng thöùc yù nghó..v..v…., vôùi nhöõng ñònh nghóa naøy thì khoâng theå

bao quaùt heát yù nghóa chöõ Phaùp cuûa Phaät Hoïc chuû tröông.

3)- Phaùp laø khaùi nieäm cuûa söï vaät. Moät söï vaät ñeàu coù moät khaùi

nieäm nôi noäi taâm, khaùi nieäm ñoù thì cuøng dung thoâng taát caû vaø ai

ai cuõng ñeàu coù khaùi nieäm naøy, neân goïi laø Phaùp.

b.- DANH TÖÔÙNG CUÛA PHAÙP:

1)- Coù töôùng cuûa danh xöng vaø danh xöng laø phuø hieäu moïi

phía cuûa moät caù theå, töø ñoù phaùp töôùng môùi coù danh xöng, cho

neân ñöôïc goïi laø Danh Töï Töôùng.

2)- Moãi phaùp coù töôùng cuûa töôùng maïo, nghóa laø moãi moät söï

vaät ñeàu coù hình töôùng cuûa noù, hình töôùng cuûa söï vaät naøy so vôùi

hình töôùng cuûa söï vaät kia thì khoâng gioáng nhau, cho neân goïi laø

Töôùng Maïo.

3)- Moãi phaùp coù töôùng cuûa theå töôùng, nghóa laø trong taát caû

phaùp moãi phaùp ñeàu coù töôùng töï theå cuûa noù, töôùng töï theå cuûa

phaùp naøy khoâng cuøng chung vôùi töôùng töï theå cuûa phaùp khaùc vaø

töôùng töï theå ñaây ñöôïc goïi laø Theå Töôùng.

63

Danh (danh xöng) cuøng vôùi phaùp (söï vaät) thì khoâng lìa nhau,

cho neân Laõo Töû noùi raèng: “Danh laø ñaàu moái cuûa söï phaân hoaù vaïn

vaät”. Danh xöng laø ñaïi bieåu cuûa phaùp töôùng (söï vaät) vaø cuõng coù

theå noùi laø phuø hieäu. Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän noùi raèng: “Danh xöng

vaø söï vaät laøm khaùch laãn nhau, taùnh cuûa chuùng noù thì thích hôïp

vôùi Taâm Tö”. Danh xöng thì coù luùc laøm chuû, coù luùc laøm khaùch vaø

söï vaät thì cuõng gioáng nhö theá. Danh xöng khi laøm chuû thì söï vaät

luùc ñoù laïi laøm khaùch, nghóa laø danh xöng coù tröôùc roài sau ñoù môùi

coù söï vaät. Söï vaät khi laøm chuû thì danh xöng luùc ñoù laïi laøm khaùch,

nghóa laø söï vaät coù tröôùc danh xöng, caên cöù nôi söï vaät ñeå thieát laäp

danh xöng vaø danh xöng laø ñaïi bieåu cho söï vaät.

c.- NGAÕ PHAÙP THAÄT VAØ NGAÕ PHAÙP GIAÛ:

1)- Ngaõ Thaät vaø Phaùp Thaät:

Thaät Ngaõ laø thöù gì? Thaät laø chaân thaät coù nghóa töï taùnh. Duy

Thöùc noùi raèng:

a)- Lìa khoûi taâm thöùc coù thaät theå ñoäc laäp, töùc laø ngoaøi taâm coù

Ngaõ coù Phaùp thaät taïi.

b)- Naém laáy danh xöng cho raèng “Thaät taïi” cuûa Ngaõ laø chaáp

tröôùc treân voïng tình vì noù thuoäc veà loaïi Bieán Keá, nguyeân do

nhöõng keû meâ laàm treân voïng tình thöôøng chaáp tröôùc danh xöng

64

thuoäc loaïi bieán keá cho laø coù thaät theå cuûa Ngaõ, coù caù nhaân hoaëc

Ngaõ..v..v…. toàn taïi.

Coøn vaán ñeà Thaät Phaùp, nghóa laø döïa treân voïng töôûng chaáp

tröôùc caùc thöù phaùp theå, caùc thöù phaùp töôùng cho laø thaät coù vaø toàn

taïi. Duy Thöùc Hoïc maëc duø ñaõ noùi ñeán Taâm Thöùc vaø Chaân Nhö

ñeàu laø coù, nhöng khoâng phaûi noùi laø thaät coù, nhö noùi: “Neáu nhö

chaáp thaät coù Duy Thöùc cuõng laø phaùp chaáp”.

2)- Giaû Ngaõ vaø Giaû Phaùp:

a)- Ñònh Nghóa Chöõ Ngaõ:

1)- Giaû laø khoâng phaûi chaân thaät;

2)- Giaû laø hö voïng;

3)- Giaû laø khoâng phaûi chaân khoâng vaø khoâng phaûi hö voâ;

4)- Giaû laø giaû thuyeát;

5)- Giaû laø khoâng xaùc ñònh.

b)- Sao Goïi Laø Giaû?

Caên cöù nôi Phaät Giaùo, Giaû coù hai loaïi:

1)- Voâ Theå Tuøy Tình Giaû: töùc laø chæ cho söï hieåu bieát thöôøng

tình cuûa theá gian. Voâ Theå nghóa laø khoâng coù baûn theå (töï taùnh)

chaân thaät, toaøn laø nhaân duyeân hö voïng caû, chæ coù theo tình thöùc

cuûa nhaân loaïi. Nhöõng ñieàu ñöôïc coâng nhaän chæ coù treân taâm lyù maø

treân thöïc teá thì hoaøn toaøn khoâng coù thaät theå. Nhö “Thöôïng Ñeá”

65

coâng nhaän cho laø coù, nhö “Baûn Ngaõ” coâng nhaän cho laø thaät vaø

nhöõng thöù Thöôïng Ñeá, nhöõng thöù Baûn Ngaõ ñoù ñeàu laø giaû laäp theo

söï bieán hoaù cuûa taâm lyù..v..v…. gioáng nhö loâng ruøa söøng thoû. Cho

ñeán taát caû giaû töôùng cuûa ngaõ phaùp thì cuõng ñeàu gioáng nhö theá caû.

2)- Höõu Theå Thi Thieát Giaû: Ñaây laø ngaõ phaùp cuûa Phaät Hoïc

vaø cuûa Khoa Hoïc ñeàu noùi ñeán, nhö Nguõ Uaån..v..v…., nhö Taâm

Phaùp vaø Saéc Phaùp..v..v….. nhöõng thöù phaùp theå ñaây thì ñeàu coù,

nhöng treân danh ngoân thì khoâng thaät coù, chæ laø phöông tieän thieát

laäp neân maø thoâi. Danh ngoân sôû dó ñöôïc thieát laäp laø do tuøy thuaän

theo voïng tình cuûa con ngöôøi, nhö thieát laäp danh ngoân laø ñeå giaùo

duïc, ñeå hoaù ñaïo nhaân loaïi, thieát laäp danh ngoân laø ñeå thuyeát minh

giaùo nghóa cuøng chaân lyù cuûa voâ ngaõ voâ phaùp. Cuõng vì hai loaïi giaû

naøy maø noùi coù caùc thöù töôùng ngaõ phaùp..v..v….. Cho neân môùi baûo

raèng: “Do giaû noùi ñeán ngaõ ñeán phaùp naøo thì coù caùc thöù töôùng cuûa

ngaõ cuûa phaùp ñoù chuyeån bieán hieän khôûi”. Caùc thöù töôùng töùc laø

chæ cho theå taùnh cuøng töôùng maïo sai bieät cuûa caùc thöù ngaõ vaø

phaùp. Moãi moät phaùp thì coù töôùng maïo cuûa moãi moät phaùp vaø noùi

chung laïi, töôùng maïo sai bieät trong theá gian thì coù raát nhieàu thöù.

Chöõ Chuyeån coù ba nghóa: chuyeån bieán, chuyeån hieän vaø hieän

khôûi, nguyeân vì ñaõ laø giaû cho neân noùi coù ngaõ coù phaùp. Nhôn noùi

ñeán ngaõ phaùp, theá gian môùi coù ngaõ töôùng phaùp töôùng hieän khôûi

sai bieät nhieàu khoâng bôø beán. Caùc thöù danh ngoân ñaõ ñöôïc thieát laäp

vaø ñaõ ñöôïc an baøi thì ngöôøi naøy môùi coù quan heä vôùi ngöôøi kia,

cho ñeán xaõ hoäi môùi coù quan heä ngaøn sai muoân khaùc. Caên cöù nôi

Phaät Hoïc, vuõ truï quan cuûa vaïn höõu vaø xaõ hoäi quan cuûa nhaân sanh

ñeàu ñöôïc kieán laäp nôi hai thöù Thi Thieát noùi treân.

66

II.- GIAÛI THÍCH SÔ LÖÔÏC YÙ NGHÓA CUÛA DUY THÖÙC:

“BÆ Y THÖÙC SÔÛ BIEÁN” (Noù nöông nôi Thöùc ñeå bieán hieän)

Chöõ “Bæ” laø ñaïi danh töø duøng ñeå ñaïi bieåu treân phöông dieän

caùc thöù töôùng cuûa ngaõ phaùp ñaõ noùi ôû tröôùc. Chöõ “Thöùc” laø taùm

loaïi thöùc cuûa Taâm Vöông, Taâm Sôû vaø cuõng chính laø ba loaïi Thöùc

Naêng Bieán. Chöõ “Bieán” coù hai nghóa: chuyeån bieán vaø bieán hieän.

Nhôø Chuyeån Bieán neân môùi ñöôïc thaønh quaû, tröôùc thì khoâng coù

quaû nhöng sau ñoù thì laïi coù quaû vaø quaû sôû dó coù ñöôïc laø do bieán

hieän maø keát thaønh, cho neân goïi laø Bieán Hieän. Chuyeån Bieán treân

coù theå noùi laø chuyeån bieán cuûa nhaân quaû ñoàng thôøi. “Sôû Bieán”

ñaây laø ñoái vôùi Naêng Bieán maø thaønh laäp, Sôû Bieán laø nghóa bò bieán

hieän, laø caùc thöù töôùng bò ñoäng, bò chi phoái; coøn Naêng Bieán laø

nghóa chuû ñoäng, laø keû chi phoái. Sôû Bieán töùc laø chæ cho caùc thöù

töôùng cuûa ngaõ phaùp vaø Naêng Bieán töùc laø chæ cho Thöùc. Sôû Bieán

vaø Naêng Bieán khi phoái hôïp khôûi leân thì laïi noùi: caùc thöù töôùng ngaõ

phaùp kia ñeàu hoaøn toaøn nöông nôi Thöùc Theå chuyeån bieán ñeå

bieán hieän vaø khôûi leân.

Trong vaán ñeà Sôû Bieán, moät ñieåm coù theå suy roäng nhö sau: yù

nghóa cuûa “Sôû Bieán” coù ngöôøi baûo raèng khoâng phaûi chæ cho ngaõ

töôùng phaùp töôùng, maø ôû ñaây laø chæ cho Kieán Phaàn Töôùng Phaàn,

coøn Thöùc thì chæ cho Töï Theå Phaàn vaø cuõng goïi laø Töï Chöùng

Phaàn. Töï Chöùng Phaàn thì gaén lieàn vôùi Kieán Phaàn vaø Töôùng Phaàn,

ôû nôi Duy Thöùc goïi laø ba phaàn Thöùc Theå. Kieán Phaàn kia cuøng

67

vôùi Töôùng Phaàn ñeàu nöông nôi Thöùc Chuyeån Bieán naøy laøm caên

baûn. Ñem Nhaõn Thöùc ra ñeå trình baøy: Nhaõn Thöùc (Töï Chöùng

Phaàn) thì coù khaû naêng phaân bieät ñeå hieåu bieát vaø khi thaáy ngoaïi

vaät tröôùc heát töø nôi Thöùc Theå naøy lieàn phaùt khôûi Kieán Phaàn -----

töùc laø taùc duïng caùi khaû naêng thaáy bieát. Kieán Phaàn ñaây lieàn quan

saùt ñoái töôïng beân ngoaøi, ñoàng thôøi treân Nhaõn Thöùc mang theo

moät thöù Töôùng Phaàn töø nôi beân ngoaøi phaùt khôûi leân duøng laøm

choã gaù nöông cho Kieán Phaàn ñeå duyeân. Chuùng ta bình thöôøng

thaáy hình saéc ngoaïi caûnh ñeàu laø chæ thaáy ñöôïc hình aûnh Töôùng

Phaàn maø khoâng phaûi ñích thaân thaáy ñöôïc thaät theå cuûa hình saéc.

Laïi coù moät thöù hoïc thuyeát giaûi thích veà Phaùp cho raèng, töôùng

ngaõ phaùp cuûa Sôû Bieán ñeàu laø Kieán Phaàn. Tuy nhieân hai thöù hoïc

thuyeát giaûi thích veà Phaùp noùi treân nhöng treân thöïc teá chæ coù moät

thöù hoïc thuyeát giaûi thích ôû tröôùc laø töông ñoái hôïp lyù hôn.

Thöùc Naêng Bieán nhö theá naøo? Haäu Nghieâm Kinh Tuïng giaûi

thích raèng: “Choã phaân bieät thì gioáng nhö keû ngu ñaõ chaáp, nhöng

ngoaïi caûnh thaät söï ñeàu laø khoâng, do taäp khí quaáy nhieãu oâ tröôïc

caùi Taâm, cho neân chuyeån bieán gioáng nhö taäp khí kia”. Hôn nöõa

laïi noùi raèng: “Vì choáng laïi keû ngu ñaõ chaáp coù thaät ngaõ thaät phaùp,

cho neân ñoái vôùi caùc choã bieán hieän giaû noùi ñeán caùi teân ngaõ phaùp”.

Chöõ “Ngu” trong hai baøi Tuïng ñaây cuõng laø ñaïi danh töø duøng

ñeå chæ cho keû phaøm phu vaø ngoaïi ñaïo, hoaëc chæ cho ngöôøi nghieân

cöùu Phaät Hoïc Tieåu Thöøa, nguyeân vì caùc baäc Ñaïi Thöøa xem trí

tueä cuûa nhöõng ngöôøi naøy khoâng ñöôïc vieân maõn cho neân goïi laø

68

ngu. “Phaân Bieät” töùc laø tri kieán, nghóa laø choã thaáy bieát hoaëc choã

hieåu bieát ñaõ coù cuûa hoï. Coøn “Sôû Phaân Bieät” nghóa laø chæ cho

nhöõng caûnh giôùi cuûa hoï nhaän thöùc vaø hoï cho raèng nhöõng caûnh

giôùi hieän dieän beân ngoaøi ñeàu laø thaät coù, nhöng thöïc teá taát caû

phaùp thì khoâng coù töï taùnh vaø cuõng xaùc thöïc laø voâ ngaõ, chaúng qua

hoï döïa theo taâm caûnh (thöôøng thöùc) chung cuûa con ngöôøi laïi cho

laø thaät coù. Nghóa ñaây thì nhö theá naøo? Nghóa laø hoï quan heä qua

“taäp khí oâ tröôïc nhieãu loaïn baûn taâm”. Taäp Khí chính laø chuûng töû,

coù theå cho laø taùnh taäp quaùn bao goàm coù moät thöù löïc löôïng. Löïc

Löôïng cuûa taùnh taäp quaùn ñaây coù khaû naêng phaùt sanh taùc duïng,

chuùng noù chính laø chuûng töû. Baûn taâm cuûa chuùng ta xöa nay vaãn

thanh tònh, do vì bò taäp khí phieàn naõo quaáy nhieãu trôû neân oâ tröôïc,

bôûi theá chæ thaáy ñöôïc nhöõng caûnh töôùng töông tôï chuyeån bieán

hieän ra beân ngoaøi vaø laïi cho nhöõng caûnh töôùng ñoù laø hoaøn toaøn

thaät taïi.

Ñaïi yù cuûa baøi Tuïng thöù hai laø ñoái trò vaø giaûi tröø caùi beänh cuûa

keû phaøm phu ngu muoäi. Caùi beänh noùi treân nhö theá naøo? Caùi beänh

ñoù khoâng ngoaøi taâm beänh ñieân ñaûo chaáp tröôùc cho laø thaät ngaõ

thaät phaùp vaø söï chaáp ngaõ chaáp phaùp ñaây laø caên baûn cuûa taát caû

taâm beänh. Nhaèm muïc ñích cöùu ñoä chuùng sanh, ñöùc Phaät tröôùc heát

phöông tieän thieát laäp caùc phaùp ñeå ñaû phaù söï chaáp tröôùc cuûa hoï.

Ñöùc Phaät ñoái vôùi hai phaàn Kieán vaø Töôùng cuûa caùc Thöùc bieán

hieän noùi treân lieàn giaû taïm thieát laäp neân danh töï cuûa ngaõ phaùp.

Duïng yù cuûa ñöùc Phaät giaû taïm thieát laäp danh töï ñaây khoâng ngoaøi

yù höôùng ñaû phaù hai thöù beänh chaáp ngaõ chaáp phaùp cuûa nhöõng keû

phaøm phu ngu muoäi kia. Do ñoù moãi caâu Tuïng ñeàu hieån baøy moät

69

loaïi yù nghóa: taát caû ngaõ töôùng phaùp töôùng..v..v…. thuoäc ngoaïi

caûnh ñeàu nöông nôi Thöùc Theå ñeå bieán hieän vaø khôûi leân, neáu nhö

lìa khoûi töï taùnh cuûa Thöùc Theå naøy taát caû ngaõ töôùng phaùp töôùng

kia..v..v…… thì hoaøn toaøn khoâng theå thaønh hình ñöôïc.

III.- GIAÛI THÍCH SÔ LÖÔÏC YÙ NGHÓA THÖÙC NAÊNG BIEÁN:

1.- NOÙI LÖÔÏC DANH NGHÓA:

“THÖÛ NAÊNG BIEÁN DUY TAM, VÒ DÒ THUÏC TÖ LÖÔNG,

CAÄP LIEÃU BIEÄT CAÛNH THÖÙC.” (Naêng Bieán naøy chæ coù ba loaïi,

laø Thöùc Dò Thuïc, Thöùc Tö Löông vaø Thöùc Lieãu Bieät Caûnh)

Thöùc theå Naêng Bieán nhö theá naøo? Nguyeân do ñaõ coù Sôû Bieán

thì nhaát ñònh phaûi coù Naêng Bieán. “Thöû Naêng Bieán Duy Tam”

nghóa laø Thöùc theå Naêng Bieán thì chæ coù ba loaïi. Chöõ “Duy” ôû

trong caâu naøy laø trôï ñoäng töø duøng ñeå chæ baøy yù nghóa “chæ coù” vaø

“ñoäc nhaát”. Coøn ba loaïi sau ñaây nhö theá naøo?

a)- Dò Thuïc Naêng Bieán laø chæ cho Thöùc A Laïi Da thöù taùm.

b)- Tö Löông Naêng Bieán laø chæ cho Thöùc Maït Na thöù baûy.

c)- Lieãu Bieät Naêng Bieán laø chæ cho saùu Thöùc tröôùc: Nhaõn

Thöùc, Nhó Thöùc, Tyû Thöùc, Thieät Thöùc, Thaân Thöùc vaø YÙ Thöùc.

Ba loaïi ñaây goïi laø ba Thöùc Naêng Bieán. Thöùc theå maëc duø coù

taùm loaïi, nhöng caên cöù nôi coâng duïng cuûa chuùng thì chæ coù ba

loaïi, nhö saùu Thöùc tröôùc gom hôïp vôùi nhau thaønh moät loaïi goïi

70

chung laø Thöùc Lieãu Bieät Caûnh. Theá neân taùm Thöùc ôû ñaây chæ goïi

laø “ba loaïi”. Thaønh Duy Thöùc Luaän noùi raèng: “Hình töôùng cuûa

Thöùc Sôû Bieán maëc duø laø voâ löôïng loaïi, nhöng Thöùc Naêng Bieán

ñaëc bieät thì chæ coù ba loaïi: moät laø Di Thuïc töùc laø Thöùc thöù taùm,

phaàn nhieàu Thöùc naøy coù taùnh dò thuïc; hai laø Tö Löông töùc laø

Thöùc thöù baûy, nguyeân vì Thöùc naøy coù taùnh haèng thaåm vaø tö

löông; ba laø Lieãu Bieät töùc laø saùu Thöùc tröôùc. Hình töôùng Lieãu

Bieät Caûnh thì thoâ thieån. Chöõ “Caäp” laø trình baøy yù nghóa saùu Thöùc

hôïp chung nhau laøm moät loaïi”. Taùm Thöùc thu toùm laøm ba loaïi,

ñoaïn vaên ñaàu noùi raát roõ raøng moãi moät loaïi Thöùc ñeàu coù moät thöù

ñaëc taùnh vaø ñaëc taùnh cuûa nhöõng Thöùc naøy thì khoâng gioáng nhau.

Lyù do theå taùnh cuûa taùm Thöùc ñaõ laø khoâng gioáng nhau cho neân

danh xöng cuûa chuùng thì cuõng khaùc nhau. Danh xöng vaø theå taùnh

cuûa taùm Thöùc maëc duø khaùc nhau, nhöng trong ba loaïi Thöùc ñoù coù

moät loaïi moãi khi taùc duïng thì chung nhau sinh hoaït vaø ba loaïi

Thöùc naøy ñeàu coù theå bieán hieän caùc thöù töôùng ngoaïi caûnh. Vì theá

ba loaïi Thöùc vöøa trình baøy treân ñeàu ñöôïc goïi laø Thöùc Naêng Bieán.

Ba loaïi Thöùc Naêng Bieán ñaây bieán hieän nhö theá naøo? Vaán ñeà

naøy trong Thaønh Duy Thöùc Luaän cuõng ñeà caäp ñeán raát tinh töôøng.

Giôø ñaây vaán ñeà Bieán vaø Naêng Bieán xin giaûi thích theâm cho roõ

raøng ñeå hieån baøy yeáu nghóa cuûa Duy Thöùc.

2.- YÙ NGHÓA CUÛA CHÖÕ BIEÁN:

Thaønh Duy Thöùc Luaän quyeån 2 giaûi thích raèng: “Thöùc höõu

laäu bieán hieän toùm löôïc coù hai loaïi: moät laø theo theá löïc cuûa nhaân

71

duyeân ñeå bieán hieän, hai laø theo theá löïc cuûa phaân bieät ñeå bieán

hieän. Caâu ñaàu laø chæ cho söï taùc duïng cuûa Thöùc vaø caâu sau laø chæ

cho boái caûnh phaân bieät cuûa Thöùc”.

a)- Theo theá löïc cuûa nhaân duyeân ñeå bieán: “Nhaân duyeân sanh

tröôùc heát laø do nghieäp, keá ñeán laø do danh ngoân, caû hai ñeàu coù löïc

vaø coát yeáu laø do Taâm ñaûm nhieäm vaän haønh maø khoâng phaûi do

taùc yù, Taâm ñaây môùi laø yeáu toá ñeå sanh ra. Taâm ñaây töùc laø naêm

Thöùc, taùm Thöùc nöông theo Nhaân Dò Thuïc Taêng Tröôûng cuûa caùc

phaùp laøm duyeân vaø nöông theo caùc thöù Danh Ngoân laøm nhaân ñeå

bieán hieän ra caùc caûnh.” YÙ nghóa ñoaïn treân noùi raèng, söï bieán hieän

vaø khôûi leân cuûa caùc phaùp coát yeáu treân heát laø phaûi coù chuûng töû

nghieäp vaø chuûng töû danh ngoân, nhöõng chuûng töû naøy chính laø moät

thöù löïc löôïng cuûa Naêng Bieán, ñeàu thuoäc veà nguyeân nhaân. Nhöõng

nguyeân nhaân naøy coäng theâm caùc duyeân taêng thöôïng vaø caùc

duyeân ñaây laø moät thöù phaùp hoaëc moät söï vaät, nhö thôøi

gian..v..v…. giuùp cho söï bieán hieän phaùt khôûi leân. Theâm nöõa,

Thuaät Kyù noùi raèng: “Nhaân duyeân laø caùc phaùp chaân thaät ñaõ coù

chuûng töû taùc duïng vaø chuûng töû ñaây neáu nhö taùc duïng ñeå sanh ra

caùc phaùp thì taát nhieân phaûi coù Taâm duyeân ñeå bieán hieän. Coâng

naêng sanh khôûi goàm coù caùc nhaân chaân thaät nhö: naêm Thöùc töông

öng vôùi Taâm Vöông, Taâm Sôû vaø Thöùc Theå thöù taùm, nghóa laø Nguõ

Caâu YÙ Thöùc hoaëc Taâm Sôû Ñònh moãi khi duyeân ñeán thì coù caùc thöù

chaân thaät sanh ra ñeàu goïi laø Nhaân Duyeân Bieán Hieän. Ngoaïi tröø

khoâng taùc duïng chaân thaät chæ ñöôïc goïi laø Tôï Saéc Taâm..v..v….

hoaëc goïi laø Theá Löïc cuûa phaân bieät ñeå bieán hieän.”

72

b)- Theá löïc cuûa phaân bieät ñeå bieán hieän: Thuaät Ngöõ noùi raèng:

“Taùc YÙ

Sanh Taâm nghóa laø taâm truø ñònh ño löôøng, töùc laø chæ cho Thöùc thöù

saùu vaø

Thöùc thöù baûy, hai Thöùc naøy töï phaân bieät thì Taùc YÙ theo ñoù sanh

khôûi,

tröôøng hôïp Thöùc thöù saùu vaø Thöùc thöù baûy moät khi duyeân

“Voâ”..v..v…. thì

töôùng phaàn aûnh töôïng khoâng coù thöïc theå chöa chaéc coù taùc duïng.

Taùc YÙ

Sanh Taâm cuõng khoâng phaûi do phaân bieät ñeå bieán hieän, nguyeân vì

nhöõng

caûnh sôû duyeân, caùc coâng naêng thöïc theå, Taâm sôû Ñònh, caùc phaùp

voâ caûnh

ñeàu coù bieán vaø duyeân.” Ñoaïn vaên treân laø trình baøy veà theá löïc

phaân bieät,

nghóa laø hai Thöùc thöù saùu vaø thöù baûy thì thuoäc veà voïng phaân bieät

theá neân

töôùng phaàn aûnh töôïng cuûa nhöõng caûnh noùi treân nhôn ñoù bieán hieän

vaø khôûi

leân. Nhöõng töôùng phaàn ñaây ñeàu laø aûnh cuûa Taâm vaø nhöõng aûnh ñoù

khoâng

phaûi thöïc theå cho neân khoâng coù taùc duïng. Nhöng nhöõng töôùng

phaàn ñoù

cuõng coù theå laø do caûnh sôû duyeân taïo ra. Thuaät Ngöõ giaûi thích

raèng: “Phaân

73

bieät bieán laø danh xöng chung cuûa Taâm vaø Taâm Sôû, bieán hieän

theo theá löïc

cuûa Taâm vaø Taâm Sôû, khoâng phaûi taùc duïng töø nôi chaân thaät vaø noù

chæ laø

caûnh ñöôïc sanh ra töø nôi nhaân duyeân cuûa chuûng töû.” Caên cöù nôi

söï giaûi

thích ôû treân nghóa cuûa chöõ Bieán thì coù hai thöù: thöù nhaát laø trình

baøy söï

naêng duyeân cuûa Taâm Thöùc vaø cuûa Taâm Sôû, naêng duyeân naøy coù

löïc löôïng

töï nhieân vaø töôùng phaàn bieán hieän treân Thöùc cuûa naêng duyeân thì

sanh khôûi

töø nôi chuûng töû thöïc taïi ñöôïc goïi laø Nhaân Duyeân Bieán Hieän; thöù

hai laø söï

naêng duyeân cuûa Taâm Thöùc neáu nhö khoâng coù löïc löôïng, khoâng

phaûi töï

nhieân sanh khôûi thì töôùng phaàn bieán hieän treân Thöùc cuûa naêng

duyeân laïi khoâng phaûi do chuûng töû thöïc taïi sanh ra ñöôïc goïi laø

Phaân Bieät Bieán Hieän. Tuy nhieân coù theå noùi nhaân duyeân giaû thì

cuõng coù taùc duïng, nhöng taùc duïng khoâng thöïc teá.

3.- YÙ NGHÓA CUÛA NAÊNG BIEÁN:

Hai thöù bieán hieän ôû tröôùc ñaõ ñeà caäp ñeán chæ laø trình baøy

nhöõng caûnh

töôùng sôû Duyeân beân ngoaøi cuûa Taâm Thöùc hieän khôûi. Hieän taïi

yeáu ñieåm

74

Naêng Bieán ñöôïc thuyeát Minh nhö theá naøo? Thaønh Duy Thöùc

Luaän quyeån

hai giaûi thích raèng: “Trong ba Thöùc Naêng Bieán ñaây, Naêng Bieán

coù hai thöù:

moät laø Nhaân Naêng Bieán vaø hai laø Quaû Naêng Bieán. Nhaân Naêng

Bieán nghóa

laø trong Thöùc thöù taùm coù hai loaïi: moät laø Ñaúng Löu Di Thuïc vaø

hai laø

Nhaân Taäp Khí. Coøn Quaû Naêng Bieán thì cuõng coù hai loaïi naêng löïc

taäp khí:

moät laø coù taùm Thöùc sanh khôûi vaø hai laø coù caùc thöù töôøng hieän

khôûi.” Ñoaïn

vaên treân trình baøy Naêng Bieán coù hai thöù: Nhaân Naêng Bieán vaø

Quaû Naêng

Bieán.

a)- YÙ NGHÓA NHAÂN NAÊNG BIEÁN:

Nhaân Naêng Bieán, Nhaân töùc laø chuûng töû vaø chuûng töû cuõng coù

hai thöù: moät laø Taäp Khí Ñaúng Löu trong Thöùc thöù taùm; hai laø Taäp

Khí Dò Thuïc. Giôø ñaây Nhaân Naêng Bieán laàn löôïc giaûi thích nhö

sau:

1)- Taäp Khí Ñaúng Löu:

Chöõ Ñaúng laø töông tôï, chöõ Löu laø töông tuïc, nghóa laø taùnh

chaát cuûa moãi moät söï vaät thì töông tôï vaø töông tuïc neân goïi laø

75

Ñaúng Löu. YÙ nghóa naøy gioáng nhö söï löu ñoäng cuûa nöôùc soâng,

vónh vieãn löu chuyeån töông tôï vaø töông tuïc, nhaân vaø quaû cuõng

chuyeån hoaù vaø bieán ñoåi töông tôï vaø lieân tuïc nhö theá khoâng ngöøng

vaø cuõng khoâng giaùn ñoaïn. Caên cöù nôi Thöùc thöù taùm, hieän töôïng

löu chuyeån cuûa sanh maïng thì luoân luoân sanh ra heát ñôøi naøy ñeán

ñôøi khaùc khoâng bao giôø chaám döùt. Moät thöù phaàn Khí coù theá löïc

taùc duïng khi huaân taäp thaønh töïu thaät taïi thì khoâng bò hoaïi dieät

ñöôïc goïi laø Taäp Khí. Taäp Khí laø teân ñaëc bieät cuûa chuûng töû. Taäp

Khí Ñaúng Löu laø chæ cho phaùp gì? Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi

thích raèng: “Do thieän, aùc, voâ kyù trong baûy Thöùc huaân taäp khieán

taêng tröôûng”. Ba taùnh cuûa caùc phaùp do baûy Thöùc tröôùc laøm naêng

huaân vaø Thöùc Quaû thöù taùm laøm sôû huaân, chuûng töû töï loaïi cuûa caùc

phaùp ñeàu töï taïi treân sanh maïng töùc laø treân Thöùc Quaû thöù taùm,

nhöõng thöù chuûng töû ñaây ñeàu thuoäc veà chuûng töû danh ngoân cuûa töï

loaïi sanh khôûi. Nhöõng thöù Taäp Khí (chuûng töû) cuûa Quaû Ñaúng Löu

naøy laø thuoäc veà Thaân Nhaân Duyeân töùc laø chuû theå sanh maïng

luaân hoài trong ba coõi. Nhöõng thöù Taäp Khí cuûa Quaû Ñaúng Löu ñoù

ñeàu ñöôïc goïi laø Chuûng Töû Danh Ngoân. Chuûng Töû Danh Ngoân

cuõng coù hai loaïi:

a)- Danh Ngoân Bieåu Hieän Nghóa Lyù: caùc thöù ngoân ngöõ teân

goïi ñeàu laø phuø hieäu danh xöng ñaïi bieåu cho taát caû phaùp, laø cô sôû

cuûa taát caû ngoân ngöõ, laø nguyeân nhaân cuûa caùc thöù quan heä trong

xaõ hoäi, nghóa laø tö töôûng cuûa nhaân loaïi sôû dó ñöôïc trao ñoåi vaø löu

thoâng ñeàu duøng ñeán danh ngoân laøm ñaïi bieåu, cho neân neân Danh

Ngoân ñöôïc goïi laø phuø hieäu. Phuø Hieäu Danh Ngoân laø ñaïi bieåu cho

söï theå vaø cho lyù taùnh, hoaëc laø giao thoâng tö töôûng. Chuùng ta ñeàu

76

coù nhöõng thöù tö töôûng ôû trong taâm leõ dó nhieân phaûi nhôø ñeán ngoân

ngöõ ñeå dieãn ñaït, ñeå trao ñoåi tri thöùc vôùi ngöôøi khaùc. Trong Duïng

Hieän Ñaïi Ngöõ Lai noùi raèng: “Taát caû danh xöng ñeàu do söû duïng

theo taäp quaùn huaân taäp thaønh moät thöù yù töôûng nôi taâm lyù vaø trôû

thaønh chuûng töû danh xöng.” Bao nhieâu döõ kieän treân, Danh Ngoân

cuõng ñuû tö caùch ñaïi bieåu ñöôïc nghóa lyù cho neân goïi laø Danh

Ngoân Bieåu Hieän Nghóa Lyù.

b)- Danh Ngoân Hieån Caûnh: chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc nhöõng

caûnh giôùi sôû tri vaø moãi khi quaùn nieäm moät thöù caûnh giôùi sôû tri

naøo ôû trong tri thöùc töùc thì thöù caûnh giôùi ñoù ñaïi dieän bieåu hieän

leân, nghóa laø thöù caûnh giôùi noùi treân xuaát phaùt töø nôi baûy Thöùc

tröôùc phaûn aûnh ra ngoaøi. Thí duï nhö tröôùc kia ñaõ thaáy baûn ñen,

giôø ñaây baûy Thöùc tröôùc lieàn coù theå phaûn aûnh ra moät khaùi nieäm

veà baûn ñen noùi treân, cho neân Danh Ngoân Hieån Caûnh laø chæ cho

hieän töôïng cuõng nhö söï hoaït ñoäng cuûa Taâm vaø Taâm Sôû. Toång

hôïp hai thöù chuûng töû Danh Ngoân noùi treân goïi laø Taäp Khí Ñaúng

Löu, nguyeân vì caùi duyeân cuûa Quaû Ñaúng Löu laø Naêng Bieán.

2)- TAÄP KHÍ DÒ THUÏC:

Dò Thuïc laø teân nhö theá naøo? Dò Thuïc töùc laø chæ cho phaùp quaû

vaø Dò Thuïc coù ba caùch giaûi thích:

a)- Moät laø Bieán Dò Nhi Thuïc: baûn thaân cuûa taát caû phaùp laø

nhaân vaø baûn thaân ñoù chuyeån bieán ñeå thaønh thuïc laø quaû, Dò Thuïc

77

laø chæ cho söï keát quaû, töùc laø quaû baùo ñaõ thaønh thuïc maø quaû baùo

ñaây do nhaân chuyeån bieán ñeå thaønh thuïc neân goïi laø Dò Thuïc.

b)- Hai laø Dò Loaïi Nhi Thuïc: nhaân vaø quaû tuy cuøng moät loaïi

taùnh vôùi nhau, nhöng nhaân laø nhaân vaø quaû laø quaû, nhaân thì thuoäc

loaïi bieät taùnh coù thieän coù aùc nhöng quaû thì thuoäc loaïi taùnh voâ kyù.

Phaùp quaû neáu nhö thuoäc loaïi thieän aùc thì thieän maõi maõi laø thieän

vaø aùc maõi maõi laø aùc maø khoâng coù sanh töû löu chuyeån, quaû thieän

aùc naøy khoâng theå kieán laäp nôi coõi Nieán Baøn giaûi thoaùt.

c)- Ba laø Dò Thôøi Nhi Thuïc: ñaây laø caên cöù söï quan heä nôi

taùnh thôøi gian maø noùi, phaùp nhaân ngaøy hoâm sanh ra khoâng nhaát

ñònh thoï quaû nôi ngaøy hoâm nay, thoï quaû hoaëc ôû ñôøi vò lai hoaëc ôû

ñôøi haäu lai, töùc laø nhaân ôû thôøi gian naøy maø quaû ôû thôøi gian khaùc.

Nhaân vaø quaû khaùc nhau thôøi gian neân goïi laø Dò Thôøi Nhi Thuïc.

Taäp Khí Dò Thuïc laø nhö theá naøo? Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi

thích: Taäp Khí Dò Thuïc laø do trong saùu Thöùc coù thieän aùc höõu laäu

huaân taäp khieán cho taêng tröôûng”. Taäp Khí laø nhaân vaø Dò Thuïc laø

quaû, nhaân cuûa quaû Dò Thuïc goïi laø Taäp Khí Dò Thuïc. Höõu Laäu thì

thoâng vôùi thieän aùc maø saùu Thöùc thì laïi töông öng vôùi Taâm Sôû

Thieän vaø Taâm Sôû Aùc cho neân goïi laø Höõu Laäu, nghóa laø saùu Thöùc

Taâm Vöông vaø caùc Taâm Sôû ñeàu chöa ra khoûi ba coõi. Sanh maïng

quaû baùo cuûa chuùng ta bò sanh töû löu chuyeån ñeàu do taäp khí cuûa

saùu Thöùc naøy sanh ra, ñaây laø caên beänh sanh töû vaø hoïc Phaät Phaùp

laø quyù ôû nôi thoâng suoát ñöôïc caên beänh sanh töû naøy môùi coù theå

giaûi thoaùt. Saùu Thöùc thì sanh ra taùnh Dò Thuïc maø caùc Taâm Sôû

Thieän AÙc cuûa Nhaân Dò Thuïc ñaây phaùt khôûi söùc maïnh cuûa nhöõng

78

naêng löïc hoaït ñoäng ñeå taïo taùc thaønh ra nghieäp goïi laø Taäp Khí Dò

Thuïc vaø cuõng goïi laø Chuûng Töû Nghieäp. Nghieäp nghóa laø moät thöù

haønh vi taïo taùc vaø do nghieäp daãn phaùt ñeå sanh ra quaû neân goïi laø

Chuûng Töû Nghieäp. Chuûng Töû Nghieäp coù hai loaïi: moät laø Chuûng

Töû Daãn Nghieäp, nghóa laø moät loaïi nghieäp chieâu caûm phaùt sanh

quaû baùo chung, nhö toång theå sanh maïng cuûa loaøi ngöôøi do naêng

löïc chuûng töû daãn nghieäp naøy chieâu caûm laøm ngöôøi; hai laø Chuûng

Töû Maõn Nghieäp, nghóa laø moät loaïi nghieäp chieâu caûm phaùt sanh

quaû baùo rieâng bieät, nhö moãi ngöôøi trong taát caû loaøi ngöôøi coù

chieâu caûm nghieäp baùo rieâng bieät maø ngöôøi ta thöôøng baûo laø moãi

ngöôøi trong nhaân gian ñeàu coù nhöõng ñieåm khoâng gioáng nhau.

b)- YÙ NGHÓA QUAÛ NAÊNG BIEÁN:

Hieän quaû cuûa sanh maïng chuùng ta laø do hai thöù taäp khí ñaây

bieán hieän

sanh khôûi. Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Naêng löïc cuûa hai

thöù taäp khí

trong ñoù coù Thöùc thöù taùm sanh ra (quaû baùo chung) vaø hieän ra caùc

thöù bieät

baùo (bieät töôùng)”. Vaán ñeà naøy caàn ñöôïc trình baøy roõ ôû nôi ñaïo lyù

Naêng

Bieán nhö theá naøo treân quaû (sanh maïng) cuûa hieän haønh. Theo

Thaønh Duy

Thöùc Luaän giaûi thích:

79

1)- “Taäp Khí Ñaúng Löu laø nhaân duyeân vaø theå töôùng taùm Thöùc

sai

bieät sanh ra laø Quaû Ñaúng Löu, quaû ñaây töông tôï nhö

nhaân”.

2)- “Do Taäp Khí Dò Thuïc laøm duyeân taêng thöôïng, Thöùc thöù

taùm caûm

ñeán tröôùc heát thöïc hieän Daãn Nghieäp thöôøng xuyeân bieán

chuyeån

lieân tuïc laäp thaønh teân Dò Thuïc”.

YÙ nghóa Quaû Naêng Bieán ñaây chính laø Quaû Ñaúng Löu vaø cuõng

laø Quaû Dò Thuïc Naêng Bieán, Taäp Khí Ñaúng Löu hoaëc goïi laø

Chuûng Töû Ñaúng Löu thì coù thaät vaø cuõng laø Thaân Nhaân Duyeân

duøng ñeå daãn sanh theå töôùng töï loaïi cuûa taùm Thöùc trôû thaønh phaùp

quaû cuûa caùc thöù sai bieät. Chuûng Töû Nghieäp Taäp Khí cuûa quaû dò

thuïc chæ laøm Taêng Thöôïng Duyeân ñeà caûm öùng quaû dò thuïc. Nôi

hai thöù quaû naøy treân hieän haønh laïi coù theå phaùt khôûi caùc thöù hoaït

ñoäng huaân taäp vaø chuyeån bieán ñeå keát thaønh chuûng töû keá tieáp goïi

laø Quaû Naêng Bieán. Noùi caùch khaùc, phaùp quaû hieän haønh ñaây coù

theå bieán hieän hai phaàn kieán vaø töôùng, hoaëc hai töôùng chaáp thuû

ngaõ vaø phaùp maø quaû ñoù coù coâng naêng bieán hieän neân goïi laø Quaû

Naêng Bieán. Giaû söû quaû ñaây neáu nhö khoâng bieán hieän hai phaàn

kieán vaø töôùng hoaëc hai töôùng ngaõ vaø phaùp thì khoâng hoäi ñuû ñieàu

kieän ñeå coù hai thöù chaáp tröôùc ngaõ vaø phaùp. Do hai thöù phaân bieät

ñieân ñaûo chaáp ngaõ chaáp phaùp laïi taùi huaân taäp vaøo Thöùc thöù taùm

thaønh chuûng töû ñeå laøm nhaân duyeân cho sanh maïng ñôøi sau.

80

Vuõ truï vaø nhaân sanh cuûa chuùng ta ñeàu do hai thöù nhaân quaû

naêng bieán vaø sôû bieán noùi treân hieän khôûi, nghóa lyù cuûa naêng bieán

thì raát saâu vaø raát roäng maø ôû ñaây chæ noùi sô löôïc ñaïi khaùi cuûa noù

ñeå coù khaùi nieäm.

IV.- THÖÙ LÔÙP CUÛA NAÊNG BIEÁN:

Trong tieát muïc thöù nhaát ôû tröôùc, caên cöù nôi nguyeân vaên baøi

Tuïng cuûa Tam Thaäp Luaän, Thöùc Theå Naêng Bieán cuûa Duy Thöùc

Hoïc ñaõ ñöôïc thuyeát minh toång quaùt; giôø ñaây cuõng theo thöù lôùp

nguyeân vaên cuûa baøi tuïng naøy,

Trieát Hoïc cuûa Duy Thöùc xin laàn löôïc trình baøy. Tröôùc heát y cöù

theo nguyeân vaên cuûa baøi Tuïng, Trieát Hoïc cuûa Duy Thöùc ñöôïc

giaûi thích nhö sau:

1)- Dò Thuïc Naêng Bieán ---- töùc laø Thöùc thöù taùm ---- thuoäc veà

Baûn Theå Luaän.

2)- Tö Löông Naêng Bieán ---- töùc laø Thöùc thöù baûy ---- thuoäc veà

Nhaân Sanh Quan.

3)- Lieãu Caûnh Naêng Bieán ---- töùc laø saùu Thöùc tröôùc ---- thuoäc

veà Tri Thöùc Luaän.

Toâi giaûng giaûi töôùng traïng ba Naêng Bieán ôû tröôùc laø hoaøn

toaøn caên cöù treân phöông dieän thöù lôùp ñeå giaûi thích. Naêm ngoaùi

toâi giaûng giaûi Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng nôi Di Baûo Thò Thích Lòch

Phaät Hoïc Xaû ôû Maõ Lai AÙ thì hoaøn toaøn caên cöù nôi quyeån Baùt

Thöùc Trình Töï Giaûng cuûa Ñaïi Sö Thaùi Hö. Taïi Taân Thaønh Boà Ñeà

81

Hoïc Hieäu, khi toâi giaûng 30 baøi Tuïng naøy thì tröôùc heát giaûng saùu

Thöùc tröôùc, keá giaûng Thöùc thöù baûy vaø sau ñoù giaûng Thöùc thöù

taùm. Lôøi töïa taùm Thöùc cuûa Ñaïi Sö Thaùi Hö laø ñaàu tieân phaân tích

hai loaïi: phaàn taïp nhieãm cuûa Löu Chuyeån Moân vaø phaàn thanh

tònh cuûa Nghòch Chuyeån Moân. Phaàn taïp nhieãm cuûa Löu Chuyeån

Moân goàm coù:

a)- Tri Thöùc Luaän goàm coù:

*- Naêm Thöùc Tröôùc vaø

*- YÙ Thöùc thöù saùu

b)- Vuõ Truï Quan goàm coù: Thöùc thöù taùm

c)- Nhaân Sanh Quan goàm coù: Thöùc thöù baûy.

Phaàn thanh tònh cuûa Nghòch Chuyeån Moân töùc laø chuyeån taùm

Thöùc cuûa phaøm phu thaønh boán Trí cuûa baäc Thaùnh. Boán Trí cuûa

baäc Thaùnh ñöôïc chuyeån töø taùm Thöùc goàm coù:

a)- YÙ Thöùc thöù saùu chuyeån thaønh Trí Dieäu Quan Saùt

b)- Maït Na Thöùc thöù baûy chuyeån thaønh Trí Bình Ñaúng Taùnh.

c)- Thöùc A Laïi Da thöù taùm chuyeån thaønh Trí Ñaïi Vieân

Caûnh.)-

d)- Naêm Thöùc Tröôùc chuyeån thaønh Trí Thaønh Sôû Taùc.

Khi giaûng Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng, Ñaïi Sö Thaùi Hö thay ñoåi

thöù lôùp cuûa ngaøi Huyeàn Trang. Ñaïi Sö noùi: “Phaùp Sö Huyeàn

Trang thöôøng duøng coå ñöùc tröôùc kia ñeå giaûng Duy Thöùc, nghóa laø

Phaùp Sö tröôùc heát giaûng thaúng vaøo Thöùc thöù taùm laøm duyeân khôûi.

Phaùp Sö vôùi muïc ñích ñem thöù lôùp cuûa Thöùc thöù taùm ñeå aán ñònh

82

quy cuû, cho neân muoán thay ñoåi thöù lôùp ñaàu tieân phaûi giaûng naêm

Thöùc Tröôùc ñeå laøm khôûi ñieåm. Trong thöù töï giaûng giaûi coù moät

chuùt thay ñoåi döôùi ñaây laø giaûng giaûi theo Thuaän Chuyeån vaø theo

Nghòch Chuyeån, nhöng söï thay ñoåi caùch giaûng giaûi naøy khoâng

phaûi laø voâ yù thöùc vaø ñaõ ñöôïc ñeà xuaát sô löôïc lyù do ôû tröôùc (xem

vaên döôùi ñaây daãn chöùng), chaúng qua giôø ñaây vaán ñeà Thuaän

Chuyeån vaø Nghòch Chuyeån ñieàu coát yeáu ôû choã laø trình baøy toång

quaùt töø ñaàu ñeán cuoái thaønh moät chöông ñeå laøm saùng toû lyù do.

Tröôùc heát chuùng ta caên cöù nôi taâm lyù cuûa nhöõng keû phaøm phu

thuyeát minh töôøng taän nhöõng beänh khoå taïp nhieãm cuûa hoï töø voâ

thæ cho ñeán ngaøy nay khieán hoï bieát roõ nguoàn goác cuûa beänh khoå

vaø ñaõ caûm nhaän roõ nguoàn goác cuûa beänh khoå ñoù lieàn phaùt moät chí

nguyeän lôùn cho raèng taùnh phaøm phu höõu laäu nhieãm tröôùc khoâng

bao giôø bieát ñuû can phaûi caàu an laïc giaûi thoaùt, vaõ laïi khoâng chæ

caàu giaûi thoaùt nôi mình maø coøn khieán cho taát caû höõu tình ñeàu ñaït

ñeán choã cöùu caùnh, cho neân môùi noùi ñeán phaàn thanh tònh veà

sau,…”

Ñaïi Sö ñem baøi tuïng taùm Thöùc ñaây chia thaønh hai phaàn, phaàn

taïp nhieãm vaø phaàn thanh tònh, vôùi muïc ñích giaûng phaàn taïp

nhieãm tröôùc vaøgiaûng phaàn thanh tònh sau. Duy Thöùc Tam Thaäp

Luaän, phaàn ñaàu noùi roõ veà töôùng vaø taùnh cuûa Duy Thöùc, nghóa laø

bieän minh saâu roäng phaàn taïp nhieãm thuoäc thuaän chuyeån cuûa caùc

phaùp vaø sau ñoù môùi noùi roõ ngoâi vò cuûa Duy Thöùc, nghóa laø bieän

minh phaàn thanh tònh thuoäc nghòch chuyeån cuûa caùc baäcThaùnh.

Rieâng caên cöù nôi söï bieän minh veà phaàn taïp nhieãm trong taùm

Thöùc,

83

Ñaïi Sö Thaùi Hö trình baøy:

“Nôi trong phaàn taïp nhieãm thuaän löu, loaïi thö ù nhaát laø noùi roõ

Thöùc thöù saùu, loaïi thöù hai laø noùi roõ naêm Thöùc Tröôùc, loaïi thöù ba

laø noùi roõ Thöùc thöù taùm, loaïi thöù tö laø noùi roõ Thöùc thöù baûy. Caên cöù

nhöõng yeáu ñieåm naøo ñeå trình töï giaûng giaûi? Lyù do nhaân loaïi bình

thöôøng nhôø Taâm Thöùc môùi coù theå quan saùt ñöôïc, phaàn lôùn laø nhôø

Thöùc thöù saùu, nhö caùc thöù tö töôûng hoaëc taâm lyù taùc duïng tình

caûm..v..v….., nhöõng thöù ñoù ñeàu laø coâng duïng cuûa Thöùc thöù saùu;

vaán ñeà ñaây khoâng nhöõng chæ Phaät Giaùo môùi coù theå thuyeát minh

maø caùc hoïc thuaät cuûa theá gian cuõng coù theå thuyeát minh ñöôïc,

nhöng hoï thuyeát minh khoâng ñöôïc ñuùng hoaøn toaøn. Ñôn cöû veà

Thöùc thöù saùu ñoái vôùi söï thaät ôû treân, hoï giaûng khoâng ñöôïc thoâng,

nguyeân vì hoï cho raèng coù YÙ Thöùc phaân bieät thì coù taát caû caûnh

giôùi phaân bieät, nhö Thöùc thöù saùu coù theå phaân bieät maøu vaøng, maøu

xanh, maøu ñoû, maøu traéng..v..v….., nhöng tröôøng hôïp nhö ngöôøi

muø, Nhaõn Caên cuûa hoï ñaõ bò hö hoaïi khoâng theå phaùt khôûi ñöôïc

Nhaõn Thöùc, nghóa laø khoâng theå thaáy ñöôïc maøu vaøng, maøu xanh,

maøu ñoû, maøu traéng, thì luùc ñoù YÙ Thöùc khoâng theå naøo hieåu bieát vaø

phaân bieät ñöôïc caùc maøu saéc noùi treân, cho neân loaïi thöù hai laø caàn

phaûi thuyeát minh naêm Thöùc Tröôùc, coát yeáu ôû choã laø naêm Thöùc

Tröôùc hôïp taùc vôùi YÙ Thöùc thöù saùu ñoàng thôøi phaùt khôûi hieän haønh

cuøng nhau coù theå phaân bieät name Traàn Caûnh, nhö Nhaõn Thöùc

hôïp taùc vôùi YÙ Thöùc thöù saùu ñoàng thôøi phaùt khôûi hieän haønh cuøng

nhau coù theå phaän bieät hình töôùng Saéc Traàn; Nhó Thöùc hôïp taùc vôùi

YÙ Thöùc thöù saùu ñoàng thôøi phaùt khôûi hieän haønh cuøng nhau coù

84

theå phaân bieät hình töôùng AÂm Thanh; cho ñeán Thaân Thöùc hôïp taùc

vôùi YÙ Thöùc thöù saùu ñoàng thôøi phaùt khôûi hieän haønh cuøng nhau coù

theå phaân bieät hình töôùng Xuùc Traàn. Nhöng naêm traàn caûnh cuûa Sôû

Phaân Bieät ñaây töø nôi choã Khoâng ñöôïc taïo döïng ra maø chính naêm

traàn caûnh cuûa ñoái töôïng ñeå phaân bieät ñoù thì coù thaät cho neân môùi

coù hình töôùng ñeå phaân bieät, nhö chuùng ta hieän taïi ñaïi chuùng ñeàu

coù theå nhìn thaáy caùi Boà Ñoaøn ñaây hình saéc cuûa noù laø vuoâng, hieån

saéc cuûa noù laø vaøng. Ñieàu coát yeáu ôû choã xöù sôû cuûa noù laø caùi Boà

Ñoaøn coù thaät nhôø ñoù Nhaõn Thöùc vaø YÙ Thöùc thöù saùu khi sanh khôûi

hieän haønh môùi coù theå phaân bieät, vaû laïi Boà Ñoaøn ñaây moïi ngöôøi

ñeàu nhìn thaáy ñöôïc, cho neân noù khoâng phaûi do Thöùc cuûa caù nhaân

hieän ra.

Saùu caûnh töôùng cuûa naêm Thöùc Tröôùc cuøng vôùi YÙ Thöùc thöù saùu

ñoàng thôøi phaân bieät ñeàu töø nôi choã Khoâng maø coù vaø saùu caûnh

töôùng ñoù neáu nhö chaúng cho hieän coù ngoaøi Thöùc thì nöông nôi

Thöùc naøo ñeå taïo ra? Vaán ñeà naøy caàn phaûi suy luaät leân moät baäc

nöõa laø ñeà caäp ñeán Thöùc thöù taùm. Hình töôùng Khí theá gian thuoäc

sôû duyeân cuûa naêm Thöùc Tröôùc ñaõ khoâng phaûi do naêm Thöùc

Tröôùc ñôn ñoäc bieán hieän, cuõng khoâng phaûi laø phaùp ôû ngoaøi Taâm

maø chính laø do Thöùc thöù taùm bieán hieän cho neân goïi laø beân trong

bieán hieän caên thaân vaø beân ngoaøi bieán hieän khí theá giôùi, taát caû

ñeàu laø Töôùng Phaàn Sôû Duyeân cuûa Thöùc thöù taùm bieán hieän. Noùi

roõ hôn, ñaïo lyù cuûa Thöùc bieán hieän naøy neân bieát laø ñaïo lyù töø voâ

thæ cho ñeán ngaøy nay ñeàu do nghieäp löïc daãn daét Thöùc thöù taùm

hieän thaønh caên thaân vaø khí theá giôùi cuûa moät thôøi kyø naèm

trong phaïm vi quy cuû cuûa nghieäp löïc; nhö theá luaän ñieäu cuûa theá

gian thöôøng cho laø “Taát caû vaïn höõu ñeàu do Töï Nhieân Giôùi sanh

85

ra” hoaøn toaøn ñeàu bò laät ñoå. Nguyeân vì “Nghieäp Quaû” laø do

nghieäp löïc daãn daét Thöùc thöù taùm bieán hieän maø khoâng phaûi do

“Töï Nhieân”. Noùi veà söï bieán hieän töø nôi Thöùc thöù taùm, söï bieán

hieän cuûa Thöùc thöù taùm xöa nay voán ñaõ coù quan heä töông tôï ñoàng

loaïi vôùi nhau. Nhö hieän taïi Thöùc thöù taùm cuûa chuùng ta ñeàu bieán

thaønh loaøi ngöôøi, ñoái vôùi chuùng ta ñaïi chuùng ñaây ñeàu coù theå thaáy

gioáng nhau moät thöù hình saéc, ñeàu coù theå nghe gioáng nhau moät

thöù aâm thanh, chaúng qua maëc duø thaáy hình saéc gioáng nhau, nghe

aâm thanh gioáng nhau, nhöng caûnh giôùi laõnh thoï cuûa anh Giaùp

chöa chaéc gioáng nhau caûnh giôùi laõnh thoï cuûa anh AÁt, chæ laø bieán

hieän töông tôï vôùi nhau maø thoâi. Thöùc thöù taùm ñaõ bieán hieän quan

heä töông tôï ñoàng loaïi vôùi nhau cho neân hieån nhieân khoâng coù

caùch bieät nhau giöõa mình vaø ngöôøi, giöõa ta vaø vaät, nhöng chæ do

Taâm vaø caûnh cuûa höõu tình taïo neân söï töông phaûn, hieån nhieân môùi

coù söï caùch bieät giöõa mình vaø ngöôøi, giöõa ta vaø vaät, roát cuoäc vì coù

caùch bieät giöõa mình vaø ngöôøi töø ñoù töï ngaõ ñöôïc chaáp laáy laøm

trung taâm, mong caàu baûo toàn töï ngaõ laøm coát yeáu, phaùt trieån töï

ngaõ, thuø thaéng töï ngaõ, cuõng vì caùi khuoân töï ngaõ cho laø noàng coát

ñoái vôùi ngöôøi khaùc, ai ai cuõng ñeàu ñaáu tranh nhö theá khoâng thoâi.

Söï caùch bieät giöõa mình vaø ngöôøi nhö theá naøo qua söï bieán hieän

quan heä laãn nhau cuûa Thöùc thöù taùm? Muoán bieát söï caùch bieät aáy

giöõa mình vaø ngöôøi nhö theá naøo qua söï bieán hieän quan heä laãn

nhau cuûa Thöùc thöù taùm chuùng ta phaûi ñeà caäp ñeán moät loaïi noàng

coát thöù tö laø coâng naêng cuûa Thöùc thöù baûy. Söï thaønh laäp sanh

maïng cuûa höõu tình, söï phaùt trieån töï ngaõ, söï bieåu hieän nhaân caùch

coù theå phaân tích töø nôi Thöùc thöù baûy ñeå chöùng minh.

86

Boán loaïi Thöùc ñaõ trình baøy qua ôû treân cuõng ñöôïc ñeà caäp ñeán

nôi trong caùc Khoa Hoïc vaø Trieát Hoïc cuûa theá gian. Nhö Trieát

Hoïc cuûa Toá Phaùt Thaät Taïi Luaän laø thuoäc veà trieát hoïc thöôøng

thöùc. Ñeå phaûn ñoái trieát hoïc thöôøng thöùc ñaây, Töï Ngaõ Duy Taâm

Luaän thaønh laäp, phaùi naøy chuû tröông taát caû caûnh töôùng ñeàu do

phaân bieät cuûa Töï Ngaõ hieän baøy. Nhöng taát caû caûnh töôùng naøy ñoái

vôùi Phaät Phaùp cho raèng chaúng qua cuõng chæ laø moät boä phaän cuûa

coâng naêng Thöùc thöù saùu thaønh laäp maø thoâi. Cho ñeán Khoa Hoïc

thì chuù troïng thöïc nghieäm laøm caên baûn, ñi baøy xích taát caû chuû

thuyeát khoâng töôûng huyeàn ñaøm; hoï nghó raèng caên cöù nôi xaùc thöïc

thì chöùng minh môùi roõ raøng vaø môùi coù theå toàn taïi, nhöng Khoa

Hoïc Töï Nhieân vaø Trieát Hoïc Taân Thaät Taïi Luaän cuûa Toá Phaùt

cuõng ñeàu töø nôi Thöùc thöù saùu suy luaän qua naêm Thöùc Tröôùc ñeå

hieåu bieát, cho neân Töï Ngaõ Duy Taâm Luaän bò ñaû phaù. Caùc nhaø

Khoa Hoïc vaø Trieát Hoïc cuûa theá gian khoâng theå naøo deã daøng suy

töôûng ñeán ñeå hieåu bieát ñöôïc nguyeân lyù caûnh töôùng ñeàu toàn taïi

ngoaøi vaán ñeà khoâng bò caâu thuùc bôûi saùu Thöùc Tröôùc trong vieäc

khôûi hieän haønh hoaëc khoâng khôûi hieän haønh, nguyeân lyù caûnh

töôùng ñeàu toàn taïi ngoaøi söï caâu thuùc bôûi saùu Thöùc Tröôùc chính laø

caûnh töôùng baûn chaát cuûa Thöùc thöù taùm bieán hieän bao goàm caû

töôùng phaàn cuûa caûnh töôùng baûn chaát do Thöùc noùi treân bieán hieän,

thöù nguyeân lyù naøy voâ cuøng thaâm saâu khoù hieåu vaø cuõng chính laø

choã meâ môø cuûa ngöôøi ñôøi maø hoï chöa bao giôø bieát ñeán. Nguyeân

vì khoâng roõ ñöôïc Thöùc thöù taùm cho neân theá gian coù nhieàu thuyeát

chuû tröông, nhö caùc hoïc thuyeát Duy Taâm Luaän cho vuõ truï laø cuûa

Khaùch Quan, caùc nhaø Toân Giaùo cho vuõ truï laø cuûa Thaàn Linh.

Khaùch Quan Duy Taâm Luaän cho raèng vuõ truï hieän khôûi laø do Tinh

87

Thaàn Khaùch Quan Toàn Taïi taïo thaønh, caùc Toân Giaùo cho raèng vuõ

truï laø do vò Thaàn duy nhaát saùng taïo. Hai thöù hoïc thuyeát naøy ñeàu

thuoäc veà loaïi meâ chaáp, chöa töøng saùng toû hoïc thuyeát Thöùc thöù

taùm. Neáu baûo raèng Tinh Thaàn môùi laø phoå bieán, Thaàn Linh môùi laø

duy nhaát, nhöng taïi sao taát caû chuùng sanh höõu tình laïi coù caùc thöù

tinh thaàn töï ngaõ sai bieät nhau, maø ôû trong caùc thöù tinh thaàn töï ngaõ

sai bieät ñoù taïi sao laïi coù caùc thöù vuõ truï khoâng gioáng nhau nhö

theá? Xem ra treân söï thaät, hai hoïc thuyeát ñaây cuûa hoï ñeàu khoâng

ñöôïc thoâng suoát vaø vuõ truï khoâng theå naøo thuyeát minh neáu nhö

khoâng ñeà caäp ñeán Thöùc thöù taùm. Cuõng nhö neáu khoâng ñeà caäp

ñeán Thöùc thöù baûy, söï sai bieät caùc thöù töï ngaõ, söï ngaên caùch giöõa

mình vaø ngöôøi thì khoâng theå naøo thuyeát minh. Coøn baûo raèng töï

ngaõ cuûa höõu tình laø do Thaàn Linh phaân chia khai môû ñeå thaønh laäp

vaø neáu quaû nhö theá thì Thaàn Linh khoâng xöùng ñaùng ñeå cho chuùng

sanh suøng baùi!? Kyø thaät söï sai bieät caùc thöù töï ngaõ cuõng nhö söï

ngaên caùch giöõa mình vaø ngöôøi noùi treân chính laø do coâng naêng cuûa

Thöùc thöù baûy taïo ra maø trong Phaät Phaùp ñaõ trình baøy. Hieän taïi söï

thaáy bieát cuûa caùc Khoa Hoïc, cuûa caùc Trieát Hoïc vaø cuûa caùc Toân

Giaùo ñaïi ñeå ñeàu gioáng nhau, nghóa laø coøn môø mòt chöa bieát gì

ñeán Thöùc thöù baûy vaø Thöùc thöù taùm. Hoï chæ coù theå baøn luaän ñeán

moät boä phaän ñoàng nhaát laø nôi saùu Thöùc Tröôùc. Nôi trong saùu

Thöùc Tröôùc, hoï coù theå quan saùt vaø so saùnh Thöùc thöù saùu raát deã

daøng, nhöng hoï hoaøn toaøn muø mòt veà Thöùc thöù baûy vaø Thöùc thö

taùm. Ñoái vôùi vaán ñeà vuõ truï vaø nhaân sanh, hai Thöùc thöù baûy vaø

thöù taùm ñaây thì voâ cuøng troïng yeáu, cho neân hoï muoán thuyeát minh

vuõ truï quan maø khoâng roõ Thöùc thöù taùm thì khoâng theå ñöôïc; cuõng

nhö hoï muoán thuyeát minh nhaân sanh quan maø khoâng roõ Thöùc thöù

88

baûy thì khoâng theå ñöôïc. Chæ vì hai thöù vi teá khoù bieát naøy, cho neân

vaán ñeà Thöùc thöù baûy vaø Thöùc thöù taùm seõ theo trình töï thöù lôùp cuûa

chuùng noù ñeå giaûng giaûi maø khoâng theo thöù töï cuûa nguyeân baûn ñaõ

coù ñeå trình baøy, nghóa laø chæ caên cöù nôi Taâm taïp nhieãm cuûa phaøm

phu töùc laø thuaän theo taâm lyù cuûa phaøm phu maø hieån baøy phaàn thoâ

thieån deã hieåu bieát ñeå laøm ñieåm xuaát phaùt vaø sau ñoù môùi ñi laàn

ñeán töøng lôùp töøng lôùp thaâm saâu, nghóa laø môùi baøn ñeán choã vi teá

saâu xa khoù hieåu kia, cho neân goïi laø Phaàn Taïp Nhieãm Thuaän

Chuyeån.”

Nguyeân vaên Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng ñem taùm Thöùc toå chöùc

thaønh boán loaïi; nhöng Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän thì laïi ñem taùm

Thöùc phaân laøm ba loaïi, töùc laø ñem naêm Thöùc cuøng vôùi Thöùc thöù

saùu hôïp laïi laøm moät goïi laø Thöùc Lieãu Bieät Caûnh, ñaây laø söï phaân

loaïi khaùc nhau giöõa Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng vaø Duy Thöùc Tam

Thaäp Luaän. Laïi coù moät ñieåm ñaëc bieät ôû choã laø ba möôi vaên tuïng

cuûa Duy Thöùc ñeàu khoâng heà noùi ñeán Töôùng Thanh Tònh cuûa taùm

Thöùc maø chæ phaân tích ñaày ñuû veà Töôùng Traïng Taïp Nhieãm cuûa

taùm Thöùc ñeå thuyeát minh. Cho ñeán ñoái vôùi thöù lôùp tröôùc sau cuûa

taùm Thöùc, naêm toâi ñeán Boà Ñeà Hoïc Hieäu Taân Khaùi Döõ ôû Maõ Lai

AÙ khi giaûng Tam Thaäp Luaän naøy, toâi ñaàu tieân giaûng saùu Thöùc

Tröôùc cuûa Lieãu Bieät Naêng Bieán, keá ñeán giaûng Thöùc thöù baûy cuûa

Tö Löông Naêng Bieán vaø sau cuøng giaûng Thöùc thöù taùm cuûa Dò

Thuïc Naêng Bieán. Ñaây laø loái giaûng theo thöù baäc maø trong ñoù

khoâng theo thöù töï, nghóa laø chieáu theo thöù lôùp cuûa nguyeân vaên

baøi Tuïng ñeå giaûi thích. Ngaøy nay caùc ñoïc giaû neáu nhö caên cöù nôi

quyeån saùch naøy ñeå hieåu bieát thì deã daøng phaùt khôûi söï kieán giaûi

89

vaø vaán ñeà bieán hieän, thöù lôùp ba Naêng Bieán ñaõ giaûi thích ñöôïc

moät ít: tröôùc heát giaûi thích Thöùc Naêng Bieán Lieãu Caûnh, keá ñeán

giaûi thích Thöùc Naêng Bieán Tö Löông vaø sau cuøng giaûi thích Thöùc

Naêng Bieán Dò Thuïc. Ñaây laø yù kieán cuûa Ñaïi Sö Thaùi Hö vaø yù kieán

naøy ñaïi theå thì gioáng nhau, nhöng chæ khaùc nhau ôû choã laø Ñaïi Sö

tröôùc heát laïi ñem Thöùc thöù taùm cuûa Vuõ Truï Luaän ñeå thuyeát minh

Thöùc thöù baûy cuûa Nhaân Sanh Quan, coøn toâi thì laïi khaùc hôn laø

tröôùc heát thuyeát minh Nhaân Sanh Quan vaø sau ñoù môùi nghieân

cöùu Vuõ Truï Quan.

CHƯƠNG IV

THỨC NĂNG BIẾN LIỄU CẢNH

( Tri Thức Luận )

A.- LỜI TỰA

1.- NHU YẾU VÀ PHẠM VI CỦA TRI THỨC:

Nhân loại sở dĩ được cho là linh tánh hơn vạn vật nhờ có hai

điểm: một là nhân loại có trí tuệ và có khả năng ứng dụng trí tuệ;

hai là nhân loại có khả năng chế tạo công cụ và có khả năng ứng

dụng công cụ. Tất cả động vật ngoại trừ loài người đều không thể

có hai thứ năng khiếu này, cho nên nhân loại có khả năng khống

chế tất cả, có khả năng chiến thắng tất cả, có khả năng sản sanh

văn minh và có khả năng khai phát tự nhiên. Hai thứ đặc điểm này

nói chung chính là tác dụng của tri thức. Nhân loại trong sự sinh

hoạt tất nhiên phải tìm cầu tri thức, nguyên vì tri thức chính là vũ

90

khí của nhân loại sinh hoạt. Ở trong thời đại này, loài người không

có tri thức thì không thể sanh tồn. Từ trong sự sinh hoạt của nhân

loại, văn hoá có thể nhờ đó sản sanh, văn hoá chính là sản phẩm

kết tinh của tri thức nhân loại. Xưa nay vấn đề nghiên cứu tri thức

nơi trong triết học có chỗ gọi là Tri Thức Luận, đây là thuộc về

tánh chất của vấn đề nghiên cứu tri thức. Tánh chất của vấn đề

nghiên cứu tri thức thì không cần đến sự trợ giúp của Tâm Lý Học.

Vấn đề nghiên cứu tri thức thì trong đó cũng có yếu tố liên quan

đến vấn đề nghiên cứu nhân sanh và xã hội cho nên được gọi là Tri

Thức Xã Hội Học. Nhân đây có người chủ trương rằng, nghiên cứu

tri thức cốt yếu phải khởi điểm trên ba phương diện: một là từ

phương diện triết học để nghiên cứu; hai là từ phương diện tâm lý

học để nghiên cứu; ba là từ phương diện nhân loại xã hội học để

nghiên cứu. Một quyển sách nói về văn hoá và tri thức của Trương

Ðông Tôn chính là chủ trương tổng hợp ba phương diện trên để

nghiên cứu.

Phạm vi của Tri Thức thì rất rộng, cho nên đức Phật gọi là Nhất

Thiết Trí, hoặc gọi là Nhất Thiết Chủng Trí. Hiện tại nơi trong Tri

Thức Luận, Tri Thức theo sự phân biệt thì gồm có Tri Thức

Thường Thức, Tri Thức Khoa Học, Tri Thức Triết Học, Tri Thức

Lịch Sử. Những thứ Tri Thức trên nếu như hợp chung lại thì không

ngoài Tri Thức, chỉ là chủng loại không giống nhau mà thôi. Tri

Thức Luận của Phật Học giảng giải Tri Thức thì bao quát, nhưng

toàn bộ Phật Học thuyết minh không ngoài một điểm gọi chung là

Tri Thức. Tri Thức của Phật Học thuyết minh tóm lược có hai thứ:

1)- Căn cứ nơi Tri Thức Phương Pháp Luận của Nhân Minh

Học, Tri Thức được phân làm Ba Lượng, chữ Lượng đây có ý

91

nghĩa là Tri Thức. Ba Lượng cũng gọi là Ba Lượng Trí. Ba Lượng

Trí gồm có:

a)- Hiện Lượng: nghĩa là tri thức thật chứng hiện tiền, có thể

nói là tri thức chân thật, thứ tri thức này chính là cảnh giới tri thức

hiện tiền nương nơi năm Thức Trước để hiện hành; những cảnh

giới tri thức này là những cảnh giới đã chứng được của nội tâm tu

chứng (của Ý Thức thứ sáu tu chứng), gọi là Cảnh Giới Tri Thức

Tu Chứng và cũng gọi là Hiện Lượng Trí.

b)- Tỷ Lượng: nghĩa là do bởi xã hội nhân loại quá phức tạp, tự

nhiên giới vô cùng sai biệt, chỗ hiểu biết của chúng ta thì có hạn,

cho nên chúng ta cần phải đem những điều đã hiểu biết đi so sánh

với những điều chưa hiểu biết để được hiểu biết, đây gọi là Tỷ

Lượng Trí.

c)- Phi Lượng: là tri thức sai lầm không chính xác, nói cách

khác so với đối tượng khách quan nhận thức không được thiết

thực, hiểu biết không được thiệt đúng, giống như tri thức sai lầm.

Ba Lượng đây, thứ nhất là triết học, thứ hai là khoa học, thứ ba

là thường thức.

2)- Căn cứ nơi thế gian và xuất thế gian, Tri Thức gồm có tám

loại thấy gọi là Kiến; “Kiến” hoặc gọi là “Tri Kiến” cũng chính là

tám thứ Tri Thức. Tám thứ Kiến đó Câu Xá cho rằng: “Gọi là Thân

Kiến,.. v.. và. là năm thứ Kiến ô nhiễm, thế gian chánh kiến, hữu

học chánh kiến, vô học chánh kiến” [1]. Trong năm thứ Kiến ô

nhiễm đây, ô nhiễm là nói không thanh tịnh, tức là tri thức sai lầm

không chính xác. Năm thứ Kiến đây gồm có:

92

a)- Thân Kiến: tiếng Phạn gọi là Tát Ca Da Kiến, “Tát Ca Da

Kiến là chấp ngã và ngã sở. Huỷ hoại gọi là Tát, chứa nhóm gọi là

Ca Da, Tát Ca Da nghĩa là vô thường và hoà hợp; Ca Da tức là Tát

gọi là Tát Ca Da, Tát Ca Da đây chính là năm thủ uẩn, nghĩa là

một loại tưởng thường che lấp, cho nên thành lập tên nàyàà mục

tiêu của tên này là chỉ cho sự chấp ngã và ngã sở, nhưng đúng ra

Tát Ca Da thì hoàn toàn chỉ cho ngã và ngã sở mà không có chữ

chấp trong đó và khi chữ kiến duyên với Tát Ca Da thì lúc đó mới

có vấn đề chấp ngã và ngã sở. Như Khế Kinh thường nói: Các Tỳ

Kheo phải biết! Thế gian, Sa Môn, Bà La Môn,.. v.. và. các vị đó

đều có chấp ngã cả theo sự nhìn thấy của họ, tất cả chỉ phát khởi ở

nơi năm uẩn”.

b)- Ðoạn Kiến: nghĩa là tri thức cố chấp một bên, “nghĩa là đối

với sự việc chấp ngã và ngã sở, vấn đề chấp đoạn hoặc chấp

thường đều cho là kiến chấp một bên, do vọng chấp bên đoạn hoặc

vọng chấp bên thường tạo nên”.

––––––––––––––––––––––

[1] Câu Xá Luận

c)- Tà Kiến: nghĩa là tri thức phủ nhận sự thật phủ nhận chân

lý, “Vấn đề khổ trong Tứ Ðế thật sự có bản chất mà lại khởi lên

kiến chấp phủ nhận cho là không có bản chất nên gọi là Tà Kiến.

Hơn nữa tất cả vọng kiến đều chuyển biến điên đảo, đều thích ứng

với danh nghĩa tà thuyết, nhưng lại phủ nhận cho là không phải tà

thuyết nên gọi là Tà Kiến do thổi phòng quá mức”.

93

d)- Kiến Thủ Kiến: nghĩa là chấp trước chỗ kiến thủ. “Ðối với

chỗ yếu kém thì lại cho thù thắng nên gọi là Kiến Thủ. Hữu lậu là

chỗ yếu kém mà bậc Thánh nhân cần phải đoạn diệt nhưng lại chấp

trước cho hữu lậu là thù thắng, gọi chung là Kiến Thủ”.

e)- Giới Cấm Thủ Kiến: nghĩa là chấp trước giới cấm thủ. “Ðối

với Ðạo phi nhân thì chấp cho là nhân đạo, gọi chung tất cả là Giới

Cấm Thủ. Như Ðại Tự Tại Thiên cho là Thượng Ðế hoặc cho là

Thần Linh, họ không phải là kẻ sanh ra thế gian mà mê vọng khởi

tâm chấp trước cho là kẻ sanh ra thế gian. Những thứ tà hạnh như

nương tựa vào Thần Lửa, Thần Nước,.. v.. v.... không phải là yếu

tố sanh lên cõi trời mà mê vọng khởi tâm chấp trước cho là yếu tố

sanh lên cõi trời. Chuyên thọ trì giới cấm tà thuyết cho số phận

mình phù hợp với trí tuệ,.. v.. v.... không phải là đạo giải thoát mà

mê vọng khởi tâm chấp trước cho là đạo giải thoát”.

g)- Thế Gian Chánh Kiến: nghĩa là kiến chấp những điều hiểu

biết của thế gian cho là chân chánh, đây là loại tri thức các thứ

chính xác không lầm lẫn của nhân loại. “Thế gian Chánh Kiến

nghĩa là trí tuệ của thiện hữu lậu thì tương ưng với Ý Thức. Tại sao

Thế Gian Chánh Kiến chỉ tương ưng với Ý Thức? Lý do trí tuệ câu

sanh của năm Thức Trước thì không thể quyết định mức độ. Ðầu

tiên là xét nghiệm và kế đến là quyết định mức độ mới gọi là Kiến,

nhưng trí tuệ câu sanh của năm Thức Trước thì không có khả năng

như thế”.

h)- Hữu Học Chánh Kiến: Hữu Học nghĩa là chỉ cho những bậc

Thánh của sơ quả, của nhị quả và của tam quả, những bậc Thánh

này “trong thân thể của họ có các kiến vô lậu” tức là trí vô phân

94

biệt và trí hậu đắc nên gọi là Hữu Học Chánh Kiến, nguyên vì Hữu

Học Chánh Kiến đây là tri thức cảnh giới của họ thân chứng.

k)- Vô Học Chánh Kiến: Vô Học nghĩa là chỉ cho những bậc đã

chứng quả A La Hán thứ tư. Những bậc này trong thân của họ có

Vô Lậu Kiến gọi là Vô Học Chánh Kiến. Trong tám thứ Kiến đây,

năm thứ trước là loại Tri Thức Phi Lượng, nghĩa là tri thức sai lầm

của thường thức; Thế Gian Chánh Kiến là loại tri thức bao gồm cả

Hiện Lượng và Tỷ Lượng, chính là tri thức của Triết Học và của

Khoa Học; còn hai thứ tri thức sau cùng là loại tri thức của thật

chứng, thuộc về Trí Tuệ Chân Hiện Lượng.

2.- TRI THỨC XUẤT HIỆN NHƯ THẾ NÀO?

Xin thuyết minh riêng về vấn đề này, chúng ta trước hết nên tri

đạo: “Tri Thức có bốn thứ: một là Năng Tri, hai là Sở Tri, ba là tác

dụng của Tri và bốn là Tri Thức”[2]. Bốn thứ đây giả sử căn cứ nơi

Duy Thức giải thích thì: Năng Tri là kiến phần tâm thể và cũng là

năng lượng; Sở Tri là phần cảnh tướng bị quan sát của kiến phần

và cũng là sở lượng. Sự tác dụng là hành tướng của Thức chính là

sự hoạt động của Tâm trong thời gian suy lường. Tri Thức là kết

quả của suy lường. Căn cứ nơi Tri Thức Luận của truyền thống

Tây Phương trình bày: phương diện Tâm Lý Học thì họ thiên trọng

và chỉ chú trọng vào “Sự tác dụng của Tri Thức”; phương diện

Triết Học thì họ thiên trọng và chỉ chú trọng nơi “Năng Tri”; còn

phương diện Khoa Học thì họ thiên trọng và chỉ chú trọng nơi “Sở

Tri”. Ba phương diện đây có lẽ không thể cho là khởi điểm của Tri

Thức. Gần đây trong giới học thuật Tây Phương, một thứ học vấn

95

mới vừa phát sanh và họ cho rằng: Tri Thức Xã Hội Học mới là tri

thức nồng cốt từ trong Xã Hội Học đi nghiên cứu nhân loại, tưởng

đã nắm vững tri thức độc lập, nghĩa là tri thức này bao gồm cả

“Năng Tri” và “Sở Tri” cả hai đều tồn tại độc lập, như học thuyết

Mệnh Ðề Ðộc Tôn của Hoài Ðặc Hải Ðức (A.N. Whileheal). Ðây

chỉ là truyền thống của Tri Thức Luận, là chỗ quan hệ của nguyên

lý “Tri” và “Sở Tri”, cũng chính là đi sâu vào vấn đề tương quan

cùng không tương quan giữa tri thức và đối tượng, từ vấn đề này

tánh chất hiệu quả của tri thức được thuyết minh. Duy Thức Học

cho rằng, tất cả cảnh giới sở tri đều có Duy Thức, đều không thể ly

khai khỏi Thức. Thức là “Năng Tri”, tất cả cảnh giới là “Sở Tri” và

tất cả cảnh giới lại không thể ly khai khỏi Thức, đây chính là

thuyết minh sự quan hệ của “Tri” và “Sở Tri”. Hiện nay người

giảng giải Tri Thức Xã Hội Học là thiết lập phương pháp “đem Tri

Thức từ trong hai đầu mối “Năng Tri” và “Sở Tri” rút ra khỏi để

thành lập Mệnh Ðề Ðộc Tôn và nhận thức phương pháp này cho là

loại tồn tại thứ ba”. Mục đích Tri Thức Luận của họ nhận thấy rằng

không phải như thế thì không thể đạt đến sự kiến lập chân chánh.

Họ nhận thức rằng “Tri Thức là một thứ kết quả”. Duy Thức có lẽ

chỉ là thuyết minh khoảng cách quan hệ của “Năng Tri” và “Sở

Tri” nhằm hiển bày sự tác dụng “Năng Tri” của Thức Thể mà thôi.

Quan hệ nơi tri thức là một thứ kết quả mà ở nơi Phật Học cho

rằng “Căn” là năng tri, “Cảnh” là sở tri, căn và cảnh duyên với

nhau có khả năng sanh ra thức, cho nên “Thức” là kết quả được

sanh ra bởi căn và cảnh. Duy Thức Học có trình bảy qua về vấn đề

“Lượng Quả”. Vấn đề “Lượng Quả” đây thì thuộc về “Tri Thức”

và nó là kết quả được sanh ra từ nơi năng lượng “Năng Tri” và sở

lượng “Sở Tri”. Lượng Quả đây là pháp có thể chất thì có thể tồn

tại. Chẳng qua Duy Thức Học đặc biệt duy nhất là chú trọng thuyết

96

minh điểm quan hệ giữa năng lượng và sở lượng của Lượng Quả

mà thôi.

–––––––––––––––––––––-

[2] Tri Thức và Xã Hội.

