MAKEDONSKI JAZIKZA ^ETVRTO ODDELENIE

OD DEVETGODI[NOTO OBRAZOVANIE

Qiqana Atanasova

Skopje, 2009

Izdava~

Avtor: Qiqana Atanasova

Recenzenti: Jelica Nikolovska, prof. d-r Irena Ba{ovska, prof. po oddelenska nastava Blagica Andreevska, prof. spec. po pedago{ki nauki

Lektor: Qubica Sevdinska

Korica:Igor Jov~evski

Ilustracii: Nikola Nikolovski i Igor Jov~evski

Kompjuterska obrabotka i dizajn: Qubica Kareva

Pe~ati:

s3

Drag u~eniku!

Izu~uvaweto na maj~iniot jazik za sekoe dete pretstavuva osnovno pravo ipotreba. Toj e osnova za razvivawe na kulturata na izrazuvawe i jasnata komu-nikacija.

Samo ako go razbira{ govorot {to go slu{a{ i tekstot {to go ~ita{, }eja sfati{ i do`ivee{ sodr`inata. I drugite polesno }e te razberat, ako priusnoto i pismenoto izrazuvawe upotrebuva{ soodvetni zborovi pri {to gi pri-menuva{ osnovnite jazi~ni i gramati~ki pravila.

Sekako, za da postapuva{ taka, potrebno e iskustvo i znaewe. Toa se steknu-va so ~itawe i u~ewe. Ti ve}e stekna izvesno znaewe i iskustvo vo prethodnitegodini. Nie se potrudivme so ovoj u~ebnik da ti pomogneme u{te pove}e da gizbogati{ i prodlabo~i{ svoite znaewa koi }e stanat tvoeto najgolemo bogat-stvo vo `ivotot. Vo nego }e naide{ na mnogu interesni sodr`ini ~ii vrednostii poraki }e gi otkriva{ sam. No sekoga{ pokraj tebe }e bidat tvojot u~itel itvoite roditeli za da te naso~at, da te poddr`at i da ti pomognat onamu kade{to navistina }e ti treba nivnata pomo{. Raboti uporno i samostojno: otkri-vaj, osoznavaj, donesuvaj zaklu~oci, pretpostavuvaj, pra{uvaj, izmisluvaj, barajre{enija, predlagaj, kreiraj... Ti mo`e{ mnogu, za{to vo tebe se krie idniotlekar, proektant, u~itel, agronom, ~evlar, pilot, pekar, arheolog...

Nie ti posakuvame prijatni migovi so likovite {to }e gi sretne{ nastranicite na tvojov u~ebnik i mnogu uspeh vo sovladuvaweto na novite znaewa!

Avtorot

BEZ MAKA NEMA NAUKA

s6

Septemvri ni doleta so utrata razladeni, ne sme iznenadeni!

Ako se predvid se zeme, pak ni dojde navreme.

So mirisot na `oltite diwi, otkosenoto seno.Na esen potsetuva denot!

Septemvri si gi napi{aldoma{nite zada~i: pred da se oglasi yvon~eto gi isprazni pla`ite, detskiot xagor pod sonceto.

Gi svetna dvorovite,gi podnovi u~ilnicite:- Povtorno dobredojde za u~enicite!

Septemvri e prijatel nad prijatelite.

Pak sme so drugarite, so u~itelite!

Najveseli osnovcite,zdivnuvaat babite i dedovcite!

Pozdrav od doma.

Od prozorcite, od terasite:- Za eden klas porasnale na{ite!

Vasil Mukaetov

SEPTEMVRI E TUKA

Septemvri - mojot prijatel Zo{to poetot mesecot septemvri go narekuva „prijatel nad prijatelite“? Navedi tri pri~ini zo{to septemvri go ~uvstvuva{ i kako tvoj prijatel. Koi doma{ni zada~i si gi napi{al mesecot septemvri? Kakvi doma{ni zada~i ti postavuva tebe i na tvoite drugar~iwa?

Prvata doma{na zada~a od septemvri

Napi{i sostav so naslov „Bez maka nema nauka“. Pi{uvaj za tvoite obvrski{to te o~ekuvaat vo ovaa u~ebna godina i kako planira{ da gi realizira{site zada~i {to }e ti gi postavi tvojot u~itel. Ne zaboravi da napi{e{kade }e te odvede uspe{nata realizacija na zada~ite.

s7

TAGA ZA LETOTO

\or|i (so vozdi{ka): Eh, go nema letoto... Si zamina pobrzo otkolku {tomislev! Kako i da ne bilo... Sekoga{ ona {to e ubavo, brzo zaminuva... Taka velibaba Nevena.

Viktor (i toj so vozdi{ka): Taka e, \or|i, mi go zede zborot od usta. Imapravo baba Nevena... Jas duri i ne zabele`av koga odleta letoto. Kako da trae{eeden den...

\or|i: Ete, i tebe, Viktore, kako da ti e `al {to tolku brzo go snema...Taka li?

Viktor: A Marko? Ako ne ka`e Marko?\or|i (podbivno): Toj kako da ne e tuka... Ni{to nitu gleda nitu slu{a.

Nego go interesira samo u~eweto...Viktor (so nedoverba): Kojznae dali e taka!? Na nikoj ne mo`e{ da mu

yirne{ vo srceto...Taka veli baba Stojna.\or|i: Toga{ i jas }e i veruvam... No nie, za sekoj slu~aj, ajde da si se

ispla~eme. Za da izbega tagata od nas... So solzite }e ni bide ,,raat" na du{ata...Taka veli i baba Nevena, a ne samo tvojata baba Stojna...

Marko (za sebe): Ete, na \or|i i Viktor kako da im potonale site la|i vomoreto. A da bea hrabri kako mene nikoj nema{e da gi doznae... Ne sakaat dapo~ne u~ebnata godina... Mislat li deka letoto ve~no }e trae? I deka vu~ili{te ni{to ubavo ne se slu~uva? A mene, da bidam iskren, mi stana zdodev-no i sakav da dojde krajot na letoto... I da po~ne u~ebnata godina... Ne mo`ev daizdr`am da ne ja gledam Angela. Ne znam dali i taa istoto go misli za mene!? Ada gi vidam i drugite od oddelenieto... No tajnata so Ana si ja ~uvam samo zasebe...

\or|i (ja kreva glavata): Ajde Viktore! Ne vredi da taguvame za ne{to {tone mo`e da se vrati. Pa duri toa da bilo i prekrasno leto kako ova {to si za-mina...

Viktor (pomirlivo): Ima{ pravo, \or|i! Najdobro e da se soo~ime sovistinata. U~ebnata godina po~na i da ne se obiduvame da go vratime letoto...

\or|i (se sme{ka): Taka e, ne treba! Zatoa, simni go ranecot od grbot iizvadi go u~ebnikot po maj~in jazik...

Viktor (se {treknuva): O, sosema zaboraviv... Mene navistina letoto meodvleklo predaleku od ovaa u~ilnica...

Marko (nasmeano): Ej, \or|i, Viktor! Sakate li ne{to da vi podaram?! I nadvajcata!

\or|i (radosno): A koj ne bi sakal da dobie podarok, Marko?

Porazgovaraj so drugar~eto zo{to so netrpenie o~ekuva{e da zapo~neu~ebnata godina i zo{to taguva{ po letoto.

Viktor: Navistina, koj? Tuku, {to bi ni podaril?! A koga si tolkudare`liv...

Marko ({egovito): Pa, ete, vo zamena za edno leto }e vi podaram prekrasnaesen, a potoa sne`na zima, no u{te i cvetna prolet... Se dodeka da dojde u{teedno novo leto za da vi ja vrati radosta. Ne samo vam, tuku i na site. A i mene...

Gorjan Petrevski

Razgovarame za dramskiot tekst Spored {to prepozna deka ovoj literaturen tekst e dramski?

Koi likovi se u~esnici vo dramskoto dejstvo?

Za {to razgovaraat tie?

Pokraj drugite, koja e pri~inata poradi koja Marko saka da zapo~neu~ebnata godina?

Za kakov podarok zboruva Marko?

s8

U~estvuvaj vo dramskata igra

Spored ovoj dramski tekst izvedete dramska igra vo va{ataparalelka. Formirajte tri akterski grupi. Za da bideuspe{na, podgotvete se dobro:

1. Izberete koj }e gi igra glavnite ulogi za licata: \or|i,Viktor i Marko.Tie treba dobro da go nau~at tekstot zasvojata uloga.

2. Bidej}i }e bide{ eden od akterite, podgotvi ja dobro svoja-ta uloga: izgovaraj go tekstot so soodvetna boja i ja~ina naglasot spored uka`uvawata na avtorot, no i spored sop-stvenoto do`ivuvawe. Pritoa vnimavaj i na gestikulaciitei dvi`ewata.

3. Scenata vi e podgotvena - va{ata u~ilnica.

4. Kostimi ve}e imate - va{ata u~eni~ka rabotna obleka.

Ne zaboravajte da gi nagradite so aplauz site dobri akteri.

Odbrani go svoeto mislewe Iznesi go i obrazlo`i go svojot stav: ima ili nema pri~ina da se taguva za

odminatoto leto.

Koi ubavini gi nosat esenta, zimata i proletta?

Zapoznaj se so pisatelot

Gorjan Petrevski - raska`uva~, romansier za deca i mladi. Roden vo s.Mrenoga, Demirhisarsko. Avtor na knigite: „Gorocvet“, „Zemjata od sonot“,„Spomenka“, „Tatkovite solzi“, „Ta`niot svira~“, „Marta“, „Zadocnetitepisma od Spomenka“, „Snegovite na Klimentina Evin“, „Dale~na qubov“,„Isti o~i“, „Proletni do`dovi“ i dr.

s9

Zada~aRaska`i kako go pomina tvojot prv u~ili{ten den.

TATKOVINATA SME NIE

Tatkovinata sme site nie,{to zaedni~ki u~ime, rabotime,

~ekorime.

Edno srce {to bie.Za sekogo - dobrina da storime.

Tatkovinata se sakai so podadena ~a{astudena voda so slatko.So topliot lebod tvrdite race na tatko.

Tatkovinata epostela mekai utrinski bakne` od mama.Tatkovinata ei doma{nata zada~a,i se {to nau~iv sama.

Tatkovinata e i avtobusot „dvojka“,{to poln doa|a i poln se vra}a.I mustaklijata {to kataden vozi,{to mavta i pozdrav pra}a!

Tatkovinata e radost do nebopetki koga dobivame.I koga sme site ko eden,zaedno koga navivame.

Tatkovinata e vekovina.Tatkovinata e traewe.

Tatkovinata se ~uva,so razum i so znaewe!

Vasil Mukaetov

^ii simboli se ova zname i grb? [to simboliziraat tie? Kakvi ~uvstva pobuduvaat kaj tebe?

Ja otkrivam tatkovinata vo pesnata

Kakvi ~uvstva te ispolnija otkako ja slu{na ovaa pesna?

Objasni kako gi razbira{ stihovite: „Tatkovinata e vekovina/ tatkovi-nata e traewe.“

Izvle~i od pesnata nekolku stiha od koi najmnogu razbira{ {to e tatko-vinata i prepi{i gi vo tetratkata.

Vo poslednite dva stiha poetot pora~uva deka „tatkovinata se ~uvaso razum i so znaewe.“

Razmisli i objasni kako ti }e ja ~uva{ so tvoeto znaewe, sega i koga }eporasne{.

s10

Iska`i go tvoeto sfa}awe za tvojata odgovornost konnekoja li~nost, kon prirodata i prostorot vo koj sedvi`i{ (domot, u~ili{teto, ulicata, sportskiot klub,avtobusot, prodavnicata...). Seto toa e tatkovina.

^itajte ja pesnata redosledno i izrazno strofa po strofa.

Vo detskoto spisanie {to go ~ita{ pronajdi i drugipesni posveteni na tatkovinata. Izberi edna i pro~itajja izrazno doma i v u~ili{te.

^estitajZnae{ deka 8 Septemvri e Denot na nezavisnosta na na{ata tatkovina. Napi{i i edna ~estitka so koja }e i go ~estita{ golemiot den. [to }e iposaka{?

Sozdavaj li~na enciklopedija

☺ Pronajdi podatoci (od Internet, od razgovor so tvoiteroditeli) {to se slu~ilo na 8 septemvri 1991 godina.☺ Ako site novi informacii gi zabele`uva{ vo edna tetratka,}e vidi{ kolku mnogu interesni podatoci si nau~il. Ako pak jadopolnuva{ so sliki, taa }e bide u{te pointeresna. Taka poste-

peno }e napravi{ li~na enciklopedija so koja }e segordee{.

[to e enciklopedija?

Golema kniga vo koja se predadeni mnogu znaewa od naukata.Ima mnogu vidovi, a za tebe se najinteresni detskite enciklope-

dii za{to vo niv znaewata se predadeni na na~in na koj{to mo`e{lesno da razbere{ i nau~i{.

Koja enciklopedija ja ima{?

[to ti e najinteresno vo nea?

s11

Povrzi i objasniPovrzi go ovoj primer so primeri odsekojdnevniot `ivot. Razgovarajte na~asot, a potoa i doma so roditelite {tose slu~uva so lu|eto koi dobile la`nidiplomi. A ti znae{ {to se slu~uva sou~enicite koi ne u~at, a sakaat dobrioceni. Iznesi go svoeto mislewe.

SELANECOT I OXATA

Eden selanec imal dokument napi{an na turski i se ~udel koj da mu gopro~ita. Odej}i po patot sretnal efendija (gospodin) so ~alma - zna~i oxa.

- Efendi, efendi - mu viknal - pro~itaj mi go dokumentov!- Ne znam, bre sinko, - mu odgovoril efendijata.- Ami kako e taka, efendija so ~alma, a ne znae{ da ~ita{?! - pra{al

za~udeno ~ovekot.- Eh, {tom rabotata bila do ~almata, eve ti ja, zemi ja, vrzi ja okolu glava-

ta i pro~itaj si go dokumentot - duhovito odgovoril oxata.

Makedonska narodna prikazna

Koj e oxa, a koj pop?

Da ti pojasnime: Oxite pred pove}e od stotina godini vo Turskata Imperijava`ele za naju~eni lu|e me|u muslimanite, a popovite me|u pravoslavnite.

Razmisli i izvle~i zaklu~ok[to te nasmea vo prikaznata?

Zo{to oxata ne znael da mu go pro~ita dokumentot na selanecot?

Spored {to }e ja opredeli{ vrednosta na eden ~ovek? Obrazlo`i.

Diskutirajte i povrzete ja narodnata izreka oblekata ne go pravi ~ovekotso ovaa narodna prikazna.

Mala prikazna - golemapoukaIzvle~i ja poukata od ovaamala prikazna, dobro oformija i zapi{i ja vo tetratkata.Mnogu }e ti pomogne naslovotna ovaa tema. Ne zaboravajsekojdnevno da se pridr`uva{na nejzinata poraka!

s12

„Podobro e da go pro~ita{ i nau~i{ nepotrebnoto, otkolku ni{to! Za{tone ~itame i ne u~ime poradi u~ili{teto, ami poradi `ivotot!“

ZAPIS ZA KNIGATA

Knigata, ako ~ovek ja saka,kako brat znae da podade raka.

I ako re{i ~ovek negde da odi,knigata sigurno }e go vodi.

I ako re{i ~ovek ne{to da pravi,za pomo{ kaj knigata neka se javi.

I ako nekoga{ ne{to temno go sreti,neka ja zeme knigata, taa }e mu sveti.

I ako saka vo svet od ~udata da zajde, toj svet vo knigata }e go najde.

I ako gladen za znaewa trpi,od knigata sekoga{ mo`e da crpi.

I ako re{i spomenik da gradi{to }e trae i vekovi }e zdru`uva,neka i izgradi spomenik na knigata -takov spomenik samo taa zaslu`uva!

Gligor Popovski

Za naredniot ~asIzrecitiraj ja pesnatanajubavo {to mo`e{.Usno preraska`i ja sodr-`inata na tvojata omile-na pro~itana kniga.

Se zadlabo~uvam vo pesnataPro~itaj ja pesnata vo sebe nekolkupati i objasni mu na drugar~eto {to semo`e da napravi knigata, ako ja saka{.

So ~ija pomo{ poetot ja sporeduva pomo{ta na knigata?

Kako ni sveti knigata toga{ koga ne{to temno }e ne sreti?

Kako sekoga{ mo`e da se crpi znaewe od knigata?

Objasni zo{to knigata zaslu`uva spomenik vekovi {to }e trae?

Iska`i se Kako ti ja izrazuva{ qubovta kon

knigata?[to saka{ da ~ita{ najmnogu?

Koja e poslednata kniga {to si ja pro~i-tal?Komu i koja kniga si mu ja podaril?Koi knigi i za koj povod si gi dobil na podarok?

s13

Sovet: Mo`ebi vo prviot obid }e ti odi pote{ko, no vo slednite }e se uveri{kolku e lesno, ednostavno i interesno. Izraboti i uveri se vo toa!

BIBLIOTEKA

RazmisliKoj mo`e da ja koristi gradskata, a koj u~ili{nata biblioteka?Koja od ovie dve biblioteki treba da e pogolema? Zo{to?Spored {to se odreduva goleminata na edna biblioteka?

Zada~iPoseti ja organizirano ili samostojno najbliskata gradska biblioteka iza~leni se vo nea.Razgovaraj so bibliotekarot za rabotata na bibliotekata i pravilata {tosekoj korisnik na nejzinite uslugi treba da gi znae i da gi po~ituva.Zapi{i gi soznanijata vo svojata tetratka.

Pretstavi ja pro~itanata kniga

Sekoja kniga ima interesna sodr`ina za ~ie do`ivuvawe mo`e da se zboruvaotkoga }e se pro~ita celosno.

Organizirajte ~ita~ki grupi vo oddelenieto. Sekoja grupa neka pro~ita poedna kniga po sopstven izbor i neka ja pretstavi pred ostanatite u~enicispored nasokite. Razmenuvajte gi mislewata i dogovorete se {to e najdobroda zapi{ete.

Skeleten prikaz1. Edna re~enica so koja }e iska`e{ za {to se zboruva vo knigata.2. Edna ubava misla {to iska`uva ne{to va`no za knigata.3. Eden zbor {to ja ozna~uva osnovnata tema.4. Simbol ili skica so koja bi ja pretstavile knigata.5. Boja koja go pretstavuva tvoeto raspolo`enie, ~uvstva.6. Dopolnuvawe na re~enicata: „Edna od najdobrite raboti vo ovaa kniga e ...“

s14

So kakvi prevozni sredstvapatuvale lu|eto vo minatoto?Kako se prevezuvale od edendo drug kontinent?

GOTVARSKI SKAZNI

Ste slu{nale za Kolumbo, neli? Toj bil Italijanec ispraten od {pan-skiot kral da stigne so mornari i brod do Indija, no slu~ajno vtasal do nepoz-nata zemja, podocna nare~ena Amerika. Patuval brodot po okeanot so denovi,nedeli i meseci. Na mornarite i na Kolumbo im zdodealo da gledaat samo morei ni{to drugo. Lu|eto na brodot stanuvale nervozni za{to sekojdnevno gigledale samo svoite namurteni i bradosani drugari. Zatoa ~esto doa|ale donepotrebni raspravii i tepa~ki.

Kolumbo bil umen kapetan i razmisluval kako da gi razveseli lu|eto i daja razbie zdodevnosta na patuvaweto. Zatoa predlo`il eden natprevar. Rekol -koj }e uspee da stavi vareno jajce da zastane ispraveno, }e dobie {i{e rum. Seobiduvale site, no ne uspevale. Se nervirale i pak se obiduvale, no ni{to neizleguvalo osven {to ~esto jajceto legnuvalo horizontalno ili se kr{elo.Drugite mornari, koi gi gledale obidite na natprevaruva~ite, se smeele, a smeaodamna ne be{e slu{nata na brodot. Na krajot natprevaruva~ite go priznaleporazot pred Kolumbo.

- Nevozmo`no e da se ispravi jajceto - rekle tie.- Jas mo`am da go storam toa - odgovoril Kolumbo.Se sobrale site okolu nego. Kolumbo go zel jajceto v raka, go svrtel so

vrvot kon masata i go yveknal. Se razbira, jajceto so potkr{en vrv ostanaloispraveno. Naokolu odeknala smea poradi dosetkata na Kolumbo i toa bilodovolno lu|eto da se po~uvstvuvaat prijatno.

Nabrgu po ovaa slu~ka, najmladiot mornar koj bil ka~en na najvisokatakatarka da nabquduva, viknal na set glas:

- Zemjaaaa!Se razbira deka ne viknal: - Amerikaaaa! - za{to svoeto ime taa zemja go

dobila podocna, po eden drug moreplovec Amerigo Vespu~i. No toa za nas i ne etolku va`no. Va`no e da nau~ime recept za pa{teta od jajca. Jas predlagam,{tom ne ja narekle Amerika po imeto na Kolumbo, barem nie da ja nare~eme ovaapa{teta vo negova ~est - Kolumbova pa{teta. Na kraj krai{ta, toa si e na{arabota.

Slavka Maneva

s15

Pro{iri gi svoite znaewaKristofer Kolumbo e italijanski moreplovec koj stasal do bre-

govite na kontinentot Amerika. So internet prebaruva~ otvori jastranicata Wapedia-Wiki Kristofer Kolumbo i pro~itaj ne{to pove}e

za nego. ]e otkrie{ kolku patuvawa imal, koga se slu~uvalo toa, kako sevikale negovite brodovi i {to postignal so patuvawata.

KOLUMBOVA PA[TETA

Se gme~at so vilu{ka `ol~kite na dve tvrdovareni jajca (koga se varat vo vodata se dodava malkusol za da ne ispukaat). Se dodava 1 polna la`icaizgme~eno sirewe i 2 polni la`ici majonez. Setotoa se me{a dobro. Jas bi dodala i edna glavicase~kan kromid, no se pla{am da ne se smeete i dare~ete deka sum kromidarka.

Pa zatoa, po va{a `elba, so kromid ili bez nego,nama~kaj ja ovaa pa{teta na lep~e i kasni si slatko. Za dabidat lep~iwata poubavi na izgled, belkite ise~i gi na tenki lenti~ki i ukrasigi so niv. Prijatno!

^itam, otkrivam i dopolnuvam (vo tetratkata)Lu|eto na brodot bile nervozni i namurteni zatoa {to ________________.So natprevarot so jajceto Kolumbo uspeal da predizvika _______________.Pisatelkata mu oddala ~est na moreplovecot Kolumbo taka {to ________.

Opi{i go likotOd sodr`inata na tekstot mo`e da se otkrijat nekolku podatoci za izgle-dot i osobinite na glavniot lik - Kolumbo. Navedi gi i obrazlo`i gi.

Potoa vo tetratkata pismeno opi{i go Kolumbo. ]e bide interesno akoopisot go dopolni{ so portret {to }e go napravi{ sam spored negovafotografija.

Kreiraj

Za tvojot nareden rodenden iznenadi gi tvoite drugar~iwa sovakvi lep~iwa, no site da bidat razli~no ukraseni (rendano

cveklo, liv~iwa od magdonos, razni formi od varen morkov,od crveni domati, krastavica, ’rdokvi, cvet~iwa od brokula,maslinki...). Vklu~i ja tvojata fantazija i samiot }e se iznena-

di{ od tvoite dela!

s16

s17

RASKA@UVAM PO SERIJA SLIKI

Sekoj od nas ima nekoe svoeinteresno do`ivuvawe.Ponekoga{ nekoi na{inepromisleni postapki nedoveduvaat vo sme{na ilimo`ebi ta`na situacija.I ova mom~ence od slikiveima svoe neprijatnodo`ivuvawe.

☺ Razgledaj gi vnimatelnoslikive i sostavi raskazspored niv.

☺ Za da ti pomogneme nie }eti predlo`ime naslov naraskazot „Nedrugarstvo“. No, ti mo`e{ da mudade{ i drug naslov akotoj pove}e ti se dopa|a.

☺ Pro~itajte nekolku odva{ite raskazi idiskutirajte za niv.Najubavite istaknete gina yidniot vesnik vou~ili{teto.

s18

ALO, ALO

Lica: Jana, majkata, Ana

(Telefonot yvoni: zvrrrrrrrrr, zvrrrrrrrrr!)

Majkata: (ja kreva slu{alkata) Alo! Povelete, ovde stanot na Petrevski.

Jana: Alo, Jana!

Majkata: Da, Jana e na telefon, povelete!

Jana: Ama koja Jana? Jas sum Jana!

Majkata: Pa i jas sum Jana. Jana Petrevska.

Jana: No, mene mi treba Ana!

Majkata: Kaj nas doma vo momentov ima dve Ani. Koja saka{ da ja slu{ne{?

Jana: Drugarka mi Ana {to u~i so mene.

Majkata: A koja Ana u~i so tebe?

Jana: Ah, da! So mene u~i Ana Petrevska. Ve molam, mo`e li da ja slu{nam!

Majkata: Sekako! Sega koga kone~no razbrav kogo go bara{, }e ja povikamvedna{. No, {to da i ka`am, koj ja bara?

Jana: Prostete, zaboraviv! Jas sum Jana Dimovska, u~ili{na drugarka na Ana.

Majkata: (Ja ostava slu{alkata do telefonskiot aparat i povikuva) Ana, te baratvojata drugarka Jana Dimovska, poveli javi se! I po~ituvaj gi pravilata zatelefonskiot razgovor, neka bide jasen i kratok.

Ana: Da, poveli! Jas sum, Ana Petrevska...........................................................................................................................................

Qiqana Atanasova

Zapoznaj seGream Bel vo 1876 godi-

na go konstruiral prviottelefon.

Kade zgre{ila Jana?

Zo{to majkata na Ana ne mo`ela da razbere koj kogo bara na telefon? [to zaboravila Jana? Poso~i gi site gre{ki na Jana i zapi{i vo tetratkata kako trebalo da se

obrati. [to mo`e{ da zaklu~i{ od obra}aweto na Ana?

s19

Pro{iri gi znaewata [to e javna govornica, koj ja koristi i kako se koristi? Kakva e razlikata pome|u fiksniot i mobilniot telefon?

Potseti se i redosledno zapi{ivo tetratkata kako treba da seodviva eden kulturen i jasentelefonski razgovor:

- pozdravuvawe

- pretstavuvawe

- zamoluvawe

- zablagodaruvawe

- otpozdravuvawe

- izvinuvawe

- kratok razgovor

Dramska igra vo parovi

Izberi si drugar~e so koe }e vodite zamislen telefonski razgo-vor. Preku ovaa dramska igra }e nau~ite da vodite pravilen ikulturen telefonski razgovor. Sekako, }e go zacvrstite iva{eto drugarstvo. Ako pak si gi razmenite telefonskite broevi, }e imate

mo`nost i brzo i lesno da si razmenuvate korisni informacii.

Doma{na zada~aZapi{i go telefonskiot razgovor so edno tvoe drugar~e koe go dobiva{posle razgovorot so eden od negovite roditeli.

s20

ESENSKA INSPIRACIJA

U~eni~kata od IV od-delenie KaterinaAngelova od OU „Sv.Kliment Ohridski“,Skopje, so pomo{ nakompjuterskata pro-grama Paint ja nasli-kala esenta vo nejzi-nata ulica.

Obidi se i ti sozborovi ili slika daja pretstavi{ svojataulica vo esen.

RABOTATA GO KRASI ^OVEKOT,MRZATA GO GNASI

OD MILOST NE SE @IVEE

Grankite od orevite te`ea od rod. Naniv zadovolno se lula{e mladataververi~ka. Jade{e od plodovite doprezasitenost, a potoa bezgri`nosi zaspiva{e na nekoja granka.Niz lisjeto {ume{e esenta,yirka{e sonceto i {epote{enekoj nejasen zdiv na vetre.Ovie trepeti na esenta i gorazbla`uvaa sonot naververi~kata.

Se slu~uva{e poneko-ga{ i da luduva, skokaj}i odgranka na granka. Kolku patigo prepla{i i stariot zajak kojdoa|a{e na po~inok domnoguletniot orev. Toj si legnu-va{e do korenot, a nemirnataververi~ka bes{umno mu pu{ta{enekoj {u{liv plod od vrvot na rasteni-eto... Kutriot star pla{livec, kako bez glavajurnuva{e kon ugorninite... A za toa vreme palavata nemirnica se previtkuva{eod smea.

Kolku prekrasno i pominuvaa denovite!Nejzinite sestri~ki gi polnea skrivnicite so zimnica. Mlada i neiskusna,

taa zaboravi deka }e dojde i zimata.Zaduvaa vetrovite. Snegot neo~ekuvano se lizna od grbot na planinata.

Nigde hrana i sonce. Nasekade samo bela pustelija i stud.Dolga, gladna zima!Mrzelivata ververi~ka mo`e{e samo da vozdivnuva po son~evite denovi.

Vo posledniot den pred da nastapi zimata, se skri vo puknatinata na dabot.Nabrgu potoa prazniot stomak ja „zapea“ gladnata pesna. Izgladneta i

ta`na, trgna po `iveali{tata od nejziniot rod da bara par~e milost.Najprvin otide kaj prvata sosetka.- Milost, draga sosetke! Gladna sum. Daj mi barem nekolku orev~iwa da ne

umram od glad - pobara.- O, zimata e dolga! Se pla{am i mene da ne mi bide malku hrana... Odi od

drugite baraj milost! - ja odbi sosetkata.

s22

Gladnata ververi~ka otide ponatamu so verba deka nekoj }e se smiluva.Zastana pred vratata na drugata sosetka.

- Milost, draga sestri~ke... Gladna sum. Daj mi nekolku orev~iwa za da neumram od glad... - prodol`i da moli.