“Tri Thức” đã là một thứ kết quả (Lượng Quả) và thứ kết quả

đây nhất định phải có nhân tố của sự sanh sản, như vậy học thuyết

Tri Thức thì như thế nào? Ðây là một vấn đề nếu muốn được

thuyết minh thì rất tổn phí từ chương. Vấn đề này xin trình bày đại

lược qua như: “Tri (Năng Tri) là tác dụng xét nghiệm để hiểu biết,

được phát sanh từ nơi Sở Tri để sanh ra Thức”. Do đó có thể biết

Tri Thức là một loại sản vật tổng hợp. Thí dụ như Duy Thức nói

Nhãn Thức,.. v.. v..... do chính duyên sanh ra. “Tri” là tổng hợp

“nghĩa là trên một loại đối tượng nào đó, các thứ nhân tố tổng hợp

trình diện, tức là trong một tư tưởng nào đó các phân tử đặc thù

tổng hợp hiện bày, nghĩa là nhờ sự tổng hợp của Tri các thứ đơn vị

Tâm Lý Học phức tạp như tri giác, quan niệm và khái niệm (Thọ,

Tưởng,.. v.. v.... ) cùng nhau sanh sản”. Do đây có thể nói rằng:

“Căn bản tác dụng của Tri Thức chính là tổng hợp, là khái niệm, là

kết quả của sự tổng hợp. Sở dĩ phân tích không phải là mục đích

căn bản của Tri Thức, nhưng nó chính là công cụ để đạt đến chỗ

tổng hợp”. Biểu tượng này là pháp tướng, là tánh duyên khởi của

tổng hợp, là nghĩa của Duy Thức và với Duy Thức thì giống nhau

đều là đối lập; nhưng phân tích cũng là tánh duyên sanh và cũng là

nghĩa pháp tướng. Phân tích Pháp Tướng là để chứng ngộ biết

được tánh chân thật của Duy Thức Duyên Khởi. “Vả lại vấn đề

“Tri” đã là tổng hợp mà trước đã phân tích cho nên ở nơi Tri Thức

97

thì phần đông đều giả tạo mà không phải chân thật, nếu như mong

cầu chân lý thì đây không phải là chỗ tích cực để phát huy sự kiến

giải chân thật, chính là chỗ giả tạo sai lầm tiêu cực phá hoại, Tri

Thức của nhân loại luôn luôn chế tạo toàn là những thứ giả huyễn

sai lầm không bao giờ chấm dứt và lại còn căn cứ nơi đó giải thích

theo chiều phá hoại”. Trong Phật Học “Ðây có thì Kia có, Ðây

sanh thì Kia sanh”, nghĩa là “Ðây” đã có trước thì nhất định “Kia”

phải có sau. ƠƯ nơi “Ðây” là chỉ cho sự tổng hợp và ở nơi “Kia”

là chỉ cho sự phân tích. Nguyên vì nhân loại hoàn toàn không thể

đạt đến Tánh Duyên Khởi, tất cả Tri Thức đều rơi vào “phân biệt

hư vọng” mà không thể chứng nhập được chân lý. Chân lý hoặc

Tánh Chân Như là vĩnh viễn như thế, chỉ cốt yếu ở chỗ phá trừ

được vọng chấp thì mới có thể hiển hiện được.

Thảo luận tánh chất của Tri Thức thì nhất định phải thuyết

minh Khái Niệm, nguyên vì “Tri Thức là do Khái Niệm làm đầu”,

có Khái Niệm thì nhất định mới có tri thức. Căn cứ nơi học thuyết

Tác Dụng Của Tâm Lý Học, Khái Niệm là do tâm lý tác dụng, là

tri giác. Nguyên do sự cấu tạo mô hình Khái Niệm là được phát

sanh từ nơi cơ sở cấu tạo mô hình tri giác và cơ sở cấu tạo mô hình

ký ức. Nhà Tâm Lý Học Tư Thái Ti nói rằng: “Chúng ta không thể

nói ra Tâm như thế nào và lấy gì để cấu tạo thành Khái Niệm.

Nhưng cái điều để cấu tạo thành Khái Niệm thì không có một thứ

nào vô cùng quan trọng hơn ngoài sự thật. Sự thật là tánh chất cơ

bản của Khái Niệm để cấu tạo thành hệ thống tư tưởng, đây là chỗ

phát hiện của chúng ta, vả lại điều đó nên thành kính thừa nhận

vậy”. (Thấy trong Tri Thức và Xã Hội).

Từ đó nhận thấy Khái Niệm là chỗ nương tựa của tri thức, Khái

Niệm đây Anh Văn cho là Conception, chính là “Tưởng” của Duy

98

Thức trình bày. “Tưởng” ở nơi Duy Thức cho là “lấy hình tượng

làm thể”, vấn đề Khái Niệm như ở trước đã giải thích là căn cứ nơi

tri giác để thành lập, lấy mô hình kiểu mẫu làm cơ sở và mô hình

kiểu mẫu thì lại lấy hình tượng làm bản thể. Vấn đề Khái Niệm thì

căn cứ nơi tri giác nào để thành lập? Các nhà Tâm Lý Học cho

rằng: “Tri Giác” đều có “tổ chức chỉnh hình” mà chỉnh hình đây

chính là kinh nghiệm, cho nên phạm vi hình tướng được lưu lại

trong Tâm. Hình tướng nói trên rất là mơ hồ, chỉ là thứ hình bóng

mà thôi. Do Tri Thức khiến cho bóng dáng của chỉnh hình sau khi

chuyển hoá mô hình lại biến thành Khái Niệm. “Khái Niệm sở dĩ

phát sanh là do khuynh hướng tự nhiên của nhân tâm. Khái Niệm

là nhờ Tri Giác mà phát triển, nghĩa là nhờ một lịch trình suy cầu

tương duyên thuận tiến để phát triển, nhưng Khái Niệm và Tri

Giác đều không phải hai vật khác nhau. Cho nên mỗi một Khái

Niệm tất nhiên phải ẩn núp một hình tướng trong đó”. Ðây là lịch

trình khởi điểm từ Tri Giác đi đến Khái Niệm. Sự cấu tạo của Khái

Niệm ngoại trừ mô hình của Tri Giác lại còn có Ngôn Ngữ, tức là

danh ngôn mà Duy Thức Luận gọi là “Tưởng”, là thứ danh ngôn

đã được an lập, Duy Thức Luận nói rằng: “Tưởng nghĩa là đối với

cảnh thâu nhận hình tượng làm tánh, thiết lập các thứ danh ngôn

làm nghiệp, nghĩa là an lập phần cảnh đều nhau làm nồng cốt thì

mới có thể theo các thứ danh ngôn để khởi lên”[3]. Ðây là nói về

“Tưởng” có hai thứ đặc tánh: một là đối với những cảnh đã thâu

nhận hình tượng, hai là phát khởi lời nói. Ngôn Ngữ xưa nay chỉ

biểu thị giới hạn về nguyện vọng và cảm tình xuyên qua sự phát

triển lời nói trở thành phù hiệu tư tưởng và tri thức đại biểu cho

Khái Niệm. Bởi lẽ đó, Ngôn Ngữ và Phù Hiệu Danh Xưng nơi

Phật Học được gọi chung là Danh Ngôn và Danh Ngôn này phần

nhiều biểu thị cho Tri Thức và Tư Tưởng mà “Tri Thức và Tư

Tưởng thì lại ký thác nơi Khái Niệm. Sự hình thành của Khái

99

Niệm có thể thấy được trên hai phương diện: một là do nơi mô

hình chuyển hoá của tri giác, hai là do nơi phù hiệu chuyển hoá của

biểu thị; một trong hai phương diện đó thúc đẩy thì Khái Niệm liền

phát sanh và xuất hiện ra ngoài. Ở nơi tri giác, một phương diện

như làhình tướng của ảnh tượng nào đó nổi lên thì ở nơi phương

diện Khái Niệm Ngôn Ngữ phụ thuộc liền xuất hiện”[4]. Thứ pháp

đã nói ở đây tợ hồ như tương phản với Duy Thức. Theo Duy Thức

chủ trương, do “Tưởng” (Khái Niệm) nên mới thiết lập danh ngôn;

nhưng nói đến Khái Niệm đây (Tưởng) là do ngôn ngữ sanh ra. Kỳ

thật theo chỗ tôi biết, danh ngôn sở dĩ có thể thiết lập là do có

Danh Ngôn Tập Khí và Danh Ngôn Tập Khí đây lại là do nhân

duyên cơ bản của Tưởng Tượng (Khái Niệm) sanh ra. Cho nên nói

rằng: “Mô hình cấu tạo của Khái Niệm đích thực đều là ẩn chứa

mô hình cấu tạo mọi mặt của tri giác”. Chữ “Xúc” trong tri giác

đây cũng tức là chỗ đề cập của Duy Thức. Nghiêm Cách Ðịa nói

rằng: Sự tiếp xúc nơi hai thứ Căn và Cảnh đều bị giới hạn. Mỗi

mỗi Khái Niệm (Tưởng) của Danh và Sự đều được sanh ra từ nơi

“Xúc”. Do đó nên biết Khái Niệm đều do tri giác sanh ra; chúng ta

kiến lập tất cả danh từ của lời nói để cấu tạo phoå thoâng tö töôûng tri thöùc cuûa kia vaø ñaây. Khaùi –––––––––––––––––––––––––––

[3] Thành Duy Thức Luận, quyển 3, trang 2.

[4] Tri Thức Dữ Xã Hội.

Niệm ở nơi Duy Thức cũng gọi là “Ý Ngôn”, ở nơi Hưu Mô

(Hume) cho là “Nghĩa Niệm”, ông ấy nói: “Nghĩa Niệm là tri giác

mờ nhạt mà sau đó lại biến thành”. Ðúng ra, Khái Niệm (Nghĩa

Niệm) không phải là tri giác mờ nhạt rồi sau đó mới biến thành,

chính là tri giác một khi lìa khỏi nguồn gốc đến nương gá vào đối

100

tượng và nó không thể không nương cậy vào một loại khác ở chỗ

này hoặc ở chỗ khác làm điểm tựa, lẽ tất nhiên Khái Niệm không

phải bay đi, nó không hình ảnh và bị tiêu diệt hoàn toàn không có

dấu vết. Khái Niệm khi nương tựa vào một loại nào đó ở chỗ này

hoặc ở chỗ khác thì nhất định có đầy đủ hình ảnh và âm thanh,.. v..

v..... Nói cách khác, tri giác là một đối tượng hoàn toàn siêu việt và

hiện thật thì nhất định biến thành Khái Niệm. Ðồng thời Khái

Niệm chỉ là một loại Tâm ảnh ( Ý Ngôn) thì không thể ở lâu được,

nhất định phải có một loại khác để nương gá và loại để nương gá

đó chính là phù hiệu danh ngôn. Ðồ biểu dưới đây sẽ cho biết đại

ý:

Quá Trình Ý Thức sanh sản:

Nhaân duyeân

cuûa Tri

Thöùc sanh

khôûi

Naêng Tri ---

--Taâm

Sôû Tri --------

Caûnh

Taùc Duïng

cuûa Tri

Naêng Löôïng

Sôû Löôïng

Naêng Löôïng

Taùc Duïng

cuûa Tri

Tri

Thöùc

(Xuùc)

Khaùi Nieäm

(Töôûng, YÙ Ngoân)

Ngoân Ngöõ Phuø

Hieäu (Danh Ngoân)

101

3.- TRI THỨC VÀ PHẨM CHẤT TÁM TÂM THỨC:

Sự sanh sản của Tri Thức thì gồm có Năng Tri, Sở Tri và Tác

dụng của Tri. Ðây là toàn bộ thể chất và cơ sở của Tri Thức Luận.

Nơi Duy Thức Học, ba loại tám Thức Tâm Vương Tâm Sở, nếu

nói tỷ mỷ đều có ba phương diện trên. Chỉ là nơi tám Thức Tâm

Vương, Năng Tri Sở Tri và sự tác dụng của Tri (Hành Tướng) từ

nơi Thức A Lại Da thì không thể biết, Thức A Lại Da tuy là tồn tại

và phát khởi tác dụng nhưng muốn biết được Năng Tri Sở Tri và

Hành Tướng của nó chỉ có thể tìm kiếm trên Tỷ Lượng hoặc chứng

được nó trên Thánh Ngôn Lượng mà thôi. Tuy nhiên nó là chỗ

nương gá của sanh mạng mà hình như sự sinh hoạt hằng ngày của

chúng ta thì mù mịt không quan hệ đến Năng Tri Sở Tri và Hành

Tướng (sự tác dụng của Tri) của nó. Cho đến Thức Mạt Na thứ bảy

và thực tại ngay cả Ý Thức thứ sáu, Năng Tri Sở Tri và Hành

Tướng của chúng như thế nào cũng không biết. Theo Duy Thức

trình bày, Thức thứ bảy chỉ là hướng về bên trong để tư lương chấp

ngã và Thức này là chủ thể của Ngã Tướng. Thức thứ bảy đây mặc

dù có tác dụng hằng thẩm của Năng Tri, nhưng cũng không có

pháp nào có thể tri đạo và Sở Tri của Thức này chính là kiến phần

của Thức thứ tám mà không phải là cảnh giới của Ý Thức. Sự tác

dụng của Thức Mạt Na thứ bảy là “suy lường có ngã”. Chỗ chấp

ngã của Thức Mạt Na thứ bảy không phải là cái ngã nơi Ý Thức

Sôû Löôïng

(Löôïng

Quaû)

102

thứ sáu. Nguyên vì tướng ngã chấp nơi Duy Thức có hai thứ: một

là chỗ chấp ngã của Thức thứ bảy và hai là chỗ chấp ngã của Thức

thứ sáu. Nếu nhất định như thế, cái “Ngã” đây thì có hai tánh. Vấn

đề Ngã này không thể thảo luận, nhưng trong đây cần phải bàn đến

là Năng Tri Sở Tri và sự tác dụng của Tri (Hành Tướng) nơi Thức

thứ bảy thì cũng rất khó hiểu biết. Ðiều thực tế có thể hiểu biết là

tất cả hiện tượng giới đúng ra có thể kiến lập cơ sở cho tri thức,

như Tri Giác (Xúc), Khái Niệm (Tưởng), Tư Tưởng (Phân Biệt),

Ngôn Ngữ (Danh Ngôn),.. v.. và.. đều là những sự việc của sáu

Thức (đặc biệt là Ý Thức thứ sáu), mà không phải những sự việc

của hai Thức thứ bảy và thứ tám. Nếu căn cứ nơi giáo lý của Kinh

A Hàm, căn bản của Kinh này là phủ nhận sự tồn tại của hai Thức

thứ bảy và thứ tám; còn căn cứ nơi Kinh Ðại Thừa, sự vật thì có

thật nhưng từ chối là không thể biết được. Cho nên hai Thức thứ

bảy và thứ tám chỉ có thể làm chỗ y chỉ cho tri thức mà không thể

trực tiếp sản sanh sự quan sát, sự nhận thức, sự tư tưởng, sự phân

biệt của chúng ta như đối với hiện tượng giới. Còn sáu Thức Trước

nương tựa nơi Căn (cơ năng thần kinh não bộ) và Cảnh (đối tượng

hiện thật) thì có thể sản sanh tri thức.

Lại nữa như trước đã giải thích, “Tri Thức” cũng tức là

“Lượng” hoặc là “Kiến” hoặc là “Tri Kiến”. Căn cứ nơi ba Lượng

đã trình bày trong chủng loại của Tri Thức: Thức thứ tám tuy là

Hiện Lượng (Tri Thức) nhưng không thể hiểu biết; Thức thứ bảy

trước khi chưa vào kiến đạo vẫn là Phi Lượng. Nói cách khác,

Thức thứ bảy này hiện ở trong thế gian vĩnh viễn là tri thức sai lầm

mà sự sai lầm đó nếu căn cứ nơi chỗ vô tri không ô nhiễm, hoặc

thường hoạt động không cùng với vô minh, hoặc nơi sở tri chướng

mà nói thì không thể giải thoát nơi chướng sanh tử. Năm Thức

Trước như Nhãn Thức,.. v.. và. thì tri thức cảnh giới Hiện Lượng,

103

là thứ tri thức trực giác kinh nghiệm, là thứ tri thức sanh sản tư

tưởng tăng thượng duyên thù thắng; còn Ý Thức thứ sáu thì thông

cả ba Lượng và chỗ có của Ý Thức đây chính là triết học kinh

nghiệm hoặc cảnh giới thật chứng; Ý Thức thứ sáu nếu như theo

năm Thức Trước quan sát đối tượng thì đối tượng đó chính là cảnh

giới tri thức hiện lượng và có thể nói tri thức của Ý Thức thứ sáu là

tri thức của Tông Giáo và Triết Học. Ý Thức thứ sáu nếu như chấp

trước có và không, điên đảo sự thật, mê hoặc chân lý, chính là tri

thức cảnh giới Phi Lượng, là thuộc về tri thức sai lầm của phổ

thông thường thức. Ý Thức thứ sáu nếu như nương tựa nơi lẽ phải

của sự thật hiện tiền để suy luận, phân biệt, tư duy, chọn lựa thì

những đối tượng đó chính là cảnh giới tri thức thuộc Tỷ Lượng, là

chánh kiến của thế gian, cũng tức là tri thức của Khoa Học, nhưng

không phải là loại tri thức thông thường của cảm giác sai lầm. Kế

đến căn cứ nơi tám loại Kiến đã trình bày ở trước, đầu tiên trong

năm loại Kiến ô nhiễm, Thân Kiến thứ nhất thì thông cả hai Thức

thứ sáu và thứ bảy, ngoài ra bốn loại Kiến nhiễm trước kia thì chỉ

quan hệ nơi Ý Thức thứ sáu, Thế Gian Chánh Kiến thường cho là

tương ưng với Huệ của Ý Thức, lẽ đương nhiên thuộc về Ý Thức.

Còn hai thứ Vô Lậu Kiến (Hữu Học Chánh Kiến và Vô Học Chánh

Kiến) theo học thuyết A Hàm thì thuộc về Vô Lậu Huệ của Ý Thức

tương ưng. Hai thứ Vô Lậu Kiến này theo học thuyết Ðại Thừa thì

có thể thông cả tám Thức Tâm Vương Vô Lậu.

Tiếp theo, căn cứ nơi ba tánh thiện, ác và vô ký mà nói: hai

Thức thứ bảy và thứ tám thì thuộc về vô ký, không có phát khởi

tánh tác dụng kiên cường. Cho nên chúng ta khi tạo ác làm lành,

khởi tâm động niệm không phải do hai Thức thứ bảy và thứ tám

điều khiển mà chính là do Ý Thức thứ sáu chỉ đạo, nên mới có câu:

104

“Thân động thì đầu tiên phát ra lời nói trước nhất”. Vì lẽ đó tất cả

tư tưởng tri thức đều cho Ý Thức thứ sáu là chủ thể.

Thêm nữa, căn cứ nơi các pháp Tâm Sở, tức là các tâm lý tác

dụng và các tình cảm mà nói: Học Thuyết Duy Thức cho rằng, các

loại đơn vị Tâm Lý (Tâm Sở) cộng chung là 51 loại, trong 51 loại

này trừ hai loại trước (Biến Hành và Biệt Cảnh) tất cả đều là tâm lý

tác dụng, hoặc đứng trên lãnh vực quan sát đặc biệt đối tượng để

kiến lập, ngoại trừ hai loại Biến Hành và Biệt Cảnh này ra, tất cả

còn lại đều được kiến lập trên quan điểm Luân Lý. 51 pháp Tâm

Sở đối với tám Thức, Thức thứ tám ở địa vị nguyên nhân thì chỉ

quan hệ 5 loại Tâm Sở; Thức thứ bảy thì chỉ quan hệ 18 loại Tâm

Sở; năm Thức Trước thì chỉ quan hệ 24 loại Tâm Sở tương ưng;

còn Ý Thức thứ sáu thì hoàn toàn quan hệ cả 51 Tâm Sở. Cho nên

bài tụng Duy Thức nói rằng: “Tương ưng Tâm Sở ngũ thập nhất,

thiện ác lâm thời biệt phối chi”. (Ý Thức thì tương ưng với Tâm

Sở, gặp lúc đặc biệt thì phối hợp riêng với Thiện Tâm Sở hoặc

phối hợp với Ác Tâm Sở). Nên biết Tâm Sở quan hệ rất rộng, vì

thế Tri Thức mới có thể hiểu biết sâu rộng và phức tạp.

Sự quan hệ của “Tri Thức” cùng với tám Thức Tâm Vương và

51 Tâm Sở đã trình bày rõ ở trước, nhưng trong đó “Tri Thức” vừa

đề cập ở trên thì thuộc về Ý Thức thứ sáu. Nơi trong Duy Thức

Học, vấn đề Tri Thức dường như không chú trọng thảo luận đến

mà điểm chủ yếu duy nhất của Duy Thức Học là tham khảo và

thuyết minh về Năng Tri và Sở Tri. Trong đó chỗ đặc biệt là thuyết

minh về “Năng Tri” tức là ba Thức Năng Biến, nguyên vì Duy

Thức chú trọng ở chỗ là ngoài ba Thức Năng Biến này có cảnh

giới tồn tại độc lập. Kế đến tư tưởng của Duy Thức là kiến lập hai

Thức thứ bảy và thứ tám để trình bày sự khác biệt với Phật Giáo

105

Nguyên Thủy, bao gồm căn cứ nơi hai Thức nói trên mà kiến lập

Luật Nhân Quả và từ nơi Luân Lý Học chú trọng tham cầu cho

được giải thoát.

B.- BỔN TỤNG VÀ ÐẠI CƯƠNG:

“THỨ ÐỆ TAM NĂNG BIẾN, SAI BIỆT HỮU LỤC CHỦNG,

LIỄU CẢNH VI TÁNH TƯỚNG, THIỆN BẤT THIỆN CÂU

PHI. THỬ TÂM SỞ BIẾN HÀNH, BIỆT CẢNH THIỆN

PHIỀN NÃO, TÙY PHIỀN NÃO BẤT ÐỊNH, GIAI TAM

THỌ TƯƠNG ƯNG. SƠ BIẾN HÀNH: XÚC ÐẲNG. THỨ

BIỆT CẢNH VỊ DỤC, THẮNG GIẢI NIỆM ÐỊNH HUỆ, SỞ

DUYÊN SỰ BẤT ÐỒNG. THIỆN VỊ TÍN TÀM QUÝ, VÔ

THAM ÐẲNG TAM CĂN, CẦN AN BẤT PHÓNG DẬT,

HÀNH XẢ CẬP BẤT HẠI. PHIỀN NÃO VỊ THAM SÂN, SI

MẠN NGHI ÁC KIẾN. TÙY PHIỀN NÃO VỊ PHẪN, HẬN

PHÚ NÃO TẬT XAN, CUỐNG XIỂM DỮ HẠI KIÊU, VÔ

TÀM CẬP VÔ QUÝ, TRẠO CỮ DỮ HÔN TRẦM, BẤT TÍN

TỊNH GIÃI ÐÃI, PHÓNG DẬT CẬP THẤT NIỆM, TÁN

LOẠN BẤT CHÁNH TRI. BẤT ÐỊNH VỊ HỐI MIÊN, TẦM

TỪ NHỊ CÁC NHỊ. Y CHỈ CĂN BẢN THỨC, NGŨ THỨC

TÙY DUYÊN HIỆN, HOẶC CÂU HOẶC BẤT CÂU, NHƯ

BA ÐÀO Y THỦY. Ý THỨC THƯỜNG HIỆN KHỞI, TRỪ

SANH VÔ TƯỞNG THIÊN, CẬP VÔ TÂM NHỊ ÐỊNH,

THÙY MIÊN DỮ MUỘN TUYỆT’.

(Kế đến Năng Biến thứ ba, có sáu thứ sai biệt nhau, liễu cảnh làm

tánh và tướng, đều đầy đủ thiện, ác và vô ký. Những Tâm Sở gồm

có: Biến Hành, Biệt Cảnh, Thiện, Phiền Não, Tùy Phiền Não, Bất

Ðịnh, đều tương ưng cả ba Thọ. Ðầu tiên Biến Hành gồm có: Xúc,

106

.. V.. V..... [Tác Ý, Thọ Tưởng, Tư]. Kế đến Biệt Cảnh gồm có:

Dục, Thắng Giải, Niệm, Ðịnh, Huệ, cảnh để duyên không giống

nhau. Thiện gộm có: Tín, Tàm, Quý, Vô Tham,.. v.. v.... ba Căn

[Ba Căn: Vô Tham, Vô Sân, Vô Si], Cần, An, Bất Phóng Dật,

Hành Xả và Bất Hại. Phiền Não gồm có: Tham, Sân, Si, Mạn,

Nghi, Ác Kiến. Tùy Phiền Não gồm có: Phẫn, Hận, Phú, Não, Tật,

Xan, Cuống, Xiểm cùng Hại, Kiêu, Vô Tàm và Vô Quý, Trạo Cữ

với Hôn Trầm, Bất Tín và Giãi Ðãi, Phóng Dật cùng Thất Niệm,

Tán Loạn, Bất Chánh Tri. Bất Ðịnh gồm có: Hối, Miên, Tầm, Tứ

thông cả nhiễm và tịnh. Nương nhờ Thức căn bản, năm Thức tùy

duyên hiện, hoặc cùng nhau hiện hoặc chẳng cùng nhau hiện, như

lượng sóng nương nơi nước. Ý Thức thường hiện khởi, ngoại trừ

sanh lên cõi Trời Vô Tưởng và vào hai Thiền Ðịnh Vô Tâm, hoặc

ngủ say và chết ngất [chết giả])

Bài tụng Thức Năng Biến thứ ba này xin trình bày theo bản đồ

sau đây để biểu thị đại cương:

107

Thöùc

Naêng

Bieán

Lieåu

Caûnh

Naêng Bieán

Sai Bieät

Töï Taùnh

Haønh

Töôùng

Ba Taùnh

Phaân Bieät

Töông Öng ñaày ñuû caùc Thoï

Sôû Y

Nguõ Thöùc

chuyeån

ñaày ñuû

hoaëc khoâng

ñaày ñuû

YÙ Thöùc

khôûi dieät

phaân vò

Keá ñeán Naêng Bieán thöù ba,

sai bieät coù saùu loaïi.

Lieãu caûnh laøm

taùnh vaø töôùng

Ñaày ñuû thieän,

aùc vaø voâ kyù Lieät keâ saùu

danh vò

Thoï ñaày ñuû

phaân bieät

Noùi roõ saùu

ngoâi vò

Y chæ Thöùc caên baûn

Naêm Thöùc tuøy duyeân

hieän, hoaëc ñaày ñuû hoaëc

khoâng ñaày ñuû, nhö soùng

ba ñaøo nöông nôi nöôùc.

YÙ Thöùc thöôøng hieän khôûi, tröø sanh leân Trôøi

Voâ Töôûng vaø hai Thieàn Ñònh Voâ Taâm, hoaëc

thuøy mieân vaø cheát ngaát

108

Noùi roõ saùu

ngoâi vò

Bieán Haønh: Sô Bieán Haønh Xuùc

ñaúng

Bieät Caûnh: thöù Bieät Caûnh vò Duïc, Thaéng Giaûi,

Nieäm, Ñònh, Hueä, sôû duyeân söï baát ñoàng.

Thieän: Thieän vò Tín, Taøm, Quyù, Voâ Tham ñaúng tam caên,

Caàn, An, Baát Phoùng Daät, Haønh Xaû caäp Baát Haïi.

Phieàn Naõo: Phieàn naõo vò Tham,

Saân, Si, Maïn, Nghi, AÙc Kieán.

Tuøy Phieàn Naõo: Tuøy Phieàn Naõo vò Phaån, Haän, Phuù Naõo,

Taät, San, Cuoáng, Xieåm, Haïi, Kieâu, Voâ Taøm caäp Voâ

Quyù, Traïo Cöû döõ Hoân Traàm, Baát Tín tònh Giaõi Ñaõi,

Phoùng Daät caäp Thaát Nieäm, Taùn Loaïn, Baát Chaùnh Tri.

109

C.- CĂN, CẢNH, THỨC VÀ CẢM GIÁC:

( Chỗ nương tựa của Tri Thức )

“THỨ ÐỆ TAM NĂNG BIẾN, SAI BIỆT HỮU LỤC

CHỦNG”

(Kế đến Năng Biến thứ ba, có sáu thứ sai biệt nhau)

Sau Năng Biến thứ hai, Năng Biến thứ ba tiếp theo đề cập đến

(hôm nay bắt đầu). Năng Biến thứ ba cộng chung có chín bài

Tụng. Năng Biến thứ ba là Thức Liễu Biệt Cảnh, cũng gọi là Năng

Biến Liễu Biệt. Thức Liễu Biệt Cảnh đây không phải chỉ có một

Thức thể, cho nên gọi là “có sáu thứ sai biệt nhau”. Mặc dù thể

tánh có sáu thứ sai biệt nhau, nhưng chúng nó đều thuộc về Liễu

Biệt Cảnh, tức là sáu loại Thức chuyên môn hướng ngoại để hiểu

biết những cảnh giới khác biệt nhau. Sáu thứ Thức đó gồm có:

Nhãn Thức, Nhĩ Thức, Tỷ Thức, Thiệt Thức, Thân Thức và Ý

Thức. Tâm Thức nương nơi Nhãn Căn để hiểu biết nên gọi là Nhãn

Thức,.. v.. v....

Baát Ñònh: Baát Ñònh vò Hoái, Mieân,

Taàm, Töø, nhò caùc nhò.

110

Sáu Căn phát khởi sáu loại hiểu biết, theo Tâm Lý Học cho

rằng: “do cơ quan cảm giác hoạt động sanh ra, nghĩa là do cơ thể

sinh hoạt nên mới có nhận thức thế giới và cũng vì có cơ thể sinh

hoạt cho nên Tri Thức mới có thể vận dụng để ứng phó với hoàn

cảnh”. Ðây cũng gọi là phương pháp quan sát hiện thật sự vật của

cá thể được tổ chức. Phương pháp này có hai loại: một là căn cứ

nơi cảm quan để quan sát; hai là căn cứ nơi sự quan sát để suy

nghĩ. Hoặc nói cách khác: một là phương diện quan sát; hai là

phương diện suy nghĩ [5]. Sự tác dụng của Ý Thức và năm Giác

Thöùc Lieãu

Bieät Caûnh

Nhaõn Thöùc nöông nôi Nhaõn

Caên ñeå lieãu bieät Saéc Caûnh.

Nhó Thöùc nöông nôi Nhó

Caên ñeå lieãu bieät Thinh

Caûnh.

Tyû Thöùc nöông nôi Tyû Caên

ñeå lieãu bieät Höông Caûnh.

Thieät Thöùc nöông nôi Thieät

Caên ñeå lieãu bieät Vò Caûnh.

Thaân Thöùc nöông nôi Thaân

Caên ñeå lieãu bieät Xuùc Caûnh.

YÙ Thöùc nöông nôi YÙ Caên ñeå

lieãu bieät Phaùp Caûnh.

111

Quan (năm Căn), theo Sinh Lý Học chủ trương, cơ thể cảm giác có

hai loại: một là Khí Quan Cảm Giác, tức là chỉ cho Phù Trần Căn

của Duy Thức Học; hai là Thần Kinh Cảm Giác, tức là chỉ cho

Tịnh Sắc Căn của bốn Ðại tạo nên.

Sinh Lý Học cho rằng: “Mỗi loại cảm quan đều có một thứ Khí

Lực Kế dồi dào tánh cảm giác cùng với Hàng Thử Tướng tương tợ

như Khí Lượng Kế, những thứ cảm quan đó là những bộ phận cảm

thọ chân chánh xem không thể thấy và chúng ẩn sâu

––––––––––––––––––––––––––––-

[5] Ngô Sĩ Vi Tâm Lý Học, Trung Hoa xuất bản.

Trong nội bộ cảm quan. Khí quan của cảm thọ mùi vị thì ẩn

sâu trong nội bộ lỗ mũi; Khí quan của cảm thọ làn sóng âm thanh

không phải là lỗ tai chúng ta xem thấy mà chính là “Nội Nhĩ” ẩn

sâu trong xương đầu; Khí quan kích thích của những cảm thọ khác

đều giống như thế. Chưa hết, Tánh cảm thọ biểu hiện như thế nào?

Mỗi loại cảm quan đều có một hệ thống Thần Kinh Cảm Giác, Hệ

Thống Thần Kinh Cảm Giác này khiến cho cảm quan và Trung

Khu Thần Kinh trực tiếp liên tiếp với nhau, mỗi cảm quan cùng

với thân thể người khác có bộ phận liên tiếp gián tiếp cảm quan

nếu như không có bộ phận liên tiếp thì đối với cơ thể đều không

thể phát sanh ảnh hưởng. Cảm Quan Thần Kinh bên trong phân tán

thành vô số nhánh nhỏ tỉ mỉ. Nơi tai, nơi mắt, nơi miệng, nơi mũi

vẫn có tế bào cảm giác đặc biệt thù thắng và những tế bào này đặc

biệt chuyên môn kích thích cảm thọ. Ngoài ra, đa số cảm quan lại

có trang bị một thứ Khí Quan (Phù Trần Căn) hổ trợ khác, thứ Khí

112

Quan hổ trợ này kích thích thần kinh cảm giác và tế bào cảm giác

khiến phát sanh hiệu lực tỷ giảo sâu rộng. Thí dụ như lỗ tai chúng

ta mà ai cũng nhìn thấy được thì thuộc về Khí Quan hổ trợ và Khí

Quan này hổ trợ làn sóng âm thanh truyền đến chỗ tế bào thính

giác. Các Khí Quan hổ trợ khác như Nhãn, Tỷ, Thiệt đều cũng

giống như thế”.

“Những cảm quan nói trên đều thuộc về loại khí quan tiếp nhận

cho nên gọi là Khí Nạp Thọ. Khí Nạp Thọ được phân làm ba loại

quan trọng: loại thứ nhất thì ở bên ngoài, loại thứ hai thì ở bên

trong và loại thứ ba thì ở trung gian. Loại ở bên ngoài thì tiếp nhận

những kích thích từ bên ngoài mang đến; loại ở bên trong thì tiếp

nhận những cảm thọ từ bên trong phát ra như từ miệng, từ cổ họng,

từ đường ăn uống, dạ dầy, ruột non ruột già và phổi,.. v.. và.. Loại

ở trung gian là Khí Nạp Thọ nương bám vào bên trong bắp thịt,

bắp đùi và cơ quan tiết chế. Thêm nữa ba loại vật thọ nạp bên

ngoài như lỗ tai, con mắt, lỗ mũi là nơi tiếp nhận những kích thích

riêng biệt từ chỗ xa mang đến mà cơ thể không cùng tiếp nhận và

ba loại này được gọi là Cự Ly Thọ Nạp Khí”. Ðây tức là thuyết

minh năm Tịnh Sắc Căn và năm Phù Trần Căn của Phật Học.

Nguyên vì những cơ cấu này là hiện thật cho nên hiện tại các nhà

Khoa Học có lúc cũng nên nghiên cứu Phật Học để tinh tế so sánh.

Như Câu Xá Luận, Ðại Tỳ Bà Sa Luận, Thuận Chánh Lý Luận Lý

cũng có thuyết minh công dụng,.. v.. v.... về cơ cấu tổ chức của

Ngũ Quan [6].

Theo Câu Xá Luận giải thích: Căn có nghĩa tăng thượng, có

nghĩa tự tại, có nghĩa quang hiển. Tăng Thượng nghĩa là Căn có

khả năng phát sanh ra Thức, có khả năng trợ giúp cho Thức sanh ra

sự tác dụng phân biệt. Như trong Câu Xá Luận trình bày, sáu Căn

113

đều có bốn thứ hoặc hai thứ Tăng Thượng [7]. Tự Tại nghĩa là bản

thân của Căn

––––––––––––––––––––––––––-

[6] Câu Xá và Thuận Chánh Lý Luận Thích, đoạn Ngũ Căn.

[7] Câu Xá và Thuận Chánh Lý Luận Căn Phẩm Thích, đoạn Nhị

Thập Nhị Căn.

Phát sanh ra công năng của Thức một cách tự tại. Quang Hiển

nghĩa là Căn đối với Cảnh liền có tánh thấy, có ánh sáng, có thể

thấy sắc nghe tiếng,.. v.. v..... Cho nên Luận này nói: có thể thấy

tức là Căn [8], có thể phân biệt tức là Thức. Cuối cùng đi đến kết

luận, Căn có thể thấy sắc hoặc Thức có thể thấy sắc hai vấn đề này

trong Câu Xá Luận đã tranh luận rất tinh tường [9].

Lại nữa Căn đối với Cảnh có năm thứ đặc biệt: một là Căn phát

sanh ra Thức; hai là Thức tất nhiên nương nơi Căn như Nhãn Thức

nương nơi Nhãn Căn, Nhĩ Thức nương nơi Nhĩ Căn,.. v.. v.... Vì

mỗi loại nương tựa khác nhau cho nên gọi là nghĩa nương tựa

không giống nhau. Ðây là trường hợp năm Thức chưa chuyển đổi

ngôi vị nương tựa; còn như đã chuyển đổi ngôi vị nương tựa, năm

Căn có thể thay nhau phát sanh ra Thức; ba là Căn có thể trợ giúp

cho Thức; bốn là Thức lệ thuộc nơi Căn; năm là Thức giống như

Căn, nghĩa là Căn có thể thấy thì Thức cũng có thể thấy, thêm nữa

Căn có thể thấy màu xanh thì Thức cũng như Căn có thể phân biệt

màu xanh. Căn là chỗ nương tựa của Thức như Nhãn Thức,.. v..

v.... là căn cứ nơi Căn thuộc chỗ nương tựa để đặt tên cho nên gọi

là Nhãn Thức,.. v.. v.... và cũng có thể căn cứ nơi Cảnh thuộc chỗ

114

để duyên mà đặt tên, cho nên cũng được gọi là Sắc Thức, Thinh

Thức,.. v.. v..... Giống như thế, Sinh Lý Học cũng căn cứ nơi đối

tượng thuộc Cảnh để duyên mà đặt tên cho Tri Thức, như Phu

Giác, Vị Giác, Khứu Giác, Thính Giác, Thị Giác, Tri Giác.

Nguyên do chỗ để nương tựa và chỗ để duyên, như con mắt, lỗ

tai,.. v.. v..... đều là một thứ điều kiện không thể thiếu giúp cho

Thức sanh khởi và những điều kiện này thì hoàn toàn thuộc về Sắc

Pháp (vật chất). Ðây là những điều kiện cơ bản của sự phát sanh ra

Thức. Kỳ thật không phải chỉ có hai điều kiện Căn và Cảnh nói

trên đủ khiến cho Thức phát sanh mà còn cần đến các duyên khác

nữa hổ trợ thì Thức mới có thể sinh hoạt để hiểu biết. Như Nhãn

Thức muốn sanh khởi thì cần phải có chín duyên trợ giúp. Ngoài

Căn và Cảnh ra, Nhãn Thức cần phải có các duyên khác như ánh

sáng, không gian, Thức Chủng Tử (Bản năng Thức A Lại Da),

Thức Phân Biệt (Ý Thức), Thức Nhiễm Tịnh (Niệm thiện ác tức là

Thức thứ bảy) thì mới có thể sanh khởi; Nhĩ Thức thì chỉ cần đến

tám duyên; còn Tỷ Thức, Thiệt Thức và Thân Thức khi duyên

cảnh thì chỉ cần có bảy duyên. Như thế sự sanh khởi của Thức đã

là nương nơi duyên để tác dụng thì không có tự tánh, đều thuộc về

giả có. Lại có một nghĩa đặc biệt khác, Nhãn Thức và Nhĩ Thức

của chúng ta đều có hai cá tánh khác biệt và hai cá tánh khác biệt

này như thế nào? Nói chung hai Thức này đều là mỹ quan, nghĩa là

duyên cảnh đặc biệt phân minh, như thấy sắc và nghe tiếng đối với

nhân sanh quan hệ rất là trọng yếu [10]. Căn và Cảnh của Nhãn

Nhĩ tất nhiên phải có khoảng cách (Sinh Lý Học cho là Cự Ly Cảm

Thọ Khí) thì Thức mới có thể phát sanh, Căn và Cảnh nếu như hoà

hợp

––––––––––––––––––––––––––––

[8] Câu Xá Luận Giới Phẩm, quyển 2, trang 14.

[9] Câu Xá Luận giống như ở trước.

115

[10]Câu Xá Luận Giới Phẩm, quyển 1, trang 14.

Lại một chỗ thì Thức không thể phát sanh. Riêng Tỷ, Thiệt và

Thân phải cùng với Cảnh hoà hợp lại một với nhau (không cần Cự

Ly Cảm Thọ Khí) thì Thức mới có thể phát sanh. Cho nên Bát

Thức Quy Củ Tụng giải thích: “Hiệp ba lìa hai quán sát trần thế”

chính là tư tưởng này. Còn Ý Thức quán sát trần cảnh thì tất nhiên

phải rộng lớn hơn. Sáu Thức đây (Thức đây có nghĩa là hiểu biết),

nơi Sinh Lý Học gọi chung là tám thứ cảm giác. Trong tám thứ

cảnh giới cảm giác này, hai Phu Giác (tức là cảm giác nơi da) và

Cơ Giác (tức là cảm giác nơi bắp thịt) đều nằm trong Hữu Cơ Cảm

Giác tức là Thân Căn Thức, Vị Giác tức là Thiệt Căn Thức, Khứu

Giác tức là Tỷ Căn Thức, Thính Giác tức là Nhĩ Căn Thức, Thị

Giác tức là Nhãn Căn Thức. Còn Tri Giác nơi Sinh Lý Học và Tâm

Lý Học gọi chung là Quan Sát. Quan Sát tức là chỉ cho Ý Phân

Biệt và Ý Phân Biệt này có hai thứ tác dụng là chú ý và tri giác.

Nguyên do “Cảm giác khiến cho chúng ta đủ sức hiểu biết nhiệt

độ, động tác, món ngon, mùi thơm, nhan sắc, âm thanh, riêng chỉ

những thế giới mà chúng ta nhận thức thì mới có đầy đủ đặc tánh

và những sự vật có liên quan đến những đặc tánh do chúng ta nhận

thức đã được cấu kết thành hình. Nhưng cảm giác thì không thể

giúp chúng ta nhận thức được những sự vật có những đặc tánh như

thế. Nhận thức những sự vật không chỉ tiếp nhận do những sự vật

kích thích mang đến và lại đặc biệt còn có những thứ trọng yếu

phản ứng. Quan sát tức là lợi dụng sự cảm giác làm lịch trình cho

sự nhận thức sự vật. Quan sát có hai giai đoạn: một là chú ý, hai là

tri giác. Chú ý tức là tác ý, tri giác tức là nhận thức, nghĩa là hiểu

biết hoặc phân biệt. Như nói: tri giác là ý nghĩa Thức Biệt (phân

116

biệt) và Hiểu Dụ (biểu thị). Chỉ “Thức Biệt” và “Hiểu Dụ” đều

gồm có kết quả của tri giác, nhưng chưa phải là lịch trình biểu thị

sự diễn đạt của tri giác. Lịch trình của tri giác là hiểu biết các cảm

quan hiện tiền hoạt động qua các sự vật”. Theo sự giải thích của

Phật Học, lịch trình của tri giác tức là chỉ cho sự hiểu biết của Ý

Thức thứ sáu. Giờ đây tám thứ Cảm Giác và sáu thứ Căn Thức xin

được liệt kê qua đồ biểu như sau:

D.- BA PHÖÔNG DIEÄN CUÛA SAÙU THÖÙC:

Caûm

Giaùc

1.- Phu Giaùc

4.- Vò Giaùc

5.- Khöùu Giaùc

6.- Thính Giaùc

7.- Thò Giaùc

2.- Cô Giaùc

3.- Höõu Cô Caûm Giaùc

8.- Tri Giaùc

Thaân Caên Thuùc

Thieät Caên Thöùc

Tyû Caên Thöùc

Nhó Caên Thöùc

Nhaõn Caên Thöùc

YÙ Caên Thöùc

Saùu

Caên

Thöùc

117

Ba phöông dieän cuûa saùu Thöùc laø chæ cho ba taùnh cuûa saùu

Thöùc trong ñoù coù theå taùnh vaø haønh töôùn thieän, aùc vaø voâ kyù “Lieãu

bieät laøm taùnh töôùng”: Lieãu nghóa laø hieåu roõ baèng caùch phaân bieät

töùc laø nhaän thöùc, caûnh phaân bieät laø ñoái töôïng töùc laø theá giôùi hieän

töôïng cuûa sôû duyeân (saùu caûnh) beân ngoaøi. Saùu thöù hieåu bieát naøy

ñeàu laáy söï nhaän thöùc laøm theå taùnh vaø cuõng laáy caûnh nhaän thöùc

beân ngoaøi laøm haønh töôùng (taùc duïng), cho neân duøng hai yù nghóa

treân hieäp laïi moät ñeå giaûi thích.

“Thieän baát thieän caâu phi” (ñeàu ñaày ñuû Thieän, AÙc vaø Voâ Kyù):

ñaây laø noùi taùnh chaát cuûa saùu Thöùc, hai chöõ “Caâu Phi” trong baøi

Tuïng töùc laø chæ cho taùnh Voâ Kyù. Saùu loaïi Thöùc naøy ñeàu thoâng caû

ba taùnh vaø Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng cuõng giaûi thích “thoâng caû ba

taùnh”, cho neân taùnh chaát cuûa saùu Thöùc ñeàu coù caû Thieän, AÙc vaø

Voâ Kyù. Nguyeân vì saùu Thöùc cuûa chuùng ta khi quan saùt vaø suy xeùt

theá giôùi naøy coù luùc thöông, coù luùc gheùt, coù luùc bình thöôøng, cho

neân coù ba loaïi tình caûm. Töø ba phöông dieän ñaây, söï hieåu bieát cuûa

saùu Thöùc so vôùi hai Thöùc thöù baûy vaø thöù taùm thì khoâng gioáng

nhau. Caên cöù nôi theå taùnh ñeå noùi: saùu Thöùc thì phaân bieät, coøn

Thöùc thöù baûy vaø thöù taùm thì khoâng phaân bieät. Caên cöù nôi haønh

töôùng ñeå noùi: saùu Thöùc phaân bieät thì deã bieát, nhöng hai Thöùc thöù

baûy vaø thöù taùm thì khoâng theå bieát. Caên cöù nôi taùnh chaát ñeå noùi:

hai Thöùc thöù baûy vaø thöù taùm thì thuoäc veà Voâ Kyù, nhöng saùu Thöùc

noùi treân thì thuoäc veà caû Thieän, AÙc , Voâ Kyù, vì theá saùu Thöùc ñöôïc

cho laø raát troïng yeáu. Rieâng trong saùu Thöùc, YÙ Thöùc thì laïi ñöôïc

118

cho laø trung taâm, vì Taâm Thöùc naøy coù naêng löïc maïnh meõ, coù khaû

naêng laøm taát caû thieän vaø aùc.

E.- NHÖÕNG TAÂM LYÙ VAØ

SÖÏ CAÛM THOÏ CUÛA SAÙU THÖÙC:

1.- GIAÛI THÍCH CHUNG CAÙC TAÂM SÔÛ:

“Thöû Taâm Sôû Bieán Haønh, Bieät Caûnh Thieän Phieàn Naõo, Tuøy

Phieàn Naõo Baát Ñònh, giai tam thoï töông öng……”. Töø Thöû Taâm

Sôû Bieán Haønh trôû veà sau goàm coù saùu baøi Tuïng ñeàu trình baøy roõ

caùc phaùp Taâm Sôû quan heä vôùi saùu Thöùc. Taâm Sôû chính laø nhöõng

hieän töôïng taâm lyù taùc duïng nhö Tham duïc, Tín ngöôõng, Saân haän,

Tình caûm..v..v….. Coù raát nhieàu Taâm Sôû quan heä vôùi saùu Thöùc,

trong 51 loaïi Taâm Sôû khoâng coù moät loaïi naøo laø khoâng quan heä

vôùi saùu Thöùc. Nguyeân vì söï nhaän thöùc, söï quan saùt theá giôùi hieän

töôïng naøy cuûa chuùng ta ñeàu hoaøn toaøn do söï taùc duïng cuûa saùu

Thöùc. Caùc phaùp Taâm Sôû ôû trong Duy Thöùc Luaän tính chung goàm

coù 51 thöù, chia toång quaùt thaønh saùu loaïi, cho neân coù caâu “Luïc vò

Taâm Sôû”. Trong nhöõng caâu “Thöû Taâm Sôû Bieán Haønh…..” vöøa

neâu ôû treân, ba caâu ñaàu laø noùi chung. Chöõ “Thöû” laø chæ cho Thöùc

Naêng Bieán phaân bieät caûnh giôùi, coøn Taâm Sôû dòch yù laø “nhöõng

phaùp leä thuoäc nôi Taâm”, töùc laø nhöõng phaùp thuoäc quyeàn sôû höõu

cuûa Taâm. Nhöõng phaùp thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa Taâm ñöôïc phaân

laøm saùu loaïi nhö döôùi ñaây:

119

Söï töông öng cuûa naêm Thöùc Tröôùc ñoái vôùi 51 phaùp Taâm Sôû

neáu nhö phaân tích moät caùch nghieâm chænh ñeán nôi ñeán choán

khoâng nhieàu thì ít coù choã khoâng gioáng nhau; chæ Thöùc thöù saùu thì

töông öng ñaày ñuû taát caû phaùp Taâm Sôû. Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng

giaûi thích raèng: “YÙ Thöùc thöù saùu thöôøng töông öng vôùi 51 Taâm

Sôû, khi gaëp thieän thì töông öng rieâng bieät vôùi nhöõng Taâm Sôû

Thieän vaø khi gaëp aùc thì töông öng vôùi nhöõng Taâm Sôû AÙc”. Moät

caù nhaân khi phaùt khôûi thieän taâm thì nhöõng Taâm Sôû Thieän taùc

duïng töông öng, khi nieäm aùc phaùt ñoäng thì nhöõng Taâm Sôû AÙc taùc

duïng töông öng. Nhöõng Taâm Sôû Thieän AÙc noùi treân sôû dó taùc duïng

1. Bieán Haønh Taâm Sôû: 5

2. Bieät Caûnh Taâm Sôû: 5

3. Thieän Taâm Sôû: 11

4. Phieàn Naõo Taâm Sôû: 6

5. Tuøy Phieàn Naõo T.Sôû: 21

6. Baát Ñònh Taâm Sôû: 4

Saùu loaïi 51 Taâm Sôû

120

phaûn öùng laø do hoaøn caûnh ñöông thôøi daãn khôûi YÙ Thöùc vaø gaëp cô

hoäi phoái hôïp phaân bieät, ñaây laø chæ cho nhöõng caûnh giôùi beân ngoaøi

laøm trôï duyeân. Nhöõng thöù Taâm Sôû baát ñoàng naøy chính laø nhöõng

taâm lyù caù bieät taùc duïng khoâng gioáng nhau.

2.- THOÏ VAØ TÌNH CAÛM:

“Giai Tam Thoï töông öng (ñeàu töông öng caû ba Thoï) ” laø

thuyeát minh Thöùc Naêng Bieán Lieãu Caûnh cuøng vôùi hoaøn caûnh

quan heä tieáp xuùc. Nguyeân vì moãi khi tieáp xuùc lieàn phaùt sanh taùc

duïng caûm thoï. Söï caûm thoï cuûa chuùng ta sôû dó coù sai bieät nhau laø

do hoaøn caûnh beân ngoaøi khoâng gioáng nhau. Saùu Thöùc ñaây chính

laø nhöõng loaïi hieåu bieát cuøng nhau nhaän thöùc theá giôùi hieän töôïng

vaø söï nhaän thöùc theá giôùi hieän töôïng cuûa saùu Thöùc naøy baèng caùch

moãi khi tieáp xuùc vôùi ngoaïi caûnh nhöõng Taâm Sôû lieàn phaùt sanh

moät thöù taâm lyù vui veû hay khoâng vui veû, hoaëc giaû moät söï vieäc gì

phaùt sanh thì taâm lyù lieàn caûm giaùc thoáng khoå hoaëc khoaùi laïc,

hoaëc phaån noä, hoaëc saàu bi..v..v….. Coù khi cuõng gaëp tröôøng hôïp

phaùt sanh traïng thaùi taâm lyù trung laäp. Nhöõng traïng thaùi taâm lyù

naøy nôi Taâm Lyù Hoïc cho laø tình caûm, theá neân chöõ Thoï ôû ñaây

chính laø tình caûm taùc duïng. Töø ñoù saùu Thöùc Taâm Vöông vaø caùc

phaùp Taâm Sôû ñeàu coù theå töông öng vôùi ba Thoï, Khoå Thoï, Laïc

Thoï vaø Xaû Thoï, nhöng hai Thöùc thöù baûy vaø thöù taùm ñoái vôùi ba

Thoï treân chæ töông öng ñöôïc coù moät Thoï laø Xaû Thoï. Söï hieån baøy

naøy cuûa hai Thöùc thöù baûy vaø thöù taùm thì thuoäc veà Tieàm YÙ Thöùc

vaø chuùng phaûn öùng thì khoâng tình caûm khoâng haêm hôû. Hai Thöùc

naøy thì höôùng veà beân trong ñeå duyeân maø khoâng phaûi höôùng veà

121

beân ngoaøi ñeå chuyeån bieán. Coøn saùu Thöùc tröôùc thì khoâng phaûi

nhö theá, chuùng noù ñaëc bieät höôùng veà beân ngoaøi ñeå chuyeån bieán.

3.- THUYEÁT MINH SAÂU ROÄNG

SÖÏ TAÙC DUÏNG CUÛA TAÂM LYÙ:

(Saùu ñòa vò Taâm Sôû)

Töø ñaây trôû veà sau trình baøy roõ yù nghóa cuûa saùu ñòa vò trong 51

Taâm Sôû.

a.- LOAÏI BIEÁN HAØNH:

Caâu “Sô Bieán Haønh Xuùc ñaúng (Ñaàu tieân Bieán Haønh goàm coù:

Xuùc,..v..v…)”: trong saùu loaïi Taâm Sôû, ñaàu tieân laø loaïi Bieán

Haønh, chính laø naêm Taâm Sôû nhö Xuùc,..v..v….. Nghóa cuûa Bieán

Haønh xin ñöôïc trình baøy toång quaùt. Duy Thöùc Luaän giaûi thích

raèng: “Trong taát caû Taâm, nhöõng Taâm Sôû naøy nhaát ñònh coù theå ñaït

ñeán neân goïi laø Bieán Haønh”. Bieán Haønh bao goàm nhöõng nghóa taát

caû taùnh, taát caû thôøi, taát caû choã, taát caû ñaày ñuû. Taát Caû Taùnh töùc laø

chæ cho ba Taùnh. Taát Caû Choã töùc laø chæ cho ba Coõi, nghóa laø

nhöõng coõi coù Taàm coù Töø, nhöõng coõi voâ Taàm voâ Töø, nhöõng coõi voâ

Taàm nhöng chæ coù Töø. Coõi Duïc vaø coõi Sô Thieàn laø nhöõng coõi coù

Taàm vaø coù Töø; töø Nhò Thieàn trôû leân laø nhöõng coõi voâ Taàm vaø voâ

Töø; trung gian giöõa nhöõng coõi Sô Thieàn vaø Nhò Thieàn goïi laø coõi

Thieàn Ñònh Trung Gian, nhöõng coõi naøy thì khoâng coù Taàm nhöng

chæ coù Töø. Coøn nhöõng Taâm Sôû Bieät Caûnh maëc duø bieán khaép taát

caû taùnh, taát caû choã, nhöng töï noù khoâng bieán khaùc. Caùc phieàn naõo

122

vaø tuøy phieàn naõo thì hoaøn toaøn khoâng beán khaép. Rieâng nhöõng

Taâm Sôû Baát Ñònh thì chæ bieán khaép taát caû taùnh. Naêm Taâm Sôû

Bieán Haønh goàm coù: Xuùc, Taùc YÙ, Thoï, Töôûng vaø Tö.

1)- XUÙC: laø nghóa tieáp xuùc, nghóa laø hai caù theå ôû hai nôi lieân

laïc tieáp xuùc vôùi nhau, gaëp nhau lieàn phaùt sanh söï bieán hoaù.

Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Xuùc nghóa laø tam hoaø, phaân

bieät, bieán dò”. Tam Hoaø nghóa laø ba phaùp Caên, Caûnh, Thöùc hoaø

hôïp nhau laïi laøm thaønh moät maø khoâng ly caùch nhau, maø ñaõ hoaø

hôïp nghóa laø cuøng nhau phaùt khôûi taùc duïng caûm giaùc. Hôn nöõa

hoaø hôïp maø khoâng ly caùch töùc laø nghóa cuûa chöõ Xuùc. Söï sanh

khôûi cuûa taát caû phaùp Taâm vaø Taâm Sôû ñeàu nhôø ñeán söï taùc duïng

cuûa Taâm Sôû Xuùc naøy, thí duï nhö ñoaù hoa laø caûnh ôû beân ngoaøi

nhôø Nhaõn Caên (Thò Giaùc) xem thaáy ñoaù hoa, töùc thì phaùt sanh söï

nhaän thöùc ñoaù hoa ñoù, söï nhaän thöù ñaây chính laø nhôø söï toå hôïp

cuûa Caên vaø Thöùc khoâng ly caùch nhau. Theá neân môùi goïi laø ba

phaùp hoaø hôïp. Coøn Phaân Bieät, theo Duy Thöùc Hoïc giaûi thích do

ba hoaø hôïp noùi treân maø sanh ra taát caû Taâm phaân bieät, do Taâm

phaân bieät maø coù taát caû thöù bieán ñoåi khaùc ñi, cho neân goïi laø Phaân

Bieät vaø Bieán Dò. Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích raèng: “Khieán

Taâm vaø Taâm Sôû Xuùc giao tieáp vôùi caûnh laøm taùnh, nöông nôi Thoï,

Töôûng, Tö..v..v…. laø nhöõng choã sôû y laøm nghieäp”. Tö töôûng bieán

hoaù cuûa chuùng ta sôû dó khoâng gioáng nhau ñeàu laø do hoaøn caûnh

baát ñoàng taïo neân. Nguyeân vì tieáp xuùc hoaøn caûnh baát ñoàng cho

neân tö töôûng aûnh höôûng baát ñoàng. Tieáp xuùc baát cöù söï vaät naøo beân

ngoaøi ñeàu hoäi tuï sanh khôûi moät thöù taâm lyù ñeå phaûn aûnh laïi. Taâm

lyù Xuùc ñaây laø nôi quan yeáu ñeå cho taát caû Taâm nöông töïa, do söï

123

tieáp xuùc coù tröôùc caùc Taâm vaø taâm lyù khaùc môùi nöông theo ñoù

sanh khôûi. Cho neân söï taùc duïng cuûa Xuùc raát laø troïng yeáu ôû nôi

Taâm vaø Taâm Sôû duyeân caûnh. Ba thöù Caên, aûnh vaø Thöùc ñöôïc bieåu

hieän nhö sau:

2)- TAÙC YÙ: Taâm Lyù Hoïc cho laø “Chuù YÙ”. Thaønh Duy Thöùc

Luaän giaûi thích: “Taùc YÙ nghóa laø khieán taâm caûnh giaùc laøm taùnh,

nôi caûnh sôû duyeân laøm nghieäp”. Ñoái dieän vôùi caûnh giôùi gì khi

tieáp xuùc khieán Taâm sanh khôûi chuù yù vaø thöôøng coù taùnh caûnh giaùc

veà caûnh giôùi ñoù. Giaû nhö khi laøm moät vieäc gì, Taâm thöôøng caån

thaän, nhö tham thieàn nieäm Phaät neâu leân caâu thoaïi ñaàu laøm cöông

Caên

Caûnh

Thöùc Caûm Thoï

Töø nôi Caûm Thoï, caùc taâm lyù

Töôûng, Tö phaùt sanh

124

yeáu vaø taát caû chuù yù caûnh giaùc veà caâu thoaïi ñaàu ñoù. Taâm lyù Taùc YÙ

thöôøng khieán taâm nieäm chuùng ta chuyeân chuù ñeán caûnh giôùi sôû

duyeân maø khoâng daùm sô yù.

3)- THOÏ: Thoï “nghóa laø tieáp nhaän nhöõng caûnh töôùng thuaän,

nhöõng caûnh töôùng nghòch vaø nhöõng caûnh töôùng khoâng thuaän

khoâng nghòch laøm taùnh, phaùt khôûi söï yeâu thích vaø khoâng yeâu

thích laøm nghieäp”. Ñaây laø tình caûm phaùt sanh, nghóa laø tieáp nhaän

nhöõng caûnh thuaän, nhöõng caûnh nghòch hoaëc nhöõng caûnh bình

thöôøng. Tieáp nhaän nhöõng caûnh thuaän thì yeâu thích nhöõng caûnh

laïc thuù, vì mình coù nhöõng lôïi ích khieán taâm hoan hyû. Tieáp nhaän

nhöõng caûnh traùi nghòch laø nhöõng caûnh khoâng phaûi laïc thuù, vì

mình coù choã toån haïi khieán sanh taâm chaùn gheùt. Hai chöõ “Caâu

Phi” nghóa laø chæ cho nhöõng caûnh giôùi bình thöôøng khoâng phaûi

nhöõng caûnh yeâu thích vaø nhöõng caûnh khoâng yeâu thích. Taâm Sôû

Thoï ñaây nôi Taâm Lyù Hoïc goïi laø söï tieáp nhaän cuûa tình caûm, nhôø

hoaøn caûnh beân ngoaøi söï tieáp nhaän cuûa tình caûm ñöôïc myõ maõn

cuøng khoâng maø ñònh möùc giaù trò caùi khoå vui, caùi an laïc vaø ôû nôi

noäi taâm khôûi leân moät thöù caûm thoï bieán hoaù cuûa thuaän caûnh, cuûa

nghòch caûnh, cuûa caâu phi (khoâng phaûi thuaän caûnh, khoâng phaûi

nghòch caûnh).

4)- TÖÔÛNG: Töôûng “nghóa laø ñoái vôùi caûnh giôùi nhaän laáy hình

töôïng taøm taùnh, thieát laäp caùc thöù danh ngoân laøm nghieäp”. Ñaây laø

vaán ñeà sau khi tieáp xuùc thöù caûnh giôùi naøo vaø ñoái vôùi caûnh giôùi ñoù

coäng theâm söï ño löôøng tính toaùn (caên cöù vaøo hình töôïng). Nôi

caûnh giôùi naøo ñoù, taâm lyù tröôùc heát ñaõ an baøy moät thöù hình töôïng,

125

nghóa laø taïo neân moät thöù moâ hình töôûng töôïng naøo ñoù goïi laø khaùi

nieäm. Tieán theâm böôùc nöõa ñoái vôùi thöù hình töôïng noùi treân an laäp

tieáp moät thöù danh xöng goïi laø danh ngoân ñeå ñaïi bieåu cho thaät theå

cuûa moãi söï vaät vaø nhöõng danh ngoân cuûa ngöôøi ñôøi ñeàu ñöôïc töø

nôi taâm lyù noùi treân.

5)- TÖ: chöõ Tö “laø nghóa khieán taâm taïo taùc laøm taùnh”. Taïo

taùc nghóa laø hoaït ñoäng nhö tuïc ngöõ coù caâu: “ba laàn suy nghó roài

sau ñoù môùi laøm”, theá thì chöõ Tö nghóa laø suy nghó, laø hoaït ñoäng.

Nhöõng ñoäng taùc vaø nhöõng haønh vi cuûa taát caû Taâm vaø Taâm Sôû

ñeàu ñöôïc thuùc ñaåy bôûi Taâm Sôû Thoï vaø Taâm Sôû Tö noùi treân, vì

theá môùi cho raèng Taâm Sôû Tö laø caên baûn ñieàu thieän cuûa haønh vi.

“Ñoái vôùi nhöõng ñieàu laønh..v..v….. ñaày tôù taâm laøm nghieäp”. Ñaày

tôù laø oâng chuû sai khieán, töùc laø nghóa chi phoái, chuùng ta cöû taâm

ñoäng nieäm ñeàu bò Taâm Sôû Tö naøy laøm chuû chi phoái vaø sai khieán.

Nhöõng ñieàu laønh..v..v….. chöõ vaân vaân (..v..v…) laø bao goàm caû

nhöõng ñieàu aùc, nghóa laø ñoái vôùi hai phöông dieän nhöõng ñieàu laønh

vaø nhöõng ñieàu döõ haønh vi cuûa Taâm Sôû Tö naøy coù theå thuùc ñaåy vaø

sai khieán Taâm chuùng ta ñi haønh ñoäng.

Naêm phaùp Taâm Sôû ñaây nghóa caên baûn tuy giaûi thích nhö theá,

nhöng söï hoaït ñoäng vaø söï taùc duïng cuûa noù coù maïnh meõ hay yeáu

keùm laø tuøy thuoäc vaøo quan heä cuûa caùc Taâm Sôû nhö theá naøo ñeå

xaùc ñònh. Naêm loaïi Taâm Sôû ñaây neáu nhö cuøng luùc quan heä vôùi YÙ

Thöùc thöù saùu ñeå sanh khôûi thì söùc hoaït ñoäng raát maïnh; neáu nhö

cuøng luùc quan heä vôùi Thöùc thöù baûy vaø naêm Thöùc Tröôùc thì söùc

taùc duïng khoâng ñöôïc möôøi phaàn möôøi; neáu nhö cuøng luùc quan heä

126

vôùi taùnh voâ phuù voâ kyù cuûa Thöùc A Laïi Da thì raát yeáu keùm,

nguyeân vì haønh töôùng baûn thaân cuûa Thöùc thöù taùm vaãn coøn khoâng

theå bieát thì laøm sao bieát ñöôïc naêm Taâm Sôû naøy quan heä nhö theá

naøo?

b.- LOAÏI BIEÄT CAÛNH:

“Thöù Bieät Caûnh vò Duïc, Thaéng Giaûi Nieäm Ñònh Hueä, sôû

duyeân söï baát ñoàng (Keá ñeán Bieät Caûnh goàm coù: Duïc, Thaéng Giaûi,

Nieäm, Ñònh, Hueä; caûnh ñeå duyeân khoâng gioáng nhau)”.

Ñaây laø trình baøy roõ veà loaïi Taâm Sôû thöù hai. Sao goïi laø Bieät

Caûnh? Baøi Tuïng giaûi thích raèng: “Caûnh ñeå duyeân khoâng gioáng

nhau”. Naêm loaïi Taâm Sôû naøy, moãi loaïi ñeàu coù caûnh giôùi ñeå

duyeân rieâng bieät khaùc nhau neân goïi laø Bieät Caûnh. Thaønh Duy

Thöùc Luaän giaûi thích: “Do duyeân caûnh rieâng bieät maø ñöôïc khôûi

taùc duïng neân goïi laø Bieät Caûnh”.

1)- DUÏC: Duïc laø duïc voïng, Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích:

“Nôi nhöõng caûnh hyû laïc hy voïng laøm taùnh”. Nghóa laø ñoái vôùi

nhöõng söï vaät hoan hyû, taâm nieäm khôûi leân hy voïng vaø thích thuù

mong caàu. Taâm Sôû Duïc ñaây coù thieän vaø coù aùc, Duïc thieän nhö laø

phaùt taâm Boà Ñeà, hy voïng thaønh Phaät vaø cöù ñoä chuùng sanh chính

thuoäc veà Taâm Sôû Duïc naøy. Ñoù laø hy voïng mong caàu nhöõng caûnh

giôùi ham thích. Coøn Duïc aùc thì ngöôïc laïi raát deã hieåu. Luaän giaûi

thích raèng: “Nöông nôi söï chuyeân caàn laøm nghieäp”, nghóa laø heã

127

coù Duïc Taâm thì taát nhieân coù tinh taán ñi theo khoâng heà bieát giaõi

ñaõi.

2)- THAÉNG GIAÛI: nghóa laø giaûi roõ hoaëc nhaän thöùc raát thuø

thaéng khoâng chuùt hoaøi nghi. Nhö Luaän giaûi thích: “Nôi caûnh giôùi

ñaõ choïn, nhaän ñònh vaø naém giöõ laøm taùnh, khoâng chuyeån ñoåi laøm

nghieäp”. AÁn laø nghóa nhaän ñònh, Trì laø nghóa naém giöõ, treân taâm lyù

ñoái vôùi caûnh giôùi naøo ñaõ choïn nhaän ñònh vaø naém giöõ noù khoâng bò

ngöôøi khaùc chuyeån ñoåi. Thí duï nhö coù ngöôøi tín ngöôõng toâng

giaùo, khi bò ngöôøi khaùc nhaän thöùc toâng giaùo tín ngöôõng cuûa mình

cho laø laïc haäu, nhöng hoï khoâng bò lay chuyeån. Thöù caûnh giôùi ñaây

goïi laø caûnh quyeát ñònh hay laø caûnh ñaõ choïn vaø loaïi tri thöùc naøy

cuõng goïi laø Thaéng Giaûi.

3)- NIEÄM: laø nghóa ghi roõ khoâng queân. Thaønh Duy Thöùc

Luaän giaûi thích: “Ñoái vôùi nhöõng caûnh huaân taäp ñaõ bieát qua ghi roõ

khoâng queân laøm taùnh, nöông nôi Ñònh laøm nghieäp”. Nhöõng caûnh

huaân taäp ñaõ bieát qua nghóa laø nhöõng caûnh giôùi thuoäc veà quaù khöù

ñaõ töøng bieát qua, nôi trong naõo boä coù ghi laïi aán töôïng raát roõ raøng

khoâng bao giôø queân, thöù taâm lyù naøy goïi laø Nieäm. Nieäm laø y chæ

nôi Ñònh vaø Ñònh thì nöông nôi Nieäm ñeå phaùt sanh.

4)- ÑÒNH: dòch töø nghóa Ñaúng Trì, laø hieän töôïng cuûa Taâm tòch

tònh bình ñaúng phi thöôøng, ñaây khoâng phaûi laø moät nieäm khoâng

sanh vaø cuõng khoâng phaûi laø Taâm loaïn töôûng. Ngöôøi Taây Phöông

dòch chöõ Ñònh laø tinh thaàn taäp trung, chính laø tö löï quy veà moät

ñieåm, laø chuyeân chuù vaøo moät caûnh maø khoâng di ñoäng. Thaønh

128

Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Ñoái vôùi caûnh sôû quaùn khieán Taâm

chuyeân chuù, khoâng taùn loaïn laøm taùnh, nöông nôi Hueä laøm

nghieäp”. Taâm ñaõ ñöôïc ñònh thì taát nhieân coù caûnh sôû quaùn, Taâm

ñònh vaø caûnh sôû quaùn khoâng hai, nieäm chuyeân chuù vaøo caûnh sôû

quaùn töùc laø Ñònh. Töø nôi Ñònh maø phaùt khôûi ñöôïc Hueä cho neân

goïi laø “Nöông nôi Hueä laøm nghieäp”.

5)- HUEÄ: Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Ñoái vôùi caûnh sôû

quaùn giaûn traïch laøm taùnh, nöông nôi Trí laøm nghieäp”. Giaûn Traïch

coù ba nghóa, phaân tích, choïn löïa vaø tìm caàu. Ngöôøi ñôøi, xaõ hoäi,

haønh vi, söï nghieäp ñeàu laø caûnh giôùi cuûa Taâm Sôû Hueä naøy quaùn

saùt. Ñoái vôùi vaán ñeà coâng ñöùc..v..v….. laàm laãn quaù nhieàu, caàn

phaûi coù Hueä thì môùi ñuû söùc phaân bieät vaø ñuû söùc choïn löïa. Ngöôøi

coù trí hueä thì khoâng tuøy thuoäc ngöôøi ta noùi nhö theá naøo cuõng noùi

theo nhö theá ñoù maø hoaøn toaøn nhôø vaøo söùc quaùn saùt cuûa chính

mình ñeå choïn löïa. Chöõ Hueä ôû ñaây baøn ñeán chính laø Hueä thoâng caû

ba taùnh maø khoâng phaûi laø Hueä thuoäc voâ laäu.

c.- LOAÏI THIEÄN:

Nghóa cuûa Thieän laø yeáu toá coù lôïi ích caû ñôøi naøy vaø ñôøi sau.

Coøn Taâm Sôû Thieän nghóa laø nhöõng taâm laønh ñöôïc phaùt sanh neân

goïi laø Taâm Sôû Thieän. Taâm Sôû Thieän goàm coù 11 loaïi:

1)- TÍN: nghóa laø tín ngöôõng, töùc laø taâm lyù höôùng veà, nhieät

tình, löïc löôïng. Tín ñaây coù ba loaïi taùnh: moät laø Laïc nghóa laø thích

thuù; hai laø Duïc nghóa laø bao goàm yù töôûng mong caàu; ba laø Taâm

129

Tònh nghóa laø taâm khoâng taïp loaïi, khoâng nhieãm oâ. Söï sai bieät cuûa

Tín Taâm laø choã ñoái töôïng cuûa tín ngöôõng cuõng coù ba:

Tín Ñöùc: laø nhöõng keû tín ngöôõng coù ñaïo ñöùc goàm caùc baäc Thaùnh

nhö caùc vò A La Haùn, caùc vò Boà Taùt, caùc ñöùc Phaät,..v..v…..

cho ñeán

caùc baäc ñaïo ñöùc trong theá gian.

Tín Thaät: laø tin töôûng nhöõng söï thaät, nhöõng lyù thaät, nhö tin taùnh

nhaân quaû, taùnh chaân lyù.

c- Tín Naêng: laø toân kính tín ngöôõng. Chöõ Naêng laø nghóa taøi

naêng, khaû naêng, hoaëc naêng löïc, nhö ngöôøi thoâng ñaït hoïc thuaät

Nguõ Minh, ngöôøi coù khaû naêng taïo neân söï nghieäp laøm lôïi ích cho

ngöôøi, lôïi ích cho ñôøi, ñöôïc ngöôøi ñôøi toân kính vaø tin töôûng, goïi

chung laø tín ngöôõng. Tín Taâm coù hieåu ñöôïc nhö theá thì taâm lyù

lieàn ñöôïc an ñònh vaø cuõng ñöôïc thanh tònh.

2)- TAØM: nghóa laø phaùp nöông nôi töï löïc, toân troïng nhöõng baäc

hieàn

thieän laøm taùnh.

3)- QUYÙ: nghóa laø phaùp nöông töïa nôi naêng löïc theá gian,

khinh khi vaø

choáng ñoái nhöõng baïo aùc laøm taùnh.

Hai thöù taâm lyù Taøm Quyù naøy coù khaû naêng nuoâi döôõng tröôûng

thaønh nhaân caùch cao thöôïng cuûa con ngöôøi. Taøm vaø Quyù khoâng

130

gioáng nhau, Taøm thì phaûn tænh naêng löïc töï giaùc cuûa con ngöôøi,

giuùp cho con ngöôøi hieåu roõ söï thaät, thöôøng khieâm toán trong vieäc

toân troïng nhöõng baäc hieàn thieän. Coøn Quyù thì nöông theo löïc

löôïng xaõ hoäi trong theá gian, nguyeân vì laøm aùc seõ bò xaõ hoäi pheâ

bình cho neân taâm luoân luoân lo sôï maø khoâng daùm laøm aùc. Hai

phaùp Taøm vaø Quyù coù luùc cuøng nhau taùc duïng maø phoå thoâng

thöôøng goïi laø hoå theïn, chính töôùng traïng cuûa hai phaùp naøy.

4)- VOÂ THAM: Hai chöõ Voâ Tham laø ñoái vôùi caùc phaùp trong

theá gian

khoâng luaän baát cöù phöông dieän naøo ñeàu chaúng coù yù nieäm

tham

tröôùc vaø tham caàu.

5)- VOÂ SAÂN: nghóa laø ñoái vôùi nhöõng söï thoáng khoå vaø nguoàn

goác cuûa nhöõng söï thoáng khoå ñeàu hieåu roõ cho neân nhaän chòu. Ñoái

vôùi taát caû hoaøn caûnh aùc lieät, ngöôøi voâ saân khoâng bao giôø oaùn trôøi,

traùch ngöôøi vaø cuõng khoâng noåi côn saân haän.

6)- VOÂ SI: nghóa laø taâm lyù saùng suoát veà söï cuõng nhö veà lyù

moät caùch roõ

raøng khoâng bò ngu xuaån.

7)- CAÀN: laø vui tieán höôùng thöôïng. Luaän giaûi thích: “Caàn

nghóa laø tinh taán, ñoái vôùi vaán ñeà ñoaïn aùc tu thieän duõng caûm laøm

taùnh”. Caàn töùc laø duïng coâng laøm vieäc khoâng moät maûi mai giaõi

ñaõi. Ñoái vôùi vaán ñeà thieän phaùp quyeát chí tu hoïc, ñoái vôùi aùc phaùp

131

quyeát chí ñoaïn tröø, taâm lyù Caàn ñaây laø thuaàn tuùy thieän taùnh. Söï

nghieäp cuûa Caàn chæ coù muïc ñích laø laøm lôïi ích cho nhaân quaàn xaõ

hoäi, theá neân Caàn ñöôïc goïi laø Thieän Phaùp. Thieän Phaùp quan troïng

ôû choã laø caàn hoïc taäp töø töø. Rieâng AÙc Phaùp ñaây nghóa laø söï tình

ñaëc bieät laøm toån haïi cho ngöôøi, nhö khieán tinh thaàn cuûa ngöôøi

khaùc trôû neân baát an, hoaëc khieán ñôøi soáng cuûa ngöôøi khaùc trôû neân

ñau khoå, hoaëc khieán nhaân sanh trôû neân lo sôï..v..v….. taát caû ñeàu

laø AÙc Phaùp vaø caàn phaûi duõng maûnh ñoaïn tröø. Luaän giaûi thích:

“Söï nghieäp cuûa Caàn laø laøm cho ñieàu thieän trôû neân sung maõn”. Do

ñoù söï quan heä cuûa Caàn Duõng laø khieán cho Thieän Phaùp hoaøn

thaønh vieân maõn.

8)- KHINH AN: taâm lyù naøy coát yeáu ôû choã tu ñònh thì môùi coù

theå hoäi nhaäp ñöôïc. Khinh laø khoan khoaùi nheï nhaøng vaø An laø an

ñònh. Thaân taâm coù hai thöù khinh an: Thaân thì khoan khoaùi nheï

nhaøng vaø Taâm thì an laïc, taâm lyù Khinh An naøy thì töông phaûn vôùi

taâm lyù thoâ troïng. Luaän giaûi thích: “Xa lìa taâm thoâ troïng ñieàu hoaø

thoâng suoát thaân taâm, nhaän chòu traùch nhieäm laøm taùnh”. Thoâ troïng

nghóa laø noäi taâm naëng neà trì treä gioáng nhö ngöôøi ña söï ña tình laïi

khoâng coù tu döôõng Phaät Phaùp thaønh thöû nhöõng vieäc ñaùng buoâng

boû maø laïi chaúng chòu buoâng boû, khoâng khaùc keû gaùnh vaùc traùch

nhieäm luùc baáy giôø taâm lyù cuûa hoï caûm thaáy phieàn naõo vaø caûm

thaáy thoáng khoå. Ngöôøi neáu nhö coù tu döôõng Phaät Phaùp, phaùt huy

ñöôïc haïnh voâ ngaõ thì voâ tö trong nhöõng coâng haïnh to lôùn. Hoï laïi

coù tu döôõng thieàn ñònh maëc duø gaùnh vaùc traùch nhieäm troïng ñaïi

nhöng trong taâm cuûa hoï cuõng caûm thaáy khoan khoaùi nheï nhaøng

vaø an laïc, thaân taâm cuûa hoï töï coù khaû naêng ñieàu hoaø, sinh hoaït

132

bieát thích öùng thôøi gian vaø bieát löôïng söùc cuûa mình thì thaân taâm

trôû neân thö thaùi, thoaûi maùi, coù theå ñaûm ñöông traùch nhieäm troïng

ñaïi, taïo neân söï nghieäp lôïi ích cho moïi ngöôøi. Thaân Taâm neáu nhö

khoâng coù khaû naêng ñieàu hoaø thoaûi maùi thì khoâng theå ñaït ñöôïc

traïng thaùi khinh an, traïng thaùi khinh an laø ñoái trò beänh hoân traàm.

Beänh Hoân Traàm neáu nhö xuaát hieän thì khoâng theå tu thieàn ñònh.

Luaän giaûi thích: “Ñoái trò beänh hoân traàm thì phaûi chuyeån y laøm

nghieäp”. Chuyeån Y nghóa laø chuyeån ñoåi thaân taâm thoâ troïng. Ñoái

Trò nghóa laø ñieàu phuïc, khieán cho thaân taâm thoâ troïng chuyeån

thaønh thaân taâm an laïc, thoaûi maùi, vui veû, saûng khoaùi, cho neân

ngöôøi coù taâm Khinh An thì coù theå noùi hoï ñaõ vaøo cöûa tu thieàn

ñònh. Do ñoù tu thieàn ñònh laø phaùp laønh coù theå ñoaïn tröø phieàn naõo

ñeå ñöôïc giaûi thoaùt.

9)- BAÁT PHOÙNG DAÄT: theo Duy Thöùc Luaän giaûi thích:

“nghóa laø tinh taán ba caên, ñoái vôùi choã tu ñoaïn tröø laáy söï phoøng

ngöøa laøm taùnh”. Phoùng Daät cuøng vôùi phoùng ñaûng coù choã gioáng

nhau, laø caû hai sinh hoaït khoâng coù quy luaät, coâng taùc khoâng coù

chaùnh ñaùng, khoâng theå giuùp cho Taâm Thöùc ñöôïc an ñònh laâu daøi,

coøn Baát Phoùng Daät thì ngöôïc laïi vôùi taâm lyù naøy. Taâm lyù Baát

Phoùng Daät thì khoâng coù töï theå, nghóa laø noù cuøng vôùi Tinh Taán vaø

Voâ Tham ba caên chung nhau hoaø hôïp laøm theå. Taâm lyù naøy phaùt

khôûi taùc duïng nhaèm muïc ñích ñoaïn tröø caùc ñieàu aùc vaø phoøng

ngöøa caùc ñieàu aùc phaùt sanh. Cho neân Luaän giaûi thích: “Nhaèm ñoái

trò Phoùng Daät, nghieäp duïng cuûa Baát Phoùng Daät laø khieán thaønh

töïu vieân maõn taát caû thieän phaùp trong theá gian vaø xuaát theá gian”.

133

19)- HAØNH XAÛ: Haønh laø haønh uaån moät trong naêm uaån, chöõ

Xaû trong haønh uaån goïi laø Haønh Xaû. Nguyeân vì chöõ Xaû coù theå

thoâng suoát caû Thoï Uaån vaø chöõ Xaû trong thoï uaån goïi laø Thoï Xaû.

Trong vaán ñeà Haønh Uaån, Thoï Xaû ñaõ ñöôïc giaûn bieät neân goïi laø

Haønh Xaû. Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Haønh Xaû khieán cho

Taâm ñöôïc bình ñaúng, ñöôïc chaùnh tröïc vaø voâ coâng duïng laøm

taùnh”. Trong caâu treân, yù nghóa coâng duïng ba loaïi bình ñaúng,

chaùnh tröïc vaø voâ coâng duïng laø trình baøy roõ taùnh ñaëc thuø cuûa

Haønh Xaû, thöù taâm lyù naøy neáu nhö khoâng tu döôõng cho toát thì

khoâng theå ñaït ñöôïc. Bình Ñaúng: nghóa laø khoâng bò ba ñoäng bôûi

baùt phong cuûa ngoaïi caûnh; Chaùnh Tröïc: nghóa laø noäi taâm khoâng

möu keá boùp meùo, cho neân coù caâu: “Tröïc taâm laø ñaïo traøng”; Voâ

Coâng Duïng Truï: nghóa laø taâm bình thöôøng, coù ngöôøi hoûi moät vò

Toå Sö raèng: “Phaät Taâm laø nhö theá naøo?” Toå Sö ñaùp: “Taâm bình

thöôøng”. Taâm lyù töï nhieân an truï tòch tònh khoâng theâm vaøo moät

ñieåm coâng duïng naøo. Taâm lyù bình ñaúng chaùnh tröïc an truï vaøo

traïng thaùi voâ coâng duïng nhö theá neân goïi laø Haønh Xaû. Theå taùnh

cuûa taâm lyù naøy chính laø ba caên Tinh Taán cuøng Voâ Tham..v..v…..

cho neân ñoái vôùi phaùp moân tu chæ quaùn thöôøng khôûi taùc duïng.

Luaän giaûi thích: “Ñoái trò Traïo Cöû, an truï vaøo tòch tònh laøm

nghieäp”. Traïo Cöû töùc laø voïng nieäm vaø noù chöôùng ngaïi cho vieäc

tu taäp thieàn ñònh. Töø ñoù cho thaáy Haønh Xaû chính laø nhaäp moân

cuûa söï tu quaùn vaø ngöôøi tu thieàn ñònh ñieàu quan troïng thöù nhaát laø

khoâng neân Hoân Traàm maø caàn phaûi tu taâm Khinh An. Ñieàu quan

troïng thöù hai laø ngöôøi tu thieàn ñònh khoâng neân Traïo Cöû maø caàn

phaûi tu taâm Haønh Xaû.

134

11)- BAÁT HAÏI: Baát Haïi nghóa laø khoâng laøm toån haïi ñeán

ngöôøi khaùc, khoâng khieán tinh thaàn ngöôøi khaùc thaân theå ngöôøi

khaùc sinh hoaït bò thoáng khoå neân goïi laø Baát Haïi. Taâm lyù Baát Haïi

laø söï vieäc khoâng chæ khoâng coá laøm toån haïi ngöôøi khaùc, ngay caû

Taâm laøm toån haïi ngöôøi khaùc cuõng khoâng khôûi leân, ñaây laø moät

loaïi Taâm Sôû ñöôïc thieát laäp treân thieän caên Voâ Saân. Trong noäi

taâm, taâm lyù naøy sanh khôûi khoâng chæ khoâng laøm toån haïi ngöôøi

khaùc, ñoàng thôøi laïi coøn coù taâm thöông trôøi meán ngöôøi. Nhö ngaøy

nay chuùng ta ñoái vôùi nhöõng tai trôøi hoaï ngöôøi ñeàu khôûi leân taâm

thöông soùt, ñoù chính laø taâm Baát Haïi. Khoâng saân haän maø laïi cuøng

vôùi ngöôøi chung höôûng an vui ñoù laø Ñaïi Töø, khoâng laøm toån haïi

maø laïi coøn cöùu ngöôøi thoaùt khoûi söï thoáng khoå ñoù laø Ñaïi Bi. Ñaïi

Töø Ñaïi Bi laø toät cuøng cuûa Taâm Sôû Thieän. Trong möôøi moät Taâm

Sôû Thieän, boán phaùp (Khinh An, Baát Phoùng Daät, Haønh Xaû, Baát

Haïi) ñeàu laø giaû vaø nöông nôi caùc phaùp rieâng bieät laøm theå. Coøn

baûy phaùp khaùc thì thuoäc veà phaùp chaân thaät vì töï chuùng coù theå

taùnh.

d.- LOAÏI PHIEÀN NAÕO CAÊN BAÛN:

Caên baûn laø nhöõng taâm lyù laøm chuû yeáu cho nhöõng taâm lyù vaø

coù theå sanh ra nhöõng hieän töôïng taâm lyù ñaëc bieät khaùc. Phieàn naõo

caên baûn goàm coù saùu loaïi:

1)- THAM: laø tham duïc, nghóa laø taâm lyù tham tröôùc caùc thöù

sinh hoaït vaät duïc hieän khôûi trong xaõ hoäi vaø hieän coù trong theá

gian. Noùi roäng ra, ñoái vôùi caùc phaùp trong ba coõi khôûi taâm tham

135

tröôùc neân goïi laø Tham Duïc. Nhö Luaän giaûi thích: “Höõu vaø Höõu

Cuï ñeàu nhieãm tröôùc laøm taùnh”. Chöõ “Höõu” laø chæ cho nhaân sanh

xaõ hoäi; hai chöõ “Höõu Cuï” laø chæ cho caùc thöù tieàn cuûa vaät chaát saûn

sanh trong xaõ hoäi, ñoái vôùi nhöõng thöù naøy tham tröôùc khoâng xaû

neân goïi laø Tham, nhö “tham quan”. Vaán ñeà Tham phoå thoâng

trong xaõ hoäi xem ñeán thöôøng cho laø thaùi quaù, coøn theo Phaät Giaùo

chuû tröông chuùng ta ñoái vôùi hoaøn caûnh vaïn aùc cuûa xaõ hoäi nhaân

sanh naøy taát nhieân cöông quyeát phaûi ly khai khoâng cho bò ñoaï

vaøo trong tham duïc laàn thöù hai. Hoaëc giaû chuùng ta noå löïc caûi taïo

hoaøn caûnh xaáu aùc naøy, cöông quyeát khoâng theå nhieãm tröôùc,

nguyeân vì coù taâm tham duïc thì nhaát ñònh seõ gaëp taát caû thoáng khoå

phaùt sanh.

2)- SAÂN: nghóa laø ñoái vôùi con ngöôøi, ñoái vôùi söï vieäc coù choã

khoâng ñöôïc nhö yù, chaùn gheùt ôû trong noäi taâm, oaùn giaän phaùt sanh

ra ngoaøi, ñoái vôùi hieän traïng khoå ñau vaø nguyeân nhaân cuûa khoå ñau

ñeàu thuø haän ngöôøi khaùc maø khoâng chòu phaûn quan töï tænh. Nhö

Luaän giaûi thích: “Khoâng oån ñònh an truï, nöông töïa nôi aùc haïnh

laøm taùnh”. Taâm ñaõ bò Saân noåi leân khoâng nhöõng sinh hoaït khoâng

ñöôïc an ñònh maø sanh maïng cuõng khoâng ñöôïc yeân oån vaø taát caû

aùc haïnh ñeàu töø nôi ñoù phaùt sanh.

3)- SI: nghóa laø ngu si khoâng chuùt trí tueä vaø cuõng goïi laø voâ

minh. Nhö Luaän giaûi thích: “Ñoái vôùi caùc söï lyù meâ muoäi laøm

taùnh”. Ñoái vôùi caùc ñaïo lyù hieän thaät môø mòt khoâng saùng suoát

chaúng khaùc ngöôøi muø ngöïa ñui. Nhö Luaän giaûi thích: “Taát caû taïp

nhieãm (aùc phaùp) laø choã nöông töïa laøm nghieäp”. Taâm lyù Si thì

136

töông phaûn vôùi taâm lyù Voâ Si. Taâm lyù Si coù maët thì taát caû phaùp

taïp nhieãm cuõng ñeàu coù maët.

4)- MAÏN: laø taâm lyù coáng cao ngaõ maïn. Nhö Luaän giaûi thích:

“nghóa laø ñoái vôùi moïi ngöôøi caäy theá nôi mình ñeà cao caù nhaân laøm

taùnh”. Nöông töïa nôi quyeàn uy, theá löïc, giaøu sang, thoâng minh,

trí thöùc..v..v…… cuûa mình, keû ngaõ maïn töï cho laø cao caû hôn

ngöôøi, noäi taâm khôûi leân moät thöù taâm lyù xem ngöôøi khaùc laø haïng

thaáp heøn. Nhö Luaän giaûi thích: “Ñoái vôùi ngöôøi coù ñöùc haïnh taâm

khoâng bieát khieâm nhöôøng”. Nhö theá taâm lyù naøy moät khi coù maët

coù theå voïng taïo caùc nghieäp aùc vaø ñoàng thôøi cuõng bò luaân hoài

khoâng cuøng taän. Ngöôøi coù taâm ngaõ maïn thöôøng töï cho mình ñaày

ñuû hoïc vaán vaø ñaïo ñöùc, leõ ñöông nhieân hoï khoâng coù chuùt tieán boä

naøo caû.

5)- NGHI: nghóa laø hoaøi nghi khoâng coù tín nhieäm. Nhö Luaän

giaûi thích: “Ñoái vôùi caùc ñeá lyù coøn do döï laøm taùnh”. Do Döï nghóa

laø khoâng quyeát ñònh. Ñeá Lyù nghóa laø chaân lyù cuûa boán Thaùnh Ñeá,

töùc laø luaät nhaân quaû cuûa theá gian vaø xuaát theá gian. Ñoái vôùi chaân

lyù cuûa boán Thaùnh Ñeá coù choã do döï, töùc laø coù choã hoaøi nghi

khoâng tin töôûng cuõng laøm chöôùng ngaïi söï sanh khôûi cuûa taát caû

thieän phaùp.

6)- AÙC KIEÁN: chöõ Kieán ôû ñaây khoâng phaûi chöõ Kieán cuûa

Nhaõn Kieán maø chính laø kieán giaûi, laø tri kieán, hoaëc goïi laø quan saùt

cuûa noäi taâm hay cuûa tri thöùc. Chöõ AÙc laø nghóa khoâng phaûi thieän,

suy luaän khoâng chaân chaùnh khoâng hôïp lyù, tö töôûng khoâng hôïp vôùi

137

söï thaät. AÙc Kieán chính laø kieán giaûi khoâng hôïp vôùi söï lyù cho neân

goïi laø aùc kieán. AÙc Kieán coù naêm loaïi:

a- Taùc Ca Da Kieán: dòch laø chaáp coù thaân, töùc laø chæ cho ngaõ

thaân. Do ñoù Luaän Du Giaø cuõng cho chöõ AÙc Kieán laø “toång chaáp

ngaõ”.

b- Bieân Chaáp Kieán: kieán chaáp naøy nöông töïa nôi thaân theå ñeå

phaùt khôûi, bao goàm chaáp thöôøng vaø chaáp ñoaïn, Chaáp Thöôøng

nghóa laø chaáp thaân naøy sau khi cheát vaãn coøn toàn taïi caùi ngaõ, söï

cheát ñaây chaúng qua laø chuyeån ñoåi thaân theå, nhö khaùch du lòch

chuyeån ñoåi khaùch saïn; nhöng coøn Chaáp Ñoaïn nghóa laø chaáp thaân

naøy sau khi cheát taát caû ñeàu hoaøn toaøn huyeån dieät.

c- Taø Kieán: nghóa laø khoâng tin ñaïo lyù nhaân quaû, huûy baùn söï

thaät vaø söï taùc duïng cuûa ñaïo lyù nhaân quaû.

d- Kieán Thuû Kieán: nghóa laø chaáp tröôùc söï kieán giaûi cuûa mình

cho laø chính xaùc, coù choã cho söï kieán giaûi naøy laø coá chaáp cho raèng

Ngaõ khoâng phaûi laø ngöôøi, Ngaõ laø chaân chaùnh vaø ngoaøi Ngaõ naøy

ñeàu laø taø nguïy, Ngaõ thì coù xuaát xöù vaø ngoaøi Ngaõ ra khoâng coù

xuaát xöù. Chöõ Kieán ñaây laø ñieåm xuaát phaùt taát caû söï ñaáu tranh.

Duy nhaát chæ coù söï chaáp ngaõ laø treân heát, kyø thaät söï chaáp ngaõ naøy

khoâng coù hôïp lyù chuùt naøo, do ñoù söï chaáp ngaõ naøy trôû thaønh aùc

kieán.

138

e- Giôùi Caám Thuû Kieán: laø chaáp giôùi luaät cuûa mình gìn giöõ raát

thuø thaéng, coù theå ñaït ñeán Nieát Baøn giaûi thoaùt. Nhö ngoaïi ñaïo ôû

AÁn Ñoä chaáp taát caû ñieàu luaät khoå haïnh ñeàu kheá hôïp vôùi söï lyù,

maëc duø khoâng hôïp vôùi ñaïo lyù giaûi thoaùt nhöng hoï laïi cho laø chính

xaùc laø ñaïo lyù giaûi thoaùt, theá neân Giôùi Caám Thuû Kieán trôû thaønh aùc

kieán.

Naêm thöù kieán chaáp naøy nhö trong Luaän giaûi thích: “Nôi caùc

ñeá lyù thoâi ñoä ñieân ñaûo, oâ nhieãm trí tueä laøm taùnh”. Thoâi Ñoä nghóa

laø kieán, laø suy xeùt ñieân ñaûo, nhaän thöùc sai laàm, ñeàu thuoäc veà trí

tueä khoâng thanh tònh!

Trong saùu thöù phieàn naõo caên baûn treân, AÙc Kieán laø yeáu toá

quan troïng khai môû naêm thöù phieàn naõo coøn laïi ñeå trôû thaønh möôøi

thöù phieàn naõo caên baûn. Trong möôøi thöù phieàn naõo caên baûn noùi

treân, naêm thöù tröôùc (Tham, Saân, Si, Maïn, Nghi) meâ hoaëc söï thaät

neân goïi laø naêm Ñoän Söû, cuõng goïi laø naêm Tö Hoaëc vaø cuõng goïi laø

naêm Tu Hoaëc, töùc laø traïng thaùi taâm lyù beänh hoaïn treân sinh hoaït

kinh nghieäm thöïc teá. Coøn naêm thöù sau (Taùt Ca Da Kieán, Bieân

Chaáp Kieán, Taø Kieán, Kieán Thuû Kieán, Giôùi Caám Thuû Kieán) meâ

hoaëc lyù taùnh neân goïi laø naêm Lôïi Söû, cuõng goïi laø Lyù Hoaëc vaø

cuõng goïi laø Kieán Hoaëc, töùc laø traïng thaùi taâm lyù beänh hoaïn treân tri

thöùc. Caên cöù theo hoïc thuyeát cuûa Tieåu Thöøa: khi vaøo baäc Sô

Quaû, möôøi saùu Taâm Kieán Ñaïo chuyeân ñoaïn tröø Kieán Hoaëc. Töø

Kieán Ñaïo cuûa baäc Sô Quaû trôû veà sau, cho ñeán Ñaïo A La Haùn thöù

tö, nhöõng baäc naøy ñeàu goïi laø Tu Ñaïo. Nôi trong Tu Ñaïo, nhöõng

baäc naøy chuyeân ñoaïn tröø taùm möôi moát caám Tu Hoaëc, rieâng

139

Kieán Hoaëc caàn phaûi ñoaïn tröø ñeå giaùc ngoä ñöôïc chaân lyù. Coøn Tö

Hoaëc chính yeáu laø ôû nôi söï sinh hoaït, thaät teá treân choã tu taäp maøi

luyeän phaûi töø töø thì môùi coù theå ñoaïn tröø. Taâm beänh cuûa naêm loaïi

Tö Hoaëc naøy thì raát saâu naëng. Theo Ñaïi Thöøa giaûi thích: khi

chöùng nhaäp baäc Sô Ñòa, Kieán Hoaëc môùi ñoaïn tröø ñöôïc, töø nôi

Kieán Ñaïo cuûa baäc Sô Ñòa trôû veà sau, theo trong Kinh Thaäp Ñòa,

Taâm Thöùc sau khi chöùng ñöôïc Kim Cang Ñaïo chính laø thaâu

nhieáp ñöôïc ngoâi vò Tu Ñaïo thì môùi laàn löôït theo thöù lôùp ñoaïn tröø

Tu Hoaëc naøy. Vaán ñeà tu taäp ñoaïn tröø nhö theá naøo, chæ trong ngoâi

vò Duy Thöùc giaûi thích haønh töôùng thì môùi roõ raøng hôn. Giôø ñaây

vaán ñeà Phieàn Naõo Caên Baûn xin lieät keâ ñoà bieåu nhö döôùi ñaây:

Caên Baûn

Phieàn

Naõo

Taâm lyù

treân

sinh

hoaït

Taâm lyù

treân tri

thöùc

Tham, Saân, Si,

Maïn, Nghi

Thaân Kieán, Bieân Kieán, Taø

Kieán, Kieán Thuû Kieán,

Giôùi Caám Thuû Kieán,

140

Möôøi thöù phieàn naõo noùi treân coù hai loaïi: Caâu Sanh vaø Phaân

Bieät Khôûi. Caâu Sanh nghóa laø coù maët do baûn chaát baåm sanh, Taâm

Lyù Hoïc goïi laø Baûn Naêng. Phaân Bieät Khôûi nghóa laø coù maët sau khi

sanh, Taâm Lyù Hoïc cho raèng do hoïc taäp maø ñöôïc. Trong möôøi thöù

phieàn naõo noùi treân, Nghi, Taø Kieán, Kieán Thuû Kieán, Giôùi Caám

Thuû Kieán ñeàu do phaân bieät sanh khôûi. Ngoaøi ra taát caû coøn laïi thì

thuoäc veà baûn naêng vaø cuõng laø do hoïc taäp döôõng thaønh.

Trong möôøi thöù phieàn naõo, Thöùc thöù taùm thì hoaøn toaøn khoâng

aûnh höôûng, Thöùc thöù baûy thì aûnh höôûng Tham, Si, Maïn, AÙc Kieán,

Thöùc thöù saùu thì aûnh höôûng hoaøn toaøn vaø naêm Thöùc Tröôùc thì chæ

aûnh höôûng ba thöù: Tham, Saân vaø Si.

e.- LOAÏI TUØY PHIEÀN NAÕO:

Tuøy Phieàn Naõo coù 24 loaïi vaø chia laøm ba thöù:

Tham, Saân, Si,

Maïn, Nghi.

Thaân Kieán, Bieân

Kieán, Taø Kieán,

Kieán Thuû Kieán,

Giôùi Caám Thuû Kieán

Meâ

söï

Tu Ñaïo

ñeå ñoaïn

tröø

Nguõ Ñoän

Söû

Meâ

lyù

Kieán Ñaïo

ñeå ñoaïn

tröø

Nguõ Lôïi

Söû

141

1)- Tieåu Tuøy Phieàn Naõo coù möôøi loaïi,

2)- Trung Tuøy Phieàn Naõo coù hai loaïi.

3)- Ñaïi Tuøy Pheàn Naõo coù taùm loaïi.

Nhöõng taâm lyù phieàn naõo naøy ñeàu nöông nôi saùu loaïi phieàn

naõo caên baûn ôû tröôùc ñeå phaùt khôûi cho neân goïi laø Tuøy Phieàn Naõo.

Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Chæ vì phaàn vò sai bieät cuûa

phieàn naõo coù taùnh ñaúng löu cho neân goïi laø Tuøy Phieàn Naõo. Hai

möôi boán loaïi sai bieät naøy chia laøm ba: Möôøi loaïi Phaån,..v..v…..

ñeàu phaùt khôûi rieâng bieät nhau cho neân goïi laø Tieåu Tuøy Phieàn

Naõo. Taùm loaïi Traïo Cöû,..v..v….. oâ nhieãm taâm phoå bieán cho neân

goïi laø Ñaïi Tuøy Phieàn Naõo”. OÂ nhieãm taâm bao goàm hai taùnh chaát:

baát thieän vaø höõu phuù voâ kyù. Ngoaøi ra caùc phieàn naõo coøn laïi thì deã

hieåu bieát.

1- TIEÅU TUØY PHIEÀN NAÕO:

1)- PHAÅN: nghóa laø nhöõng caûnh giôùi ñoái vôùi mình ngay luùc ñoù

khoâng ñöôïc nhö yù lieàn phaùt khôûi moät thöù taâm lyù töùc giaän maø

ngöôøi ñôøi thöôøng goïi laø “phaùt hoûa hoaëc phaùt giaän”. Theo Luaän

giaûi thích: “Caàm roi ñeå ñaùnh laøm nghieäp”. Löûa giaän ñaõ phaùt ñoäng

coù theå caàm vaät gì ñeå ñaùnh ngöôøi, môû mieäng chöûi maéng ngöôøi.

2)- HAÄN: coát yeáu ôû choã tröôùc ñaõ coù Phaån roài sau môùi coù Haän,

Haän nghóa laø noäi taâm ñaõ keát oaùn, ngöôøi ñôøi thöôøng goïi laø “oâm aáp

haän taïi taâm” ñaõ ghi oaùn haän ngöôøi khaùc. Oaùn haän chæ bieåu loä

142

ngoaøi maët hoaëc khoâng coù bieåu loä ngoaøi maët, cuõng coù luùc bieåu loä

vaøi neùt ngoaøi maët.

3)- PHUÙ: nghóa laø che daáu, töï mình ñaõ laøm nhöõng toäi aùc

thöôøng che daáu khoâng daùm cho ngöôøi khaùc bieát. Nguyeân vì ngöôøi

nhaø neáu nhö bieát roõ nhöõng toäi aùc ñaõ lôõ gaây thì ñoái vôùi mình

khoâng coù lôïi. Nhöõng toäi aùc ñaõ lôõ gaây neáu nhö ñaønh chæ daáu kín

nôi taâm thì khieán cho noäi taâm khoâng ñöôïc an nhaøn thoaûi maùi.

Ngöôøi ñôøi thöôøng goïi “aùy naùy trong loøng”, chung cuoäc taâm lyù

naøy phaùt sanh sau khi aên naên, cuõng goïi laø buoàn phieàn khieán taâm

khoâng an oån. Theá neân nhöõng toäi aùc ñaõ lôõ laøm toát nhaát neân baøy toû

ra ngoaøi.

4)- NAÕO: nghóa laø böïc töùc, tröôùc ñoù nhaát ñònh ñaõ coù hai thöù

taâm lyù Phaån Haän vaø sau ñoù taâm lyù Naõo phaùt khôûi, taâm böïc töùc ñi

ñeán choã khoâng khaùc naøo con ñoäc truøng baùm vaøo ngöôøi khaùc. Thí

duï nhö mình tröôùc kia ñaõ oâm loøng oaùn gheùt thaâm saâu ngöôøi naøo

ñoù, sau naøy coù cô hoäi thaáy maët hoaëc gaëp vieäc boäc phaùt giaän döõ,

laïi theâm baùo thuø, noùi naêng nhö raén ñoäc, ngaäm maùu phun ngöôøi

nhö haï ñoäc thuû!

5)- TAÄT: laø ganh gheùt, nghóa laø ñoái vôùi nhöõng vieäc toát, nhöõng

vieäc lôïi ích, ñaëc bieät laø nhöõng vieäc vinh quang cuûa ngöôøi khaùc,

nhö thaáy hoï gaëp ñöôïc nhöõng hoaøn caûnh may maén naøo danh döï,

quyeàn theá, ñòa vò, giaøu coù..v..v….. rieâng mình khoâng theå nhaãn naïi

sanh taâm ñoá kî. Ngöôøi ñôøi thöôøng goïi “Taät ñoá laøm chöôùng ngaïi”,

“löûa ñoá kî che loøng”. Ai coù thöù taâm lyù naøy thì seõ coù thöù taâm lyù

143

buoàn thöông khaùc taùc duïng, thöôøng goïi laø “Taâm buoàn nhö ñoát”

cuõng raát khoù chòu, ñoàng thôøi cuõng khieán cho keû ñöông cuoäc bò toån

thöông.

6)- SAN: nghóa laø keo kieät, luyeán tieác, khoâng coù yù nghó boá thí

aân hueä cho keû khaùc. Thí duï töï mình tích luûy taøi saûn hoaëc tri thöùc,

neáu nhö coù ngöôøi ñeán caàn caàu thì khoâng ñaønh cho. Theo Luaän

giaûi thích: “tích tröû moät caùch heøn haï laøm nghieäp”. Ngöôøi ñôøi

thöôøng cho laø taâm lyù “noâ leä giöõ cuûa”.

7)- CUOÁNG: laø doái traù, yù khoâng chaân thaät. Theo Luaän giaûi

thích: “Taâm oâm aáp möu ñoà khaùc, do ñoù phaàn nhieàu hieän khôûi

nhöõng ñieàu khoâng chaân thaät, cho neân soáng vôùi nhöõng söï vieäc taø

maïng. Vì muoán ñaït ñöôïc nhöõng lôïi ích veà danh döï loøng daï hieän

khôûi nhöõng ñieàu doái traù toû ra mình coù ñöùc haïnh”. Ngöôøi naøo coù

thöù taâm lyù naøy thì thöôøng ñaïi ngoân khoâng bieát hoå theïn, do löøa

ñaûo doái gaït ngöôøi khaùc ñeå möu caàu ñöôïc sinh hoaït cho neân hoï

noùi nhöõng ñieàu taø maïng.

8)- SIEÅM: laø nònh bôï loøn cuùi. Theo Luaän giaûi thích: “Vì löøa

doái ngöôøi khaùc cho neân thieát laäp leã nghi kyø dò ñeå gaït gaåm, haønh

ñoäng gian hieåm laøm taùnh”. Ngöôøi nònh bôï loøn cuùi thöôøng bieåu

hieän töôùng haûo beân ngoaøi raát toát, nhöng noäi taâm cuûa hoï thì laïi

ñoåi khaùc. Theá gian thöôøng cho laø beân ngoaøi bieåu hieän töôùng maïo

nghieâm trang, nhöng trong taâm cuûa phaùi nam thì ñaïo taëc vaø cuûa

phaùi nöõ thì xöôùng ca voâ loaïi. Ngöôøi naøo coù thöù taâm lyù naøy ñoái

144

vôùi moïi ngöôøi thöôøng haønh ñoäng vuoát ve laáy loøng, theá gian cho

laø “Taâm cuûa tieåu nhaân”.

9)- HAÏI: taâm lyù Haïi cuøng vôùi taâm lyù Baát Haïi ñoái ñaõi vôùi

nhau. Taâm lyù Haïi ñoái vôùi nhaân loaïi thöôøng gaây neân söï toån naõo,

töùc laø khoâng coù chuùt thöông haïi. Ngöôøi coù thöù taâm lyù naøy thöôøng

söû duïng nhieàu phöông phaùp ñeå böùc haïi ngöôøi khaùc.

10)- KIEÂU: nghóa laø kieâu caùch hay kieâu ngaïo. Ñoái vôùi mình,

nhöõng söï tình hoaëc nhöõng vaät phaåm hoaëc nhöõng ngheà nghieäp coù

ñöôïc raát vöøa yù hoï thöôøng sanh taâm tham tröôùc, coù taùnh hay cao

ngaïo. Con ngöôøi trong taâm coù thöù beänh naøy thì beân ngoaøi hieän ra

“caùc phong caùch cao ngaïo”. Thöù taâm lyù naøy coù nhöõng haønh vi

ñöa ñeán taïo taùc taát caû ñieàu baát thieän.

Möôøi loaïi Tieåu Tuøy Phieàn Naõo ñaây ñeàu phaùt sanh töø nôi

Phieàn Naõo Caên Baûn.

2-TRUNG TUØY PHIEÀN NAÕO:

Trung Tuøy Phieàn Naõo coù hai loaïi: Voâ Taøm vaø Voâ Quyù. Hai

taâm lyù naøy ngöôøi theá tuïc thöôøng cho laø khoâng bieát hoå nhuïc hoaëc

khoâng bieát lieâm sæ. Voâ Taøm vaø Voâ Quyù laø hai maët traùi cuûa Taøm

vaø Quyù. Voâ Taøm vaø Voâ Quyù ôû tröôùc ñaõ ñöôïc giaûi thích trong

Taâm Sôû Thieän, cho neân khoâng caàn phaûi giaûi thích trôû laïi.

3- ÑAÏI TUØY PHIEÀN NAÕO:

145

Ñaïi Tuøy Phieàn Naõo goàm coù taùm loaïi:

1)- TRAÏO CÖÛ: Taâm traïo cöû nghóa laø khieán taâm phaùt khôûi leân

cao. Ngöôøi ñôøi thöôøng cho laø “ñaùnh leân voïng töôûng”, khieán taâm

voïng ñoäng khoâng ñöôïc tòch tònh. Ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi tu taäp

thieàn ñònh, Taâm traïo cöû laøm cho hoï bò chöôùng ngaïi cho neân goïi

laø “Chöôùng ngaïi chæ quaùn laøm nghieäp”. Taâm traïo cöû cuõng chöôùng

ngaïi cho Haønh Xaû, khieán taâm khoâng ñöôïc bình ñaúng chaùnh tröïc

ñeå ñaït ñeán caûnh giôùi truï voâ coâng duïng. Theo Luaän giaûi thích:

“Thöôøng chöôùng ngaïi Haønh Xaû cuûa Thieàn Ñònh laøm nghieäp”.

2)- HOÂN TRAÀM: nghóa laø taâm nieäm hoân meâ chìm ñaém, khieán

taâm môø aùm khoâng minh maãn neân goïi laø “chöôùng ngaïi cho söï

quaùn chieáu laøm nghieäp”. Ngöôøi naøo coù taâm lyù Hoân Traàm naøy ñoái

vôùi caûnh sôû quaùn thì khoâng söùc chòu ñöïng, khoâng phaùt khôûi leân

ñöôïc tinh thaàn ñeà xöôùng. Taâm trôû thaønh traïng thaùi suy nhöôïc

khoâng theå tu quaùn.

3)- BAÁT TÍN: laø maët traùi cuûa tín taâm trong Taâm Sôû Thieän ôû

tröôùc.

4)- GIAÕI ÑAÕI: laø maët traùi cuûa Tinh Taán ôû tröôùc.

5)- PHOÙNG DAÄT: taâm lyù naøy laø maët traùi cuûa Baát Phoùng Daät,

nghóa laø haønh vi cuûa taâm lyù buoâng thaû, bay nhaûy, khoâng moät maûy

may soáng trong quy luaät, haønh vi bieåu hieän bôûi ñoäng taùc cho neân

môùi bieát ñöôïc tröôùc ñoù ñaõ coù taâm lyù bò naêng ñoäng, vì theá taâm lyù

naøy goïi laø Phoùng Daät.

146

6)- THAÁT NIEÄM: laø maët traùi cuûa Taâm Sôû Nieäm trong Bieät

Caûnh.

7)- TAÙN LOAÏN: nghóa laø ñoái vôùi nhöõng caûnh giôùi cuûa thaáy,

nghe, ngoä, bieát, taâm bò troâi noåi lang thang, “chöôùng ngaïi taâm ñònh

laøm nghieäp” (ñònh laø taâm chuyeân chuù duy nhaát vaøo taùnh caûnh),

taâm luùc baáy giôø khoâng ñöôïc chuyeân chuù vaøo moät caûnh. Ngöôøi

ñôøi thöôøng goïi: “taâm loaïn nhö maët roå” chính laø chæ cho taâm naøy.

8)- BAÁT CHAÙNH TRI: laø maët traùi cuûa taâm lyù Chaùnh Tri.

Taùm loaïi Ñaïi Tuøy Phieàn Naõo noùi treân cuõng laø moät phaàn

chuyeån hoaù töø Phieàn Naõo Caên Baûn sanh ra.

f.- LOAÏI BAÁT ÑÒNH:

Taâm Sôû Baát Ñònh nghóa laø nhöõng taâm lyù naøy khoâng nhöùt

ñònh thieän hay aùc, coù khi quan heä vôùi nhöõng vieäc laønh vaø cuõng coù

luùc quan heä vôùi nhöõng vieäc aùc cho neân goïi nhöõng taâm lyù naøy laø

Baát Ñònh. Taâm Sôû Baát Ñònh goàm coù boán loaïi:

1)- HOÁI: goïi laø Haäu Hoái, cuõng goïi laø OÁ Taùc, nghóa laø chaùn

gheùt nhöõng söï vieäc mình ñaõ laøm maø sanh ra aên naên phieàn muoän.

Nhö mình ñaõ laøm vieäc aùc roài sau ñoù sanh taâm hoái haän laø Hoái

Thieän, coøn nhö ñaõ laøm vieäc thieän roài sau ñoù hoái haän laø Hoái AÙc,

cho neân taâm lyù naøy ñöôïc goïi laø Baát Ñònh.

147

2)- MIEÂN: laø thuïy mieân, nghóa laø nguû nghæ. Thuïy Mieân chính

laø tinh thaàn nghæ ngôi treân sanh lyù trong luùc caàn phaûi sinh hoaït.

Ñaây laø chæ cho moät thöù taâm lyù tham nguû nghæ. Nhö tham tröôùc

nguû nghæ, löôøi bieáng khoâng laøm vieäc, cho neân nguû nghæ quaù nhieàu

ñeàu laø baát thieän. Theo Luaän giaûi thích: “khieán taâm khoâng töï taïi,

ngu muoäi ñôn giaûn laøm taùnh”. Neáu nhö gaëp hoaøn caûnh khoâng toát

noù coù theå ñình chæ, cho neân Mieân trong tröôøng hôïp naøy cuõng ñöôïc

goïi laø thieän.

3)- TAÀM: nghóa laø tìm caàu, khieán taâm truï nôi caûnh cuûa ngoân

yù ñeå suy xeùt vaø phaân bieät thoâ caïn beân ngoaøi. Taàm ñaây coù theå

thieän vaø cuõng coù theå aùc.

4)- TÖÙ: nghóa laø xem xeùt, ñoái vôùi caûnh sôû quaùn suy xeùt raát vi

teá. Töù ñaây coù theå thieän vaø cuõng coù theå aùc.

Theo Tuïng giaûi thích: “Baát Ñònh vò Hoái Mieân, Taàm Töù nhò

caùc nhò” (Baát Ñònh goàm coù: Hoái, Mieân, Taàm, Töù, thoâng caû nhieãm

vaø tònh). Ba chöõ “Nhò Caùc Nhò” ñaây giaûi thích coù hai loaïi phaùp:

a)- Loaïi thöù nhaát: “Nhò” laø chæ cho hai loaïi taâm sôû Taàm vaø

Töù, coøn “Caùc Nhò” laø noùi hai taâm sôû naøy ñeàu thoâng caû hai taùnh:

taùnh thieän vaø taùnh aùc.

b)- Loaïi thöù hai: “Nhò” laø chæ cho hai loaïi, nghóa laø moät loaïi

thuoäc veà Hoái Mieân vaø moät loaïi thuoäc veà Taàm Töù. “Caùc Nhò” laø

noùi hai loaïi taâm sôû treân ñeàu coù taùnh thieän vaø taùnh baát thieän.

148

149

F.- BAØN QUA TINH THAÀN TÌNH CAÛM

VAØ TAÂM SÔÛ PHAÙP:

Phöông phaùp phaân loaïi 51 Taâm Sôû treân laø caên cöù nôi quan

ñieåm phaân tích cuûa Luaân Lyù Hoïc, cho neân toång quaùt chia thaønh

ba loaïi: thieän, baát thieän vaø baát ñònh. Phöông phaùp phaân loaïi naøy

neáu nhö so saùnh vôùi tình caûm cuøng vôùi loái phaân tích tinh thaàn cuûa

Taâm Lyù Hoïc hieän taïi thì coù phaàn saâu saéc hôn. ÔÛ Aâu Chaâu, naêm

1879 coù moät nhaø Thí Nghieäm Taâm Lyù Hoïc teân laø Baèng Ñöùc, oâng

ta ñem taâm lyù tình caûm chia thaønh ba phöông höôùng:

a)- Do traïng thaùi thích thuù, ñeán traïng thaùi khoâng thích thuù vaø

traïng thaùi trung laäp.

b)- Do voâ cuøng phaán khôûi ñeán meàm yeáu nhö caây lieãu.

c)- Do khaån tröông ñeán thaû loûng buoâng troâi.

Phöông phaùp phaân tích naøy ôû AÂu Chaâu thì raát coù giaù trò,

nhöng kyø thaät xeùt kyõ thì raát bình thöôøng. Phaân tích keát quaû cuûa

taâm lyù tình caûm nhö theá khoâng phaûi chæ coù ba loaïi noùi treân maø

thoâi. Nhö trong Phaät Hoïc, töø Tham cho ñeán Voâ Tham,..v..v……,

töø Tín cho ñeán Baát Tín,..v..v……, chuûng loaïi cuûa noù raát nhieàu.

Hôn nöõa danh töø Tình Caûm nôi Taâm Lyù Hoïc thì raát nhieàu,

nhö nôi Taâm Lyù Hoïc cuûa Ngoâ Vó Só [1], danh töø Tình Caûm ñöôïc

phaân tích thaønh 11 loaïi, xin trình baøy nhö döôùi ñaây:

150

1)- Thích thuù, vui veû, hoan laïc, cao höùng, ñaéc yù, möøng ñieân.

2)- Khoâng thích thuù, khoâng vöøa yù, saàu muoän, bi thöông, bi ai,

thoái chí.

3)- Ñuøa giôûn, ham vui, chôi ngoâng.

4)- Coå voû, phaán khôûi.

5)- Yeân laëng, haøi loøng, mô moäng, voâ tình, chaùn chöôøng, buoàn

chaùn.

6)- Khaùt voïng, aùi moä, hy voïng, doác loøng tin, duõng caûm.

7)- Hoaøi nghi, theïn thuøng, buoàn khoå, noùng ruoät, lo aâu, run sôï,

sôï haõi,

hoaûng sôï.

8)- Ngaïc nhieân, kinh ngaïc, kyø laï, yeân oån, thaát voïng.

9)- Ham muoán, tham duïc, caûm thoâng, ngöôõng moä, luyeán aùi.

10)- Chaùn gheùt, cheâ traùch, ganh gheùt, oaùn gheùt.

11)- Phaån noä, uaát haän, töùc giaän, thònh noä, giaän döõ.

Möôøi moät loaïi taâm lyù ñaây coäng chung goàm 55 thöù, thaät ra

trong 55 thöù naøy coù theå löôïc bôùt, nhö trong loaïi thöù taùm, ngaïc

nhieân, kinh ngaïc, kyø laï chæ laø moät thöù taâm lyù. AÙi moä trong loaïi

thöù 6 vaø ngöôõng moä trong loaïi thöù

-------------------------------------------------------------

[1] Ngoâ Vó Só Taâm Lyù Hoïc, Trung Hoa xuaát baûn.

9 cuõng chæ laø moät thöù taâm lyù..v..v….. Giôø ñaây 51 phaùp Taâm Sôû

cuûa Duy Thöùc toùm löôïc thaønh 7 loaïi nhö sau:

151

1)- Xuùc…… Thoï (Khoå, Öu, Hyû, Laïc)

2)- Tham…. Duïc…… San….. Xieåm…… Cuoáng…… Voâ

Tham.

3)- Saân…. Phaån….. Haän….. Naõo….. Taät…… Haïi….. Voâ

Saân.

4)- Si….. Voâ Minh….. AÙc Kieán…. Phuù….. Kieâu…. Maïn…..

Voâ

Taøm….. Voâ Quyù…… Nghi….. Baát Tín……. Hoái…… Voâ

Si…..

Minh…. Hueä…. Chaùnh Kieán….. Taøm Quyù…… Thaéng

Giaûi……

Tín.

5)- Phoùng Daät…… Taùn Loaïn…… Traïo Cöû…… Giaõi Ñaõi…..

Baát

Phoùng Daät… Caàn…… Tinh Taán.

6)- Hoân Traàm…… Thuøy Mieân……. Haønh Xaû…… Khinh

An……

Ñònh.

7)- Thaát Nieäm…... Taàm……. Töù……. Taùc YÙ…….

Töôûng…….Tö…..

Nieäm.

Trong 51 Taâm Sôû naøy, Taâm Sôû Xuùc laø ñaàu moái, Xuùc chính laø

cô baûn ñeå sanh khôûi taát caû Taâm vaø Taâm Sôû phaùp. Keá ñeán Taâm

Sôû Thoï laø do Xuùc laøm ñaàu moái lieàn phaùt sanh caûm thoï. Khoå

Laïc..v..v…. boán nguyeân nhaân naøy thaät ra khoâng phaûi do Taâm

tieáp nhaän maø chính laø do nôi Thoï sanh ra. Hôn nöõa moãi moät loaïi,

152

trong ñoù ñeàu do Baát Thieän maø ñi ñeán Thieän, cho neân môùi duøng

phuø hieäu treân ñeå bieåu thò.

G.- SÖÏ SAÛN SANH CUÛA NAÊM THÖÙC TRÖÔÙC:

“Y CHÆ CAÊN BAÛN THÖÙC, NGUÕ THÖÙC TUØY DUYEÂN

HIEÄN, HOAËC CAÂU HOAËC BAÁT CAÂU, NHÖ BA ÑAØO Y

THUÛY” ( Nöông nhôø Thöùc caên baûn, naêm Thöùc tuøy duyeân hieän,

hoaëc cuøng nhau hieän hoaëc chaúng cuøng nhau hieän, nhö löôïng soùng

nöông nôi nöôùc).

Ñaây laø trình baøy veà choã nöông töïa ñeå duyeân cuûa Thöùc Naêng

Bieán. Thöùc Naêng Bieán thöù ba sanh khôûi nhö theá naøo? Trong ñaây

tröôùc heát thuyeát minh naêm Thöùc Tröôùc vaø keá ñeán thuyeát minh

Thöùc thöù saùu. Ñieàu kieän duy nhaát naêm Thöùc Tröôùc chæ nöông nôi

Thöùc Caên Baûn, töùc laø Thöùc A Laïi Da thöù taùm ñeå sanh khôûi (Thöùc

A Laïi Da thöù taùm dung thoâng taát caû ngoâi vò cho neân goïi laø Thöùc

Caên Baûn). Naêm Thöùc Tröôùc ñeàu nöông nôi Thöùc Caên Baûn ñeå

sanh khôûi vaø hôn nöõa söï sanh khôûi cuûa naêm Thöùc Tröôùc cuõng tuøy

theo söï taäp hôïp nhöõng ñieàu kieän khaùc nhau cuûa Taêng Thöôïng

Duyeân. Vôùi nhöõng ñieàu kieän gì cuûa hoaøn caûnh khieán cho nhöõng

Thöùc ñoù sanh khôûi, theo Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng giaûi thích: “Cöõu

duyeân thaát baùt haûo töông laân” (chín duyeân, baûy duyeân vaø taùm

duyeân quan heä laãn nhau raát toát). Caâu Tuïng ñaây laø thuyeát minh

Taêng Thöôïng Duyeân khoâng gioáng nhau cuûa naêm Thöùc Tröôùc

sanh khôûi, nghóa laø naêm Thöùc Tröôùc khi sanh khôûi ñoøi hoûi phaûi

nöông ñaày ñuû chín duyeân nhö: Caên, Caûnh, Khoaûng caùch, AÙnh

153

saùng, Chuûng Töû, Nhieãm Tònh Y (Thöùc thöù baûy), Caên Baûn Y

(Thöùc thöù taùm), Phaân Bieät Y (Thöùc thöù saùu), Taùc YÙ (Chuù yù).

Nhaõn Thöùc neáu nhö thieáu moät duyeân trong chín duyeân noùi treân

thì khoâng theå sanh khôûi, cho neân lìa ngoaøi chín duyeân naøy Nhaõn

Thöùc khoâng coù töï taùnh rieâng bieät. Do ñoù Duy Thöùc giaûi thích

Nhaõn Thöùc rieâng noù khoâng coù töï taùnh vaø boán Thöùc khaùc thì cuõng

theá. Nhó Thöùc chæ caàn ñeán taùm duyeân thì coù theå sanh khôûi, nghóa

laø trong chín duyeân noùi treân tröø ñi duyeân aùnh saùng. Tyû Thöùc,

Thieät Thöùc vaø Thaân Thöùc chæ caàn ñeán baûy duyeân thì coù theå sanh

khôûi, nghóa laø trong chín duyeân noùi treân tröø ñi hai duyeân laø

khoaûng caùch vaø aùnh saùng. Cuõng vì caùc Thöùc phaûi nhôø ñeán caùc

duyeân môùi sanh khôûi ñöôïc, cho neân baøi Tuïng ñaây giaûi thích:

“Nguõ Thöùc tuøy duyeân hieän” ( naêm Thöùc tuøy duyeân hieän) vaø chöõ

Hieän ñaây laø nghóa sanh khôûi.

“hoaëc caâu hoaëc baát caâu” (hoaëc cuøng nhau hieän hoaëc chaúng

cuøng nhau hieän), nghóa laø trong naêm Thöùc, hai Thöùc coù khi cuøng

nhau sanh khôûi hoaëc ba Thöùc cho ñeán naêm Thöùc coù khi cuøng

nhau sanh khôûi, hoaëc moãi Thöùc töï sanh khôûi rieâng. Tuy nhieân

ñaëc bieät Thöùc thöù saùu, Thöùc thöù baûy vaø Thöùc thöù taùm thì nhaát

ñònh phaûi cuøng nhau sanh khôûi. Cho neân Duy Thöùc Luaän thöôøng

baøn ñeán raát nhieàu veà taùm Thöùc coù theå cuøng nhau sanh khôûi. “nhö

ba ñaøo y thuûy” (nhö löôïng soùng nöông nôi nöôùc), nghóa laø löôïng

soùng laø duï cho naêm Thöùc Tröôùc vaø nöôùc laø duï cho Thöùc thöù taùm.

Löôïng soùng thì nhôn nôi gioù vaø nöông nôi nöôùc ñeå sanh khôûi,

nghóa laø naêm Thöùc ñaây nhôn nôi ngoaïi caûnh vaø nöông nôi Thöùc

Caên Baûn ñeå sanh khôûi, ñaïo lyù naøy cuõng gioáng nhö löôïng soùng

154

nhôn nôi gioù vaø nöông nôi nöôùc ñeå sanh khôûi noùi treân khoâng

khaùc.

H.- SÖÏ SANH KHÔÛI CUÛA YÙ THÖÙC:

“YÙ THÖÙC THÖÔØNG HIEÄN KHÔÛI, TRÖØ SANH VOÂ TÖÔÛNG

THIEÂN, CAÄP VOÂ TAÂM NHÒ ÑÒNH, THUØY MIEÂN DÖÕ MUOÄN

TUYEÄT” ( YÙ Thöùc thöôøng hieän khôûi, ngoaïi tröø sanh leân coõi Trôøi

Voâ Töôûng vaø vaøo hai Thieàn Ñònh Voâ Taâm, hoaëc nguû say vaø cheát

ngaát [cheát giaû])

Baøi Tuïng ñaàu laø thuyeát minh nhaân duyeân sanh khôûi cuûa Thöùc

thöù saùu, nghóa laø Thöùc thöù saùu luoân luoân nöông töïa nôi Thöùc Caên

Baûn ñeå hieän khôûi. Söï sinh hoaït cuûa YÙ Thöùc chuùng ta bình thöôøng

baèng caùch taâm nieäm cöû ñoäng, noùi naêng ñeàu laø do naêng löïc hoaït

ñoäng cuûa YÙ Thöùc ñieàu khieån, cho neân baøi Tuïng naøy giaûi thích

raèng: “ñoäng taùc naøy hoaëc noùi naêng naøy ñeàu coù YÙ Thöùc”, cho neân

YÙ Thöùc ñaïi boä phaän thöôøng hieän khôûi. Chæ coù thôøi gian YÙ Thöùc

hoaøn toaøn nöông nôi xöù sôû naøo ñoù, hoaëc nöông nôi hoaøn caûnh

ñaëc thuø naøo ñoù, hoaëc bò thöù söùc löïc gì ñoù thì khoâng hieän khôûi. Coù

naêm cô sôû ñaëc thuø maø YÙ Thöùc quan heä trong nhöõng thôøi gian

khoâng hieän khôûi nhö:

1)- VOÂ TÖÔÛNG THIEÂN: laø coõi Trôøi Voâ Töôûng, moät trong

möôøi taùm coõi trôøi thuoäc Saéc Giôùi. (Trong coõi Trôøi Quaûng Quaû

cuûa coõi trôøi thöù möôøi taùm thuoäc Thieàn thöù tö nôi Saéc Giôùi coù coõi

Trôøi Voâ Töôûng). Coõi Trôøi Voâ Töôûng cuõng goïi laø Voâ Töôûng Höõu

155

Tình, keû ñöôïc sanh leân coõi trôøi naøy laø do naêng löïc cuûa Ñònh Voâ

Töôûng nôi quaù khöù keát thaønh vaø caùc Taâm cuøng nhöõng Taâm Sôû

ñeàu bò dieät heát ôû nôi coõi Trôøi Voâ Töôûng naøy, cho neân saùu Thöùc

tröôùc ñeàu khoâng coøn hoaït ñoäng nöõa. Theo trong coõi Trôøi Voâ

Töôûng cho bieát, maïng soáng cuûa con ngöôøi phaûi traûi qua 500 kieáp

vaø trong 500 kieáp ñoù YÙ Thöùc khoâng khôûi taùc duïng.

2)- VOÂ TÖÔÛNG ÑÒNH: ngoaïi ñaïo vì mong caàu quaû vò Nieát

Baøn cuûa hoï cho neân tieán tu Thieàn Ñònh Voâ Töôûng ñeå dieät saùu

Taâm Thöùc tröôùc vaø caùc Taâm Sôû, ñaëc bieät laø dieät Taâm Sôû Töôûng,

cho neân goïi laø Voâ Töôûng. Nhôø ñònh löïc voâ töôûng, ngöôøi tu sau

khi cheát ñöôïc sanh leân coõi Trôøi Voâ Töôûng, ñoù laø coõi Nieát Baøn

cuûa hoï. Nhöng hoï sau khi traûi qua 500 kieáp thì Taâm Sôû Töôûng

cuûa hoï lieàn phaùt khôûi trôû laïi, do ñoù coõi Thieàn Ñònh Voâ Töôûng noùi

treân thaät ra khoâng phaûi laø coõi Nieát Baøn, vì coõi ñoù khoâng chaân thaät

giaûi thoaùt, coøn bò ñoïa laïc trong ba coõi, cho neân ngöôøi baäc trí

khoâng chòu tu phöông phaùp naøy.

3)- DIEÄT TAÄN ÑÒNH: cuõng goïi laø Dieät Thoï Töôûng Ñònh,

hoaëc goïi laø Dieät Ñònh. Ngöôøi tu thieàn ñònh naøy chæ caàu tòch tònh,

thaáu roõ hai Taâm Sôû Thoï vaø Töôûng laø nguoàn goác sanh khôûi taát caû

tham tröôùc vaø phaân bieät, maø cuõng laø nguoàn goác cuûa söï tranh ñua.

Cho neân chuû yeáu cuûa ngöôøi tu thieàn ñònh naøy laø dieät cho ñöôïc

Thoï vaø Töôûng, maø muoán dieät ñöôïc Thoï vaø Töôûng tröôùc heát phaûi

khieán cho saùu Thöùc vaø caùc Taâm Sôû ñeàu dieät heát khoâng cho sanh

khôûi, theá neân thieàn ñònh naøy ñöôïc goïi laø Dieät Thoï Töôûng Ñònh

hoaëc goïi laø Dieät Taän Ñònh. Ngöôøi tu vaøo thieàn ñònh noùi treân ñeàu

156

khoâng cho ñaây laø Nieát Baøn. Dieät Ñònh laø thieàn ñònh cao nhaát

trong ñònh thöù chín cuûa baäc Thaùnh tu taäp. Ñònh löïc cuûa Dieät Ñònh

naøy aùp cheá khieán cho Thöùc thöù saùu khoâng theå sanh khôûi.

4)- THUØY MIEÂN: nghóa laø ngöôøi khi vaøo trong giaác nguõ meâ

khoâng coù chuùt caûnh moäng thì luùc ñoù YÙ Thöùc khoâng coù hoaït ñoäng.

Neáu nhö khi coù giaác moäng, Phaät Hoïc cho hieän töôïng ñoù laø Ñoäc

Ñaàu YÙ Thöùc hoaït ñoäng.

5)- MUOÄN TUYEÄT: nghóa laø traïng thaùi taâm lyù cuûa ngöôøi hoân

meâ baát tænh, khoâng coù YÙ Thöùc taùc duïng. Thöù traïng thaùi taâm lyù

naøy hoaëc do tieáp nhaän söï kích thích quaù ñoä, hoaëc do beänh noùng

quaù cao, hoaëc do say röôïu, hoaëc bò ngöôøi khaùc gaây toån haïi, taát caû

hieän töôïng ñoù ñeàu coù theå do thaàn kinh hoân meâ, cho neân YÙ Thöùc

khoâng khôûi taùc duïng. Ngoaïi tröø naêm thöù cô sôû ñaëc thuø treân, YÙ

Thöùc ñeàu luoân luoân hieän khôûi.

CHÖÔNG V

157

TÖ LÖÔNG NAÊNG BIEÁN THÖÙC

(Nhaân Sanh Luaän)

I.- LÔØI NOÙI ÑAÀU:

1)- Choã nhu caàu coát yeáu cuûa xaõ hoäi vaø nhaân loaïi chính laø töï

do bình ñaúng, ngöôøi Taây Phöông noùi: “khoâng töï do chaúng thaø

cheát”, leõ ñöông nhieân sinh hoaït bò noâ leä chính laø khoâng bình ñaúng

vaø nhö theá thaø cheát coøn hôn. Nhôn ñoù nhaân loaïi gaàn ñaây ñua

nhau ñaáu tranh khoâng coù luùc naøo khoâng duøng khaåu hieäu töï do

bình ñaúng. Nhöng treân thöïc teá, theá giôùi loaøi ngöôøi ngaøy nay keû

yeáu dó nhieân khoâng coù töï do, khoâng coù bình ñaúng, sinh hoaït noâ leä

quaù möùc; coøn YÙ Thöùc cuûa nhöõng keû maïnh thì cuõng khoâng coù töï

do bình ñaúng chaân thaät, töï do bình ñaúng cuûa hoï chaúng qua hoï

thoáng trò nhaân daân. Khoâng baøn luaän ñeán chuû nghóa chaùnh trò nhö

theá naøo, cöïu daân chuû cuõng toát, taân daân chuû cuõng toát, quoác gia chuû

nghóa cuõng toát, daân toäc chuû nghóa cuõng toát, taát caû caàn phaûi ñem töï

do bình ñaúng chaân thaät ñoái ñaõi vôùi nhaân daân cuûa hoï. Trung Quoác

thuôû xöa sôû dó coù thieân haï laø do ñem tö töôûng ñaïi ñoàng laøm

chaùnh, ngöôøi nöôùc Myõ caän ñaïi ñeà xöôùng boán chaâu töï do vaø thieân

haï moät nhaø thì môùi ñöôïc hoaøn toaøn thieän myõ. Nhöõng chuû tröông

neâu treân neáu nhö trieät ñeå thaät haønh thì ñoái vôùi nhaân loaïi roõ raøng

thaät teá lôïi ích.

Nhöng nhaân loaïi keå töø khi coù lòch söû cho ñeán ngaøy nay, töø khi

chöa coù theå thaät haønh töï do bình ñaúng chaân chaùnh, thì tình traïng

luùc ñoù nhö theá naøo? Tình traïng luùc ñoù laø do moãi con ngöôøi trong

158

nhaân loaïi ñeàu coù moät caùi “Ngaõ” rieâng tö. Töø caùi “Ngaõ” rieâng tö

noùi treân traûi qua bao nhieâu kinh nghieäm hoïc taäp maø phaùt sanh ra

“Ngaõ Kieán” vaø “Ngaõ Kieán” naøy coù choã cho laø tri thöùc, laø kieán

giaûi moãi söï vaät theo moãi caù nhaân. Nhöõng thöù tri thöùc, nhöõng kieán

giaûi naøy ñeàu choïn Töï Ngaõ laøm trung taâm, cho neân môùi coù heä

thoáng tö töôûng (töùc laø coù kieán giaûi), môùi coù cuï theå hoaù toå chöùc,

nôi chaùnh trò goïi laø chuû nghóa, laø chaùnh saùch, nôi vaên hoaù tö

töôûng goïi laø tö töôûng lyù luaän. Nhöõng thöù chuû nghóa hoaëc lyù luaän

noùi treân nôi xaõ hoäi trong nhaân loaïi luùc baáy giôø phaùt sanh moät thöù

löïc löôïng tín ngöôõng vôùi nhöõng söï kieán giaûi cuûa hoï taïo thaønh moät

thöù traøo löu hoaëc moät thöù doøng thaùc thôøi ñaïi. Nhaân ñaáy choã tri

thöùc, choã kieán giaûi cuûa taát caû theá gian ñeàu caên cöù nôi trí naêng

cuûa caù nhaân vaø kinh nghieäm cuûa xaõ hoäi maø phaùt sanh. Ñieåm xuaát

phaùt cuûa trí naêng naøy chính laø “Tö Ngaõ”. Tö Ngaõ laø caùi ngaõ rieâng

tö cuûa caù nhaân. Do ñoù “Tö Ngaõ” thì taát nhieân coù ñoái töôïng ñaëc

thuø cuûa tö ngaõ chính laø “Neã” vaø “Tha”. Neã nghóa laø ñaïi danh töø

chæ cho ngoâi thöù hai soá ít nhö: Maày, Anh, Chò…… vaø Tha nghóa

laø ñaïi danh töø chæ cho ngoâi thöù ba soá ít nhö: Noù, Anh AÁy……. Coù

caùi Ngaõ cuûa anh thì nhaát ñònh cuõng coù caùi “Ngaõ khoâng phaûi cuûa

anh”; “Chuùng toâi thì khoâng phaûi caùc anh”; “Choã kieán giaûi chính

xaùc cuûa chuùng toâi thì nhaát ñònh khoâng phaûi choã kieán giaûi chính

xaùc cuûa caùc anh”; “Chuùng toâi cho laø daân chuû thì caùc anh khoâng

cho laø daân chuû”. Cuõng töø ñoù phieàn naõo phaùt khôûi, tình caûm phaùt

khôûi, haønh ñoäng phaùt khôûi, saùng taïo ra taát caû khoå naõo cho xaõ hoäi,

cho nhaân loaïi vaø töï do bình ñaúng khoaùi laïc töø ñaây vónh vieãn

khoâng theå naøo ñaït ñöôïc. Vaán ñeà “Tö Ngaõ” maø trong ñaây ñeà caäp

159

suy cho cuøng, theo Duy Thöùc Hoïc giaûi thích chính laø choã voïng

chaáp cuûa Thöùc Maït Na.

2)- Con ngöôøi trong xaõ hoäi coát yeáu ôû choå laø coù nhaân caùch,

ngöôøi coù nhaân caùch trong xaõ hoäi thì ñöôïc quaàn chuùng toân troïng;

ngöôøi khoâng coù nhaân caùch thì bò xaõ hoäi cho laø haïng thaáp heøn, theá

neân coù caâu: “Nhaân caùch ñoøi hoûi phaûi vó ñaïi”, vì theá nhaän thaáy

taùnh chaát nhaân caùch ñoái vôùi nhaân sanh raát laø troïng yeáu. Nhöng

nhaân caùch laø gì? Vaán ñeà ñaây raát khoù ñoaùn tröôùc ñöôïc, neáu nhö

ngöôøi khaùc hoûi anh taùnh tình cuûa ngöôøi kia nhö theá naøo? Haønh vi

cuûa noù nhö theá naøo? Thoâng minh cuûa noù nhö theá naøo? Nhaân caùch

cuûa noù nhö theá naøo? Anh coù theå traû lôøi vôùi hoï raèng, taùnh tình cuûa

ngöôøi ñoù raát toát, haønh vi cuûa noù khoâng ñöôïc toát traêm phaàn traêm,

nhöng noù cuõng thoâng minh, nhaân caùch cuûa noù thì hoaøn toaøn. Cöùu

caùnh cuûa nhaân caùch thì nhö theá naøo? Theo Taâm Lyù Xaõ Hoäi Hoïc

giaûi thích: Söï phaùt trieån cuûa nhaân caùch laø thích hôïp vaø thuaän theo

hoaøn caûnh gia ñình vaø xaõ hoäi..v..v….. Noùi caùch khaùc: nhaân caùch

laø hoaøn caûnh xaõ hoäi nuoâi döôõng tröôûng thaønh; nhöng rieâng

phöông dieän khaùc laïi cho raèng söï phaùt trieån cuûa nhaân caùch laø do

haønh vi cuûa caù nhaân laøm chuû. Coøn theo Sanh Lyù Hoïc giaûi thích:

theå caùch, taùnh tình, söùc khoûe.. v..v…. cuûa con ngöôøi coù theå do

aûnh höôûng ñeán nhaân caùch cuûa ngöôøi khaùc. Theo caùc nhaø Taâm Lyù

Hoïc giaûi thích: nhaân caùch laø khí chaát vaø theo Coå Thö Trung Quoác

giaûi thích: nhaân caùch cuõng laø khí tieát. Danh xöng khí tieát, nhaân

caùch cöùu caùnh cuûa noù nôi noäi taâm nhö theá naøo vaø haønh söû cuûa noù

nhö theá naøo? Theo Phaät Hoïc, khí tieát hay nhaân caùch chính laø caùi

“Ngaõ”. Baûn taùnh Ngaõ cuûa caù taùnh bieåu hieän, phaùt trieån ôû phöông

160

dieän naøo ñoù goïi laø nhaân caùch laø khí tieát. Con ngöôøi coù caù taùnh

neáu nhö ñaëc bieät chuù troïng tö duïc (hoaëc tö ngaõ) thì nhaát ñònh heïp

hoøi, töï lôïi, laøm quan thì tham oâ, haïi daân vaø moïi ngöôøi cho haïng

naøy laø keû khoâng coù nhaân caùch. Con ngöôøi coù caù taùnh neáu nhö

xem nheï tö duïc (hoaëc tö ngaõ) thì nhaát ñònh khoan dung, ñaïi

löôïng, thanh lieâm, yeâu daân vaø moïi ngöôøi cho haïng naøy laø keû coù

nhaân caùch. Hôn nöõa chuùng ta neáu nhö trung thaønh vôùi quoác gia

daân toäc thì ñöôïc ngöôøi thôøi xöa cho laø keû trung thaønh vôùi vua

chuùa, coøn neáu nhö hy sinh cho quoác gia daân toäc thì ñöôïc moïi

ngöôøi cho laø keû coù khí tieát, coù nhaân caùch; ngöôïc laïi chuùng ta neáu

nhö phaûn boäi laïi quoác gia daân toäc thì bò ngöôøi ñôøi cho laø keû

khoâng coù nhaân caùch, khoâng coù khí tieát. Coøn nhöõng keû tin töôûng

toân giaùo vaø hy sinh cho toân giaùo cuûa hoï thì cuõng ñöôïc ngöôøi ñôøi

cho laø keû coù nhaân caùch. Traùi laïi hoï neáu nhö phaûn boäi toân giaùo

cuûa hoï thì cuõng bò ngöôøi ñôøi cho laø keû khoâng coù nhaân caùch,

khoâng coù linh hoàn. Vaán ñeà tö ngaõ, nhaân caùch, linh hoàn ôû ñaây,

theo Phaät Giaùo cho laø söï chaáp ngaõ laøm moâ hình cô baûn cuûa Thöùc

thöù baûy. Nhöõng thöù tö duïc noùi treân chính laø baûn naêng maø khoâng

phaûi do hoïc taäp taïo neân. Nhöng ñöùng treân phöông dieän khaùc maø

noùi, nhaân caùch coù theå do hoaøn caûnh nuoâi döôõng tröôûng thaønh.

3)- Thöùc Maït Na thöù baûy coù hai ñaëc taùnh: ñaëc taùnh thöù nhaát

laø luoân luoân thaåm xeùt so löôøng veà caùi “Ngaõ” vaø maõi maõi söû duïng

caùi Ngaõ laøm ñieåm xuaát phaùt ñeå hoaït ñoäng, ñeå aûnh höôûng ñeán

Thöùc thöù saùu; ñaëc taùnh thöù hai laø nhöõng hieän töôïng taâm lyù cuûa noù

hoaït ñoäng ñeàu thuoäc veà phieàn naõo nhö: Ngaõ Kieán, Ngaõ Maïn,

Ngaõ Si vaø Ngaõ AÙi. Boán phieàn naõo naøy ñeàu baùm laáy caùi “Ngaõ”

161

laøm chuû theå nhöng hoaït ñoäng khaùc bieät nhau. Thöùc thöù taùm sôû dó

trôû thaønh Thöùc A Laïi Da laø do taâm lyù Ngaõ AÙi cuûa Thöùc thöù baûy

chaáp trì: chaáp laáy caùi sanh töû cuûa Thöùc thöù taùm laøm “Ngaõ Theå”

baát dieät. Coøn yù nghóa khaùc cuûa Thöùc Maït Na thöù baûy ñeàu khoâng

tính laø yù nghóa chuû yeáu.

4)- Muïc ñích cuûa nhaân sanh laø mong caàu ñöôïc töï do chaân thaät

vaø bình ñaúng chaân thaät, cho neân hoï taän löïc phaùt trieån thieân taøi caù

taùnh vaø nhaân caùch cao thöôïng. Ñoù chæ laø thöù yeáu, coøn chuû yeáu

caên baûn treân heát laø ñaït ñeán töï do vaø bình ñaúng chaân thaät ôû trong

noäi taâm cuûa caù nhaân. Söï tham ngoä cuûa Thieàn Toâng vaø cuûa Lyù

Hoïc khoâng ngoaøi ñaït ñeán thöù caûnh giôùi naøy, ñoù laø chaân töï do,

chaân bình ñaúng trong noäi taâm cuûa caù nhaân, taát nhieân hoï ñaõ ñaäp

phaù “Ngaõ Chaáp” maø beân Toáng Nho goïi laø Tö Duïc. Ngaõ Chaáp

hoaëc Tö Duïc ñaây neáu nhö khoâng theå phaù tröø thì nhaát ñònh phaûi bò

vaät chuyeån maø khoâng coù khaû naêng chuyeån ñöôïc vaät. Phaät Hoïc

coát yeáu ôû choã phaûi hoäi nhaäp ñöôïc Kieán Ñaïo thì môùi coù theå vaøo

ñöôïc Trí Tueä Bình Ñaúng Taùnh (Thöùc thöù baûy). Cho neân töø nôi

Kieán Ñaïo trôû veà tröôùc, taâm caûnh töï do vaø bình ñaúng chaân thaät

tuyeät ñoái khoâng theå coù.

5)- Voâ Ngaõ laø lyù hoïc cô baûn cuûa Phaät Giaùo. Giaûi thoaùt ñöôïc

voâ ngaõ chính laø chuyeån ñöôïc Thöùc thöù baûy thaønh caûnh giôùi Trí

Tueä Bình Ñaúng Taùnh, cho neân Thöùc thöù baûy neáu nhö khoâng

chuyeån bieán ñöôïc thì tuyeät ñoái khoâng theå ñaït ñeán caûnh giôùi voâ

ngaõ chaân chaùnh.

162

II.- GIAÛI THÍCH TEÂN BAØI TUÏNG:

“THÖÙ ÑEÄ NHÒ NAÊNG BIEÁN, THÒ THÖÙC DANH MAÏT NA,

Y BÆ CHUYEÅN DUYEÂN BÆ, TÖ LÖÔNG VI TAÙNH TÖÔÙNG,

TÖÙ PHIEÀN NAÕO THÖÔØNG CAÂU, VÒ NGAÕ SI NGAÕ KIEÁN,

TÒNH NGAÕ MAÏN NGAÕ AÙI, CAÄP DÖ XUÙC ÑAÚNG CAÂU, HÖÕU

PHUÙ VOÂ KYÙ NHIEÁP, TUØY SÔÛ SANH SÔÛ HEÄ, A LA HAÙN DIEÄT

ÑÒNH, XUAÁT THEÁ ÑAÏO VOÂ HÖÕU”

( Tieáp theo Naêng Bieán thöù hai, teân goïi laø Thöùc Maït Na, nöông A

Laïi Da ñeå chuyeån bieán vaø trôû laïi duyeân A Laïi Da, tö löông laøm

taùnh vaø töôùng. Boán phieàn naõo thöôøng quan heä, laø Ngaõ Si Ngaõ

Kieán, vaø Ngaõ Maïn Ngaõ AÙi, ngoaøi ra Xuùc vaân vaân cuøng töông

öng, thuoäc taùnh höõu phuù voâ kyù, tuøy thuoäc theo Thöùc thöù taùm sanh

vaøo choã naøo thì Thöùc thöù baûy cuõng theo ñoù ñeå sanh ra, tröø A La

Haùn, Dieät Ñònh, Ñaïo Xuaát Theá thì khoâng coøn Thöùc thöù baûy)

Baøi Tuïng: “Thöù ñeä nhò Naêng Bieán, thò Thöùc danh Maït

Na”(Tieáp theo Naêng Bieán thöù hai, teân goïi laø Thöùc Maït Na) .

Tröôùc ñaây ñaõ trình baøy qua Thöùc Naêng Bieán Lieãu Caûnh cuûa Lieãu

Tri Thöùc Luaän, tieáp theo trình baøy Thöùc Naêng Bieán thöù hai cuûa

Nhaân Sanh Quan, Thöùc Naêng Bieán naøy goïi laø Maït Na. Nhö caâu

“thò Thöùc danh Maït Na” (teân goïi laø Thöùc Maït Na) , teân Maït Na

dòch laø YÙ. Maït Na nôi tieáng Phaïn coù hai teân: moät laø chæ cho Thöùc

thöù baûy, Trung Hoa dòch aâm laø Maït Na vaø choã khaùc dòch laø YÙ;

hai laø chæ cho Thöùc thöù saùu, dòch laø YÙ Thöùc. Vì sôï danh töôùng

cuûa hai Thöùc naøy bò laàm laãn cho neân dòch giaû chæ dòch aâm Thöùc

thöù baûy laø Maït Na.

163

Khi Duy Thöùc Hoïc chöa ñöôïc phaùt trieån hoaøn thaønh, Phaät

Hoïc chæ thuyeát minh coù saùu Thöùc, coøn Thöùc thöù baûy vaø thöù taùm

ñeàu bao goàm ôû trong Thöùc thöù saùu. Thaønh Duy Thöùc Luaän cuõng

noùi: “YÙ vaø YÙ Thöùc caû hai ñeàu goïi chung laø YÙ Thöùc”. Nhöng treân

söï taùc duïng ñaëc bieät cuûa Thöùc thöù saùu, caùc hoïc giaû Ñaïi Thöøa lieàn

laäp rieâng thaønh Thöùc thöù baûy vaø ñaët teân cho noù laø Maït Na, hai

chöõ Maït Na haøm nghóa laø “Tö Löông”. Danh töø Tö Löông sôû dó

ñöôïc kieán laäp laø ngoân töø aùm chæ cho Thöùc thöù taùm vaø saùu Thöùc

tröôùc. Nhö noùi: “Taâm YÙ Thöùc tam” (ba thöù Taâm, YÙ, Thöùc), ba

thöù danh töø naøy coù theå laø danh xöng chung cho taùm Thöùc, nhöng

yù nghóa cuûa moãi Thöùc thì coù choã thuø thaéng khaùc nhau, cho neân

môùi phaân loaïi ñeå thieát laäp. “Taâm” laø nghóa chöùa nhoùm vaø phaùt

khôûi, ñaây laø chæ cho Thöùc thöù taùm coù khaû naêng thaâu goùp chuûng töû

cuûa taát caû phaùp vaø cuõng coù khaû naêng thuùc ñaåy taát caû phaùp hieän

haønh ñeå phaùt sanh taùc duïng, caùc Thöùc khaùc neáu nhö so saùnh thì

hoaøn toaøn khoâng theå coù nhöõng ñaëc thuø nhö Thöùc thöù taùm. “YÙ” laø

nghóa tö löông, töùc laø chæ cho Thöùc thöù baûy, Thöùc naøy luoân luoân

thaåm xeùt vaø so löôøng chaáp Thöùc thöù taùm laøm ngaõ, nghóa laø luoân

luoân nhôù nghó chaáp tröôùc nôi Thöùc thöù taùm laøm baûn ngaõ khoâng

giaùn ñoaïn. Maëc duø ôû trong moäng, Thöùc naøy vaãn chaáp coù ngaõ vaø

haønh töôùng cuûa noù raát vi teá, chuùng ta bình thöôøng raát khoù phaùt

hieän ñöôïc. Cho neân Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng giaûi thích: “Haèng

thaåm tö löông ngaõ töông tuøy, höõu tình nhöït daï chaán hoân meâ”

(Theo choã haèng thaåm tö löông veà Ngaõ cuûa Thöùc thöù baûy, cho neân

loaøi höõu tình thöôøng bò hoân meâ che laáp ngaøy ñeâm); caùc Thöùc

khaùc neáu nhö so saùnh thì cuõng hoaøn toaøn khoâng theå coù nhöõng ñaëc

164

bieät gioáng nhö Thöùc thöù baûy naøy. “Thöùc” laø nghóa lieãu bieät, töùc

laø chæ cho saùu Thöùc tröôùc, saùu Thöùc naøy taùc duïng raát maïnh vaø

hieåu bieát ngoaïi caûnh khaùc nhau, hai Thöùc thöù baûy vaø thöù taùm neáu

nhö so saùnh vôùi saùu Thöùc tröôùc thì khoâng theå bì kòp. Lieãu Bieät

nghóa laø ñoái vôùi caûnh giôùi sôû duyeân laøm chuû nhaän thöùc, laøm chuû

phaân bieät, nhö chuùng ta sinh hoaït bình thöôøng thaáy roõ ñeàu do saùu

Thöùc naøy hoaït ñoäng; chuû theå cuûa saùu Thöùc chính laø YÙ Thöùc. YÙ

nghóa cuûa Maït Na bieåu thò ñaëc bieät laø tö löông, nhöng ñoái vôùi

lieãu bieät vaø taäp khôûi thì khoâng gioáng nhö hai Thöùc thöù saùu vaø thö

taùm.

III.- SÔÛ Y VAØ SÔÛ DUYEÂN:

Naêm chöõ “Y bæ chuyeån duyeân bæ” chính laø thuyeát minh yù

nghóa Sôû Duyeân vaø Sôû Duyeân cuûa Thöùc thöù baûy. Chöõ “Bæ” laø ñaïi

danh töø chæ cho Thöùc A Laïi Da thöù taùm. Chöõ “Y”coù nghóa laø

nöông gaù vaø khoâng theå lìa khoûi. Chöõ “Chuyeån” coù hai nghóa: moät

laø nghóa löu chuyeån, baûn thaân cuûa Thöùc thöù baûy bò löu chuyeån

lieân tuïc khoâng giaùn ñoaïn; hai laø nghóa tuøy chuyeån, Thöùc thöù baûy

nöông theo Thöùc thöù taùm ñeå bieán hieän, cho neân baøi Tuïng noùi “Y

bæ chuyeån”. Ñaây laø trình baøy roõ söï quan heä giöõa Thöùc thöù baûy vaø

Thöùc thöù taùm. Maït Na laø taâm thöùc thuoäc naêng duyeân; coøn sôû

duyeân cuûa noù ñoái töôïng duy nhaát chính laø Thöùc thöù taùm. Tröôùc

khi chöa chuyeån y, nghóa laø chuùng ta tröôùc khi chöa giaùc ngoä

chaân lyù voâ ngaõ, Thöùc thöù baûy chæ baùm laáy caûnh sôû duyeân cuûa

Thöùc thöù taùm laøm “Ngaõ”; Thöùc thöù baûy ñeán khi chuyeån thaønh Trí

Bình Ñaúng Taùnh thì coù theå duyeân ñöôïc taát caû caûnh giôùi. Noùi

165

ngöôïc laïi caâu treân: Trí Bình Ñaúng Taùnh töùc laø trí tueä ñaû phaù ñöôïc

tö ngaõ, ngoä ñöôïc chaân lyù, chöùng ñöôïc baäc cao thöôïng.

Caên cöù nôi söï quan heä giöõa Thöùc Maït Na vaø Thöùc A Laïi Da,

Thöùc thöù baûy laø Thöùc Naêng Y (Thöùc nöông töïa), coøn Thöùc thöù

taùm laø Thöùc Sôû Y (Thöùc ñeå nöông töïa). Thaät ra Taâm vaø nhöõng

Taâm Sôû cuûa caù nhaân Thöùc thöù taùm ñeàu laø sôû y caû, Thöùc thöù taùm

neáu nhö khoâng coù “Sôû Y” thì khoâng theå sanh khôûi. Vì theá quan

ñieåm taùnh sôû y naøy nôi Duy Thöùc Hoïc cho laø troïng yeáu vaø trong

ñoù xin trình baøy toùm löôïc nhö sau:

1)- SÔÛ Y NHÌN CHUNG: sôû y coù ba loaïi:

a)- Moät laø Chuûng Töû Y, cuõng goïi laø Nhaân Duyeân Y, nhö

Luaän giaûi thích: “Taát caû phaùp hieän höõu ñeàu nöông gaù nôi chuûng

töû naøy, neáu nhö lìa khoûi nôi nhaân duyeân ñoù töï noù nhaát ñònh

khoâng theå sanh khôûi”. Moãi moät phaùp sanh khôûi töï noù ñeàu coù

chuûng töû rieâng bieät vaø chính noù phaûi nöông töïa nôi chuûng töû

rieâng bieät ñoù môùi coù theå sanh khôûi, ñaáy goïi laø Thaân Nhaân. Coøn

caùc thöù trôï duyeân khaùc ñeàu goïi laø Sô Duyeân. Nhö chuùng ta caûm

thoï söï khoå vui khoâng gioáng nhau ñeàu do nghieäp chuûng töû khaùc

bieät nhau cuûa chuùng ta chieâu caûm.

b)- Hai laø Taêng Thöôïng Y, cuõng goïi laø Caâu Höõu Y vaø cuõng

goïi laø Taêng Thöôïng Duyeân Y. Hai chöõ “Taêng Thöôïng” laø trôï

giuùp, nghóa laø taêng theâm nhöõng trôï duyeân cho noù vaø thuùc ñaåy

khieán noù phaùt trieån. Hai chöõ “Caâu Höõu” laø laøm nhaân quaû laãn

166

nhau, nghóa laø beân naøy vaø beân kia trôï giuùp laãn nhau, nöông töïa

vôùi nhau khoâng theå taùch rôøi. Nhö baøi Tuïng giaûi thích: “Taêng

Thöôïng Duyeân Y nghóa laø trong saùu choã caùc Taâm vaø Taâm Sôû

ñeàu nöông gaù nôi Caâu Höõu Y, neáu nhö lìa khoûi Caâu Höõu Y thì taát

nhieân khoâng theå bieán chuyeån”.

c)- Ba laø Ñaúng Voâ Giaùn Duyeân Y, cuõng goïi laø Khai Ñaïo Y.

Chöõ “Ñaúng” laø nghóa gioáng nhau. Hai chöõ “Voâ Giaùn” nghóa laø

nôi thôøi gian thì lieân tuïc khoâng giaùn ñoaïn, nôi khoâng gian thì

khoâng coù keû thöù ba thaâm nhaäp. Taâm Thöùc tröôùc sau sanh dieät

lieân tuïc khoâng giaùn ñoaïn gioáng nhau neân goïi laø Ñaúng Voâ Giaùn.

Caùc phaùp Taâm vaø Taâm Sôû nieäm tröôùc laøm choã nöông töïa cho

nieäm sau neân goïi laø Ñaúng Voâ Giaùn Duyeân, chöõ Duyeân ñaây ñaëc

bieät laø chæ cho caùc phaùp Taâm vaø Taâm Sôû. Caùc phaùp Taâm vaø Taâm

Sôû neáu nhö khoâng coù Ñaúng Voâ Giaùn Duyeân thì khoâng theå sanh

khôûi, khoâng theå chuyeån ñoäng, leõ taát yeáu nhôø nieäp tröôùc ñaõ dieät

thì nieäm sau môùi ñöôïc sanh, nieäm tröôùc vaø nieäm sau khoâng coù

phaùp naøo giaùn ñoaïn rieâng bieät cho neân goïi laø Voâ Giaùn. Coøn Khai

Ñaïo Y nghóa laø nieäm tröôùc môû ñöôøng cho nieäm sau. Nhö Luaän

giaûi thích: “Ñaúng Voâ Giaùn Duyeân Y nghóa laø nieäm tröôùc khi ñaõ

dieät, caùc Taâm vaø Taâm Sôû ñeàu nöông gaù nôi choã nieäm tröôùc ñaõ

dieät naøy ñeå sanh khôûi nieäm sau, neáu nhö ly khai con ñöôøng caên

baûn ñaây thì taát nhieân khoâng theå sanh khôûi”. Gaàn ñaây coù ngöôøi

quan nieäm raèng: töï theå cuûa caùc phaùp ngoaïi caûnh cuõng bò saùt na

sanh dieät, ñieàu ñoù raát thích öùng vôùi Ñaúng Voâ Giaùn Duyeân (Vaán

ñeà naøy ñöôïc thaáy trong Taân Duy Thöùc Luaän).

167

2)- HÖÕU SÔÛ Y:

Taát caû phaùp Taâm vaø Taâm Sôû ñeàu coù ba loaïi Sôû Y noùi treân

(Chuûng Töû Y, Taêng Thöôïng Y, Ñaúng Voâ Giaùn Duyeân Y) neân goïi

laø Höõu Sôû Y. Caùc loaïi Taâm neáu nhö khoâng coù Sôû Y thì khoâng theå

sanh khôûi. Coøn taát caû ngoaïi caûnh nhö: saéc, thinh,..v..v…. ñeàu

khoâng coù Sôû Y.

3)- CAÂU HÖÕU Y CUÛA THÖÙC MAÏT NA:

Thöùc thöù baûy laáy gì laøm Sôû Y? Vaán ñeà naøy coù hai thuyeát:

Thuyeát thöù nhaát laø chuûng töû Thöùc thöù baûy laáy Sôû Taøng trong

Thöùc thöù taùm laøm sôû y (thaân nhaân duyeân) ñeå sanh khôûi, maø noù

khoâng phaûi nöông töïa nôi hieän haønh (Dò Thuïc) cuûa Thöùc thöù taùm

ñeå sanh khôûi. Theo nhö Luaän giaûi thích: “Coù nghóa raèng, YÙ ñaây

laáy chuûng töû Thöùc kia laøm sôû y maø khoâng phaûi laáy Thöùc hieän

haønh. YÙ ñaây thì lieân tuïc khoâng giaùn ñoaïn maø khoâng phaûi thuoäc

loaïi Thöùc giaû hieän”. Thuyeát thöù hai laø Thöùc thöù baûy nöông nôi

chuûng töû vaø hieän haønh cuûa Thöùc thöù taùm laøm sôû y neân goïi laø Caâu

Höõu Y. Nöông nôi chuûng töû goïi laø Nhaân Duyeân Y, nöông nôi

Thöùc hieän haønh goïi laø Caâu Höõu Y, hoaëc goïi laø Taêng Thöôïng Y.

Ñuùng nhö baøi Tuïng giaûi thích: “Y bæ chuyeån”, nghóa laø nöông nôi

chuûng töû vaø hieän haønh cuûa Thöùc thöù taùm kia ñeå sanh khôûi.

4)- THAÁT BAÙT HOÃ Y:

168

Phaùp Caâu Höõu Y roát raùo nhö theá naøo? Theo Luaän giaûi thích:

“nghóa laø trong saùu choã” (saùu caên), ñoù laø Taêng Thöôïng Duyeân ---

-- töùc laø Caâu Höõu Y, taát caû phaùp Taâm vaø Taâm Sôû chuû yeáu ñeàu

nöông nôi trong saùu choã naøy môùi coù theå sanh khôûi. Do ñoù Duy

Thöùc Hoïc goïi laø Taâm Caûnh Hôïp Nhaát luaän. Trong saùu choã naøy

töùc laø chæ cho saùu caên vaø saùu caên nöông nôi saùu traàn maø thieát laäp:

Caên ñaây töùc laø chuûng töû maø chuûng töû chính laø Caâu Höõu Y cuûa taát

caû Taâm vaø Taâm Sôû. Theo ngaøi Hoä Phaùp trình baøy: Caâu Höõu Y

cuûa Thöùc thöù baûy laø Thöùc thöù taùm vaø Caâu Höõu Y cuûa Thöùc thöù

taùm laø Thöùc thöù baûy, cuõng goïi laø Coâng Thöùc Toaøn Chuyeån (Coâng

thöùc xoay quanh), nguyeân vì hai Thöùc naøy nöông nhau laøm sanh

maïng. Caâu Höõu Y vaø Ñaúng Voâ Giaùn Y nôi Duy Thöùc Luaän coù raát

nhieàu thuyeát vaø ôû ñaây chæ noùi toång quaùt maø thoâi.

5)- SÔÛ DUYEÂN CUÛA MAÏT NA:

Tröôùc ñaõ trình baøy Thöùc thöù baûy nöông nôi Thöùc thöù taùm ñeå

chuyeån bieán ñoàng thôøi cuõng duyeân nôi Thöùc thöù taùm ñeå sinh

hoaït. Chöõ “Duyeân” nhö tröôùc ñaõ giaûi thích laø nghóa quaùn saùt, laø

nghóa phaân bieät vaø cuõng coù theå noùi laø nghóa chaáp thuû. Maït Na thöù

baûy duyeân nôi Thöùc thöù taùm chaáp laøm “Ngaõ” nhö theá naøo? Caùc

vò sö coå AÁn Ñoä ñoái vôùi vaán ñeà naøy coù maáy caùch giaûi thích raát

hay: Thuyeát thöù nhaát laø Maït Na thöù baûy duyeân nôi töï theå cuûa

Taâm Vöông thöù taùm chaáp laøm “Ngaõ” vaø duyeân nôi caùc Taâm Sôû

169

cuûa Thöùc thöù taùm quan heä chaáp laøm “Ngaõ Sôû”. Thuyeát thöù hai laø

Maït Na thöù baûy duyeân nôi Kieán Phaàn cuûa Thöùc thöù taùm chaáp

laøm “Ngaõ” vaø duyeân nôi Töôùng Phaàn cuûa Thöùc thöù taùm chaáp laøm

“Ngaõ Sôû”. Thuyeát thöù ba laø Maït Na thöù baûy duyeân nôi Hieän

Haønh (Dò Thuïc Baùo) cuûa Thöùc thöù taùm chaáp laøm “Ngaõ” vaø

duyeân nôi nhöõng Chuûng Töû trong Thöùc thöù taùm chaáp laøm “Ngaõ

Sôû”. Thaät ra Maït Na thöù baûy thì duyeân nôi Kieán Phaàn cuûa Thöùc

thöù taùm, töùc laø duyeân nôi töï theå taùc duïng cuûa Thöùc thöù taùm toång

chaáp laøm “Ngaõ”, ñaây laø tö töôûng cuûa ngaøi Hoä Phaùp. Noùi chung

laïi, Thöùc thöù baûy chæ laø chaáp “Ngaõ” maø thoâi.