- Za mrzlivite nema milost! - grubo ja prese~e i vtorata sosetka.Site ja pre~ekuvaa so istite zborovi.Nesre}nata ververi~ka zaplaka. Od nikade spas. Vo nea se vgnezdi pomisla-

ta deka }e umre od glad. A tolku saka{e da `ivee i da mu se raduva na `ivotot. Pla~ot go slu{na i starata ververica, tetka Runka.- Zo{to pla~e{? - ja pra{a.- Mi se jade... ]e umram od glad... - prodol`i da cimolka.- Ajde so mene... Cela esen rabotev i imam dovolno hrana za dvajca. Ama

nemoj da zaboravi{: „Rabotata e ~esna, a mrzata e sramna...“- Blagodaram, tetko Runke, }e ti se oddol`am! - se raduva{e mrzlivata

ververi~ka.Potoa dvete se vovlekoa vo toploto `iveali{te. Nadvor vetrot u{te pos-

tudeno luduva{e. Snegulkite go rascutuvaa prostorot.Gorjan Petrevski

^itam i otkrivam Kakvi plodovi jadela ververi~kata do prezasitenost?

Kako se zabavuvala mladata ververi~ka, dodeka nejzinite postarisestri~ki gi polnele skrivnicite so zimnica?

Na {to zaboravila mladata i neiskusna ververi~ka?

Kako taa uspeala da ja prezimi zimata?

Zada~iPodredi gi re~enicite spored redosledot na nastanite:

- Molewe od vrata na vrata za par~e milost.- Ververi~kata zaboravi na doa|aweto na zimata.- Starata ververica Runka e mudra i gostoprimliva.- Bezgri`niot son na mladata ververi~ka.

Izvle~i ja re~enicata {to ja izrazuva porakata na pisatelot. Zapi{i ja votetratkata i obrazlo`i zo{to e taka.Organizirajte se vo grupi od ~etvorica i izvedete dramska igra.

Povrzi so nastavata po priroda[umata e `ivotna sredina na ververi~kata. Pro~itaj od drugi izvo-ri kakvi se `ivotni sredini ima. Otkrij kako `ivotnite se prispo-

sobuvaat na svojata `ivotna sredina. Objasni go toa so svoi zborovi.

s23

Tvori samostojno po sopstven izborNacrtaj ja rasplakanata ververi~ka kako moli pred`iveali{teto na sosetkata.Napi{i petored za ververi~kata spored dadenive upatstva:1. eden zbor - poimot (ververi~ka); 2. dva zbora - opisni pridavki za ververi~kata (ja opi{uvaat);3. tri zbora - glagoli (ka`uvaat {to raboti);4. re~enica za ververi~kata sostavena od ~etiri zbora i5. sinonim - drug zbor {to ima isto zna~ewe so poimot

ververi~ka.

Ververi~ka______________ _____________

______________ _____________ __________________________ _________ ___________ ___________

________________

☺ Ispej ili otsviri na detski instrument pesna za ververi~kata,zajakot ili nekoe drugo {umsko `ivotno.

Zada~a za domaRazmisli i razmeni go svoeto mislewe so roditelite zo{to treba da muse pomogne na onoj {to e vo nevolja.Izrekata od gre{kite najdobro se u~i povrzi ja so sodr`inata na raska-zot i so sekojdnevniot `ivot. Svoeto obrazlo`enie zapi{i go sorakopisna latinica vo tetratkata.

s24

KOMPIROT: Zdravo, jabol~e!

JABOLKOTO: ^ao, kompir~e! Ka`i mi, poz-nava{ li podobra ovo{ka od mene?

KOMPIROT: Ah, da, da...Samo da me nema mene,site gladni }e bea!

JABOLKOTO (go zdogleduva portokalot): Portokal~e, ti go propatuva celiotsvet, ka`i mu na ovoj tvrdoglav kompir, deka nema podobra ovo{ka od mene!Nema i nema!

PORTOKALOT: [to si voobrazeno! Jas sum tripati podobar od obajcata. Durii edna boja se vika portokalova, nare~ena e po mene, a ne kompirova ili jabolko-va...

KOMPIROT: Za mene si nevospitan obi~en portokal.

BANANATA (doa|a): Ej, zo{to se karate?

(Jabolkoto, kompirot i portokalot vikaat na set glas i ni{to ne se razbira)

BANANATA: Ni{to ne ve razbiram, ne vreskajte!

PORTOKALOT: Ova voobrazeno jabol~i{te si se zamisluva deka e najdobrotoovo{je na svetot.

OVO[NA KARANICA

Napi{i vo tetratkata koi ovo{ni plodovi najmnogu saka{ da gijade{? Zo{to?

s25

BANANATA: Kutroto toa, a ne znae deka jas sum najdobrata, za{to sum prvahrana za doen~iwata i decata.

JABOLKOTO: Ne e vistina! Prvata hrana za doen~iwata e mlekoto, a potoarendanoto jabolko, taka da znae{!

BANANATA: Zaborava{ deka jas i gospodinot portokal dojdovme od daleku ipodobro go znaeme svetot na vitaminite.

PORTOKALOT: A {to znae{ pak ti, kompiru eden, koga si porasnal vo temni-na, pod zemja? Pih - kompir!

BANANATA: Ili ti jabolko, koe od jabolknicata ne si videlo ni{to drugo ipodale~no od ogradata na sosedniot ovo{tarnik.

KRU[ATA: [to vi e vam? Ova bojno pole li e ili {to?..

KOMPIROT: Sekoj saka da bide najdobriot! Ete {to e!

JABOLKOTO: Ka`i, tetka kru{o, neli jas sum najdobroto ovo{je?

PORTOKALOT: Ne ti, tuku jas!

BANANATA: Ne ti, tuku jas, da znae{!

(Malku fali da se stepaat)

KRU[ATA: Ama ste sme{ni! Ako e taka toga{ i jas bi mo`ela da se natpre-varuvam za najdobra ovo{ka, za{to sum medenka i blaga kako med. Koga Biserka}e se vrati od u~ili{te, }e si podgotvi u`inka i...

KOMPIROT: ...I prvin }e si svari kompir~e!

JABOLKOTO I BANANATA: Potoa }e si ispasira jabolko i banana...

PORTOKALOT: A, ne! Prvo doa|a sokot od portokal! ]e ispie sok!

KRU[ATA: I na krajot }e se zasladi so medeno kruv~e!

SITE: Mmmmm... Dobar apetit!

Edi Majaron(Prevod: Tome Arsovski)

Razgovarame za dramskiot tekst Koi likovi se sre}avaat vo ovoj dramski tekst?

[to e pri~inata za nivnata raspravija?

Do kakov zaklu~ok do{le na krajot?

A ti, do kakov zaklu~ok dojde? Koe ovo{je e najdobro?

[to ne e ovo{je vo dramskiot tekst?

s26

Povrzi i ka`i go svoeto misleweKoj vistinski se kara i se fali vo `ivotot?Kako gi narekuvame lu|eto koi sami se falat?Zo{to ne se omileni vo svojata sredina?Koi osobini im odgovaraat na takvite lu|e? Odberi triod navedenite: vredni, neskromni, odva`ni, samobendi-sani, neiskreni, falbaxii, skr`avi, gordelivi.

Potseti se {to e kuklena pretstava Dramskata pretstava vo koja se koristat izraboteni kukli za sekojod likovite e nare~ena kuklena pretstava. Koj zboruva namesto kuklite?

Kako mo`e da se izvede dramska igra spored ovoj tekst? Kako mo`e da se o`iveat likovite?

U~estvuvaj vo podgotovkata na kuklenata pretstava

Na ~asovite po Tehni~ko obrazovanie izraboti kukla zaeden od likovite. Postojat pove}e na~ini, a formite naovo{nite plodovi se mnogu pogodni za toa. Eve malku pomo{: iskoristi nekoe tvoe staro kap~e. So

za{ivawe i dodavawe na elementi oformi go vo sakaniot lik.Koga }e ja stavi{ rakata vnatre, so dvi`ewe na prstite kuklata }e

ja o`ivee{. A sekako, tvojot govor }e ja napravi u{te pointeresna. Ako ima{podobra ideja od ovaa, realiziraj ja.

Iskoristete gi izrabotenite kukli za da organizirate kuklena pretsta-va vo oddelenieto. Izvedete ja i pred pomalite drugar~iwa.

Povrzi gi i pro{iri gi znaewataPro~itaj {to si napi{al na po~etokot na ~asot. Zo{to tokmu tieovo{ni plodovi gi saka{?Nabroj gi vitaminite {to znae{ deka gi sodr`at tvoite omileni ovo{ja.Zo{to se va`ni vitaminite za tvojot organizam?Zo{to e podobro ovo{jeto i zelen~ukot da se jadat sve`i?

s27

s28

EJ, TATKOVINO

Tri ezera, stari planini~uva{ vo srceto.Na Balkanot toplo kat~e si,ej, Tatkovino!Neka gree spokojnotuka sonceto,ti si se {to imameej, Tatkovino!

So vekovi zemjo postoi{,gorda, prekrasna,vo visini tvojte gulabimirno letaat.So vekovi zemjo postoi{,gorda, prekrasna,nedopreni tvojte cvetoviv pole cvetaat.

Ta zapej ni pesni prekrasniyvezdo na nebotoi ka`i gi tvojte sudbini,ej, Tatkovino!Neka gree spokojnotuka sonceto,ti si se {to imameej, Tatkovino!

Ognen Nedelkovski

Porazgovarajte so drugar~eto do tebe {to e toa tatkovina.

Otkrivam Na koi stihovi odgovaraat navedenive poetski sliki?

- Mestopolo`ba i prirodni bogatstva.- Vekovno postoewe i ubavina.- Qubov kon tatkovinata i miroqubivost.

Zo{to imenkata tatkovina iako e op{ta, poetot ja napi{al so golemabukva?

^uvstva Zvuci

Slika Svoemislewe

Izrazi se Iska`i go svoeto do`ivuvawe na pesnata

spored barawata vo sekoj od pravoagol-nicite. No, prvo nacrtaj gi vo svojata tet-ratka.

Pritoa koristi gi znaewata od matemati-ka za crtawe na pravoagolnik.

SozdavajObidi se i sam da sozdade{stihovi vo koi }e gi iska-`e{ svojata qubov kon tat-kovinata i gordosta sonejzinite ubavini.

Izrazno recitirawe☺ Napravete recitatorski grupi i samostojno osmislete ja podelbata na sti-

hovite na recitatorite.☺ Sekoj dobro neka gi izve`ba opredelenite stihovi i zaedno izrecitirajte

ja celosno.☺ Odberete najdobra recitatorska grupa vo oddelenieto.

Pronajdi i ispej Ovie stihovi se ispeani vo istoimenata

detska pesna na festivalot „Zlatnoslavej~e“ - 1993 godina. Pronajdi ja na CDili nau~i ja od nekoj {to ve}e ja znaenejzinata muzi~ka interpretacija.

Pejte ja site zaedno, prekrasno zvu~i!

Izvestuvawe So drugar~iwata od oddelenieto - organizirano ili so roditelite poseti

nekoj festival na detski pesni. Potoa sostavi pismeno izvestuvawe za nas-tanot spored dadeniot plan:

datum, mesto na odr`uvawe i ime na festivalot; izgled na scenata;ime na voditelot i broj na u~esnici;pribli`na brojnost na posetitelite na festivalot ili ispolnetost nasalata;raspolo`enie na u~esnicite i posetitelite;pesna {to najmnogu ti se dopadna;li~no mislewe za festivalot;

Pro~itaj go svoeto izvestuvawe doma pred roditelite i v u~ili{te preddrugar~iwata.

s29

Oktomvri siot se kiti so zlatoi zlatni boi nasekade imazlatnici bezbroj se rojat po patot{to vetrot palav povezden gi kine.

Na ridot lozja so grozdovi dro~niv gradini kru{ii jabolka so~niko{nici, gajba i mominska smea,bera~i li~ni rabotat i peat.

Gorata lisna vo plameni boipurpurni, `olti, rumeni, sivi,livadi vla`ni ko zelena ~ojasred sino nebo p~eli~ki se rojat.

Oktomvri vreden esenta ja kaniko li~na moma na pazar da idesredbi i radost i nudi ko laniko{nici polni so plodovi razni.

Kosara Go~kova

Kakvo bogatstvo nudi oktomvri?Zapi{i vo tetratkata i pro~itaj mu na drugar~eto.

OKTOMVRI

Go zbogatuvam re~nikotdro~ni (grozdovi) - nababreni, krupni, polni so sok~oja - vid debela tkaenina

s30

Gi otkrivam bogatstvoto i ubavinite na oktomvri Otkrij od koja strofa e dolovena sekoja poetska slika iska`ana

so iskazite:

- Esenta - li~na moma na pazar so polni ko{nici.- Oktomvri zakiten so zlato.- Gorata vo plameni boi.- Gajbi i ko{nici polni.

Prepi{i gi vo tvojata tetratka redosledno i pred niv stavi goredniot broj.

Objasni ja sekoja poetska slika otkako }e ja pro~ita{ strofata.

SPOREDBA Zo{to poetot vo tretata strofa livadite gi sporedil so zelena

~oja? Vo pesnata ima u{te edna sporedba. Otkrij ja i prepi{i ja vo

tetratkata. So {to ti bi ja sporedil esenta? A livadata? Zapi{i vo tetratkata i

pro~itaj mu na drugar~eto.

Go objasnuvam poetskiot jazikVe}e znae{ deka poetite vo svoite pesni pokraj so osnovnoto zna~ewe,upotrebuvaat zborovi i izrazi so preneseno zna~ewe.

Objasni gi zborovite od prvata strofa {to imaat preneseno zna~ewe:zlato, zlatni boi i zlatnici.

Pronajdi vo koi dve strofi poetesata ja pretstavila esenta kako li~nost.

Koj u{te e pretstaven kako `ivo su{testvo? Otkrij vo prvata strofa.

Odberi kako }e se izrazi{Nau~i napamet dve strofi koi{to najmnogu ti se dopa|aat i recitiraj gina naredniot ~as.Napi{i sostav so naslov „Esenta vo mojot dom“. Opi{i {to se slu~uva votvojot dom vo vrska so podgotovkite na zimnicata. Opi{i go i bogatstvo-to od plodovi na doma{nata trpeza.Nacrtaj ja poetskata slika {to najmnogu ti se dopadna.

s31

@OLTA PRIKAZNA

Zlatnokosata Esen dojde tivko i neseteno.Prvo ja nasetija {trkovite. Edno utro najstariot {trk gi sobra site od svo-

jot rod i im re~e:- Zastude. Otkaj planinite po~naa da se spu{taat magli. Sonceto se poslabo

gree. Go pokrivaat oblaci. I vodata vo rekite i barite e se postudena. Se skrijave}e i `abite, i zmiite, i gu{terite. Vreme e da se preselime na jug, kon potop-lite krai{ta...

Na telefonskite `ici kako `iv |erdan bea naredeni stotici lastovi~ki. Itie se dogovaraa pred zaminuvaweto na jug.