6)- CAÊN NGUYEÂN CUÛA CHAÁP NGAÕ:

Ngöôøi nghieân cöùu Phaät Hoïc, ñaëc bieät laø ngöôøi tu hoïc Phaät

Phaùp coát yeáu ôû choã laø ñaû phaù chaáp ngaõ (ngaõ kieán). Nguyeân vì coù

ngaõ chuû quan, coù voâ minh phieàn naõo, cho neân nhaân ngaõ thò phi

ñeàu töø ñaây sanh khôûi, nhaân luaân xaõ hoäi cuõng töø ñaây kieán laäp. Vì

theá vaán ñeà “Ngaõ” chính laø chuû theå cuûa con ngöôøi, chuû theå cuûa xaõ

hoäi vaø töø ñoù Phaät Giaùo coi troïng hoïc lyù cuûa voâ ngaõ, cho voâ ngaõ

laø khoâng coù phieàn naõo. Ñöùc Phaät thaáy roõ chuùng sanh sôû dó bò sanh

töû luaân hoài cuõng ñeàu do caùi “Ngaõ” sanh ra, cho neân chuû tröông

thuyeát voâ ngaõ ñeå giaùo duïc. Ngöôøi naøo coù khaû naêng quaùn saùt voâ

ngaõ, theå nghieäm ñöôïc lyù voâ ngaõ thì ngöôøi ñoù coù theå khoâng coøn

taïo nhaân sanh töû. Ngöôøi naøo muoán tu voâ ngaõ tröôùc heát caàn phaûi

tìm cho ra caên beänh cuûa caùi “Ngaõ” töø ñaâu sanh ra roài sau ñoù môùi

haï thuû coâng phu toát vaø caûi taïo toát. Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng giaûi

thích: “Höõu tình nhaät daï traán hoân meâ” (Cho neân höõu tình thöôøng

170

bò hoân meâ che laáp ngaøy ñeâm). Ñaây laø thuyeát minh caùi “Ngaõ” laøm

chuû theå cuûa nhaân sanh, taát caû nhaân loaïi suoát ñôøi ñeàu meâ chaáp

cho caùi Ngaõ laø chuû nghóa quan troïng trong nhaân sanh. Nhöng thaät

ra Kieán Phaàn Thöùc thöù taùm voán khoâng phaûi laø Ngaõ vaø nhö vaäy

Thöùc thöù baûy ñieân ñaûo chaáp tröôùc caùi gì laøm ngaõ? Nguyeân vì

thaät theå Thöùc thöù taùm gioáng nhö thöôøng coøn, gioáng nhö chæ coù

moät, do noù laøm chuû teå taát caû cho neân Thöùc thöù baûy chaáp laøm

“Ngaõ”. Theo Taâm Lyù Hoïc chuû tröông, nhaân loaïi töø khi xuaát hieän

ñeán nay ñeàu cho laø coù moät caùi “Ngaõ” töï chuû. Caùi Ngaõ naøy maëc

duø Ñoâng Taây ñaët cho noù moät thöù danh töø gì ñeàu khoâng thaønh vaán

ñeà, leõ ñöông nhieân cuõng coù theå cho noù laø Thöùc A Laïi Da. Do

ñaáy, neáu nhö khoâng naém chaéc ñoaïn tröø ñöôïc Ngaõ Töôùng cuûa

Thöùc thöù baûy, vaán ñeà nhaân ngaõ, thò phi, xaõ hoäi seõ ñaáu tranh maõi

maõi vaø vónh vieãn khoâng theå naøo ñaït ñeán söï giaûi quyeát hôïp lyù maø

cuõng khoâng theå naøo hoaøn toaøn giaûi thoaùt ñöôïc sanh töû. Chöõ Ñoaïn

Tröø ñaây coù nghóa laø chuyeån hoaù thaønh Trí Bình Ñaúng Taùnh, töùc

laø thaønh voâ ngaõ.

YÙ Thöùc thöù saùu cuõng chaáp coù “Ngaõ”, nhöng chæ laø chòu aûnh

höôûng cuûa Thöùc thöù baûy ñeå khôûi leân maø thoâi. Söï chaáp ngaõ naøy

cuûa YÙ Thöùc thöù saùu coù hai loaïi: moät laø Caâu Sanh Chaáp Ngaõ,

cuõng goïi laø Baûn Naêng Chaáp Ngaõ; hai laø Phaân Bieät Chaáp Ngaõ,

chính laø do hoïc taäp taïo neân hay laø do taäp quaùn döôõng thaønh. Taäp

quaùn döôõng thaønh so saùnh thì deã ñoaïn dieät, nhöng baûn naêng thì

khoù ñoaïn tröø. Vì leõ ñoù, toâi cho ñaëc ñieåm cuûa Thöùc thöù baûy laø

chaáp “Ngaõ” vaø chaáp Ngaõ chính laø leõ soáng cuûa con ngöôøi maø cuõng

laø noàng coát cuûa taát caû toå chöùc xaõ hoäi, khoâng luaän xaõ hoäi gì, ñoaøn

171

theå naøo ñeàu ñöôïc thaønh laäp töø nôi ñaây vaø cuõng töø nôi ñaây maø coù

yù thöùc xaõ hoäi, coù yù thöùc daân toäc, coù yù thöùc quoác gia.. v..v……

Choã goïi coù yù thöùc chính laø chæ cho caùi “Ngaõ” noàng coát khaù lôùn.

Töï ngaõ cuûa moät caù nhaân phaùt trieån, töï ngaõ höôûng thuï, ñaáy laø caùi

“Ngaõ” quaù thieân leäch heïp hoøi, thöôøng hay nhôn ñoù haïi ñeán ngöôøi

khaùc. Caùi Ngaõ neáu nhö ñöôïc Taâm taát caû ñoàng tình taùc duïng môû

roäng phaùt trieån nhaèm muïc ñích laøm lôïi ích cho quaàn chuùng ñeàu

ñöôïc goïi laø “Ñaïi Ngaõ”. Phaät Hoïc thì khoâng phaûn ñoái chuû nghóa

“Ñaïi Ngaõ” naøy vaø Ñaïi Ngaõ ñaây coù theå noùi laø Voâ Ngaõ, ñoù chính

laø ñaû phaù caûnh giôùi Tö Ngaõ sau naøy.

IV.- THEÅ TAÙNH, HAØNH TÖÔÙNG VAØ TÖÔNG ÖNG:

Hieäu naêng (theå taùnh) cuûa Thöùc thöù baûy do tö löông laøm ñaëc

thuø, nghóa laø haèng thaåm tö löông chaáp ngaõ, Haèng laø nghóa lieân

tuïc khoâng giaùn ñoaïn, Thaåm laø nghóa xeùt kyû, töùc laø quaùn saùt saâu

saéc. Thöùc thöù saùu maëc duø cuõng xeùt kyû caùi “Ngaõ”, nhöng khoâng

lieân tuïc. Thöùc thöù taùm maëc duø lieân tuïc, nhöng caên baûn khoâng

thaåm xeùt coù “Ngaõ”. Naêm Thöùc Tröôùc thì khoâng thaåm xeùt vaø cuõng

khoâng lieân tuïc. Chæ Thöùc thöù baûy naøy ñaõ laø lieân tuïc vaø coøn thaåm

xeùt. Cho neân baøi Tuïng giaûi thích: “Haèng thaåm tö löông ngaõ töông

tuøy” (Theo choã haèng thaåm tö löông veà Ngaõ cuûa Thöùc thöù baûy).

Thöù haønh töôùng naøy cuûa Thöùc thöù baûy, YÙ Thöùc bình thöôøng cuûa

chuùng ta khoâng theå naøo quaùn saùt ñöôïc; lyù do Thöùc thöù baûy noùi

treân thuoäc veà loaïi Tieàm YÙ Thöùc. Thaät ra Thöùc thöù baûy muoán

ñöôïc an laäp thì khoâng khoù! Nôi trong Nhieáp Luaän, Thöùc thöù baûy

ñöôïc goïi laø YÙ Nhieãm OÂ, nguyeân vì Thöùc naøy coù boán phieàn naõo

172

quan heä. Thöùc thöù baûy cuõng goïi laø YÙ Haèng Haønh, nguyeân vì YÙ

thöù saùu thì bò giaùn ñoaïn. Ñuùng ra YÙ thöù saùu chæ giaùn ñoaïn choã taùc

duïng, chæ giaùn ñoaïn ôû nôi nhieãm oâ do phieàn naõo taùc duïng, cho

neân danh xöng cuûa YÙ vaø YÙ Thöùc bao goàm chæ coù moät loaïi maø

thoâi. Nhö Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “YÙ vaø YÙ Thöùc goïi

chung laø YÙ”. Caâu naøy chöùng minh cho thaáy YÙ vaø YÙ Thöùc chæ coù

moät loaïi maø khoâng phaûi hai loaïi. Coøn caên cöù nôi Khôûi Tín Luaän

giaûi thích: YÙ vaø YÙ Thöùc giaûi thích cuõng khoâng coù ranh giôùi roõ

raøng.

Thöùc thöù baûy ñaây coù boán taâm lyù phieàn naõo luoân luoân quan heä

(caâu), baát cöù thôøi khaéc naøo ñeàu cuøng sinh hoaït vôùi Thöùc thöù baûy

khoâng ly caùch. Theo Luaän giaûi thích: “Trong ñaây noùi ñeán chöõ

Caâu laø hieån baøy nghóa quan heä, nghóa laø töø voâ thæ cho ñeán khi

chöa chuyeån thaønh trí tueä, YÙ ñaây luoân luoân gìn giöõ töï taùnh, maõi

maõi duyeân nôi Thöùc Taïng, cuøng quan heä vôùi boán phieàn naõo”.

Cho neân Thöùc thöù baûy ñöôïc goïi laø YÙ OÂ Nhieãm. Boán thöù phieàn

naõo nhö theá naøo? Nhö baøi Tuïng giaûi thích: “goïi laø Ngaõ Si, Ngaõ

Kieán, Ngaõ Maïn, Ngaõ AÙi”. Boán thöù phieàn naõo ñaây ñeàu chaáp laáy

“Ngaõ” laøn y chæ maø nôi taâm lyù thì coù thöù töï: tröôùc heát ñoái vôùi

chaân lyù cuûa söï vaät hieåu bieát thieáu lyù trí (ngaõ si), keá ñeán cho söï

nhaän thöùc cuûa mình laø chính xaùc (ngaõ kieán), caên cöù theo söï thaáy

bieát naøy maø phaùt sanh ngaïo maïn (ngaõ maïn), do ñaây cuõng chính

laø aùi tröôùc nôi ngaõ (ngaõ aùi). Boán thöù phieàn naõo noùi treân moãi thöù

thaâm tröôùc moãi vieäc.

173

1)- Ngaõ Si: chöõ Si nghóa laø ngu si, cuõng töùc laø voâ minh, hoaëc

goïi laø voâ tri, noùi thieát thöïc hôn: chöõ Si nghóa laø khoâng tri thöùc,

khoâng lyù trí, laø caên baûn cuûa taát caû phieàn naõo. Ñoái vôùi ngaõ töôùng,

phaùp töôùng vaø chaân lyù, khoâng theå thoâng suoát neân goïi laø ngu si.

Coøn Voâ Minh thì coù hai loaïi: Moät laø Coäng Voâ Minh, cuõng goïi laø

Töông Öng Voâ Minh, nghóa laø quan heä vôùi taát caû taâm lyù phieàn

naõo nhö Tham, Maïn, Nghi,..v..v….. ñeå cuøng nhau phaùt khôûi. Noùi

chung, khoâng luaän baát cöù taâm lyù phieàn naõo naøo sanh khôûi ñeàu coù

maët voâ minh xen laãn vaøo. Hai laø Baát Coäng Voâ Minh, voâ minh

naøy coù hai loaïi:

a)- Voâ Minh Ñoäc Haønh: nghóa laø voâ minh sanh ñoäc laäp. Voâ

Minh Ñoäc Haønh cuõng coù hai loaïi: loaïi thöù nhaát laø traïng thaùi

khoâng lyù trí, nhöng coù YÙ Thöùc vaø coù caùc taâm lyù Phaån

Noä,..v..v….. cuøng nhau hieän khôûi; loaïi thöù hai laø traïng thaùi khoâng

lyù trí, khoâng YÙ Thöùc vaø cuõng khoâng coù caùc taâm lyù Phaån

Noä,..v..v…. cuøng nhau hieän khôûi.

b)- Voâ Minh Haèng Haønh: laø traïng thaùi hoaøn toaøn khoâng coù lyù

trí, nghóa laø khoâng thaáu suoát chaân lyù cuûa ngaõ töôùng. Voâ Minh ñaây

ñöôïc goïi laø Haèng Haønh vì quan heä vôùi Thöùc thöù baûy trong söï

hieän höõu vaø sinh hoaït lieân tuïc khoâng giaùn ñoaïn. Söï sinh hoaït cuûa

Voâ Minh xin lieät keâ nhö döôùi ñaây:

174

Voâ

Min

h

Coäng Voâ

Minh

Baát Coäng

Voâ Minh

Töông Öng Voâ Minh cuøng vôùi

Tham, Si, Maïn, Nghi..v..v…. taát caû

phieàn naõo töông öng ñeå sanh khôûi.

Voâ Minh

Ñoäc Haønh

Voâ Minh

Haèng Haønh

Voâ Minh

Ñoäc Haønh

1. Khi cuøng vôùi Phaãn, Khueå..v..v…Tuøy

Pheàn Naõo töông öng thì töï noù khoâng phaûi

laø chuû (Voâ Minh khoâng phaûi laøm chuû)

2. Khoâng cuøng vôùi Phaãn,..v..v…. ñoàng thôøi

phaùt khôûi, Voâ Minh laøm chuû ( Thöùc thöù saùu)

175

2)- Ngaõ Kieán: laø chaáp ngaõ, tinh thaàn vaø thaân theå xaùc thòt cuûa

con ngöôøi voán laø caùc phaùp do nhaân duyeân sanh ra, khoâng coù baûn

ngaõ thaät taùnh toàn taïi ôû trong, ngöôøi ta chæ bieát caùc phaùp khoâng

phaûi ngaõ naøy laïi voïng chaáp cho laø ngaõ, theá neân ñoái vôùi thöù kieán

giaûi ñoù goïi laø Ngaõ Kieán.

3)- Ngaõ Maïn: chöõ Maïn laø cao ngaïo, laø taâm lyù töï cao töï ñaïi,

thöù taâm lyù naøy nöông töïa nôi söï chaáp ngaõ ñeå sanh khôûi neân goïi

laø Ngaõ Maïn.

4)- Ngaõ AÙi: laø tham ngaõ, nghóa laø ñoái vôùi nhöõng caûnh giôùi

beân ngoaøi khôûi leân yù nieäm ham thích lieàn sanh ra taùnh tham aùi,

bôûi do aùi tröôùc caùi ngaõ neân goïi laø Ngaõ AÙi. Thaønh Duy Thöùc Luaän

giaûi thích: “Ñoái vôùi choã chaáp ngaõ ñam meâ tham tröôùc neân goïi laø

ngaõ aùi”.

Voâ Minh

Haèng

Haønh

Töùc laø Voâ Minh cuûa Thöùc thöù baûy luoân luoân

chaáp ngaõ, Voâ Minh luoân luoân coù maët, töùc laø

Ngaõ Si.

176

Thöùc thöù baûy sôû dó taùc duïng laø do suy tính chaáp coù “Ngaõ” laøm

theå taùnh, taâm lyù naøy moãi khi taùc duïng lieàn quan heä vôùi boán Taâm

Sôû noùi treân vaø choïn laáy “Ngaõ” laøm ñieåm xuaát phaùt, cho neân

Thöùc thöù baûy chính laø Ngaõ Chaáp Luaän.

Coøn caâu “caäp dö Xuùc ñaúng caâu” (ngoaøi ra Xuùc vaân vaân cuøng

töông öng). Thöùc thöù baûy khoâng chæ quan heä vôùi boán phieàn naõo

noùi treân maø coøn quan heä vôùi naêm Bieán Haønh nhö Xuùc, Taùc YÙ,

Thoï, Töôûng vaø Tö. Ngoaøi ra Thöùc naøy coøn quan heä vôùi caùc Taâm

Sôû khaùc nöõa, nhö Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng giaûi thích: “Baùt Ñaïi,

Bieán Haønh, Bieät Caûnh Hueä, Tham, Si, Ngaõ Kieán, Maïn töông

tuøy”, nghóa laø Thöùc thöù baûy naøy quan heä vôùi taùm Ñaïi Tuøy nhö

Hoân Traàm, Traïo Cöû, Baát Tín, Giaõi Ñaõi, Phoùng Daät, Thaát Nieäm,

Taùn Loaïn, Baát Chaùnh Tri vaø moät Taâm Sôû Hueä cuûa Bieät Caûnh.

Nhöõng Taâm Sôû ñaây thuoäc loaïi phaân bieät caûnh giôùi nhö ñaõ trình

baøy trong phaàn Naêng Bieán ôû tröôùc.

Keá ñeán caâu “Höõu phuù voâ kyù nhieáp” (thuoäc taùnh höõu phuù voâ

kyù). Taùnh Voâ Kyù coù hai loaïi: Höõu Phuù Voâ Kyù vaø Voâ Phuù Voâ Kyù.

Nhö tröôùc ñaõ giaûi thích, Thöùc thöù taùm thì thuoäc veà loaïi Voâ Phuù

Voâ Kyù vaø Thöùc thöù baûy thì thuoäc veà loaïi Höõu Phuù Voâ Kyù. Höõu

Phuù laø nghóa oâ nhieãm, taùnh chaát nôi baûn thaân cuûa Thöùc thöù baûy

thì khoâng phaûi thieän vaø cuõng khoâng phaûi aùc, chöa töøng phaùt khôûi

nieäm aùc, chöa töøng laøm vieäc aùc, cho neân goïi laø Voâ Kyù. Nhaân vì

Thöùc naøy coù phieàn naõo quan heä ñeå phaùt khôûi, do ñoù töï theå cuûa

noù bò caùc phieàn naõo baùm laáy ngaên che, baùm laáy nhieãm oâ, cho neân

177

goïi laø “Taùnh Höõu Phuù Voâ Kyù”. Cuõng vì coù caùc phieàn naõo quan

heä ñeå duyeân, Thöùc Maït Na thöù baûy laïi ñöôïc mang theâm moät teân

ñaëc bieät nöõa laø YÙ OÂ Nhieãm, nghóa laø YÙ Thöùc bò phieàn naõo oâ

nhieãm.

V.- CAÛNH GIÔÙI TROÙI BUOÄC, CHINH PHUÏC

VAØ TIEÂU DIEÄT CUÛA THÖÙC MAÏT NA:

Caâu “Tuøy sôû sanh sôû heä” (tuøy thuoäc theo Thöùc thöù taùm sanh

vaøo choã naøo thì Thöùc thöùc baûy cuõng theo ñoù ñeå sanh ra). Ñaây laø

trình baøy nhöõng choã trong ba coõi troùi buoäc Thöùc thöù baûy vaø Thöùc

thöù baûy naøy tuøy thuoäc theo Thöùc thöù taùm ñeå chuyeån bieán. Chöõ

sanh trong caâu “Sôû Sanh” coù nghóa laø “Nôi Choán”. Tuøy Sôû Sanh

nghóa laø tuøy theo Thöùc thöù taùm sanh vaøo choã naøo vaø loaïi gì thì

Thöùc thöù baûy cuõng theo ñoù ñeå sanh ra. Hôn nöõa hai chöõ “Sôû

Sanh” laø chæ cho caùc nghieäp höõu laäu cuûa ba coõi chieâu caûm Thöùc

Dò Thuïc thöù taùm hieän khôûi, nghóa laø Thöùc Dò Thuïc Quaû sanh vaøo

choã naøo thì Thöùc thöù baûy cuõng bò troùi buoäc theo ñeå sanh vaøo choã

ñoù. Thí duï nhö Thöùc thöù taùm sanh vaøo loaøi ngöôøi trong coõi Duïc

Giôùi thì Thöùc thöù baûy cuõng bò troùi buoäc theo ñeå sanh vaøo trong

loaøi ngöôøi. Nhö Luaän giaûi thích: “Tuøy yù vaän duïng luoân luoân

duyeân laáy nôi töï theå Thöùc Taïng chaáp laøm noäi ngaõ, khoâng phaûi

duyeân laáy nôi choã khaùc, coøn neáu nhö sanh khôûi nôi choã khaùc töùc

laø chæ cho Thöùc Taïng Dò Thuïc hieän taïi ñaõ sanh khôûi neân goïi laø ñaõ

sanh vaøo choã khaùc. Thöùc Maït na nhieãm oâ duyeân nôi Thöùc thöù

taùm chaáp laøm “Ngaõ” töùc laø ñaõ bò troùi buoäc nôi Thöùc thöù taùm neân

goïi laø Thöùc thöù taùm troùi buoäc”.

178

Caâu “A La Haùn, Dieät Ñònh, Xuaát Theá Ñaïo voâ höõu” (tröø A La

Haùn, Dieät Ñònh, Ñaïo Xuaát Theá thì khoâng coøn Thöùc thöù baûy). Ñaây

laø trình baøy roõ thöù lôùp ngoâi vò chinh phuïc vaø ñoaïn tröø Thöùc thöù

baûy. Trong ñoù Thöùc Maït Na thöù baûy coù ba ngoâi vò chinh phuïc vaø

ñoaïn tröø: moät laø ngoâi vò A La Haùn, hai laø vaøo ngoâi vò Dieät Taän

Ñònh, ba laø chöùng ñeán ngoâi vò Ñaïo Xuaát Theá. A La Haùn nghóa

toång quaùt laø trình baøy Thaùnh quaû voâ hoïc cuûa ba Thöøa. “Dieät

Ñònh” goïi cho ñuû laø Dieät Taän Ñònh, cuõng coù teân laø Dieät Thoï

Töôûng Ñònh. Caâu Xaù Luaän giaûi thích: coù phaùp khieán cho caùc

Taâm vaø Taâm Sôû tieâu dieät, khieán cho caùc Taâm vaø Taâm Sôû khoâng

coøn sanh khôûi (khoâng phaùt ñoäng nieäm töôûng) neân goïi laø Dieät

Ñònh. Dieät Thoï Töôûng Ñònh nghóa laø thöù thieàn ñònh tieâu dieät heát

hai loaïi Taâm Sôû naøy: Taâm Sôû Thoï vaø Taâm Sôû Töôûng. Chöõ “Thoï”

laø tieáp nhaän ñeå höôûng thoï, töùc laø ngöôøi höôûng thoï naêm duïc laïc

trong theá gian. Chöõ “Töôûng” laø phaân bieät tính toaùn vaø chaáp tröôùc

cuûa YÙ Thöùc, taát caû Khoa Hoïc, Trieát Hoïc, Toâng Giaùo, Chuû Nghóa,

Hoïc Thuyeát trong theá gian, moãi moãi ñeàu phaân bieät, tö duy vaø suy

töôûng. Ngöôøi hoïc Ñaïo Xuaát Theá maëc duø khoâng tham muoán

höôûng thoï naêm duïc laïc cuûa theá gian, nhöng hoï vaãn coøn phaân bieät,

coøn tính toaùn, coøn chaáp tröôùc thì roõ raøng vaãn coù hai thöù taâm lyù

naøy hoaït ñoäng vaø nhaát ñònh hoï khoâng theå naøo ra khoûi luaân hoài, vì

leõ ñoù ngöôøi hoïc Ñaïo Xuaát Theá taát yeáu tröôùc heát duøng ñònh löïc

tieâu dieät cho ñöôïc hai thöù Taâm Sôû naøy. Thaân taâm cuûa con ngöôøi

neáu nhö coù hai thöù Taâm Sôû naøy hoaït ñoäng thì khoâng theå naøo tòch

tònh vaø muoán cho thaân taâm ñöôïc tòch tònh thì phaûi dieät hai Taâm

Sôû Thoï vaø Töôûng. Ngöôøi tu Thoï Töôûng Ñònh muïc ñích laø mong

179

caàu ñaït ñöôïc trí tueä tòch tònh, nhôø tu ñònh naøy taâm hoï ñöôïc töï taïi,

dieät heát phieàn naõo vaø nhaát ñònh chöùng ñaëng ñaïo quaû A La Haùn.

Caâu “Xuaát Theá Ñaïo”: chöõ Ñaïo nghóa laø con ñöôøng, nhöng

Xuaát Theá Ñaïo ôû ñaây laø so saùnh vôùi Theá Gian Ñaïo, töùc laø chæ cho

Thaùnh Ñaïo voâ laäu cuûa ba Thöøa xuaát theá gian, nhôø trí tueä voâ laäu

ñích thaân chöùng ñöôïc lyù chaân nhö, ñaây goïi laø Chaân Kieán Ñaïo.

Tieåu Thöøa thì vaøo ñöôïc baäc Sô Quaû, Ñaïi Thöøa thì chöùng ñöôïc

baäc Sô Ñòa, nghóa laø hoï ñaõ chöùng ñöôïc ñaïo lyù naøy, töùc laø ñaõ dieät

ñöôïc ngaõ chaáp vaø Maït Na cuûa hoï ñaõ ñöôïc chuyeån thaønh trí tueä.

Trong ba loaïi danh vò noùi treân, danh vò A la Haùn laø quaû voâ

hoïc, neáu nhö chöùng ñöôïc quaû naøy nhöõng chuûng töû vaø hieän haønh

cuûa Maït Na nhieãm oâ toaøn boä ñeàu bò ñoaïn tröø cho neân goïi A La

Haùn laø voâ laäu. Coøn nhö ôû nôi danh vò höõu hoïc, khi vaøo Ñònh Dieät

Taän ôû nôi Ñaïo Gia Haïnh trôû veà sau, cuõng nhö khi chöùng vaøo Ñaïo

Xuaát Theá thì nhöõng hieän haønh cuûa Maït Na laàn laàn nhôø theá löïc

cuûa hai thöù ñaïo noùi treân chinh phuïc vaø tieâu dieät, cho neân goïi laø

Dieät Ñònh Voâ Höõu vaø Xuaát Theá Ñaïo Voâ Höõu. Taïi sao Dieät Ñònh

coù theå chinh phuïc vaø tieâu dieät Thöùc Maït Na naøy? Nguyeân do

Dieät Ñònh laø phaùp thuoäc loaïi bình ñaúng cuûa Ñaïo Xuaát Theá vaø

phaùp naøy voâ cuøng tòch tònh. Trong Ñaïo Xuaát Theá, ngöôøi tu taäp

nhôø Trí Caên Baûn maø thaáu trieät ñöôïc chaân nhö voâ ngaõ, xa lìa ñöôïc

caùi haïi chaáp ngaõ cho neân goïi Thöùc Maït Na naøy laø Voâ Höõu. Trí

Haäu Ñaéc laø trí tueä thuoäc loaïi chaân thaät bình ñaúng vaø trí tueä naøy

cuõng tieâu dieät beänh chaáp ngaõ. Do ñoù nhaän thaáy, caùc Ñaïo Höõu

Laäu khoâng theå chinh phuïc YÙ Thöùc nhieãm oâ. Thöùc Maït Na ñaây

180

neáu nhö ñoaïn tröø vónh vieãn nhieãm oâ thì lieàn chöùng ñöôïc Trí Tueä

Bình Ñaúng Taùnh ngay laäp töùc. Choã chinh phuïc cuûa danh vò noùi

treân chính laø söï hieän haønh cuûa chaáp ngaõ, choã ñoaïn tröø cuûa danh

vò noùi treân chính laø chuûng töû hieän höõu cuûa chaáp ngaõ, choã chöùng

ñaéc cuûa ba danh vò noùi treân chính laø chaân lyù voâ ngaõ, taát caû ñeàu

choïn laáy caùi “Ngaõ” laøm trung taâm ñeå laäp luaän.

CHÖÔNG VI

THÖÙC A LAÏI DA (Alaya)

(Baûn Theå Luaän)

I.- LÔØI TÖÏA

1.- BAÛN THEÅ VUÕ TRUÏ VAØ THÖÙC A LAÏI DA:

Nôi Trieát Hoïc, Vuõ Truï Luaän laø tìm hieåu nhöõng gì xöû lyù baûn

theå cuûa vuõ truï, nghóa laø vaïn höõu vuõ truï laø moät vaán ñeà ñöôïc thaønh

laäp nhö theá naøo. Töø khi coù lòch söû cho ñeán nay, vaán ñeà naøy ñaõ

ñöôïc soá ngöôøi tham khaûo ñeán, khôûi ñieåm töø Duy Thaàn ñi ñeán

Duy Taâm vaø Duy Vaät, noùi chung laïi keû coù nhaân ñaïo thì thaáy coù

nhaân ñaïo, keû coù trí thì thaáy coù trí, khoâng coù moät phaùp naøo moät

hoïc thuyeát naøo xaùc ñònh caû; coøn trong Phaät Hoïc, nhieàu hoïc

thuyeát cuõng phöùc taïp khoâng khaùc nhö, naøo Do Nghieäp Caûm, naøo

Taùnh Khoâng, naøo Duy Thöùc, naøo Duy Taâm Chaân Nhö, taát caû ñeàu

khoâng coù nhaát trí. Tuy nhieân trong Phaät Hoïc coù moät quan ñieåm

181

gioáng nhau laø moïi ngöôøi ñeàu thöøa nhaän Nhaân Duyeân Luaän, cho

neân coù theå noùi Vuõ Truï Baûn Theå Luaän cuûa Phaät Giaùo chính laø

Nhaân Duyeân Luaän. Nhaân Duyeân Luaän ñaây laø thuoäc veà Duy Thöùc

Toâng, vì theá Vuõ Truï Quan cuûa Duy Thöùc Toâng chính laø Duy

Thöùc.

Theo chuû tröông cuûa Duy Thöùc, trong caùc phaùp Thöùc A Laïi

Da leõ ñöông nhieân coù theå söû duïng ñeå thuyeát minh baûn theå vuõ truï.

Danh nghóa cuûa Thöùc A Laïi Da ñaõ ñöôïc giaûi thích töôøng taän

trong baøi Tuïng. Baøi Tuïng thuyeát minh: thöù nhaát Thöùc A Laïi Da

laø gì ? Thöù hai taïi sao Thöùc A Laïi Da laø baûn theå cuûa vuõ truï?

Thöùc A Laïi Da nôi Taâm Lyù Hoïc cho laø moät thöù Tieàm YÙ

Thöùc, hoaëc goïi laø Voâ YÙ Thöùc. Tieàm YÙ Thöùc theo hoï thuyeát minh,

coâng naêng taùc duïng cuûa noù laø moät thöù taâm löïc aån naáp khoâng hoaït

ñoäng, khoâng hieån hieän. Voâ YÙ Thöùc laø noùi taâm naøy taùc duïng

khoâng coù YÙ Thöùc hoaït ñoäng, coøn Tieàm YÙ Thöùc thì rieâng coù coâng

duïng cuûa noù. Nhöõng thöù phaùp trình baøy treân nôi Duy Thöùc Hoïc

cho laø Thöùc A Laïi Da thöù taùm. Thöùc A Laïi Da thöù taùm nôi Duy

Thöùc Hoïc goïi laø “Baát Khaû Tri”, nguyeân vì söï taùc duïng cuûa Thöùc

naøy raát vi teá khoâng theå bieát ñöôïc, chæ bieát coâng duïng cuûa noù laø

taøng tröû chuûng töû, giöõ gìn thaân theå, lo duyeân theá giôùi; YÙ Thöùc cuûa

chuùng ta khoâng theå naøo hieåu bieát ñöôïc noù, vì theá Thöùc A Laïi Da

ñöôïc goïi laø Tieàm YÙ Thöùc.

Thöùc A Laïi Da laø baûn theå sanh maïng cuûa chuùng ta, baûn theå

sanh maïng naøy töø voâ thæ ñeán nay, cho ñeán khi thaønh Phaät khoâng

182

bao giôø bò hoaïi dieät, chæ laø chuyeån bieán taùnh chaát cuûa noù maø thoâi,

thöù phaùp naøy theo Duy Thöùc cho laø raát thaâm teá. Nhö Kinh Giaûi

Thaâm Maät giaûi thích: “Nôi saùu coõi sanh töû, taát caû höõu tình ñeàu bò

ñoaï vaøo trong caùc loaøi höõu tình, hoaëc sanh baèng thai, hoaëc sanh

baèng tröùng, hoaëc sanh baèng nôi aåm thaáp, hoaëc sanh baèng caùch

chuyeån hoaù, khi moãi loaïi thaân sanh khôûi, taát caû chuûng töû Taâm

Thöùc nôi trong toái sô trôû neân thaønh thuïc, baét ñaàu chuyeån bieán,

hoaø hôïp, taêng tröôûng roäng lôùn..v..v….”. Trong ñaây “Taát caû chuûng

töû Taâm Thöùc nôi trong toái sô” [1] nghóa laø chæ cho Nhaân Töôùng

cuûa Thöùc A Laïi Da. Do nôi nghóa naøy, Thöùc A Laïi Da töùc laø baûn

theå sanh maïng cuûa nhaân sanh, nhö trong Kinh noùi “Caên Baûn

Thöùc”, “Cuøng Sanh Töû Uaån”, “Höõu Phaàn Taâm”, “AÙi A Laïi

Da”..v..v….. [2] ñeàu laø trình baøy baûn theå sanh maïng caû. Taâm

Thöùc cuûa nhaân sanh ñích thöïc khoâng bò hoaïi dieät, sanh maïng thì

voâ cuøng. Töø nôi ñieåm naøy maø quaùn saùt coù theå bieát Thöùc A Laïi

Da ñaõ ñöôïc giaûi thích laø caên cöù nôi phöông dieän tinh thaàn vaø coøn

phöông dieän vuõ truï thì khoâng coù khai trieån roäng lôùn ñeán vaät chaát.

Keû chaáp thoï thaân theå laø Thöùc A Laïi Da. Nôi trong Kinh Ñaïi

Thöøa, Thöùc A Laïi Da ñaàu tieân ñöôïc giaûi thích laø Naêng Chaáp Thoï

“moät laø coù caùc Caên baèng saéc chaát vaø coù choã nöông töïa ñeå chaáp

thoï, hai laø chaáp thoï caùc taäp khí danh töôùng, phaân bieät, ngoân

thuyeát, hyù luaän”. Ñaây laø noùi roõ Thöùc A Laïi Da ñoái vôùi söï quan

heä tröïc tieáp phaùt sanh caùc phaùp trong vuõ truï. Thöùc naøy cuõng goïi

laø Taâm, “Do Thöùc ñaây Saéc, Thinh, Höông, Vò, Xuùc..v..v….. chöùa

nhoùm theâm lôùn” [3], Trung Luaän cuõng goïi Thöùc naøy laø Taâm chöùa

nhoùm chuûng töû caùc phaùp [4].

183

Thöùc A Laïi Da laø baûn theå cuûa vuõ truï. Heä phaùi Duy Thöùc Hoïc

truyeàn maõi cho ñeán thôøi ñaïi Voâ Tröôùc vaø Theá Thaân môùi nhìn

nhaän Thöùc naøy laø baûn theå cuûa vuõ truï. Nhö theá trong Giaùo Ñieån,

Thöùc A Laïi Da laø caên baûn cuûa Duy Thöùc Hoïc, trong Nhieáp Ñaïi

Thöøa Luaän goïi laø “Sôû Tri Y”. “Sôû Tri” laø chæ cho taát caû caùc phaùp

cuûa vaïn höõu trong vuõ truï, nghóa laø taát caû caùc phaùp taïp nhieãm cuûa

theá gian vaø taát caû caùc phaùp thanh tònh cuûa xuaát theá gian, noùi toång

quaùt vaø chung laïi goïi laø “Sôû Tri”. Chöõ “Y” laø yù nghóa y chæ,

nöông töïa, döïa vaøo. “Sôû Tri Y” nghóa laø vuõ truï vaïn höõu, caùc phaùp

hoaëc nhieãm oâ, hoaëc thanh tònh, hoaëc tinh thaàn, hoaëc vaät chaát,

hoaëc voâ hình, hoaëc höõu hình, taát caû ñeàu phaûi nöông töïa Thöùc A

Laïi Da môùi coù theå sanh khôûi vaø chæ coù Thöùc naøy laø choã nöông

töïa bình ñaúng cuûa caùc phaùp, neân goïi laø Sôû Tri Y. Nhö Kinh A Tyø

Ñaït Ma giaûi thích: “Theá giôùi keå töø voâ thæ ñeán nay taát caû phaùp ñeàu

nöông töïa nôi Thöùc naøy maø coù caùc coõi vaø coù Nieát Baøn chöùng

ñaéc. Do thaâu nhieáp, taøng tröû caùc phaùp vaø taát caû chuûng töû cho neân

ñöôïc goïi laø A Laïi Da, ñoù laø danh nghóa thuø thaéng maø ta khai thò”.

Tieáp theo Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän giaûi thích: “Laïi nöõa vì nhaân

duyeân gì Thöùc naøy thuyeát minh A Laïi Da? Phaåm chaát taïp nhieãm

cuûa taát caû phaùp hieän höõu ñaõ sanh ra ñeàu laø quaû taùnh ñaõ ñöôïc

thaâu

---------------------------------------------------------------

[1] Phaåm Taâm YÙ Thöùc cuûa Kinh Giaûi Thaâm Maät.

[2] Phaåm Sôû Tri Y cuûa Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän vaø Duy Thöùc Luaän.

[3] Phaåm Taâm YÙ Thöùc cuûa Kinh Giaûi Thaâm Maät.

[4] Baùch Phaùp Luaän Sôù.

184

nhieáp vaø taøng tröû trong Thöùc A Laïi Da. Hôn nöõa Thöùc naøy coøn

laøm nhaân taùnh cho taát caû phaùp taïp nhieãm ñaõ ñöôïc thaâu nhieáp vaø

taøng tröû neân goïi laø Thöùc A laïi Da”. Vì nhöõng lyù do treân, chuùng ta

raát deã daøng thaáy ñöôïc Thöùc A laïi Da laø baûn theå cuûa tinh thaàn vuõ

truï. Theá neân Thöùc A laïi Da ñaây coù theå cho laø theå toång hôïp cuûa

vuõ truï vaø nhaân sanh, theå hoäi tuï cuûa tinh thaàn vaø vaät chaát.

Coù ngöôøi hoûi raèng: Thöùc naøy laø Duy Thöùc Töôùng maø khoâng

phaûi laø Duy Thöùc Taùnh, taïi sao cho hieän töôïng Duy Thöùc Töôùng

laø baûn theå cuûa vuõ truï maø khoâng caên cöù nôi Duy Thöùc Taùnh ñeå

kieán laäp baûn theå cuûa vuõ truï?

Ñaùp raèng: Taùnh thì coù phaàn lyù taùnh vaø phaàn söï taùnh, phaàn lyù

taùnh thì tröøu töôïng, phoå bieán vaø voâ cuøng. Coøn phaàn söï taùnh thì cuï

theå, höõu haïn vaø höõu vi. Vuõ truï laø phaùp höõu vi, cuï theå, tröôùc ñoù thì

chaúng sanh dieät vaø sau ñoù thì coù sanh dieät. Baûn theå cuûa vuõ truï

vaïn höõu leõ ñöông nhieân laø thuoäc veà phaùp höõu vi sanh dieät, khoâng

phaûi thuoäc loaïi khoâng sanh dieät. Hôn nöõa Töôùng cuûa Duy Thöùc

Töôùng coù hai nghóa: Theå Töôùng vaø Töôùng Traïng, Theå Töôùng laø

noùi veà baûn theå vaø Töôùng Traïng laø noùi veà hieän töôïng. Hoâm nay

trình baøy Thöùc A laïi Da laø ñeà caäp ñeán choã nöông töïa cuûa caùc

phaùp, töùc laø noùi ñeán Theå Töôùng maø khoâng phaûi noùi ñeán choã

Töôùng Traïng, cho neân khoâng traùi vôùi nhau.

185

2.- NGUYEÂN LIEÄU TOÁI HAÄU CUÛA VUÕ TRUÏ:

Taát caû söï söï vaät trong vuõ truï, ngoaïi tröø taùnh baûn chaát cuûa

chuùng coù moät töôùng chung phoå bieán, ngoaïi tröø goïi laø khaùi nieäm

(lyù chung) phoå bieán, moãi moãi ñeàu laø nhöõng hieän töôïng ñaõ coù

töôùng traïng ngaøn sai muoân khaùc, hoaëc goïi laø söï töôùng, nghóa laø

chuùng noù luoân luoân baát cöù luùc naøo cuõng bò bieán hoaù lieân tuïc.

Cuõng vì söï bieán hoaù cho neân moãi moät söï vaät ñang ôû trong thôøi

gian vaø khoâng gian ñoàng nhaát thì luoân luoân khoâng gioáng nhau,

nghóa laø saùt na tröôùc khoâng gioáng saùt na sau, cho ñeán söï hoå töông

bieán hoaù laïi cuõng hoaøn toaøn baát nhaát. Töôùng chung phoå bieán thì

chaân thaät baát bieán, coøn hieän töôïng sai bieät thaät teá thì bieán ñoäng.

Rieâng taùnh töï theå cuûa taát caû phaùp, nghóa laø taùnh chaát töï theå ñaëc

bieät cuûa moãi söï vaät vaø töï theå caù bieät naøy cuõng laø gioáng vôùi taùnh

ñoàng nhaát ñaõ coù cuûa caùc phaùp. Thöù töï taùnh naøy töï theå ñaëc bieät laïi

khoâng gioáng vôùi taùnh khaùc cuûa taát caû phaùp. Thöù töï taùnh naøy

trong Phaät Hoïc goïi laø Töï Töôùng vaø Töï Töôùng ñaây thì chaân thaät

khoâng bieán ñoåi.

Baûn theå cuûa taát caû söï vaät neáu nhö caên cöù nôi Phaät Hoïc chuû

tröông thì thuoäc veà Khoâng vaø chöõ Khoâng ñaây laø duyeân khôûi, cho

neân goïi laø Khoâng. Chöõ Khoâng thì khoâng coù töï taùnh vaø khoâng coù

töï taùnh nghóa laø söï thaät nhö theá, töø xöa ñeán nay vaãn laø Khoâng. Söï

thaät ñöùng treân laäp tröôøng phaân tích cuõng coù theå cho laø Khoâng vaø

Phaät Hoïc cho laø Nhaân Duyeân, nghóa laø hieän töôïng cuûa taát caû söï

vaät laø hoaøn toaøn do nhaân duyeân keát hôïp, do bôûi nhaân hoaø hôïp

vôùi duyeân keát thaønh söï vaät, cho neân goïi Giaû, laø Khoâng. Nhöng

186

thöù nhaân duyeân naøy, hoïc phaùi Ngoaïi Ñaïo cho laø thaät taïi, vaø

chuûng töû trong hoïc phaùi Duy Thöùc cuõng cho laø thaät coù, vì theá

Phaät Hoïc môùi chuû tröông söï vaät do nhaân duyeân keát hôïp taïo thaønh

ñeàu laø Khoâng, ñeàu laø Giaû.

Thuyeát Nhaân Duyeân ñaây khoâng khaùc thuyeát Nhöõng Ñieàu

Kieän Gioáng Nhau Quan Heä cuûa Taân Thaät Taïi Luaän La Toá chuû

tröông. Taân Thaät Taïi Luaän thì söû duïng lyù quan heä ñeå thuyeát minh

taùnh chaát vaø hieän töôïng cuûa söï vaät, coøn Trieát Hoïc cuûa Phaät Giaùo

thì söû duïng lyù Nhaân Duyeân hoaëc lyù Duyeân Khôûi ñeå thuyeát minh

baûn theå vaø hieän töôïng cuûa söï vaät. Cho neân hoïc thuyeát Vuõ Truï

Quan vaø Nhaân Sanh Quan cuûa Phaät Hoïc chính laø Nhaân Duyeân

Luaän. “Naém laáy “Quan Heä” gì ñeå thuyeát minh taùnh chaát cuûa söï

vaät? Nguyeân do baát cöù söï vaät naøo trong vuõ truï ñeàu khoâng theå ñoäc

laäp; noùi ngöôïc laïi, khoâng coù söï vaät naøo khaùc maø khoâng sanh

quan heä. Bôûi theá moät khi phaùn ñoaùn thöù taùnh chaát gì cuûa moät söï

vaät naøo thì khoâng khaùc bieän minh ñòa vò thöù quan heä nôi söï vaät

ñoù”. Tri thöùc chaúng qua laø moät thöù quan heä cuûa tri ñôùi vôùi sôû tri,

cho neân sôû tri cuøng vôùi tri ñoàng laø quan heä trong quan heä, nhöng

söï quan heä ñoù nhaát ñònh ôû ngoaøi quan heä, nhöõng nhaân toá noùi treân

ñöôïc goïi laø Taùnh Quan Heä Ngoaïi Taïi” (Taân Trieát Hoïc Luaän

Tuøng). Coù quan heä ngoaïi taïi thì leõ ñöông nhieân coù Taâm Linh

quan heä noäi taïi, trong ñoù khoâng boû thaûo luaän, chæ laø chöùng minh

taùnh chaát vaø hieän töôïng cuûa söï vaät trong vuõ truï ñeàu laø quan heä

vaø toå hôïp cuûa quan heä. Thöù toå hôïp naøy coù nhieàu loaïi khoâng

gioáng nhau, cho neân môùi coù nhieàu thöù söï vaät, nhieàu thöù nhaân quaû

sanh ra ngaøn sai muoân khaùc, voâ löôïng soá hình hình saéc saéc, taát caû

187

caùc phaùp trong vuõ truï ñeàu nöông nhaân duyeân naøy laøm cô sôû ñeå

sanh ra, chuû theå cuûa nhaân duyeân quan heä chính laø Thöùc A Laïi

Da.

“Nguyeân lieäu toái haäu cuûa vuõ truï khoâng theå noùi laø vaät, cuõng

khoâng theå noùi laø taâm, maø chæ laø söï…… Chaân thaät cuøng toät cuûa

vuõ truï ñoái vôùi moïi vaät khoâng vöôït qua taïm thôøi”. Chaân thaät cuøng

toät ñaây raát thích hôïp vôùi ñaïo lyù “söï chæ laø söï” nôi boán nguyeân lyù

söï vaät vuõ truï laø----- Danh, Söï, Töï Taùnh, Sai Bieät cuûa Duy Thöùc

Hoïc. Hôn nöõa vaán ñeà “Chaân thaät cuøng toät cuûa vuõ truï ñoái vôùi moïi

vaät khoâng vöôït qua taïm thôøi” lyù luaän naøy gioáng nhau vôùi “Chæ

moät saùt na hieän taïi laø thaät coù” cuûa Duy Thöùc Hoïc. Töø ñaáy xem ra

taát caû sum la vaïn töôïng trong vuõ truï ñeàu laø “Söï” vaø chæ coù “Söï”

cuûa moät saùt na hieän taïi môùi laø thaät coù. Nhöng “Söï” ñaây phaûi

nöông nhôø vaøo Thöùc ñeå bieán hieän. Cho ñeán taát caû danh ngoân ñeå

giaûi thích, ñeå bieåu hieän cho moãi moãi söï gì, cho moãi moãi vaät gì

ñeàu chaúng qua laø ñaïi danh töø cuûa moät thöù nhaän thöùc, moät thöù yù

nieäm hoaëc moät thöù voïng töôûng phaân bieät cuûa nhaân loaïi caûm giaùc.

Töï taùnh khoâng theå nöông töïa nôi ñaïi danh töø ñeå quy ñònh cho

“Söï”, töø ñoù thöù danh nghóa treân tìm caàu khoâng theå ñaït ñöôïc chaân

töôùng cuûa söï vaät trong vuõ truï ----- khoâng theå ñaït ñöôïc söï thaät vaø

chaân lyù.

3.- “KHAÛ NAÊNG TAÙNH” CUÛA TRIEÁT HOÏC:

Moät quan nieäm veà “Khaû Naêng Taùnh” cuûa Trieát Hoïc töông tôï

nhö tham khaûo baûn theå vuõ truï. “Khaû Naêng Taùnh” thöù quan nieäm

188

naøy nôi quaù khöù ñaïi ña soá chieám vò trí raát troïng yeáu trong heä

thoáng Trieát Hoïc. Thí duï nhö taát caû luaän veà “Taâïn Taùnh” quan

nieäm cô baûn cuûa Luaân Lyù Hoïc cho laø “Khaû naêng taùnh cuûa con

ngöôøi laø toái cao”. Khoâng ít trieát gia thöôøng cho raèng ngöôøi phaøm

phu chuùng ta neáu coù nhöõng söï vieäc khoâng laøm ñöôïc thì nhöõng söï

vieäc ñoù khoâng khaû naêng laøm. (Noùi ngöôïc laïi, thöôøng nhö haønh vi

hieän thaät chính laø haønh vi khaû naêng duy nhaát), cho neân phaùn

ñoaùn taát caû ñaïo ñöùc ñeàu laø aûo voïng. Theâm thí duï nöõa, nhö Trieát

Hoïc cuûa hoï Thò ôû Lai Boån cho raèng: theá giôùi naøy laø taát caû khaû

naêng toái haûo trong caùc theá giôùi. Coøn nöõa nhö oâng Yeâu Haøn Muïc

Laëc chuû tröông raèng: Vaät laø “khaû naêng taùnh vónh cöõu cuûa caûm

giaùc”. Ngoaøi ra nhö lyù thuyeát Trieát Hoïc cuûa Haéc Caùch Nhi giaûi

thích: Toaøn boä Nhaân Loaïi Söû laø moät thöù khai trieån hieän baøy khaû

naêng taùnh. Laïi nöõa nhö hieän nay Trieát Hoïc cuûa Hoaøi Dòch Haéc

giaûi thích: Theá giôùi coù raát nhieàu khaû naêng, nhöng chæ rieâng theá

giôùi naøy môùi ñöôïc hieän thaät, cho neân nhaát ñònh phaûi coù moät

nguyeân lyù Thöôïng Ñeá cuï theå hoaù. Ngoaøi ra Taân Thaät Taïi Luaän

giaûi thích: Tröôùc khi moïi vaät chöa töøng toàn taïi cuï theå, hoï ñaõ coù

caùi “Lyù” cuûa hoï vaø caùi Lyù naøy cuõng coù theå giaûi thích söï taùc duïng

cuûa khaû naêng taùnh. Thay vì lieät keâ moät soá Trieát Hoïc troïng yeáu,

chuùng ta neân khaûo saùt hai Trieát Hoïc cuûa AÙ Lyù Só Ña Ñöùc vaø

Khang Ñöùc, AÙ Lyù Só Ña Ñöùc cho laø taát caû söï vaät moãi caù theå ñeàu

coù hai phöông dieän: hình thöùc vaø taùnh chaát. Caên cöù nôi khaû naêng

taùnh maø noùi, söï thaønh töïu töông lai cuûa moãi caù theå laø thuoäc veà

taùnh chaát; caên cöù nôi ñòa vò maø noùi, nhöõng ñieàu moãi caù theå ñaõ

thöïc hieän laø thuoäc veà hình thöùc, taát caû bieán hoaù löu chuyeån ñeàu

laø do khaû naêng taùnh cuûa caù theå thöïc hieän. Coøn vaán ñeà khaû naêng

189

taùnh öùng duïng cuûa Khang Ñöùc, thöù quan nieäm naøy laø ôû nôi Nhaän

Thöùc Luaän maø khoâng phaûi ôû nôi Baûn Theå Luaän vaø neáu nhö tyû

giaûo thì khoâng coù roõ raøng. Phaøm nhöõng ngöôøi böôùc qua laõnh vöïc

Trieát Hoïc Söû ñeàu tri ñaïo, Khang Ñöùc cho raèng: taâm chuùng ta quy

ñònh laø moät thöù hình thöùc cuûa tri giaùc. Thöôøng kinh nghieäm cho

thaáy, chuùng ta xoâng pha vaøo trong laõnh vöïc taâm lyù keát quaû taát

nhieân chæ bieát qua treân thöù hình thöùc ngoaøi da cuûa noù, cuõng nhö

Thaàn Töû dieän kieán Hoaøng Ñeá leõ taát nhieân chæ bieát qua aùo thöôïng

trieàu, muõ thöôïng trieàu, tröø khi hoï cuøng vua daãn nhau rong chôi.

Nhöõng thöù nguyeân toá hình thöùc ñaây laïi cho laø tröïc giaùc cuûa tieân

nghieäm (thôøi gian vaø khoâng gian) vaø phaïm truø cuûa tieân nghieäm.

Tröïc giaùc cuûa tieân nghieäm thì thuoäc veà caûm giaùc vaø phaïm truø

cuûa tieân nghieäm thì thuoäc veà khaùi nieäm. Tröïc giaùc cuûa tieân

nghieäm, chuùng ta hieän taïi taïm khoâng chuù yù tôùi. Taïi sao moät soá

khaùi nieäm tri ñaïo naøo ñoù cho laø phaïm truø cuûa tieân nghieäm?

Khang Ñöùc giaûi thích: “Chuùng ta giaû söû chöùng minh roõ taùnh chaát

cuûa moät soá khaùi nieäm laø nhö theá; giaû nhö chuùng noù khoâng coù roõ

raøng, laïi khoâng coù baát cöù ñoái töôïng naøo coù theå giuùp chuùng ta kinh

nghieäm; noùi ngöôïc laïi, chuùng ta giaû söû chöùng minh roõ coù moät soá

khaùi nieäm chính laø phaïm truø tieân nghieäm cuûa nhaân taâm quy ñònh.

Töø moät soá khaùi nieäm ñoù laøm “ñieàu kieän taát yeáu cuûa khaû naêng

kinh nghieäm” tieán tôùi maø suy ñoaùn cho noù laø phaïm truø tieân

nghieäm cuûa nhaân taâm quy ñònh (moät boä phaän hình thöùc tri thöùc

cuûa noäi taâm quy ñònh), söï suy ñoaùn noùi treân thì khoâng chính ñaùng

vaø cuõng laø moät vaán ñeà. Ñoái vôùi vaán ñeà naøy nhö trong tieåu luaän

“Hình Hoïc Ñích Sô Sôû” cuûa La Toá ñaõ cöï tuyeät hoài ñaùp cho toâi söï

khaúng ñònh. Nhöng trong boä saùch ñoù, La Toá thì hoaøn toaøn noi

190

theo thöù quan nieäm “ñieàu kieän cuûa khaû naêng kinh nghieäm” maø

hoï cho laø yù nghóa cuûa “tieân nghieäm”, laïi tieán theâm moät böôùc cho

raèng tri thöùc ñeå duy trì thöù “tieân nghieäm” naøy thì thaät coù. La Toá

hieän taïi ñaùng quyù laø ñaõ chòu “hoái haän veà tieåu luaän cuûa oâng”,

chuùng ta ñaõ phaïm phaûi khoâng xem qua ñeå pheâ bình taùc phaåm cuûa

oâng. Hieän taïi chuùng ta chæ thaåm vaán: choã cho raèng “ñieàu kieän cuûa

khaû naêng kinh nghieäm” laø yù gì? ÔÛ ñaây chuùng ta laïi bò böùc baùch

ñeán vaán ñeà thöù quan nieäm veà Khaû Naêng Taùnh”. (Ñöôïc thaáy trong

Moã Kyø Ñoâng Phöông Taïp Chí).

Treân phöông dieän lôøi noùi, ñieàu troïng yeáu trong Trieát Hoïc laø

öôùc ñònh toång quaùt veà quan nieäm “Khaû Naêng Taùnh”naøy. Chuùng

ta neáu caên cöù vaøo quan nieäm treân ñeå phaân tích moät caùch trieät ñeå

thì tôï hoà nhö ñoái vôùi nhieàu Trieát Hoïc caàn phaûi phaùt sanh moät soá

aûnh höôûng khoâng cho sô hôû. Thaät teá theo toâi nhaän xeùt, quaù khöù

raát nhieàu Trieát Hoïc laøm ruøm beng leân, ñeàu laø lôïi duïng thöù quan

nieäm ñaây cuûa Maït Hoà. Chöùng thaät nhöõng caâu noùi ñoù taát caû quan

troïng ñeàu ñöôïc ñeà caäp trong nhöõng saùch khaùc. Hieän taïi trong ñaây

toâi chæ coù theå neâu leân vaán ñeà naøy.

4.- COÂNG NAÊNG LÖÏC TRONG DUY THÖÙC HOÏC:

Chuùng toâi bieát roõ ñaïo lyù baûn theå cuûa vuõ truï, laïi coøn saùng toû

moät thöù quan heä nhö theá naøo ñoái vôùi vuõ truï vaïn vaät vaø hieän taïi

chuùng toâi chæ thaûo luaän ñeán vaán ñeà “Coâng Naêng Löïc” cuûa vuõ truï

vaïn vaät maø thoâi.

191

Vuõ truï söï vaät hoaøn toaøn laø toå hôïp cuûa “Nhaân Duyeân Quan

Heä”. Nhö theá Toå Hôïp nghóa laø coù hieän töôïng söï vaät thaät taïi. Ñaây

chính laø noùi: coù ñaày ñuû thöù Taùnh Naêng cuûa söï vaät naøo ñoù, coù ñaày

ñuû maáy thöù Taùnh Naêng khaùc cuûa “Söï” ñeå toå hôïp vaø laïi coøn coù

thöù “Söï” thaät taïi naøo ñoù sanh khôûi. YÙ kieán ñaây thì thích hôïp vôùi

Duy Vaät Bieán Hoaù cuûa Lòch Söû, nguyeân vì Vaät thì bieán ñoäng

luoân. Thí duï nhö noùi giai ñoaïn hieän taïi cuûa moät xaõ hoäi ñeàu do

toång hôïp bao thöù nhaân duyeân quan heä taïo thaønh. Thöôøng cho

raèng hoaøn caûnh bieán hoaù xaõ hoäi chính laø chæ cho nhaân duyeân

quan heä laãn nhau bieán hoaù. Chuùng ta chuû yeáu chæ hoûi taïi sao söï

toå hôïp laãn nhau cuûa caùc thöù söï vaät noùi treân goïi laø “Nhaân Duyeân”,

goïi laø “Quan Heä” maø caùc thöù söï vaät coù theå trao ñoåi, toå hôïp vaø

bieán hoaù nhö theá naøo? Coù moät thöù “Naêng Löïc” coù theå trao ñoåi,

toå hôïp vaø bieán hoaù chính laø “Khaû Naêng Taùnh” ñaõ noùi ôû tröôùc.

Thöù “Khaû Naêng Taùnh” naøy nôi Duy Thöùc Hoïc goïi laø “Chuûng Töû”

vaø cuõng goïi laø “Coâng Naêng”. Chuûng töû cuûa “Khaû Naêng Taùnh”

ñaây cöù moãi moät thöù phaùp ñeàu coù ñaày ñuû. Chuûng töû cuûa vuõ truï

vaõn höõu ---- Coâng Naêng Löïc cuûa noù haøm chöùa ñaày ñuû ôû nôi trong

Theå Quan Heä (Thöùc A Laïi Da) cuûa vuõ truï vaïn phaùp, moät thöù

Coâng Naêng Löïc naøy cuøng toå hôïp vôùi nhöõng thöù Coâng Naêng Löïc

khaùc noù, nghóa laø “Khaû Naêng Taùnh” cuûa hieän töôïng coù theå toå hôïp

ñaày ñuû ñeå phaùt khôûi moãi caù theå söï vaät. Cho neân “Khaû Naêng

Taùnh” ñaây cuõng chính laø “Löïc Nhaân Duyeân Quan Heä” cuûa caùc

phaùp. Vaán ñeà treân Duy Thöùc Hoïc giaûi thích: “Coâng naêng sai bieät

ñích thaân sanh ra quaû cuûa noù”. Moïi vaät ñích thaân sanh ra cuûa

chuùng chính laø do nhaân duyeân; “Coâng Naêng” chính laø “Khaû Naêng

Taùnh” sanh ra quaû cuûa chuùng vaø cuõng chính laø “Nhaân Duyeân

192

Löïc”. Taát caû söï vaät cuûa vuõ truï khi sanh khôûi thì Khaû Naêng Taùnh

toå hôïp caùc thöù nhaân duyeân; coøn taát caû söï vaät cuûa vuõ truï khi hoaïi

dieät thì Khaû Naêng Taùnh tan hoaïi caùc thöù nhaân duyeân. Moãi moãi söï

vaät ñeàu töø nôi Coâng Naêng Löïc ñeå thaønh töïu, maø moãi moãi söï vaät

laïi coù ñaày ñuû “Khaû Naêng Taùnh” cuûa caùc söï vaät khaùc trong söï toå

hôïp ñeå thaønh töïu. Theo ñoù quan saùt, “Khaû Naêng Taùnh” cuõng laø

coâng naêng toå hôïp cuûa moãi moãi söï vaät trong vuõ truï, theå töôùng cuûa

moãi moãi söï vaät ñeàu tieàm phuïc vaø nöông töïa Coâng Naêng ---- töùc

laø “Khaû Naêng Taùnh” cuûa caùc söï vaät khaùc trong thöù toå hôïp naøy.

Noùi thieát thöïc hôn, “Khaû Naêng Taùnh” chính laø söùc taùc duïng -----

sanh hieän haønh nôi theå töôùng cuûa moãi moãi söï vaät. Nguyeân vì moãi

moãi söï vaät cuûa vuõ truï ñeàu coù Theå vaø Töôùng cuûa moãi moãi söï vaät,

ñaõ coù Theå vaø Töôùng leõ ñöông nhieân phaûi coù Coâng Naêng taùc duïng

cuûa noù; coù Coâng Naêng taùc duïng thì môùi coù theå cuøng nhau quan

heä ñeå sanh khôûi hieän töôïng söï vaät.

5.- HEÄ THOÁNG CUÛA KHAÛ NAÊNG TAÙNH:

----- THÖÙC A LAÏI DA.

Chuùng ta thaáy ñöôïc thaät töôùng cuûa vuõ truï hoaøn toaøn laø do

nhaân duyeân cuûa moãi moãi söï vaät quan heä “Khaû Naêng Taùnh” ñeå

dieãn bieán, ñuùng laø khaùi nieäm cuûa Duy Vaät Söû Quan vaø cuõng laø

“Khaû Naêng Taùnh” dieãn bieán cuûa caùc thöù nhaân duyeân quan heä.

Caùc thöù khaùi nieäm kinh nghieäm cuûa nhaân loaïi, cho ñeán söï dieãn

bieán cuûa taát caû taâm lyù vaø vaät lyù ñeàu laø “Khaû naêng Taùnh” dieãn

bieán cuûa caùc thöù nhaân duyeân löïc. Baát cöù söï vaät gì coù thôøi cô thì

dieãn bieán, nguyeân do baûn thaân cuûa söï vaät ñeàu ôû trong vuõ truï cuûa

193

chuyeån ñoäng, khoâng coù söï vaät naøo khoâng bò chuyeån ñoäng, ñaõ

chuyeån ñoäng chính laø thôøi cô ñeå dieãn bieán.

Nhaân ñaây chuùng ta keát luaän: “Khaû Naêng Taùnh” laø ña nguyeân.

Caên cöù nôi coâng naêng cuûa toå hôïp vuõ truï vaïn vaät maø noùi: “Khaû

Naêng Taùnh” chính laø Nhaân Löïc (Coâng Naêng) cuûa moãi moãi söï vaät

hieän thaät. Duy Thöùc cho raèng: moãi moãi phaùp coù chuûng töû cuûa moãi

moãi phaùp, nhöõng chuûng töû ñaây ñeàu chöùa giöõ ôû trong Thöùc A laïi

Da. Chuûng Töû ôû nôi Baûn Theå Luaän coù taùnh saùng taïo, coù löïc khai

trieån, chieám laáy ñòa vò raát troïng yeáu. Theo hoïc thuyeát Duy Thöùc,

moãi loaïi höõu tình ñeàu coù Thöùc A Laïi Da, Thöùc naøy giöõ gìn chuûng

töû cuûa taát caû phaùp, cho neân “Khaû Naêng Taùnh” thì khaép nôi pha ùp

theå cuûa caùc phaùp trong vuõ truï, thaáy roõ söï maïch laïc giao bieán hoå

töông cuûa noù, cuõng nhö aùnh saùng caùc ngoïn neon giao tieáp hoå

töông chieáu khaép caùc vaät. Quan saùt tyû myû söï töôùng cuûa ñaïi vuõ

truï, baûn theå cuûa ñaïi vuõ truï ñaây “chính laø Khaû naêng Taùnh” giaêng

löôùi laãn nhau. Cuoái cuøng, vuõ truï nhaân sanh, söï söï vaät vaät ñaây

hoaøn toaøn laø “maïng löôùi cuûa Khaû Naêng Taùnh” vaø maïng löôùi cuûa

Khaû Naêng Taùnh noùi treân chính laø Thöùc A Laïi Da. Chuùng ta

nöông töïa nôi cô sôû cuûa “maïng löôùi cuûa Khaû Naêng Taùnh” (Thöùc

A Laïi Da) ñi xaùc ñònh vuõ truï quan cuûa chuùng ta, ñi nhaän thöùc

chaân töôùng söï vaät cuûa vuõ truï, nhaân quaû dieãn bieán cuûa nhaân sanh

thì hieåu roõ cuõng khoâng khoù, caâu ñoá cuûa vuõ truï cuõng coù theå “boång

nhieân thoâng suoát”.

194

6.- SO SAÙNH KHAÛ NAÊNG TAÙNH VAØ COÂNG NAÊNG LÖÏC:

“Coâng Naêng” ôû nôi Duy Thöùc Hoïc laø chæ cho hoïc thuyeát

“Chuûng Töû”, nghóa laø taát caû phaùp ñeàu coù nhaân toá cuûa chuùng ñeå

keát hôïp hieän thaønh. Thöù nhaân toá tröïc tieáp ñích thaân ôû ñòa vò

nguyeân nhaân goïi laø Töï Chuûng Töû; ñoái vôùi caùi quaû rieâng cuûa noù

nôi choã tích tröû cuõng goïi laø Thaân Nhaân Duyeân. Nhöõng chuûng töû

khi chöa sanh thaønh quaû ñaõ haøm chöùa thöù “Coâng Naêng” cuûa söï

sanh ra quaû, khi khôûi ñieåm ñeå sanh ra quaû thöù Coâng Naêng ñaây

khieán phaùt sanh taùc duïng vaø thöù “Coâng Naêng Taùc Duïng” coù khaû

naêng sanh ra quaû noùi treân chính laø “Coâng Naêng Löïc”. Keát cuoäc,

haït gioáng cuûa taát caû phaùp khi chöa sanh ra quaû goïi laø Chuûng Töû

vaø khi saép phaùt sanh naêng löïc chuû yeáu ñeå sanh ra quaû thì goïi laø

“Coâng Naêng Löïc”. Tröôøng hôïp naøy ñöôïc trình baøy ñaïi theå nhö

döôùi ñaây:

CHUÛNG TÖÛ: khi chöa phaùt sanh keát quaû coù hai tröôøng hôïp:

1)- Coøn an truï nôi ñòa vò nguyeân nhaân goïi laø Khaû Naêng Taùnh

(Chuûng

Töû)

2)- Gaàn phaùt sanh ñòa vò keát quaû goïi laø Coâng Naêng Löïc

(Chuûng töû taùc

duïng)

Nhöng maø nhöõng chuûng töû ñích thaân tröïc tieáp noùi treân nôi

Duy Thöùc Hoïc töùc laø chæ cho nhöõng chuûng töû ñöôïc thaâu nhieáp vaø

195

taøng tröû trong Thöùc A Laïi Da thöù taùm, laïi baùm laáy Thöùc A Laïi

Da thöù taùm laøm ñieåm töïa ñöôïc goïi laø “Taát caû chuûng töû Thöùc”.

Nguyeân vì Duy Thöùc Hoïc xem troïng Thöùc thöù taùm vaø caên cöù nôi

Thöùc thöù taùm laøm trung taâm ñeå thuyeát minh taát caû phaùp, ñoàng

thôøi quy nhieáp taát caû phaùp vaøo nôi Thöùc thöù taùm. Thöùc A Laïi Da

thöù taùm maëc duø toùm thaâu taát caû phaùp trong vuõ truï, maëc duø taøng

tröû chuûng töû cuûa taát caû phaùp trong vuõ truï, nhöng taát caû chuûng töû

ñoù moãi moãi ñeàu khoâng gioáng nhau. Hôn nöõa nhöõng chuûng töû vöøa

noùi treân cuõng khoâng phaûi do Thöùc A Laïi Da thöù taùm taïo thaønh.

Chuûng töû cuûa taát caû phaùp chính laø cuûa taát caû phaùp vaø chuùng töï

huaân taäp taïo thaønh. Thöùc A Laïi Da thöù taùm chaúng qua laø do moät

caù nhaân höõu tình laøm ñôn vò trung taâm ñeå taøng tröû taát caû chuûng

töû. Nhö theá xin trình baøy laïi, Thöùc A Laïi Da thöù taùm nôi trong taát

caû phaùp chính laø moät loaïi phaùp raát coù theá löïc. Ñaây coá nhieân laø lyù

leõ chính xaùc cuûa Duy Thöùc Hoïc, nhöng Thöùc A Laïi Da thöù taùm

caû moïi vaät ñeàu nhö theá, nghóa laø moãi caù theå höõu tình ñeàu coù noù,

laïi choïn noù laøm chuû cho thaân taâm vaø taát caû phaùp cuõng khoâng lìa

khoûi Thöùc thöù taùm naøy. Noùi hoaøn haûo nôn, Thöùc A Laïi Da thöù

taùm laáy taát caû phaùp laøm theå cuûa noù, lìa taát caû phaùp khoâng coù

Thöùc A Laïi Da thöù taùm, taïi sao theá? Nguyeân vì taát caû phaùp laø

Duy Thöùc, Duy Thöùc laø taát caû phaùp, noùi nhö theá cuõng khoâng

ngaên ngaïi nôi ñaïo lyù Duy Thöùc.

II.- BA TÖÔÙNG CUÛA THÖÙC A LAÏI DA:

“SÔ A LAÏI DA THÖÙC, DÒ THUÏC NHAÁT THIEÁT CHUÛNG,

BAÁT KHAÛ TRI CHAÁP THOÏ, XÖÙ LIEÃU THÖÔØNG DÖÕ XUÙC,

196

TAÙC YÙ THOÏ TÖÔÛNG TÖ, TÖÔNG ÖNG DUY XAÛ THOÏ. THÒ

VOÂ PHUÙ VOÂ KYÙ, XUÙC ÑAÚNG DIEÄC NHÖ THÒ, HAÈNG

CHUYEÅN NHÖ BAÏO LÖU, A LA HAÙN VÒ XAÛ”. (Thöù nhaát laø

Thöùc A Laïi Da, Dò Thuïc, Nhaát Thieát Chuûng. Khoâng bieát ñöôïc

chaáp thoï, xöù, lieãu cuûa Thöùc naøy vaø thöôøng cuøng quan heä vôùi

Xuùc, Taùc YÙ, Thoï, Töôûng, Tö, nhöng chæ töông öng vôùi Xaû Thoï.

Thöùc naøy thuoäc voâ phuù voâ kyù vaø Xuùc vaân vaân cuõng voâ phuù voâ kyù

nhö theá, Thöùc naøy haèng chuyeån nhö thaùc nöôùc. Ñeán baäc A La

Haùn môùi xaû boû ñöôïc Thöùc naøy)

Hai baøi Tuïng ñaàu laø thuyeát minh theå, töôùng vaø söï taùc duïng

cuûa Thöùc Dò Thuïc Naêng Bieán. Trong ba loaïi Thöùc Naêng Bieán,

caên cöù theo thöù lôùp sô khôûi, Naêng Bieán ban ñaàu laø Thöùc A Laïi

Da thöù taùm, sôû dó noùi laø “Sô” nghóa laø hieån baøy thöù nhaát. Giaûi

thích vaên cuûa baøi Tuïng ñaây thì tröôùc heát giaûi thích ba töôùng cuûa

Thöùc A Laïi Da, roài sau ñoù môùi giaûi thích nghóa rieâng bieät treân.

A)- NGHÓA TÖÏ TÖÔÙNG:

A Laïi Da, chöõ caên baûn coù hai nghóa: moät laø nghóa kho chöùa,

nôi caát giöõ taát caû taøi saûn vaø baûo vaät; hai laø nghóa nuùi, nguyeân vì

trong nuùi taøng tröû raát nhieàu khoaùng thaïch.. v..v…. Coå nhaân dòch

laø “Taïng”, truy nguyeân cuõng laø caên cöù nôi yù nghóa naøy. Thöùc ñaây

sao goïi laø Taïng? Taïng coù ba nghóa: moät laø Naêng Taïng, hai laø Sôû

Taïng vaø ba laø Ngaõ AÙi Chaáp Taïng.

197

1)- Nghóa Naêng Taïng: töï baûn thaân cuûa Thöùc A Laïi Da chính

laø Naêng Taïng, ngoaøi ra baûy Taâm Thöùc tröôùc, caùc phaùp Taâm Sôû

vaø Chuûng Töû cuûa taát caû phaùp ñeàu laø Sôû Taïng, Thöùc A Laïi Da thöù

taùm ñaây laø choã chöùa chaáp. Taát caû phaùp leõ taát nhieân phaûi coù

chuûng töû laøm nhaân duyeân thì môùi coù theå sanh khôûi, cho neân Thöùc

naøy laø baûn theå cuûa vuõ truï. Nhöõng chuûng töû nghieäp cuûa chuùng ta

taïo neân vaø nhöõng chuûng töû danh ngoân taäp quaùn taâm thöùc hoaït

ñoäng cuûa chuùng ta ñeàu taøng tröû trong Thöùc A Laïi Da thöù taùm naøy

vaø sau ñoù khi gaëp ñöôïc duyeân thì môùi coù theå sanh ra quaû, töùc laø

sanh ra sanh maïng thöù hai, cho neân Thöùc naøy cuõng goïi laø baûn theå

sanh maïng cuûa nhaân loaïi. Tröôùc khi chöa sanh ra quaû, nhöõng

chuûng töû naøy taøng tröû trong Thöùc A Laïi Da khoâng bao giôø bò thaát

laïc vaø cuõng khoâng bao giôø bò hoaïi dieät. Baát cöù vieäc gì chuùng ta

khôûi taâm ñoäng nieäm ñeàu huaân taäp thaønh chuûng töû. Nhö trong

Kinh thöôøng noùi: “Con ngöôøi maëc duø taâm bò loaïn ñoäng, khi vaøo

trong thaùp mieáu xöng taùn moät caâu Nam Moâ Phaät ñeàu cuõng ñöôïc

thaønh Phaät Ñaïo”. Moät caâu nieäm Phaät ñaây chính laø moät chuûng töû

keát thaønh nhaân cho töông lai ñöôïc thaønh Phaät. Nhöng chuûng töû

moät nieäm ñaây traûi qua voâ löôïng kieáp vaãn khoâng bò hoaïi dieät, vaãn

khoâng bò thaát laïc, chính laø nhaân ñeå laøm duyeân ñöôïc taøng tröû

trong Thöùc thöù taùm.

2)- Nghóa Sôû Taïng: töï baûn thaân cuûa Thöùc thöù taùm cuõng laø Sôû

Taïng, ngoaøi ra baûy Chuyeån Thöùc hieän haønh tröôùc vaø caùc phaùp

töông öng khaùc ñeàu laø Naêng Taïng. Nguyeân vì ôû nôi quaû vò hieän

haønh, töùc laø ôû nôi sanh maïng hieän haønh, Thöùc Quaû Dò Thuïc thöù

taùm bò baûy Chuyeån Thöùc tröôùc laøm choã ñeå huaân taäp ñeå duyeân

198

ñeán, cho neân Thöùc thöù taùm naøy ñöôïc goïi laø Sôû Huaân Sôû Duyeân,

coøn baûy Taâm Thöùc tröôùc vaø caùc phaùp Taâm Sôû laïi ñöôïc goïi laø

Naêng Huaân Naêng Duyeân. Hieän taïi choã sinh hoaït choã quan saùt

cuûa chuùng ta, taát caû hieän töôïng taâm lyù ñoù ñeàu laø söï hoaït ñoäng

cuûa baûy Thöùc tröôùc. Thöùc thöù taùm thì luoân luoân bò bao vaây trong

nhöõng söï hoaït ñoäng naøy cho neân goïi laø Sôû Taïng. Lyù do Thöùc thöù

taùm thuoäc veà Taùnh voâ kyù yeáu keùm baát löïc, chæ coù theå tieáp nhaän

nhöõng söï kieän ñöôïc huaân taäp ñeå thaønh chuûng töû. Caùc phaùp ñaõ

hieän haønh thaønh quaû chính laø toång theå sanh maïng cuûa chuùng ta

hieän taïi. Söï hoaït ñoäng cuûa toång theå ôû nôi phöông dieän bieåu hieän

beân ngoaøi chæ coù saùu Thöùc Tröôùc laø hieån baøy raát roõ raøng, coøn

Thöùc thöù baûy thì khoâng theå gì quan saùt. Thöùc thöù baûy ñoái vôùi

Thöùc thöù taùm thì troùi buoäc moät caùch thaân thieát, do ñoù chuùng ta

cho söï hoaït ñoäng cuûa baûy Thöùc tröôùc laø Naêng Huaân, töùc laø Naêng

Taïng; Thöùc A Laïi Da ôû nôi phöông dieän bieåu hieän thì khoâng coù

söùc hoaït ñoäng cho neân goïi laø Sôû Huaân, töùc laø Sôû Taïng. Caên cöù

nôi hai nghóa naøy, Thöùc thöù taùm töùc laø Thöùc A Laïi Da bieán khaép

taát caû phaùp vaø hoaø hôïp vôùi taát caû phaùp khoâng theå phaân ly chính

laø taâm theå cuûa vuõ truï vaïn höõu, cuõng coù theå goïi laø Taâm Vuõ Truï.

3)- Ngaõ AÙi Chaáp Taïng: ñaây laø thuyeát minh söï quan heä cuûa

Thöùc thöù baûy vaø Thöùc thöù taùm. Thöùc thöù taùm thì vónh vieãn lieân

tuïc vôùi nhau khoâng giaùn ñoaïn, cho ñeán thaønh Phaät cuõng khoâng bò

ñoaïn dieät. Quan nieäm cuûa nhaân sanh toång quaùt cho laø coù moät caù

theå sanh maïng toàn taïi thöôøng coøn khoâng bò dieät khoâng bò hoaïi,

sanh maïng toång theå cuûa caù theå thöôøng coøn ñoù chính laø “Ngaõ”.

Caùi “Ngaõ” noùi treân cuõng laø Thöùc thöù taùm bò Thöùc thöù baûy baùm

199

laáy chaáp cho laø “Töï Ngaõ”. Cho neân theå cuûa Thöùc thöù taùm cuõng laø

theå cuûa caùi “Ngaõ”. Söï ngaõ chaáp ngaõ kieán cuûa con ngöôøi cuõng nhö

quan ñieåm phaân bieät giöõa mình vaø ngöôøi, giöõa vaät vaø ta khoâng

bình ñaúng ñeàu phaùt nguyeân töø nôi ñaây. Thöùc thöù taùm laø Sôû AÙi

Chaáp Taïng vaø Thöùc thöù baûy laø Naêng AÙi Chaáp Taïng. “Ngaõ AÙi”

voán laø chæ cho Thöùc thöù baûy quan heä vôùi taâm lyù ngaõ aùi ích kyû. Do

ñaây Ngaõ AÙi cuõng chính laø bieåu thò ñaëc taùnh cuûa Thöùc thöù baûy laø

“AÙi Ngaõ” vaø“Chaáp Ngaõ”; Thöùc thöù taùm bò taâm lyù aùi ngaõ naøy laøm

choã chöùa chaáp neân goïi laø Ngaõ AÙi Chaáp Taïng. “Tö Ngaõ” cuûa

nhaân loaïi quan nieäm phaùt sanh töø nôi taâm lyù naøy quan heä cho

neân A Laïi Da dòch laø “Ngaõ AÙi Chaáp Taïng”. Nghóa ba Taïng treân

ñaây laø trình baøy roõ danh nghóa Thöùc A Laïi Da vaø cuõng laø thuyeát

minh töôùng töï theå cuûa Thöùc Naêng Bieán naøy. Nhö trong Luaän giaûi

thích: “Töï töôùng cuûa Thöùc naøy phaân vò tuy nhieàu, Taïng Thöùc quaù

quan troïng cho neân noùi laø Thieân”.

B).- NGHÓA QUAÛ TÖÔÙNG:

Thöùc A Laïi Da cuõng goïi laø Thöùc Dò Thuïc. Dò Thuïc coù ba

nghóa maø tröôùc ñaõ giaûi thích qua vaø ôû ñaây khoâng caàn nhaéc laïi.

Thöùc Dò Thuïc laø quaû töôùng cuûa Thöùc A Laïi Da, nguyeân vì Dò

Thuïc laø caên cöù nôi quaû vò ñeå ñaët teân. Thöùc Dò Thuïc caàn phaûi ñaày

ñuû ba ñieàu kieän môùi ñöôïc goïi laø Thöùc Dò Thuïc Quaû.

1)- Nghóa Nghieäp Quaû: baûn thaân cuûa Thöùc Dò Thuïc nhaát ñònh

laø quaû baùo cuûa nghieäp thieän aùc chieâu caûm, coù ñaày ñuû taùnh

nghieäp quaû naøy môùi coù theå goïi laø Thöùc Dò Thuïc Quaû.

200

2)- Nghóa Khoâng Giaùn Ñoaïn: laø nhaát kyø quaû baùo khoâng giaùn

ñoaïn, nghóa laø quaû baùo khoâng giaùn ñoaïn trong moät sanh maïng keå

töø khi sanh ra cho ñeán khi cheát, ñaây maëc duø coù giôùi haïn, nhöng

coù theå noùi quaû baùo khoâng giaùn ñoaïn trong moät sanh maïng phaûi

keå töø khi vaøo thai meï cho ñeán khi töû vong thì chaám döùt môùi goïi

laø Nhaát Kyø Quaû Baùo. Nhaát kyø quaû baùo cuûa moät sanh maïng vöøa

keå maëc duø coù theå thaáy roõ, ñoù chæ laø caên cöù nôi söï sanh dieät cuûa

moät thaân theå ñeå quy ñònh, nhöng ñuùng ra theå sanh maïng thì

khoâng coù haïn ñònh, khoâng coù giaùn ñoaïn, nghóa laø sanh maïng cuûa

chuùng ta khoâng phaûi caên cöù nôi söï soáng cheát coù giaùn ñoaïn cuûa

moät thaân theå naøy.

3)- Nghóa Bieán Ba Coõi: Quaû Dò Thuïc ñaây leõ taát nhieân bieán

khaép ba coõi chín ñòa, nhö hoâm nay sanh ôû coõi Duïc, vò lai coù theå

sanh ôû coõi Saéc hoaëc coõi Voâ Saéc. Naêm Thöùc Tröôùc thì khoâng theå

bieán khaép ba coõi, nhö Tyû Thöùc vaø Thieät Thöùc thì khoâng coù maët ôû

coõi Saéc vaø coõi Voâ Saéc. Thöùc thöù saùu maëc duø bieán khaép ba coõi,

nhöng coù nôi khoâng hoaït ñoäng, vaõ laïi noù töï bò giaùn ñoaïn. Coøn

Thöùc Dò Thuïc leõ coá nhieân bieán khaép ba coõi. Thöùc thöù baûy khoâng

chæ laø taùnh nghieäp quaû cho neân khoâng baøn ñeán ôû ñaây. Hoâm nay

ba nghóa cuûa Quaû Dò Thuïc quan heä vôùi Thöùc thöù taùm nhö theá naøo

xin trình baøy nhö sau:

201

Ba ñieàu kieän treân ñaày ñuû môùi goïi laø Thöùc Dò Thuïc. Chæ

Thöùc Dò Thuïc thöù taùm môùi coù ñaày ñuû ba nghóa naøy neân ñöôïc goïi

laø Thöùc Dò Thuïc. Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Noù coù theå

daãn daét caùc giôùi sanh vaøo caùc coõi, nghieäp thieän baát thieän vaø Dò

Thuïc Quaû neân goïi laø Dò Thuïc. Lìa khoûi Dò Thuïc ñaây, maïng caên,

chuùng ñoàng phaän..v..v….. haèng, thôøi, töông tuïc, Dò Thuïc Quaû thuø

Nghóa

Nghieäp Quaû

Nghóa Khoâng

Giaùn Ñoaïn

Nghóa Bieán

Ba Coõi

Naêm Thöùc

Tröôùc

Thöùc

thöù saùu

Thöùc

Thöù baûy

Thöùc

Thöù taùm

202

thaéng thì khoâng theå thaønh töïu ñöôïc…… Thöùc Quaû Töôùng ñaây

tuy nhieàu loaïi nhieàu thöù, Dò Thuïc maëc duø roäng lôùn nhöng khoâng

cuøng chung moät töôùng cho neân noùi laø Thieân”.