Od krunata na starata jabolknica ve}e ne se slu{a{e pesnata na slavej~eto.Sekna i pesnata na ~u~uligata pod oblacite. Vrabecot Xivko be{e se pota`en ipozagri`en. Taguva{e po denovite polni so son~evina.

Nate`nati od bogatiot rod, se vitkaa grankite od duwite, slivite, kru{itei jabolknicite. Vrednite p~eli vo roevi sega sletuvaa vrz so~nitegrozdovi...

Lu|eto se ra{trkaa po nivite, zelen~ukovite gradini,ovo{tarnicite i lozjata. Sekoj go sobira{e plodot od ona{to go posadil. Esenta svrati vo se~ij dom i na site imostavi bogati darovi...

Vo vizbite se polnea kaci i buriwa so zelka itur{ija. Na policite se redea {i{iwa so sokovi, tegli sokompot, marmelad, ajvar - i druga zimnica. Ambarite ve}ebea polni so `ito, a {talite - so hrana za dobitokot.Kamarite so drva vo dvorot, se pove}e rastea...

A, tamu, vo {umata?Tamu sekna pesnata na pticite. Ogolea drvjata i

pasi{tata. Se slu{a{e samo `uborot na potocite,koi gi nosea prvite otkinati lisja na dabjeto,bukite, brezite i drugite listokapni drvja.

Baba Meca gi pribra svoite me~iwa vope{terata. Vrz kup suvi lisja i paprat tie }espijat zimski son. Preku letoto nasobraa dovolno salo, za da mo`at da izdr`atbez hrana do novata prolet.

Ververi~kata Tresiopa{ka od bliskata korija gi vnese vo svojot dom posled-nite orevi i le{nici i re~e:

- Dobra zima na site prijateli!Seta priroda trepere{e vo nekakva treska pod zlatno-`oltiot kilim {to

go dotkajuva{e Esenta...Kiro Donev

Koi boi preovladuvaat vo esen?

s32

Pro~itaj go tekstot vo sebe i pismeno odgovori napra{awata spored sodr`inata na prikaznata:

- Kakvi vremenski promeni nastanuvaat vo esen?- Zo{to se vitkaat grankite na ovo{nite drvja?- [to rabotat lu|eto vo esen?- Kako se podgotvuvaat `ivotnite za do~ek na zimata?

Otkrij gi pri~inite za dolunavedenive posledici:

- Vreme e da se preselime na jug kon potoplitekrai{ta...- Vrabecot Xivko be{e se pota`en i pozagri`en.- Se slu{a{e samo `uborot na potocite...

Izrazi se i tvori

Sostavi plan spored redosledot na nastanite vo raskazot.

Spored nego, pismeno preraska`i ja sodr`inata.

Pro~itajte si gi preraskazite so drugar~eto me|usebno iizrazete gi svoite pofalbi i zabele{ki na sledniov na~in:

- Tri yvezdi~ki za ona {to vi se dopa|a.- Dve `elbi za ona {to bi sakale poinaku da bide.

Izraboti samSoberi `olti lisja so razli~na golemina i vo razli~ni nijansi. Odprese~eni drva za ogrev otkorni mali par~iwa kora. So lepewe na istitei dopolnuvawe so vodeni boi izraboti esenski pejza`.

Tvojata tvorba izlo`i ja na oddelenskoto likovno kat~e.

Zapoznaj se so pisatelot

Kiro Donev - pisatel za deca i mladi. Roden vo s. Monospitovo,Strumi~ko. Avtor na knigite: „@aba spiker“, „Bilo - ne bilo“, „Aprili - li“,„Da se zapoznaeme“, „Me{ana salata“, „Aj pogodi“, „[arena krienka“,„Dalaverite na Dobre Lo{iot“, „Kinder kva~ka“ i dr.

s33

MALI PRIKAZNI - GOLEM UM

SLEPIOT ELEN

Eden slep elen naumil da pase pokraj moreto. So zdravoto oko se svrtel konkopnoto, a so slepoto kon moreto, ne pla{ej}i se od ni{to. Slu~ajno pominu-vaj}i ottuka, ribarite go videle i go zastrelale. „Aj, neverno more, vozdivnalelenot, tokmu ti me izdade od kogo jas se nadevav deka }e me za~uva!“

Naravou~enieNikoj nikoga{ ne mo`e da znae od kade napast }e go snajde. ^estopati

odbegnuvame golemi nevolji, a tamu kade {to mislime deka sme nadvor od opas-nosta, nenadejno i kako molwa }e ne snajde nevolja. Razumno e, zna~i, sekade davnimavame.

Dositej Obradovi}

Razmisli i zapi{iI ti treba da bide{ mnogu vnimatelen koga odi{ i koga se vra}a{ odu~ili{te, vo igrite so tvoite drugar~iwa, koga odi{ vo priroda, na pla`a,koga ostanuva{ doma sam... Na {to posebno treba da vnimava{?

ELENOT I ELEN^ETO

Elen~eto go zapra{alo elenot: „Tato! Kako toa, ti si pogolem od pesot igledaj kolkavi ti se rogovite, pa sepak, koga }e slu{ne{ ku~iwata da laat, tibega{?“ „Ku~iwata, sinko, se kavgaxii“, odgovoril tatkoto elen, „a jas prirod-no ja mrazam kavgata, pa pove}e sakam da se zasolnam“.

Naravou~enieSre}en e ~ovekot so takov karakter koj lesno ne se luti i koj mo`e da

rasuduva dodeka e lut. Koj ja mrazi kavgata i se zasolnuva, odbegnuva i se spasu-va od mnogu zlo i nemir vo `ivotot.

Dositej Obradovi}

s34

LISICATA I JARECOT

Odele lisicata i jarecot i po nekoe vreme dvajcata o`ednele. Do{le doedna dlaboka dupka, skoknale vo nea da se napijat voda, no ne mo`ele da izlezatnadvor.

Pritoa lisicata mu rekla na jarecot: „Potpri se ti na yidot od jamata, a jas}e se iska~am na tvoite rogovi i }e izlezam nadvor; potoa i tebe }e te izvle~am“.

Jarecot ja poslu{al, lisicata mu se iska~ila na rogovite i izlegla od jama-ta. Potoa se svrtela kon jarecot i mu rekla: „Da ima{e tolku pamet kolku {toima{ vlakna vo bradata, nema{e tolku nepromisleno da skokne{ vo jamata. Jassega odam podaleku po svoja rabota, a ti kako znae{. I poslu{aj go mojot sovet:vo sekoja rabota u{te na po~etokot razmisli {to te ~eka na krajot!“

@an de la Fonten

Prepoznaj Prepoznava{ li nekoi od tvoite drugar~iwa so karakterotna elenot? Poso~i gi!

Objasni zo{to pove}e saka{ da se dru`i{ so drugar~iwakoi se popustlivi i smireni, otkolku onie koi se izbuvlivii kavgaxii.

Obrazlo`iKako ja razbira{ poslednata misla od basnata.

Zo{to treba da go prifati{ sovetot?

s35

AKVARIUM

Vo akvariumot plivale tri zlatni rip~iwa. Kru`ele okolu-naokolu ilistoele namesto treperej}i so perkite. Okolu niv se pravele meur~iwa od vozduh,a na dnoto se ni{ale ne`nite liv~iwa na vodnite trevki. Ponekoga{ ripkite sedopirale do stakloto i yirkale nadvor. Najmaloto od niv, so crveni dam~iwa nasrebrenoto telce i so crveno ustence, bilo najqubopitno. ^esto go dopiraloglav~eto do stakloto i ja pra{uvalo ripkata do nego:

- Babo, {to ima nadvor od na{ava ku}a?- Ni{to nema - velela taa. - Tamu e prazno, bez voda i bez trevki, no ima lu|e. - Pa kako `iveat lu|eto tamu? - pra{uvalo rip~eto.- Lu|eto ne se ribi - odgovarala trpelivo starata ripka. - Tie ne `iveat pod

voda, tuku na suvo.- Zatoa tolku te{ko se dvi`at - velelo rip~eto. Od nivnoto ~ekorewe se

trese i na{ava ku}a!I toa zadovolno mavtalo so perkite i tancuvalo gore-dolu, od radost {to

mo`e tolku lesno da se dvi`i niz vodata. No bidej}i bilo qubopitno, postojanone{to pra{uvalo.

- Babo, a znae{ li ti kakvo e moreto?- Moreto e, sinko, najgolemata ku}a na ribite. I site `iveat tamu, i golemi

i mali. A so niv `iveat i rakovite, i morskite yvezdi, i koralite, i meduzite iu{te i u{te mnogu drugi {to ne im gi znam imiwata.

- Si go videla li moreto i si stignala li do negoviot kraj? - pra{uvalouporno rip~eto.

- Ne, sinko, jas ne sum go videla, no majka mi, tvojata prababa, miraska`uva{e za nego. Nikoj ne mo`e da go stigne negoviot kraj. ]e pliva{, }epliva{ so denovi, so no}i, a krajot ne se gleda...

Maloto rip~e se nata`ilo:- Jas nikoga{ nema da go vidam moreto. A sigurno }e stignev do negoviot kraj,

za{to mnogu silno mo`am da plivam - i pritoa nabrzina napravilo nekolku krugavo akvariumot.

[to e akvarium? Razgovarajte so drugar~eto.

s36

Starata ripka se nasmeala:- Veruvam deka mo`e{ da stigne{ do krajot na moreto, samo ako ne te lapne

nekoja pogolema riba. ]e ja zine ustata i - am! - ti si ve}e vnatre, vo nejziniot mev.Rip~eto se ispla{ilo od taa misla. - Sepak podobro e jas da gi ve`bam perkive vo na{ava ku}a. Denes }e svrtam

mnogu krugovi. - Taka milo, ti si umno - odgovorila starata ripka. - Zo{to ti e moreto koga

si ima{ tolku ubava ku}a? Slavka Maneva

Razgovarame za sodr`inata na raskazotVo kakva ku}a `iveelo maloto rip~e?

Za {to ja raspra{uvalo maloto qubopitno rip~e negovata baba?

[to mu objasnila baba mu za moreto? Koj `ivee vo nego i kakva opasnostmu se zakanuva ako se najde vo nego? Pro~itaj ja glasno re~enicata so kojababata mu ja predo~uva opasnosta na golemoto more.

Do kakvo soznanie do{lo rip~eto po odgovorot na baba mu?

Izvle~i pouka i zapi{i Izvle~i pouka od ovoj raskaz. Ka`i ja usno.

Zapi{ete na tabla nekolku najdobro formulirani pouki.

Odberi ja onaa formulacija {to najmnogu ti se dopa|a i zapi{i ja vo tvo-jata tetratka.

Napravi sporedba i povrziakvarium < ezero < more < okean = dom < grad (selo) < tu|a zemja < svet

Pro{iri gi znaewata i opi{iNau~i ne{to pove}e za raznite vidovi slatkovodni i morski ribi odenciklopedija.

Na internet prebaraj i pronajdi kade i kako lu|eto mo`at da nabquduvaatkako ribite i drugite morski `ivotni `iveat vo prirodna sredina.

Izberi edno od niv i opi{i go vo tetratkata.

s37

MRZLIVIOT PO[TAR

Vo edinstvenata po{ta vo gradot rabote{e i eden mrzliv po{tar. Be{etolku mrzliv {to site go zavikaa Mrzlivko. Sekoga{, koga treba{e da se odnesenekoe pismo, mrzliviot po{tar leka-poleka go fa}a{e patot pod noze i durive~erta se vra}a{e na rabota. [tom decata }e go zabele`ea kako so lazewe jaizvr{uva svojata dol`nost, postojano go zadevaa. I ne samo tie, tuku i vozras-nite ~esto mu se podbivaa, no po{tarot, verojatno od mrza, voop{to i ne im selute{e. Toj na site im nose{e pisma, na nekoi ta`ni, na drugi radosni...

No samo na gospo|ata Maestral se u{te i nema{e doneseno nitu ednopismo. Ta`nata gospo|a nema{e nikoj svoj, a tolku mnogu be{e qubezna so nego.Taa nikoga{ ne go narekla so pogrdnoto ime, nikoga{. Postarite lu|e veleadeka imala sin {to go grabnale piratite i sega od nego nema ni traga ni glas.Kutrata gospo|a Maestral, tolku be{e dobra.

Kakva rabotna zada~a imaat po{tarite?

s38

Eden den po{tarot Mrzlivko treba{e da odnese edno neobi~no pismo.Be{e isprateno od nekoj ostrov na Atlantskiot Okean. Koga vide deka pismotoe adresirano do gospo|ata Maestral, po{tarot skokna od radost. Mrzata kako daja snema i v ~as otr~a da ja izraduva ta`nata gospo|a. Lu|eto ne im veruvaa nasvoite o~i koga go vidoa po{tarot kako ita po nivnata ulica. No toj voop{to neim obrnuva{e vnimanie.

„Verojatno e od nejziniot sin“, si misle{e po{tarot Mrzlivko i nezgre{i. Toa sinot ja izvestuva{e majka si deka, kone~no, im izbegal na piratitei se vra}a doma. Sre}na nasmevka go ogrea i nejzinoto lice.

Ta`nata gospo|a pove}e ne be{e ta`na, a i mrzliviot po{tar ne be{e ve}emrzliv.

Goran B. Stojanoski

Razgovarame za sodr`inataZo{to edinstveniot po{tar vo gradot go narekle Mrzlivko?

Kako se odnesuvale so nego lu|eto?

Koga Mrzlivko ja izgubil svojata mrza?

[to ja napravilo sre}na ta`nata gospo|a Maestral?

Kakvo izvestuvawe i ispratil sinot na svojata majka so pismoto?

[to te potsetuva na bajka vo raskazov?

Razmisli i ka`iKako po{tarite znaat komu da mu go odnesat pismoto?

Od kade doznal po{tarot deka pismoto e od nejziniot sin?

Koj ja znae sodr`inata na pismoto?

Zo{to na pismoto se stava po{tenska marka?

Na koj na~in so pismoto se zapazuva privatnosta na ispra}a~ot iprima~ot?

[to se pi{uva vo pismoto?

s39

PISMO DO NEPOZNATO DRUGAR^E

Podgotovka za pi{uvawe na pismoto

Kupi si eden plik i po{tenska marka od najbliskata po{ta. Odberi siedno nepoznato drugar~e od tvoeto spisanie kade }e ja najde{ negovataadresa. Pri pi{uvawe na pismoto pridr`uvaj se na redosledot na sodr`inata:

obra}awe do nepoznatiot;pretstavuvawe (ime i prezime, vozrast, semejstvo, u~ili{te vo koeu~i{...);zapoznavawe so semejstvoto, u~ili{teto, rodnoto mesto i negovite zna-menitosti;izrazuvawe na `elbata za dopi{uvawe i drugaruvawe;posakuvawa;pozdravi i potpis.