C)- NGHÓA NHAÂN TÖÔÙNG:

“Nhaát Thieát Chuûng” goïi cho ñuû laø Nhaát Thieát Chuûng Thöùc laø

danh xöng cuûa Thöùc thöù taùm naøy. Nhaát Thieát Chuûng hay Nhaát

Thieát Chuûng Thöùc chính laø chæ cho Nhaân Töôùng cuûa Thöùc Naêng

Bieán thöù taùm. Nhaát Thieát Chuûng Töû nghóa laø chuûng töû taát caû

phaùp cuûa Thöùc A Laïi Da taøng tröû laøm nhaân cho caùc phaùp sanh

khôûi vaø chæ coù Thöùc naøy môùi coù khaû naêng taøng tröû cho neân goïi laø

Nhaát Thieát Chuûng Töû. Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Noù coù

theå giöõ gìn chuûng töû caùc phaùp khieán khoâng cho maát neân goïi laø

Nhaát Thieát Chuûng. Lìa ngoaøi phaùp naøy ra khoâng coù phaùp naøo coù

theå giöõ gìn chuûng töû caùc phaùp….. Nhaân töôùng cuûa Thöùc naøy maëc

duø coù raát nhieàu chuûng töû vaø giöõ gìn chuûng töû khoâng cuøng taän cho

neân goïi laø Thieân”.

Ba töôùng cuûa Dò Thuïc Naêng Bieán ñaõ trình baøy ôû treân giôø ñaây

ñem ba danh nghóa vaø ba ngoâi vò cuûa Thöùc Naêng Bieán naøy xin

lieät keâ nhö döôùi ñaây:

203

THÖÙC THÖÙ TAÙM goàm coù:

(ba teân) (ba töôùng) ( ba thöù vò) ( Thaùnh vaø Phaøm, Coù vaø Khoâng )

1)- A Laïi Da (teân) … Töï Töôùng (töôùng) …. Ngaõ AÙi Chaáp

Taïng Vò

(ngoâi vò) thoâng qua Phaøm Phu vaø Sô Ñòa Höõu Hoïc.

Thöùc

thöù

taùm

1.- A Laïi

Da

2.- Dò

Thuïc

3.- Nhaát

Thieát

Chuûng

Ba

Teân

Ba

Töôùng

Töï

Töôùng

Ba vò Thaùnh Phaøm

Coù Khoâng

Ngaõ aùi chaáp

taøng vò

Quaû

Töôùng

Nhaân

Töôùng

Thieän aùc

nghieäp quaû vò

Töông tuïc

baát ñoaïn vò

Phaøm Phu

Sô Ñòa,

Höõu Hoïc

Baùt Ñòa,

Voâ Hoïc

Phaät Quaû Vò

204

2)- Dò Thuïc (teân) … Quaû Töôùng (töôùng)…. Thieän AÙc Nghieäp

Quaû Vò

(ngoâi vò) thoâng qua Phaøm Phu, Sô Ñòa Höõu Hoïc vaø Baùt

Ñòa Voâ

Hoïc.

3)- Nhaát Thieát Chuûng (teân) … Nhaân Töôùng (töôùng) …. Töông

Töïc Baát

Ñoaïn Vò (ngoâi vò) thoâng qua Phaøm Phu, Sô Ñòa Höõu Hoïc,

Baùt Ñòa

Voâ Hoïc vaø Phaät Quaû Vò.

Teân Thöùc A Laïi Da thì chæ thoâng ñöôïc Phaøm Phu, Sô Ñòa vaø

Tieåu Thöøa Höõu Hoïc; Thöùc Dò Thuïc thì thoâng ñeán ngoâi vò khaù

roäng, töø ngoâi vò Phaøm Phu coù theå ñeán ngoâi vò Kim Cang Ñaïo vaø

cho ñeán thaønh Phaät tröôùc moät saùt na môùi xaû boû ñöôïc caùi teân;

Thöùc Nhaát Thieát Chuûng thì thoâng ñöôïc taát caû ngoâi vò Phaøm vaø

Thaùnh. Ba Thöùc Töôùng ñaây trong Nhieáp Luaän cho laø “Sôû Tri Y”,

yù chæ Thöùc naøy laø choã nöông töïa bình ñaúng cuûa taát caû phaùp ñeå

sanh khôûi vaø cuõng laø baûn theå cuûa taát caû phaùp trong vuõ truï.

III.- CHUÛNG TÖÛ CUÛA THÖÙC A LAÏI DA:

Bieät Danh cuûa Thöùc A Laïi Da thì coù raát nhieàu, ôû ñaây chæ neâu

ba teân, coøn danh xöng khaùc sau naøy seõ ñeà caäp ñeán. Nghóa chuûng

205

töû cuûa Thöùc Nhaát Thieát Chuûng ñieåm ñaëc bieät troïng yeáu noùi cho

ñuùng vaø noùi chung laø thuoäc veà Nhaân vaø Nhaân cuõng coù nghóa laø

chuûng töû, nôi Duy Thöùc Hoïc raát quan heä troïng yeáu, ñoù laø ñaïo lyù

cuûa quan heä nhaân quaû. Hoïc thuyeát Phaät Giaùo raát troïng nhaân quaû,

neáu nhö khoâng thaáu roõ nghóa chuûng töû thì khoâng theå hieåu roõ

nghóa nhaân quaû, cho neân ñaëc bieät thuyeát minh laïi nghóa chuûng töû

naøy.

1)- THEÅ TAÙNG CUÛA CHUÛNG TÖÛ:

Baûn theå cuûa chuûng töû laø gì? Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích:

“Trong noù coù nhöõng phaùp gì goïi laø chuûng töû? Nghóa laø trong Thöùc

caên baûn, töï quaû ñích thaân sanh ra coâng naêng sai bieät”. Ñaây laø

trình baøy trong Thöùc A Laïi Da thöù taùm goàm coù Thöùc tröïc tieáp

laøm nhaân maø nhaân ñaây coù theå sanh ra quaû töï loaïi goïi laø chuûng töû.

“Coâng naêng” laø bieät danh cuûa chuûng töû, ñoàng thôøi cuõng laø chæ cho

ñaëc taùnh cuûa chuûng töû, Trieát Hoïc goïi laø Khaû Naêng Taùnh, hoaëc

goïi laø Taùnh Naêng. Chöõ “Naêng” bao goàm coù yù nghóa löïc löôïng vaø

taùc duïng. Nhö haït gioáng meã coác maëc duø moät haït quaù nhoû, tröôùc

khi chöa bò toån hoaïi, chæ moät haït meã coác naøy ñaõ coù Khaû Naêng

Taùnh cuûa maàm sanh, goàm coù Taùnh Naêng cuûa moät soá thaân laù to

lôùn. Haït gioáng meã coác neáu nhö bò toån hoaïi thì maát Khaû Naêng

Taùnh cuûa noù ñeå sanh ra quaû. Taâm Thöùc chuùng ta nhaân coù caùc thöù

haønh vi laøm nghieäp, moät soá nghieäp löïc naøy löu laïi raát nhieàu taäp

taùnh veát tích ôû trong taân ñieàn, moät soá taäp taùnh naøy goïi laø taäp khí

vaø nhöõng taäp khí ñoù thì ôû trong taâm khoâng bò tieâu maát. Moät soá

chuûng töû cuûa haønh vi ñaây coù theå sanh ra töï quaû (cuõng nhö haït

206

gioáng meã coác coù theå sanh ra haït luùa), cho neân goïi laø Coâng Naêng.

Chuûng töû thì coù nhieàu loaïi khoâng gioáng nhau cho neân goïi laø

Coâng Naêng Sai Bieät.

2)- ÑÒNH NGHÓA CUÛA CHUÛNG TÖÛ:

Hoïc thuyeát chuûng töû ñöôïc thaønh laäp laø moät yeáu ñieåm quan

troïng cuûa Duy Thöùc Hoïc. Lyù do chuû yeáu muoán kieán laäp luaân hoài

ba ñôøi, muoán kieán laäp nhaân quaû tuaàn hoaøn khoâng döùt thì nhaát

ñònh phaûi kieán laäp moät phaùp ñeå lieân heä vôùi quaù khöù, hieän taïi vaø

vò lai, khieán noù khoâng ñoaïn dieät. Ñoàng thôøi laïi chuû tröông moät

thöù haønh vi nghieäp löïc chính yeáu ñeå baûo toàn, khoâng luaän baûo toàn

ñeán khi naøo ñeàu khoâng theå maát ñi hieäu naêng. Töø ñieåm naøy,

nhöõng chuûng töû aùc cuõng coù theå tröø khöû ñeå taêng tröôûng nhöõng

chuûng töû thieän, nghóa laø yeáu ñieåm chuyeån phaøm thaønh thaùnh vaø

nhaân ñaây chuû thuyeát chuûng töû hoaøn toaøn thuaän tieän sanh saûn. Töï

theå an laäp cuûa Thöùc A Lai Da gioáng nhö moät, gioáng nhö thöôøng

cuõng töø quan ñieåm naøy coù ra. Chuûng töû sôû dó ñöôïc thaønh laäp laø

chuûng töû, caên cöù theo chuû tröông cuûa Thaønh Duy Thöùc Luaän thì

coù saùu thöù nghóa:

a)- Nghóa Saùt Na Dieät: baûn thaân chuûng töû thì sanh dieät trong

moät saùt na neân goïi laø saùt na sanh dieät, töùc laø môùi sanh lieàn dieät,

dieät roài lieàn sanh. Vaán ñeà sanh dieät trong moät thôøi kyø nhaát ñònh,

nhö söï sanh vaø töû cuûa con ngöôøi chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc,

nhöng quaù trình sanh dieät cuûa moät saùt na khoâng phaûi chuùng ta coù

theå thaáy ñöôïc. Nguyeân laø baát kyø moät thöù gì caû Ñoâng laãn Taây

207

cuõng ñeàu cho laø ôû trong thôøi thôøi khaéc khaéc sanh dieät bieán ñoäng

lieân tuïc, chæ vì chuùng ta khoâng nhìn thaáy ñöôïc söï bieán ñoäng cuûa

noù, nguyeân vì chính noù toác ñoä lieàn sanh lieàn dieät raát nhanh, raát vi

teá. Moät loaïi söï vaät sôû dó chuû yeáu bieán hoaïi, chung quy voâ thöôøng

chæ laø do baûn thaân noù thôøi khaéc nöông töïa nôi bieán ñoäng, nöông

töïa nôi sanh dieät; baèng khoâng thì khoâng coù töôùng sanh dieät töùc laø

söï vaät gaëp ñöôïc traïng thaùi thöôøng taïi baát hoaïi. Noùi ngöôïc laïi, con

ngöôøi chính vónh vieãn khoâng bò giaø vaø cuõng khoâng bò cheát. Chuûng

töû vì coù Taùnh cho neân ñieàu kieän cuûa baûn thaân noù taát yeáu phaûi saùt

na sanh dieät. Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Nghóa laø theå vöøa

môùi sanh, khoâng giaùn ñoaïn lieàn dieät. Coù coâng löïc thuø thaéng môùi

goïi laø chuûng töû”. Giaû nhö chuûng töû khoâng bò saùt na sanh dieät thì

khoâng theå phaùt khôûi taùc duïng bieán hoaù. Thöù ñeán, chuûng töû thì

nhaát ñònh phaûi coù ñuû ñaëc taùnh coâng naêng thuø thaéng ñeå sanh khôûi

töï quaû, cuõng nhö haït gioáng meã coác neáu nhö khoâng coù coâng naêng

bieán hoaù laøm maàm thì hoaøn toaøn khoâng theå thaønh chuûng töû.

b)- Nghóa Quaû Caâu Höõu: ñaây laø trình baøy nôi phaùp quaû hieän

haønh ñoàng thôøi khoâng coù maát ñi Taùnh Naêng cuûa chuûng töû, maø haïi

hai thöù ñoù khoâng phaân ly nhau. Nhö Luaän giaûi thích: “Chuûng töû

cuøng vôùi choã phaùp quaû sanh hieän haønh cuøng nhau hoaø hôïp hieän

khôûi neân môùi goïi laø chuûng töû”. Nhö haït gioáng meã coác sanh ra

maàm, thaân caây, nhaùnh, laù, hoa, nhò, nguyeân haït chuûng töû ñoù ôû

döôùi ñaát tuy nhieân ñaõ bò hoaïi dieät, chæ rieâng Taùnh Naêng Chuûng

Töû ñoàng thôøi khoâng phaûi laø khoâng coù, Coâng Naêng cuûa chuûng töû

thì cuøng vôùi Taùnh Naêng Chuûng Töû ñeàu phaùt trieån ôû nôi maàm,

thaân caây, nhaùnh, laù,..v..v…. hoaø hôïp laøm moät theå. Chaúng qua

208

ngöôøi ta chæ thaáy toaøn laø thaân caây vaø nhaùnh laù maø khoâng thaáy

ñöôïc chuûng töû cuûa noù. Kyø thaät thaân caây, nhaùnh, laù ñaây chính laø

haït gioáng maàm môû roäng lôùn, chính laø baûn thaân phaùt trieån cuûa haït

gioáng maàm. Noùi ngöôïc laïi, chuûng töû chính laø maàm, thaân caây,

nhaùnh, laù ñình chæ co ruùt laïi chöùa ôû trong. Cho neân ôû giai ñoaïn

treân, chuûng töû cuøng vôùi maàm, thaân caây..v..v…. ñoàng thôøi hieän

haønh vaø baûn thaân cuûa chuûng töû quyeát ñònh chöa bò tieâu maát.

Ngoaøi Taâm Thöùc, chuûng töû cuøng vôùi phaùp hieän haønh thì cuõng nhö

theá, Nghieäp quaû hieän haønh cuûa nhaân sanh chuùng ta vaø nghieäp

chuûng töû cuûa naêng löïc chieâu caûm quan heä vôùi nhau cuõng gioáng

nhö theá, cho neân chuû tröông raèng hieän haønh cuøng vôùi chuûng töû thì

hoaø hôïp khoâng theå phaân ly. Hieän taïi sanh maïng thaân theå con

ngöôøi laø phaùp hieän haønh, sanh maïng naøy laø do chuûng töû nghieäp

cuûa quaù khöù chieâu caûm. Coâng Naêng cuûa chuûng töû nghieäp ñaây khi

ôû trong baøo thai meï giuùp chuûng töû bieán hoaù laàn laàn thaønh phaùp

hieän haønh. Thôøi gian cuûa söï bieán hoaù töùc laø ñaát laàn laàn laâu daøi,

ñaát laàn laàn nôû ra vaø lôùn leân, ñoù chính laø nghóa Chuûng Hieän Ñoàng

Thôøi.

c)- Nghóa Haèng Tuøy Chuyeån: ñaây laø thuyeát minh chuûng töû

theo thôøi gian taùnh cuûa phaùp hieän haønh. Theo Luaän giaûi thích:

“Coát yeáu ôû choã khi tröôûng thaønh moät loaïi lieân tuïc noái tieáp nhau

ñi ñeán quaû vò cöùu caùnh thì môùi thaønh chuûng töû”. Nghóa laø chuûng

töû chuyeån bieán theo phaùp hieän haønh vaø cuøng moät loaïi vôùi phaùp

hieän haønh lieân tuïc noái tieáp nhau ñi ñeán quaû vò cöùu caùnh. Chuûng

töû ôû beân ngoaøi ñaõ trình baøy treân ñeán khi keát thaønh thaät quaû thì

luùc ñoù ñöôïc chaám döùt. Coøn chuûng töû hieän haønh ôû beân trong ñaõ

209

trình baøy treân ñeán khi chieâu caûm quaû baùo dò thuïc ñaõ heát thì luùc

ñoù cuõng ñöôïc chaám döùt, hoaëc noùi caùch khaùc ñeán khi ñoái trò ñöôïc

ñaïo sanh khôûi thì môùi ñaït ñeán quaû vò cöùu caùnh. Caên cöù nôi Ñaïo

Voâ Laäu maø noùi: coát yeáu ôû choã ñeán khi thaønh Phaät thì luùc ñoù môùi

goïi laø ñaïo cöùu caùnh.

d)- Nghóa Taùnh Quyeát Ñònh: ñaây laø thuyeát minh chuûng töû coù

ñieåm sai bieät cuûa taùnh chuûng loaïi. Theo Luaän giaûi thích: “Nghóa

laø tuøy theo naêng löïc cuûa nhaân sanh thieän aùc..v..v..v…. coâng naêng

quyeát ñònh môùi thaønh chuûng töû”. Nhö chuûng töû thieän laøm nhaân

thieän ñeå caûm öùng quaû baùo cuûa an vui do taùnh chaát thieän ñaây

quyeát ñònh. Chuûng töû taùnh aùc laïi cuõng nhö theá. Chuûng töû nôi caùc

phaùp beân ngoaøi ñeàu cuõng gioáng nhö treân, thí duï haït gioáng döa

ngoït khoâng theå naøo sanh ra khoå qua ñöôïc.

e)- Nghóa Ñaõi Chuùng Duyeân: nhöõng chuûng töû chöùa trong

Thöùc thöù taùm thì chöa sanh, nguyeân vì nhöõng chuûng töû naøy caàn

phaûi coù raát nhieàu ñieàu kieän ñeán giöùp ñôõ thì môùi phaùt sanh taùc

duïng. Nhö trong Kinh Luaät Phaät baûo caùc ñeä töû raèng: “Giaû söû

traêm ngaøn kieáp, choã gaây nghieäp (chuûng töû) khoâng maát, khi nhaân

duyeân hoaø hôïp quaû baùo laïi töï thoï”. “Choã gaây nghieäp khoâng maát”

chính laø chuûng töû nghieäp ôû trong Thöùc thöù taùm khoâng bò maát vaø

cuõng khoâng bò hoaïi, khi gaëp ñöôïc caùc nhaân duyeân hoaø hôïp töï bieát

sanh ra quaû. “Khi nhaân duyeân hoaø hôïp” chính laø nghóa ñôïi caùc

duyeân. Cho neân trong Luaän giaûi thích: “Nghóa laø nhöõng chuû yeáu

ñaây töï ñoäng ñôïi caùc duyeân hoaø hôïp. Coâng naêng thuø thaéng thì môùi

210

thaønh chuûng töû”. Trong ñoù vuõ truï vaïn höõu do Hoïc Thuyeát Caù

Nhaân Luaän hoaøn toaøn bò phuû ñònh.

g)- Nghóa Daãn Töï Quaû: chuûng töû leõ taát nhieân coù theå sanh ra

töï quaû môùi goïi laø chuûng töû. Nhö trong Luaän giaûi thích: “Nghóa laø

ñoái vôùi söï khaùc bieät nhau cuûa caùc quaû saéc taâm, moãi moãi ñeàu töï

sanh khôûi thì môùi thaønh chuûng töû”. Töø moät ñieåm naøy trình baøy,

taát caû phaùp ñöôïc sanh ra ñeàu töø nôi chuûng töû rieâng cuûa chính noù

maø sanh ra quaû cuûa chính noù, quyeát ñònh khoâng bao giôø coù moät

nhaân maø coù theå sanh ra taát caû quaû, nhö hoïc thuyeát Thöôïng Ñeá

saùng taïo vaïn vaät chuû tröông. Moãi chuûng töû ñeàu coù ñuû saùu thöù yù

nghóa ñaõ ñöôïc giöõ gìn trong Thöùc thöù taùm, cho neân giaûi thích

raèng: “Chæ trong Thöùc caên baûn, coâng naêng sai bieät môùi ñaày ñuû

saùu nghóa naøy ñeå thaønh chuûng töû khoâng dö thöøa”. Laïi nöõa,

“Nhöõng haït gioáng meã coác beân ngoaøi do Thöùc bieán hieän taïm thieát

laäp danh xöng chuûng töû, nhöng kyø thaät chuùng khoâng phaûi laø

chuûng töû”. Ñaây laø phaân bieät toång quaùt nhöõng phaùp chuûng töû beân

ngoaøi khoâng phaûi laø baûn theå cuûa vuõ truï.

3)- SÖÏ SANH SAÛN CUÛA CHUÛNG TÖÛ:

Sanh maïng cuûa con ngöôøi vaø vaïn höõu cuûa vuõ truï ñeàu do

chuûng töû thieän aùc cuûa rieâng phaàn mình töï bieán hieän, nhöng nhöõng

chuûng töû thieän aùc vaø voâ kyù ñaây thì nhö theá naøo? Vaán ñeà ñaây thì

raát troïng ñaïi, nôi Duy Thöùc Hoïc ôû AÁn Ñoä ñaõ giaûi thích nhieàu

thuyeát, nhöng trong ñaây xin ñeà cöû ba thuyeát:

211

a)- Thuyeát Baûn Höõu: nghóa laø chuûng töû coù nguoàn goác, nhö

trong Luaän giaûi thích: “Taát caû chuûng töû ñeàu coù baûn taùnh, khoâng

phaûi môùi sanh. Nhôø söùc huaân taäp chæ coù theå taêng tröôûng”. Neáu

caên cöù nôi Hoïc Thuyeát Chuûng Töû Baûn Höõu Voâ Laäu, nhö giaûi

thích veà Phaät Taùnh: “Ngöôøi ngöôøi ñeàu coù Phaät Taùnh, ngöôøi ngöôøi

ñeàu coù theå thaønh Phaät” xöa nay ñeàu ñaày ñuû. Chuûng Töû Phaät

Taùnh chính laø chuûng töû baûn höõu voâ laäu, thoâng thöôøng goïi laø haït

gioáng Phaät. Nhö Voâ Taän YÙ Kinh giaûi thích: “Taát caû höõu tình töø

voâ thæ ñeán nay coù nhieàu loaïi giôùi”. Chöõ “Giôùi” trong ñaây trình

baøy töùc laø chuûng töû, “Nhieàu loaïi giôùi” chính laø nhieàu loaïi chuûng

töû, nhöõng chuûng töû ñaây ñaõ coù ñaày ñuû töø voâ thæ, khoâng phaûi môùi

sanh. A Tyø Ñaït Ma Kinh giaûi thích: “Nhöõng giôùi töø voâ thæ ñeán

nay, taát caû phaùp ñeàu nöông töïa”. Nghóa laø nhöõng chuûng töû töø voâ

thæ ñeán nay ñeàu laøm choã nöông töïa bình ñaúng cho taát caû phaùp vaø

sau ñoù môùi sanh khôûi hieän haønh. Du Giaø Sö Ñòa Luaän giaûi thích:

“Töø voâ thæ ñeán nay, Taùnh maëc duø ñaõ coù saún, nhöng caàn phaûi nhôø

nhieãm tònh huaân taäp môùi phaùt sanh”. Ñaây cuõng laø noùi chuûng töû

voán ñaõ coù saún töø laâu, nhöng coát yeáu caàn phaûi traûi qua huaân taäp

thì môùi coù theå phaùt khôûi taùc duïng.

b)- Thuyeát Taân Huaân: nghóa laø chuûng töû khoâng phaûi coù töø ban

sô vaø chuùng noù ñeàu laø do huaân taäp laãn nhau sanh ra. Taïi sao vöøa

noùi chuùng ta ñaõ coù chuûng töû Phaät Taùnh? Chính yeáu ôû ñaây laø coù söï

huaân taäp nghe nhieàu, söï thaáy nghe chaùnh phaùp, nöông theo phaùp

tu haønh, huaân taäp nhö theá thì chuûng töû thaønh Phaät taêng tröôûng.

Nhö boài döôõng chuûng töû thieän, tieâu dieät chuûng töû aùc, cho ñeán sau

cuøng laø thaønh chuûng töû voâ laäu cuûa baäc thuaàn thieän. Cho neân noùi

212

taát caû chuûng töû ñeàu laø loaïi do Taân Huaân Sanh Khôûi. Neáu nhö baûn

höõu thì khoâng phaûi do huaân taäp taïo neân vaø cuõng khoâng phaûi do

duïng coâng tu taäp ñaït thaønh. Nhö Ña Giôùi Kinh giaûi thích: “Taâm

cuûa caùc höõu tình laø choã huaân taäp caùc phaùp nhieãm tònh, laø nôi

chöùa nhoùm voâ löôïng chuûng töû”. Thaønh Duy Thöùc Luaän cuõng giaûi

thích: “Chuûng töû ñeàu do huaân taäp sanh ra, sôû huaân taäp vaø naêng

huaân taäp ñaõ coù töø voâ thæ, cho neân caùc chuûng töû thaønh töïu cuõng töø

voâ thæ. Chuûng töû chính laø teân khaùc cuûa taäp khí, taäp khí taát nhieân

do huaân taäp maø coù, nhö hôi thôm cuûa caây höông khoâng öôùp maø

vaãn thôm”. Ñoaïn treân trình baøy caùc phaùp naêng huaân vaø sôû huaân

laø voâ thæ cuûa baûn höõu, nhöng chuûng töû thì laïi do huaân taäp sanh ra.

Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän giaûi thích: “Noäi chuûng töû nhaát ñònh coù

huaân taäp, ngoaïi chuûng töû hoaëc coù hoaëc khoâng”. Laïi trình baøy

tieáp: “Vaên huaân taäp nghóa laø nhöõng chuûng töû do nghe phaùp thanh

tònh vaø taát caû chaùnh phaùp löu chuyeån ñeå ñöôïc huaân taäp”. Ñaây laø

thuyeát minh Taân Huaân vaø cuõng goïi laø Lyù Thaønh.

Trong ñaây hai hoïc thuyeát Baûn Höõu vaø Taân Huaân chính laø hai

thöù ñaëc taùnh baûn naêng vaø hoïc taäp. Nhö Taâm Lyù Hoïc giaûi thích:

“Nam nöõ aên uoáng, chuùng ta khoâng thöøa nhaän laø baûn naêng nguyeân

vì moät boä phaän sinh hoaït nhöõng thöù naøy laø hoïc taäp, ñoàng thôøi

chuùng ta cuõng khoâng thöøa nhaän laø taäp quaùn nguyeân vì moät boä

phaän hoaït ñoäng nhöõng thöù naøy laø khoâng phaûi hoïc taäp. Moãi thöù

hoaït ñoäng ñeàu coù moät loaïi khoâng phaûi noàng coát hoïc taäp, nhöng

phaûi nhôø hoïc taäp môùi phaùt trieån. Nhöõng thöù hoaït ñoäng naøy coù raát

nhieàu laø thuoäc veà söï hoaït ñoäng cô baûn cuûa cô theå do xaõ hoäi hình

thaønh moâ hình kieåu khaùc”. Laïi noùi tieáp: “Chuùng ta ñoái vôùi moãi

213

thöù ñoäng cô, moät maët tìm kieám noàng coát baát ngôø ñaït ñöôïc maø

khoâng phaûi do hoïc taäp, moät maët theo ñuoåi aûnh höôûng cuûa noù qua

söï hoïc taäp”. Toâi trình baøy nhöõng noàng coát khoâng phaûi do söï hoïc

taäp vaø nhöõng aûnh höôûng cuûa söï hoïc taäp ñaây chính laø chæ cho

chuûng töû baûn höõu vaø chuûng töû taân huaân. Nguyeân vì baûn naêng vaø

taäp quaùn deã ñöa ñeán söï hieåu laàm, cho neân gaàn ñaây caùc nhaø Taâm

Lyù Hoïc ñeàu giaûi thích: “Khoâng phaûi hoïc taäp laø noàng coát vaø hoïc

taäp laø nhaùnh laù” (Taâm Lyù Hoïc cuûa Ngoâ Vó Só).

c)- Thuyeát Trieát Trung: phaùi chuû tröông trieát trung laø Luaän Sö

Hoä Phaùp, oâng tieáp nhaän hoïc thuyeát cuûa hai phaùi Baûn Höõu vaø Taân

Huaân, nguyeân Baûn Höõu vaø Taân Huaân ñeàu coù lyù do, ñeàu khoâng

theå thieân leäch, cho neân oâng giaùc ngoä ñöôïc Baûn Höõu vaø Taân Huaân

nhaát ñònh phaûi ñôïi nhau ñeå keát thaønh, leõ taát nhieân phaûi dung hôïp

ñeå sanh khôûi thì môùi coù theå hoaøn thaønh nhaân quaû quan heä. Chuûng

töû baûn höõu neáu nhö khoâng traûi qua taân huaân thì khoâng coù phaùp ñeå

sanh khôûi, ngöôïc laïi taân huaân neáu nhö khoâng coù baûn höõu laøm caên

baûn cuûa söï huaân taäp thì taân huaân khoâng coù phaùp ñeå keát thaønh, hai

nhaân toá naøy khoâng theå chia xeû ñöôïc.

4)- NGHÓA HUAÂN TAÄP:

Nghóa Huaân Taäp trong Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích coù

hai phöông dieän: Sôû Huaân vaø Naêng Huaân vaø moãi phöông dieän

ñeàu coù boán nghóa ñaày ñuû khoâng theå thieáu moät môùi ñöôïc goïi laø Sôû

Huaân vaø Naêng Huaân.

214

Töø nôi hoïc thuyeát treân, chuùng ta bieát troïng taâm cuûa ñaïo lyù

nhaân quaû laø ôû nôi chuûng töû maø troïng taâm cuûa chuûng töû laïi laø ôû

nôi huaân taäp, huaân taäp chính laø söï taùc duïng hoaït ñoäng cuûa taâm lyù

vaø cuûa haønh vi, loaïi hoaït ñoäng ñaây ñoøi hoûi hai thöù ñoäng taùc cuøng

moät luùc, chaúng qua moät thöù thì coù söùc maïnh coù theå aûnh höôûng

ñeán caùc phaùp khaùc maø khoâng bò caùc phaùp khaùc aûnh höôûng, ñoù

chính laø Naêng Huaân. Moät thöù thì yeáu keùm khoâng söùc maïnh, luoân

luoân bò ñoäng, chæ coù theå duøng ñeå haáp thuï söùc aûnh höôûng cuûa caùc

phaùp khaùc, ñoù chính laø Sôû Huaân. Sôû Huaân thì nhö theá naøo? Sôû

Huaân laø Thöùc A Laïi Da thöù taùm, noù thì thuoäc veà taùnh voâ phuù voâ

kyù. Löïc löôïng baûn thaân cuûa noù thì raát baïc nhöôïc, khoâng coù söùc

khaùng cöï, cho neân noù duøng ñeå laøm choã tieáp nhaän nhöõng söï huaân

taäp. Coøn Naêng Huaân thì nhö theá naøo? Naêng Huaân laø chæ cho baûy

Taâm Thöùc vaø caùc phaùp Taâm Sôû ôû tröôùc, taùnh hoaït ñoäng cuûa

chuùng coù naêng löïc raát maïnh, nhöõng söï hoaït ñoäng cuûa chuùng töùc

laø nhöõng haønh vi ñoäng taùc cuûa chuùng ta, nhöõng taâm tö vaø nhöõng

yù töôûng..v..v….. cuûa chuùng ta ñeàu do naêng löïc hoaït ñoäng ñaây

huaân taäp vaøo trong Thöùc thöù taùm. Söï hoaït ñoäng cuûa baûy Thöùc ôû

tröôùc ñoái vôùi nhöõng caûnh giôùi chính laø haønh ñoäng taïo nghieäp,

moãi moät söï hoaït ñoäng ñöôïc huaân taäp thaønh moãi moät loaïi chuûng

töû. Nhöõng chuûng töû nhôø Thöùc thöù taùm baûo trì neân khoâng bò hoaïi

dieät, khi gaëp ñöôïc duyeân lieàn sanh ra quaû. Cho neân chuùng ta moãi

khi khôûi taâm ñoäng nieäm chính laø taïo nghieäp huaân taäp. Naêng

Huaân vaø Sôû Huaân ñeàu coù boán nghóa vaø boán nghóa ñaây thì nhö theá

naøo?

215

BOÁN NGHÓA CUÛA SÔÛ HUAÂN: ----- toùm löôïc hoïc thuyeát cuûa

Thöùc thöù taùm:

a)- Taùnh Kieân Truï: Phaùp Sôû Huaân chuû yeáu thæ chung chæ coù

moät loaïi duy nhaát laø töông tuïc, khoâng coù bieán dòch cho neân goïi laø

Kieân Truï. Noù maëc duø coù sanh dieät, nhöng taùnh chaát cuûa noù thæ

chung thì gioáng nhau. Baûy Thöùc ôû tröôùc khoâng ñaày ñuû nghóa naøy,

cho neân khoâng phaûi laø Sôû Huaân.

b)- Taùnh Voâ Kyù: Phaùp Sôû Huaân thì khoâng theå coù taùnh chaát

ñoái ñaõi lôïi haïi. Thieän vaø aùc thì ñoái ñaõi, laøm cho maát taùc duïng laãn

nhau, löïc löôïng chuùng noù thì raát maïnh, nghóa laø thieän thì hoaøn

toaøn thieän, khoâng tieáp nhaän phaùp aùc huaân taäp, theá neân khoâng theå

cho laø Sôû Huaân. Coøn löïc löôïng cuûa phaùp Voâ Kyù Taùnh thì yeáu

keùm, cho neân khoâng luaän phaùp thieän ñeán huaân taäp cuõng toát, phaùp

aùc ñeán huaân taäp cuõng toát, ñeàu coù theå tieáp nhaän söï aûnh höôûng cuûa

noù. Nhö ngöôøi coù caù taùnh cöùng coûi khoâng coù theå tieáp nhaän söï aûnh

höôûng cuûa ngöôøi khaùc; ngöôøi coù caù taùnh baïc nhöôïc laïi deã tieáp

nhaän söï khuyeán caùo cuûa ngöôøi khaùc. Hôn nöõa nhö höông thôm

cuûa moät ñoaù hoa khoâng theå tieáp nhaän muøi hoâi huaân taäp ñeå ñieàu

hoaø. Höông thôm cuûa laù traø thì khoâng coù taùnh söùc maïnh cho neân

deã tieáp nhaän söï huaân taäp. Baûy Thöùc ôû tröôùc khoâng coù ñaëc taùnh

naøy, nhöng Thöùc thöù taùm laïi coù ñaëc taùnh naøy cho neân coù theå tieáp

nhaän söï huaân taäp.

c)- Taùnh Khaû Huaân: ôû trong caùc Taâm phaùp, chæ Thöùc thöù taùm

môùi coù ñaëc taùnh khaû huaân, nghóa laø ñaëc taùnh cuûa Thöùc thöù taùm

216

coù khaû naêng huaân taäp neân goïi laø Taùnh Khaû Huaân. Ñaëc taùnh khaû

huaân cuûa Thöùc thöù taùm maëc duø coù khaû naêng töï taïi trong söï huaân

taäp, nhöng khoâng phaûi laø theå thöôøng truï kieân coá chaët cheõ neân

môùi coù theå tieáp nhaän söï huaân taäp. Ñaëc taùnh khaû huaân cuûa Thöùc

thöù taùm neáu kieân coá chaët cheõ nhö ñaàu nuùi ñaù thì khoâng theå tieáp

nhaän söï huaân taäp.

d)- Cuøng Vôùi Phaùp Naêng Huaân Chung Taùnh Hoaø Hôïp: hoaø

hôïp töùc laø töông öng, nghóa laø hai phaùp Naêng Huaân vaø Sôû Huaân

ñeàu cuøng moät thôøi gian, sanh dieät cuøng moät luùc, töï taïo nhaân töï

thoï quaû, taùnh hoaø hôïp laø coù khaû naêng tieáp nhaän söï huaân taäp.

BOÁN NGHÓA CUÛA NAÊNG HUAÂN: ----- toùm löôïc hoïc thuyeát cuûa

baûy Thöùc ôû

tröôùc:

a)- Coù Taùnh Sanh Dieät: caùc phaùp cuûa Naêng Huaân Taäp ñeàu

khoâng phaûi thöôøng truï, maø chuùng noù luoân luoân saùt na sanh dieät,

nhôø coù taùc duïng chuyeån bieán cho neân môùi coù khaû naêng huaân taäp,

nguyeân vì chuùng noù coù theå chuyeån thaønh thieän vaø cuõng coù theå

chuyeån thaønh aùc.

b)- Coù Taùnh Thaéng Duïng: nghóa laø coù taùnh taùc duïng thuø

thaéng. Thaéng Duïng coù hai nghóa: Moät laø taùc duïng naêng duyeân,

nghóa laø chæ cho Taâm vaø nhöõng Taâm Sôû cuûa baûy Thöùc ôû tröôùc coù

khaû naêng duyeân ñeán Thöùc thöù taùm vaø nhöõng caûnh giôùi cuûa Thöùc

thöù taùm bieán hieän. Hai laø taùc duïng cöôøng thònh, nghóa laø caùc phaùp

217

nhieãm tònh ñeàu coù khaû naêng taùc duïng maõnh lieät cuûa söï huaân taäp.

Hai nghóa naøy ñaày ñuû neân goïi laø coù taùnh thaéng duïng.

c)- Coù Taùnh Taêng Giaûm: soá löôïng cuûa caùc phaùp thieän aùc ôû

trong taâm thöùc vaø nôi haønh vi cuûa chuùng ta coù taêng coù giaûm, khi

ñeán quaû vò Phaät aùc phaùp tieâu maát, thieän phaùp vieân maõn vaø thieän

phaùp luùc ñoù khoâng coøn bò taêng giaûm. Cho neân töø khi thaønh Phaät

trôû veà tröôùc, trong taát caû ngoâi vò, baûy Taâm Thöùc vaø caùc phaùp

Taâm Sôû ñeàu coù taùnh naêng huaân taêng giaûm.

d)- Cuøng Caùc Phaùp Sôû Huaân Chung Taùnh Hoaø Hôïp: baûy

Thöùc ôû tröôùc cuûa Naêng Huaân vaø Thöùc thöù taùm cuûa Sôû Huaân leõ

taát nhieân ñoøi hoûi phaûi ñoàng moät thôøi gian, sanh dieät cuøng moät

luùc, hoaø hôïp cuøng moät choã thì môùi coù theå huaân taäp.

5)- NHÖÕNG LOAÏI RIEÂNG BIEÄT VAØ

NHÖÕNG TEÂN KHAÙC CUÛA CHUÛNG TÖÛ:

Thöùc thöù taùm laø choã haøm chöùa voâ löôïng voâ soá chuûng töû, trong

ñoù coù nhieàu loaïi rieâng bieät, phaân chia toång quaùt nhö döôùi ñaây:

A)- Thuyeát Nöông Töïa Sanh Khôûi:

1)- Baûn Höõu Chuûng Töû, cuõng goïi laø “Baûn Taùnh Truï

Chuûng”

thuoäc loaïi “Tieân Thieân” cuõng goïi laø “Baûn Naêng”.

2)- Taân Huaân Chuûng Töû, cuõng goïi laø “Taäp Sôû Thaønh

Chuûng Töû”

218

thuoäc loaïi “Haäu Thieân” cuõng goïi laø “Hoïc Taäp”.

B)- Thuyeát Nöông Töïa Höõu Laäu vaø Voâ Laäu:

1)- Höõu Laäu Chuûng Töû: laø nhöõng chuûng töû thuoäc loaïi thoï

nhaän

sanh töû nôi saùu coõi trong tam giôùi.

2)- Voâ Laäu Chuûng Töû: laø nhöõng chuûng töû xuaát theá cuûa

quaû vò A

La Haùn vaø Phaät nhaèm ñeå ñoái trò ñaïo sanh khôûi sau

khi vaøo

ñöôïc Kieán Ñaïo.

C)- Thuyeát Nöông Töïa Ba Taùnh:

Nhöõng chuûng töû thieän, nhöõng chuûng töû aùc vaø nhöõng

chuûng töû voâ kyù

ñeàu thuoäc veà höõu laäu. Coøn chuûng töû voâ laäu vónh vieãn laø

taùnh thieän.

D.- Nhöõng Chuûng Töû Höõu Laäu coù ba loaïi:

1)- Nhöõng chuûng töû danh ngoân

2)- Nhöõng chuûng töû ngaõ chaáp

3)- Nhöõng chuûng töû höõu chi.

Teân khaùc cuûa nhöõng chuûng töû ñaây toång quaùt coù baûy loaïi:

1)- Chuûng Töû

2)- Taäp Khí

3)- Coâng Naêng

219

4)- Giôùi

5)- Tuøy Mieân

6)- Thoâ Troïng

7)- Thaân Nhaân Duyeân.

Danh nghóa cuûa baûy loaïi naøy ñaõ ñöôïc trình baøy toång quaùt ôû

tröôùc cho neân ôû ñaây khoâng baøn ñeán laàn nöõa.

IV.- COÂNG DUÏNG CUÛA THÖÙC A LAÏI DA:

1.- TAÙC DUÏNG CHAÁP THOÏ:

“Baát khaû tri chaáp thoï, xöù, lieãu”. Chaáp Thoï, Xöù vaø Lieãu trong

caâu naøy laø chæ cho choã duyeân caûnh vaø haønh töôùng taùc duïng cuûa

Thöùc thöù taùm. “Baát khaû tri” nghóa laø caûnh töôùng vaø chuûng töû taùc

duïng cuûa Thöùc thöù taùm nôi YÙ Thöùc thöù saùu cuûa chuùng ta khoâng

theå naøo hieåu bieát roõ raøng. Caûnh töôùng cuûa baát khaû tri ñaây coù ba

thöù: moät laø khoâng theå bieát söï chaáp nhaän cuûa Thöùc thöù taùm; hai laø

khoâng theå bieát caûnh giôùi ñeå duyeân (xöù) cuûa Thöùc thöù taùm; ba laø

khoâng theå bieát haønh töôùng (lieãu) cuûa Thöùc thöù taùm. YÙ nghóa “Baát

khaû tri”xin ñöôïc lieät keâ nhö sau:

Baát Khaû Tri

Chaáp Thoï

Caên Thaân

Chuûng Töû Sôû Duyeân

220

Baát khaû tri (khoâng theå bieát) choã chaáp thoï cuûa Thöùc thöù taùm

goàm coù hai loaïi:

a)- Saùu Caên, nhö Nhaõn Caên, Nhó Caên,..v..v…. töùc laø chæ cho

saùu Caên thuoäc nhuïc thaân cuûa chuùng ta. Thaân theå naøy neáu nhö

khoâng nhôø Thöùc thöù taùm naém giöõ thì leõ taát nhieân phaûi bò hoaïi

dieät. Thöùc thöù baûy thì khoâng coù coâng naêng naøy vaø Thöùc thöù saùu

thì bò giaùn ñoaïn, cho neân chæ coù Thöùc thöù taùm töø khi sanh khôûi

naém giöõ thaân theå naøy cho ñeán luùc cheát khieán khoâng bò hoaïi dieät,

laïi coøn cuøng an nguy vôùi thaân theå. Coøn Caên cuûa YÙ Thöùc thöù saùu

nöông töïa, theo Thöôïng Toïa Boä chuû tröông: laø Nhuïc Ñoaøn Taâm;

theo Sinh Lyù Hoïc chuû tröông: quaûn lyù toaøn boä tri giaùc cuûa chuùng

ta maø phaùt sanh tri thöùc, khoâng phaûi laø Nhuïc Ñoaøn Taâm maø laø

Ñaïi Naõo. Nôi Phaät Hoïc tuyeät nhieân chöa ñeà caäp ñeán Ñaïi Naõo,

vaøo khoaûng thöôïng coå chöa coù phaùt minh naøy, hoâm nay khoâng

theå phoûng ñoaùn Nhuïc Ñoaøn Taâm cho laø Ñaïi naõo. Laïi coù Boä chuû

tröông cho YÙ Caên laø aûnh töû quaù khöù cuûa saùu Thöùc, cuõng coù theå

cho laø AÁn Töôïng löu laïi trong ñaïi naõo, töùc laø YÙ Caên thöù saùu.

b)- Chuûng töû töùc laø haït gioáng cuûa taát caû phaùp ñöôïc taøng tröû vaø

baûo trì trong Thöùc thöù taùm. Thaân caên vaø chuûng töû laø choã tieáp

nhaän, coøn Thöùc thöù taùm laø taâm thöùc coù khaû naêng tieáp nhaän. Vì

Xöù

Lieãu

Khí Giôùi

Haønh Töôùng Naêng Duyeân

221

theá Thöùc ñaây laø moät loaïi töông tuïc khieán cho thaân caên khoâng bò

hö hoaïi, vaû laïi cuøng an nguy vôùi thaân caên, coøn khieán cho chuûng

töû khoâng bò tieâu maát, chôø ñôïi duyeân ñeå phaùt sanh hieän haønh, cho

neân goïi laø chaáp thoï. Neáu nhö naêng löïc cuûa Thöùc thöù taùm khoâng

chaáp thoï thì thaân caên trôû neân thoái naùt, nhö trong Luaän giaûi thích:

“Nhö Kheá Kinh noùi: Coù saéc thaân caên laø do Thöùc chaáp thoï, neáu

nhö khoâng coù Thöùc naøy chaáp thoï saéc thaân caên kia töï noù khoâng

theå chaáp thoï, nghóa laø naêm saéc thaân caên vaø caên y xöù coù theå chaáp

thoï chæ ôû trong ñôøi naøy, coøn qua ñôøi khaùc Taâm coù theå chaáp thoï

chính laø Taâm Dò Thuïc, moät loaïi Naêng Bieán, tröôùc heát do nghieäp

daãn daét lieân tuïc chaáp thoï, ñi ñeán coù saéc thaân caên vaø nhöõng

nghieäp ñaây hoaøn toaøn khoâng phaûi loaïi thieän oâ nhieãm”.

2.- TAÙC DUÏNG COÙ CAÛNH:

Baát Khaû Tri Xöù: chöõ “Xöù” laø söù sôû, nghóa laø Khí Theá Giôùi,

töùc laø chæ cho sôn haø ñaïi ñòa vuõ truï vaïn höõu. Chöõ Khí laø nghóa thoï

duïng, nhöõng caûnh giôùi bò caùc loaøi höõu tình thoï duïng ñeàu goïi laø

Khí Giôùi vaø cuõng goïi laø Y Baùo. Ñaây chính laø ñoái töôïng ñeå duyeân

cuûa Thöùc thöù taùm, theo nhö Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích:

“Choã goïi Xöù nghóa laø do naêng löïc chuûng töû coäng töôùng cuûa Thöùc

Dò Thuïc ñaõ thaønh thuïc, bieán ra töôùng khí theá gian töông tôï

saéc..v..v…… töùc laø chæ cho caùc loaïi saéc ñaõ ñöôïc kieán taïo khaép caû

beân ngoaøi, maëc duø caùc loaøi höõu tình bieán hieän coù choã sai bieät

nhau, nhöng hình töôùng töông tôï khoâng coù choã naøo khaùc bieät caû.

Cuõng nhö caùc ngoïn neon ñoát chaùy ñeàu soi saùng töông tôï nhö

moät”. Ñaây laø thuyeát minh nhöõng hieän töôïng cuûa taát caû theá giôùi

222

ñeàu do Thöùc thöù taùm cuûa moãi moãi höõu tình bieán hieän ra. Nhö

Kheá Kinh giaûi thích: “Naêng löïc nghieäp taêng thöôïng cuûa taát caû

höõu tình chung nhau phaùt khôûi”. Trong ñaây choã goïi Chuûng Töû

Coäng Töôùng cuûa Thöùc thöù taùm bieán hieän chính laø hieån baøy taát caû

vaïn vaät ñeàu khoâng lìa khoûi Taâm Thöùc, ñeàu coù ôû trong Taâm. Cuõng

töø ñoù, Toáng Nho cho raèng vuõ truï vaïn höõu ñaõ coù trong Taâm cuûa ta;

ngöôøi ñôøi gaàn ñaây cuõng cho raèng vaïn vaät ñeàu coù Thöùc. Nghóa

Coäng Bieán ôû ñaây cuõng coù theå phaùt minh nghóa Hoå Töông vaø cuõng

coù theå bieåu thò Thöùc A Laïi Da chính laø baûn theå cuûa vuõ truï.

3.- TAÙC DUÏNG LIEÃU BIEÄT:

Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Chöõ “Lieãu” trong ñaây

nghóa laø töï bieán hieän cuûa Thöùc Dò Thuïc coù taùc duïng lieãu bieät, taùc

duïng lieãu bieät ñaây bao goàm caû Kieán Phaàn ôû trong”. Chöõ Lieãu

chính laø lieãu bieät, cuõng töùc laø haønh töôùng, Thöùc duøng lieãu bieät

laøm haønnh töôùng. Haønh töôùng laø taùc duïng cuûa Thöùc, hoaëc laø taùc

duïng, laø thuoäc veà Kieán Phaàn. Haønh töôùng kieán phaàn cuûa Thöùc

thöù taùm raát vi teá maø YÙ Thöùc thöù saùu khoâng theå naøo thoâng suoát

kieäp, cho neân goïi laø Baát Khaû Tri “Lieãu”.

Thöùc thöù saùu khoâng theå bieát roõ, neáu noùi danh töø thôøi ñaïi hieän

nay laø khoâng theå duøng ñeå thuyeát minh haønh töôùng cuûa Thöùc A

Laïi Da. Thöùc A Laïi Da trong caùc kinh luaän cuõng chöùng minh cho

laø coù treân suy luaän vaø haønh töôùng cuûa Thöùc naøy nhö theá naøo thì

khoâng theå bieát roõ. Nhö Kinh Giaûi Thaâm Maät giaûi thích: “Thöùc A

Ñaø Na raát vi teá, taát caû chuûng töû löu chuyeån nhö doøng thaùc nöôùc

223

chaûy, chuùng ta laø keû phaøm ngu khoâng theå naøo khai trieån ñöôïc, sôï

moïi ngöôøi chaáp tröôùc cho laø ngaõ”. Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän

cuõng giaûi thích: “Luoân luoân chuyeån bieán nhö thaùc nöôùc chaûy

xuoáng doác (Haèng chuyeån nhö boäc löu)”. Neáu nhö söû duïng danh

töø hieän ñaïi giaûi thích: Thöùc A Laïi Da coù theå cho laø Tieàm YÙ Thöùc,

hoaëc laø Haï YÙ Thöùc, hoaëc laø Voâ YÙ Thöùc, nguyeân vì noù taùc duïng

khoâng phaùt khôûi YÙ Thöùc. Vaán ñeà naøy trong Taâm Lyù Hoïc goïi laø

Moät Loaïi Trung Taâm. Tieàm laø tieàm aån ôû trong maø yù töù khoâng

hieån hieän. Taâm Lyù Hoïc goïi Haï YÙ Thöùc laø boä phaän raát troïng yeáu,

raát thaâm thieát, ñaïi bieåu cho söï sinh hoaït cuûa taâm lyù. Tieàm YÙ

Thöùc thì khoâng phaûi baát ñoäng, nhöng YÙ Thöùc bình thöôøng khoâng

theå naøo nhaän thöùc ñöôïc. Tieàm YÙ Thöùc ñaây ñöông nhieân coù theå

cho laø Thöùc A Laïi Da, nhöng khoâng coù danh töø ñaëc bieät naøo khaùc

coù theå ñaïi bieåu ñöôïc.

Moät khi ñeà caäp ñeán Thöùc, baûn thaân cuûa Thöùc chính laø coù taùc

duïng lieãu bieät, ñoàng thôøi cuõng chính laø coù caûnh sôû duyeân cuûa noù,

ñaây laø boä phaän khoâng theå môû baøy. Lieãu bieät cuûa Thöùc chính laø tri

thöùc, thaønh phaàn cuûa tri thöùc thì nhö theá naøo? Thaønh phaàn toå hôïp

cuûa tri thöùc nhaát ñònh phaûi coù lieãu bieät môùi goïi laø Tri Thöùc (Lieãu

Bieät) vaø cuõng nhôø ñoù môùi thaønh laø moät thöù tri thöùc. Hoaëc noùi

caùch khaùc: do Caên, Caûnh, Thöùc..v..v…. caùc duyeân hoaø hôïp môùi

coù theå saûn sanh ra yù töù cuûa taâm thöùc.

4)- BOÁN PHAÀN CUØNG VÔÙI

LÖÔÏNG VAØ QUAÛ CUÛA TAÂM THEÅ:

224

Thaønh Duy Thöùc Luaän trình baøy nghóa cuûa Taâm Theå coù boán

phaàn: moät laø Töôùng Phaàn, hai laø Kieán Phaàn, ba laø Töï Chöùng

Phaàn, boán laø Chöùng Töï Chöùng Phaàn. Töôùng Phaàn theo Tieåu

Thöøa giaûi thích laø chæ cho caûnh sôû duyeân; Töôùng Phaàn cuõng töùc

laø haønh töôùng (aûnh töôïng), cuõng gioáng nhö chuùng ta duøng maùy

chuïp hình chuïp laáy hình aûnh vaø chæ laáy aûnh töû cuûa caûnh giôùi sôû

duyeân. Kieán Phaàn laø phaàn söï theå, töùc laø söï taùc duïng cuûa caên,

cuõng chính laø Taâm vaø Taâm Sôû, nhö ñoà bieåu sau ñaây:

Ñaïi Thöøa giaûi thích Töôùng Phaàn laø sôû duyeân, Kieán Phaàn laø

haønh töôùng, sôû y cuûa Kieán Töôùng laø Taâm Theå, chính laø Töï

Chöùng Phaàn. Phaøm moät söï vaät bò nhaän thöùc, chuùng ta nöông nôi

caûnh giôùi ñoù lieàn coù moät tri thöùc, baûn theå cuûa tri thöùc naøy chính

laø boán phöông dieän quan heä. Laïi coù moät thuyeát: Töôùng Phaàn laø

Sôû Löôïng, Kieán Phaàn laø Naêng Löôïng, Töï Chöùng Phaàn laø Löôïng

Quaû, Löôïng Quaû chính laø Tri Thöùc. Theo thueát cuûa Hoä Phaùp, coù

theå chöùng bieát Löôïng Quaû khoâng laàm laãn cho neân caàn phaûi moät

loaïi Chöùng Töï Chöùng Phaàn. Vaán ñeà naøy ñöôïc trình baøy theo ñoà

bieåu nhö sau:

Tieåu

Thöøa

Kieán Phaàn --------- Theå cuûa Taâm, Taâm Sôû Phaùp

Töôùng Phaàn ------- Haønh Töôùng ------------ aûnh

225

Töôùng Phaàn laø Sôû Duyeân, Kieán Phaàn laø Naêng Duyeân, Kieán

Phaàn khi laáy ñöôïc Töôùng Phaàn laø do Töï Chöùng Phaàn chöùng bieát

phaàn sôû chöùng, töùc laø Tri Thöùc (Löôïng Quaû). Chöùng Töï Chöùng

Phaàn cuøng vôùi Töï Chöùng Phaàn naêng duyeân laãn nhau, chöùng bieát

laãn nhau, maø ôû ñaây khoâng duøng ñeán phaàn thöù naêm. Vaán ñeà naøy

ñöôïc trình baøy nhö sau:

1)- Töôùng Phaàn ------- Sôû Löôïng

Kieán Phaàn --------- Naêng Löôïng

2)- Kieán Phaàn --------- Sôû Löôïng

Ngoaïi Caûnh Töôùng Phaàn Sôû Löôïng Sôû Duyeân

Kieán Phaàn

Töï Chöùng Phaàn

Chöùng Töï

Chöùng Phaàn

Naêng Löôïng

Löôïng Quaû

Chöùng Tri

Löôïng Quaû

Naêng

Duyeân

Noäi Taâm

226

Töï Chöùng Phaàn --- Naêng Löôïng

3)- Töï Chöùng Phaàn --------------- Sôû Löôïng

Chöùng Töï Chöùng Phaàn ------- Naêng Löôïng

4)- Chöùng Töï Chöùng Phaàn ------ Sôû Löôïng

Töï Chöùng Phaàn --------------- Naêng Löôïng

Ñaây laø trình baøy toång quaùt. Caùc vò coå sö trong hoïc phaùi Duy

Thöùc AÁn Ñoä giaûi thích: ngaøi An Hueä chæ trình baøy coù moät phaàn,

nghóa laø chæ coù duy nhaát moät Taâm Theå maø thoâi. Kinh Laêng

Nghieâm thì cho raèng: “Do töï taâm chaáp tröôùc, taâm bieán chuyeån

gioáng nhö ngoaïi caûnh, choã thaáy bieát cuûa noù khoâng phaûi coù thaät

cho neân goïi laø Duy Taâm”. Ngaøi Nan Ñaø,..v..v…. thì phaân thaønh

hai phaàn Kieán vaø Töôùng, hai phaàn naøy ñeàu do Töï Chöùng maø coù,

nghóa laø Taâm Theå töùc laø Kieán vaø Taâm Theå khi phaùt khôûi thì taát

nhieân coù Töôùng; ngaøi Traàn Na thì phaân thaønh ba phaàn vaø ngaøi

noùi ngoaøi Kieán Phaàn taát nhieân coù Töï Chöùng Phaàn, vaán ñeà ñaây

trong Taäp Löôïng Luaän phaân tích thì töôøng taän hôn; ngaøi Hoä Phaùp

thì phaân chia thaønh boán phaàn vaø nhôø ñoù sau naøy khoâng ñem laïi

söï khoù khaên nan giaûi. Cho neân Thaønh Ngöõ coù caâu: “An Nan Traàn

Hoä moät, hai, ba, boán”. Trong boán phaàn noùi treân, Thaønh Duy Thöùc

Luaän ñaõ tranh bieän raát saâu roäng, hoâm nay ôû ñaây chæ trình baøy sô

löôïc.

Hai baøi Tuïng: “Thöôøng döõ Xuùc Taùc YÙ, Thoï Töôûng Tö töông

öng”. Nghóa laø Thöùc A Laïi Da luoân luoân töông öng vôùi Xuùc, Taùc

227

YÙ, Thoï, Töôûng vaø Tö. Ñaây laø trình baøy Thöùc A Laïi Da töông öng

vôùi caùc phaùp Taâm Sôû. Taâm Sôû laø moät thöù hieän töôïng taâm lyù nhö

tröôùc ñaõ thuyeát minh. Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Töï theå

vaø haønh töôùng cuûa Thöùc thöù taùm thì khoâng theå bieát ñöôïc, cho neân

chæ bieát ñöôïc Thöùc naøy khi noù töông öng vôùi naêm Taâm Sôû Bieán

Haønh, nguyeân vì naêm Taâm Sôû Bieán Haønh laø hieän töôïng taâm lyù

bieán khaép taát caû Taâm”, cuõng coù theå cho raèng, naêm Taâm Sôû naøy

laø hieän töôïng taâm lyù phoå bieán.

Naêm thöù Taâm Sôû noùi treân laø: Xuùc, Taùc YÙ, Thoï, Töôûng vaø Tö.

Töông öng nghóa laø cuøng sanh dieät vaø cuøng hoaø hôïp vôùi Taâm

Thöùc khoâng theå phaân ly. Thöùc thöù taùm luoân luoân töông öng vôùi

naêm thöù phaùp Taâm Sôû ñaây khoâng theå taùch rôøi cho neân goïi laø

“Thöôøng töông öng”. Danh nghóa cuûa naêm Taâm Sôû ñaõ ñöôïc giaûi

thích ôû tröôùc maø nôi naøy khoâng caàn töôøng thuaät laïi.

V.- CAÛM THOÏ CUÛA THÖÙC A LAÏI DA:

“TÖÔNG ÖNG DUY XAÛ THOÏ. THÒ VOÂ PHUÙ VOÂ KYÙ, XUÙC

ÑAÚNG DIEÄC NHÖ THÒ” ( Nhöng chæ töông öng vôùi Xaû Thoï.

Thöùc naøy thuoäc voâ phuù voâ kyù vaø Xuùc vaân vaân cuõng voâ phuù voâ kyù

nhö theá).

“Töông öng duy Xaû Thoï”, caâu naøy thuuyeát minh chöõ “Thoï”

cuûa Thöùc thöù taùm töông öng, Thoï laø Thoï Uaån trong Nguõ Uaån.

Thoï ñaây laø chæ ngoaïi caûnh ñeán kích thích, cuõng chính laø sinh hoaït

caûm giaùc, chuùng ta khi tieáp xuùc hoaøn caûnh beân ngoaøi treân noäi

228

taâm töï nhieân gaëp moät thöù caûm giaùc phaùt sanh vaø coù choã cho laø

caûm giaùc, nghóa laø thöù caûm giaùc naøy kích thích coù khi laø thoáng

khoå, coù khi laø khoaùi laïc, maø phoå thoâng thöôøng cho Thoï laø caûm

giaùc, cho neân chöõ Thoï phaàn ñoâng phaân bieät cho laø saùu Thöùc

töông öng. Hoâm nay chöõ Thoï cuûa Thöùc thöù taùm töông öng chính

laø Xaû Thoï cuûa taùnh trung laäp, nguyeân vì taùnh caûm thoï cuûa Thöùc

naøy thì raát chaäm chaïp, ñoái vôùi ngoaïi caûnh söùc haáp daãn thì raát yeáu

keùm, khoâng coù caûm giaùc ñöôïc vaán ñeà khoå hoaëc vui. Söï caûm thoï

noùi chung ñoái vôùi ngoaïi caûnh thì coù ba Thoï: Khoå Thoï, Laïc Thoï

vaø Xaû Thoï; coù choã cho laø naêm Thoï: Khoå Thoï, Laïc Thoï, Öu Thoï,

Hyû Thoï vaø Xaû Thoï, nhö baûng ñoà sau ñaây trình baøy. Hôn nöõa caên

cöù nôi coâng naêng caûm thoï cuûa Taâm thì coù Thaân Thoï cuûa saùu

Thöùc hoaëc Thaân Thoï cuûa taùm Thöùc, trong ñaây söï tieáp nhaän cuûa

naêm Thöùc Tröôùc thì goïi laø Thaân Thoï vaø söï tieáp nhaän cuûa ba

Thöùc sau thì goïi laø Taâm Thoï.

Khoå

Öu

Laïc

Hyû

Naêm

Thoï

Thoáng Khoå

Öu Saàu

Khoaùi Laïc

Hoan Hyû

229

Chöõ Thoï cuûa Thöùc thöù taùm töông öng ñoäc nhaát chæ coù Xaû

Thoï. Ngoaøi Xaû Thoï, Thöùc thöù taùm khoâng töông öng boán Thoï coøn

laïi cho neân goïi laø “Duy Xaû Thoï”.

Trong ba Taùnh, Thöùc A Laïi Da tieáp nhaän taùnh naøo? Thöùc A

Laïi Da tieáp nhaän Taùnh Voâ Kyù.

Xaû Bình Ñaúng

Thoáng Khoå

Öu Saàu

Khoaùi Laïc

Hoan Hyû

Bình Ñaúng

Caøng naëng

Nheï

Raát thích thuù

Khoâng vui möøng

Naêm Thöùc

thaân thoï

YÙ Thöùc

taâm thoï

Hai Thoï

Hai Thöùc baûy taùm

230

1)- Taùnh Voâ Kyù: Taùnh laø taùnh loaïi, nghóa laø taùnh chaát coù ba

loaïi, loaïi thieän, loaïi aùc vaø loaïi voâ kyù. Khoâng luaän laø phaùp gì ñeàu

coù taùnh chaát cuûa loaïi naøy. Taùnh chaát cuûa Thöùc A Laïi Da thì

thuoäc veà loaïi “Voâ Phuù Voâ Kyù”, cuõng coù theå noùi laø taùnh trung laäp.

Voâ Kyù coù hai loaïi: loaïi thöù nhaát coù bò ngaên che maø khoâng ghi

nhaän vaø loaïi thöù hai khoâng bò ngaên che maø cuõng khoâng ghi nhaän.

Thieän vaø aùc thì coù ghi nhaän bieät taùnh, nghóa laø coù theå ghi nhaän

keát quaû theá naøo cuûa töông lai, ñaây laø caên cöù nôi nhaân maø noùi. Voâ

Kyù laø phaùp dò thuïc, ñaây laø caên cöù nôi quaû maø noùi. Phaùp quaû laø

chæ cho nhaân tröôùc thöïc hieän, khoâng theå coù ghi nhaän bieät taùnh cho

neân goïi laø “Voâ Kyù”. Nguyeân vì Voâ Kyù thì môùi coù theå phaùt khôûi

chuyeån bieán, môùi coù theå tieáp nhaän söï huaân taäp, môùi coù theå tu

chöùng. Thöùc thöù taùm thì coù cô taùnh sanh maïng, nhöng noù khoâng

coù taùnh tình caûm, cho neân noù ôû nôi Thoï thì thuoäc veà Xaû Thoï, ôû

nôi Taùnh thì thuoäc veà Taùnh Voâ Phuù Voâ Kyù. Höõu Phuù laø nghóa

nhieãm tröôùc, nghóa laø coù phieàn naõo chöôùng ngaên che neân goïi laø

Höõu Phuù Voâ Kyù, vaán ñeà naøy seõ ñöôïc giaûi thích ôû sau. Thöùc A

Laïi Da khoâng coù phieàn naõo töông öng cho neân taùnh cuûa noù laø Voâ

Phuù Voâ Kyù, nôi Duy Thöùc Hoïc cuõng goïi laø Baïch Tònh Voâ Kyù.

Nhôø taùnh voâ kyù, Thöùc A Laïi Da ñaây môùi coù theå tieáp nhaän söï

huaân taäp, nhöng söï keát quaû cuûa noù hoaëc thieän hoaëc aùc ñeàu coù

taùnh khaùng cöï thì khoâng theå tieáp nhaän söï huaân taäp. Tu haønh ñoaïn

hoaëc ñeàu hoaøn toaøn ñaëc troïng taâm vaøo nôi baûy Thöùc tröôùc coâng

phu haønh hoaït. Thöùc thöù taùm chæ chôø söï chuyeån bieán cuûa baûy

Thöùc tröôùc thì môùi chuyeån bieán sau cuøng. Nhôø taùnh voâ kyù, Thöùc

thöù taùm môùi coù theå laøm choã nöông töïa bình ñaúng cuûa caùc phaùp

231

thieän aùc, nguyeân vì noù khoâng khaùng cöï baát cöù moät phaùp naøo, moät

laõnh vöïc naøo.

2)- Taâm Sôû Tröôøng Hôïp Gioáng Nhau: nghóa laø “Xuùc,..v..v….

cuõng nhö theá”. Thöùc A Laïi Da taát nhieân laø taùnh voâ kyù thì treân beà

maët noùi noù töông öng vôùi Taâm Sôû Xuùc,..v..v…. cuõng thuoäc veà

taùnh voâ phuù voâ kyù, vì naêm Taâm Sôû ñaõ töông öng cuøng vôùi Taâm

Vöông. Theâm nöõa ñieåm naøy noùi roäng ra: tröôøng hôïp caâu “Cuõng

nhö theá” ñaây khoâng nhöõng chæ naêm Taâm Sôû laø voâ phuù voâ kyù, thöù

ñeán haønh töôùng vaø choã duyeân cuûa Thöùc thöù taùm ñaõ laø khoâng theå

bieát maø cho ñeán haønh töôùng vaø choã duyeân cuûa naêm Taâm Sôû naøy

thì cuõng khoâng theå bieát; Thöùc A Laïi Da khi ñeán ñöôïc ngoâi vò A

La Haùn môùi coù theå xaû boû thì naêm Taâm Sôû Xuùc, ..v..v…. ñaây

cuõng phaûi ñeán ngoâi vò noùi treân môùi coù theå chuyeån bieán; vaû laïi,

Thöùc thöù taùm luoân luoân chuyeån bieán nhö doøng thaùc nöôùc chaûy thì

nhöõng Taâm Sôû töông öng vôùi Thöùc naøy cuõng bò luoân luoân chuyeån

bieán nhö doøng thaùc nöôùc chaûy. Nhôø Thöùc thöù taùm coù nhöõng ñaëc

taùnh noùi treân, naêm Taâm Sôû ñaây môùi coù theå töông öng ñöôïc,

nguyeân vì Taâm Sôû taát nhieân phaûi cuøng hôïp taùc töông öng vôùi

Taâm Theå.

VI.- NHAÂN QUAÛ CUÛA THÖÙC A LAÏI DA:

“Haèng chuyeån nhö boäc löu”, chöõ Haèng chính laø thöôøng, nghóa

laø hieån baøy Thöùc naøy khoâng chaám döùt. Chöõ Chuyeån nghóa laø

chuyeån bieán vaø bieán töùc laø phi thöôøng, ñaây laø hieån baøy söï phi

thöôøng cuûa Thöùc naøy. Chöõ Thöôøng vaø chöõ Phi Thöôøng laø thuoäc

232

veà taùnh thôøi gian, nguyeân vì Thöùc naøy laø baûn theå cuûa vuõ truï, vuõ

truï thì voâ thæ voâ chung maø taùnh thöùc cuûa vuõ truï laø baûn theå cho

neân nhaát ñònh cuõng voâ thæ voâ chung. Theá neân coù caâu “Khoâng phaûi

ñoaïn khoâng phaûi thöôøng” laø do khoâng coù töï taùnh vaø khoâng coù

thaät theå cho neân coù theå chuyeån bieán. Trong söï löu chuyeån sanh töû

töø voâ thæ, Thöùc naøy ñeàu laø moät loaïi taùnh, haûo töôùng cuûa Thöùc naøy

thì thöôøng haèng khaép nôi nhö moät, coù theå noùi taùnh chuyeån bieát

cuûa noù laø khoâng coá ñònh. Chuyeån bieán chính laø saùt na sanh dieät,

nieäm thöù hai khoâng gioáng nieäm thöù nhaát, saùt na sanh dieät nieäm

nieäm khoâng ñoàng thì khoâng phaûi vónh vieãn ñuùng nhö theá. Tuy

nhieân khoâng phaûi laø moät theå nhöng töông tôï laø moät theå, nguyeân

vì Thöùc naøy tröôùc sau noái tieáp nhau chuyeån bieán. Chuyeån bieán

nhö doøng thaùc nöôùc chaûy maïnh khoâng döøng laïi, töùc laø khoâng

thöôøng truï; nhöng doøng nöôùc tröôùc vaø doøng nöôùc sau gioáng nhau

cho neân töông tôï goïi laø thöôøng. Ñaõ thuyeát minh baûn theå cuûa Thöùc

A Laïi Da laø taùnh thöôøng haèng töø voâ thæ ñeán nay cho ñeán thaønh

Phaät noái tieáp nhau khoâng chaám döùt. Saùu neûo luaân hoài ngoâi vò sai

bieät ñeàu nöông nôi Thöùc naøy maø kieán laäp. Theo Luaän giaûi thích:

“Thöôøng goïi Thöùc naøy ñeán töø voâ thæ, moät loaïi töông tuïc, luoân

luoân khoâng giaùn ñoaïn, laø nôi sanh ra caùc coõi, voán noù thieát laäp;

taùnh noù thuoäc loaïi kieân trì khieán khoâng cho maát; khi chuyeån bieán

thì Thöùc naøy ñeán töø voâ thæ, nieäm nieäm sanh dieät, tröôùc sau bieán

ñoåi, nhaân dieät quaû sanh, khoâng phaûi thöôøng moät loaïi”. Ñaây trình

baøy Thöùc A Laïi Da ñaõ laø baûn theå cuûa vuõ truï vaø laïi cuõng laø baûn

theå cuûa sanh maïng chuùng ta, khoâng theå noùi noù coù töø hoài naøo, cho

neân Luaän môùi goïi laø voâ thæ. Thöùc A Laïi Da ñaõ laø tuyeät ñoái vaø laïi

khoâng phaûi moät theå taùnh coá ñònh, khoâng gioáng nhö Phaïm Thieân,

233

Thöôïng Ñeá, Thaàn Ngaõ, Hö Khoâng,..v..v…. ; Thöùc A Laïi Da thì

saùt na chuyeån bieán, hieän töôïng cuûa noù chaûy gaáp nhö nöôùc soâng,

laøn soùng sau ñuoåi laøn soùng tröôùc, chaûy xuoáng luoân luoân khoâng

bao giôø ñình chæ. Nhö Baùt Thöùc Quy Cuû Tuïng giaûi thích: “Nôi

nguoàn bieån saâu thaåm cuûa Thöùc thöù taùm, caûnh giôùi bieán ñoäng taïo

thaønh gioù vaø khieán cho baûy laøn soùng Chuyeån Thöùc noåi leân,

nghieäp löïc cuûa Daãn Nghieäp vaø Maõn Nghieäp do YÙ Thöùc taïo neân

loâi keùo chuùng sanh thoï quaû baùo ôû kieáp sau”. Ñaây cuõng trình baøy

Thöùc A Laïi Da laø baûn theå cuûa sanh maïng. Theo Luaän giaûi thích:

“Cuõng nhö doøng nöôùc chaûy, maëc duø gioù,..v..v…. kích ñoäng phaùt

khôûi caùc laøn soùng, nhöng doøng nöôùc chaûy khoâng bò ñöùt ñoaïn,

Thöùc naøy thì cuõng nhö theá. Thöùc naøy maëc duø gaëp caùc duyeân khôûi

leân caùi thaáy, nhöng luoân luoân töông tuïc….. gioáng nhö phaùp duï,

muïc ñích hieån baøy nghóa nhaân quaû cuûa Thöùc naøy coù töø voâ thæ, phi

thöôøng phi ñoaïn, nghóa laø Taùnh cuûa Thöùc naøy töø voâ thæ ñeán nay

saùt na saùt na quaû sanh thì nhaân dieät. Quaû sanh cho neân khoâng

phaûi ñoaïn, nhaân dieät cho neân khoâng phaûi thöôøng, khoâng phaûi

ñoaïn khoâng phaûi thöôøng laø lyù duyeân khôûi, cho neân noùi duyeân ñaây

laø chæ luoân luoân chuyeån bieán nhö thaùc nöôùc chaûy”. Xem ñoaïn

vaên treân coù theå bieát roõ theå taùnh cuûa Thöùc A Laïi Da.

Thöùc A Laïi Da ñaõ chaúng phaûi ñoaïn chaúng phaûi thöôøng nhö doøng soâng chaûy gaáp thì nhö theá khoâng phaûi thuoäc loaïi vónh vieãn sao? Duy Thöùc vôùi Tieåu Thöøa thì khoâng gioáng nhau ôû choã ñoù. Höõu Boä cho raèng, quaù khöù hieän taïi vò lai ba ñôøi laø thaät coù; Ñaïi Thöøa Duy Thöùc cho raèng, quaù khöù vò lai thì thuoäc veà ñoaïn, chæ hieän taïi thì thaät coù. Ñaây laø “Hieän

234

Taïi”, laø chæ cho moät nieäm saùt na ñöông tieàn, nguyeân vì quaù khöù vaø vò lai ñeàu laáy hieän taïi laøm trung taâm. Caên cöù nôi phaùp quaû hieän taïi höôùng veà tröôùc maø quaùn saùt thì giaû thuyeát cho raèng coù quaù khöù, coøn höôùng veà sau maø quaùn saùt thì giaû thuyeát cho raèng coù vò lai.

VII.- QUAÛ VÒ XAÛ CUÛA THÖÙC A LAÏI DA:

“A LA HAÙN VÒ XAÛ” ñaây laø thuyeát minh thö lôùp quaû vò thöøa

nhaän ñoaïn dieät. “A La Haùn” dòch ñuùng laø ÖÙng, laïi dòch laø Saùt, coù

nghóa laø phaù hoaïi ñoaïn dieät. ÖÙng laø öùng cuùng, öùng ñoaïn, ÖÙng laø

nghóa khoâng coøn thoï sanh töû nöõa. A La Haùn ñaõ döùt haún phieàn

naõo, chöùng ñöôïc quaû Thaùnh, chöùng ñaëng quaû A La Haùn laø ngöôøi

Thaùnh ñaõ ra khoûi ba coõi cho neân coù theå thoï nhaän söï cuùng döôøng

cuûa ngöôøi vaø trôøi. Hôn nöõa A La Haùn laø döùt haún phieàn naõo cuûa

ba coõi, khi döùt phieàn naõo chöùng ñeán cöùu caùnh ñöôïc danh xöng laø

A La Haùn, ba quaû Thaùnh tröôùc chæ ñoaïn ñöôïc phieàn naõo cuûa coõi

Duïc cho neân khoâng goïi laø A La Haùn. Ngöôøi xöa dòch laø Saùt Taëc,

nghóa laø A La Haùn ñaõ döùt haún phieàn naõo cuûa ba coõi, chöùng ñöôïc

Sanh Khoâng Chaân Nhö, ñaït ñeán coõi Höõu Dö Y Nieát Baøn vaø Voâ

Dö Y Nieát Baøn, cho neân khoâng coøn thoï sanh töû nöõa; ngöôøi xöa

cuõng dòch laø Voâ Sanh, nghóa laø khoâng coøn thoï sanh trôû laïi trong

ba coõi laàn nöõa, töùc laø ñaõ döùt haún söï luaân hoài. Hoaëc nhöõng ngöôøi

ñaõ ngoä ñöôïc Taùnh Khoâng cuûa caùc phaùp khoâng sanh khoâng dieät

ñöôïc goïi laø A La Haùn (Thaùnh Giaû). Chöõ “Vò” laø quaû vò, hoaëc laø

ngoâi thöù. Chöõ “Xaû” laø nghóa loaïi boû, chuyeån boû, hoaëc ñoaïn tröø.

Nhöõng ngöôøi ñaõ chöùng quaû A La Haùn töùc coù theå loaïi boû caùi teân

235

Thöùc A Laïi Da, trong ñaây khoâng goïi ñoaïn maø goïi xaû laø coù thaâm

yù, nguyeân vì quaû vò A La Haùn ñaõ ñoaïn phieàn naõo chöôùng Ngaõ AÙi

Chaáp vaø luùc ñoù Thöùc A Laïi Da khoâng coøn bò Thöùc thöù baûy töông

öng ngaõ aùi chaáp cho laø ngaõ nöõa. Lyù do caùi danh xöng Ngaõ AÙi

Chaáp Taøng CUÛA Thöùc thöù baûy ñaõ loaïi tröø xong thì luùc ñoù dó

nhieân theå cuûa Thöùc thöù taùm khoâng caàn phaûi ñoaïn tröø.

Vuõ truï vaïn höõu ñeàu khoâng theå rôøi khoûi Thöùc A Laïi Da ñeå toàn

taïi, taát caû höõu tình ñeàu coù Thöùc A Laïi Da hieän höõu, cho neân

Thöùc naøy laø nguoàn goác cuûa vaïn höõu, laø nhaân cuûa caùc phaùp. Thöùc

A Laïi Da coù raát nhieàu teân khaùc laø do ñòa vò khoâng gioáng nhau

cuûa noù maø thieát laäp, moãi moät danh xöng ñeàu coù bao haøm moät yù

nghóa, hoâm nay xin löôïc neâu moät vaøi teân nhö sau:

1.- Thöùc A laïi Da: --------------- laø Thöùc bò Thöùc thöù baûy aùi chaáp

laøm ngaõ,

2.- Thöùc Dò Thuïc: --------------- laø Thöùc nghieäp quaû baùo,

3.- Thöùc Nhöùt Thieát Chuûng: --- laø Thöùc giöõ gìn chuûng töû cuûa taát

caû phaùp,

4.- Taâm: --------------------------- laø nghóa chöùa nhoùm vaø sanh khôûi,

5.- Thöùc A Ñaø Na: -------------- laø nghóa chaáp trì,

6.- Sôû Tri Y: ---------------------- laø choã nöông töïa cuûa taát caû

phaùp..v..v….

7.- Thöùc Voâ Caáu: ---------------- laø chæ cho taâm thanh tònh,

8.- Thöùc Voâ Moät: ---------------- laø Thöùc naøy khoâng phaûi maát haún

chæ

chuyeån hoaù thaønh trí tueä maø thoâi.

236

CHÖÔNG VII

LUAÄN VEÀ LYÙ TAÙNH CUÛA DUY THÖÙC.-

I.- NGHÓA TRUNG ÑAÏO CUÛA DUY THÖÙC:

“THÒ CHÖ THÖÙC CHUYEÅN BIEÁN, PHAÂN BIEÄT SÔÛ PHAÂN

BIEÄT, DO THÖÛ BÆ GIAI VOÂ, COÁ NHÖÙT THIEÁT DUY THÖÙC”

(Laø caùc Thöùc chuyeån bieán, Phaân Bieät Sôû Phaân Bieät, do ñaây kia

ñeàu khoâng, neân taát caû Duy Thöùc)

Baøi Tuïng ñaây laø thuyeát minh nghóa vaïn phaùp do Duy Thöùc

bieán hieän. ÔÛ tröôùc Theå cuûa ba loaïi Thöùc Naêng Bieán ñaõ trình baøy

qua, taát caû hieän töôïng ngaõ töôùng phaùp töôùng ñeàu do Thöùc bieán

hieän. Choã bieán hieän (sôû bieán) cuûa Thöùc chính laø caùc thöù Töôùng

cuûa ngaõ (nhaân sanh xaõ hoäi) vaø caùc thöù Töôùng cuûa phaùp (vuõ truï

vaïn höõu). Noùi chung laïi vaán ñeà Naêng Bieán vaø Sôû Bieán trong ñoù

ñaõ ñöôïc trình baøy roõ ôû tröôùc. Hieän taïi chæ ñeà caäp ñeán ñaïo lyù bieán

hieän nhö theá naøo cuûa Taâm Thöùc, töùc laø trình baøy Taâm Thöùc naêng

bieán nhö theá naøo vaø Hieän Töôïng sôû bieán nhö theá naøo?

“Thò chö Thöùc chuyeån bieán”: Chö Thöùc laø chæ cho ba Thöùc

Naêng Bieán, nghóa laø nhö tröôùc ñaõ trình baøy, caùc thöù töôùng cuûa

237

ngaõ phaùp ñeàu do ba Thöùc naêng Bieán naøy chuyeån bieán ñeå hieän

khôûi. Chuyeån Bieán coù ba nghóa:

1)- Nghóa Bieán Hieän: chuyeån thì bieán vaø bieán thì hieän, cuõng

nhö haït gioáng sanh hieän haønh vaø hieän haønh sanh haït

gioáng..v..v…., cuõng nhö ñaïo lyù hieän löôïng bieán thaønh taùnh chaát,

taùnh chaát bieán thaønh hieän löôïng cuûa Duy Vaät Luaän; Huøng Thaäp

Löïc giaûi thích raèng, Bieán laø nghóa sinh hoaït, ñoù laø chæ cho yù nghóa

noùi treân. Nghóa laø moät phaùp naøy moät khi bieán ñoåi lieàn sanh ra

theâm moät loaïi phaùp keá tieáp ñeàu laø do Thöùc Theå bieán hieän phaùt

sanh hai phaàn Kieán Töôùng cuûa noù. Kieán Phaàn laø ngaõ töôùng cuûa

thaáy, nghe, hieåu, bieát,..v..v….; Töôùng Phaàn laø phaùp töôùng cuûa taát

caû ñoái töôïng. Vì theá Ngaõ Töôùng Phaùp Töôùng bao goàm caû toaøn

theå nhaân sanh vuõ truï ñeàu khoâng lìa khoûi taâm thöùc vaø ngoaøi taâm

thöùc taát caû khoâng coù thaät theå, cho neân goïi laø Thöùc Chuyeån Bieán.

2)- Nghóa Bieán Dò: laø nghóa bieán hieän töôùng khaùc. Hai phaàn

Kieán vaø Töôùng laø do Thöùc bieán hieän vaø Thöùc bieán hieän ñaây laø

chæ cho phaàn Thöùc Töï Chöùng hieän khôûi töôùng khaùc bieán thaønh

hai phaàn Kieán vaø Töôùng, hai phaàn Kieán vaø Töôùng chính laø do

phaàn Thöùc Töï Chöùng bieán hieän maø khoâng phaûi do ai sanh ra. Hai

phaàn Kieán vaø Töôùng laø bieán theå hình töôùng khaùc cuûa phaàn Thöùc

Töï Chöùng cho neân goïi laø Bieán Dò. Hôn nöõa phaàn Kieán thì thuoäc

veà naêng quaùn, phaàn Töôùng thì thuoäc veà sôû quaùn, caû hai veà

phöông dieän coâng duïng thì coù khaùc nhau, nhöng veà phöông dieän

thaät theå thì gioáng nhau ñeàu do Thöùc bieán hieän caû cho neân goïi laø

Bieán Dò, hoaëc goïi laø Duy Thöùc Chuyeån Bieán.