Pro~itaj im go pismoto na tvoite roditeli, a na naredniot ~as pro~itajgo i pred drugar~iwata.Adresiraj go pismoto, zalepi ja po{tenskata marka vo desniot goren agoli pu{ti go vo po{tensko sanda~e.

Ako adresata na prima~ot (negovata) {to se zapi{uva na prednata stranaod plikot e to~na, toj }e go primi pismoto za nekolku dena. Taka }estekne{ u{te edno novo drugar~e. Ako pak ne e, toa }e se vrati na adresa-ta na ispra}a~ot (tvojata) {to se zapi{uva na zadnata strana od plikot.

Vnimavaj: Pismoto treba da e napi{ano so ~itliv i ubav rakopis za da mo`elesno da se pro~ita i celosno da se razbere.

[TO E PISMO?Ako odgovori to~no na prethodnite pra{awa, tinau~i {to e toa pismo.

Vo tetratkata zapi{i {to se zapi{uva na prednatastrana od plikot, {to na zadnata strana, a {to na lis-

tot hartija? (na podloga od plik)

s40

KAPKA PRIMER VREDI POVE]E

OD DO@D SOVETI

KAKO VO PRIKAZNA

Marija ne {tedi pozdravi za site sou~enici.Marija so penkala vo razli~ni boi gi zapi{uva vo svojot telefonski

imenik broevite na site sou~enici.Marija deli pofalni zborovi ako se dopadne pandelkata vo kosata na neko-

ja sou~eni~ka ili noviot ranec na nekoj sou~enik.Marija gi pokani site sou~enici na svojata rodendenska zabava.Marija im poka`uva matematika na site {to ne im odi matematikata.Zatoa site ja sakaat Marija.No, edno „no“ se zame{uva vo prikaznata. Na Zorica sekoga{ i fali „Zdravo!“ ili „Kako si?“ za Marija.Zorica ne stavi srcence pokraj imeto na Marija vo imenikot na nejziniot

mobilen telefon.Zorica se potsmeva na {arenite zdolni{ta na Marija.Zorica ja narekuva Marija „bubalica“.Sepak, Marija sekoga{ ~uva nasmevka pove}e za vakvi situacii. Eve, denes

Zorica donese na u~ili{te kutija ~okolatca. Gi otvori na golemiot odmor i imponudi na site {to bea vo u~ilnicata.

- Ti blagodaram! - velea nekoi.- Ba{ se vkusni! - velea drugi.Marija ne re~e ni{to, bidej}i nikoj ni{to ne ja poslu`i. Sepak, taa ne

poka`a qubomora. Samo gi vrati vo ranecot u~ebnicite od prethodniot ~as.Kako {to zemaa od bonbonite, taka decata izleguvaa od u~ilnicata. Koga

ostanaa sami, Zorica goltna u{te edno od ~okolatcata. No, namesto da gonapravi voobi~aeniot izraz na u`ivawe, po~na da ka{la. Marija vedna{ sfati{to e rabotata, otide do nea i ja udri po grbot, kako {to se pravi koga nekomu}e mu zaletne zal~e hrana. Bidej}i toa ne pomogna, istr~a do nastavni~kiotkabinet, zede edna ~a{a, ja napolni voda od ~e{mata i se vrati kaj Zorica.Okolu nea se bea nasobrale site sou~enici. [tom ja vidoa Marija so ~a{a v rakai napravija mesto da pomine.

- Napij se! - re~e taa.Zorica se napi edna goltka i po nekoe vreme ka{licata se smiri. [tom

vleze nastavni~kata, site sednaa na svoite mesta. Do krajot na ~asovite Zoricane ka`a ni zbor. Odej}i si nakaj doma i prijde na Marija:

- Ova e za tebe - re~e i i podade zavitkano bonbon~e.- Da ne ti e posledno? - pra{a Marija.- Posledno e, ama ako. Go ~uvav za tebe.Marija go zede i ne zaboravi da se zablagodari.

Koja prikazna ti e najomilena? Kakov kraj ima taa?Kakov kraj naj~esto imaat prikaznite?

s42

- Sakam da te pra{am ne{to - re~e taa. - Zo{to si sekoga{ tolku neprija-telski raspolo`ena kon mene?

- Zatoa {to postojano si tolku dobra so site. Zatoa {to se pravi{ sotolkava `ar.

Ovoj kompliment i gi vcrveni obrazite na Marija.- A mo`e li jas tebe da te pra{am ne{to? - prodol`i Zorica. - Zo{to, i

pokraj se, prodol`uva{e da bide{ dobra so mene?- Zar ne e taka vo site prikazni? Zar dobrinata ne pobeduva sekoga{ na

krajot?Zar ne e toa cela vistina?

@arko Kujunxiski

Razgovarame za postapkite na likoviteKoi dva lika gi sretna vo raskazov?

Koja od niv bi ja odbral za drugarka? Zo{to?

[to ne ti se dopa|a kaj Zorica?

s43

Rabotam samostojnoVo tetratkata nacrtaj vakva tabela (mo`e da ja izrabotite na kompjuter ida ja otpe~atite na hartija - za sekogo po eden list) i popolnuvaj ja sporedpostavenite barawa:

Postapkite na Marija Postapkite na Zorica

_____________ _____________ _____________

_____________ _____________ _____________

Marija e ______ drugarka Taa sekoga{ se odnesuva________ kon site.

Zorica ne e ______ drugarka Taa poka`uva _________ konMarija

Marija i pokraj se ostanuva dobra drugarka (navedi janejzinata postapka): ____________________

Prvata promena na Zorica(navedi ja nejzinata postapka): _________________________

MARIJA I ZORICA SE _______________ DRUGARKI.

Izvle~i zaklu~ok[to e vo ovoj raskaz kako vo prikazna?Posle koja postapka na Marija nastanuvapozitivna promena kaj Zorica?[to te voshiti najmnogu kaj Marija?Povrzi ja izrekata kapka primer vredipove}e od do`d soveti so odnosot na Marijakon Zorica.Od {to zaklu~i deka i Zorica e dobrodevoj~e?Od ~ii gre{ki nau~ila Zorica kako treba dase odnesuva vo idnina?

Razmisli i raz-meni go misleweto

Napi{i vo tetratka-ta u{te najmalku petraboti koi sporedtebe se va`ni za dru-garstvoto. Pro~itajmu na drugar~eto{to si napi{al idopolnete se.

Sozdavaj

Napi{i stihovi za vistinskiot drugar/ka. Naslikaj go tvoeto drugar~e. Izraboti dizajnirana diploma za najdobar/ra drugar/ka.

Podari mu ja na drugar~eto svojata li~na tvorba vo znak nablagodarnost za dobroto drugarstvo. Toa mo`e da bide i ori-

ginalen rodendenski podarok koj }e ostane zasekoga{ da svedo~i zava{eto drugarstvo.

s44

DVE @ABI

Dve `abi `iveele vo edna mala bara, a koga taa vo leto presu{ila, trgnale da baraatdruga. Prona{le eden dlabok bunar. Toga{ pomladata i rekla na postarata `aba: „O,prekrasna voda! Ajde da skokneme vnatre“. „Mo`eme mnogu lesno da skokneme dolu,odgovorila starata, no ako i ovaa voda presu{i, dali }e mo`eme da izlezeme nadvor? “

Dositej Obradovi}

Vo kakva sredina `iveat `abite?Razmenete si gi mislewata so drugar~eto od klupata.

Pro~itaj i odgovori pismeno Odgovori i na pra{aweto na starata `aba. Kako }e go oceni{ predlogot na pomladata `aba? [to zaklu~uva{ za postarata `aba spored nejziniot odgovor?

Izvle~i pouka od ovaa basna.

Najdi re{enie za problemot: Deneska ne si napi{al doma{na zada~a, a znae{ deka tvojata

u~itelka sigurno deka }e gi pregleduva. Za da go izbegne{ prekorotod u~itelkata ili slabata ocena, prvo {to ti pa|a napamet e da izmis-

li{ deka si bolen i da ne otide{ na u~ili{te. No toga{ ne si svesen dekaso toa pravi{ u{te pogolema gre{ka. Razmisli za posledicite!

Razmisli i napi{i vo tetratkata kako mo`e{ da go re{i{ ovoj problem,a da nema{ nikakvi posledici.Pro~itaj im na roditelite {to si napi{al.

Ve`baj latinicaPrepi{i ja basnava vo tetratkata so makedonska rakopisna latinica.

s45

Razmisli i razmeni go mislewetoSo {to go povrzuva{ zborot posleden (posledni, posledna, posledno). Na{to te asocira?

POSLEDNIOT LIST

Posledniot list na grankata stoioblean vo taga i solzi,{umata e peplosana, bez boi,po neboto temen oblak polzi.Osamen, po`olten, suv, da ti padne za nego `al, na se okolu sebe i nem i gluv }e se najde brgu vo kal...

Do`dot studen v~era go sronimakite mu gi skrati.„[tom prolet dojde, - poraka prati -}e razlista i }e se vrati!“

Nenad Xambazov

s46

Razgovarame za pesnataKakvo raspolo`enie predizvika kaj tebe ovaa pesna?

[to go predizvika takvoto raspolo`enie?

Koj period od esenta e naslikan vo pesnava?

Pronajdi gi i pro~itaj gi stihovite vo koi poetot ja opi{uva {umata.

[to misli{ ti, zo{to posledniot list e oblean vo taga i solzi?

Kako poetot go pretstavil listot {tom pla~e i pra}a poraka?

Sporedi

☺ Napravi sporedba na ovaa pesna so pesnata „Oktomvri“ nastr. 30. Zabele`i gi razlikite na opisite i raspolo`enieto{to go predizvikuvaat dvete pesni.

Sozdavaj☺ Napi{i sostav vo koj }e go sretne{ posledniot list i }e

razgovara{ so nego. Kako }e go ute{i{ da ne bide ta`en? Kako }e postapi{so nego?

Bidi kreativen☺ Soberi pove}e po`olteni lisja so razli~ni nijansi na boi, formi igolemini. Stavi gi pome|u listovite na star vesnik i pritisni gi so nekojte`ok predmet. Po nekolku dena tie }e bidat suvi i mazni, pogodni za le-pewe.So boi~ki, na list od blok, naslikaj edno drvo so ogoleni granki i nebo

kakvo {to e pretstaveno vo prvata strofa. Otkako bojata dobro }e se isu{izalepi go listot {to najmnogu ti se dopa|a na nekoja od grankite. Dolniotdel od slikata prekrij ja so preostanatite `olti lisja. Taka esenta }e javnese{ i vo tvojata u~ilnica ili vo detskata soba.

Povrzi so nastavata po PrirodaKoi listopadni drvja gi ima vo na{ite {umi?Pro~itaj i nau~i (od drugi izvori na u~ewe) zo{to lisjata `olteat ipa|aat.Zbogati ja i svojata enciklopedija so novi informacii.

s47

POGODI [TO E:Vo sin beskraj gledav vezdendur ne vidov pokriv yvezden.

( . . . . )

[TO E NEBOTO

Neboto e beskrajno ramno igrali{tepo koe se trkala `oltata son~eva topkavo igra so balonite.

Neboto e beskrajno ramno letali{tepo koe od utro do ve~er letaat pticitevo natprevar so avionite.

Neboto e krevet vo koj{to spijat oblacitei pateka po koja se gonat vetri{tata,neboto e najgolemata cirkuska kupolapod koja no}e priredbi davaat soni{tata.

Neboto e naj~istoto leneno platno(yirni go, legnat v treva, niz granki brezovi!)denot go tkae so zlatni son~evi ni{ki,a no}ta po nego veze yvezdeni vezovi.

Vidoe Podgorec

Razgovarame za sodr`inataNa {to se mu li~i neboto na poetot?[to se `oltata topka i zlatnite ni{ki, a {to balonite?Zo{to neboto spored poetot e najgolema „cirkuska kupola“?Objasni zo{to neboto dewe tkae, a no}e veze?

Razmisli☺ [to e navistina neboto? Do kade se prostira? Mo`e li da go doprat avio-

nite ili vselenskite brodovi?☺ Od drugi izvori na znaewe pro~itaj kako go dobiva svoeto sinilo.

Ilustriraj i razgovaraj

Odberi edna poetska slika od pesnava {to najmnogu ti se dopa|a iilustriraj ja so tehnika po sopstven izbor. Pronajdi go

drugar~eto {to ja ilustriralo istata poetska slika i razgo-varajte so nego zo{to ste ja izbrale tokmu taa. Taka me|usebno }e

se zapoznaete podobro. Napravete izlo`ba od va{ite crte`i.

s48

^ADOR^E

Deneska vidov i staro i mladokako pokraj do`dovnite vodiod kinoto do centarot do gradotubava, `iva pe~urka odi.

Na nekoi v grlo im zastana zdivot,nekoi od ~udo {lapnaa vodi,se ~udea na toa pe~ur~e `ivokako samoto po do`dot odi?

I kako mnogu svet se zbra na plo{tadotne vodej}i smetka {to vrne, lie,vidoa deka toa bil ubav ~adorpod kogo Biljana od do`dot se krie.

Miho Atanasovski

Iska`i gi svoite vpe~atoci od pesnata

Zo{to site mu se ~udele na ~ador~eto?Koj bil pod ~ador~eto?Kako ja zamisluva{ Biljana?[to postignal poetot so pi{uvaweto na edna vakva pesna za ~ador~eto? [to ne mu veruva{ na poetot?

Podgotvi pra{awa za slednive odgovori na ~ador~eto:1. Mnogu mu se lutam koga }e me frli pod krevetot i ne mo`e da me najde koga

}e mu zatrebam. Toga{ mora da se vklu~i i de`urniot detektiv - majka mu.2. Dva-tri pati dosega, i toa pod negovata klupa v u~ili{te. No za sre}a tetka-

ta {to ~isti sekoga{ me vra}a{e kaj mojot sopstvenik.3. Najsre}en sum koga pokraj mojot sopstvenik }e za{titam od do`dot i nekoe

negovo drugar~e {to si go zaboravilo svojot ~ador.

Opi{i go tvoeto ~ador~e:- dali ti e eden od omilenite predmeti {to gi koristi{; - od kogo go dobi i kolku vreme go poseduva{;- negovata boja, eventualni {arki, ra~kata i mehanizmot za otvorawe;- kako se odnesuva{ posle upotrebata;

Pro~itaj im go sostavot na tvoite doma{ni i na tvoeto drugar~e.

s49

NAGRADANekoj selanec na{ol bescenet kamen i go odnel kaj carot. Vlegol vo dvorecot i

po~nal da gi pra{uva kako mo`e da stigne do nego. Eden od slugite go pra{al za pri~inataza negovata poseta. Toj mu raska`al.

- Dobro, jas }e mu ka`am na carot za tebe, - mu rekol slugata - no ako mi dade{polovina od ona {to }e ti go dade toj. Ako ne se soglasi{, nema da te pu{tam.

Selanecot mu vetil, a slugata go odnel do carevite odai. Toj go zel kamenot i gopra{al:

- Kakva nagrada saka{ da ti dadam, selanecu?- Daj mi pedeset stapovi - odgovoril selanecot. - Drugo ni{to ne sakam za nagrada.

Takov be{e dogovorot so tvojot sluga, po polovina da si ja delime nagradata. Mene }e miudri{ dvaeset i pet, a i nemu isto tolku - dvaeset i pet.

Carot se nasmeal i go nabrkal slugata, a na selanecot mu dal iljada rubli.

Lav Nikolaevi~ Tolstoj

POSAKALA [UTA ROGOVI - OSTANALA BEZ U[I!Porazgovaraj so drugar~eto na koi lu|e se odnesuva ovaa narodna pogovorka.

Zada~iPismeno preraska`i go tekstot vo tetratkata pri {to }e pi{uva{ sorakopisna latinica.Nacrtaj selanec i car.

Pro~itaj i odgovori pismeno Zo{to selanecot sakal da vleze kaj carot? Pod koj uslov mu pomognal eden od carevite slugi? Kakva nagrada pobaral selanecot od carot? Zo{to? Kako postapil carot? Koga se slu~ilo dejstvoto vo prikaznata? So koj lik od prikaznata }e ja povrze{ gornata pogovorka?

Opredeli gi likoviteKoi likovi gi sretna vo ovaa prikazna?Koj e glaven lik?Kakvo mislewe ima{ za slugata?Koj e: al~en - _____; mudar - _____; praveden - _____.

(Zapi{i vo tetratkata.)Ka`i u{te dve osobini za al~niot sluga.

s50

RADIOEMISIJA

Razmisli i potseti seKakva e razlikata pome|u radioto i televizijata?Kakvi detski radioemisii si slu{al?Vo koe vreme od denot se emituvaat tie?[to emituvaat detskite muzi~ki emisii?

Zaklu~ivZa da ja do`iveam irazberam radiodramata

mi pomognaa slednivenejzini elementi:

- govorot na glumcite; - muzikata i - zvu~nite efekti (~ekori, otvo-rawe vrata, veter, kr{ewe staklo,glasovi na `ivotni i sl.).

OtkrijIslu{ajte na ~asot edna snime-na detska radiodrama.Diskutirajte za sodr`inata ina~inot za karakteristikitena radiodramata.Osven govorot na akterite, {topridonesuva da dobie{ celosnapretstava za vremeto i mestotona slu~uvawata?

Kreirajte sami

Vo oddelenieto podgotvete edna radioigra. Kako sce-nario mo`e da vi poslu`i nekoj dramski tekst od u~ebnikot,od detskiot pe~at ili od nekoja kniga.

Izberete akteri {to }e go nau~at tekstot za ulogite.Nekoj od vas neka odbere i pu{ta muzika so soodvetna

ja~ina spored potrebite na dramskata igra.Potrebni se i nekolkumina {to }e proizveduvaat razli~ni zvu~ni

efekti za da go dopolnat do`ivuvaweto na slu{atelite.Otkako }e ja usoglasite igrata, snimete ja i emituvajte ja vo oddeleni-

eto. Dokolku vi se dopadne, ponudete ja na u~ili{nata radiostanica.Verojatno }e im se dopadne i na ostanatite sou~enici od va{eto u~ili{te.

PreporakaSlu{ajte {to po~esto detski muzi~ki emisii: doma, na odmorite me|u ~aso-vite i na ~asovite dodeka crtate ili kreirate nekoja ra~na izrabotka.Muzikata }e ve inspirira i relaksira.

s51

JAS, PA JAS

Da ve potsetime na li~nite zamenki - JAS, TI, TOJ, koi sekojdnevno giizgovarate. No, dali gi izgovarate kako {to treba?

Vie imate va{i drugar~iwa, koi ne mo`at bez ona - JAS, PA JAS!Na primer: - V~era jas i Dragan bevme na pro{etka niz gradot.A toa, ne e kulturno, - ne e po bonton. JAS ne treba da bide pred imeto na

drugiot, za kogo se zboruva. Patem re~eno, pri razgovorite vnimavajte toa - JAS,JAS... {to pomalku da go upotrebuvate.

Isto taka, koga igrate, koga se zabavuvate, nemojte va{eto JAS, sekoga{ dabide pred, ili po drugite drugari. Ako va{iot zbor bil prv, ne mora da bideposleden. Pa duri i ako site vi priznaat deka ste „xek“ - „darmar“ za se, nemojteda se dr`ite kako „pijan za plot“, na toa svoe JAS, PA JAS!

Takvite „samobendisani“, kako {to veli narodot, ne se omileni vodru{tvoto, iako samite mislat deka se. Zo{to ne se omileni? Zatoa {to tie gosakaat samo svoeto - JAS! Tie ponekoga{ gi falat i drugite, no samo zatoa {totie niv gi falat.

No, na se ima kraj, pa i na tie - JAS, PA JAS! Eden den, takvite, gi gubatsvoite drugari. A toga{ „go spu{taat nosot“ kako da im propadnalo }eseto. No,ve}e e docna.

Zatoa treba da se znae:Drugarstvoto ne e samo - JAS! Tuku - NIE!

Naum Popeski (Od knigata „Bonton za deca“)

s52

PredlogOrganizirajte literaturna sredba vo oddelenieto so pisatelot NaumPopeski (ili nekoj drug) i porazgovarajte so nego. Taka }e imate mo`nostli~no da go zapoznaete i da razberete pove}e za negoviot `ivot i tvore{tvo.

Do`ivuvawe na sodr`inata

Zo{to pisatelot uka`uva deka pri zboruvawetotreba da gi koristime site li~ni zamenki?Koi lu|e se nare~eni „samobendisani“?Objasni kako gi razbira{ poslednite re~enici odovoj tekst.

Zapomni:Ubavoto odnesuvawe u{te se narekuva i bonton. Toa so sebe nosi

mnogu prednosti vo `ivotot.

Izrazuvawe i tvorewe

Od dosega{noto tvoe iskustvo i od razgovori so povozrasnite zapi{inekolku pravila na ubavo odnesuvawe.Napravete oddelenska bonton-lista i zaka~ete ja na vidno mesto, da ve pot-setuva.Raska`i edno svoe do`ivuvawe vo koe ubavoto odnesuvawe ti donelo sre}ai radost na du{ata.

Primeni

☺ Osmislete i izvedete dram-ska igra na tema „Na gosti“ vokoja }e gi primenite pravila-ta na ubavoto odnesuvawe.

☺ Formirajte nekolku grupi vokoi }e ima doma}ini i gosti.

s53

SOOBRA]AJNA GRE[KA

Pred nekolku dena, drugar~iwa da vi ka`am, jas napraviv golema gre{ka.Navistina, ne ve la`am! Mo`ebi i nekoj od vas se na{ol vo situacija ista, predvas vistinata ja ka`uvam za da mi bide sovesta ~ista. Napraviv soobra}ajnagre{ka i za malku odbegnav nesre}a te{ka. Duri i sama ne znam kako se slu~i, nokoga na toa }e se setam i denes glavava mi bu~i.

Stanav, pojaduvav i trgnav v u~ili{te kako sekoj den, ama toj den be{epoinakov - mene mi be{e rodenden. Odej}i po trotoarot gostite {to }e gipokanam po~nav da gi brojam i pritoa zaboraviv deka na krstosnicata predsemaforot treba da stojam. Crvenoto svetlo priznavam ne go ni zabele`av, soo~ite kako da mi`ev dodeka preku kolovozot se dvi`ev. Rodendenskata tortapred mene ja zamisluvav, a na opasnosta i ne pomisluvav.

Pretpostavi {to bi mo`elo da mu se slu~i na deteto koga pominalopreku ulicata dodeka semaforot poka`uval crveno svetlo. Svojata pret-postavka zapi{i ja vo tetratkata. Potoa prodol`i da go ~ita{ raskazot.

Koi se u~esnici vo soobra}ajot?Kako e vospostaven redot vo nego?

s54

I namesto rodendenska pesna, slu{nav kako ne{to tresna. Sirena,ko~nica ~kripna, pred mene ~ovek ripna. Vo race me krena, na trotoarot mestavi, a potoa vedna{ vo Brza pomo{ se javi. Naokolu vidov zagri`eni lica, avo semaforot udreno kombe {to raznesuva pica. Za sre}a samo branikot navoziloto be{e skr{en, a voza~ot `iv i zdrav. Duri toga{ sfativ {to se slu~ii me spopadna strav.

Se sramev, glavata ja vednev pred ~ovekot {to mi pomogna, a i pred voza~otkoj za da ne udri vo mene udri vo soobra}ajniot znak. Toj mi prijde, me pogali poglavata zagri`eno i u~tivo me zamoli:

- Dete, denes imavme golema sre}a! Vo idnina vnimavaj dobro {tom sedvi`i{ po ulica, niz soobra}ajna vrvulica.

Po kratko vreme dojde i soobra}ajniot policaec i namesto da me iskara, dame napravi lom, toj li~no me odnese vo mojot dom. Na tatko mi mu raska`a se pored, so zborovi kulturni i blagi kako med.

Bev zbuneta {to nikoj ne mi se luti, duri i brat mi mol~i, }uti. O~ekuvavnekoj da me iskara i vinata vo mene da ja bara. No, namesto kritika te{ka seotvori diskusija za mojata gre{ka. I zaklu~ok donesovme nie: sekoj u~esnik vosoobra}ajot treba da vnimava, a ne da „spie“. Poradi vakvi propusti „mali“mo`e celiot `ivot nekoj da `ali. Da se nau~at soobra}ajnite pravila i znacine e zada~a te{ka, a vo soobra}ajot za pe{acite i voza~ite mo`e da bidetragi~na sekoja gre{ka.

Qiqana Atanasova

Sporedi ja pretpostavkata so ona {to navistina e raska`ano vosodr`inata.

To~no li pretpostavi ti? A tvoite drugar~iwa? Koj be{e najblisku?

Razgovarame za sodr`inataPo {to mo`e{ da zaklu~i{ deka soobra}ajnata nezgoda mu se slu~ila naraska`uva~ot?

[to e pri~inata za ovoj nemil nastan?Zo{to lu|eto {to vo momentot go videle nastanot imale zagri`eni lica?Kako se narekuva onoj {to so svoi o~i videl nekoj nastan ?

Razmisli, zaklu~i i obrazlo`iZo{to deteto bilo zasrameno?Koja e pri~inata {to ne go iskarale za gre{kata?

s55

s56

Zada~iPrepi{i go i objasni go so svoi zborovi zaklu~okot {togo donelo semejstvoto. Doma preraska`i ja sodr`inata na raskazot taka {to }e giiskoristi{ zborovite i nivnoto povrzuvawe vo ovaa priz-ma.

soobra}aj

nezgoda

pe{ak vozila

gre{ka soobra}ajni znaci

dvi`ewe brzinanevnimanie semafor

Jazi~na ve`baIzdvoj gi imenkite od tekstot i opredeli go rodot na sekoja od niv.

Kreiraj sam

Za nekoi sodr`ini i od drugite nastavni predmeti {to giizu~uva{ mo`e da izrabotuva{ vakva prizma. Taka podobro ipolesno }e gi povrzuva{ faktite i }e ja razbere{ i zapom-ni{ sodr`inata. Obidi se, ne e te{ko!

NE E BOGAT TOJ [TO IMA MNOGU,

TUKU TOJ [TO DAVA MNOGU

NE E BOGAT TOJ [TO IMA MNOGU,

TUKU TOJ [TO DAVA MNOGU

s58

Na kakov vid prikazna te potsetuva izrazot zlatno klu~e? [to mo`e da seotvora so nego?

Sostavi kraj na prikaznataNajprvo preraska`i ja pismeno sodr`inata na prikaznata i sostavi krajspored svojata zamisla. Napi{i {to saka{ da najde vo kov~e`eto siro-ma{noto mom~e za da ne treba pove}e da odi po drva vo gorata.Ne zaboravaj deka bajkite imaat sre}en kraj i vo niv se e mo`no.

Prodol`i doma Zamisli si deka ti si prona{ol kov~e`e vo koe imalo nekakva kniga. Taakniga mo`e da te dovede do ubav i dostoinstven `ivot. Zapo~ni go pisme-niot sostav taka i prodol`i da raska`uva{. Toa }e bide mnogu interesnoza tebe i za site {to }e go slu{nat tvojot sostav.

ZLATNIOT KLU^

Bila zima, debel sneg ja pokril zemjata, a edno siroma{no mom~e trebaloda otide vo gorata po drva. Oti{lo toa, sobralo suvi pra~ki i gi natovarilo nasankata. No, bidej}i bilo mnogu premrznato, re{ilo da zapali ogin, da se nagreei potoa da se vrati nazad vo seloto. Go poras~istilo snegot za da naklade pra~ki,no odedna{ na zemjata videlo zlaten klu~.

„[tom najdov klu~, sekako }e najdam i klu~alka“ - si reklo mom~eto.Ja porazrovilo stvrdnatata zemja i izvadilo edno `elezno kov~e`e.„Samo da se fati klu~ov! - si reklo mom~eto. - Vo kov~e`evo sigurno ima

bogatstvo“.Dolgo baralo i najposle ja otkrilo klu~alkata, koja bila tolku male~ka,

{to odvaj se gledala. Go stavilo klu~ot i toj se fatil. Potoa go zavrtelo edna{. Sega }e treba da pri~ekame, dodeka ne otklu~i sosem i dodeka ne go krene

kapakot. Toga{ }e doznaeme kakvi ~uda imalo vo kov~e`eto...

Bra}a Grim

Razmisli i objasni[to bi mo`elo da najde mom~eto vo kov~e`eto?[to bi sakal ti da najde{ dokolku si na mestoto od mom~eto?Objasni zo{to tokmu toa go saka{?

s59

ODGATNI JA GATANKATA[to ima{e eden bel pokriv, se pokriva, samo Vardar ne go pokriva. (_ _ _ g)

Da razgovarameZo{to go saka{ snegot?Zo{to e ubav snegot? Odgovori so svoi zborovi, a potoa pro~itaj kako toago ka`uva poetot.Poradi koja pri~ina go saka{ ti najmnogu snegot? Pro~itaj ja strofatakade {to e iska`ana taa pri~ina. Koi zimski igri gi saka{ najmnogu?Zo{to?

Zabele`i Kakvi osobini im dal poetot na snegot, snegulkite i sankata? Snegot }e sleta ---------------------------- (pticata sletuva - snegot pa|a)Snegulkite bela postela pletat-------------- (pleta~kite pletat - snegulki-te se trupaat edna vrz druga)Sankata }e letne ------------------------ (pticata leta - sankata brzo se lizga)

Raska`i edno tvoe sne`no do`ivuvawe.

SNEGOT E UBAV

Snegot e ubav koga vo no}tana prozorecot tiho }e sleta. Snegulki koga po cel den veat i bela postelka pletat.

Snegot e ubavkoga }e padnena topla detska dlanka.

Potoa,koga }e letne po negobrza,strelovita sanka.