238

3)- Nghóa caûi Chuyeån: laø ñem Thöùc Theå caûi bieán chuyeån

thaønh Ngaõ Töôùng vaø Phaùp Töôùng (phaàn Kieán vaø phaàn Töôùng). Vì

theá Ngaõ Töôùng vaø Phaùp Töôùng cuûa vuõ truï vaïn höõu ñeàu do caùc

Thöùc Naêng Bieán naøy chuyeån ñoåi bieán töôùng khaùc ñi ñeå hieän khôûi

cho neân goïi laø “Thò chö Thöùc chuyeån bieán”.

“Phaân bieät sôû phaân bieät”: laø chæ cho caùc Töôùng bieán hieän.

Caâu naøy coù hai nghóa:

a)- Nghóa thöù nhaát: laø trình baøy caùc phaùp. Hai chöõ “Phaân

Bieät” ñaây laø chæ cho Kieán Phaàn, töùc laø ñeà caäp ñeán caùc thöù tri thöùc

phaân bieät cuûa chuùng ta vaø caùc thöù tri thöùc phaân bieät naøy thuoäc veà

Y Tha Khôûi (nöông nôi Thöùc Theå bieán hieän), coù coâng naêng taùc

duïng chaáp laáy töø nhöõng caûnh giôùi Töôùng Phaàn cuûa Thöùc bieán

hieän, nghóa laø caùc thöù tri thöùc phaân bieät cuûa chuùng ta ñeàu laø

nhöõng hình töôùng voïng chaáp thuoäc töôùng phaàn naêng thuû ñöôïc

sanh khôûi töø nôi Kieán Phaàn cuûa Thöùc. Coøn “Sôû Phaân Bieät” laø chæ

cho Töôùng Phaàn, cuõng thuoäc veà Y Tha Khôûi (nöông nôi Thöùc

Theå bieán hieän), chính laø ngoaïi caûnh, ñeàu quan heä vôùi Thöùc Theå

ñeå phaùt sanh. Kieán Phaàn khi naém laáy Töôùng Phaàn chæ naém laáy

aûnh töôïng töông tôï cuûa ngoaïi caûnh, nhö Nhaõn Thöùc thaáy saéc, beân

trong do thaân caên tònh saéc (thaàn kinh tinh teá), beân ngoaøi do quang

tuyeán taùc duïng..v..v….. nhôø ñoù môùi coù theå xem thaáy ñöôïc ngoaïi

saéc. Nhöng Nhaõn Thöùc chæ coù theå thaáy ñöôïc aûnh töôïng cuûa ngoaïi

saéc maø khoâng theå ñích thaân thaáy ñöôïc baûn chaát thaät theå cuûa

ngoaïi saéc, nguyeân vì baûn chaát cuûa ngoaïi caûnh chính laø choã bieán

hieän cuûa Thöùc A Laïi Da thöù taùm, do ñoù môùi coù nghóa laø nöông

239

nôi töôùng kia. Töôùng Phaàn laø laø sôû phaân bieät cuûa Kieán Phaàn vaø

Kieán Phaàn laø naêng phaân bieät; naêng phaân bieät cuøng vôùi sôû phaân

bieät ñeàu do Thöùc Theå bieán hieän cho neân goïi laø Duy Thöùc Sôû

Bieán. Nhö ñoà bieåu sau ñaây:

Töø ñaïo lyù naøy suy cöùu saâu roäng theâm thì coù hai thöù hoïc

thuyeát: Kieán Phaàn Töôùng Phaàn ñoàng gioáng vaø Kieán Phaàn Töôùng

Phaàn khaùc gioáng, nhö trong ñoà bieåu treân ñaõ löôïc roõ.

Thuyeát

thöù nhaát.

Phaân

Bieät

Sôû Phaân

Bieät

Sôû Bieán

cuûa Kieán

Phaàn

Sôû bieán

cuûa Töôùng

Phaàn.

Nöông nôi Kieán

Phaàn phaùt khôûi

Ngaõ Töôùng.

Nöông nôi Töôùng

Phaàn phaùt khôûi

Phaùp Töôùng.

Nöông nôi Kieán Phaàn

phaùt khôûi Ngaõ Töôùng

Nöông nôi Töôùng Phaàn

phaùt khôûi Phaùp Töôùng.

Ngaõ

Chaáp

Phaùp

Chaáp

Khôûi phieàn naõo

vaân vaân

240

b)- Nghóa thöù hai: Chöõ “Phaân Bieät” nhö trong baøi Tuïng giaûi

thích laø chæ cho Naêng Bieán cuûa Thöùc Theå, taát caû Thöùc ñeàu nöông

nôi hö voïng phaân bieät laøm töï taùnh cho neân goïi laø Thöùc Hö Voïng

Phaân Bieät, cuõng chính laø chæ cho caùc phaùp Taâm vaø Taâm Sôû trong

ba coõi; caùc thöù ngoaïi caûnh ñeàu do Thöùc Hö Voïng Phaân Bieät

chuyeån bieán hieän khôûi. Sôû Phaân Bieät chính laø ngaõ phaùp voïng

chaáp töông tôï hieän khôûi maø laïi cho laø thaät ngaõ thaät phaùp, treân

thaät teá hoaøn toaøn khoâng phaûi thaät coù, ñeàu do voïng thöùc phaân bieät

taïo thaønh. Cho neân vaán ñeà vuõ truï nhaân sanh thaät ngaõ thaät phaùp

ñaây caên cöù treân tình thì coù, coøn caên cöù treân lyù thì khoâng, taát caû

khoâng theå ly khai Taâm Thöùc, vì theá neân goïi laø Sôû Phaân Bieät, nhö

ñoà bieåu sau ñaây:

Phaân Bieät vaø Sôû Phaân Bieät töùc laø chuû quan vaø khaùch quan,

cuõng chính laø baûn theå vaø hieän töôïng; nhöõng thöù ñoù ñeàu coù töông

tôï neân goïi laø “Do thöû bæ giai voâ”. “Do thöû” laø chæ do caùc Thöùc

chuyeån bieán vaø chöõ “Bæ” laø chæ cho phaân bieät, sôû phaân bieät (töùc

laø caùc thöù töôùng ngaõ phaùp), taát caû ñeàu do caùc Thöùc ñaây bieán

hieän. Bæ phaân bieät vaø sôû phaân bieät (caùc thöù töôùng ngaõ phaùp) ñeàu

Thuyeát

thöù hai.

Phaân Bieät

Sôû Phaân Bieät

Thöùc Naêng Bieán (Hö Voïng Phaân Bieät)

Thaät Ngaõ Thaät Phaùp cuûa voïng chaáp.

241

khoâng coù töï theå, khoâng phaûi thaät coù, “Cho neân taát caû ñeàu chæ coù

Thöùc, hö voïng phaân bieät maø coù, roài caû thaûy ñeàu cöïc thaønh”. “Hö

voïng phaân bieät”laø bieät danh cuûa Thöùc; “Cöïc thaønh” laø nghóa bæ

phaân bieät vaø sôû phaân bieät ñeàu chung nhau thöøa nhaän, nguyeân vì

giaùo phaùi Tieåu Thöøa khoâng chaáp nhaän lyù Duy Thöùc, cho hö voïng

phaân bieät laø thaät coù maø khoâng phaûi laø thaät khoâng. Ñaïo lyù naøy laø

choã thöøa nhaän chung cuûa ngöôøi Tieåu Thöøa chaáp coù, hoaëc choã

thöøa nhaän chung cuûa ngöôøi Ñaïi Thöøa chaáp khoâng. “Chöõ Duy laø

noùi caùc phaùp khoâng lìa khoûi Thöùc”, ñaây laø thuyeát minh chöõ Duy

cuûa Duy Thöùc. Taát caû phaùp ñeàu khoâng lìa khoûi Thöùc Theå, Chaân

Nhö cuõng laø theå taùnh cuûa Duy Thöùc, cho neân Chaân Nhö cuõng

khoâng lìa khoûi Thöùc maø coù. Taát caû phaùp do hö voïng phaân bieät

maø coù, treân söï thaät laø toàn taïi nhö huyeãn, ñaõ laø “Coù” (toàn taïi) thì

khoâng theå phuû ñònh cho raèng “khoâng coù” (khoâng toàn taïi), ñaây

chính laø ñaïo lyù Khoâng Phaûi Khoâng. Cho ñeán choã chaáp thaät ngaõ

thaät phaùp nôi taâm lyù nhaân loaïi ñeàu laø phaùp ngoaøi taâm xöa nay

vaãn “Khoâng”, khoâng toàn taïi, chuùng noù thuoäc loaïi bieán keá khoâng

phaûi “Coù”. Vaán ñeà Khoâng Phaûi Khoâng, ngoaïi tröø chöõ “Khoâng”

(phuû ñònh) cuûa söï chaáp tröôùc veà toån giaûm, caên cöù treân söï thaät

ñuùng laø nghóa toàn taïi, neáu nhö phuû ñònh hoaøn toaøn thì khoâng hôïp

vôùi söï thaät, ñaõ khoâng hôïp vôùi söï thaät thì trôû thaønh ñieân ñaõo; vaán

ñeà Khoâng Phaûi Coù, ngoaïi tröø chöõ “Coù” cuûa söï chaáp tröôùc veà taêng

ích, caên cöù treân söï thaät, treân ñaïo lyù, nguoàn goác xöa nay tuyeät ñoái

khoâng coù (khoâng toàn taïi), giaû söû ñoù ñaây neáu nhö chaáp tröôùc cho

laø “Coù” (toàn taïi) thì hoaøn toaøn khoâng hôïp lyù, ñeàu thuoäc veà loaïi

hyù luaän caû. Giaùo nghóa Trung Ñaïo cuûa Duy Thöùc laø khi naøo phaù

tröø haún hai thöù chaáp tröôùc noùi treân.

242

Hôn nöõa coù raát nhieàu kinh giaùo cuõng ñaõ chöùng minh nghóa lyù

Trung Ñaïo cuûa Duy Thöùc.Nhö Kinh Hoa Nghieâm giaûi thích:

“Tam giôùi duy taâm”. Kinh Giaûi Thaâm Maät giaûi thích: “Choã duyeân

cuûa Thöùc laø caûnh cuûa Duy Thöùc bieán hieän”. Kinh Laêng Giaø giaûi

thích: “Caùc phaùp khoâng lìa khoûi taâm”. Kinh Laêng Giaø laïi giaûi

thích tieáp: “Choã duyeân cuûa Taâm, YÙ, Thöùc ñeàu khoâng lìa khoûi töï

taùnh, cho neân noùi raèng taát caû chæ coù Thöùc khoâng hôn”. Nhöõng

kinh giaùo ñaây ñeàu thuyeát minh chæ coù Noäi Thöùc maø khoâng coù

Ngoaïi Caûnh nhö tröôùc ñaõ giaûi thích. Neân bieát, ñaëc ñieåm cuûa Duy

Thöùc ñeàu ôû nôi:

1)- Trình baøy roõ lyù duyeân sanh nhö huyeãn, khoâng coù nghóa

chaân thaät, nhöng khoâng phaûi cho laø khoâng toàn taïi, töùc laø khoâng

phuû ñònh theå taùnh cuûa chuùng;

2)- Choã chaáp tröôùc ñieân ñaûo thì cho laø “Khoâng”, nhaèm muïc

ñích khieán ñöôïc giaùc ngoä khoâng phaûi chaân thaät ñeå chaúng coøn

khôûi leân söï chaáp tröôùc nöõa. Nhö Duy Thöùc Löôïng giaûi thích:

“Nhaõn Thöùc,..v..v…. thaønh töïu roát raùo ôû choã laø khoâng theå lìa

khoûi Thöùc töï bieán ñeå ñích thaân duyeân nôi saéc,..v..v….., nguyeân

vì naêm Taâm Sôû Bieán Haønh baùm theo Nhaõn Thöùc ñeå sinh hoaït,

ngoaøi ra nhö Nhaõn Thöùc,..v..v…. cuõng khoâng theå lìa khoûi

saéc,..v..v….. ñeå ñích thaân töï duyeân nôi caûnh”. Nhaân Minh Luaän

caên cöù nôi coâng thöùc ñoù giaûi thích raèng:

243

TOÂNG: Nhaõn Thöùc,..v..v…. thaønh töïu roát raùo ôû choã laø khoâng theå

lìa khoûi

Thöùc töï bieán ñeå ñích thaân duyeân nôi saéc,..v..v…..

NHAÂN: Nguyeân vì naêm Taâm Sôû Bieán Haønh baùm theo Nhaõn

Thöùc,..v..v…..

ñeå sinh hoaït.

DUÏ: Ngoaøi ra nhö Nhaõn Thöùc,..v..v….. cuõng khoâng theå lìa

khoûi

Saéc,..v..v…. ñeå ñích thaân töï duyeân nôi caûnh.

Ñaây laø thuyeát minh raèng khoâng luaän moät Thöùc naøo moãi khi

sanh khôûi ñeå duyeân caûnh thì nhaát ñònh phaûi ñích thaân duyeân nôi

caûnh töôùng cuûa chính noù töï bieán hieän, maø cuõng khoâng theå ñích

thaân duyeân caûnh töôùng ngoaøi Thöùc cuûa chính noù töï bieán. Ngay

nôi trong luaän Bieän Trung Bieân, ngaøi Töø Thò caên cöù nôi hai baøi

Tuïng noùi treân giaûi thích raèng: “Coù treân hö voïng vaø phaân bieät, caû

hai coù ñaây ñeàu hoaøn toaøn laø khoâng, trong hai caùi khoâng naøy laïi

coù caùi khoâng kia, nôi trong caùi khoâng kia cuõng coù hai caùi khoâng

naøy. Cho neân noùi taát caû phaùp khoâng phaûi laø khoâng vaø cuõng khoâng

phaûi chaúng phaûi laø khoâng, coù caû caùi khoâng vaø caû caùi coù laø thích

hôïp vôùi lyù trung ñaïo”.

Nhöõng baøi Tuïng treân cuûa Töø Thò laø hieån baøy nguyeân lyù Trung

Ñaïo cuûa Duy Thöùc. Hai chöõ “Phaân Bieät” laø chæ cho caùc phaùp

Taâm vaø Taâm Sôû cuûa chuùng sanh höõu tình trong ba coõi; hai chöõ

“Hö Voïng” laø hình dung caùc phaùp phaân bieät ñaây. Nhöõng Taâm Sôû

noùi treân maëc duø toàn taïi (höõu), nhöng coù treân hö voïng, coù treân giaû

244

taïo, nghóa laø caùc phaùp Taâm vaø Taâm Sôû treân hö voïng vaø phaân bieät

ñeàu thuoäc veà naêng thuû vaø sôû thuû thì khoâng thaät theå. “Trong hai

caùi khoâng naøy laïi coù caùi khoâng khaùc” laø noùi trong hö voïng vaø

phaân bieät laïi coù Taùnh Khoâng, taùnh khoâng cuõng töùc laø Chaân Nhö

Thaät Taùnh (lyù), lyù taùnh ñaây thì thuoäc veà nhaân, laø taùnh chaân thaät

hoaøn toaøn khoâng, laøm cho naêng thuû vaø sôû thuû theå hieän, hoaëc taùnh

chaân thaät naøy hoaøn toaøn khoâng coù ngaõ chaáp vaø phaùp chaáp (khoâng

coù tri kieán hö voïng), laø caûnh giôùi chaân nhö choã chöùng ñaéc.

Nguyeân do chaân nhö thaät taùnh chính laø hai khoâng taùnh naêng thuû

vaø sôû thuû theå hieän, cho neân goïi chaân nhö laø khoâng taùnh. Treân hö

voïng vaø phaân bieät duy nhaát chæ coù chaân nhö thaät taùnh naøy maø

thoâi, cho neân noùi: “Trong hai caùi khoâng naøy laïi coù caùi khoâng

khaùc”. Nghóa laø nôi trong caùi hö voïng vaø phaân bieät ñaây ñaëc bieät

laïi coù chaân nhö thaät taùnh. Thaät ra chaân nhö thaät taùnh xöa nay nhö

theá, khoâng coù vaán ñeà khoâng hay khoâng phaûi khoâng. Nhö noùi:

“Taùnh töôùng phaùp giôùi luoân luoân thöôøng truï nhö theá”. “Nôi trong

caùi khoâng kia cuõng coù hai caùi khoâng naøy”, chöõ “Kia” laø chæ cho

Taùnh Khoâng, chöõ “Naøy” laø chæ cho Caùi Coù cuûa hö voïng vaø phaân

bieät, nghóa laø trong Taùnh Khoâng cuõng coù hö voïng vaø phaân bieät.

Töø ñoù chuùng ta neân bieát raèng ñaïo lyù cuûa hai caâu Tuïng treân ñeàu

coù taùnh lieân keát dung nhieáp laãn nhau. Neáu nhö caên cöù nôi ñaïo lyù

cuûa hai caâu luaän treân maø noùi: Caùi Coù cuûa hö voïng vaø phaân bieät

laø Theá Tuïc Ñeá (chaân thaät cuûa theá gian), laø söï vaät hieän thaät, laø

caûnh giôùi cuûa Hình Nhi Haï; Taùnh Khoâng laø Chaân Ñeá (Ñeä Nhaát

Nghóa Ñeá cuûa sieâu xuaát theá gian), laø lyù chaân thaät, laø caûnh giôùi

cuûa Hình Nhi Thöôïng. Trong hai caâu ñaây, caâu ñaàu “Trong hai caùi

Khoâng naøy laïi coù caùi Khoâng khaùc”, chính laø noùi trong Theá Tuïc

245

Ñeá coù Chaân Ñeá, nhö noùi: “Saéc töùc laø Khoâng, cuõng chính laø trong

söï thaät taát nhieân coù lyù taùnh; lyù taùnh laø lyù taùnh treân söï thaät, cho

neân noùi “Nôi trong caùi Khoâng kia cuõng coù hai caùi Khoâng naøy”,

töùc laø trong Chaân Ñeá coù Tuïc Ñeá, nhö noùi: “Khoâng töùc Saéc” cuõng

chính laø trong lyù taùnh coù söï thaät. Söï thaät laø söï vaät chaân thaät cuûa

lyù taùnh, coù choã goïi laø Nhò Ñeá khoâng rôøi töôùng, töùc laø lyù Trung

Ñaïo cuûa Chaân Ñeá vaø Tuïc Ñeá khoâng hai, cuõng chính laø Trung

Ñaïo cuûa Taùnh Khoâng duyeân khôûi, cuõng gioáng nhö Lyù Söï Voâ

Ngaïi Phaùp Giôùi cuûa Toâng Hoa Nghieâm. Caâu “Cho neân noùi taát caû

phaùp khoâng phaûi laø khoâng vaø cuõng khoâng phaûi chaúng phaûi laø

khoâng” chính laø lôøi noùi ñuùc keát. Chuù yù: Khoâng phaûi laø khoâng töùc

laø coù --- coù hö voïng vaø phaân bieät; khoâng phaûi chaúng phaûi laø

khoâng töùc laø khoâng ---khoâng coù ngaõ vaø phaùp cuûa hö voïng. Hai

caâu naøy coù hai loái giaûi thích:

a)- “Taát caû phaùp” thoâng thöôøng chæ cho caùc phaùp höõu vi vaø

caùc phaùp voâ vi. Caùc phaùp höõu vi thì coù hö voïng vaø phaân bieät

(khoâng phaûi laø khoâng); caùc phaùp voâ vi töùc laø caùc phaùp thuoäc taùnh

khoâng (khoâng phaûi chaúng phaûi laø khoâng).

b)- Trong taát caû phaùp, moãi moät phaùp ñeàu ñuû hai Ñeá. Caâu

“Nguyeân nhaân coù, nguyeân nhaân khoâng vaø nguyeân nhaân cuõng coù”

ôû ñaây, chöõ “Nguyeân Nhaân” thích öùng vôùi ba vaán ñeà: thöù nhaát laø

nguyeân nhaân coù, thöù hai laø nguyeân nhaân khoâng, thöù ba laø nguyeân

nhaân cuõng coù.

*)- Thöù nhaát “Nguyeân Nhaân Coù” nghóa laø chæ cho caùi Coù cuûa

hö voïng

246

vaø phaân bieät, coù choã goïi Khoâng Phaûi Laø Khoâng;

*)- Thöù hai “Nguyeân Nhaân Khoâng” nghóa laø khoâng coù caùi ngaõ

caùi phaùp

vaø naêng thuû cuøng sôû thuû, coù choã goïi Khoâng Phaûi Chaúng

Phaûi Laø

Khoâng;

*)- Thöù ba “Nguyeân Nhaân Cuõng Coù” nghóa laø yù noùi raèng ñaïo

lyù cuûa hai caâu treân cho chuùng ta thaáy “Trong hai caâu Coù vaø

Khoâng treân ñeàu coù caùi Khoâng naøy, nghóa laø trong caùi Coù kia cuõng

coù caû caùi Khoâng naøy vaø trong caùi Khoâng kia cuõng coù caû caùi

Khoâng naøy”. Sôû dó noùi caùi Coù cuûa “Nguyeân Nhaân Cuõng Coù” laø

haøm yù noùi hai caùi Coù troïng yeáu, “Caùi Coù” naøy hoå töông “Caùi Coù”

kia, nghóa laø noùi coù taùnh khoâng trong hö voïng vaø phaân bieät, trong

taùnh khoâng cuõng coù hö voïng vaø phaân bieät; hôn nöõa “Taát caû phaùp

khoâng phaûi laø khoâng vaø khoâng phaûi chaúng phaûi laø khoâng” chính

laø toâng chæ, coøn “Nguyeân nhaân coù, nguyeân nhaân khoâng vaø

nguyeân nhaân cuõng coù” chính laø nhaân, caû hai coù theå thaønh moät thöù

tyû löôïng. “Ñaây laø thích hôïp vôùi lyù Trung Ñaïo” vaø cuõng laø hieån

baøy caùi nghóa Trung Ñaïo cuûa Duy Thöùc. Ngoaøi ra nhö caùc nhaø

Duy Thöùc ñoái vôùi Tam Luaän Toâng giaûi thích: “Caùi Coù cuûa Nhò

Ñeá khoâng phaûi hoaøn toaøn laø khoâng ---- khoâng gioáng nhö ngaøi

Thanh Bieän chuû tröông..v..v….; Caùi Khoâng cuûa Nhò Thuû khoâng

phaûi hoaøn toaøn coù ---- khoâng gioáng Ngoaïi Ñaïo vaø Tieåu Thöøa chuû

tröông..v..v…. Duy Thöùc chuû tröông Tuïc Ñeá thì giaû coù vaø Chaân

247

Ñeá thì coù nhieäm maàu, cho neân Duy Thöùc Toâng ñeà xöôùng: taát caû

phaùp ñeàu “Coù”; töø ñoù Duy Thöùc dó nhieân ñöôïc goïi laø Höõu Toâng.

II.- BIEÄN CHÖÙNG PHAÙP CUÛA DUY THÖÙC:

“DO NHÖÙT THIEÁT CHUÛNG THÖÙC, NHÖ THÒ NHÖ THÒ BIEÁN,

DÓ TRIEÅN CHUYEÅN LÖÏC COÁ, BÆ BÆ PHAÂN BIEÄT SANH” ( Do

Thöùc Nhöùt Thieát Chuûng, nhö theá nhö theá maø bieán hieän, vì do söùc

trieån chuyeån, caùc thöù phaân bieät sanh).

Baøi Tuïng ñaây trình baøy hoaøn toaøn khoâng coù ngoaïi caûnh,

nhöng taát caû chuûng loaïi ñeàu do Duy Thöùc töï chuyeån bieán hieän ra.

“Nhöùt Thieát Chuûng” laø chæ cho chuûng töû taát caû phaùp ñeàu ñöôïc

taøng tröû trong Thöùc caên baûn, khoâng phaûi chæ cho Thöùc theå cuûa Trì

Chuûng. Chuûng töû ñeàu coù coâng naêng sai bieät cuûa thaân sanh töï quaû

ñeå sanh ra taát caû phaùp. Thaân sanh laøsanh tröïc tieáp. “Töï Quaû”

goàm coù quaû Ñaúng Löu vaø quaû Dò Thuïc maø trong ñoù chæ cho quaû

Ñaúng Löu, quaû Só Duïng, quaû Taêng Thöôïng. “Coâng Naêng” chính

laø khaû naêng taùnh, hoaëc taùnh naêng, nghóa laø moãi moät chuûng töû ñeàu

coù ñaëc taùnh cuûa töï loaïi ñuû khaû naêng tröïc tieáp sanh ra quaû cuûa noù

vaø chuûng töû cuûa vaïn höõu ñaây ñeàu haøm chöùa Thöùc thöù taùm ôû

trong. “Nhö Thò Nhö Thò Bieán” nghóa laø noùi moãi moãi chuûng töû khi

gaëp trôï duyeân lieàn coù theå bieán hieän sanh khôûi. Chuûng töû nhö theá

gaëp trôï duyeân nhö theá lieàn bieán hieän ra caùc phaùp quaû nhö theá.

Noùi laäp laïi hai chöõ “Nhö Theá” coù hai nghóa: moät laø hieån baøy

chuûng töû cuûa caùc phaùp quaù nhieàu; hai laø hình dung trình töï bieán

hoaù cuûa chuùng cuõng quaù nhieàu. Chuûng töû cuûa caùc phaùp moãi khi

248

sanh khôûi phaùp quaû hieän haønh coát yeáu phaûi töøng töï traûi qua söï

bieán hoaù vaø moãi chuûng töû phaûi nöông töïa theo nhöõng trôï duyeân

nhö theá naøo thì noù bieán theo nhö theá ñoù. Cuï theå nhö haït gioáng

luùa, noù phaùt khôûi töø maàm non cho ñeán nôû hoa keát haït coù theå noùi

noù luoân luoân bieán hoaù vaø bieán hoaù moät caùch lieân tuïc khoâng

ngöøng ñeå thaønh keát quaû; con ngöôøi chuùng ta cuõng theá, theo taâm

thöùc luùc vaøo thai meï cho ñeán ngaøy sanh ra ñeå giaø cheát, trong thôøi

gian ñoù coù ít nhieàu bieán ñoåi. Neân bieát roõ ñaïo lyù con ngöôøi töø khi

sanh ra cho ñeán luùc giaø cheát, trong thôøi gian noùi treân chuyeån bieán

ngaøn sai muoân khaùc, con ngöôøi trôû veà giaø treân saùu möôi tuoåi, hoài

töôûng laïi ñôøi mình ñaõ traûi qua khoâng khaùc cuoäc beå daâu! Nhöng

moãi moãi söï bieán thieân ñaây ñeàu coù lieân quan ñeán haønh vi cuûa

chính mình ñaõ taïo ôû quaù khöù, nhöõng thöù nghieäp haønh vi naøy ñeàu

do löïc löôïng taâm thöùc baûo trì vaø chuyeån bieán cho neân goïi laø

“Nhö Thò Nhö Thò Bieán”. “Dó Trieån Chuyeån Löïc Coá, Bæ Bæ Phaân

Bieät Sanh”, nghóa laø do naêng löïc cuûa chuûng töû taùm Taâm Thöùc vaø

caùc phaùp Taâm Sôû sanh khôûi hieän haønh, laïi cuõng do hieän haønh

naêng löïc cuûa taùm Taâm Thöùc vaø caùc phaùp quaû cuøng nhau huaân taäp

trôû laïi thaønh chuûng töû, nhö theá moãi loaïi chuûng töû sanh khôûi moãi

loaïi hieän haønh vaø moãi loaïi hieän haønh trôû laïi huaân taäp thaønh moãi

loaïi chuûng töû, cho neân noùi raèng “Dó Trieån Chuyeån Löïc Coá, Bæ Bæ

Phaân Bieät Sanh”. Töø ñoù cho thaáy, Duy Thöùc khoâng phaûi coù ngoaøi

caûnh giôùi, Thöùc ñaây coù taøi naêng chuyeån bieán vaø cuõng coù taøi naêng

sanh Taâm Phaân Bieät, nghóa laø moãi loaïi chuûng töû Thöùc töï noù coù

theå sanh ra Thöùc Phaân Bieät cho chính noù.

249

YÙ nghóa quan troïng trong baøi Tuïng naøy so saùnh vôùi luaän lyù

cuûa Bieän Chöùng Phaùp Duy Vaät thì raát gaàn nhau. Bieän Chöùng

Phaùp Duy Vaät coù ba quy luaät:

1)- Luaät Maâu Thuaån Hieäp Nhaát: nghóa laø caùi Maâu beân naøy vaø

caùi

Thuaån beân kia hôïp laïi laøm moät thöù, chính laø quy luaät

Chaùnh Phaûn

Hieäp cuûa Haùch Caùch Nhó;

2)- Luaän veà Löôïng bieán thaønh Chaát vaø Chaán bieán thaønh

Löôïng;

3)- Luaät phuû ñònh cuûa phuû ñònh.

Nôi Duy Thöùc Hoïc, phaùp Naêng Huaân vaø phaùp Sôû Huaân laø hai

phaùp Maâu Thuaån Hoå Töông, nghóa laø phaùp Naêng Huaân vaø phaùp

Sôû Huaân cuøng nhau hoaø hôïp, cuøng nhau taùc duïng ñeå cuøng nhau

sanh khôûi. Thöù ñeán chæ caàn moät chuûng töû coù theå sanh ra phaùp quaû

hieän haønh roäng lôùn phöùc taïp, cho neân töø nôi Chaát maø bieán thaønh

Löôïng; laïi cuõng töø nôi phaùp hieän haønh ñaây do traûi qua kinh

nghieäm..v..v…. moãi phöông dieän taäp trung laïi huaân taäp thaønh

chuûng töû, töùc laø töø nôi Löôïng laïi bieán thaønh Chaát, cho neân chuûng

töû sanh hieän haønh vaø hieän haønh sanh chuûng töû chính laø Luaät Chaát

Löôïng Hoå Töông. Thöù ba phuû ñònh cuûa phuû ñònh, nôi Duy Thöùc

Hoïc tröôùc heát yù nghóa cuûa caâu treân chính laø noùi “Coù”. Ñoái vôùi

vaán ñeà “Coù” thì noùi “Khoâng” ñoù chính laø hoaøn toaøn phuû ñònh caùi

“Coù”, coøn noùi “Chaúng phaûi chaúng khoâng” chính laø phuû ñònh hoaøn

toaøn “Khoâng”, nghóa

250

laø noùi söï vaät khoâng coù thaät taùnh.

III.- LUAÄT NHAÂN QUAÛ CUÛA DUY THÖÙC:

“DO CHÖ NGHIEÄP TAÄP KHÍ, NHÒ THUÛ TAÄP KHÍ CAÂU,

TIEÀN DÒ THUÏC KYÙ TAÄN, PHUÏC SANH DÖ DÒ THUÏC” (Do caùc

nghieäp taäp khí, cuøng hai thuû taäp khí, Dò Thuïc tröôùc döùt roài, Di

Thuïc sau laïi sanh).

Nhöõng baøi Tuïng treân laø thuyeát minh ñaïo lyù sanh töû luaân hoài,

kieán laäp nghieäp quaû vaø nghieäp quaû ñaây chính laø chæ cho nhaân

quaû, ñoù laø nghóa chung cuûa Phaät Phaùp ba Thöøa, khoâng coù nghieäp

quaû töùc laø khoâng coù Phaät Phaùp. Ñaïi sö Thaùi Hö cuõng ñaõ khai thò

raèng: “Nghieäp quaû laø moät phaùp raát troïng yeáu cuûa Phaät Giaùo”.

Chöõ “Nghieäp” laø haønh vi cuûa söï hoaït ñoäng. Nghieäp coù ba loaïi:

phöôùc nghieäp, phi phöôùc nghieäp vaø baát ñoäng nghieäp. Ba loaïi

nghieäp naøy laø noùi chung bao goàm caùc nghieäp cuûa loaøi ngöôøi vaø

caùc coõi trôøi. Theå taùnh cuûa nhöõng haønh ñoäng (nghieäp) naøy chính

laø Tö Nghieäp cuûa noäi Taâm, taát caû söï hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi

ñeàu do “Tö Taâm Sôû” naøy taïo taùc. Nôi Taâm Lyù coù choã goïi Haønh

Vi Taâm Lyù Hoïc chính laø chæ cho söï hoaït ñoäng cuûa Tö Taâm Sôû,

nghieäp ñaây coù theå daãn ñeán quaû baùo chung vaø quaû baùo rieâng neân

goïi laø Dò Thuïc Quaû Nghieäp. Taùnh cuûa nghieäp (haønh vi) ñaây vöøa

môùi sanh ra lieàn dieät, nôi Taâm Lyù (Tö) söï hoaït ñoäng cuûa sanh

dieät thì raát nhanh. Traïng thaùi nghieäp nhaân thì khoâng theå caûm thoï

quaû baùo ñöông tieàn, nghóa laø coøn ôû vò trí nghieäp nhaân thì khoâng

theå caûm nhaän theo quaû baùo hieän ñang thoï. Traïng thaùi nghieäp

251

nhaân ñaõ huaân taäp trong Thöùc caên baûn trôû thaønh Coâng Naêng

(Nghieäp Chuûng Töû) cuûa quaû chính noù töông lai, Coâng Naêng cuûa

nghieäp nhaân ñaây khi gaëp ñöôïc duyeân thì coù theå caûm thoï ñeå thaønh

keát quaû vaø khi chöa caûm thoï ñeå thaønh keát quaû ñöôïc goïi laø Taäp

Khí. Luaän noùi: “Goïi laø taäp khí khi coøn ôû traïng thaùi taäp khí”.

Nhöõng nghieäp taäp khí ñaây laø moät thöù nhaân löïc thuoäc ñònh luaät

nhaân quaû cuûa nhaân sanh.

“Nhò thuû taäp khí”: Nhò Thuû töùc laø chæ cho Kieán Phaàn vaø

Töôùng Phaàn. Kieán Phaàn laø naêng thuû, hoaëc goïi laø ngaõ chaáp;

Töôùng Phaàn laø sôû thuû, hoaëc goïi laø phaùp chaáp. Taäp Khí cuûa nhò

thuû neáu trình baøy töôøng taän thì coù ba loaïi: (1) Danh Ngoân Taäp

Khí: Danh Ngoân Taäp Khí laïi coù hai thöù: Lieãu Nghóa Danh Ngoân

vaø Hieån Caûnh Danh Ngoân (Hai thöù Danh Ngoân naøy seõ ñöôïc giaûi

thích roõ ôû phía sau); (2) Ngaõ Chaáp Taäp Khí: Ngaõ Chaáp Taäp Khí

laïi coù hai thöù: Caâu Sanh Ngaõ Chaáp vaø Phaân Bieät Ngaõ Chaáp; (3)

“Höõu”Chi Taäp Khí.

Nhò Thuû Taäp Khí treân goïi chung laø nhaân duyeân cuûa caûm thoï

quaû baùo vaø cuõng laø moät thöù nhaân löïc cuûa ñònh luaät nhaân quaû. Caùc

nghieäp taäp khí ôû treân hoaø hôïp vôùi nhò thuû taäp khí naøy cuøng nhau

sanh khôûi ñeå caûm thoï quaû baùo dò thuïc (sanh maïng). Tuoåi thoï cuûa

nghieäp baùo (sanh maïng) kieáp tröôùc ñaõ hoaøn taát vaø do nhöõng naêng

löïc cuûa taäp khí hieän haønh naøy trôû laïi tieáp theo thoï nhaän moät dò

thuïc quaû (sanh maïng) khaùc. Ñaïo lyù luaân hoài ñöôïc kieán laäp töø ñaây

vaø ñònh luaät nhaân quaû cuûa sanh töû naøy ñeàu khoâng theå ly khai

252

khoûi Thöùc. Muoán roõ raøng vaàn ñeà cöùu caùnh cuûa nhaân sanh, chuùng

ta seõ thaûo luaän ñeán moät caùch töôøng taän ôû sau.

IV.- LUAÄN VEÀ NGHIEÄP QUAÛ DUYEÂN KHÔÛI CUÛA DUY

THÖÙC:

Phaät Giaùo raát chuù troïng hoïc thuyeát nghieäp quaû luaân hoài vaø

nhöõng ngöôøi tu hoïc trong Phaät Giaùo ñeàu laø nhöõng keû muoán giaûi

thoaùt hoaøn toaøn noãi thoáng khoå cuûa sanh töû; noùi ngöôïc laïi, ngöôøi

muoán giaûi thoaùt nghieäp quaû luaân hoài thì nhaát ñònh phaûi hieåu roõ

ñaïo lyù cuûa nghieäp quaû luaân hoài naøy. Baøi Tuïng noùi: “Do chö

nghieäp taäp khí, nhò thuû taäp khí caâu”, hai baøi Tuïng naøy laø thuyeát

minh ñaïo lyù Nghieäp vaø cuõng laø trình baøy roõ ñaïo lyù Nhaân. “Tieàn

dò thuïc kyù taän, phuïc sanh dö dò thuïc”, hai baøi Tuïng naøy laø thuyeát

minh ñaïo lyù Luaân Hoài vaø cuõng laø trình baøy roõ ñaïo lyù Quaû.

Nghieäp laø nhaân, Luaân Hoài laø quaû, nhaân quaû noái lieàn vôùi nhau, coù

taùnh thôøi gian vaø cuõng coù taùnh khoâng gian neân goïi laø luaân hoài.

Nghieäp vaø Taäp Khí thì raát quan heä laãn nhau nhö tröôùc ñaõ trình

baøy.

1).- NGHIEÄP VAØ TAÄP KHÍ:

a)- Nghieäp laø gì? Nghieäp nghóa laø haønh ñoäng, hoaëc laø sinh

hoaït, hoaït ñoäng, taïo taùc söï nghieäp. “Söï Nghieäp” ñeàu laø yù töù haøm

chöùa haønh ñoäng. Nghóa chöõ Nghieäp ôû nôi chöõ Phaïn dòch laø Yeát

Ma, nghóa laø taïo taùc. Theo tieáng Phaïn yù nghóa chöõ Nghieäp nhö

theá naøo? Phaåm Phoå Hieàn Haïnh Nguyeän giaûi thích: “Xöa kia ñaõ

253

taïo caùc aùc nghieäp, ñeàu do voâ thæ tham saân si, töø thaân mieäng yù

phaùt sanh ra, taát caû con nay ñeàu xin saùm hoái”. Ñaây chính laø noùi

nguoàn goác cuûa caùi nghieäp, nghieäp laø haønh ñoäng cuûa thaân theå,

bieåu thò cuûa ngoân ngöõ, hoaït ñoäng cuûa YÙ Thöùc. Söï hoaït ñoäng cuûa

thaân theå vaø ngoân ngöõ coù theå laø bieåu thò cuûa maét thaáy tai nghe; söï

hoaït ñoäng cuûa YÙ Thöùc laø do Tö laøm chuû, Caâu Xaù Luaän giaûi thích:

“Tö vaø Tö Taïo Taùc”, cho neân theå cuûa nghieäp chính laø “Tö”. Tö

nghóa laø khieán taâm taïo taùc, phaøm laøm vieäc hoaëc noùi naêng tröôùc

heát nhaát ñònh phaûi suy nghó ñaéc ño roài sau ñoù môùi quyeát ñònh

haønh ñoäng; suy nghó ñaén ño chính laø hoaït ñoäng cuûa Tö vaø nhôø

suy nghó ñaén ño môùi coù naêng löïc quyeát ñònh.

b)- Chuûng loaïi cuûa nghieäp: chuûng loaïi cuûa nghieäp thì raát

nhieàu, trong ñaây toång quaùt phaân laøm hai loaïi: nghieäp höõu laäu vaø

nghieäp voâ laäu. Hôn nöõa moãi loaïi nghieäp cuõng coù hai: nghieäp

chung vaø nghieäp rieâng. Nghieäp Höõu Laäu töùc laø chæ cho haønh vi

cuûa ngöôøi theá gian trong ba coõi vaø nghieäp naøy coù theå chieâu caûm

Phaàn Ñoaïn Sanh Töû cuûa ngöôøi theá gian; coøn Nghieäp Voâ Laäu thì

töông phaûn vôùi nghieäp höõu laäu, chính laø Nghieäp Xuaát Theá.

Nghieäp Höõu Laäu coù raát nhieàu, ñaïi khaùi chia thaønh ba loaïi:

nghieäp thieän, nghieäp aùc vaø nghieäp voâ kyù; ngoaøi ra nghieäp naøy

coøn coù theå chia thaønh ba loaïi khaùc nöõa, nhö laø nghieäp phöôùc,

khoâng phaûi nghieäp phöôùc vaø nghieäp baát ñoäng. Nhöõng nghieäp caên

cöù trong thôøi gian caûm thoï quaû baùo goàm coù: nhöõng nghieäp hieän

ñang thoï, nhöõng nghieäp ñeán ñôøi sau môùi thoï, nhöõng nghieäp phaûi

ñeán ñôøi sau nöõa môùi thoï, nhöõng nghieäp caûm thoï saùu caên khoâng

ñaày ñuû. Nghieäp ñaây neáu chia roäng ra thì coù möôøi loaïi thieän vaø

254

möôøi loaïi baát thieän; möôøi loaïi nghieäp baát thieän goàm coù: moät laø

nghieäp saùt sanh, nghóa laø saùt haïi sanh maïng nhöõng ñoäng vaät coù

tình thöùc, trong ñoù coù saùt haïi loaøi ngöôøi; hai laø nghieäp troäm caép,

nghóa laø haønh vi leùn laáy nhöõng taøi vaät khoâng phaûi cuûa mình taïo

ra, ngöôøi ta khoâng cho maø leùn laáy, hoaëc duøng vuõ löïc ñeå cöôùp

ñoaït; ba laø nghieäp taø daâm, nghóa laø haønh vi gian daâm vôùi vôï con

ngöôøi khaùc,..v..v….; boán laø nghieäp voïng ngöõ, khoâng hieåu bieát

cho laø hieåu bieát, hieåu bieát cho laø khoâng hieåu bieát, doái gaït ngöôøi

khaùc ñeå mình ñöôïc lôïi ích; naêm laø nghieäp hai löôõi, chính laø noùi

gaây chia reû ñeå ly giaùn ngöôøi khaùc, chuyeân noùi hai maët; saùu laø

nghieäp noùi hung aùc, chính laø noùi thoâ tuïc hung döõ maï lî ngöôøi ta;

baûy laø nghieäp noùi khoâi haøi, nghóa laø noùi nhöõng lôøi khoâng gioáng

tình ngöôøi, noùi ñeán nghe raát hay nhöng thaät ra khoâng chuùt naøo yù

töù; taùm laø nghieäp tham duïc, nghóa laø YÙ Thöùc hoaït ñoäng tham caàu;

chín laø nghieäp giaän töùc, ñaây laø tình traïng YÙ Thöùc oaùn thuø, thöôøng

hay xaûy ra nôi söï tình khoâng ñöôïc nhö yù; möôøi laø nghieäp ngu si,

chính laø YÙ Thöùc khoâng hieåu bieát. Coøn möôøi loaïi nghieäp thieän

chính laø ngöôïc laïi cuûa möôøi loaïi nghieäp baát thieän. Nhöõng ñieàu

giaûi thích treân ñaây laø caên cöù nôi haønh vi cuûa nhaân loaïi.

2).- GIAÛI THÍCH TAÄP KHÍ:

a)- Nghieäp Taäp Khí: laø haønh vi ñoäng taùc cuûa con ngöôøi ñöôïc

nuoâi döôõng thaønh baûn taùnh taäp quaùn goïi laø Toá Taäp Khí. Ngöôøi

ñôøi thöôøng noùi: gioáng ngöôøi naøo thì coù taùc phong cuûa gioáng ngöôøi

ñoù, thaùi ñoä cuûa gioáng ngöôøi naøo thì trôû thaønh taäp quaùn cuûa gioáng

ngöôøi ñoù, nhöõng taùc phong nhöõng taäp quaùn noùi treân chính laø

255

Nghieäp Taäp Khí. Chuùng ta khi cöû ñoäng taâm nieäm moät ñieàu gì thì

ñieàu ñoù “lieàn huaân taäp vaøo Thöùc caên baûn trôû thaønh moät coâng

naêng vaø thöù coâng naêng ñoù goïi laø taäp khí, cuõng goïi laø nghieäp taäp

khí”. Nhöõng nghieäp taäp khí naøy chính laø chuûng töû cuûa caùc thöù

nghieäp ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû tröôùc, cuõng coù theå cho laø do hoaït ñoäng

taïo nghieäp löu laïi moät thöù theá löïc tieàm aån, hoaëc laø theá löïc thöøa

löu laïi veà sau gaëp ñöôïc duyeân, nghóa laø hoäi ñuû ñieàu kieän lieàn

phaùt sanh taùc duïng. Phaät noùi: “Giaû söû traêm ngaøn kieáp veà tröôùc ñaõ

taïo ra caùc nghieäp, caùc nghieäp ñoù khoâng bao giôø maát, khi gaëp

ñöôïc nhaân duyeân hoaø hôïp, quaû baùo trôû laïi töï thoï laáy” ñaây chính

laø ñaïo lyù naøy. Chuûng töû nghieäp ôû nôi Thöùc A Laïi Da neáu nhö hoäi

ñuû ñieàu kieän lieàn phaùt sanh taùc duïng ---- caûm thoï quaû baùo. Quaû

baùo caûm thoï thöù nghieäp ñaây chính laø Quaø Dò Thuïc; nhöng

Nghieäp Quaû Dò Thuïc naøy chæ laø Taêng Thöôïng Duyeân maø khoâng

phaûi laø Thaân Nhaân Duyeân.

b)- Nhò Thuû Taäp Khí:

1)- “Nhò Thuû” nghóa laø gì? Nhò Thuû goïi cho ñuû laø Naêng Thuû

vaø Sôû Thuû. Chöõ Thuû nghóa laø naém giöõ, Naêng Thuû laø chæ cho baûn

theå cuûa taát caû Taâm vaø Taâm Sôû; Sôû Thuû laø chæ cho Kieán Phaàn,

Töôùng Phaàn, Danh Saéc,..v..v…., chaáp laáy (Nhò Thuû) cho laø thaät

coù neân goïi laø “Nhò Thuû”. Hôn nöõa coù choã cho raèng: Naêng Thuû laø

Kieán Phaàn vaø Sôû Thuû laø Töôùng Phaàn; laïi coù thuyeát cho raèng:

Naêng Thuû laø Ngaõ vaø Sôû Thuû laø Phaùp. Noùi ngöôïc laïi “Nhò Thuû”

ñaây thì thoâng suoát taát caû phaùp töôùng.

256

2)- “Nhò Thuû” trôû thaønh taäp khí nhö theá naøo? Baûn thaân cuûa

“Nhò Thuû” thì raát khoù moø maãm, ñaây chæ laø söï chaáp tröôùc treân tö

töôûng cuûa noäi taâm, söï chaáp tröôùc ñaây raát kieân coá. Cho neân Luaän

noùi: “Nhò Thuû laø (hai thuû) chaáp giöõ”, nghóa laø chaáp tröôùc Kieán

Phaàn laøm thaät ngaõ vaø chaáp tröôùc Töôùùng Phaàn laøm thaät phaùp; thöù

chaáp tröôùc ñaây nôi taâm nieäm chuùng ta laâu ngaøy thaønh taäp khí.

Luaän noùi raèng: “Choã huaân phaùt kia tröïc tieáp sanh ra coâng naêng

boån Thöùc neân goïi laø Taäp Khí cuûa Nhò Thuû”.

3)- Chuûng loaïi cuûa Nhò Thuû Taäp Khí: Chuûng loaïi cuûa Nhò

Thuû Taäp Khí coù ba: Danh Ngoân Taäp Khí, Ngaõ Chaáp Taäp Khí vaø

Höõu Chi Taäp Khí.

a)- Danh Ngoân Taäp Khí: Danh Ngoân töùc laø danh xöng; Danh

xöng ngoân thuyeát laø duøng ñeå noái lieàn tö töôûng moïi ngöôøi trong

nhaân loaïi, duøng ñeå sanh saûn vaên hoaù, duøng ñeå vieát saùch laäp

thuyeát, duøng ñeå chæ ñaïo nhaân sanh, duøng ñeå an laäp xaõ hoäi. Taát caû

ngoân ngöõ danh xöng sanh saûn ñôøi naøy qua ñôøi khaùc lieân tuïc huaân

taäp truyeàn nhau töø trieàu ñaïi naøy qua trieàu ñaïi khaùc trôû thaønh taäp

quaùn töï nhieân neân goïi laø Danh Ngoân Taäp Khí. Danh Ngoân Taäp

Khí coù hai: Lieãu Nghóa Danh Ngoân vaø Hieån Caûnh Danh Ngoân.

Lieãu Nghóa Danh Ngoân laø nhöõng danh töï, danh töø, danh xöng,

chöông cuù, vaên töï, phuø hieäu,.. v..v…. ñeàu coù khaû naêng giaûi thích

nghóa lyù. Nguyeân vì nhöõng kyù hieäu aáy ñeàu coù theå giaûi baøy moät

thöù thaät theå cuûa söï vaät, hoaëc yù töôïng, nghóa lyù, khaùi

nieäm,..v..v…. Vaên töï xöa nay chính laø phuø hieäu, töø nôi nhöõng

phuø hieäu naøy bieát ñöôïc khaùi nieäm baûn theå cuûa söï vaät..v..v….

257

*)- Sôû dó noùi Lieãu Nghóa Danh Ngoân chính laø hieån baøy nghóa

lyù cuûa yù, cho neân Nhaân Minh Luaän giaûi thích raèng: “Toâng..v..v…

phaàn nhieàu goïi laø naêng laäp”. Cuõng töùc laø “Ngoân Lieãu Nhaân vaø

Nghóa Lieãu Nhaân”.

*)- Hieån Caûnh Danh Ngoân, Hieån Caûnh laø chæ cho Taâm Thöùc,

Taâm Thöùc thì coù khaû naêng lieãu bieät caûnh giôùi, yù nghó thöù gì thì coù

theå lieãu bieät thöù caûnh giôùi ñoù; laïi cuõng coù theå hieån hieän hoaëc

bieán hieän moät thöù caûnh giôùi, taát caû ngoân thuyeát danh xöng ñeàu laø

aûnh töû nôi Taâm Thöùc, ñeàu do Taâm Thöùc giaû laäp. Hai thöù danh

ngoân naøy ñeàu do huaân taäp thaønh chuûng töû, thaønh moät thöù tieàm

theá löïc cuûa taùnh taäp quaùn vaø coù theå taùc duïng sanh khôûi thaân nhaân

duyeân cuûa caùc phaùp; choã sanh ra quaû thì thuoäc veà Quaû Ñaúng

Löu, goïi chung laø Ñaúng Löu Nhaân Quaû.

b)- Ngaõ Chaáp Taäp Khí: Ngaõ Chaáp laø chaáp tröôùc cho raèng coù

caùi “Ngaõ” chaân thaät. Naêng chaáp ngaõ ñaây chính laø Taâm phaân bieät

hö voïng cuûa chuùng ta, cuõng goïi laø Bieán Keá Sôû Chaáp Phaùp. Chaáp

Ngaõ coù hai loaïi: Caâu Sanh Ngaõ Chaáp vaø Phaân Bieät Ngaõ Chaáp.

*)- Caâu Sanh Ngaõ Chaáp: Caâu Sanh nghóa laø töø voâ thæ ñeán nay

ñeàu coù cuøng vôùi sanh maïng, khoâng phaûi thuoäc loaïi hoïc taäp, hoaëc

goïi laø Baûn Naêng Ngaõ Chaáp hay Baûn Höõu Ngaõ Chaáp.

*)- Phaân Bieät Ngaõ Chaáp: thöù ngaõ chaáp naøy do phaân bieät sanh

khôûi, hoaëc do töï taâm phi lyù taùc yù sanh khôûi, hoaëc do ngaõ kieán cuûa

ngöôøi khaùc duï hoaëc aûnh höôûng, taát caû ñeàu laø töø nôi hoïc taäp keát

258

thaønh, cuõng goïi laø Toá Taäp Ngaõ Chaáp, hai thöù ngaõ chaáp naøy ñeàu

quan heä Thöùc thöù saùu vaø Thöùc thöù baûy. Taát caû ngaõ chaáp ñeàu

nöông nôi Thöùc thöù baûy laøm caên baûn. Ngaõ Chaáp Taäp Khí treân

chính laø chuû nhaân cuûa sanh töû.

c)- Höõu Chi Taäp Khí: töùc laø möôøi hai nhaân duyeân maø möôøi

hai nhaân duyeân laø lòch trình cuûa nhaân sanh coù nhaân coù quaû. Möôøi

hai phaàn chi naøy chính laø giai ñoaïn sanh maïng cuûa moãi caù nhaân

cuûa nhaân loaïi, cho neân chöõ “Coù” cuûa Höõu Chi ñích thöïc laø chæ

cho sanh maïng naøy maø noùi. Höõu Chi Taäp Khí cuõng chính laø

Nghieäp Taäp Khí ñaõ noùi ôû tröôùc, hoaëc goïi laø Dò Thuïc Taäp Khí,

nhöõng chuûng töû nghieäp vöøa noùi coù coâng naêng chieâu caûm Dò Thuïc

Quaû trong ba coõi. Nhöõng thöù nghieäp ñaây coù hai loaïi: Daãn Nghieäp

vaø Maõn Nghieäp. Moãi loaïi nghieäp Daãn Maõn cuõng coù hai thöù: moät

laø Thieän Nghieäp coù theå chieâu caûm taïo thaønh Dò Thuïc Quaû cuûa aùi

laïc; hai laø Baát Thieän Nghieäp coù theå chieâu caûm taïo thaønh Dò Thuïc

Quaû cuûa khoâng theå aùi laïc. Trong hai thöù nghieäp thieän aùc naøy ñeàu

coù Maõn Nghieäp, töùc laø luaän nhaân quaû sanh dieät cuûa nhaân loaïi.

Nhö theá “Nhò Thuû” vaø Danh Ngoân Taäp Khí ñoái vôùi phaùp quaû

sanh maïng cuûa chuùng ta taïo thaønh Thaân Nhaân Duyeân ñeå chieâu

caûm Ñaúng Löu Quaû; Ngaõ Chaáp Taäp Khí vaø Höõu Chi Taäp Khí ñoái

vôùi phaùp quaû sanh maïng cuûa chuùng ta taïo thaønh Taêng Thöôïng

Duyeân ñeå chieâu caûm Dò Thuïc Quaû. Nay ñem ba loaïi Taäp Khí

treân trình baøy theo ñoà bieåu nhö sau:

Lieãu Nghóa Danh Ngoân

259

Ba loaïi taäp khí

Danh Ngoân Taäp Khí

Ngaõ Chaáp taäp Khí

Höõu Chi Taäp Khí

Hieån Caûnh Danh Ngoân

Caâu Sanh Ngaõ Chaáp

Phaân Bieät Ngaõ Chaáp

Daãn Nghieäp

Maõn Nghieäp

Lieãu Caûnh

Danh Ngoân

Hieån Caûnh

Danh Ngoân

Phaùp quaû nôi sanh maïng taïo

thaønh Thaân Nhaân Duyeân

260

Caâu Sanh

Ngaõ Chaáp

Phaân Bieät

Ngaõ Chaáp

Daãn Nghieäp

Maõn Nghieäp

Ñeàu coù

thieän aùc

Phaùp quaû nôi sanh maïng taïo

thaønh Taêng Thöôïng Duyeân

261

3)- HAI NGHIEÄP, HAI CHÖÔÙNG, HAI SANH TÖÛ:

Hai Nghieäp töùc laø Daãn Nghieäp vaø Maõn Nghieäp ñaõ ñöôïc giaûi

thích ôû tröôùc, hoaëc goïi laø Höõu Laäu Nghieäp vaø Voâ Laäu Nghieäp.

Hai Chöôùng töùc laø Phieàn naõo Chöôùng vaø Sôû Tri Chöôùng. Söï sanh

töû noái tieáp nhau lieân tuïc cuûa chuùng ta ñeàu do hai nghieäp vaø hai

chöôùng naøy laøm nhaân duyeân, neáu nhö khoâng coù hai thöù nghieäp

vaø chöôùng naøy thì khoâng coù hai thöù sanh töû. Thaønh Duy Thöùc

Luaän giaûi thích: “Söï sanh töû noái tieáp nhau lieân tuïc laø do nhaân

duyeân beân trong, khoâng ñôïi caùc duyeân beân ngoaøi, bôûi vì nhôø coù

Thöùc. Nhaân yù nghóa laø hai nghieäp Höõu Laäu vaø Voâ Laäu chieâu

caûm chính yeáu sanh töû cho neân goïi laø nhaân ; Duyeân yù nghóa laø

hai chöôùng Phieàn Naõo vaø Sôû Tri chieâu caûm thieát thöïc sanh töû cho

neân goïi laø duyeân.” Vaán ñeà sanh töû lieân tuïc laø do moãi ngöôøi töï

mình noäi taâm saùng taïo nhaân duyeân maø khoâng phaûi do ngoaïi lai

mang ñeán, cho neân ngöôøi ñôøi baûo raèng: “Moãi ngöôøi sanh töû moãi

ngöôøi töï laõnh hoäi”. Vaán ñeà sanh töû coù hai thöù: Phaàn Ñoaïn Sanh

Töû vaø Bieán Dòch Sanh Töû. Phaàn Ñoaïn Sanh Töû laø nhö theá naøo?

Luaän giaûi thích: “Caùc coõi coù nhöõng söï vieäc thieän vaø baát thieän laø

do theá löïc Phieàn Naõo vaø Sôû Tri trôï duyeân choã caûm nhaän quaû Dò

Thuïc laø nôi ba coõi. Thaân maïng daøi hay ngaén laø tuøy theo naêng löïc

cuûa nhaân duyeân quyeát ñònh thoï maïng coù daøi laâu hay giôùi haïn cho

neân goïi laø phaàn ñoaïn.” Ñaây laø thuyeát minh quaû sanh töû, do

nghieäp chieâu caûm, chieâu caûm quaû baùo thuoäc veà sanh maïng laø coù

daøi laâu vaø giôùi haïn. Daøi laâu vaø giôùi haïn chính laø thoï maïng, kyø

haïn daøi ngaén cuûa thoï maïng laø hoaøn toaøn nöông nôi söï haïn ñònh

262

cuûa naêng löïc nhaân duyeân vaø naêng löïc cuûa Taêng Thöôïng Duyeân ôû

tröôùc ñaõ trình baøy. Hôn nöõa nghieäp nhaân ñaõ coù thì nhaát ñònh phaûi

caûm thoï quaû baùo, cuõng nhö ngöôøi vay nôï thì taát nhieân phaûi traû nôï

gioáng nhau, sôû dó chuùng ta hieän taïi thoï quaû baùo chính laø hoaøn traû

tuùc traùi; chuùng ta hoaøn traû nôï xong, neáu nhö khoâng taùi dieãn vay

nôï theâm nöõa leõ ñöông nhieân sau naøy khoâng coøn chuû nôï ñeo ñuoåi

ñoøi nôï. Coøn nhö ñi vay nôï laàn nöõa thì taát nhieân phaûi hoaøn traû taùi

dieãn, coù vay coù traû nhö theá voâ cuøng khoâng bao giôø chaám döùt;

sanh töû luaân hoài thì cuõng gioáng nhö theá. Hieän taïi sanh maïng caûm

thoï quaû baùo maø khoâng taùi taïo nghieäp môùi thì khoâng caûm thoï quaû

khoå (sanh töû ) trôû laïi, cho neân Toå Sö noùi: “Nghieäp cuõ tuøy duyeân

ñaõ heát laïi chaúng taïo theâm tai öông môùi”. Ngöôøi chöùng Sô Quaû

goïi laø ngöôøi ñeán bôø meù cuûa khoå cuoái cuøng, nguyeân vì hoï khoâng

taùi taïo theâm tai öông môùi maø chæ duyeân laáy nghieäp cuõ, khi ñeán

ñöôïc quaû A la Haùn tuùc traùi hoaøn toaøn chaám döùt chöøng ñoù môùi

thaät laø ngöôøi chöùng quaû Voâ Sanh, nguyeân vì hoï ñaït ñeán moät thöù

caûnh giôùi ra khoûi sanh töû. Coøn Bieán Dòch Sanh Töû thì khoâng theå

nghó baøn, Luaän giaûi thích: “YÙ nghóaVoâ Phaân Bieät Nghieäp laø do

naêng löïc cuûa Sôû Tri Chöôùng hoå trôï, choå caûm thoï quaû Dò Thuïc vi

teá thuø thaéng; nhôø naêng löïc bi nguyeän ñeán chuyeån sanh maïng,

khoâng ñònh kyø haïn cho neân goïi laø Bieán Dòch; voán lieáng naêng löïc

ñònh Voâ Laäu dieäu duïng khoù löôøng neân goïi laø khoâng theå nghó

baøn”. Ñaây laø thuyeát minh lyù sanh töû cuûa baäc Thaùnh, baäc Thaùnh

caûm thoï sanh töû thì töï taïi theo nguyeän löïc maø khoâng phaûi phieâu

löu theo nghieäp löïc. Coøn chuùng sanh caûm thoï sanh töû thì khoâng

töï taïi, bò nghieäp löïc chi phoái cho neân cuøng chuùng sanh khoâng

gioáng nhau. Laïi nöõa chuùng sanh caûm thoï sanh töû laø töï mình tranh

263

giaønh sanh maïng; coøn sanh töû cuûa baäc Thaùnh laø hoaøn toaøn vì cöùu

ñoä ñaïi chuùng. Luaän giaûi thích: “Nghieäp Voâ Laäu phaân bieät töùc laø

taát caû coâng haïnh ba Voâ Laäu Hoïc, taùm Chaùnh Ñaïo..v..v....” Bieán

Dòch Sanh Töû ñaây laø do nguyeän löïc taïo neân, do taâm nguyeän cuûa

mình vaø theo cô duyeân cuûa chuùng sanh, cho neân khoâng coù kyø haïn

nhaát ñònh. Thí duï nhö Boà Taùt laïi thoï sanh vaøo ngöôøi trong theá

gian laø ñeàu do nguyeän löïc maø ñeán; söï thoï sanh cuûa baäc Thaùnh coù

ñònh löïc höõu laäu trôï giuùp. Vieäc laøm cuûa söï nghieäp thoï sanh laø

thöôøng khi hieän baøy dieäu duïng khoâng theå nghó baøn.

4).- DO NGHIEÄP CHIEÂU CAÛM QUAÛ SAI BIEÄT:

Nghieäp taäp khí nhaát ñònh seõ chieâu caûm quaû Dò Thuïc sau naøy.

Lyù do nghieäp Höõu Laäu laø nghieäp saùt na sanh dieät, vöøa sanh lieàn

dieät, cho neân khoâng theå caûm thoï quaû Dò Thuïc ngay luùc coøn sanh

tieàn. Coát yeáu ôû choã nghieäp löïc phaûi ñöôïc gìn giöõ traûi qua sau moät

thôøi kyø huaân taäp thaønh chuûng töû, töông lai khi gaëp ñöôïc duyeân

môùi coù theå sanh ra quaû, Luaän giaûi thích: “Khai môû chuyeån bieán

lieân tuïc ñeán khi thaønh thuïc caûm thoï quaû Dò Thuïc, ñaây laø hieån baøy

Thaêng Thöôïng Duyeân thuø thaéng”. Nghieäp chuûng töû naøy baûo trì

trong Thöùc thöù taùm khai môû chuyeån bieán khoâng maát hieän thaønh

laøm Taêng Thöôïng Duyeân ñaëc thuø cho söï caûm thoï quaû Dò Thuïc

töông lai. Coøn “Nhò Thuû Taäp Khí” thì caûm thoï Thaân Nhaân Duyeân

cuûa quaû Dò Thuïc. Luaän giaûi thích: “Loâi keùo ñeán ñôøi vò lai, Taâm

quaû Dò Thuïc cuøng vôùi caùc Taâm Sôû kia töông öng ñeàu laø Thaân

Nhaân Duyeân”. “Nhò Thuû Chuûng Töû” choã caûm thoï sanh khôûi chính

laø Quaû Ñaúng Löu, Quaû Só Duïng, Quaû Taêng Thöôïng. Ñaây thuoäc

264

veà taùnh töï loaïi nhaân quaû cuûa sanh maïng nhaân loaïi, cuõng töùc laø

luaät nhaân quaû cuûa sanh maïng nhaân loaïi. Luaän giaûi thích: “Nhò

Thuû Chuûng Töû thoï quaû voâ cuøng, Nghieäp Taäp Khí thoï quaû coù cuøng

taän”. “Nhò Thuû Chuûng Töû” cuøng vôùi choã quaû caûm thoï thì gioáng

nhau, neân goïi laø Quaû Ñaúng Löu vaø quaû naøy cuøng taùnh gioáng

nhau cho neân caûm thoï quaû baùo raát deã daøng; noù thuoäc veà loaïi

ñoàng thôøi sanh dieät cho neân caûm thoï quaû baùo laïi cuõng raát deã vaø

thoï quaû thì voâ cuøng, ñaây chính laø thuyeát minh töï theå cuûa sanh

maïng. Nguyeân vì töï thaân cuûa sanh maïng thì coù sanh coù dieät, coù

nhaân coù quaû. Nhöng sanh maïng thì voâ cuøng taän, chính laø do

nghieäp quaû Höõu Laäu chuyeån thaønh quaû cuûa nghieäp Voâ Laäu vaø

nghieäp Voâ Laäu naøy cuõng trôû laïi thaønh sanh maïng voâ cuøng.

Nghieäp Taäp Khí vaø Quaû Dò Thuïc theå thaùnh khoâng gioáng nhau,

thôøi gian laïi cuõng khoâng gioáng nhau, cho neân caûm thoï quaû baùo

raát khoå naïn. Do thôøi gian khoâng gioáng nhau cho neân chuùng ta

khoâng theå noùi raèng hieän ñôøi taïo aùc nghieäp thì hieän ñôøi lieàn thoï aùc

baùo. Ñaây laø ñaëc ñieåm khoâng gioáng nhau cuûa Nghieäp Taäp Khí

cuøng vôùi Nhò Thuû Taäp Khí caûm thoï quaû baùo.

5)- DUYEÂN KHÔÛI LUAÂN HOÀI:

1)- Duyeân Khôûi vaø Duyeân Sanh: Duyeân Sanh nghóa laø moät

phaùp sanh khôûi chi phoái maø khoâng chi phoái, cuõng chuû theå maø

khoâng chuû theå, chæ laø taïm nöông caùc duyeân ñeå sanh khôûi, ngoàn

goác thì khoâng maø hieän nay thì coù, chính laø caên cöù nôi quaû maø noùi

neân goïi laø duyeân sanh. Duyeân Khôûi nghóa laø “ vì duyeân coù theå

sanh ra caùc phaùp”, chính laø caên cöù nôi nhaân maø noùi cho neân goïi

265

laø duyeân khôûi. Nhö Duyeân Sanh laø töø nôi quaû maø noùi vaø Duyeân

Khôûi laø töø nôi nhaân maø noùi, cho neân Kinh giaûi thích: “Ñaây coù cho

neân kia coù, ñaây sanh cho neân kia sanh”, hai caâu naøy laø Duyeân

Khôûi Luaän vaø Duyeân Sanh Luaän cuûa Toâng Boån. Hai caâu treân veà

sau cuõng trôû thaûnh ñieåm xuaát phaùt tö töôûng Ñaïi Thöøa Khoâng

Toâng cuûa Long Thoï, laø caên cöù cuûa hieän töôïng theá giôùi. Töø hai

caâu ñoù coù theå suy bieát “Ñaây khoâng cho neân kia khoâng, ñaây dieät

cho neân kia dieät”, laø caûnh giôùi (Hoaøn Dieät Moân) cuûa sieâu hieän

töôïng theá giôùi. Phaøm taát caû phaùp ñeàu khoâng coù töï taùnh, cuõng

khoâng phaûi ngöôøi khaùc sanh, cuõng khoâng phaûi mình vaø ngöôøi

khaùc chung nhau sanh vaø cuõng khoâng phaûi sanh ra khoâng coù

nguyeân nhaân; noù sanh ra laø töø nôi duyeân. Caên cöù hai caâu naày,

Duyeân Khôûi vaø Duyeân Sanh neáu nhö phaân bieät thì: “Ñaây coù”

“Ñaây sanh” laø chæ cho taùnh duyeân khôûi; “Kia coù” “Kia dieät” laø

chæ cho töôùng duyeân sanh. Taùnh Duyeân Khôûi laø coù caùi khoâng

töôùng ñoái ñaõi; Töôùng Duyeân Sanh laø töôùng sanh dieät ñoái ñaõi. Do

Duyeân Khôûi maø coù Duyeân Sanh, cho neân noùi taát caû phaùp laø

khoâng vaø khoâng coù töï taùnh.

2)- Duyeân Khôûi Luaân Hoài: nghóa laø Voâ Minh duyeân Haønh,

Haønh duyeân Thöùc, Thöùc duyeân Danh Saéc, Danh Saéc duyeân Luïc

Xöù, Luïc Xöù duyeân Xuùc, Xuùc duyeân Thoï, Thoï duyeân AÙi, AÙi

duyeân Thuû, Thuû duyeân Höõu, Höõu duyeân Sanh, Sanh duyeân Laõo

Töû, AÙi Bi Khoå Naõo..v..v….. sanh töû löu chuyeån do ñaây kieán laäp.

Ñaây laø thuyeát minh sô löôïc hình töôùng töï theå cuûa möôøi hai

duyeân khôûi: “Voâ Minh” laø choã thaâu nhieáp cuûa haønh uaån, töùc laø

“Si” cuûa tham saân si, laø moät trong phieàn naõo caên baûn. “Haønh” laø

266

chæ cho ba thöù haønh vi cuûa thaân mieäng yù, theå cuûa haønh laø Tö,

thuoäc veà trong haønh uaån. “Thöùc” laø Thöùc A Laïi Da, khi vaøo thai

meï Thöùc naøy naém laáy tinh cha huyeát meï ñeå thaønh nhuïc theå goïi

laø Yeát La Lam, luùc ñoù Yeát La Lam laø choã naém giöõ cuûa Thöùc

naøy, laàn laàn khieán cho taêng tröôûng. “Danh Saéc” laø thuoäc veà nguõ

uaån höõu laäu ôû trong baøo thai tröôùc khi saùu caên chöa phaân minh,

Saéc laø nhuïc theå, Danh laø chæ cho Taâm Thöùc. “Luïc Xöù” töùc laø saùu

caên ñaõ hoaøn bò, sau naøy coù theå xuaát sanh nhaân theá. “Xuùc” laø taâm

sôû Xuùc cuûa Thöùc thöù taùm töông öng vaø saùu xöù saùu caûnh cuøng

nhau tieáp xuùc ( Kích thích ). “Thoï” laø caûm thoï cuûa söï bieát khoå vaø

laïc, coù choã goïi laø taùc duïng caûm tình, laø thuoäc veà thoï uaån. “AÙi” laø

tham aùi, khi ôû nôi haøi nhi ñaõ coù, laø thuoäc veà aùi caâu sanh. “Thuû” laø

theo ñuoåi naém laáy, laø yù töù tìm caàu naém laáy, tìm caàu sanh hoaït taát

caû, phieàn naõo ñeàu do “Thuû” maø xuaát hieän. “Höõu” laø Thuû vaø

Thöùc v..v…. naêm vò ( Danh Saéc, Luïc Xöù, Xuùc, Thoï ) hoaø hôïp maø

bieán thaønh haønh ñoäng, goïi laø “Höõu” töùc laø nghieäp höõu, cuõng goïi

laø baùo höõu. Dò Thuïc Baùo ñaây cuøng vôùi “Thuû” hoøa hôïp maø coù

haønh ñoäng cuûa thaân theå vaø coù söï hoaït ñoäng cuûa taâm lyù phieàn

naõo. “Sanh” laø quaû Dò Thuïc ( sanh maïng ) cuûa vò lai. Coù “Sanh”

thì nhaát ñònh coù “Laõo Töû”. Hai phaùp naøy ñeàu do Nguõ Uaån laøm

theå. Möôøi hai höõu chi ñaây coù theå hôïp nhau laïi laøm thaønh boán chi;

ñoàng thôøi cuõng khoâng ra ngoaøi ba thöù quan heä laø Hoaëc, Nghieäp

vaø Khoå. Nhö ñoà bieåu sau ñaây:

Voâ minh

267

Ñaïo lyù quan heä möôøi hai höõu chi vaø nhaân quaû ba ñôøi nôi Ñaïi

Thöøa Duy Thöùc thì noùi: moät lôùp nhaân quaû moät ñôøi ; coøn Tieåu

Thöøa thì noùi: hai lôùp nhaân qua ba ñôøi. Choã noùi khoù deã cuûa hoï laø

ñeàu coù ñaïo lyù caû, ôû ñaây xin lieän keâ ñoà bieåu nhö sau:

Haønh

Thöùc

Danh saéc

Luïc xöù

Xuùc

Thoï

AÙi

Thuû

Höõu

Sanh

Laõo töû

Hoaëc

Nghieäp

Khoå

Naêng daãn chi ( coâng naêng phaùt sanh

caûm thoï nghieäp quaû daãn ñeán naêm vò

ôû sau)

Sôû daãn chi ( hai chi tröôùc laø choã daãn

sanh

Naêng sanh chi ( coâng naêng gaàn

phaùt sanh hai chi sau )

Sôû sanh chi ( laø choã sanh cuûa

hai chi tröôùc )

268

Ñaïi Thöøa moät

ñôøi moät lôùp nhaân

quaû

Nhaân

Voâ minh

Haønh

Thöùc

Danh Saéc

Luïc Xöù

Xuùc

Thoï

AÙi

Nhaân

quaù khöù

Quaû

Hieä

n

Taïi

269

Quaû

Thuû

Höõu

Sanh

Laõo Töû

Nhaân

Quaû Vò Lai

Nhaân quaù khöù

Quaû hieän taïi

Nhaân hieän taïi

Quaû vò lai

Moät lôùp

Moät lôùp

Tieåu Thöøa ba

ñôøi hai lôùp nhaân

quaû.

270

Trong möôøi hai chi naøy, laïi bao quaùt caû Nghieäp taäp Khí vaø Nhò

Thuû Taäp Khí, “Haønh” vaø “Höõu” trong möôøi nhaân tröôùc laø

Nghieäp Taäp Khí. “Voâ Minh” “Thöùc” “Danh Saéc” “Luïc Xöù”

“Xuùc” “Thoï” “AÙi” “Thuû” laø Nhò Thuû Taäp Khí, cho neân coù luaät

nhaân quaû cuûa luaân hoài.

6)- KEÁT LUAÄN: NGHIEÄP QUAÛ DUY THÖÙC:

Thaønh Duy Thöùc Luaän Thuaät Kyù giaûi thích raèng: “Nghieäp

quaû nhö theá, bôø meù cuûa tröôùc cuûa giöõa cuûa sau sanh töû luaân hoài

khoâng ñôïi caùc duyeân beân ngoaøi, ñaõ do noäi Thöùc caùc Tònh Phaùp

ñeàu noái tieáp nhau khoâng döùt, cuõng neân bieát roõ: Töø voâ thæ ñeán nay

nöông töïa nôi Thöùc caên baûn, caùc chuûng töû voâ laäu ñaõ coù saún, nhôø

Thöùc chuyeån bieán, cho neân moãi moãi ñeàu naåy nôû phaùt khôûi, laàn

laàn taêng tröôûng toát ñeïp, cho ñeán cöùu caùnh ( thaønh Phaät )”.

Tònh Phaùp ñaây laø chuûng töû voâ laäu khieán ñöôïc taêng tröôûng laàn laàn

cho ñeán thuø thaéng vaø chuûng töû naøy coù khaû naêng chuyeån hoaù

chuûng töû nhò chöôùng, ñoaïn dieät hai gioáng sanh töû, chöùng ñaëng hai

thöù quaû chuyeån y, nghóa laø giaûi thoaùt cöùu caùnh, chöùng ñeán quaû vò

Phaät moät caùch töï taïi voâ ngaïi. Taát caû chæ nöông nôi naêng löïc beân

trong cuûa Thöùc chính mình maø khoâng vay möôïn caùc duyeân beân

ngoaøi, cho neân goïi laø Duy Thöùc.

V.- BA TAÙNH, BA VOÂ TAÙNH CUÛA DUY THÖÙC:

1.- GIAÛI THÍCH NGHÓA BA TÖÏ TAÙNH:

271

Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Neáu nhö chæ coù Thöùc, taïi

sao Theá Toân trong moãi kinh ñeàu noùi coù ba taùnh? Taïo sao theá?”

Tuïng noùi raèng:

“DO BÆ BÆ BIEÁN KEÁ, BIEÁN KEÁ CHUÛNG CHUÛNG VAÄT, THÖÛ

BIEÁN KEÁ SÔÛ CHAÁP, TÖÏ TAÙNH VOÂ SÔÛ HÖÕU, Y THA KHÔÛI

TÖÏ TAÙNH, PHAÂN BIEÄT DUYEÂN SÔÛ SANH, VIEÂN THAØNH

THAÄT Ö BÆ, THÖÔØNG VIEÃN LY TIEÀN TAÙNH, COÁ THÖÛ DÖÕ Y

THA, PHI DÒ PHI BAÁT DÒ, NHÖ VOÂ THÖÔØNG ÑAÚNG TAÙNH,

PHI BAÁT KIEÁN THÖÛ BÆ”.

( Do thöôøng hay bieán keá, bieán keá caùc thöù vaät, Bieán Keá Sôû Chaáp

naøy, noù khoâng coù töï taùnh. Töï taùnh Y Tha Khôûi, do phaân bieät sanh

ra. Nôi Vieân Thaønh Thaät kia, thöôøng xa lìa taùnh ôû tröôùc, neân noù

vaø Y Tha, gioáng nhau maø khaùc nhau, nhö taùnh voâ thöôøng vaân

vaân, khoâng phaûi khoâng coù theå xem thaáy)

Ba baøi Tuïng ñaây thuyeát minh ba thöù töï taùnh. Ba thöù töï taùnh

laø: Bieán Keá Sôû Chaáp Töï Taùnh, Y Tha Khôûi Töï Taùnh vaø Vieân

Thaønh Thaät Töï Taùnh. Ba taùnh naøy coù theå bao goàm taát caû phaùp vaø

taát caû phaùp khoâng theå lìa khoûi ba taùnh naøy. Neáu nhö ngoaøi Thöc

coù ba töï taùnh thì ñaïo lyù Duy Thöùc khoâng theå thaønh laäp; coøn neáu

nhö ngoaøi Thöùc khoâng coù ba töï taùnh thì traùi ngöôïc vôùi Phaät Phaùp.

Ba baøi Tuïng treân chính laø giaûi ñaùp vaán ñeà naøy. Tröôùc heát yù nghóa

ba Töï Taùnh xin ñöôïc thuyeát minh nhö sau:

a)- Bieán Keá Sôû Chaáp Töï Taùnh: Bieán Keá laø möu tính roäng

khaép, laø YÙ Thöùc tìm caàu moïi thöù, coù choã goïi laøtaâm lyù hoaït ñoäng.

272

Sôû Chaáp töùc laø nhöõng söï vaät cuûa taâm chaáp tröôùc, theo baøi Tuïng

ñaàu giaûi thích: “Do bæ bæ bieán keá”, hai chöõ bæ bæ laø hình dung taâm

nieäm coù raát nhieàu khaû naêng bieán keá, Taâm Thöùc hö voïng phaân

bieät laø chæ cho taâm thöôøng hay bieán keá; “Bieán keá chuûng chuûng

vaät”, chöõ Vaät töùc laø chæ cho söï vaät, söï theå

( phaùp ), coù taâm thöôøng hay bieán keá thì taát nhieân phaûi coù söï vaät

ñeå bieán keá, trong söï bieán keá ñaây coù theå taïo laäp ñoäng töø ñeå noùi,

töùc laø yù möu tính tìm caàu, do ñaáy raát nhieàu taâm lyù thöôøng hay

bieán keá, ñi tìm caàu caùc thöù söï vaät, cho ñaây laø chaân thaät vaø cho

kia laø hö giaû; ñaây laø thieän vaø kia laø baát thieän..v..v…., kyø thaät choã

taâm bieán keá naøy ñuùng laø khoâng theå taùnh, nhö trong taát caû phaùp

caên baûn laø khoâng coù “Ngaõ” vaø cuõng khoâng coù

“Ngaõ Sôû”, nguyeân vì taát caû phaùp ñeàu do nhaân duyeân sanh khoâng

coù töï taùnh; khoâng coù töï taùnh töùc laø khoâng, cho neân baûo raèng Töï

Taùnh Bieán Keá Sôû Chaáp laø khoâng.

b)-Y Tha Khôûi Töï Taùnh: Y nghóa laø nöông töïa, nguyeân vì taát

caû phaùp ñeàu nöông töïa nhaân duyeân ñeå sanh khôûi. Töï taùnh cuûa

caùc phaùp y tha khôûi laø “duyeân nôi söï phaân bieät ñeå sanh ra”.

Trong ñaây, “söï phaân bieät” laø chæ cho caùc phaùp Taâm vaø Taâm Sôû

cuûa höõu laäu vaø voâ laäu, nhöõng taâm phaùp naøy ñeàu coù coâng naêng

taùc duïng duyeân löï vaø cuõng ñeàu laø Y Tha Khôûi caû. Hôn nöõa taát caû

phaùp phaûi nöông nôi hö voïng phaân bieät laøm nhaân duyeân môùi coù

theå sanh khôûi, cho neân môùi baûo raèng, duyeân nôi söï phaân bieät ñeå

sanh ra. Coøn nöõa: Söï Phaân Bieät laø chæ cho taát caû Kieán Phaàn cuûa

caùc loaïi Taâm, nhöõng Kieán Phaàn naøy laø choã sanh caùc duyeân,

nhöõng quan yeáu cuûa Kieán Phaàn laø beân trong nöông nôi chuûng töû

273

cuûa Kieán Phaàn vaø beân ngoaøi möôïn nhöõng caûnh giôùi tri thöùc ñeå

duyeân, nhôø ñoù môùi coù theå sanh khôûi. Neân bieát trong ñaây hö voïng

phaân bieät laø choã sanh caùc duyeân vaø nghóa cuûa choã sanh caùc

duyeân chính laø nghóa cuûa Y Tha Khôûi, vì theá vaán ñeà nhaân duyeân

cuõng laø chæ cho taát caû phaùp. Töø ñoù hai caâu Tuïng treân laø noùi bao

quaùt Taùnh Y Tha Khôûi cuûa taát caû phaùp nhieãm tònh.

c)- Taùnh Vieân Thaønh Thaät: caên cöù nôi chöõ nghóa maø noùi:

Vieân laø vieân maõn, nghóa laø thoaùt ly taát caû söï ñieân ñaûo, Thaønh

nghóa laø cöùu caùnh, Thaät nghóa laø khoâng hö voïng sai laàm, töùc laø

chaân thaät. Vieân Thaønh Thaät haøm yù laø vieân maõn hôïp lyù cöùu caùnh

chaân thaät. Bieät danh cuûa Vieân Thaønh Thaät goàm coù chaân nhö,

phaùp giôùi, phaùp taùnh..v..v…. “Vieân Thaønh Thaät nôi kia”, chöõ

“Kia” laø chæ cho töï taùnh Y Tha Khôûi. Ñaây laø noùi Taùnh Vieân

Thaønh Thaät coù moät thöù hoaøn toaøn quan heä nôi phaùp Y Tha Khôûi.

Söï quan heä nhö theá naøo? Nghóa laø “thöôøng xa lìa nôi taùnh ôû

tröôùc”; “ taùnh ôû tröôùc” laø chæ cho Taùnh Bieán Keá Sôû Chaáp, nghóa

laø Taùnh Vieân Thaønh Thaät nôi phaùp Y Tha cuoái cuøng luoân luoân lìa

khoûi haún Töï Taùnh Bieán Keá Sôû Chaáp ñaõ noùi ôû tröôùc, cho neân goïi

laø Taùnh Vieân Thaønh Thaät.

Trong vaán ñeà ñaây xin thí duï: coù ngöôøi ôû trong boùng toái thoaùng

thaáy sôïi giaây thöøng, nghi laø con raén, voïng sanh sôï haõi. Quan

nieäm con raén treân sôïi giaây thöøng chính laø Bieán Keá Sôû Chaáp,

nguyeân do voïng chaáp cho laø coù con raéng thaät, theá neân taâm sanh

sôï haõi, nhöng kyø thaät khoâng phaûi con raén maø chính laø sôïi giaây

thöøng. Sôïi giaây thöøng töùc laø Y Tha Khôûi, nguyeân vì sau naøy nhìn

274

roõ chính laø sôïi giaây thöøng maø khoâng phaûi con raén. Nôi sôïi giaây

thöøng ñaõ lìa khoûi quan nieäm con raén chính laø Vieân Thaønh Thaät

Taùnh. Neáu nhö quan saùt theâm nöõa, sôïi giaây thöøng laø do giaây boá

taïo neân vaø töï taùnh cuûa giaây thöøng cuõng khoâng coù töùc laø ñaõ thaáy

ñöôïc Vieân Thaønh Thaät Taùnh.

“Coá thöû döõ y tha, phi dò phi baát dò”, ñaây laø trình baøy söï quan

heä cuûa ba taùnh. Chöõ

“Thöû” laø chæ cho Töï Taùnh Vieân Thaønh Thaät,Vieân Thaønh Thaät vaø

Y Tha Khôûi laø chaân lyù cuøng söï thaät, caû hai ñeàu laø “phi dò phi baát

dò”. “Dò” laø khoâng gioáng nhau; “Baát Dò” laø gioáng nhau; “Phi Baát

Dò” trong ñaây laø söû duïng hai töø phuû ñònh, chính laø danh töø ñoâi, coù

nghóa laø chaân lyù laø chaân lyù khoâng phaûi laø söï thaät, söï thaät laø söï

thaät khoâng phaûi laø chaân lyù, cho neân khoâng theå khaúng ñònh noùi laø

moät thöù vaø cuõng khoâng theå noùi laø hai thöù tuyeät ñoái. Muïc ñích ôû

choã chaân lyù ñöôïc hieån baøy töø nôi söï thaät vaø söï thaät cuõng ñöôïc

thuyeát minh thaønh chaân lyù, ly khai chaân lyù thì khoâng coù söï thaät

vaø ly khai söï thaät thì cuõng khoâng coù chaân lyù, cho neân hai thöù naøy

raát quan heä maät thieát vôùi nhau.

“Nhö voâ thöôøng ñaúng taùnh”, ñaây laø ñem hoïc thuyeát cuûa Tieåu

Thöøa ñeå chöùng minh. Chöõ “Ñaúng” trong ñaây laø chæ cho “Khoå”

“Khoâng” vaø “Voâ Ngaõ”. Khoå, Khoâng, Voâ Thöôøng, Voâ Ngaõ laø boán

Phaùp AÁn. Toång quaùt duøng ñoà bieåu ñeå giaûi thích:

Phaùp höõu laäu…….taùnh khoå

275

Nhö taùnh voâ thöôøng cuøng phaùp höõu vi khoâng theå cho laø khaùc,

vì voâ thöôøng laø töôùng chung cuûa phaùp höõu vi; nhöng cuõng khoâng

theå cho laø moät, neáu nhö cho laø moät thì hoaøn toaøn khoâng theå sai

khaùc; ngoaøi ra yù nghóa khoå, khoâng, voâ ngaõ cuõng gioáng nhö theá.

Cho ñeán yù nghóa Taùnh Vieân Thaønh Thaät vaø Taùnh Y Tha Khôûi thì

cuõng gioáng nhö treân. “Phi baát kieán thöû bæ”, Chöõ “Kieán” trong

ñaây laø yù nghóa xem thaáy, chöùng ngoä; Phi Baát Kieán laø yù nghóa coù

theå quaùn saùt. Chöõ “Thöû” laø Taùnh Vieân Thaønh Thaät, chöõ “Bæ” laø

Taùnh Y Tha Khôûi. Phi Baát Kieán Thöû Bæ laø noùi ôû nôi phaùp höõu vi

khoâng phaûi laø khoâng coù theåù xem thaáy (chöùng ngoä) taùnh voâ

thöôøng ñaây (töùc laø Taùnh Chaân Nhö), maø coù theå chöùng ngoä ñöôïc

choã nhö theá cuûa caùc haønh höõu vi; noùi ngöôïc laïi, thaáy ñöôïc Taùnh

Vieân Thaønh Thaät thì môùi coù theå bieát roõ Taùnh Y Tha Khôûi laø nhö

huyeãn. Chöõ “Coù” giaû nhö khoâng tröø khöû voïng kieán cuûa Taùnh

Bieán Keá Sôû Chaáp thì vónh vieãn khoâng theå xem thaáy Taùnh Vieân

Thaønh Thaät; khoâng ngoä ñöôïc Vieân Thaønh Thaät cuõng chính laø

Phaùp duyeân khôûi…taùnh khoâng

Phaùp chö haønh… taùnh

voâ thöôøng

Caùc phaùp…….taùnh voâ ngaõ

Söï thaät

Lyù taùnh

276

khoâng theå bieát roõ caùi “Coù” nhö huyeãn cuûa Taùnh Y Tha Khôûi;

khoâng bieát roõ Taùnh Y Tha Khôûi thì vónh vieãn laø Bieán Keá Sôû

Chaáp. Thí duï nhö: khi bieát roõ giaây boá thì môùi coù theå hieåu ñöôïc

ñaïo lyù giaây thöøng laø giaû, coøn nhö chaúng bieát ñöôïc giaây thöøng thì

maõi chaáp cho laø con raén, trong ñoù yeáu toá saùng toû ñöôïc giaây thöøng

chính laø giaây boá!

2..- GIAÛI THÍCH RIEÂNG NAÊM PHAÙP VAØ BA TÖÏ TAÙNH:

Nghóa cuûa ba töï taùnh nôi giaùo phaùp Duy Thöùc thì raát troïng

yeáu.Theo giaùo nghóa Duy Thöùc thaønh laäp, ba töï taùnh laø cöông

lónh toång quaùt, giôø ñaây xin trình baøy thuyeát thöù nhaát:

a)- TÖÏ TAÙNH BIEÁN KEÁ SÔÛ CHAÁP:

1.-Naêng Bieán Keá vaø Sôû Bieán Keá: chính laø Taâm vaø Taâm Sôû

Phaùp hö voïng phaân bieät cuûa chuùng ta. Nguyeân vì taát caû haønh vi

ñoäng taùc, ngoân ngöõ ñaøm luaän, tö töôûng keá hoaïch..v..v…. phaøm

taát caû söï sinh hoaït cuûa taâm lyù ñeàu do nhöõng Taâm Thöùc naøy chæ

ñaïo, ñaây laø thuoäc veà chuû quan. Coøn Sôû Bieán Keá chính laø chæ cho

taát caû söï vaät ñoái töôïng, taát caû hieän töôïng theá giôùi choã ñeå quan saùt

ñeán cuûa YÙ Thöùc vaø naêm giaùc quan

(naêm Thöùc) chuùng ta. Caùc thöù caûnh giôùi beân ngoaøi choã ñeå thaáy

nghe hieåu bieát vaø choã ñeå tö duy ñeàu laø choã bieán keá, thuoäc veà

khaùch quan caû.

2.- Töï Taùnh Naêng Bieán Keá vaø Töï Taùnh Sôû Bieán Keá:

277

Thöù nhaát söï quan heä cuûa Töï Taùnh Naêng Bieán Keá coù hai thuyeát:

moät laø chæ cho taùm Taâm Thöùc vaø caùc Taâm Sôû Phaùp cuûa caùc höõu

tình trong ba coõi ñeàu thuoäc veà Naêng Bieán Keá. Nguyeân vì Thöùc

thöù taùm laø loaïi naêng duyeân ñeàu choïn laáy vö voïng phaân bieät laøm

töï taùnh, cuõng töông tôï nhö hieän töôïng naêng thuû vaø sôû thuû, cho

neân chuùng thuoäc veà loaïi Naêng Bieán Keá; hai laø Taâm cuûa Naêng

Bieán Keá laø chæ cho loaïi Taâm (Taâm vaø Taâm Sôû) Thöùc thöù saùu vaø

Thöùc thöù baûy cuûa höõu laäu, nhöõng Taâm naøy coù khaû naêng bieán keá

ngoaïi vaät maø chuùng quyeát ñònh khoâng phaûi Thöùc thöù taùm, taát caû

thöôøng hay chaáp ngaõ vaø chaáp phaùp, cho neân chuùng thuoäc veà loaïi

Naêng Bieán Keá. Thöùc thöù saùu vaø Thöùc thöù baûy thì chuyeân moân

chaáp ngaõ chaáp phaùp, cho neân chæ coù hai Thöùc naøy môùi coù khaû

naêng bieán keá (möu tính, so löôøng vaø phaân bieät). Luaän noùi: “Chæ

coù YÙ vaø Thöùc (thöù baûy vaø thöù saùu) laø bieán keá”. Thöùc thöù taùm vaø

naêm Thöùc Tröôùc ñeàu khoâng coù phaân bieät, tính toaùn, so löôøng, cho

neân khoâng phaûi thuoäc loaïi Naêng Bieán Keá. Thöù ñeán, Töï Taùnh

Bieán Keá laø nhö theá naøo? Nôi naêm Uaån, Kieán Phaàn vaø Töôùng

Phaàn chính laø Ngaõ Töôùng vaø Phaùp Töôùng. Nhieáp Luaän ñeà caäp

ñeán taùnh Y Tha Khôûi laø choã bieán keá. Hieän töôïng vuõ truï ñeàu laø Y

Tha Khôûi, cho neân choã bieán keá chính laø hieän töôïng vaïn höõu.

Thöù hai Töôùng Bieán Keá Sôû Chaáp laø nhö theá naøo? Bieán Keá Sôû

Chaáp vaø Töôùng Bieán Keá Sôû Chaáp thì khoâng gioáng nhau. Tröôùc laø

Taùnh Y Tha Khôûi vaø sau laø Taùnh Bieán Keá Sôû Chaáp. Töôùng Bieán

Keá Sôû Chaáp coù hai thuyeát: moät thuyeát noùi raèng Taâm vaø Taâm Sôû

Phaùp trong ba coõi laø choã sanh ra Kieán Phaàn Töôùng Phaàn, Naêng

Thuû Sôû Thuû, Ngaõ Töôùng Phaùp Töôùng. Duy hai taùnh naøy laø nôi

278

Töôùng Bieán Keá Chaáp. Nguyeân vì Nhò Thuû laø do voâ minh..v..v….

töø voâ thæ huaân taäp keát thaønh. Nhöng töôùng traïng Nhò Thuû cuûa ngaõ

phaùp chæ coù nôi tình vaø khoâng nôi lyù, cho neân thuoäc veà Töôùng

Bieán Keá Sôû Chaáp. Coøn moät thuyeát noùi raèng: taát caû Taâm vaø Taâm

Sôû Phaùp ñeàu do huaân taäp naêng löïc töø nôi duyeân sanh. Söï bieán keá

laø nöông nôi voïng chaáp, xaùc ñònh thaät coù vaø khoâng, moät vaø khaùc,

ñaày ñuû vaø khoâng ñaày ñuû..v..v..…., ñaây laø Töôùng Bieán Keá Sôû

Chaáp.

b).- TÖÏ TAÙNH Y THA KHÔÛI:

Theá naøo laø Taùnh Y Tha Khôûi? Vaán ñeà ñaây xin trình baøy sô

löôïc: Thöù nhaát Thaønh Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Caùc duyeân laø

choã sanh ra theå cuûa Taâm Taâm Sô ûvaø Kieán Phaàn cuûa chuùng, höõu

laäu vaø voâ laäu ñeàu Y Tha Khôûi, Y Tha nôi caùc duyeân môùi coù theå

khôûi leân ñöôïc”. Choã ñaây khoâng phaûi chæ noùi caùc höõu laäu höõu vi

ñeàu laø Taùnh Y Tha Khôûi, cho ñeán caùc coâng ñöùc Phaät quaû voâ laäu

höõu vi cuõng laø Y Tha Khôûi. Thöù hai Nhieáp Luaän giaûi thích: “Chæ

coù Löôïng vaø chæ coù thöù Nhò Chuûng ñeàu goïi laø Taùnh Y Tha Khôûi”.

Chöõ Löôïng nghóa laø tri thöùc, nöông nôi Löôïng laøm tieâu chuaån thì

môùi coù theå hieåu bieát chaân lyù cuûa taát caû söï vaät khoâng chuùt laàm

laãn, cho neân chöõ Löôïng chính laø tri thöùc. Coøn Kieán Phaàn Töôùng

Phaàn..v..v… ñeàu laø theå taùnh taâm lyù tri thöùc cuûa chuùng ta vaø Naêng

Thuû Sôû Thuû moãi loaïi ñeàu coù nhöõng thöù töôùng sai bieät cho taát caû

goïi chung laø phaùp Y Tha Khôûi. Thöù ba Kinh Laêng Giaø giaûi thích:

“Töôùng..v..v…. boán phaùp ñeàu goïi laø Y Tha Khôûi”. Boán phaùp laø

Danh, Töôùng, Phaân Bieät, Chaùnh Trí trong naêm phaùp ñeàu laø Y

279

Tha Khôûi. Ngoaïi tröø moät thöù Chaân Nhö laø phaùp voâ vi khoâng phaûi

Y Tha Khôûi. Nhôø ba hoïc thuyeát treân, chuùng ta bieát roõ ñaïo lyù cuûa

phaùp Y Tha Khôûi laø chæ chung cho taát caû söï vaät trong vuõ truï. Hôn

nöõa phaùp Y Tha Khôûi cuõng chính laø nhaân duyeân nôi sanh ra vaïn

phaùp, taát caû phaùp moân löu chuyeån trong theá gian vaø taát caû phaùp

moân hoaøn dieät trong theá gian ñeàu ñöôïc kieán laäp nôi phaùp Y Tha

Khôûi cuûa taùnh nhaân duyeân naøy.

c)- TAÙNH VIEÂN THAØNH THAÄT:

Taùnh vieân thaønh thaät coù hai nghóa, nghóa heïp vaø nghóa roäng:

nghóa heïp ruùt goïn laø chæ cho Nhò Khoâng nôi hieån baøy chaân nhö laø

Taùnh Vieân Thaønh Thaät, moät thöù lyù taùnh thuoäc phaùp voâ vi. Taïi

sao cho Nhò Khoâng laø choã hieån baøy ? Nghóa laø do nôi caùi Khoâng

hoaøn toaøn, khoâng coøn ñieân ñaûo chaáp tröôùc veà naêng thuû sôû thuû vaø

ngaõ töôùng phaùp töôùng, chính laø nôi ñoù hieån baøy thaät taùnh chaân

nhö, ngaõ phaùp neáu nhö khoâng hoaøn toaøn thì chaân nhö khoâng theå

hieån baøy. Trí Sanh Khoâng phaù tröø chaáp tröôùc nhaân ngaõ chính laø

nôi hieån baøy Sanh Khoâng Chaân Nhö; Trí Phaùp Khoâng phaù tröø

phaùp chaáp chính laø nôi hieån baøy Phaùp Khoâng Chaân Nhö. Chaân

Nhö töùc laø thaät töôùng, cuõng goïi laø taùnh khoâng, taùnh phaùp, taùnh

baát tö nghì, taùnh vieân thaønh thaät. Vieân Thaønh Thaät yeáu nghóa coù

ba: nghóa phoå bieán, nghóa thöôøng truï vaø nghóa khoâng hö voïng.

Nhöng ba nghóa ly khai naøy khoâng phaûi laø chæ cho taùnh vieân

thaønh thaät. Coøn nghóa roäng cuûa Vieân Thaønh Thaät toùm löôïc bao

quaùt goàm coù hai khoâng, choã hieån baøy chaân nhö, cuøng vôùi taát caû

phaùp coâng ñöùc (Phaùp quaû tam thöøa boà ñeà) cuûa höõu vi voâ laäu.

280

Nieát Baøn, Traïch Dieät Voâ Vi..v..v…. ñeàu thaâu nhieáp trong Vieân

Thaønh Thaät. Nguyeân vì coâng ñöùc voâ laäu laø caûnh giôùi töï chöùng xa

lìa ñieân ñaûo, cuõng coù nghóa phoå bieán thöôøng truï, khoâng phaûi hö

voïng, cho neân ñöôïc goïi laø Taùnh Vieân Thaønh Thaät. Nghóa roäng

cuûa chaân nhö ñaây so vôùi haøm nghóa chaân nhö cuûa Ñaïi Thöøa Khôûi

Tín Luaän thì gioáng nhau. Nghóa chính chaân nhö cuûa caùc nhaø Duy

Thöùc chuû tröông laø nghóa thích hôïp ñaõ ñöôïc giaûi thích ôû tröôùc.

D)- QUAN HEÄ LAÃN NHAU CUÛA BA TAÙNH:

1)- BIEÁN KEÁ SÔÛ CHAÁP VAØ Y THA KHÔÛI:

Phaùp Y Tha Khôûi laø hö voïng phaân bieät, laø theá tuïc ñeá, laø phaùp

“Coù”. Bieán Keá Sôû Chaáp laø hö voïng phaân bieät, choã chaáp tröôùc cuûa

thaät ngaõ thaät phaùp, laø phaùp “Khoâng”. Nhö theá caû hai ñaây, moät Coù

moät Khoâng thì khoâng phaûi khoâng khaùc. Caùc thöù caûnh töôùng cuûa

hieän töôïng theá gian, taát caû phaùp ñoù tuy laø y tha duyeân sanh, do

caùc duyeân hoaø hôïp, ñeàu toàn taïi cuûa söï coù giaû, maø khoâng phaûi laø

coù chaân thaât. Ñuùng nhö Kim Cang Kinh Tuïng giaûi thích: “Taát caû

phaùp höõu vi nhö moäng huyeãn baøo aûnh, nhö söông khoùi vaø saám

chôùp, neân quaùn chieáu nhö theá”. Nhöõng lôøi giaûi thích treân trình

baøy nhöõng phaùp nhaân duyeân ñeàu coù giaû coù huyeãn, laø moät thöù

caûnh ngoä sau khi söû duïng trí tueä tö duy khaûo saùt. Thaät ngaõ thaät

phaùp cuûa bieán keá sôû chaáp, neáu nhö bieát roõ khoâng coù taùnh töï theå

cuõng laø moät thöù caûnh ngoä. Hai loaïi naøy chöùng minh cho thaáy, caên

cöù nôi söï thaät thì ñeàu chaân thaät, chaúng qua chuùng töông phaûn laïi

nôi thöôøng thöùc. Nôi thöôøng thöùc söï chaáp ngaõ chaáp phaùp cho laø

chaân thaät, khoâng laõnh hoäi ñöôïc ñaïo lyù nhaân duyeân sanh, khoâng

281

roõ ñöôïc caùc phaùp y tha khôûi taùnh ñeàu khoâng. Hôn nöõa bieán chaáp

laø thuoäc veà tình coù, y tha khôûi laø giaû coù hoaëc laø ñaïo lyù coù, cho

neân khoâng phaûi laø khoâng khaùc. Ñaây cuõng khoâng phaûi laø caùch

nhìn thöôøng thöùc. Nhöng khoâng luaän voïng tình coù vaø giaû coù ñeàu

laø coù gioáng nhau nôi thöôøng thöùc, cho neân khoâng phaûi khaùc. Ngaøi

Theá Thaân giaûi thích raèng: “YÙ Thöùc ( thöù saùu vaø thöù baûy ) ñeàu laø

Thöùc bieán keá vaø y tha khôûi ñaây laø taùnh caûnh sôû duyeân sôû thuû

thöôøng hay sanh ra bieán keá, cuõng töùc laø bieán keá sôû chaáp. Noùi

caùch khaùc y tha khôûi laø caûnh vaø taâm sanh ra bieán keá, cho neân goïi

laø bieán keá sôû chaáp taùnh. Noùi roõ hôn YÙ Thöùc kia laø bieán keá, duyeân

nôi töôùng maïo kia laø caûnh sôû thuû, chính laø choã bieán keá. Do y tha

naøy cuõng goïi laø taùnh bieán keá, cho neân khoâng phaûi khaùc”. Voâ

Taùnh giaûi thích raèng: “Khoâng phaûi khaùc laø coù y tha khôûi, coù bieán

keá sôû chaáp. Chöõ “Khaùc” laø “Coù” nôi hö voïng, coù theå cho laø coù,

chöõ “Khoâng” laø “khoâng phaûi coù” nôi hö voïng ( khoâng ),

khoâng coù theå cho laø khaùc. Kia ñaõ laø khoâng, sao laïi hö voïng cho

laø khaùc? Khoâng phaûi khoâng khaùc laø coù vaø khoâng phaûi coù khoâng

theå thaønh moät ñöôïc”.

2)- VIEÂN THAØNH THAÄT VAØ Y THA KHÔÛI:

Caên cöù nôi tröôùc bieán keá sôû chaáp laø thuoäc veà “Tình Coù”, nay

noùi vieân thaønh thaät laø thuoäc veà “Dieäu Coù” vaø y tha khôûi laø thuoäc

veà “Huyeãn Coù”, hai caâu naøy khoâng gioáng nhau, cho neân goïi laø

khoâng phaûi khoâng khaùc. Hai caâu naøy neáu ôû phöông dieän khaùc maø

noùi thì khoâng phaûi khaùc, nguyeân do vieân thaønh thaät laø taùnh chaân

thaät cuûa phaùp y tha khôûi, neáu nhö coù khaùc thì khoâng thích öùng vôùi

taùnh kia, coøn neáu nhö khoâng khaùc, phaùp y tha khôûi laø thöôøng

282

hoaëc vieân thaønh thaät laø voâ thöôøng. Maø thaät ra khoâng phaûi theá, hai

loaïi naøy coù choã khaùc nhau. Hôn nöõa, y tha khôûi laø caûnh giôùi cuûa

Phaøm Thaùnh, rieâng vieân thaønh thaät chæ laø caûnh giôùi cuûa baäc

Thaùnh, laø choã chöùng ñaéc cuûa baäc Thaùnh. Baäc Thaùnh thì coù theå

duyeân nôi y tha khôûi, nhöng haïng phaøm phu thì khoâng theå hoäi

nhaäp ñöôïc vieân thaønh thaät, ñoù laø choã khoâng phaûi khoâng khaùc.

Coøn nöõa y tha khôûi thì ña soá nöông töïa nôi phaàn oâ nhieãm vaø vieân

thaønh thaät thì laïi nöông töïa nôi phaàn thanh tònh. Trí tueä cuûa baäc

Thaùnh coù hai thöù: Moät laø Trí Caên Baûn, töùc laø trí khoâng phaân bieät

vaø trí naøy thaân chöùng taùnh vieân thaønh thaät. Hai laø Trí Haäu Ñaéc,

phaàn nhieàu chæ coù trí sai bieät phaân bieät ( Trí naøy coù khi cuõng

khoâng phaân bieät). Trí Haäu Ñaéc sau khi chöùng ñaëng Trí Caên Baûn

lieàn khôûi leân trí sai bieät ñeå duyeân caùc phaùp töôùng sai bieät y tha

khôûi, cho neân vieân thaønh thaät naøy cuøng vôùi y tha khôûi khoâng phaûi

khoâng khaùc. Neáu nhö quyeát ñònh cho raèng khoâng khaùc thì vieân

thaønh thaät ñuùng laø choã duyeân cuûa Trí Haäu Ñaéc, hoaëc taùnh y tha

khôûi ñuùng laø choã duyeân cuûa Trí Caên Baûn. Nhöng thaät ra khoâng

phaûi vaäy, cho neân goïi laø khoâng phaûi khoâng khaùc. Thaønh Duy

Thöùc Luaän giaûi thích: “Cho neân khoâng phaûi moät vaø khoâng phaûi

khaùc, phaùp cuøng phaùp taùnh (y tha khôûi cuøng vieân thaønh thaät) veà

phöông dieän lyù thì leõ taát nhieân thích öùng vôùi nhau, nhöng veà maëc

söï thì thaéng nghóa vaø theá tuïc coù choã ñoái ñaõi vôùi nhau”.

3)- VIEÂN THAØNH THAÄT VAØ BIEÁN KEÁ CHAÁP:

Söï quan heä cuûa vieân thaønh thaät vaø bieán keá chaáp cuõng nhö

aùnh saùng vaø boùng toái ñoái laäp nhau. Coù aùnh saùng thì taát nhieân

khoâng coù boùng toái vaø coù boùng toái thì khoâng coù aùnh saùng. Chöùng

283

ngoä hoaøn toaøn vieân thaønh thaät thì khoâng coøn bieán keá chaáp, coù

bieán keá chaáp thì khoâng coù vieân thaønh thaät, ñaây laø meâ vaø ngoä ñoái

laäp nhau cho neân goïi laø khoâng phaûi khoâng khaùc. Nhöng bieán keá

sôû chaáp voán khoâng coù baûn theå, gioáng nhö loâng ruøa söøng thoû.

Taùnh khoâng cuûa bieán keá töùc laø vieân thaønh thaät cho neân cuõng goïi

laø khoâng phaûi khaùc.

4)- KEÁT NAÏP VAØO BA TAÙNH DUY THÖÙC :

Ba taùnh thì choïn phaùp y tha laøm trung taâm, phaùp y tha khôûi

neáu nhö khoâng toàn taïi thì hai taùnh tröôùc vaø sau khoâng theá chöùng

ñaéc, khoâng theå thieát laäp. Phaùp taùnh y tha khôûi laø hö voïng phaân

bieät vaø hö voïng phaân bieät töùc laø taâm thöùc. Cho neân Luaän giaûi

thích: “Coù hö voïng phaân bieät”. Tröôùc heát bieán keá chaáp laø döïa

treân y tha khôû ñeå voïng tình so ño chaáp tröôùc; sau ñoù vieân thaønh

thaät laø taùnh chaân thaät döïa treân treân y tha khôûi. Neáu nhö ly khai

hoaøn toaøn phaùp y tha khôûi thì hai taùnh caên baûn ôû tröôùc khoâng theå

chöùng ñaéc, do ñoù môùi noùi ñeán nghóa Duy Thöùc. Coøn söï chöùng

ngoä cuûa trí tueä, sau khi chöùng vieân thaønh thaät naøy thì môùi coù theå

hieåu roõ söï toàn taïi nhö huyeãn cuûa y tha khôûi kia. Taùnh khoâng cuûa

bieán keá sôû chaáp neáu nhö chöa chöùng ngoä thì khoâng theå hieåu bieát

nhö thaät taùnh cuûa vieân thaønh thaät. Nhaân ñaây trình töï tu chöùng laø

tröôùc heát caàn thieát phaù chaáp bieán keá ñeå tröø chöôùng ngaïi cuûa söï

chöùng ngoä vieân thaønh thaät. Vaû laïi, trí khoâng phaân bieät ñaõ chöùng

chaân nhö thì trí haäu ñaéc môùi coù theå thaáu ñaït taùnh y tha khôûi ñeàu

laø nhöõng söï vieäc nhö huyeãn..v.. v… Theo baøi Tuïng sau ñaây noùi

raèng: “Khoâng phaûi khoâng thaáy chaân nhö, maø coù theå lieãu ngoä

284

ñöôïc caùc phaùp ñeàu laø nhöõng söï vieäc nhö huyeãn..v.. v…, chuùng noù

maëc duø coù maø khoâng phaûi chaân thaät”.

5)- BA TAÙNH VAØ NAÊM PHAÙP:

Naêm phaùp nôi Duy Thöùc Toâng trong caùc Kinh Luaän ñeàu coù

giaûng giaûi. Naêm phaùp laø: Danh, Töôùng, Phaân Bieät, Chaùnh Trí,

Nhö Nhö. “Danh” nghóa laø danh xöng ngoân thuyeát, taát caû danh

xöng cuûa söï vaät trong vuõ truï, taát caû vaên töï hoïc thuyeát, vaên hoaù tö

töôûng ñeàu töø nôi Danh naøy ñeå kieán laäp. “Töôùng” nghóa laø töôùng

traïng (phaùp töôùng) theå taùnh vaø söï töôùng sai bieät cuûa vaïn söï vaïn

vaät, goïi chung chính laø töôùng traïng cuûa taát caû hieän töôïng giôùi.

“Phaân Bieät” nghóa laø tö töôûng tri thöùc cuûa taâm lyù. “Chaùnh Trí”

nghóa laø trí tueä voâ laäu vöôït ra ngoaøi theá gian, trong ñoù bao goàm

caû trí tueä cuûa theá gian. “Nhö Nhö” nghóa laø thaät taùnh cuûa chaân

nhö, chính laø lyù taùnh thaät teá cuûa vuõ truï. Naêm phaùp naøy coù theå bao

goàm taát caû phaùp cuûa theá gian vaø xuaát theá gian, theo nhö ñoà bieåu

sau ñaây:

Danh

Töôùng

Phaân bieät

Chaùnh trí

Nhö Nhö

Naêm phaùp

Höõu vi

Voâ vi

Nhaát thieát

phaùp

285

Theo Du Giaø Sö Ñòa Luaät giaûi thích: Naêm phaùp ñaây khoâng quan

heä vôùi bieán keá sôû chaáp. Chaân Nhö cuûa Nhö Nhö töùc laø taùnh vieân

thaønh thaät. Ngoaøi Nhö Nhö ra boán phaùp coøn laïi ñeàu laø taùnh y tha

khôûi. Danh laø phaùp giaû cuûa Naêng Thuyeân ( Vaên cuù giaûi thích

nghóa lyù kinh ñieån ), laø taâm thöùc höõu laäu bieán hieän töông tôï.

Töôùng laø nghóa lyù vaø söï töôùng cuûa Sôû Thuyeân, Phaân Bieät laø taâm

vaø taâm sôû phaùp höõu laäu thöôøng bieán hieän töông tôï. Chaùnh Trí laø

taâm vaø taâm sôû phaùp voâ laäu thöôøng bieán hieän töông tôï. Cho neân

boán phaùp naøy ñeàu laø y tha khôûi. YÙ nghóa naøy gioáng nhö ñoà bieåu

sau ñaây:

Danh

Töôùng

Phaân bieät

Chaùnh trí

Nhö nhö

Naêm phaùp

Bieán keá chaáp

Y tha khôûi

Vieân Thaønh

Thaät

Ba Taùnh

286

Theo Bieän Trung Bieân Luaän giaûi thích: Bieán keá chaáp thì khoâng

coù thaät theå, chæ coù giaû danh, cho neân goïi laø Phaùp Bieán Keá Chaáp.

Töôùng töùc laø Töôùng Phaàn nöông nôi taâm thöùc bieán hieän. Phaân

Bieät laø Kieán Phaàn thuoäc taâm vaø taâm sôû phaùp, hai thöù taâm naøy

ñeàu laø taùnh Y Tha Khôûi. Chaùnh Trí Nhö Nhö ñeàu khoâng ñieân

ñaûo, laø taùnh Vieân Thaønh Thaät. YÙ nghóa naøy gioáng nhö ñoà bieåu

sau ñaây:

Danh

Töôùng

Phaân bieät

Chaùnh trí

Nhö nhö

Naêm phaùp

Ñieân ñaûo

Töôùng phaàn

Kieán phaàn

Naêng duyeân

Sôû duyeân

Sôû duyeân

Naêng duyeân

Khoâng ñieân

ñaûo

Bieán keá chaáp

Y tha khôûi

Vieân thaønh

thaät

287

Theo Kinh Laêng Giaø giaûi thích: Naêng Thuyeân laø bieåu töôïng taát

caû danh xöng ngoân thuyeát cuûa söï vaät, Töôùng laø bieåu töôïng phaùp

töôùng, phaùp nghóa cuûa Sôû Thuyeân, hai vaán ñeà naøy treân phöông

dieän tình thì coù, treân phöông dieän lyù thì khoâng, cho neân thuoäc veà

bieán keá sôû chaáp. Phaân Bieät laø hai phaàn Kieán vaø Töôùng cuûa taâm

vaø taâm sôû höõu laäu thì thuoäc veå y tha khôûi. Chaùnh Trí vaø Nhö Nhö

ñaõ xa lìa ñieân ñaûo thì thuoäc veà vieân thaønh thaät. YÙ nghóa naøy

gioáng nhö ñoà bieåu sau ñaây:

Bieán keá chaáp

Y tha khôûi

Vieân

thaønh thaät

Ba taùnh

288

3.- GIAÛI THÍCH NGHÓA BA VOÂ TAÙNH:

Theo Duy Thöùc Luaän giaûi thích: “Neáu nhö coù ba taùnh, taïi sao

ñöùc Theá Toân noùi taát caû phaùp ñeàu khoâng coù töï taùnh”? Baøi Tuïng

giaûi raèng:

“TÖÙC Y THÖÛ TAM TAÙNH, LAÄP BÆ TAM VOÂ TAÙNH, COÁ

PHAÄT MAÄT YÙ THUYEÁT, NHAÁT THIEÁT PHAÙP VOÂ TAÙNH, SÔ

TÖÙC TÖÔÙNG VOÂ TAÙNH, THÖÙ VOÂ TÖÏ NHIEÂN TAÙNH, HAÄU

Naêm

Phaùp

Danh

Töôùng

Phaân

Bieät

Chaùnh

Trí

Nhö

Nhö

Naêng

Thuyeân

Sôû

Thuyeân

Taâm,Taâm Sôû

Höõu Laäu

Xa Lìa

Ñieân Ñaûo

Tinh thì

coù

Bieán Keá

Chaáp

Y Tha

Khôûi

Vieân

Thaønh

Thaät

Ba

Taùnh

289

DO VIEÃN LY TIEÀN, SÔÛ CHAÁP NGAÕ PHAÙP TAÙNH” (Töùc nöông

nôi ba taùnh naøy, laäp ra ba voâ taùnh kia, cho neân Phaät maät yù noùi:

taát caû phaùp ñeàu voâ taùnh. Tröôùc laø töôùng voâ taùnh, keá voâ töï nhieân

taùnh, sau do lìa taùnh tröôùc: laø taùnh chaáp ngaõ phaùp).

Hai baøi Tuïng ñaàu laø trình baøy roõ nghóa ba voâ taùnh vaø cuõng laø

giaûi thích moät vaán ñeà troïng yeáu cuûa Duy Thöùc Hoïc. Nhö tröôùc ñaõ

giaûng ba taùnh khoâng theå lìa khoûi Thöùc ñeå hieän höõu maø coù choã

ñöùc Phaät laïi noùi ba voâ taùnh vaø Duy Thöùc cuõng noùi coù ba taùnh,

nhö theá coù traùi ngöôïc nhau khoâng? Vaán ñeà ñaây hai baøi Tuïng treân

ñaõ giaûi ñaùp. Nghóa laø caên cöù ba thöù töï taùnh ñaõ ñeà caäp ôû treân ñeå

kieán laäp ba thöù voâ taùnh. Ba thöù voâ taùnh naøy hoaøn toaøn khoâng

phaûi bieät laäp ngoaøi ba thöù töï taùnh. Cho neân muïc ñích ñöùc Phaät

duøng maät yù ñeå giaûi thích ba thöù voâ taùnh. Maät yù laø yù töù tuyeät ñoái

khoâng hieån baøy. Ñoù chính laø noùi ba voâ taùnh vaø khoâng phaûi trình

baøy giaùo nghóa. Theo yù töù cuûa caùc luaän sö Duy Thöùc, taát caû phaùp

hoaøn toaøn khoâng phaûi chæ baøy giaùo nghóa. Hoï cho raèng söï vaät

treân lyù taùnh taát caû phaùp khoâng phaûi laø voâ taùnh vaø cuõng khoâng

phaûi taát caû phaùp ñeàu khoâng coù gì heát. Neáu theá hieän thaät trôû

thaønh phuû ñònh vaø baùt boû toaøn dieän lyù taùnh. Nhöng ñöùc Phaät noùi

voâ taùnh laø coù duïng yù khaùc, cuõng nhö Thaønh Duy Thöùc Luaän trình

baøy ba voâ taùnh caû hai ñeàu khoâng phaûi cho raèng khoâng coù taùnh.

“Thöù voâ töï nhieân taùnh”, nghóa laø keá ñeán caên cöù nôi taùnh Y

Tha ñeå kieán laäp Sanh Voâ Töï Nhieân Taùnh. Chöõ Sanh laø chæ cho

caùc phaùp Y Tha khôûi, nghóa laø caùc phaùp ñeàu nöông nôi nhaân vaø

gaù nôi duyeân ñeå sanh khôûi thì khoâng coù taùnh töï nhieân. Trong theá

290

gian, Khoa Hoïc Töï Nhieân ñeàu cho raèng, taát caû söï vaät ñöôïc sanh

ra ñeàu töø nôi töï nhieân, Phaät Giaùo thì khoâng thöøa nhaän rieâng töï

sanh, cuõng khoâng chaáp nhaän thuyeát tha nhaân sanh, hôn nöõa cuõng

khoâng baûo raèng khoâng coù nhaân maø töï nhieân sanh, cho neân Phaät

chuû tröông taát caû ñeàu do nhaân duyeân sanh. Nhö baøi Tuïng cuûa Maõ

Thaéng Tyø Kheo giaûi thích raèng: “Caùc phaùp do nhaân duyeân sanh,

cuõng do nhaân duyeân dieät, ta laø baäc Ñaïi Sa Moân, thöôøng chuû

tröông hoïc thuyeát nhö theá”. Baøi Tuïng treân chính laø ñaû phaù nhöõng

taø thuyeát cho raèng töï sanh, tha sanh, coäng sanh, töï nhieân sanh.

Caên cöù nôi taùnh nhaân duyeân sanh treân maø chuû tröông taùnh sanh

khoâng coù töï taùnh.

“ Haäu do vieãn ly tieàn, sôû chaáp ngaõ phaùp taùnh”, nghóa laø sau

cuøng caên cöù nôi taùnh Vieân Thaønh Thaät kieán laäp taùnh Thaéng

Nghóa khoâng coù töï taùnh. Taùnh Vieân Thaønh Thaät laø caûnh giôùi

chaân thaät hieån baøy sau khi xa lìa haún ngaõ töôùng phaùp töôùng thaät

coù cuûa Bieán Keá Sôû Chaáp. Chaân Nhö chính laø Thaéng Nghóa Ñeá,

cho neân chuû tröông raèng taùnh Thaéng Nghóa khoâng coù töï taùnh.

VI.- TAÙNH CHAÂN NHÖ CUÛA DUY THÖÙC:

( Thuyeát minh taùnh Duy Thöùc )

“THÖÛ CHÖ PHAÙP THAÉNG NGHÓA, DIEÄC TÖÙC THÒ CHAÂN

NHÖ, THÖÔØNG NHÖ KYØ TAÙNH COÁ, TÖÙC DUY THÖÙC THAÄT

TAÙNH” (Caùc phaùp thaéng nghóa naøy, cuõng töùc laø chaân nhö, vì

taùnh noù thöôøng nhö, töùc thaät taùnh Duy Thöùc).

291

Hai möôi boán baøi Tuïng ôû tröôùc laø thuyeát minh Töôùng cuûa

Duy Thöùc. Baøi Tuïng thöù hai möôi laêm naøy laø thuyeát minh Taùnh

cuûa Duy Thöùc. Taùnh laø chæ cho Thaéng Nghóa cuûa Duy Thöùc hieån

baøy, cuõng töùc laø Taùnh Vieân Thaønh Thaät. Ñuùng ra chính nôi phaùp

Y Tha Khôûi, neáu khoâng coù voïng tình chaáp tröôùc, leõ ñöông nhieân

laø bao goàm Thaéng Nghóa Ñeá ôû trong. Khoâng chuû tröông Y Tha

Khôûi laø Thaéng Nghóa, vì lo sôï Vieân Thaønh Thaät seõ bò laïm duïng,

cho neân noùi xa lìa ñieân ñaûo chính laø Chaân Nhö. Baûn taùnh cuûa

Vieân Thaønh Thaät laø thöôøng nhö cho neân goïi laø Chaân Nhö, nghóa

laø baûn taùnh cuûa caùc phaùp khoâng taêng khoâng dieät. Nhö Luaän giaûi

thích: “ Ñaây töùc laø nhö theá, khoâng phaûi khoâng nhö theá, thò töùc laø

nhö thò, khoâng phaûi khoâng nhö thò”. Chöõ Ñaây vaø chöõ Thò laø chæ

cho baûn lai dieän muïc cuûa caùc phaùp, baûn taùnh cuûa taát caû söï vaät

nhö theá naøo, chuùng ta lieàn trôû veà choã ñoù nhö theá naøo laø nôi

khoâng theâm saéc thaùi vaø khoâng taêng khoâng dieät. Ñaây chính laø taùnh

chaân thaät cuûa Duy Thöùc, coù choã goïi laø Thaéng Nghóa, Chaân Nhö,

Duy Thöùc Taùnh, taát caû ñeàu moät theå maëc duø teân coù khaùc nhau.

292

CHÖÔNG VIII

THAÄT CHÖÙNG CUÛA DUY THÖÙC LUAÄN

A.- NOÙI TOÅNG QUAÙT:

Hai möôi laêm baøi Tuïng treân ñaõ thuyeát minh roõ haønh töôùng cuûa

Duy Thöùc vaø theå taùnh cuûa Duy Thöùc, nghóa laø ñaõ trình baøy töôøng

taän söï lyù luaän cuûa Duy Thöùc; coøn naêm baøi Tuïng sau ñaây giaûi

thích veà ngoâi vò cuûa Duy Thöùc, nghóa laø muïc ñích thuyeát minh

caûnh giôùi thöïc nghieäm tu chöùng cuûa Duy Thöùc. Thöù caûnh giôùi

ñaây chæ laø thöïc nghieäm thöïc chöùng nöông nôi Duy Thöùc ñeå lyù

luaän kieán laäp, cho neân tröôùc laø lyù luaän vaø sau laø haønh vi thöïc

nghieäm. Choã thuyeát minh cuûa Duy Thöùc Hoïc ñeàu khôûi ñieåm töø

ñòa vò caên baûn cuûa chuùng sanh trình baøy roõ hieän töôïng vaø lyù taùnh

cuûa vuõ truï nhaân sanh. Khi thuyeát minh hieän töôïng vuõ truï vaïn höõu,

taát caû ñeàu khoâng lìa khoûi Thöùc, ñeàu do Thöùc bieán. Choïïn Thöùc A

Laïi Da laøm trung taâm duyeân khôûi, coøn vaán ñeà thuyeát minh söï

sanh töû töông tuïc vaø söï khoå laïc sai bieät ..v..v… cuûa nhaân sanh thì

choïn A Laïi Da vaø Maït Na laøm trung taâm cuûa nghieäp quaû duyeân

khôûi, ñaëc bieät thuyeát minh möôøi hai Höõu Chi cuûa baûn chaát nhaân

sanh. Ñoái vôùi chaân lyù nhöõng thöù söï töôùng nhaân quaû..v..v…. cuûa

Thöùc bieán caàn phaûi tu chöùng. Neáu khoâng tu chöùng noùi coù lôïi ích

gì? Noùi ñeán haønh quaû cuûa söï tu chöùng ñaây chính laø noùi ñeán ñaïi

giaùc ngoä choã kinh nghieäm xöa nay cuûa chuùng. Chuùng ta môùi coù

theå nöông nôi ñoù ñeå tu hoïc. Töø lyù do naøy, caáp böïc thöù lôùp tu

chöùng cuûa Duy Thöùc Hoïc caàn ñöôïc thieát laäp. Hôn nöõa Phaät Phaùp

293

laïi chuù troïng ôû nôi tu chöùng, khoâng phaûi chæ chuyeân lyù luaän cho

xong chuyeän ( neáu nhö khoâng ñem Phaät Hoïc thuaàn tuùy ngheä

thuaät ñi nghieân cöùu thaûo luaän). Sau khi trình baøy roõ veà lyù taùnh,

caàn phaûi caên cöù nôi lyù taùnh ñoù ñeå thaät haønh, thaät haønh coát yeáu ôû

choã thaân taâm cuûa chính mình thöïc nghieäm. Kinh giaûi thích: “Phaùp

tuøy theo nôi phaùp haønh” chính laø yù naøy vaäy. Tu hoïc vaø haønh

chöùng ôû treân nhaát ñònh phaûi coù moät thöù trình töï vaø phaûi coù

phöông phaùp cuûa quaù trình tu hoïc. Töø ñaây veà sau naêm baøi Tuïng

chæ chuyeân giaûi thích: moät thöù trình töï laø nöông nôi giaùo lyù cuûa

Duy Thöùc, tu nôi haïnh cuûa Duy Thöùc vaø chöùng nôi quaû cuûa Duy

Thöùc. Vaên Tuïng ôû tröôùc chöa giaûng thöù lôùp cuûa naêm ngoâi vò, ñaàu

tieân chæ ñem moät ñoaïn vaên nôi Thaønh Duy Thöùc Luaän ñeå ñöa ra

chöùng côù, trình baøy roõ ngöôøi naøo coù theå tu chöùng Duy Thöùc

Haïnh, Duy Thöùc Quaû vaø ngoä nhaäp nhö theá naøo nôi naêm ngoâi vò

cuûa Duy Thöùc , lôøi töïa cuûa Thaønh Duy Thöùc Luaän ñaây laø ñeå

chöùng thaät . Baøi Tuïng giaûi thích raèng:

“Choã thaønh quaû (kieán laäp) töôùng vaø taùnh cuûa Duy Thöùc (lyù luaän)

nhö theá, ai laø ngöôøi chöùng ñöôïc bao nhieâu ngoâi vò vaø ngoä nhaäp

nhö theá naøo?”

Ñaây laø thuyeát minh söï töôùng vaø lyù taùnh cuûa Duy Thöùc, moät thöù

caûnh giôùi phöông tieän cuûa ngöôøi tu haønh vaøo ñeå tu. Lyù luaän dó

nhieân ñaõ thaønh laäp vaø cuõng laø leõ ñöông nhieân hoäi ñuû trình töï cuûa

ngöôøi tu taäp vaøo tu. Ñoaïn vaên ñaây coù ba vaán ñeà: (1) Ngöôøi naøo

coù theå tu thöù phaùp moân naøy? (2) Trong khi tu haønh caàn phaûi traûi

qua maáy loaïi vaø maáy thöù ngoâi vò môùi coù theå chöùng nhaäp chaân lyù

294

töôùng vaø lyù taùnh cuûa Duy Thöùc? ( 3) Tu taäp phöông phaùp gì vaø

laøm sao ngoä nhaäp chaân lyù Duy Thöùc?

“Nghóa laø ñaày ñuû hai chuûng taùnh Ñaïi Thöøa, toùm löôïc thöù lôùp nôi

naêm ngoâi vò laàn löôït ngoä nhaäp. Moät laø chuûng taùnh an truï nôi boån

taùnh, nghóa laø töø voâ thæ ñeán nay nöông töïa nôi boån Thöùc, laø phaùp

töï nhieân ñaõ coù, laø phaùp nhaân voâ laäu. Hai laø chuûng taùnh do huaân

taäp keát thaønh, nghóa laø ñaõ nghe nhöõng phaùp doøng thaùc phaùp giôùi,

choã thaønh töïu..v..v… laø sau khi nghe qua lieàn huaân taäp keát thaønh.

Coát yeáu ôû choã phaûi ñaày ñuû hai chuûng taùnh Ñaïi Thöøa naøy thì môùi

coù theå laàn löôïc theo thöù töï ngoä nhaäp Duy Thöùc”.

Noùi ñôn giaûn, con ngöôøi caàn phaûi trang bò ñaày ñuû hai thöù

chuûng taùnh ÑAÏI Thöøa noùi treân, phaûi tuyeät ñoái nöông töïa nôi naêm

thöù ngoâi vò, laàn löôït ñeán choã coù theå ngoä nhaäp. Töø ñaáy moãi caâu

phuùc ñaùp coâng aùn ñeàu bieát roõ ñaïo lyù tu haønh cuûa Duy Thöùc giaûng

giaûi, ôû ñaây khoâng caàn ñeà caäp keû ñoän ngöôøi ngoä. Caâu Chuûng

Taùnh An Truï Nôi Boån Taùnh nghóa laø chuùng ta nguyeân ñaõ coù saün

baûn taùnh khaû naêng thaønh Phaät, cuõng chính laø chuûng töû voâ laäu,

hoaëc goïi laø Taïng Nhö lai, hoaëc goïi laø Phaät taùnh..v..v…. vaø cuõng

goïi laø Giaùc Taùnh cuûa chuùng ta. Thöù Giaùc Taùnh naøy ñaõ coù sanh

maïng keå töø quaù khöù cho ñeán ngaøy nay, ñaõ phoù thaùc nôi trong

Thöùc A Laïi Da, cho neân noùi chuûng töû voâ laäu laø “An Truï Nôi Boån

Taùnh”. Chuùng ta vaø taát caû höõu tình ñaõ trang bò ñaày ñuû moät thöù

ñaëc taùnh naøy cho neân coù theå tu haønh ngoä ñaïo. Nhöõng chuûng taùnh

do huaân taäp keát thaønh chính laø nhöõng chuûng töû thieän phaùp höõu

laäu do ba hueä Vaên Tö Tu..v..v…. huaân taäp keát thaønh. “Doøng

295

Thaùc Phaùp Giôùi” ñaây, phaùp giôùi laø nhöõng caûnh giôùi cuûa Phaät ñaõ

chöùng, cuõng goïi laø Phaùp Thaân; thaønh Phaät töùc laø chöùng phaùp giôùi

taùnh, cho neân phaùp giôùi chính laø caûnh giôùi ñaïi giaùc. Doøng Thaùc

Phaùp Giôùi nghóa laø töø khi Phaät Ñaø töï chöùng thaùnh trí nhöõng phaùp

cuûa caûnh giôùi bình ñaúng bieåu loä ra ngoaøi goïi laø doøng thaùc phaùp

giôùi, cuõng goïi laø doøng thaùc thaân giaùo, nghóa laø taát caû giaùo phaùp

cuûa “Chö Phaät ñaõ chöùng ngoä nhö thaät vaø noùi ra nhöõng phaùp nhö

thaät ñaõ chöùng”. Ngöôøi ñaõ nghe nhöõng phaùp thuoäc doøng thaùc phaùp

giôùi, nghóa laø nghe töø thieän tri thöùc ôû tröôùc, nghe roõ giaùo phaùp

Phaät Ñaø. Ñaúng laø doøng thaùc naém laáy vaø tö duy ñeå thaønh hueä, tu

ñeå thaønh hueä, nghóa laø hoïc Phaät Phaùp phaûi ñöôïc nhaäp moân, chính

yeáu laø tröôùc heát phaûi töø nôi ba hueä Vaên Tö Tu noùi treân ñeå hoïc

taäp, phaùt khôûi tu hoïc Phaät phaùp töø khi sô phaùt taâm, sau ñoù quy y

Tam Baûo, nhôø YÙ Thöùc thöù saùu vaø caùc phaùp Taâm Sôû Tín, Giaûi,

Nieäm, Ñònh, Hueä..v..v…. cuûa noù töông öng ñeå tu taäp. Vaên ñeå

thaønh hueä chính laø thaân caän thieän höõu, laéng nghe chaùnh phaùp ñeå

ñöôïc tri kieán vaø trí hueä. Tö ñeå thaønh hueä chính laø sau khi laéng

nghe chaùnh phaùp, töï mình kheùo tö duy vaø phaân tích taát caû kinh

giaùo ñaõ nghe ñaõ roõ bieát ñeå ñaït ñöôïc tri kieán vaø trí hueä. Tu ñeå

thaønh hueä, tu laø tu taäp, töùc laø tu ñònh, chính laø thaät haønh nôi söï

sinh hoaït cuûa thaân taâm, nghóa laø naém laáy choã tö duy ñeå nghieân

cöùu Phaät Phaùp, neân söû duïng treân söï sinh hoaït cuûa moät caù nhaân vaø

môû roäng cho ñeán xaõ hoäi. Söû duïng Phaät Phaùp ñeå caûi taïo tö töôûng

vaø haønh vi cuûa chính mình vaø cuûa ngöôøi khaùc. Trong quaù trình tu

taäp cuûa ba hueä, bao goàm ba Voâ Laäu Hoïc : Giôùi Ñònh Hueä ba hoïc

chính laø yeáu moân ñeå vaøo Phaät Phaùp. YÙ Thöùc cuûa chuùng ta nhôø ba

Hueä vaø ba Hoïc naøy môùi coù theå huaân taäp vaø döôõng thaønh thieän

296

taâm vaø thieän haïnh. Thieän taâm thieän haïnh ngaøy ngaøy taêng töôûng,

khoâng cho aùc taâm aùc nieäm aùc haønh coù cô hoäi ñeå sanh khôûi thì aùc

phaùp töï nhieân maát ñi theá löïc, thieän phaùp töï nhieân taêng tröôûng theá

löïc, nhôø ñoù boån höõu voâ laäu chuûng töû môùi coù theå sanh khôûi. Nhö

baûn ñoà sau ñaây trình baøy:

Vaên

Tö

Tín

Giaûi

Giôùi

Ñònh

Hueä

Tu

Ba Hueä

Haønh

Trình töï ban

ñaàu cuûa söï tu

haønh.

297

“Sao goïi laø ngoä nhaäp naêm ngoâi vò Duy Thöùc? Moät laø ngoâi vò

Tö Löông, nghóa laø tu theo phaàn giaûi thoaùt cuûa Ñaïi Thöøa; Hai laø

ngoâi vò Gia Haïnh, nghóa laø tu theo phaàn quyeát traïch cuûa Ñaïi

Thöøa; Ba laø ngoâi vò Thoâng Ñaït, nghóa laø choã truï Kieán Ñaïo cuûa

Boà Taùt; Boán laø ngoâi vò Tu Taäp, nghóa laø choã truï Tu Ñaïo cuûa Boà

Taùt; Naêm laø ngoâi vò Cöùu caùnh, nghóa laø truï nôi Voâ Thöôïng

Chaùnh Ñaúng Boà Ñeà”.

Giaûi thoaùt laø quaû cuûa Nieát Baøn, “Phaàn” Giaûi Thoaùt töùc laø

chöùng ñöôïc nhaân cuûa Nieát Baøn, muoán chöùng Nieát Baøn taát nhieân

phaûi chuaån bò taát caû tö löông; Tö Löông chính laø phöôùc ñöùc vaø trí

tueä, thieáu maát moät trong hai tö löông naøy khoâng theå ñöôïc. Quyeát

Traïch laø trí tueä, “Phaàn” Quyeát Traïch töùc laø nhaân cuûa Ñaïi Boà Ñeà,

tu haïnh baùt nhaõ laø phaàn quyeát traïch, vì phaàn naøy gaàn kieán ñaïo,

cuõng goïi laø Ñaïo Gia Haïnh. Ngöôøi tu chöùng hai ngoâi vò treân thì

thuoäc veà Noäi Phaøm, nguyeân vì hoï chöa chöùng ñöôïc Chaân Nhö vaø

chöa nhaäp ñöôïc Thaùnh Ñaïo; ngoâi vò naøy cuõng goïi laø Hieàn Vò, vì

hoï gaàn vôùi baäc Thaùnh Trí. Khi vaøo ngoâi vò Thoâng Ñaït môùi chöùng

ñöôïc Thaùnh Ñaïo vaø môùi ñích thaân thaáy ñöôïc lyù taùnh chaân nhö.

Ngoä töùc laø khoâng coøn meâ, laø nghóa quaùn chieáu; Ñaïo töùc laø chaân

nhö cho neân goïi laø Kieán Ñaïo. Keû vaøo kieán ñaïo thoâng ñaït chaân

nhö goïi laø baäc Thaùnh, Boà Taùt sau khi kieán ñaïo dó nhieân khoaûng

caùch ñoái vôùi ñaïi quaû Boà Ñeà vaãn coøn xa xoâi, nhaát ñònh phaûi tu taäp

ñoaïn tröø nhöõng phieàn naõo coøn thaëng dö, cho neân phaûi tieáp tuïc

haønh trì ngoâi vò tu taäp thöù tö. Haønh giaû phaûi traûi qua möôøi ñòa vò

(Thaäp Ñòa) môùi ñeán ñöôïc ngoâi vò cöùu caùnh cuûa Phaät, môùi thaønh

quaû Phaät, môùi an truï ñöôïc Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Boà Ñeà.

298

“Sao goïi laø thöù lôùp ngoä nhaäp Duy Thöùc? Nghóa laø caùc Boà

Taùt ñoái vôùi töôùng vaø taùnh cuûa Thöùc, trong ngoâi vò Tö Löông coù

khaû naêng tin hieåu saâu xa; nôi ngoâi vò Gia Haïnh coù khaû naêng laàn

löôït ñoaïn tröø naêng thuû vaø sôû thuû, phaùt khôûi ñöôïc kieán ñaïo chaân

chaùnh (trí tueä voâ laäu); nôi ngoâi vò Thoâng Ñaït thoâng ñaït ñöôïc nhö

thaät (chöùng ngoä); trong ngoâi vò Tu Taäp nhö choã ñaõ thaáy ñöôïc lyù,

luoân luoân tu taäp ñoaïn tröø caùc thöù nghieäp chöôùng thaëng dö; ñeán

ngoâi vò Cöùu Caùnh ra khoûi taát caû chöôùng duyeân, vieân minh coù khaû

naêng soi saùng ñeán taän cuøng ñôøi vò lai, giaùo hoaù taát caû loaøi höõu

tình, khieán hoï ngoä ñöôïc taùnh vaø töôùng cuûa Duy Thöùc”.

Trong baøi Tuïng naøy, Boà Taùt goïi cho ñuû laø Ñaïi Thöøa Nhò

Chuûng Chuûng Taùnh, nghóa laø vò phaùt taâm Ñaïi Thöøa Boà Ñeà. Coøn

caûnh giôùi laàn löôït ngoä nhaäp phía sau seõ giaûi thích thöù loùp roäng

saâu hôn, ôû ñaây chæ noùi löôïc maø thoâi.

B.- NGOÂI VÒ TÖ LÖÔNG:

“NAÕI CHÍ VÒ KHÔÛI THÖÙC, CAÀU TRUÏ DUY THÖÙC TAÙNH,

Ö NHÒ THUÛ TUØY MIEÂN, DU VÒ NAÊNG PHUÏC DIEÄT” ( Töø

tröôùc ñeán nay chöa khôûi Thöùc, caàu an truï nôi Duy Thöùc Taùnh,

nhöng Nhò Thuû vaø Tuøy Mieân, vaãn chöa theå phuïc dieät).

Baøi Tuïng giaûi thích: “Töø khi phaùt nguyeän saâu roäng taâm ñaïi

boà ñeà kieân coá, cho ñeán khi chöa phaùt khôûi taâm thöùc thuaän theo

quyeát traïch, caàu truï nôi chaân taùnh thaéng nghóa cuûa Duy Thöùc ñeàu

299

thuoäc veà ngoâi vò Tö Löông”. “Taâm ñaïi boà ñeà” neáu phaân bieät ñôn

giaûn laø thuoäc veà taâm boà ñeà cuûa Thinh Vaên vaø taâm boà ñeà cuûa Ñoäc

Giaùc. “Thaâm coá” nghóa laø phaùt nguyeän saâu roäng taâm boà ñeà kieân

coá, khoâng bò baïn aùc theá tuïc laøm chuyeån ñoåi. “Quyeát traïch Thöùc”

töùc laø ñaïo gia haïnh vaø trí gia haïnh, cuõng chính laø trí tueä quaùn

khoâng cuûa Nhò Thuû, sôû dó goïi laø Thöùc maø khoâng goïi laø Tueä laø do

bôûi môùi phaùt taâm boà ñeà hoïc Phaät, môùi tu taäp Tö Löông, coøn taâm

phaân bieät quaù nhieàu, chæ thuø thaéng nôi tueä quaùn chieáu, cho neân

goïi laø Thöùc. “Chaân taùnh thaéng nghóa cuûa Duy Thöùc” chính laø thaät

taùnh chaân nhö cuûa taát caû phaùp. Töø khi môùi nghe phaùp phaùt khôûi

taâm boà ñeà, noäi taâm hoïc giaû coù nguyeän voïng mong caàu an truï nôi

caûnh giôùi chaân nhö, cho ñeán thôøi gian tröôùc khi chöa phaùt khôûi

phaàn trí tueä quyeát traïch ñeàu thuoäc veà ngoâi vò Tö Löông. Truï

trong ngoâi vò naøy caàn phaûi traûi qua moät thôøi gian raát daøi tu phöôùc

ñöùc vaø trí tueä ñeå laøm haønh trang mang ñeán cho vieäc chöùng Nieát

Baøn ñeàu goïi laø Tö Löông. “Nhò thuû” trong caâu thöù hai laø chæ cho

naêng thuû vaø sôû thuû, naêng thuû töùc laø taâm thöùc chuû quan cuûa chuùng

ta, sôû thuû töùc laø caûnh giôùi khaùch quan cuûa sôû quaùn. “Tuøy mieân”

töùc laø bieät danh cuûa chuûng töû hoaëc taäp khí. Nhò Thuû trong ñaây goïi

laø “Nhò thuû thuû”, chöõ Thuû töùc laø chaáp tröôùc, nghóa laø chaáp tröôùc

cho raèng coù caùi ngaõ chuû quan cuûa naêng thuû vaø coù caùi phaùp khaùch

quan cuûa sôû thuû. Boà Taùt ôû trong ngoâi vò naøy “vaãn chöa coù theå aùp

cheá” ñöôïc thöù Tuøy Mieân (chuûng töû); Phuïc dieät laø nghóa aùp cheá,

khoâng phaûi nghóa ñoaïn tröø, ôû trong ngoâi vò naøy keû tu hoïc Phaät

phaùp chæ coù theå chinh phuïc haï thaáp hai thuû, söï quan nieäm ngaõ

töôùng phaùp töôùng ñang phaùt khôûi, nhöng chuûng töû cuûa chuùng vaãn

coøn toàn taïi. Trong ngoâi vò Tö Löông töø khi phaùt taâm hoïc Phaät töùc

300

laø tu theo phaàn giaûi thoaùt, muïc ñích cuûa söï tu taäp laø theo baøi

Tuïng giaûi thích: “Laø ñaït ñeán Voâ Thöôïng Boà Ñeà”, chöùng Boà Ñeà

laø töï lôïi, nhöng töï lôïi thì taát nhieân phaûi lôïi tha. Baøi Tuïng laïi giaûi

thích: “Vì höõu tình, caàn caàu giaûi thoaùt”. Lôïi höõu tình laø lôïi tha,

trong baøi Tuïng ñaây, haønh lôïi tha tröôùc vaø haønh töï lôïi sau. Töï

mình khoâng theå giaûi thoaùt nhöõng nghieäp khoå phieàn naõo thì laøm

sao coù theå ñoä chuùng sanh, maëc duø töï lôïi vaø lôïi tha raát quan heä

nhau. Nhöng nöông töïa vaøo naêng löïc gì ñeå baét ñaàu khai trieån tu

taäp? Luaän giaûi thích coù boán thöù naêng löïc thuø thaéng ñeå nöông töïa

tu taäp: (1) Nöông töïa nhaân löïc, nghóa laø chuùng ta baùm truï vaøo

nguoàn goác chuûng töû thaønh Phaät, tin saâu töï mình coù theå thaønh

Phaät; (2) Nöông töïa naêng löïc baïn laønh, nghóa laø neân thaân caän caùc

thieän tri thöùc, caùc ñöùc Phaät caùc Boà Taùt..v..v…. nöông theo hoï

laéng nghe chaùnh phaùp vaø nuoâi döôõng trí tueä chaùnh kieán; (3)

Nöông töïa naêng löïc taùc yù, nghóa laø keû hoïc Phaät luoân luoân luùc naøo

cuõng phaûi chuù yù, khoâng cho queân maát taâm boà ñeà cuûa mình, ñeà

cao nieäm ban ñaàu phaùt khôûi ñeå caûnh giaùc, ñöøng cho buoâng lung

khieán daãn söï lo laéng. Taùc yù ñaây töùc laø chæ cho Taâm Sôû Taùc YÙ

hôïp taùc vôù YÙ Thöùc thöù saùu, nhôø Taùc YÙ löïc löôïng höôùng thieän cuûa

YÙ Thöùc töï nhieân coù theå gia taêng; (4) Nöông töïa naêng löïc tö

löông, nghóa laø phaùp löïc cuûa ba möôi baûy Boà Ñeà Phaàn, cuûa saùu

Ñoä, cuûa boán Nhieáp Phaùp, cuûa boán Voâ Löôïng Taâm..v..v….. Noùi

chung chæ coù phöôùc ñöùc vaø trí tueä, hoâm nay caên cöù nôi saùu Ñoä ñeå

thuyeát minh hai thöù tö löông cuûa phöôùc vaø trí. ÔÛ ñaây ñaëc bieät coù

hai thuyeát: moät thuyeát cho raèng naêm Ñoä thuoäc veà Phöôùc vaø moät

Ñoä thuoäc veà Trí. Vaán ñeà ñoù ñöôïc trình baøy nhö ñoà bieåu sau ñaây:

301

Thuyeát thöù nhaát:

Thuyeát thöù hai: Boán Ñoä goàm coù Boá thí, Trì giôùi, Nhaãn nhuïc

vaø Thieàn ñònh thì thuoäc veà Phöôùc ñöùc; Ñoä sau cuøng laø thuoäc veà

Trí tueä; coøn Tinh taán thì quan heä ñoâi beân, nhö ñoà bieåu sau ñaây:

Boá thí

Trì giôùi

Nhaãn nhuïc

Thieàn ñònh

Trí tueä Trí tueä

Phöôùc ñöùc

Saùu Ñoä

302

Hôn nöõa thuyeát phöôùc ñöùc, trí tueä ñeàu quan heä caû töï lôïi vaø

lôïi tha. Neáu nhö phaân bieät rieâng reõ, ba möôi baûy Phaåm Trôï Ñaïo,

Saùu Ñoä laø töï lôïi, thuoäc veà phöông dieän Trí tueä; Boán Nhieáp ( Boá

thí, AÙi ngöõ, Lôïi haønh, Ñoàng söï ), Boán Taâm Voâ Löôïng ( Töø, Bi,

Hyû, Xaû ) laø lôïi tha, thuoäc veà phöông dieän Phöôùc ñöùc. Ñieàu ñoù

ñöôïc trình baøy theo ñoà bieåu nhö sau:

Boá thí

Trì giôùi

Nhaãn nhuïc

Tinh taán

Thieàn ñònh

Trí tueä

Saùu

Ñoää

Trí

tueä

Phöôùc

ñöùc

303

Nôi ngoâi vò tu taäp Tö Löông, Taâm Ñaïi Boà Ñeà raát deã bò ruùt lui

maát, nguyeân vì naêng löïc trí tueä khoâng coù taêng cöôøng. Theo

Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän giaûi thích: Hoïc giaû caàn coù ba phöông phaùp

reøn luyeän taâm cuûa mình:

(1) Nghe Boà Ñeà roäng lôùn khoù thaønh, cho neân ngöôøi tu Boà Taùt

Haïnh deã sanh taâm sôï khoù vaø ruùt maát yù chí. Luùc baáy giôø haønh giaû

neân caàn ngöôøi khaùc daãn daét ñeå khích leä cho mình vaø luoân luoân

töôûng nhôù raèng: Ñöùc Phaät Thích Ca Maâu Ni..v..v… tröôùc kia

cuõng laø haïng phaøm phu nhö ta maø nay ñaõ ñöôïc thaønh Phaät, coøn ta

ñaây khoâng theå khoâng ñöôïc thaønh Phaät hay sao? Theá gian thöôøng

noùi: “Hoï ñaõ laø baäc tröôïng phu thì ta ñaây cuõng theá”, “ñaõ coù chí thì

moïi vieäc nhaát ñònh phaûi thaønh coâng”. Haønh giaû neân söû duïng

Saùu Ñoä..v..

v….

Boán

Nhieáp

Boán Taâm

Voâ Löôïng

Boà Taùt

Haïnh

Tö Löông

Töï Lôïi

Tö Löông

Lôïi Tha

304

nhöõng phöông phaùp treân ñeå reøn luyeän taâm cuûa mình vaø saùch taán

phaùt nguyeän roäng lôùn ñeå taâm khoûi bò thoái chí.

(2) Nhaân nghe ñeán Boá Thí..v.. v… laø ñaïo khoù laøm cuûa Boà

Taùt cuõng khieán cho ngöôøi tu Boà Taùt Haïnhï deã sanh taâm thoái chí.

Luùc baáy giôø haønh giaûï caàn phaûi ñeà cao phaùt khôûi yù chí hoan hyû

höùng thuù nhaän ñònh tu Boà Taùt Haïnh laø con ñöôøng chaân chaùnh cuûa

nhaân sanh caàn phaûi leân ñöôøng, taát nhieân phaûi thích thuù phaán khôûi

tieán tôùi tröôùc treân tinh thaàn khoâng theå caûm nhaän söï khoå naõo vaø

nôi söï sanh hoaït thöôøng ngaøy caàn phaûi tuyø nghi ñeå thöïc hieän.

Ngöôøi tu hoïc phaùp moân Boà Taùt khoâng phaûi laø keû ly khai nhaân

gian xaõ hoäi, khoâng phaûi ly khai söï sanh hoaït hieän thaät vaø coù moät

thöù sanh hoaït rieâng, thöù sanh hoaït ñoù môùi laø tu haønh; keû baát ñaàu

hoïc Phaät ñeàu coù thöù quan nieäm naøy vaø quan nieäm nhö theá thaät laø

moät söï laàm laãn ñaëc bieät, söï sai laàm raát lôùn. Neân bieát raèng Phaät

Phaùp caàn phaûi öùng duïng vaøo söï sinh hoaït cuûa nhaân loaïi, nghóa laø

söï sinh hoaït hieän taïi cuûa nhaân loaïi caàn phaûi nöông nôi nguyeân lyù

cuûa Phaät Phaùp ñeå thaät haønh vaø nhö theá taâm Boà ñeà khoâng bò lui

maát. Cho neân coù caâu: “Phaät Phaùp chính ôû trong theá gian vaø ly

khai theá gian khoâng theå giaùc ngoä ñöôïc Phaät Phaùp”.

(3) Ngöôøi tu Boà Taùt Haïnh khi nghe ñöùc Phaät ñaõ hoaøn thaønh

ñöôïc hai thöù Quaû Chuyeån Y thaät khoù chöùng ñaéc lieàn sanh taâm

thoái lui boû cuoäc. Haønh giaû neân khôûi nieäm töôûng nhö theá naøy:

Nhöõng haïng sô cô tu haønh coøn khoâng thoái chuyeån huoáng hoà ta laø

keû tu Boà Taùt Haïnh ñeán baäc cao thaâm. Haønh giaû thöôøng neân nung

ñuùc caùi taâm cuûa mình nhö theá, khieán taâm khoâng thoái chuyeån.

305

Ñaây laø phöông phaùp baét ñaàu tu taäp ngoâi vò Tö Löông vaø trong

ngoâi vò naøy haønh giaû caàn phaûi caûnh giaùc caùi taâm cuûa mình.

C.- NGOÂI VÒ GIA HAÏNH:

Baøi Tuïng:

“HIEÄN TIEÀN LAÄP THIEÅU VAÄT, VÒ THÒ DUY THÖÙC TAÙNH, DÓ

HÖÕU SÔÛ ÑAÉC COÁ, PHI THAÄT TRUÏ DUY THÖÙC” ( Hieän tieàn

coøn chuùt vaät, goïi laø Taùnh Duy Thöùc; vì coøn coù sôû ñaéc, chöa thaät

truï Duy Thöùc).

Baøi tuïng ñaây laø ñeà caäp ñeán ngoâi vò Gia Haïnh. Ngoâi vò naøy

giaûi thích roõ caùch tu hoïc veà trí tueä cuûa Boà Taùt, hoaëc phöông caùch

caàn caàu hieåu bieát chaân lyù cuûa Boà Taùt. Boà Taùt ñaõ traûi qua moät

thôøi kyø tu taäp ngoâi vò Tö Löông ñöôïc vieân maõn, nhöng chöa phaûi

ñöôïc ngoä ñaïo, chæ thaáy ñöôïc taùnh cuûa Duy Thöùc, cho neân phaûi

tieán theâm moät böôùc nöõa laø chuyeân caàn tu taäp Gia Haïnh cuûa söï

quaùn hueä ñeå ñöôïc chöùng ngoä thaät taùnh cuûa Duy Thöùc. Gia Haïnh

nghóa laø ñaõ gaàn thaáy ñöôïc ñaïo vaø cuõng goïi laø Thuaän Quyeát

Traïch Phaàn. Quyeát Traïch laø coâng duïng cuûa trí tueä. Thuaän Quyeát

Traïch nghóa laø thuaän theo caûnh giôùi chaân nhö phaùt khôûi trí tueä

choïn löïa, quaùn chieáu caûnh giôùi ñoù khoâng chuùt ñieân ñaûo. Nôi

trong ngoâi vò Gia Haïnh, Thuaän Quyeát Traïch Phaàn laø phaûi traûi qua

boán phaàn vò rieâng bieät: Noaõn Vò, Ñaûnh Vò, Nhaãn Vò vaø Theá Ñeä

Nhaát Vò. Coù theå noùi, ngoâi vò Tö Löông laø thieân troïng nôi söï tu

phöôùc vaø ngoâi vò Gia Haïnh laø thieân troïng nôi söï tu hueä. Boán

phaàn vò Gia Haïnh naøy ñeán khi thaáy ñöôïc ñaïo ñeàu naèm trong giai

306

ñoaïn tu hueä. Caâu Xaù Luaän Tuïng giaûi thích: “Ñeán luùc saép thaáy

ñöôïc Ñaïo Ñeá neân phaûi truï nôi giôùi caàn tu, vaên tö tu khi ñaõ thaønh

coâng goïi laø ñaày ñuû nghóa cöùu caùnh.” Luaän coøn giaûi thích: “Caùc vò

phaùt taâm saép thaáy ñöôïc Ñaïo Ñeá, tröôùc heát neân an truï nôi giôùi

luaät thanh tònh, sau ñoù chuyeân caàn tu taäp nghóa phaùp ñaõ nghe,

khoâng ñöôïc tö duy ñieân ñaûo, sau khi tö duy chaân chaùnh môùi coù

theå nöông nôi ñònh tu taäp, ñöôïc nhö theá laø haønh giaû ñaõ an truï nôi

giôùi caàn tu; nöông nôi hueä cuûa vaên ñaõ thaønh töïu phaùt khôûi caùi

hueä cuûa tö duy ñeå ñöôïc thaønh töïu, nöông nôi hueä cuûa tö duy ñaõ

thaønh töïu phaùt khôûi caùi hueä cuûa söï tu taäp ñeå ñöôïc thaønh töïu.

Töôùng traïng sai bieät cuûa ba hueä naøy nhö theá naøo? Caùc vò sö cuûa

Tyø Baø Sa giaûi thích ñaày ñuû söï quan heä khaùc nhau giöõa danh vaø

nghóa cuûa ba hueä nhö sau: “Caùi hueä cuûa vaên ñaõ thaønh töïu chæ

duyeân ñöôïc nôi caûnh giôùi cuûa danh ngoân, vì chöa coù theå boû chöõ

ñeå tröïc tieáp duyeân nôi nghóa lyù; caùi hueä cuûa tö duy ñaõ thaønh töïu

thì coù theå duyeân nôi caûnh giôùi cuûa danh ngoân vaø nghóa lyù, coù khi

nhôø vaên töï daãn ñeán nghóa lyù, coù khi nhôø nghóa lyù daãn ñeán vaên töï,

nghóa laø chöa hoaøn toaøn boû haún vaên töï ñeå ñích thaân duyeân nôi

nghóa lyù; caùi hueä cuûa tu taäp ñaõ thaønh töïu chæ duyeân nôi caûnh giôùi

nghóa lyù, coù theå boû vaên töï chæ ñích thaân duyeân tröïc tieáp nôi nghóa

lyù.” Boán caùch quaùn Taàm Tö trong ñaây trình baøy sô vôùi boán caùch

quaùn cuûa Ñaïi Thöøa ñeà caäp thì raát gaàn nhau. Boán phaàn vò noùi treân

tu taäp nhö theá naøo? Trong ngoâi vò Gia Haïnh, haønh giaû nöông nôi

ba hueä cuûa vaên tö tu, tu taäp boán caùch quaùn Taàm Tö, ñeå phaùt huy

boán trí tueä nhö thaät vaø tieán ñeán thaáy ñöôïc ñaïo, laàn löôït chöùng

ñaëng trí tueä voâ laäu. Boán caùch quaùn Taàm Tö goàm coù: Danh Taàm

307

Tö Quaùn, Söï Taàm Tö Quaùn, Töï Taùnh Taàm Tö Quaùn vaø Sai Bieät

Taàm Tö Quaùn.

1)- DANH TAÀM TÖ QUAÙN:

Danh laø teân goïi cuûa taát caû söï vaät. Ñoái vôùi taát caû phaùp, moãi

moãi teân goïi phaûi tìm kieám quaùn saùt, phaûi suy cöùu choïn löïa, teân

goïi naøy töø ñaâu ñeán? Teân goïi naøy cuøng vôùi söï vaät thaät taïi quan heä

nhö theá naøo? Töø ñoù chuùng ta bieát teân goïi cuûa moãi phaùp ñeàu

ñöôïc thieát laäp giaû taïo cuûa taâm thöùc chuùng ta. Teân goïi chæ laø teân

goïi khoâng quan heä chuùt naøo vôùi söï vaät thaät taïi. Nhöng chuùng

sanh khoâng roõ teân goïi chaúng coù quan heä vôùi söï vaät maø thöôøng bò

teân goïi sanh ra caùc thöù tình caûm böïc doïc naøo laø möøng, giaän, buoàn

vui..v..v…. Nhöõng thöù tình caûm böïc doïc ñoù phaùt sanh ñeàu do

chaáp tröôùc teân goïi cho laø chaân thaät. Ngöôøi coù tu döôõng khoâng

phaùt ñoäng tình caûm hyû noä laø do bình thöôøng luùc naøo cuõng tu taäp

quaùn saùt.

2)- SÖÏ TAÀM TÖ QUAÙN:

Söï laø söï vaät, nghóa laø söï vaät coù theå chaát vaø coù töôùng traïng,

nhö naêm Uaån, möôøi hai Xöù..v..v….. nhö sôn haø ñaïi ñòa..v..v…..

nhö con ngöôøi, con boø, con ngöïa..v..v…., taát caû söï vaät hieän coù

khaép nôi. Taát caû söï vaät ñaây ñeàu thuoäc veà ñoái töôïng caûm giaùc cuûa

thaáy nghe vaø hieåu bieát. Haønh giaû ñoái vôùi nhöõng söï vaät thaät taïi

naøy baét ñaàu tìm caàu vaø söû duïng taâm hueä quaùn saùt, maø khoâng caàn

quaùn saùt nôi teân goïi, nghóa laø haønh giaû caàn phaûi lìa khoûi haún

308

danh töø ñeå nhaän thöùc söï vaät thöïc taïi thì trong luùc ñoù söï vaät thöïc

taïi chæ laø söï vaät thöïc taïi vaø khoâng quan heä nôi teân goïi. Haønh giaû

neáu caên cöù nôi danh töï ñeå tìm caàu thì khoâng hoäi ngoä ñöôïc chaân

thaät cuûa söï vaät, nguyeân vì moät söï vaät khoâng nhaát ñònh chæ coù moät

teân goïi maø moät söï vaät coù raát nhieàu teân goïi. Do ñoù haønh giaû neáu

caên cöù nôi teân goïi ñeå nhaän thöùc söï vaät thì nhaát ñònh gaëp phaûi raát

nhieàu tri thöùc laàm laãn phaùt sanh. Haønh giaû neáu nhö chaáp laáy teân

goïi tieâu bieåu ñeå giaûi thích söï vaät thöïc taïi thì khoâng khaùc naøo

nhieàu ngöôøi truøng moät teân vaø khi keâu moät teân ñoù nhieàu ngöôøi laïi

leân tieáng, roát cuoäc moät teân ñoù neân chæ cho ngöôøi naøo? Neân bieát

raèng haønh giaû neáu nhö caên cöù nôi teân goïi ñeå nhaän thöùc söï vaät thì

deã bò giaùc ngoä laàm laãn, nguyeân vì söï vaät ñaây cuøng vôùi teân goïi

thaät khoâng quan heä nhau. Teân goïi vaø söï vaät chæ coù quan heä vôùi

nhau ôû nôi thöôøng thöùc vaø teân goïi chæ laø moät thöù taäp quaùn phoå

thoâng maø thoâi. Thöù taäp quaùn naøy do ngöôøi vaø söï vaät töø kieáp laâu

xa vaø hieän taïi huaân taäp taïo thaønh, roài truyeàn nhau töø ñôøi naøy qua

ñôøi khaùc vaø do ñoù maø coù vaên töï, coù ngoân ngöõ, coù vaên hoaù giaùo

duïc..v..v…. Ngöôøi caàu chaân lyù caàn phaûi quaùn saùt nhö thaät, coát

yeáu laø caàn phaûi ly khai danh töï, quaùn saùt thaät theå söï vaät naøo

muoán ñöôïc thaønh töïu laø khi söï vaät ñoù ñaõ ly khai haún teân goïi.

Haønh giaû neân bieát ñaïo lyù cuûa nhöõng söï vaät thöïc taïi ñeàu laø phaàn

hình töôùng (töôùng phaàn) cuûa taâm thöùc chuùng ta bieán hieän töông

tôï, do nhaân duyeân keát thaønh, khoâng coù töï taùnh, ngoaøi taâm thöùc thì

khoâng coù ñaïo lyù naøy. Cho neân hieän töôïng söï vaät thöïc taïi ñeàu laø

giaû laäp, ñeàu do taâm thöùc hö voïng bieán hieän. Ngöôøi ñôøi nhaän laàm

cho teân goïi vaø söï vaät khoâng theå lìa nhau maø sanh ra raát nhieàu söï

chaáp tröôùc ñieân ñaûo. Hieän taïi haønh giaû neân quaùn saùt teân goïi vaø

309

söï vaät ñeàu rieâng bieät khoâng quan heä nhau vaø ñöôïc nhö theá ñaõ lìa

haún söï chaáp tröôùc ñieân ñaûo naøy, ñuùng nhö Nhieáp Luaän noùi: “Teân

goïi vaø söï vaät laãn nhau laøm khaùch.”

3)- TÖÏ TAÙNH TAÀM TÖ QUAÙN:

Töï taùnh nghóa laø theå taùnh rieâng bieät cuûa moãi phaùp. Töï taùnh

ñaây cuõng goïi laø ñoäc laäp taùnh, Ñoäc Laäp Taùnh laø theå taùnh ñöùng

rieâng cuûa moãi phaùp, töùc laø taùnh ñaëc thuø, khoâng cuøng vôùi caùc

phaùp khaùc. Haønh giaû neân quaùn saùt: töï taùnh cuûa teân goïi vaø töï taùnh

cuûa söï vaät. Khi tu phaùp quaùn naøy, haønh giaû neân quaùn saùt taát caû

phaùp thaät ra khoâng coù theå taùnh ñoäc laäp, ñeàu do Duy Thöùc bieán

hieän, neáu ly khai khoûi taâm thöùc taát caû phaùp hoaøn toaøn khoâng toàn

taïi, quaùn saùt nhö theá laàn laàn giaùc ngoä tö taùnh teân goïi vaø söï vaät

cuûa taát caû phaùp ñeàu laø khoâng.

4)- SAI BIEÄT TAÀM TÖ QUAÙN:

Sai Bieät Taàm Tö Quaùn töùc laø quaùn saùt töôùng sai bieät cuûa teân

goïi vaø söï vaät, nhö moät ngoân töø cuûa teân goïi hoaëc nhieàu ngoân töø

cuûa teân goïi..v..v…. hoaëc lôùn nhoû, vuoâng troøn, daøi ngaén, toát xaáu,

höõu laäu voâ laäu vaø caùc thöù sai bieät sanh truï dò dieät khaùc..v..v…

cuûa söï vaät, khoâng luaän moät phaùp gì ñeàu coù töôùng sai bieät caû.

Haønh giaû neân quaùn saùt caùc töôùng sai bieät naøy cuõng chæ laø giaû coù,

ly khai khoûi taâm thöùc thì khoâng theå taønh laäp vaø quaùn saùt nhö theá

laàn laàn giaùc ngoä taùnh khoâng cuûa caùc phaùp töôùng.