Najubav e koga }e stigneod vetrot nosen, na zacrvenetodetsko nose!

Vasil Mukaetov

s60

TAKVO DETE

Toa dete miluva{e so sne`ni topki da im gi simnuva {apkite na minuva-~ite. ]e naprave{e dvaesetina topki, }e se skrie{e zad ogradata i ~eka{e. ]egi propu{te{e devoj~iwata i `enite so {amii, decata i lu|eto so beretki ika~keti, a gi kutka{e samo onie so {apkite.

Takvo dete be{e.Lu|eto se vednea, si gi zemaa {apkite i vikaa:- Koj e toj razbojnik? ^ovek ne mo`e mirno da pomine po ulicata. Treba da

se kazni!Na deteto seto toa mu be{e sme{no i se smee{e.Takvo dete be{e.Utrinava pomina eden starec. Deteto nani{ani i mu ja kutna {apkata.

Starecot se navedna, mrmorej}i i obiduvaj}i se da ja fati {apkata. No se liznai padna. Zastenka. Deteto odedna{ istr~a pred starecot, ja zede {apkata i mu japodade.

- Ti si dobro dete. Ne si kako ona {to mi ja kutna {apkata. Dobro dete siti!

Dragan Luki}

Zo{to lu|eto nosat kapa na glavata i vo leto i vo zima?Kakvi vidovi kapi ima?

s61

Ja razbiram sodr`inata

Koi vidovi {apki deteto gi simnuvalo so sne`ni topki od glavite nalu|eto?Zo{to postapuvalo taka?Koga stanalo svesno za posledicite od svojata postapka?Objasni koi lu|e se razbojnici i zo{to lu|eto taka go narekuvale deteto?[to ti ka`uva naslovot na raskazot „Takvo dete“? Mo`e{ li da razbere{ kakvo mislewe ima avtorot za deteto?

Iska`i go i odbrani go svoeto mislewe

Organizirajte diskusija po slednive pra{awa vo koja treba aktivno dau~estvuva{ i da go odbrani{ svoeto mislewe:Deteto e lo{o/dobro. Vo pravo se/ne se vo pravo lu|eto {to mislat deka treba da se kazni dete-to za svojata nepromislena postapka. Starecot znael/ne znael deka drugo dete go kreva.Ima li razliki vo razmisluvawata na drugar~iwata?Zo{to razlikite treba da se po~ituvaat?

Izberi si zada~a - tvori samostojno

Preraska`i ja sodr`inata na tekstot taka {to krajot }e goizmeni{ spored svoja zamisla.

Raska`i go ova do`ivuvawe kako ti da si deteto {to gi kut-nuva {apkite. Posebno treba da ka`e{ kako se ~uvstvuva{e odupatenite zborovi na starecot.

Raska`i edno sli~no tvoe do`ivuvawe.

Pretpostavi i napi{i {to mo`elo da mu se slu~i na starecot pri padot ikakvi bi bile posledicite.

NOVOGODI[NA SKAZNA

Kolku Novata godina pove}e nabli`uva{e, tolku zabrzanosta vo sne`niteobla~iwa raste{e.

Ku}i~kite na malite snegulki e~ea od nivnoto podgotvuvawe za golemiotpraznik. Gi vr{ea poslednite podgotovki. Se trudea da izgledaat najubavo.Za{to mo`ebi ovaa godina Dedo Mraz tokmu niv }e gi odbere da gi zeme so sebe.I so niv da trgne kon Zemjata. Kakov bleskav uspeh bi do`iveale toga{!...

Vremeto za trgnuvawe dojde. Dedo Mraz gi vpregna zlatnite sanki.- Mo`eme da trgneme! - izvika veselo. Negoviot glas odekna niz celata

nebeska {ir.Snegulkite pobrzaa. Zastanaa v red.Kon nasmevnatiot starec prvi pristapija onie so sjajni dijademi, nakiteni

so skapoceni kamewa. So obleki od najskapi tkaenini.- So {to novogodi{nata no} najmnogu ve voshituva? - gi pra{a Dedo Mraz. - So toa {to lu|eto }e se promenat vo najubava obleka. ]e se nakitat i

ukrasat, da ti e milina da gi gleda{. Nema ni{to poubavo koga si rasko{nooble~en.

Potseti se {to e skazna.

s62

Dedo Mraz se namurti.- Toga{ sre}en pat! Pobrzajte, no samo bez mene! - i gi isprati so nezado-

volno lice.Vedna{ po niv kon nego pristapija snegulkite so najrumeni obrav~iwa,

onie polni~kite, so zaoblena polovina.- So {to novogodi{nata no} najmnogu ve voshituva? - gi pra{a i niv Dedo

Mraz.- So toa {to lu|eto }e iznesat na trpeza najubavi jadewa i }e u`ivaat

gostej}i se. Za{to nema ni{to poubavo od toa slatko da se najade{.- Sre}en vi pat! Pobrzajte, no nikako so mene! - Dedo Mraz gi isprati i niv.

Odvaj se vozdr`a da ne ja poka`e lutinata.Potoa kon dobriot starec pristapija snegulkite {to najmnogu sakaa da

trguvaat i da kupuvaat se i se{to. - So {to novogodi{nata no} najmnogu ve voshituva? - im go upati i nim

Dedo Mraz istoto pra{awe.- So toa {to lu|eto ne {tedat na ni{to. ]e si nabavat se {to im pri~inuva

zadovolstvo. Xebovite im se polni so pari, a nema ni{to poubavo od toa da sibogat.

- Sre}en vi pat! Pobrzajte, no samo podaleku od mene! - i Dedo Mraz nemo`e{e ve}e da ja zadr`i svojata lutina.

- Ne gi podnesuvam onie {to parite im zna~at se vo `ivotot - izvikagnevno, za{to misle{e deka samo dolu na Zemjata postojat al~nost i `elbi zabogatstvo...

I na slednite snegulki im go postavi istoto pra{awe.Ednite odgovaraa deka najmnogu gi voshituvaat podarocite. Drugite se

voshituvaa na slavata, mo}ta i drugo.I taka, roevi snegulki pominaa pokraj Dedo Mraz. Toj gi ispra}a{e kon

Zemjata, a samiot ostanuva{e na istoto mesto.So solzi vo o~ite pomisli deka ovaa godina }e sleze sam, bez milite

vnu~ki. A toa navistina ne e veselo...Najposle mu prijde i poslednata grupa razigrani snegulki.- So {to novogodi{nata no} najmnogu ve voshituva? - gi pra{a beznade`no

i niv.- So toa {to lu|eto se raduvaat o~ekuvaj}i ja Novata godina i novite uspe-

si. Nema ni{to poubavo od radosta.Dedo Mraz vosklikna od zadovolstvo. O~ite mu svetnaa. Siot sre}en i nas-

mevnat izvika:- Bravo! Bravo, mili de~iwa! Tokmu toa sakav da go slu{nam. Tokmu toa.

Ajde! Dojdete brzo! Sednete do mene! Da pobrzame! Novata godina samo {to nenastapila.

.......................................................................................

Nada Zekmanova-Jakimova

s63

Izrazi go svoeto mislewe[to te voshituva tebe najmnogu vo novogodi{nata no}?Zapi{i ja svojata novogodi{na `elba.Koga ti bi bil Dedo Mraz koi snegulki bi gi povel so sebe? Zo{to?

Do`ivuvawe i analiza na sodr`inata

^itaj ja vo sebe bajkata i so moliv~e obele`i gi {este logi~ki celini. Preraska`i ja prvata logi~ka celina - kako se podgotvuvale snegulkite zapatuvawe vo novogodi{nata no}?Otkrivaj ja od sekoja celina pri~inata poradi koja Dedo Mraz ne sakal dagi povede na Zemjata snegulkite. Zapi{uvaj vo tetratkata.Pronajdi go i prepi{i go odgovorot na poslednata grupa snegulki i objas-ni zo{to Dedo Mraz se izraduval.

Otkrij go karakterot na Dedo MrazPronajdi i prepi{i tri re~enici od skaznata so koi }e potvrdi{ dekaDedo Mraz:

- e dobrodu{en;- gi saka lu|eto;- se raduva koga lu|eto se radosni i sre}ni;- ne gi saka al~nite i `elnite za bogatstvo.

Sozdavaj

To~kite vo posledniot red poka`uvaat deka ovaa novogodi{naskazna ne e dovr{ena. Po svoja zamisla i `elba prodol`i daraska`uva{ vo tetratkata spored naslovot: Dedo Mrazpristigna so snegulkite. Ako saka{, mo`e{ da smisli{ i sop-stven naslov za svojata tvorba.

Postavi mu tri pra{awa na Dedo Mraz. Zapi{i gi votetratkata.

s64

s65

^OVEK U^I DODEKA E @IV

Koj {to saka neka misli, ama ba{ za ni{to ne sum kriv! Ima pravo dedokoga veli: „^ovek u~i dodeka e `iv...“ I za toa vi velam - i~ ne mi e maka. A sezapo~na eve tokmu vaka...

Na Badnik pred sekoj Bo`i}, neli - lep~e so pari~ka se deli? Vo se~ij dom,pa i kaj nas toa si e semejna tradicija. No, godinava jas ja „zapletkav“. Si priz-navam, eve i bez policija...

[to me natera toa da go storam?Dobro, }e vi ka`am ako ve}e moram...Pet-{est godini po red, Badnik koga doa|a, pari~kata sekoga{ kaj sestra

mi se nao|a! Da e edna{ ili dva-tri pati, toa nekako i mo`e da se sfati. No pet-{est godini toa da se slu~uva, nekoj drug „gospod“ , zna~i za toa odlu~uva!...

A sestra mi i baba mi se vo trajna „koalicija“, pa sigurno ja la`iraat bad-nikovata tradicija. No i „bate“ Vasko ne pase treva, pa celi pet godini ne krevavreva!

„Dosta vi be{e, prijatelki moi! “...Toa si go rekov i vakov plan si skroiv:Koga dedo po~na nad trpezata da se krsti, si sokriv edno denar~e v dlanka,

me|u prsti. A koga na site od lep~eto im dade i pred nekoj da po~ne da jade, vomoeto del~e pari~eto go piknav i bo`em iznenaden na set glas viknav:

- Eve gooo!Pa im go poka`av pari~eto na delo.- [tooo?!? - spiska sestra mi i smurti ~elo...- Dosta ti be{e - i vrativ - petgodi{nata privilegija. Sre}ata ja smeni,

sestro, svojata „strategija“!]e i ka`ev u{te ne{to, no me prese~e dedo:- Neka ti e so sre}a, ima{ pravo ~edo!A baba:- Kone~no i tebe, Vasko ti dojde redot!...Me bakna mama, mi ~estita tato, sal sestra mi luta go istegna vratot. Ja vide baba i po~na da ja te{i:I sre}ata, Zorke, znae da zgre{i...Dedo me pogledna i po~na da se sme{ka:- Aj jadete - re~e - se si e bez gre{ka! - Kako nikoga{ dosega ni e bogata

trpezata!

Koi verski praznici gi o~ekuva{ so radost i zo{to?Kako se praznuva Badnik vo tvoeto semejstvo?

Baba mi, pak, spiska:- Mi otide protezata! Lele, lele, lu|e od bolka }e „{iznam“! [to li }e e

ova vo lep~evo {to go griznav!?[to grizna baba, jas vedna{ sfativ, pa pobrgu od strela - magla nadvor

fativ...Baba si dobi nova proteza po Badnik. Ama i jas si dobiv ne{to od tato po

mojot zadnik...I sega ne e va`no koj kolku e kriv. Ta neli ~ovek u~i dodeka e `iv?

Kiro Donev

Zbogati go svojot re~nik:Zabele`a deka nekoi zborovi pisatelot gi stavil pod navodnici.Razgledaj go nivnoto osnovno zna~ewe, pa }e ti stane jasno zo{to e toataka.koalicija - zdru`uvawe, sojuzla`irawe - mesteweprivilegija - prednoststrategija - voen plan, voena ve{tina}e „{iznam“- }e pobudalam (uli~en izraz, nestandarden)tradicija - prenesuvawe obi~ai i pravila na odnesuvawe od koleno nakoleno.

s66

s67

Potseti se[to e rima? Verojatno zabele`a deka rimata ima svoja uloga i voproznite tekstovi. Koja e nejzinata uloga vo ovoj humoristi~en

raskaz? Otkrij gi rimuvanite zborovi od ovoj tekst i zapi{i gi sorakopisni latini~ni bukvi vo tetratkata.

[to nau~il Vasko?Kakov somne` imal Vasko?Obrazlo`i zo{to negoviot somne` bil neopravdan.Kaj kogo navistina padnala pari~kata? Kako dozna?Kakvi bile posledicite od postapkata na Vasko?I na krajot, {to nau~il Vasko?

Zada~i:☺ Usno raska`i kako vo tvoeto semejstvo go praznuvate Badnik.

Pismeno opi{i ja onaa badnikova ve~era koga kaj tebe se padnala pari~-kata.Modeliraj sam od testo badnikova poga~a. Ukrasi ja so detali (krst, cve-tovi, piliwa, zaja~iwa...)

Sovet: Testoto za modelirawe se zamesuva so bra{no, pogolema koli~ina soli malku studena voda. Taka nema da bide leplivo, pobrzo }e se su{i i nema daispuka.

Nau~i pove}e za hristijanskitetradicionalni obi~ai preku raz-govor, radio ili TV-emisii iinternet-prebaruvawe. Zapoznajtradicionalni obi~ai i na drugireligii i otkrij gi sli~nostite irazlikite.

[to e vodoskok? Objasni mu na drugar~eto.

KRAJ VODOSKOK ZELEN

Ve~erva sekoj e beskrajno sre}en,srcata v gradi se karanfil-cve}e.Veselo se e do docna dobakraj vodoskok zelenbliknat vo soba...

Dodeka nadvor veterot vee i belo bra{no od oblaci seepesna vo pesna bez po~in se glasikraj vodoskok zelenno}ta {to ja krasi.

Godinata nova od daleku ide -gostinka mila taa }e ni bide -najubavi `elbi {epotat sitekraj vodoskok zelen,kraj vodoskok kiten...

Du{ko Avramov

s68

s69

Moite novogodi{ni `elbi

lesno pote{ko najte{ko

OtkrivajZa kakov vodoskok poetot pee vo ovaa pesna?Objasni ja sli~nosta na elkata so vistinskiot vodoskok.Slikarot sozdava sliki so boja, a poetot so zborovi. Odredi na koja strofa odgovaraat navedenive poetski sliki:- Beskrajna sre}a kraj elkata.- Cela no} so pesna.- Novogodi{ni `elbi.

Sozdavaj

Izraboti novogodi{na elka od tri triagolni par~iwa hartijaso zelena i edno pravoagolno par~e hartija so kafeava boja.Pred da gi zalepi{ na pogolem list, so obid otkrij kako

treba da bidat postaveni za da ja dobie{ sakanata forma.Ise~i i krugovi vo razli~na boja {to }e gi zalepi{ na elkata

kako lampioni. Dokolku vo sekoj lampion napi{e{ po edna novogodi{na`elba postoi mo`nost nekoi od niv da ti se ispolnat.