310

Boán phaùp quaùn ñaây laø phöông phaùp tu taäp cuûa nhöõng keû môùi

baét ñaàu nhaäp moân tu Duy Thöùc Chæ Quaùn. Nhôø phöông phaùp

quaùn saùt naøy, haønh giaû môùi coù theå bieát ñöôïc caùc phaùp ñeàu laø giaû

laäp. Hai thöù tröôùc (Danh Taàm Tö Quaùn vaø Söï Taàm Tö Quaùn) khi

tu taäp coù theå cho laø bieät quaùn (quaùn saùt söï sai bieät cuûa chuùng) vaø

cuõng coù theå cho laø ly quaùn (quaùn saùt söï ly caùch cuûa chuùng); coøn

hai thöù sau (Töï Taùnh Taàm Tö Quaùn vaø Sai Bieät Taàm Tö Quaùn)

khi tu taäp coù theå cho laø toång quaùn (quaùn saùt taùnh chaát toång theå

cuûa chuùng) vaø cuõng coù theå cho laø hieäp quaùn (quaùn saùt taùnh chaát

hoøa hôïp cuûa chuùng). Taùnh chaát boán phaùp quaùn treân ñöôïc bieåu

hieän nhö sau:

Danh Töï Taùnh

Danh Sai Bieät

Söï Töï Taùnh

Söï Sai Bieät

Danh

Söï

Ly

Quaùn

Hieäp

Quaùn

311

Boán trí nhö thaät goàm coù:

a)- Danh taàm tö quaùn choã daãn trí nhö thaät.

b)- Söï taàm tö quaùn choã daãn trí nhö thaät.

c)- Töï taùnh taàm tö quaùn choã daãn trí nhö thaät.

d)- Sai bieät taàm tö quaùn choã daãn trí nhö thaät.

Nhö Thaät nghóa laø ñuùng taùnh nhö thaät cuûa noù, chính laø chaân

nhö. Boán Taàm Tö Quaùn ôû tröôùc chæ laø quaùn saùt, chæ laø tìm caàu maø

chöa coù quyeát ñònh, do vì trí tueä chöa sanh khôûi vaø trí tueä neáu

nhö ñaõ ñöôïc sanh khôûi thì luùc ñoù môùi ñuû khaû naêng quyeát ñònh. Trí

vaø hueä quaùn thì khoâng gioáng nhau, hueä thì choïn löïa vaø trí thì

quyeát ñònh; trí laø do tu taäp boán taàm tö quaùn laøm nhaân vaø nhôø ñoù

phaùt khôûi boán trí nhö thaät laøm quaû. Trí Nhö Thaät laø trí tueä aán

ñònh töï taùnh sai bieät cuûa teân goïi vaø cuûa söï vaät, tin chaéc taát caû ñeàu

do thöùc bieán hieän, neáu ly khai khoûi thöùc thì khoâng coù teân goïi vaø

söï vaät. Trí Tueä naøy xaùc ñònh cho taát caû ñeàu do thöùc phöông tieän

thieát laäp vaø an baøy neân goïi laø Trí Nhö Thaät. Haønh giaû neáu nhö

khoâng tu taäp boán phaùp quaùn Taàm Tö maëc duø ñaït ñöôïc boán trí tueä

nhö thaät noùi treân, nhöng khoâng chöùng ñöôïc trí tueä cuûa caûnh giôùi

nhö thaät quaùn, noùi chung voïng taâm phaân bieät khoâng theå naøo vaøo

ñöôïc thaät taùnh cuûa Duy Thöùc. Cho neân muoán vaøo ñöôïc thaät taùnh

cuûa Duy Thöùc, haønh giaû caàn phaûi nöông theo boán phaùp quaùn

Taàm Tö naøy tu taäp vaø nhôø boán trí nhö thaät noùi treân ñeå vaøo cöûa;

ñoàng thôøi haønh giaû caàn phaûi traûi qua boán thöù phaàn vò, nhö laø

Noaõn, Ñaûnh, Nhaãn, Theá Ñeä Nhaát ñeå tu hoïc Phaät phaùp Baùt Nhaõ

Trí Tueä vaø nhôø ñoù môùi coù theå kinh nghieäm qua boán caûnh giôùi cuûa

312

boán thöù phaàn vò. Trong boán thöù phaàn vò noùi treân, hai thöù phaàn vò

ôû tröôùc tu boán Taàm Tö Quaùn,, nghóa laø quaùn saùt caûnh sôû thuû ñeàu

laø khoâng; coøn hai thöù phaàn vò ôû sau tu boán trí nhö thaät, nghóa laø

quaùn saùt caû taâm naêng thuû vaø caûnh sôû thuû ñeàu khoâng. Phöông

caùch tu taäp quaùn saùt naøy ñöôïc trình baøy theo ñoà bieåu nhö sau:

Boán Phaàn Vò

Gia Haïnh

Noaõn

ñaûnh

Nhaãn

Theá ñeä

Nhaát

Boán Taàm

Tö Quaùn

Boán Trí

Nhö Thaät

Höõu

Laäu

Voâ

Laäu

313

1.- Noaõn Vò: Baøi Tuïng giaûi thích: “Nöông nôi Ñònh Minh

Ñaéc, phaùt ra Taàm Tö baäc haï, quaùn “Sôû Thuû” ñeàu laø khoâng, laäp

neân Noaõn Vò”. Chöõ Minh trong caâu “ Ñònh Minh Ñaéc” nghóa laø

aùnh saùng, töùc laø chæ cho trí tueä vaø trí tueä ñaây chính laø noaõn taùnh;

Ñònh Minh Ñaéc nghóa laø trí tueä ñaït ñöôïc töø nôi ñònh vaø Boà Taùt

nöông nôi trí tueä cuûa ñònh naøy phaùt ra phaùp quaùn Taàm Tö baäc haï,

ñoàng thôøi söû duïng phaùp quaùn Taàm Tö baäc haï naøy quaùn boán thöù

töï taùnh sai bieät cuûa Danh vaø Söï nôi Sôû Thuû; Sôû Thuû ñaây chính laø

caûnh giôùi ñoái töôïng cuûa Sôû Duyeân. Nhöõng thöù caûnh giôùi naøy ñeàu

laø giaû taïo do Thöùc xaây döïng neân khoâng coù taùnh chaân thaät; nhöõng

thöù caûnh giôùi noùi treân neáu nhö ly khai khoûi Thöùc thì khoâng theå

toàn taïi. Quaùn ñöôïc nhö theá töùc laø ñaït ñöôïc söï nhaän thöùc chính

xaùc caùi Khoâng cuûa“Sôû Thuû”.

2.- Ñaûnh Vò: Baøi Tuïng giaûi thích: “Nöông nôi Ñònh Minh

Taêng, phaùt ra Taàm Tö baäc thöôïng, tieáp tuïc quaùn caùi Khoâng cuûa

Sôû Thuû, laäp neân Ñaûnh Vò”. Ñònh Minh Taêng nghóa laø trí tueä taêng

tröôûng cuûa YÙ coù theå ñi ñeán phaùt khôûi phaùp quaùn Taàm Tö baäc

thöôïng, ñoàng thôøi söû duïng phaùp quaùn Taàm Tö baäc thöôïng naøy

tieáp tuïc quaùn caùi Khoâng cuûa “Sôû Thuû”. Tu phaùp quaùn Taàm Tö

naøy khi ñaït ñeán choã toái cao tuyeät ñænh cuûa noù goïi teân laø ñaûnh Vò.

3.- Nhaãn Vò: Baøi Tuïng giaûi thích: “Nöông nôi Ñònh AÁn

Thuaän, phaùt ra Trí Nhö Thaät baäc haï, ñoái vôùi caùi Khoâng cuûa Sôû

Thuû quyeát ñònh aán vaø trì, coøn trong caùi Khoâng cuûa Naêng Thuû

cuõng tuøy thuaän theo caùi vui cuûa söï nhaãn naïi”. Tröôùc thì aán vaø sau

thì thuaän. AÁn goïi laø Thuaän Ñònh, nghóa laø xaùc minh vaø giöõ gìn

314

Danh,..v..v…. nôi ngoaïi caûnh thuoäc sôû thuû cuûa boán Taàm Tö

Quaùn nôi Sôû Quaùn ñaõ noùi ôû tröôùc, taát caû ñeàu laø taùnh Khoâng maø

khoâng coù töï töôùng; ñoàng thôøi cuõng coù theå quaùn saùt Taâm Thöùc

Naêng Thuû cuõng khoâng coù choã chöùng ñaéc, nhöng coù theå nhaãn naïi

theo caùi vui tuyø thuaän. Sôû Thuû ñaõ khoâng vaø Naêng Thuû cuõng

khoâng, ñaây laø caûnh giôùi cuûa Trí Tueä Nhaãn Vò. Nhaãn thì coù ba

baäc: baäc thöôïng, baäc trung vaø baäc haï, hoâm nay chæ giôùi thieäu qua

maø thoâi.

4.- Theá Ñeä Nhaát Vò: Baøi Tuïng giaûi thích: “Nöông nôi Ñònh

Voâ Giaùn Phaùt, phaùt ra Trí Nhö Thaät baäc thöôïng, xaùc minh vaø giöõ

gìn hai caùi Khoâng noùi treân, laäp neân Theá Ñeä Nhaát Vò”. Töø Theá Ñeä

Nhaát trôû veà sau cho ñeán khi ñaït ñöôïc ngoâi vò Kieán Ñaïo, trong

thôøi gian ñoù thieàn ñònh khoâng coù giaùn ñoaïn neân goïi laø Voâ Giaùn

Ñònh. Nöông nôi ñònh löïc naøy phaùt ra Trí Nhö Thaät cuûa baäc

thöôïng, xaùc minh vaø giöõ gìn ñöôïc taùnh Khoâng cuûa Naêng Thuû vaø

Sôû Thuû. Trí Nhö Thaät cuûa ñònh löïc naøy ñoái vôùi höõu tình trong theá

gian raát laø thuø thaéng neân goïi laø Theá Ñeä Nhaát Phaùp. Trí Nhö Thaät

cuûa ñònh löïc naøy lieân tuïc quaùn chieáu saùt na khoâng giaùn ñoaïn, töùc

laø giai ñoaïn xuaát theá cho ñeán khi ñaït ñöôïc Chaân Kieán Ñaïo,

thaønh coâng ñöôïc Phaùp Nhaõn Tònh, theá laø chöùng ñöôïc quaû vò cuûa

baäc Thaùnh.

Nhö theá boán Taàm Tö Quaùn thì thuoäc veà höõu laäu, coøn boán

Nhö Thaät Trí thì thoâng suoát caû höõu laäu vaø voâ laäu, cho neân ôû ngoâi

vò Kieán Ñaïo thì cuõng phaûi tu boán Nhö Thaät Trí. Vì lyù do ñoù phaùp

moân tu taäp cuûa Gia Haïnh Vò chính laø chaûnh giôùi cuûa Gia Haïnh

315

Vò noùi treân. Baøy Tuïng sau ñaây seõ ñöôïc giaûi thích toång quaùt cho

vaán ñeà treân.

Baøi Tuïng giaûi raèng: “Hieän tieàn laäp chuùt vaät”, nghóa laø ñang

luùc tu boán phaùp quaùn vaø boán trí, nôi taâm thöùc cuûa haønh giaû vaãn

coù giaû laäp (kieán thieát) moät chuùt vaät, moät chuùt vaät ñoù chính laø caùi

Khoâng cuûa ngoaïi caûnh do naêng quaùn, sôû thuû vaø naêng thuû gaët haùi

ñöôïc maø Duy Thöùc Thaät Taùnh cho noù khoâng phaûi laø khoâng neân

goïi laø “Laäp chuùt vaät”. Laäp chuùt vaät ñaây chính laø “Höõu Sôû Ñaéc”

(coù choã chöùng ñaéc). Phaät phaùp tu haønh neáu nhö coù choã chöùng

ñaéc töùc laø chaáp tröôùc, maø ñaõ chaáp tröôùc laø thuoäc veà hyù luaän cho

neân khoâng phaûi an truï chaân thaät trong Duy Thöùc Taùnh. Nhö trong

Luaän giaûi thích: “Boán Phaàn Vò choã tu boán phaùp quaùn vaø boán trí

cuûa Boà Taùt coøn mang theo töôùng thì chöa coù theå thaät chöùng

(Chaân Nhö), cho neân vaãn coøn laäp moät chuùt vaät (Duy Thöùc Taùnh),

do coøn mang theo caùi töôùng cuûa Taâm quaùn cho neân coøn coù choã

chöùng ñaéc, ñaây khoâng phaûi thaät taùnh cuûa Duy Thöùc”. Hôn nöõa

baøi Tuïng giaûi thích tieáp: “Boà Taùt ôû nôi ngoâi vò Ñaéc Ñònh quaùn

caûnh giôùi chæ toaøn laø Taâm, töùc laø Nghóa Töôùng (Sôû Thuû) ñaõ ñöôïc

dieät tröø vaø quaùn saâu theâm nöõa chæ coøn laïi töï mình töôûng töôïng.

Haønh giaû quaùn ñöôïc nhö theá töùc laø ñaõ truï ñöôïc noäi taâm, bieát

ñöôïc Caûnh Sôû Thuû ñeàu khoâng phaûi coù, keá ñeán bieát ñöôïc Taâm

Naêng Thuû cuõng laø Khoâng, sau ñoù tieáp xuùc ñöôïc (chöùng) Voâ Sôû

Ñaéc (khoâng coù choã chöùng ñaéc)”. Ñaây laø thuyeát minh caûnh giôùi tu

hueä quaùn cuûa ngoâi vò Gia Haïnh. Trong hai baøi Tuïng treân, baøi

Tuïng ñaàu laø noùi veà boán caùch quaùn Taàm Tö vaø baøi Tuïng sau laø ba

316

caâu tröôùc noùi veà boán Nhö Thaät Trí, coøn caâu choùt noùi veà Chaân

Kieán Ñaïo.

D.- NGOÂI VÒ THOÂNG ÑAÏT:

Nhaân sanh töï noù bò taát caû phieàn naõo chöôùng vaø sôû tri chöôùng

cuûa ngu si voâ tri giaùc, ngaên che chaân thaät maø khoâng theå bieát roõ lyù

nhö thaät, cho neân ñieân ñaûo voïng töôûng taïo neân caùc nghieäp ñeå roài

laõnh thoï caùc söï thoáng khoå. Ngöôøi laäp chí hoïc Phaät thöù nhaát phaûi

töï mình ñaû phaù sôû tri chöôùng cuûa ngu si voâ tri giaùc naøy ñeå thaät

chöùng nhö thaät töôùng cuûa chaân lyù, theo söï phaùt khôûi taâm hoïc

Phaät ñi thaúng ñeán ngoâi vò Gia Haïnh cho ñöôïc vieân maõn. Ngoâi vò

Gia Haïnh chöa coù theå thoâng ñaït ñöôïc lyù taùnh chaân thaät, phaûi ñeán

Theá Ñeä Nhaát Vò môùi baét ñaàu thoâng ñaït ñöôïc lyù taùnh chaân thaät

naøy. Theá Ñeä Nhaát Vò trôû veà sau khi boång nhieân khai môû saùng

suûa, hôi thaáy ñöôïc chaân thaät neân goïi laø Ngoâi Vò Thoâng Ñaït. Ngoâi

vò Thoâng Ñaït töùc laø kieán ñaïo. Chöõ Ñaïo ôû ñaây töùc laø Nhò Khoâng

Chaân Nhö, cuõng töùc laø Thaät Töôùng Boà Ñeà, ñoù laø Thaät Taùnh cuûa

Duy Thöùc. Thoâng Ñaït laø nghóa voâ ngaïi, cuõng töùc laø nghóa hôïp

nhaát cuûa Taâm Naêng Quaùn vaø Caûnh Sôû Quaùn. Kieán Ñaïo nghóa laø

töø Kieán Ñaïo trôû veà tröôùc ñaõ traûi qua ngoâi vò Tö Löông vaø ngoâi vò

Gia Haïnh tu caùc phöôùc ñöùc vaø trí tueä ñeå mong caàu chöùng ngoä

Thaät Taùnh cuûa Duy Thöùc, khi thaúng ñeán tröïc tieáp ñöôïc Thaät

Taùnh cuûa Duy Thöùc thì luùc ñoù Thoâng Ñaït môùi khai ngoä neân goïi

laø Kieán Ñaïo.

Baøi Tuïng:

317

“NHÖÔÏC THÔØI Ö SÔÛ DUYEÂN, TRÍ ÑOÂ VOÂ SÔÛ ÑAÉC, NHÓ

THÔØI TRUÏ DUY THÖÙC, LY NHÒ THUÛ TÖÔÙNG COÁ”. (Neáu ñoái

caûnh sôû duyeân, trí ñeàu khoâng coøn sôû ñaéc, baáy giôø truï vaøo Duy

Thöùc, vì xa lìa töôùng hai thuû).

Khi tu ôû nôi boán Gia Haïnh, haønh giaû ñoái vôùi caûnh sôû quaùn tuy

coù choã chöùng ñaéc nhöng ñaõ coøn mang laáy caùi Töôùng Quaùn

Khoâng, nghóa laø coøn mang laáy caùi caûnh Khoâng cuûa sôû quaùn vaø

caùi Trí Khoâng cuûa Naêng Quaùn.

Sôû duyeân, naêng duyeân ñaây nhaát ñònh phaûi hoaøn toaøn ñeàu

khoâng vaø trí tueä khi thaät chöùng ñöôïc caûnh giôùi cuûa hai caùi Khoâng

noùi treân môùi goïi laø Trí Voâ Phaân Bieät vaø cuõng goïi laø Trí Caên Baûn.

Nguyeân vì Trí Voâ Phaân Bieät ñoái vôùi caûnh chaân nhö cuûa sôû quaùn

thì khoâng coù phaân bieät cho neân trí naêng quaùn cuõng khoâng phaân

bieät. Trí Caên Baûn ñaõ ñích thaân chöùng lyù chaân nhö, cho neân khoâng

rieâng ñoái vôùi caûnh sôû quaùn ñaõ khoâng coù choã chöùng ñaéc vaø cho

ñeán trí naêng quaùn cuõng khoâng coù choã chöùng ñaéc, theá neân noùi

raèng: “Trí ñeàu khoâng coù choã chöùng ñaéc”. YÙ nghóa cuûa Trí Voâ

Phaân Bieät ñích thaân chöùng Chaân Nhö theo Tri Thöùc Luaän cuûa

Trieát Hoïc chính laø caûnh giôùi cuûa tröïc giaùc hoaëc tri thöùc cuûa tröïc

giaùc vaø nghóa cuûa ñích thaân chöùng ñaéc chính laø tröïc giaùc. Noùi cho

ñuùng chính laø caûnh trí tröïc giaùc hieän löôïng, nhö trong Luaän giaûi

thích: “Vì khoâng nhaän laáy caùc thöù töôùng hyù luaän”. Phaøm coù

“Naêng thuû sôû thuû” ñeàu thuoäc veà hyù luaän hö giaû. “Luùc baáy giôø an

truï trong Duy Thöùc”, nghóa laø ñeán ñaây phaûi lìa khoûi taát caû caûnh

318

giôùi hyù luaän thì môùi chaân thaät an truï trong thaät taùnh Duy Thöùc,

“nguyeân do ñaõ ly khai khoûi töôùng Nhò Thuû”. Trí ñaây cuøng vôùi

Chaân Nhö taát caû ñeàu bình ñaúng, ñoù chính laø caûnh giôùi cuûa chaân

kieán ñaïo. Ngöôøi naøo chöùng ñöôïc caûnh giôùi naøy töùc laø ñaõ vaøo

ñöôïc Sô Ñòa vaø töùc laø ñaõ sanh vaøo nhaø cuûa Nhö Lai ñöôïc goïi laø

Phaùp Vöông Töû. Ñaây laø Thaùnh vò ñeä nhaát cuûa Boà Taùt vaø cuõng laø

then choát cuûa Phaùp Thaùnh. Tö Löông vaø Gia Haïnh laø ngoâi vò cuûa

baäc Hieàn vaø vaøo ñöôïc Sô Ñòa töùc laø baäc Thaùnh.

Trí Caûnh Kieán Ñaïo coù hai thöù: moät laø chaân kieán ñaïo, hai laø

töôùng kieán ñaïo. Chaân kieán ñaïo ñaây Ñaïi Thöøa cho laø nhöùt taâm

chöùng ñöôïc Nhò Khoâng Chaân Nhö vaø ñoaïn ñöôïc haït gioáng nhò

chöôùng; nhôø Nhò Khoâng maø hieån baøy ñöôïc Chaân Nhö, thoâng suoát

ñöôïc hai caùi khoâng cuûa ngaõ vaø phaùp, ñoàng thôøi ñoaïn tröø ñöôïc

phaân bieät phieàn naõo caâu sanh vaø phaân bieät sôû tri chöôùng. Tu

chöùng caûnh giôùi ñaây coù hai thuyeát: moät laø Tieäm Chöùng Tieäm

Ñoaïn Thuyeát vaø hai laø Ñoán Chöùng Ñoán Ñoaïn Thuyeát.

a)- Tieäm Chöùng Tieäm Ñoaïn Thuyeát: nghóa laø tröôùc heát chöùng

ñöôïc Sanh Khoâng Chaân Nhö vaø sau ñoù môùi chöùng Phaùp Khoâng

Chaân Nhö, tröôùc heát ñoaïn tröø Phieàn Naõo Chöôùng vaø sau ñoù môùi

ñoaïn tröø Sôû Tri Chöôùng. Trong hai chöôùng, tröôùc heát ñoaïn tröø

ñöôïc choã thaáy ñoaïn tröø phaân bieät sanh khôûi vaø sau ñoù môùi ñoaïn

tröø phaàn caâu sanh, keá ñeán ñoaïn tröø ñöôïc choã tu ñoaïn tröø phaàn

phaân bieät sanh vaø sau ñoù môùi ñoaïn tröø phaàn caâu sanh, cho neân

môùi goïi laø Tieäm Chöùng Tieäm Ñoaïn.

319

b)- Ñoán Chöùng Ñoán Ñoaïn Thuyeát: nghóa laø ñoán chöùng ñaéc

Nhò Khoâng vaø ñoán ñoaïn tröø Nhò Chöôùng.

Ñaïo Kieán Töôùng coù hai thöù: moät laø Quaùn Phi An Laäp Ñeá vaø

hai laø Quaùn An Laäp Ñeá.

Quaùn Phi An Laäp Ñeá: chöõ Quaùn laø quaùn saùt, chöõ Ñeá laø chaân

thaät (chaân nhö), chöõ Phi laø khoâng phaûi, chöõ An Laäp laø thieát laäp

an truï. Quaùn Phi An Laäp Ñeá, nghóa laø Chaân Nhö khoâng theå an

laäp treân taâm hö voïng vaø treân trí giaû hieän neân goïi laø Phi An Laäp

Ñeá. Ñaây laø nôi quaùn cuûa Ñaïi Thöøa. Nôi quaùn naøy laïi phaân laøm

ba thöù: moät laø quaùn saùt caùc höõu tình ñeàu giaû laäp treân duyeân trí;

hai laø quaùn saùt caùc phaùp giaû laäp treân duyeân trí; ba laø quaùn saùt caùc

phaùp vaø höõu tình ñeàu giaû laäp treân duyeân trí. Hai phaùp quaùn tröôùc

laø thuoäc veà quaùn rieâng bieät vaø phaùp quaùn sau thì thuoäc veà quaùn

toång hôïp, ñaây chính laø trí caûnh vaøo phaùp giôùi Nhò Khoâng. Trí

caûnh naøy laø ñaïo kieán töôùng cuûa Ñaïi Thöøa Duy Thöùc Hoïc. Ñaïo

Kieán Töôùng nghóa laø lyù ñaïo nhaän thaáy ñöôïc caùc phaùp chaân nhö.

Quaùn An Laäp Ñeá: nghóa laø quaùn saùt thaáy Chaân Nhö an laäp.

Quaùn An Laäp Ñeá goàm coù möôøi saùu Taâm, nhö trong Caâu Xaù Luaän

Hieàn Thaùnh Phaåm Töôøng coù giaûi thích. Vaán ñeà Trí Caûnh Kieán

Ñaïo xin laäp ñoà bieåu sau ñaây ñeå giaûi thích:

Chöùng Chaân Nhö

Hai Khoâng

320

Trí

Caûnh

Kieán

Ñaïo

Chaân Kieán

Ñaïo

Töôùng Kieán

Ñaïo

Ñoaïn Hai Thöù

Chöôùng

Quaùn Phi An Laäp

Ñeá

Quaùn An Laäp Ñeá

( 16 Taâm )

Chöùng hai

khoâng Chaân

Nhö

Ñoaïn hai loaïi

chöôùng

1. Thuyeát tieäm chöùng tieäm ñoaïn: tröôùc chöùng ngaõ khoâng, sau chöùng

phaùp khoâng. Tröôùc ñoaïn phaân bieät, sau ñoaïn caâu sanh.

2. Thuyeát ñoán chöùng ñoán ñoaïn: cuøng luùc chöùng caû

hai khoâng, cuøng luùc ñoaïn tröø hai chöôùng.

1.Noäi di höõu tình giaû laäp

duyeân trí.

2. Noäi di chö phaùp giaû

laäp duyeân trí

Quaùn Phi An

Laäp Ñeá

Bieät

Quaùn

Choã tu

chöùng cuûa

Ñaïi Thöøa.

321

3. Noäi di höõu tình, chö

phaùp giaû laäp duyeân

trí.

Toång

Quaùn

Khoå phaùp trí nhaãn

Khoå phaùp trí

Taäp phaùp trí nhaãn

Taäp phaùp trí

Dieät phaùp trí nhaãn

Dieät phaùp trí

Ñaïo phaùp trí nhaãn

Ñaïo phaùp trí

Töù Ñeá

Duïc Giôùi

Quaùn An Laäp

Ñeá (16 Taâm )

Choã tu

chöùng

cuûa

Tieåu

Thöøa

322

Khoå loaïi trí nhaãn

Khoå loaïi trí

Taäp loaïi trí nhaãn

Taäp loaïi trí

Dieät loaïi trí nhaãn Dieät loaïi trí nhaãn

Dieät loaïi trí

Töù Ñeá

hai caûnh

giôùi treân

Quaùn An Laäp

Ñeá (16 Taâm)

Choã tu

chöùng cuûa

Tieåu Thöøa

323

Ñaây laø töôùng chung 16 Taâm kieán ñaïo Töù Ñeá cuûa ba Thöøa.

Tröôùc heát phaûi quaùn haønh töôùng cuûa 16 taâm Töù Ñeá, sau cuøng

quaùn duy nhaát khoå ñeá trong taäp ñeá ñeå chöùng nhaäp ñöôïc Chaân

Kieán Ñaïo. Trong ñaây coù taùm thöù nhaãn vaø taùm thöù trí; Nhaãn laø

ñaïo khoâng giaùn ñoaïn nhaèm ñoaïn tröø phieàn naõo aån nuùp baùm theo;

Trí laø chaân nhö, laø ñaïo giaûi thoaùt. Hieän taïi khi quaùn khoå ñeá,

nhöõng chöôùng ngaïi aån nuùp khieán thaáy khoå ñeá coù bao nhieâu phieàn

naõo ñeàu cuøng moät luùc laäp töùc ñoaïn dieät ngay. Trong ba coõi, choã

tu ñoaïn hoaëc, caên cöù nôi Caâu Xaù Luaän Tuøy Mieân Phaåm giaûi

thích, nhaän thaáy coäng chung coù 98 loaïi. Nôi trong Kieán Ñaïo, choã

ñoaïn dieät goàm coù 88 loaïi vaø duy nhaát laäp töùc ñoaïn dieät ngay khi

nôi kieán ñaïo, ngoaïi tröø 10 loaïi choã tu ñoaïn dieät. Khi chöùng ñöôïc

8 thöù nhaãn treân Töù Ñeá, taát caû phieàn naõo ñeàu ñoaït dieät thì trí phaùp

khoå lieàn sanh ra, chöùng ñöôïc chaân nhö voâ laäu, bieát roõ söï khoå ñích

thaät laø khoå, ngoaøi ra coù theå thí duï ñeå bieát. Ñieàu naøy trong Caâu

Xaù Luaän ñaõ giaûi thích roõ.

Trong Boä Phaùi Phaät Giaùo, danh xöng Voâ Chaân Kieán Ñaïo vaø

Töôùng Kieán Ñaïo laø danh muïc cuûa Ñaïi Thöøa sau naøy laäp rieâng.

Ñaïo loaïi trí

Ñaïo loaïi trí nhaãn

324

Danh xöng toång quaùt duøng ñeå chæ cho söï ñoaïn tröø phieàn naõo ñaõ

döùt haún chính laø Kieán Ñaïo. Theo Caâu Xaù Luaän giaûi thích, töø nôi

ngoâi vò Theá Ñeä Nhaát, trong luùc quaùn Naêng Thuû vaø Sôû Thuû ñeàu

khoâng, laäp töùc tieán tôùi quaùn Töù Ñeá ñeå phaùt sanh 16 Taâm noùi treân

vaø trong thôøi gian quaùn Töù Ñeá phaùt sanh 16 Taâm chính laø thôøi

gian voâ cuøng thích thuù. 16 Taâm goïi laø 16 Saùt Na Nhó. 16 Taâm ñaây

theo Duy Thöùc giaûi thích, coù hai thöù: “Moät laø nöông nôi Quaùn

Naêng Thuû Sôû Thuû thieát laäp rieâng moät loaïi phaùp 16 thöù Taâm,….

16 thöù Taâm naøy goàm coù 8 thöù Quaùn Chaân Nhö vaø 8 Thöù Quaùn

Chaùnh Trí, phaùp Chaân Kieán Ñaïo thì giaûi thoaùt khoâng giaùn ñoaïn,

phaùp Töôùng Kieán Ñaïo thì thaáy ñöôïc phaàn töï chöùng vaø kieán laäp

ñöôïc söï sai bieät. Hai laø nöông nôi caûnh gôùi chaân thaät cuûa phaùp

quaùn ôû treân bieät laäp töøng loaïi caùc phaùp….. ñeàu coù hai thöù taâm:

moät laø nhaãn hieän quaùn, hai laø trí hieän quaùn, nhö choã thích hôïp

cuûa noù laø phaùp chaân kieán ñaïo giaûi thoaùt khoâng giaùn ñoaïn, thaáy

chaân thaät hieän quaùn, döùt haún kieán chaáp choã ñoaïn tröø moät traêm leõ

moät cuûa möôøi hai thöù phieàn naõo, thoâng suoát ñeán chaân nhö goïi laø

Töôùng Kieán Ñaïo”. Luaän giaûi thích: “Boà Taùt khi chöùng ñöôïc hai

thöù kieán ñaïo naøy lieàn sanh vaøo nhaø Nhö Lai, an truï vaøo Ñòa Cöïc

Hyû, coù theå lôïi laïc taát caû suoát ñôøi vò lai”. Boà Taùt töø sô khôûi phaùt

taâm Boà Ñeà, töùc laø caàu chöùng ñöôïc kieán ñaïo, sanh vaøo nhaø Nhö

Lai, hieän taïi thöïc hieän nhöõng mong caàu ñaõ phaùt taâm nguyeän töø

voâ löôïng kieáp veà tröôùc neân goïi laø Cöïc Hoan Hyû. Luùc baáy giôø Boà

Taùt thaáu suoát moät traêm phaùp moân, coù theå laøm lôïi laïc cho taát caû

höõu tình.

325

E.- NGOÂI VÒ TU TAÄP:

“VOÂ ÑAÉC BAÁT TÖ NGHÌ, THÒ XUAÁT THEÁ GIAN TRÍ, XAÛ

NHÒ THOÂ TROÏNG COÁ, TIEÄN CHÖÙNG ÑAÉC CHUYEÅN Y”. (Voâ

ñaéc khoâng nghó baøn, laø trí xuaát theá gian, vì boû hai thoâ troïng, neân

chöùng ñöôïc chuyeån y).

Nhö tröôùc ñaõ trình baøy ngoâi vò Kieán Ñaïo, moät thöù caûnh giôùi

boãng nhieân thoâng suoát, töùc laø toû ngoä Duy Thöùc Taùnh, cuõng chính

laø toû ngoä phaùp taùnh chaân nhö. Sau khi toû ngoä, taát caû tö töôûng

phieàn naõo thuoäc tri kieán ñieân ñaõo coá nhieân ñaõ ñoaïn tröø, chæ coøn

laïi nhöõng phieàn naõo treân söï vieäc, töùc laø treân söï sinh hoaït, nhö

tham, saân si, maïn,..v..v…. chöa hoaøn toaøn ñoaït dieät, caàn phaûi chuù

troïng nôi söï tu taäp, ñaây laø böôùc coâng phu thöù hai cuûa Boà Taùt tu

hoïc Phaät Phaùp. Nhaân vì caùi hoaëc meâ söï cuûa hai chöôùng sôû tri

thuoäc phieàn naõo phaân bieät caâu sanh khoâng deã gì ñoaïn dieät, nhaát

laø sôû tri chöôùng thì khoâng deã gì ñoaït dieät, caàn phaûi laàn laàn tu taäp

môùi coù theå ñoaïn dieät, cho neân goïi laø phaàn ñoaïn phieàn naõo, phaàn

chöùng chaân nhö. Sau ñoù tu taäp baèng caùch tyû giaûo thì raát deã daøng,

bôûi vì ñaõ ngoä ñöôïc chaân nhö, laïi khoâng coøn sôï bò sanh töû luaân hoài

nöõa, chæ caàn ñoøi hoûi thôøi gian tu taäp raát laâu.

Trong baøi tuïng ñaàu, hai caâu tröôùc trình baøy tröôùc khi kieán ñaïo

choã chöùng ñaëng chính laø trí voâ phaân bieät, caâu thöù hai trình baøy

caûnh giôùi cuûa ngoâi vò Tu Taäp chính laø tu haønh ñoaïn tröø phieàn

naõo, caâu sau cuøng laø trình baøy keát quaû tu haønh cuûa ngoâi vò Tu

326

Taäp. “Voâ ñaéc” töùc laø caûnh trí khoâng phaân bieät ôû phía tröôùc cuûa

“Trí ñeàu khoâng coù choã chöùng ñaéc”, nhaân vì hoaøn toaøn ñaõ lìa xa

hyù luaän phaân bieät cuûa naêng thuû vaø sôû thuû neân goïi laø “Voâ ñaéc”.

“Baát Tö Nghì” laø hình dung coâng duïng cuûa trí khoâng phaân bieät,

trí khoâng phaân bieät ñaây “kheùo hoaø hôïp vôùi chaân nhö, coâng duïng

khoù ño löôøng”. Voâ Ñaéc laø caên cöù nôi trí phaân bieän höõu laäu ôû treân

ñeå goïi, Baát Tö Nghì laø caên cöù nôi coâng duïng cuûa trí phaân bieät

höõu laäu ôû treân ñeå goïi, coâng duïng trí phaân bieät höõu laäu naøy khoâng

coù khaû naêng ño löôøng ñöôïc neân goïi laø Baát Tö Nghì. Ñaây laø chæ

cho Trí caên baûn khoâng phaân bieät vaø trí naøy khoâng phaûi trí gia

haïnh höõu laäu cuûa theá gian neân goïi “laø xuaát theá gian trí”. Nguyeân

vì trí naøy ñaõ hoaøn toaøn ñoaïn dieät taát caû hyù luaän phaân bieät theá

gian neân goïi laø xuaát theá gian. Trí khoâng phaân bieät coù ba nghóa:

moät laø voâ ñaéc, hai laø baát tö nghì, ba laø xuaát theá gian trí. Khi ôû nôi

Chaân Kieán Ñaïo, trí naøy ñaõ chöùng ñöôïc; ôû trong ngoâi vò Tu Ñaïo,

töø Baùt Ñòa trôû veà tröôùc phaûi gia coâng vaän duïng thaät haønh tu taäp

thì trí naøy coù theå hieän khôûi trôû laïi; töø Baùt Ñòa trôû veà sau, trí naøy

tuøy yù hieän khôûi. Coøn Trí Xuaát Theá Gian thì phaûi ñaày ñuû hai

nghóa: moät laø trí theå thì voâ laäu, hai laø thaân chöùng chaân nhö. Trí

Haäu Ñaéc tuy laø voâ laäu nhöng khoâng theå tröïc tieáp thaân chöùng

chaân nhö. Cho neân chæ coù trí caên baûn môùi ñöôïc goïi laø Trí Xuaát

Theá Gian.

“Xaû nhò thoâ troïng coá”, Thoâ troïng laø bieät danh cuûa chuûng töû,

nhò thoâ troïng töùc laø chuûng töû cuûa hai chöôùng phieàn naõo vaø sôû tri,

cuõng chính laø taäp khí cuûa nhò thuû. Ñaây laø hai thöù caên baûn sanh töû

neân goïi laø thoâ troïng. “Xaû” coù hai nghóa laø xaû boû vaø ñoaïn tröø,

327

nguyeân vì xaû boû hoaøn toaøn caùi duyeân cuûa hai thöù thoâ troïng vaø

chöùng ñöôïc chuyeån y. “Chuyeån y” laø quaû chuyeån y, töùc laø quaû boà

ñeà vaø nieát baøn. Trong thôøi gian xaû boû hai thöù thoâ troïng, coøn caàn

phaûi traûi qua hai a taêng kyø kieáp, töø Sô Ñòa ñeán Thaát Ñòa laø moät a

taêng kyø kieáp, töø Baùt Ñòa cho ñeán ngoâi vò Phaät laø moät a taêng kyø

kieáp. Nguyeân vì hai chöôùng khoâng deã gì ñoaïn tröø, cho neân caàn

phaûi tu haønh traûi qua thôøi gian daøi möôøi caáp böïc (Thaäp Ñòa).

Trong thôøi kyø naøy, moãi Ñòa caàn phaûi tu moät thaéng haïnh Ba La

Maät Ña, ñoaïn tröø moät thöù thoâ troïng (chöôùng), chöùng moät thöù

chaân nhö. Sau khi traûi qua lòch trình cuûa möôøi ngoâi vò naøy töùc thì

coù theå thaønh Phaät. Möôøi Ñòa sau ñaây xin trình baøy sô löôïc söï sai

bieät tu taäp veà ñoaïn tröø vaø chöùng quaû cuûa chuùng:

1)-Hoan Hyû Ñòa: vaøo trong nhaø Nhö Lai, chöùng ñöôïc chuûng

taùnh cuûa baäc Thaùnh, quaùn thaáy hai khoâng chaân nhö, sieâng naêng

töï lôïi vaø lôïi tha, nhôø ñoù phaùt sanh ñaïi hoan hyû. Baäc Boà Taùt naøy

khaép tu Boá Thí Ba La Maät Ña. Boá Thí Ñoä coù ba: taøi thí, phaùp thí,

voâ uùy thí. Baäc Boà Taùt naøy ñoaïn tröø ñöôïc nghieäp chöôùng dò sanh

(nghieäp chöôùng phaøm phu), nguyeân do töø baäc Sô Ñòa trôû veà tröôùc

chöa vaøo cöûa Thaùnh, coøn thuoäc veà taùnh dò sanh (taùnh phaøm phu),

khi thaáy ñöôïc ñaïo vaø vaøo ñöôïc Hoan Hyû Ñòa, töùc laø vöôït qua

haïng phaøm phu vaø vaøo ñöôïc baäc Thaùnh, cho neân ñoaïn tröø ñöôïc

nghieäp chöôùng dò sanh. Baét ñaàu chöùng chaân nhö bieán haønh, caûnh

giôùi chaân nhö naøy bieán khaép taát caû khoâng choã naøo khoâng coù maët

cuõng nhö hö khoâng, cho neân goïi laø chaân nhö bieán haønh.

328

2)- Ly Caáu Ñòa: tu giôùi Ba La Maät Ña. Giôùi goïi laø luaät nghi,

coù nghóa laø trong saïch, giôùi coù ba loaïi: nhieáp luaät nghi giôùi, nhieáp

thieän phaùp giôùi, nhieâu ích höõu tình giôùi. Nhieáp Luaät Nghi Giôùi

cuõng coù ba loaïi: moät laø Bieät Giaûi Thoaùt Luaät Nghi töùc laø quy luaät

cuûa taïi gia vaø xuaát gia; hai laø Tònh Löï Luaät Nghi, cuõng goïi laø

Ñònh Coäng Giôùi; ba laø Voâ Laäu Luaät Nghi, cuõng goïi laø Ñaïo Coäng

Giôùi. Nhieáp Thieän Phaùp Giôùi töùc laø bao goàm taát caû phaùp laønh vaø

haïnh laønh. Nhieâu Ích Höõu Tình töùc laø giôùi luaät cuûa söï nghieäp lôïi

ích cho taát caû chuùng sanh. Nhö Luaät Nghi cuûa Boà Taùt tu taäp

thöôøng khoâng traùi phaïm, cho ñeán haïnh vi teá cuõng ñeàu vöôït qua

khoâng heà traùi phaïm, cho neân goïi laø Giôùi Haïnh Vieân Maõn. Baäc

Boà Taùt naøy ñoaïn tröø nghieäp chöôùng taø haïnh, xa lìa taát caû caáu

chöôùng, neân goïi laø Ly Caáu Ñòa. Luaät Nghi laø choã duøng ñeå ngaên

ngöøa thuùc lieåm haønh vi cho ñöôïc thuø thaéng tuyeät ñoái, trì giôùi töùc

laø chaùnh haïnh, sinh hoaït qua quy luaät khoâng laøm taát caû söï nghieäp

phi phaùp, ñaït ñöôïc chaân nhö thuø thaéng treân heát. Nhôø quan heä giöõ

gìn giôùi luaät maø ñaày ñuû coâng ñöùc voâ bieân, vöôït qua taát caû moät

caùch thuø thaéng.

3)- Phaùt Quang Ñòa: nhôn chöùng ñaëng phaùp moân Ñaïi Toång

Trì vaø phaùt ra ñaïi trí tueä neân goïi laø Phaùt Quang Ñòa. Baäc Boà Taùt

naøy tu haïnh nhaãn nhuïc ba la maät ña. Nhaãn Nhuïc coù ba loaïi: moät

laø Naïi Oaùn Haïi Nhaãn, nghóa laø coù khaû naêng nhaãn naïi keû ñòch thuø

oaùn laøm toån haïi maø khoâng bao giôø baùo thuø, khoâng khôûi nieäm saân

haän; hai laø An Thoï Khoå Nhaãn, nghóa laø ñoái vôùi taát caû hoaøn caûnh

thoáng khoå trong söï sinh hoaït töï mình coù theå nhaãn naïi cam chòu vaø

tuyø theo söùc löïc caûi taïo nhöõng ñieàu khoâng nhö yù, khoâng oaùn trôøi

329

maø cuõng khoâng traùch ngöôøi; ba laø Ñeá Saùt Phaùp Nhaãn, nghóa laø

khi tu haïnh trí tueä, chuyeân caàn quaùn saùt taùnh vaø töôùng cuûa taát caû

phaùp cho ñöôïc chaân thaät phaûi coù söùc nhaãn naïi, neáu khoâng coù ñònh

löïc thì khoâng theå tu Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña. Tu haïnh nhaãn nhuïc

naøy nhaèm ñeå ñoaïn tröø nghieäp chöôùng aùm ñoän, chöùng ñöôïc doøng

thaùc chaân nhö thuø thaéng, cuõng chính laø Phaùp Giôùi Ñaúng Löu

Chaân Nhö.

4)- Dieãm Hueä Ñòa: baäc Boà Taùt naøy nôi trong phaùp Boà Ñeà

Phaàn tu taäp khieán cho phaùp Boà Ñeà taêng tröôûng, phaùt xuaát ñöôïc trí

tueä nhö ngoïn löûa chaùy lôùn, khieán thieâu ñoát heát taát caû phieàn naõo.

Tu Tinh Taán Ba La Maät Ña cuõng coù ba thöù: moät laø Bò Giaùp Tinh

Taán, nghóa laø tinh taán nhö maëc aùo giaùp ra traän, nghóa laø khi tu taäp

moät thöù Ba La Maät Ña naøo thì caùc thöù Ba La Maät Ña khaùc cuõng

ñoàng thôøi tu taäp nhö theá; hai laø Nhieáp Thieän Phaùp Tinh Taán,

nghóa laø noå löïc chuyeân tu taát caû phaùp laønh, trong taát caû phaùp moân

cuûa Phaät khoâng boû moät phaùp moân naøo caû; ba laø Lôïi Ích Höõu Tình

Tinh Taán, nghóa laø ñoái vôùi taát caû söï nghieäp laøm lôïi ích cho chuùng

sanh vaø nhaân loaïi ñeàu noå löïc thaät haønh moät caùch phaán khôûi. Baäc

Boà Taùt naøy ñoaïn tröø nghieäp chöôùng phieàn naõo vi teá ñang hieän

haønh vaø chöùng ñöôïc Chaân Nhö Khoâng Nhieáp Thoï, nghóa laø taùnh

chaân nhö naøy khoâng bò hai chaáp ngaõ phaùp nhieáp thoï.

5)- Cöïc Nan Thaéng Ñòa: trí naêng quaùn vaø caûnh sôû quaùn cuûa

baäc Boà Taùt naøy coù theå khieán cho Chaân vaø Tuïc khoâng hai, hai ñeá

Chaân vaø Tuïc hieän baøy cuøng moät luùc, dung thoâng vaø nhieáp hoaù

laãn nhau, söï vieäc naøy voâ cuøng khoù khaên, nhöng Boà Taùt coù khaû

330

naêng bieän minh roõ raøng neân goïi laø Cöïc Nan Thaéng. Baäc Boà Taùt

tu Tònh Löï Ba La Maät Ña naøy cuõng coù ba thöù: moät laø An Truï

Tònh Löï, nghóa laø an truï nôi trong thieàn ñònh, coù choã goïi laø yù cuûa

Na Giaø Thöôøng Taïi Ñònh; hai laø Daãn Phaùt Tònh Löï, nghóa laø Ñònh

naøy coù theå daãn phaùt trí tueä thanh tònh voâ laäu, coù theå quaùn chieáu

caûnh giôùi taùnh khoâng khoâng hai cuûa chaân vaø tuïc; ba laø Bieän Söï

Tònh Löï, nghóa laø moät khi bieän minh söï vieäc gì cuõng coù theå

khoâng rôøi khoûi thieàn ñònh. Nghóa naøy cuõng gioáng nhö “Nhieáp taâm

nhöùt xöù, voâ söï baát bieän” (Nhieáp taâm vaøo moät choã khoâng coù vieäc

gì chaúng bieän minh ñöôïc). Nhôn söï quan heä cuûa thieàn ñònh noùi

treân, baäc Boà Taùt naøy ñoaïn tröø söï chöôùng ngaïi cuûa Haï Thöøa Nieát

Baøn hieän baøy. Haï Thöøa töùc laø Nhò Thöøa, neáu vaøo Nhò Thöøa Nieát

Baøn thì khoâng theå thaønh Phaät vaø laøm lôïi lích chuùng sanh, cho neân

hai Thöøa noùi treân cho laø chöôùng ngaïi, baäc Boà Taùt ñaây coù theå

ñoaïn tröø hai chöôùng ngaïi ñoù vaø chöùng ñöôïc loaïi chaân nhö voâ

phaân bieät, thöù chaân nhö naøy khoâng coù loaïi haït gioáng phaân bieät.

Gioáng nhö khoâng coù caùc loaïi phaân bieät khaùc nhau cuûa

Nhaõn,..v..v… saùu caên.

6)- Hieän Tieàn Ñòa: baäc Boà Taùt naøy tu Baùt Nhaõ Ba La Maät

Ña. Baùt Nhaõ coù ba thöù: moät laø Sanh Khoâng Baùt Nhaõ, nghóa laø

Baùt Nhaõ naøy ñoaïn tröø chöôùng ngaïi ngaõ chaáp; hai laø Phaùp Khoâng

Baùt Nhaõ, nghóa laø Baùt Nhaõ naøy ñoaïn tröø chöôùng ngaïi phaùp chaáp;

ba laø Nhò Khoâng Baùt Nhaõ, nghóa laø Baùt Nhaõ naøy cuøng luùc ñoaïn

tröø chöôùng ngaïi hai chaáp ngaõ phaùp. Haïnh tu Baùt Nhaõ noùi treân laø

truï nôi trí duyeân khôûi ñeå thoâng suoát duyeân khôûi chính laø taùnh

khoâng vaø taùnh khoâng chính laø duyeân khôûi. Söï lyù khoâng ngaên

331

ngaïi, cho ñeán söï söï ñeàu khoâng ngaên ngaïi, daãn phaùt trí khoâng

phaân bieät caên baûn tuyeät ñoái thuø thaéng, ñoaïn tröø chöôùng ngaïi thoâ

töôùng hieän baøy, töùc laø caâu sanh sôû tri chöôùng trong sôû tri chöôùng.

Thöù chöôùng ngaïi naøy coù phaàn nhieãm coù phaàn tònh, thöù chöôùng

ngaïi naøy khi ñaõ ñoaïn tröø thì lieàn chöùng chaân nhö khoâng nhieãm

tònh, chính laø trí caûnh taùnh khoâng cuûa sanh dieät khoâng hai, nhieãm

tònh khoâng hai.

7)- Vieãn Haønh Ñòa: baäc Boà Taùt naøy thöôøng hieän quaùn voâ

töôùng, vaãn coù coâng duïng vöôït ra khoûi caûnh giôùi nhò thöøa, khoâng

tröôùc töôùng nôi thöôøng laïc ngaõ tònh, tu phöông tieän ba la maät ña.

Choã tu thieän phaùp phöông tieän coù hai thöù: hoài höôùng phöông tieän

vaø teá baït phöông tieän. Hoài Höôùng Phöông Tieän nghóa laø töï mình

ñaõ laøm taát caû thieän phaùp ñeàu hoài höôùng boà ñeà roäng lôùn goïi laø ñaïi

trí; Teá Baït Phöông Tieän nghóa laø söû duïng moãi thöù phöông tieän

ñem cöùu khoå chuùng sanh goïi laø ñaïi bi. Hai thöù phöông tieän Bi Trí

naøy ñaõ ñaït ñöôïc thì coù theå ñi xa, vöôït qua khoûi nhò thöøa, ñoaïn tröø

chöôùng ngaïi cuûa töôùng vi teá hieän haønh, chöùng ñöôïc phaùp chaân

nhö khoâng phaân bieät, töùc laø taùnh khoâng cuûa taùnh khoâng sai bieät

nôi taát caû phaùp, nghóa laø chaân lyù taùnh khoâng cuûa voâ töôùng moãi

töôùng.

8)- Baát Ñoäng Ñòa: caên cöù nôi Duy Thöùc, Ñòa thöù naêm trôû veà

tröôùc trình baøy Boà Taùt tu quaùn höõu töôùng thì nhieàu maø quaùn voâ

töôùng thì ít. Ñòa thöù saùu trôû veà sau Boà Taùt tu quaùn voâ töôùng thì

nhieàu maø quaùn höõu töôùng thì ít. Vaøo Ñòa thöù baûy, Boà Taùt chuyeân

332

quaùn voâ töôùng, nhöng phaûi gia haïnh. Quaùn lyù voâ töôùng phaûi nhôø

ñeán trí caên baûn voâ phaân bieät thì môùi coù theå hieän tieàn ñích thaân

chöùng ñaéc. Trí caên baûn maëc duø ôû baäc Sô Ñòa ñaõ chöùng ñaéc,

nhöng khoâng phaûi luoân luoân coù maët. Nguyeân vì Boà Taùt ôû Ñòa noùi

treân coù luùc höõu laäu hieän haønh vaø coù luùc voâ laäu hieän haønh. Boà

Taùt khi phaùt khôûi voâ laäu hieän haønh, coù luùc coá yù hieän caùc phieàn

naõo ñeå ñoä chuùng sanh. Trí caên baûn voâ phaân bieät nôi Ñòa thöù taùm

naøy coù khaû naêng vaän chuyeån lieân tuïc, khoâng caàn ñeán gia haïnh

cuõng coù theå hieän tieàn, khoâng bò taát caû phieàn naõo loâi cuoán vaøo taát

caû caûnh giôùi neân goïi laø Baát Ñoäng Ñòa. Tu Nguyeän Ba La Maät

Ña, nguyeän coù hai thöù: moät laø nguyeän caàu boà ñeà, hai laø nguyeän

ñoä chuùng sanh. Hai thöù taâm nguyeän naøy ñaõ coù ñaày ñuû töø khi môùi

phaùt taâm cho ñeán nay nhöng coù luùc khoâng hieän haønh, phaûi chôø

ñeán Ñòa thöù taùm trôû veà sau hai thöù taâm nguyeän noùi treân thöôøng

hieän khôûi luoân khoâng bò giaùn ñoaïn. Trong luùc ñoaïn tröø voâ töôùng

thaät haønh chöôùng ngaïi gia haïnh nhaèm ñeå chöùng ñöôïc chaân nhö

taùnh khoâng khoâng taêng khoâng giaûm.

9)- Thieän Hueä Ñòa: Boà Taùt nôi Ñòa naøy ñöôïc boán trí voâ ngaïi

giaûi, nghóa laø boán trí tueä noùi phaùp khoâng ngaên ngaïi, neân goïi laø

Thieän Hueä. Tu Naêng Löïc Ba La Maät Ña cuõng coù hai thöù: moät laø

tö traïch löïc, hai laø tu taäp löïc. Coù hai thöù naêng löïc naøy thì ñaït

ñöôïc boán trí voâ ngaïi, thöôøng xuyeân noùi phaùp roäng ñoä höõu tình.

Ñoaïn tröø phieàn naõo lôïi laïc quaàn sanh khoâng moâng caàu chöôùng

haïnh, chöùng ñöôïc chaân nhö sôû y töï taïi.

333

10)- Phaùp Vaân Ñòa: giaùo phaùp ñaày ñuû roäng lôùn, duï nhö ñaùm

maây to che chôû ñoå xuoáng moät traän möa phaùp roäng lôùn laøm lôïi ích

cho chuùng sanh. Tu taäp Trí Ba La Maät Ña ñoaïn tröø ñöôïc caùc

phaùp chöôùng ngaïi chöa ñöôïc töï taïi. Nôi söï nghieäp lôïi ích cho

chuùng sanh, taát caû ñeàu töï taïi, hôn nöõa töï taïi nôi taát caû phaùp vaø

chöùng ngoä ñöôïc söï nghieäp töï taïi chaân nhö sôû y.

Nhöõng choã chöôùng ngaïi cuûa Thaäp Ñòa Boà Taùt ñoaïn dieät ñaõ

trình baøy qua ôû treân, trong moãi chöôùng ngaïi coù hai thöù thoâ troïng,

neáu nhö trình baøy ñaày ñuû e raèng phöùc taïp, cho neân ôû ñaây chæ xin

löôïc qua maø thoâi. Hoâm nay caên cöù nôi söï tu haønh, söï ñoaïn

chöôùng vaø söï chöùng quaû cuûa Thaäp Ñòa Boà Taùt xin lieät keâ qua ñoà

bieåu nhö sau:

1)-

2)-

Taøi thí

Phaùp thí

Voâ uùy thí

Hoan Hyû Ñòa

Tu Boá Thí Ñoä

Ñoaïn dò sanh chöôùng,

chöùng chaân nhö bieán haønh

Nhieáp luaät

nghi giôùi

Nhieáp thieän

phaùp giôùi

Nhieâu ích

höõu tình

giôùi

Ly Caáu Ñòa

Tu Giôùi Ñoä

Ñoaïn taø haïnh chöôùng,

chöùng chaân nhö toái

thaéng.

334

3)-

4)-

Nhaãn naïi oaùn

haïi.

An oån nhaãn

naïi thoï khoå.

Nhaãn naïi

quaùn saùt phaùp

chaân thaät.

Phaùt Quang

Ñòa tu nhaãn

nhuïc ñoä.

Ñoaïn tröø aùm ñoän

chöôùng, chöùng doøng

thaùc chaân nhö thuø

thaéng.

Tinh taán nhö

mang giaùp saét

ra traän

Tinh taán thu

nhieáp taát caû

thieän phaùp.

Tinh taán laøm

lôïi ích cho taát

caû höõu tình

Dieãäm Hueä

Ñòa tu tinh

taán ñoä

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi vi teá phieàn

naõo hieän haønh,

chöùng chaân nhö

voâ nhieáp thoï.

An truï tònh löï

Cöïc Nan

Thaéng Ñòa,

tu thieàn

ñònh ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi nieát baøn haï

thöøa hieän haønh,

chöùng loaïi chaân

nhö voâ phaân bieät.

335

5)-

6)-

7)-

Daãn phaùt tònh löï

Bieän söï tònh löï

Sanh Khoâng Baùt

Nhaõ

Phaùp Khoâng

Baùt Nhaõ.

Nhò Khoâng Baùt

Nhaõ.

Hieän Tieàn

Ñòa, tu baùt

nhaõ ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi thoâ töôùng hieän

tieàn, chöùng chaân

nhö voâ nhieãm tònh.

Phöông tieän

hoài höôùng.

Phöông tieän

teá baït.

Vieãn Haønh Ñòa,

tu phöông tieän

ñoä.

Ñoaïn tröø thoâ töôùng

hieän haønh, chöùng

phaùp chaân nhö voâ

bieät.

Nguyeän caàu

boà ñeà.

336

8)-

9)-

10)-

Nhôø nhöõng phaùp quaùn ñaây “xaû boû ñöôïc hai thoâ troïng vaø

chöùng ñaëng quaû chuyeån y”, hai caâu tuïng treân bao goàm haïnh vò

cuûa möôøi ñòa Boà Taùt ñaõ trình baøy ôû tröôùc, bieát ñöôïc nhöõng

chöôùng ngaïi ñaõ ñoaïn vaø nhöõng quaû ñaõ chöùng. “Chuyeån y” laø quaû

cuûa hai chuyeån y sau cuøng ñaõ chöùng. Chöõ Y nghóa laø choã nöông

töïa, töùc laø chæ cho Y Tha Khôûi. Y Tha Khôûi thì coù phaàn tònh vaø

phaàn nhieãm. Chöõ Y ôû ñaây laø chæ cho Y Tha phaàn thanh tònh vaø

Nguyeän ñoä

chuùng sanh.

Baát Ñoäng Ñòa,

tu nguyeän ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi thaät thaønh Gia

Haïnh trong voâ

töôùng, chöùng chaân

nhö khoâng taêng

giaûm.

Löïc tö duy

choïn löïa.

Löïc tu taäp.

Thieän Hueä

Ñòa, tö löïc

ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng ngaïi

haïnh lôïi tha khoâng

mong caàu, chöùng trí töï

taïi nôi choã nöông töïa

chaân nhö.

Trí thoï duïng

phaùp laïc.

Trí thaønh

thuïc höõu tình.

Phaùp Vaân

Ñòa, tu trí ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi caùc phaùp chöa

töï taïi, chöùng söï

nghieäp töï taïi nôi

choã nöông töïa chaân

nhö.

337

taùnh Vieân Thaønh Thaät. Chöõ Chuyeån coù hai thöù: moät laø chuyeån

xaû, hai laø chuyeån ñaéc. Chuyeån töùc laø boû neân goïi laø chuyeån xaû,

nhö xaû boû phaàn nhieãm maø ñaëng phaàn thanh tònh, xaû boû caùi khoå

lieàn ñaëng an vui, xaû boû Bieán Keá Chaáp lieàn ñaëng Vieân Thaønh

Thaät, xaû boû phieàn naõo chöôùng ngaïi maø lieàn chöùng ñaëng Ñaïi Nieát

Baøn, xaû boû chöôùng ngaïi sôû tri lieàn ñaëng Ñaïi Boà Ñeà. Vaán ñeà

chuyeån xaû chuyeån ñaéc ñaây ñeàu khoâng lìa khoûi söùc hieåu bieát cuûa

noäi taâm haønh giaû vaø cuõng vì theá Duy Thöùc ñöôïc thaønh laäp. Nhö

trong Luaän giaûi thích: “ Duy Thöùc ñöôïc thaønh laäp muïc ñích vì

höõu tình vaø nhôø ñoù chöùng ñaëng hai quaû chuyeån y”. Hôn nöõa

nghóa Chuyeån Y coøn coù boán thöù nhöng ôû ñaây khoâng theå giaûi thích

roäng theâm. Boán thöù nghóa Chuyeån Y xin lieät keâ theo ñoà bieåu nhö

sau:

Ñaïo naêng chuyeån

Choã chuyeån y

Choã chuyeån xaû

Chuyeãn y

Ñaïo naêng phuïc

Ñaïo naêng ñoaïn

Y trì chuûng

Y meâ ngoä

Choã ñoaïn xaû

Choã xaû boû

338

Choã ñöôïc chuyeån

Choã ñöôïc hieån baøy

Choã ñöôïc sanh ra

Ñaïo naêng phuïc

Ñaïo naêng ñoaïn

Ñaïo höõu laäu

Ñaïo voâ laäu

Trí gia haïnh

Boán Taàm Tö Quaùn

Boán Nhö Thaät Trí

339

Trí haäu ñaéc

Trí caên baûn

Kieán Ñaïo

Y Trì Chuûng

Y Meâ Ngoä

Choã ñoaïn xaû

Choã xaû boû

Choã ñöôïc

hieån baøy

Thöùc thöù taùm

Thöùc A Ñaø Na giöõ gìn

taát caû chuûng töû phaùp

nhieãm, phaùp tònh

Chaân Nhö Taïng Nhö Lai

Töùc laø ñoaïn tröø chuûng töû nhò chöôùng

nôi trong ñaïo chaân chöôùng

Caùc thieän phaùp höõu laäu vaø caùc loaïi phaùp voâ laäu

yeáu keùm cuõng xaû boû luoân

Nieát Baøn Töï

Taùnh Thanh Tònh

Nieát Baøn Höõu Dö Y

Nieát Baøn Voâ Dö Y

Nieát Baøn Voâ

Truï Xöù

Choã thaät haønh chaân thaät cuûa

trí thanh tònh phieàn naõo

Coù quaû Dò Thuïc

Khoâng quaû Dò Thuïc

Choã thaät haønh chaân thaät

cuûa trí thanh tònh sôû tri

chöôùng

Ñaïi Trí --- Khoâng

truï theá gian

Ñaïi Bi --- khoâng truï

hai nghieäp

340

Choã ñöôïc

sanh ra

Trí Ñaïi

Vieân

Caûnh

Trí Bình

Ñaúng Taùnh

Trí Dieäu

Quan Saùt

Trí Thaønh

Sôû Taùc

Chuyeån

Thöùc thöù

taùm

Chuyeån

Thöùc thöù

baûy

Chuyeån Thöùc

Thöù saùu

Chuyeån

naêm Thöùc

tröôùc

Chuyeån

Thöùc thöù

taùm

Chuyeån Thöùc

Thöù baûy

Chuyeån Thöùc

Thöù saùu

Chuyeån

naêm Thöùc

tröôùc

Chöùng thaân phaùp taùnh

töø nôi Trí Ñaïi Vieân

Caûnh

Chöùng thaân töï thoï duïng

töø nôi Trí Bình Ñaúng

Taùnh

Chöùng thaân tha thoï

duïng töø nôi Trí Bình

Ñaúng Taùnh

Chöùng thaân bieán hoaù töï

taïi töø nôi Trí Dieäu Quan

Saùt vaø Trí Thaønh Sôû

Taùc

341

Chuyeån taùm Thöùc thaønh boán trí nhö treân thì chöùng ñaëng ba

thaân nôi ba quoác ñoä, ñoù chính laø quaû chuyeån y vieân maõn nôi caûnh

giôùi cöùu caùnh toái cao cuûa Duy Thöùc Hoïc, cuõng chính laø ñòa vò

muïc ñích cuûa ngöôøi hoïc Phaät Phaùp vaø cuõng chính laø caûnh giôùi

Phaät giaù trò chaân chaùnh cuûa nhaân sanh.

F.- CÖÙU CAÙNH VÒ ( PHAÄT QUAÛ )

“THÖÛ TÖÙC VOÂ LAÄU GIÔÙI, BAÁT TÖ NGHÌ THIEÄN THÖÔØNG,

AN LAÏC GIAÛI THOAÙT THAÂN, ÑAÏI MAÂU NI DANH PHAÙP.”

(Ñaây laø caûnh giôùi voâ laäu, thieän vaø thöôøng khoâng theå nghó baøn,

ñöôïc thaân giaûi thoaùt an laïc, cuõng goïi laø Phaùp Thaân tònh maëc).

Baøi tuïng ñaây thuyeát minh quaû Phaät.Thaät ra, Ñòa cuoái cuøng

thöù möôøi chính laø caûnh giôùi cöùu caùnh cuûa quaû Phaät. Quaû Chuyeån

Y cuûa baøi tuïng ñaây trình baøy chæ laø bieät danh cuûa quaû Phaät nôi

Ñòa thöù möôøi noùi treân maø thoâi.

Chöõ “Thöû” laø chæ cho hai quaû chuyeån y, trong ñoù duøng taùm

thöù bieät danh ñeå thuyeát minh. Taùm thöù bieät danh xin löôïc giaûi

nhö sau:

342

1)- “Voâ Laäu Giôùi” laø caûnh giôùi voâ laäu cuûa xuaát theá gian. Ñaây

laø chæ cho hai quaû chuyeån y. Voâ laäu nghóa laø theå taùnh thanh tònh

troøn saùng ñaõ dieät heát baûn chaát höõu laäu. Voâ Laäu Giôùi laø caûnh giôùi

taøng tröû caùc phaùp voâ laäu thanh tònh.

2)- “Baát Tö Nghì”, nghóa laø caûnh giôùi voâ laäu ñaây ñaõ vöôït qua

caùc thöù taàm tö phaân bieät cuûa taâm vaø ñaõ tuyeät haún con ñöôøng

ngoân thuyeát cuûa taâm.

3)- “Thieän” laø maàu nhieäm, nghóa laø caùc phaùp trong caûnh giôùi

voâ laâu thanh tònh, xa lìa haún vaán ñeà soáng cheát, döùt haún nhaân quaû

thoâ troïng.

4)- “Thöôøng” nghóa laø hai quaû chuyeån y ñaây thöôøng haèng voâ

taän maø khoâng phaûi chæ cho töï taùnh thöôøng haèng, thöôøng haèng toät

ñeán bôø meù vò lai, roäng ñoä taát caû chuùng sanh, neân goïi laø voâ cuøng

taän.

5)- “An Laïc” nghóa laø Phaät quaû chuyeån y thanh tònh töï taïi an

laïc, khoâng coøn phieàn naõo böùc baùch.

6)- “Giaûi Thoaùt Thaân” laø thaân ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt, nghóa laø nôi

caûnh giôùi voâ laäu, thaân Phaät ñaõ ñoaïn tröø haún hai chöôùng ñöôïc ñaïi

giaûi thoaùt, ñaõ vöôït qua nhò thöøa giaûi thoaùt, neân goïi laø giaûi thoaùt

thaân.

343

7)- “Ñaïi Maâu Ni”: Maâu Ni laø nghóa vaéng laëng. Khi ñaëng hai

quaû chuyeån y, thaønh töïu söï vaéng laëng toái thöôïng, Trí tueä cuøng

phaùp taùnh ñeàu lìa noùi naêng vaø phaân bieät.

8)- “Phaùp” nghóa laø thaân phaùp taùnh ñaày ñuû phaùp coâng ñöùcï voâ

laäu chöùa nhoùm voâ bieân neân goïi laø Phaùp Thaân. Caên cöù nôi nghóa

roäng, Phaùp Thaân ñaây laø laáy taát caû phaùp laøm thaân neân goïi laø phaùp

thaân.

Nhöõng choã chöôùng ngaïi cuûa Thaäp Ñòa Boà Taùt ñoaïn dieät ñaõ

trình baøy qua ôû treân, trong moãi chöôùng ngaïi coù hai thöù thoâ troïng,

neáu nhö trình baøy ñaày ñuû e raèng phöùc taïp, cho neân ôû ñaây chæ xin

löôïc qua maø thoâi. Hoâm nay caên cöù nôi söï tu haønh, söï ñoaïn

chöôùng vaø söï chöùng quaû cuûa Thaäp Ñòa Boà Taùt xin lieät keâ qua ñoà

bieåu nhö sau:

1)-

Taøi thí

Phaùp thí

Voâ uùy thí

Hoan Hyû Ñòa

Tu Boá Thí Ñoä

Ñoaïn dò sanh chöôùng,

chöùng chaân nhö bieán haønh

344

2)-

3)-

4)-

Nhieáp luaät

nghi giôùi

Nhieáp thieän

phaùp giôùi

Nhieâu ích

höõu tình

giôùi

Ly Caáu Ñòa

Tu Giôùi Ñoä

Ñoaïn taø haïnh chöôùng,

chöùng chaân nhö toái

thaéng.

Nhaãn naïi oaùn

haïi.

An oån nhaãn

naïi thoï khoå.

Nhaãn naïi

quaùn saùt phaùp

chaân thaät.

Phaùt Quang

Ñòa tu nhaãn

nhuïc ñoä.

Ñoaïn tröø aùm ñoän

chöôùng, chöùng doøng

thaùc chaân nhö thuø

thaéng.

Tinh taán nhö

mang giaùp saét

ra traän

Tinh taán thu

nhieáp taát caû

thieän phaùp.

Tinh taán laøm

lôïi ích cho taát

caû höõu tình

Dieãäm Hueä

Ñòa tu tinh

taán ñoä

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi vi teá phieàn

naõo hieän haønh,

chöùng chaân nhö

voâ nhieáp thoï.

345

5)-

6)-

7)-

An truï tònh löï

Daãn phaùt tònh löï

Bieän söï tònh löï

Cöïc Nan

Thaéng Ñòa,

tu thieàn

ñònh ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi nieát baøn haï

thöøa hieän haønh,

chöùng loaïi chaân

nhö voâ phaân bieät.

Sanh Khoâng Baùt

Nhaõ

Phaùp Khoâng

Baùt Nhaõ.

Nhò Khoâng Baùt

Nhaõ.

Hieän Tieàn

Ñòa, tu baùt

nhaõ ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi thoâ töôùng hieän

tieàn, chöùng chaân

nhö voâ nhieãm tònh.

Phöông tieän

hoài höôùng.

Phöông tieän

teá baït.

Vieãn Haønh Ñòa,

tu phöông tieän

ñoä.

Ñoaïn tröø thoâ töôùng

hieän haønh, chöùng

phaùp chaân nhö voâ

bieät.

Nguyeän caàu

boà ñeà. Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi thaät thaønh Gia

Haïnh trong voâ

töôùng, chöùng chaân

nhö khoâng taêng

giaûm.

346

8)-

9)-

10)-

Nhôø nhöõng phaùp quaùn ñaây “xaû boû ñöôïc hai thoâ troïng vaø

chöùng ñaëng quaû chuyeån y”, hai caâu tuïng treân bao goàm haïnh vò

cuûa möôøi ñòa Boà Taùt ñaõ trình baøy ôû tröôùc, bieát ñöôïc nhöõng

chöôùng ngaïi ñaõ ñoaïn vaø nhöõng quaû ñaõ chöùng. “Chuyeån y” laø quaû

cuûa hai chuyeån y sau cuøng ñaõ chöùng. Chöõ Y nghóa laø choã nöông

töïa, töùc laø chæ cho Y Tha Khôûi. Y Tha Khôûi thì coù phaàn tònh vaø

phaàn nhieãm. Chöõ Y ôû ñaây laø chæ cho Y Tha phaàn thanh tònh vaø

taùnh Vieân Thaønh Thaät. Chöõ Chuyeån coù hai thöù: moät laø chuyeån

Nguyeän ñoä

chuùng sanh.

Baát Ñoäng Ñòa,

tu nguyeän ñoä.

Löïc tö duy

choïn löïa.

Löïc tu taäp.

Thieän Hueä

Ñòa, tö löïc

ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng ngaïi

haïnh lôïi tha khoâng

mong caàu, chöùng trí töï

taïi nôi choã nöông töïa

chaân nhö.

Trí thoï duïng

phaùp laïc.

Trí thaønh

thuïc höõu tình.

Phaùp Vaân

Ñòa, tu trí ñoä.

Ñoaïn tröø chöôùng

ngaïi caùc phaùp chöa

töï taïi, chöùng söï

nghieäp töï taïi nôi

choã nöông töïa chaân

nhö.

347

xaû, hai laø chuyeån ñaéc. Chuyeån töùc laø boû neân goïi laø chuyeån xaû,

nhö xaû boû phaàn nhieãm maø ñaëng phaàn thanh tònh, xaû boû caùi khoå

lieàn ñaëng an vui, xaû boû Bieán Keá Chaáp lieàn ñaëng Vieân Thaønh

Thaät, xaû boû phieàn naõo chöôùng ngaïi maø lieàn chöùng ñaëng Ñaïi Nieát

Baøn, xaû boû chöôùng ngaïi sôû tri lieàn ñaëng Ñaïi Boà Ñeà. Vaán ñeà

chuyeån xaû chuyeån ñaéc ñaây ñeàu khoâng lìa khoûi söùc hieåu bieát cuûa

noäi taâm haønh giaû vaø cuõng vì theá Duy Thöùc ñöôïc thaønh laäp. Nhö

trong Luaän giaûi thích: “ Duy Thöùc ñöôïc thaønh laäp muïc ñích vì

höõu tình vaø nhôø ñoù chöùng ñaëng hai quaû chuyeån y”. Hôn nöõa

nghóa Chuyeån Y coøn coù boán thöù nhöng ôû ñaây khoâng theå giaûi thích

roäng theâm. Boán thöù nghóa Chuyeån Y xin lieät keâ theo ñoà bieåu nhö

sau:

Ñaïo naêng chuyeån

Ñaïo naêng phuïc

348

Choã chuyeån y

Choã chuyeån xaû

Choã ñöôïc chuyeån

Chuyeãn y

Ñaïo naêng ñoaïn

Y trì chuûng

Y meâ ngoä

Choã ñoaïn xaû

Choã xaû boû

Choã ñöôïc hieån baøy

Choã ñöôïc sanh ra

Ñaïo naêng phuïc

Ñaïo naêng ñoaïn

Ñaïo höõu laäu

Ñaïo voâ laäu

Trí gia haïnh

Boán Taàm Tö Quaùn

Boán Nhö Thaät Trí

349

Trí haäu ñaéc

Trí caên baûn

Kieán Ñaïo

Y Trì Chuûng

Y Meâ Ngoä

Choã ñoaïn xaû

Choã xaû boû

Choã ñöôïc

hieån baøy

Thöùc thöù taùm

Thöùc A Ñaø Na giöõ gìn

taát caû chuûng töû phaùp

nhieãm, phaùp tònh

Chaân Nhö Taïng Nhö Lai

Töùc laø ñoaïn tröø chuûng töû nhò chöôùng

nôi trong ñaïo chaân chöôùng

Caùc thieän phaùp höõu laäu vaø caùc loaïi phaùp voâ laäu

yeáu keùm cuõng xaû boû luoân

Nieát Baøn Töï

Taùnh Thanh Tònh

Nieát Baøn Höõu Dö Y

Nieát Baøn Voâ Dö Y

Nieát Baøn Voâ

Truï Xöù

Choã thaät haønh chaân thaät cuûa

trí thanh tònh phieàn naõo

Coù quaû Dò Thuïc

Khoâng quaû Dò Thuïc

Choã thaät haønh chaân thaät

cuûa trí thanh tònh sôû tri

chöôùng

350

Ñaïi Trí --- Khoâng

truï theá gian

Ñaïi Bi --- khoâng truï

hai nghieäp

Choã ñöôïc

sanh ra

Trí Ñaïi

Vieân

Caûnh

Trí Bình

Ñaúng Taùnh

Trí Dieäu

Quan Saùt

Trí Thaønh

Sôû Taùc

Chuyeån

Thöùc thöù

taùm

Chuyeån

Thöùc thöù

baûy

Chuyeån Thöùc

Thöù saùu

Chuyeån

naêm Thöùc

tröôùc

Chuyeån

Thöùc thöù

taùm

Chuyeån Thöùc

Thöù baûy

Chuyeån Thöùc

Thöù saùu

Chuyeån

naêm Thöùc

tröôùc

Chöùng thaân phaùp taùnh

töø nôi Trí Ñaïi Vieân

Caûnh

Chöùng thaân töï thoï duïng

töø nôi Trí Bình Ñaúng

Taùnh

Chöùng thaân tha thoï

duïng töø nôi Trí Bình

Ñaúng Taùnh

Chöùng thaân bieán hoaù töï

taïi töø nôi Trí Dieäu Quan

Saùt vaø Trí Thaønh Sôû

Taùc

351

Chuyeån taùm Thöùc thaønh boán trí nhö treân thì chöùng ñaëng ba

thaân nôi ba quoác ñoä, ñoù chính laø quaû chuyeån y vieân maõn nôi caûnh

giôùi cöùu caùnh toái cao cuûa Duy Thöùc Hoïc, cuõng chính laø ñòa vò

muïc ñích cuûa ngöôøi hoïc Phaät Phaùp vaø cuõng chính laø caûnh giôùi

Phaät giaù trò chaân chaùnh cuûa nhaân sanh.

F.- CÖÙU CAÙNH VÒ ( PHAÄT QUAÛ )

“THÖÛ TÖÙC VOÂ LAÄU GIÔÙI, BAÁT TÖ NGHÌ THIEÄN THÖÔØNG,

AN LAÏC GIAÛI THOAÙT THAÂN, ÑAÏI MAÂU NI DANH PHAÙP.”

(Ñaây laø caûnh giôùi voâ laäu, thieän vaø thöôøng khoâng theå nghó baøn,

ñöôïc thaân giaûi thoaùt an laïc, cuõng goïi laø Phaùp Thaân tònh maëc).

Baøi tuïng ñaây thuyeát minh quaû Phaät.Thaät ra, Ñòa cuoái cuøng

thöù möôøi chính laø caûnh giôùi cöùu caùnh cuûa quaû Phaät. Quaû Chuyeån

Y cuûa baøi tuïng ñaây trình baøy chæ laø bieät danh cuûa quaû Phaät nôi

Ñòa thöù möôøi noùi treân maø thoâi.

Chöõ “Thöû” laø chæ cho hai quaû chuyeån y, trong ñoù duøng taùm

thöù bieät danh ñeå thuyeát minh. Taùm thöù bieät danh xin löôïc giaûi

nhö sau:

352

1)- “Voâ Laäu Giôùi” laø caûnh giôùi voâ laäu cuûa xuaát theá gian. Ñaây

laø chæ cho hai quaû chuyeån y. Voâ laäu nghóa laø theå taùnh thanh tònh

troøn saùng ñaõ dieät heát baûn chaát höõu laäu. Voâ Laäu Giôùi laø caûnh giôùi

taøng tröû caùc phaùp voâ laäu thanh tònh.

2)- “Baát Tö Nghì”, nghóa laø caûnh giôùi voâ laäu ñaây ñaõ vöôït qua

caùc thöù taàm tö phaân bieät cuûa taâm vaø ñaõ tuyeät haún con ñöôøng

ngoân thuyeát cuûa taâm.

3)- “Thieän” laø maàu nhieäm, nghóa laø caùc phaùp trong caûnh giôùi

voâ laâu thanh tònh, xa lìa haún vaán ñeà soáng cheát, döùt haún nhaân quaû

thoâ troïng.

4)- “Thöôøng” nghóa laø hai quaû chuyeån y ñaây thöôøng haèng voâ

taän maø khoâng phaûi chæ cho töï taùnh thöôøng haèng, thöôøng haèng toät

ñeán bôø meù vò lai, roäng ñoä taát caû chuùng sanh, neân goïi laø voâ cuøng

taän.

5)- “An Laïc” nghóa laø Phaät quaû chuyeån y thanh tònh töï taïi an

laïc, khoâng coøn phieàn naõo böùc baùch.

6)- “Giaûi Thoaùt Thaân” laø thaân ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt, nghóa laø nôi

caûnh giôùi voâ laäu, thaân Phaät ñaõ ñoaïn tröø haún hai chöôùng ñöôïc ñaïi

giaûi thoaùt, ñaõ vöôït qua nhò thöøa giaûi thoaùt, neân goïi laø giaûi thoaùt

thaân.

353

7)- “Ñaïi Maâu Ni”: Maâu Ni laø nghóa vaéng laëng. Khi ñaëng hai

quaû chuyeån y, thaønh töïu söï vaéng laëng toái thöôïng, Trí tueä cuøng

phaùp taùnh ñeàu lìa noùi naêng vaø phaân bieät.

8)- “Phaùp” nghóa laø thaân phaùp taùnh ñaày ñuû phaùp coâng ñöùcï voâ

laäu chöùa nhoùm voâ bieân neân goïi laø Phaùp Thaân. Caên cöù nôi nghóa

roäng, Phaùp Thaân ñaây laø laáy taát caû phaùp laøm thaân neân goïi laø phaùp

thaân.

MUÏC LUÏC

LÔØI DÒCH GIAÛ

CHÖÔNG I

LÔØI NOÙI ÑAÀU

Danh Nghóa Trieát Hoïc

Phöông Phaùp cuûa Trieát Hoïc

Taùnh Chaát cuûa Trieát Hoïc vaø Vaán Ñeà “Höõu” (Coù) cuûa Duy Thöùc.

Phaïm Vi Trieát Hoïc vaø Duy Thöùc Hoïc

Muïc Ñích cuûa Trieát Hoïc Duy Thöùc

354

CHÖÔNG II

KIEÁN LAÄP ÑEÀ LUAÄN

Giaûi Thích Ñeà Luaän: Duy Thöùc Tam Thaäp Luaän (30 baøi luaän cuûa

Duy Thöùc)

Caùch Toå Chöùc Vaên Luaän

Taùc Giaû vaø Dòch Giaû

CHÖÔNG III

ÑAÏI YÙ CUÛA TRIEÁT HOÏC DUY THÖÙC

Giaû Thuyeát veà Vuõ Truï Nhaân Sanh

Giaûi Thích Sô Löôïc YÙ Nghóa cuûa Duy Thöùc

Giaûi Thích Sô Löôïc YÙ Nghóa Thöùc Naêng Bieán

Thöù Lôùp cuûa Naêng Bieán

CHÖÔNG IV

THÖÙC NAÊNG BIEÁN LIEÃU CAÛNH

(Tri Thöùc Luaän)

Lôøi Töïa

Boån Luaän vaø Ñaïi Cöông

Caên, Caûnh, Thöùc vaø Caûm Giaùc

Ba Phöông Dieän cuûa Saùu Thöùc

Nhöõng Taâm Lyù vaø Söï Caûm Thoï cuûa Saùu Thöùc

Baøn Qua Tinh Thaàn Tình Caûm vaø Taâm Sôû Phaùp

Söï Saûn Sanh cuûa Naêm Thöùc Tröôùc

355

Söï Sanh Khôûi cuûa YÙ Thöùc

CHÖÔNG V

TÖ LÖÔNG NAÊNG BIEÁN THÖÙC

(Nhaân Sanh Luaän)

Lôøi Noùi Ñaàu

II. Giaûi Thích Teân Baøi Tuïng

Sôû Y vaø Sôû Duyeân

Theå Taùnh, Haønh Töôùng vaø Töông Öng

Caûnh Giôùi Troùi Buoäc, Chinh Phuïc vaø Tieâu Dieät cuûa Thöùc Maït

Na

CHÖÔNG VI

THÖÙC A LAÏI DA ( ALAYA)

(Baûn Theå Luaän)

Lôøi Töïa

Ba Töôùng cuûa Thöùc A Laïi Da

Chuûng Töû cuûa Thöùc A Laïi Da

Coâng Duïng cuûa Thöùc A Laïi Da

Caûm Thoï cuûa Thöùc A Laïi Da

Nhaân Quaû cuûa Thöùc A Laïi Da

Quaû Vò Xaû cuûa Thöùc A Laïi Da

356

CHÖÔNG VII

LUAÄN VEÀ LYÙ TAÙNH CUÛA DUY THÖÙC

Nghóa Trung Ñaïo cuûa Duy Thöùc

Bieän Chöùng Phaùp cuûa Duy Thöùc

Luaät Nhaân Quaû cuûa Duy Thöùc

Luaän Veà Nghieäp Quaû Duyeân Khôûi cuûa Duy Thöùc

Ba Taùnh, Ba Voâ Taùnh cuûa Duy Thöùc

Taùnh Chaân Nhö cuûa Duy Thöùc

CHÖÔNG VIII

THAÄT CHÖÙNG CUÛA DUY THÖÙC LUAÄN

Noùi Toång Quaùt

Nhoâi Vò Tö Löông

Ngoâi Vò Gia Haïnh

Ngoâi Vò Thoâng Ñaït

Ngoâi Vò Tu Taäp

Ngoâi Vò Cöùu Caùnh (Phaät Quaû)