[to misli{, koi `elbi mo`e da ti se ispolnat?

^estitajNe zaboravaj da gi isprati{novogodi{nite ~estitki na tvo-ite dragi li~nosti koi `iveatvo drugi mesta ili dr`avi.Napi{i gi ubavo, adresiraj gipravilno i pu{ti gi vo po{ten-sko sanda~e ili odnesi gi vonajbliskata po{ta.

Iska`i seNapravi popis na tvoite novogo-di{ni `elbi vo vakva tabela {to}e ja nacrta{ vo tvojata tetratka.Vnesi gi `elbite koi{to o~eku-va{ da ti se ispolnat lesno, `el-bite koi }e ti se ispolnat malkupote{ko i onie koi bi ti se ispol-nile najte{ko. Obrazlo`i {totreba da napravi{ za da ti seispolnat nekoi od tvoite `elbi.Potrudi se toa da go napravi{!

JA PRODOL@UVAM TRADICIJATA

KOLEDICA MELEDICA

Koledica, meledica,edna{ mi e vo godina kako cve}e vo gradina.

Kolede, babo, kolede!Daj mi edno kosten~e,ednoto za menedrugoto za brat mi.

(Bitolska detska koledarska pesni~ka)

Kamenovo srce, olovo,denes be{e {kolovo:~as po ruski -site deca guski;~as po matematika -nekoj frli patika;~as po istorija -

site se izmorija;~as po biologija -ura, ura, ura,nastavnikot dobi temperatura,sto trieset i deveti padna vo krevet!

Detska zalagalka

Vo zimskiot period se proslavuvaat najubavite hristijanski praznici.Sekoe semejstvo gi proslavuva spored obi~aite {to gi nasledile od svoitebabi i dedovci. Nekoi semejstva imaat i svoi doma{ni slavi na koi se od-dava posebna po~it na svetecot {to se smeta za za{titnik na domot i semej-stvoto.

Doseti seKakvi pesni se detskite zalagalki? (Odgovorot se krie vo nivnoto ime)

Razgovaraj i zapi{iKoga se praznuva Kolede?Koja koledarska pesna se pee vo tvojot kraj?Zapi{i ja koledarskata pesna {to ja znae{.Nekoj postar ~len od semejstvoto neka ti raska`e za zna~eweto na eden odzimskite praznici i na~inot na proslava na istiot. Zapi{i vo tetratkata i pro~itaj pred tvoite drugar~iwa.

s70

s71

PROVERI GI SVOITE ZNAEWA

Prepi{i go tekstot vo tetratkata so makedonska rakopisna latinica.Odgovorite pak, pi{uvaj gi so kirili~no pismo.Pri re{avawe na sekoja od zada~ite, pro~itaj go vnimatelno tekstot.

ZIMA

Vo dekemvri zimata pristigna so seta nejzina ubavina. Nejzinoto doa|awego najavija bezbrojnite sne`inki {to neprestajno se plastea vo dvorot.

Ace gi gleda{e od prozorecot i im se raduva{e. Tie bea svetkavi i beli.Ne`no sletuvaa na zemjata kako mali padobranci. Na snegot mu se raduvaa idesetina deca od ulicata. So drvenite sanki se upatija kon ogoleniot rid. Seraduvav i jas.

Samo pette vrap~iwa na trevnikot bea ta`ni i ispla{eni. Gi ~epkaaposlednite kafeavi grut~iwa zemja i baraa hrana...

Koj go najavil doa|aweto na zimata?

Pokraj Ace, koj u{te mu se izraduval na prviot sneg?

Zo{to vrap~iwata bile ta`ni i ispla{eni?

Pronajdi ja sporedbata i prepi{i ja.

Podeli gi na slogovi slednive zborovi: zima, ubavina, sne`inki, padnaa,prozorecot.

Podredi gi imenkite po vid vo vakva tabela:

Vo sekoja grupa imenki po edna ne pripa|a na toj rod. Pri prepi{uvaweto,smesti ja vo redot so soodvetniot rod:

Prepi{i gi {este imenki {to se vo mno`ina.

Pronajdi gi i prepi{i gi li~nite zamenki.

Prepi{i gi i opisnite pridavki.

Konkretni imenki Apstraktni imenki

Ma{ki rod dvorot, Ace, prozorecot, ubavina, snegot, rid, trevnikot

@enski rod zimata, padobranci, sne`inki, zemjata, ulicata, sanki

Sreden rod deca, vrap~iwa, hrana, grut~iwa

BRZ KVIZ

Ovoj kviz organizirajte go na ~asot so va{iot u~itel. Sekoj neka si podgotvitri karton~iwa so mo`nite odgovori: A, B i V. Otkako u~itelot }e vi gopostavi pra{aweto i na tabla (grafoskop) }e gi napi{e trite mo`ni odgo-vori, na dadeniot znak sekoj neka go podigne karton~eto so bukvata {to sesovpa|a so to~niot odgovor.To~niot odgovor zapi{uvaj go vo tetratkata!

1. Vo makedonskiot jazik soglaski ima:

a) 26 b) 27 v) 5

2. Koj zbor ne e pravilno podelen na slogovi?

a) is-pla-{e-ni b) vo-jvo-da v) ne-ak-ti-ven

3. Koja imenka e od sreden rod?

a) dedo b) selo v) kola

4. Koja imenka ne e od `enski rod?

a) radost b) kamen v) ptica

5. Zborovite: milost, `al, qubov, smea i ~uvstvo se: a) konkretni imenki b) sopstveni imenki v) apstraktni imenki

6. Vo mno`ina se imenkite: a) cve}e, treva, pat b) koli, senki, zabi v) jagne, potok, topka

7. Standarden (literaturen) jazik e onoj {to:a) se koristi vo nekoi delovi na

zemjatab) go sretnuvam vo narodnite

tvorbiv) ima utvrdeni pravila i niv

sekoj treba da gi po~ituva

8. Koj glagol go poka`uva ozna~enoto vreme?

a) nau~iv - minato vremeb) }e dojde - sega{no vremev) ~itame - idno vreme

9. Koj glagol ne poka`uvaidno vreme?

a) }e patuvateb) otpatuvavtev) }e patuvaat

10. Opisni pridavki se:a) drvena, stakleno, volnenb) beli, visok, dobrav) gradski, re~en, babino

Oceni se samZa sekoj to~en odgovor dobiva{ poeden bod. Soberi gi bodovite i utvrdidali dovolno si go sovladal materi-jalot od prvoto polugodie. Dali si zadovolen od vkupniot broj nabodovi?[to treba da napravi{ za da bide{zadovolen?

s72

DVA LE[NIKA EDEN OREV KR[AT

ZAEDNO PROSLAVUVAME I DRUGARUVAME

Lica: Anica, Alejna, Ajsu, Afrim, Marko, Alen(Prvata scena pretstavuva park me|u stanbenite zgradi. Tamu e zbornoto mestona koe se ~ekaat drugar~iwata po zavr{uvaweto na ~asovite)

ANICA: Eh, kolku se izmorivme denes na u~ili{te! (si ja bri{e potta od

~eloto)

AJSU: Navistina, pet ~asa i ne se malku za ~etvrtooddelenci.MARKO: Ne se malku, ama ne se ni mnogu. Za mig zamorot }e go snema kaj

nas, zarem ne?!ALEJNA: Da, }e se odmorime kaj mene. I zaedno }e proslavuvame, kako {to

ve}e se dogovorivme.AFRIM: Lele, jas zaboraviv da im ka`am na moite roditeli!ALEJNA: Ajde, pobrzaj! Ne gri`i se, }e te pri~ekame da se vrati{ ovde i

zaedno }e pojdeme kaj mene. Moite roditeli ve}e ne o~ekuvaat. (go vadi mobil-

niot telefon i im soop{tuva na roditelite za zadocnuvaweto)

ANICA: Te molam Alejna, dodeka go ~ekame Afrim raska`i ni kakvo ezna~eweto na praznikov {to denes go proslavuvate.

ALEJNA: Vo muslimanskata religija ima dva golemi verski praznici: FitrBajram i dene{niov Kurban Bajram. Za Kurban Bajram se kole doma{no `ivotno,{to pretstavuva kurban. Del od mesoto ostanuva vo domot, a ostanatoto im sepodaruva na semejstvata koi se posiroma{ni i ne mo`at da zakolat kurban.

AJSU: Dvata praznika se bazirani na humanost. Za Fitr Bajram sekoepoimo}no semejstvo dava del od svoeto bogatstvo kako pari~na pomo{ za siro-ma{nite.

MARKO: Kako zapo~nuva praznuvaweto?ALEN: Obi~aj e rano nautro, pred da izgree sonceto, ma`ite da otidat vo

xamija. Za toa vreme `enite doma ja podgotvuvaat prazni~nata trpeza. Kogama`ite }e se vratat, semejstvoto ima zaedni~ki pojadok.

ANICA: Da, i nie odime vo crkva za Bo`i} i Veligden. A kakvi jadewapodgotvuvaat va{ite majki?

AJSU: Sekakvi, od ubavi-poubavi. Sepak, baklavite se na prvo mesto.Neizostavno gi ima vo sekoj dom.

ALEJNA: Potoa cel den se odi na gosti i se pre~ekuvaat gosti: rodnini,prijateli, sosedi, drugari...

AFRIM: Eve me drugar~iwa, se vrativ! (zadi{ano im dovikuva oddaleku

pribli`uvaj}i im se) Od kaj Alejna odime kaj mene, da znaete!

Koi se tvoi najdobri drugari/ki?[to proslavuva{ zaedno so niv?

s74

AJSU: E, ne mo`e taka! ]e odime kaj mene.ALEN: I kaj mene!ANICA: Dobro, ne raspravajte se. Voop{to ne e zna~ajno kaj kogo sme, ami

zaedno da sme. Ubavo e koga me|usebno se razbirame i se po~ituvame. Ama, nemo`eme vo eden den da stasame kaj site. Zarem zaboravivte deka imame i doma{nizada~i?!

MARKO: Vo pravo si. Ovoj Bajram sme kaj Alejna, a za slednite }e se dogo-vorime. Ima den za site! (se {eguva so nasmevka na liceto) A za Bo`i} site zaed-no }e proslavuvame kaj mene!

ANICA: Toga{, Veligden }e bide kaj mene, neli?! ALEN : Ubavo e koga ima so kogo da ja spodeli{ radosta i qubovta. Sre}en

sum {to imam vakvi drugari!

AJSU: I jas isto taka, a verum i ostanatite. Site sme od razli~na nacio-nalnost, a prekrasno drugaruvame. Zamislete: Makedonec, Srbinka, Tur~inka,Albanka i Bo{wak se najverni drugari.

MARKO: Toa ne e va`no. Sepak nie sme edno isto, nie sme deca. Isto seraduvame, isto se smeeme, isto pla~eme....

s75

Prepoznavam Spored {to prepoznava{ deka ovoj tekst e dramski? Kakva funkcija ima tekstot napi{an vo zagradite?

Donesi zaklu~ok☺ Koe dete na koja religija i pripa|a?☺ Alejna, Alen, Afrim i Ajsu gi pokanuvaat na gosti svoite drugar~iwa vo

ist den. Koj e povodot za toa?☺ [to nau~ile Anica i Marko za praznikot Bajram?☺ Zo{to Anica i Marko planiraat da gi pokanat drugar~iwata na Bo`i} i

Veligden?☺ Kakva e razlikata me|u najgolemite muslimanski i hristijanski praznici?☺ Koi se sli~nostite na praznuvawata?

Zada~iVe`bajte da go ~itate dramskiot tekst po ulogi. Podgotvete se za dramska igra:- Izberete eden u~enik {to }e gi organizira probite i pretstavata -

re`iser.- Opredelete gi akterite {to }e gi igraat (tolkuvaat) likovite.- Najve{tite likovni tvorci od oddelenieto neka ja osmislat i podgotvat

scenata. Izvedete ja dramskata igra pred sou~enicite od pomalite oddelenija koi}e bidat va{a publika i }e ve nagradat so aplauz.Potseti se koja teatarska pretstava si ja gledal vo teatar ili na CD.

s76

Zapoznaj se i ~estitajRaspra{aj se koga e muslimanskiot praznik Bajram (Fitr ili Kurban).Dogovorete se so tvoite drugar~iwa i posetete go domot na edno va{edrugar~e od muslimanska veroispoved.^estitajte im go praznikot i zapoznajte se so nivnite obi~ai.

ALEJNA: Eh, ako vaka prodol`ime }e propadne proslavata. Ajde dapobrzame dodeka se u{te ima od baklavite!

(Anica, Alejna, Ajsu, Afrim, Marko i Alen veseli i nasmeani se upatuvaat konzgradata vo koja{to `ivee semejstvoto na Alejna)

Zulejha Iseni - u~eni~ka(Prevod: [kendije Ala)

s77

Zada~iSo roditelite ili organizirano so oddelenieto posetete edna teatarskapretstava {to se izveduva vo teatar. Ako nema vo va{iot grad, poseteteteatar vo najbliskiot grad kade {to ima.Pri podgotovkite za odewe, utvrdete pravila na odnesuvawe {to sekoj edol`en da gi po~ituva. Dogovorete se so nekoj od vrabotenite, pred ili po pretstavata, da vi gipoka`e prostoriite vo teatarskata zgrada i da vi ja ka`e nivnata namena.Pismeno raska`ete go va{eto do`ivuvawe na pretstavata. Priraska`uvaweto upotrebuvajte gi i novonau~enite teatarski poimi:teatarska pretstava, scena, scenografija (kako be{e uredena scenata),glumci (akteri, artisti), teatarski kostimi, likovi, teatarska publika.Razmisli i razmeni go misleweto so drugar~eto koja e razlikata me|uartistite od filmot i artistite od teatarskata pretstava.

Potseti se i dopolni go znaeweto Ve}e znae{ deka teatarskata pretstava e dramski tekst podgotven

i izveden na scena.

Kako se vika kulturnata institucija kade {to se podgotvuvaat iizveduvaat teatarskite pretstavi?

Mestoto kade {to se izveduva teatarskata pretstava se vika _____.Akteri (artisti, glumci) se lu|eto koi na scenata gi igraat (gi tolkuvaat)likovite od dramskiot tekst.

TEATARSKA PRETSTAVA

Iska`i go i obrazlo`i go svoeto mislewe☺ Teatarskata pretstava e najinteresna ako se gleda vo teatar.☺ Teatarskata pretstava podednakvo e interesna ako e snimena na CD ili

izvedena na druga scena nadvor od teatarot.

PESNA ZA MESECITE

Pristigna Kolo`eg studenso bela guna vrz ple{ki,donese vetri{ta ludii sne`ni sospi{ta te{ki.

Po nego kusiot Se~koda yirne sekade vjasa,se luti, re`e i se~ei kasa kaj {to }e stasa.

Letnikot mesec e ~uden:pusto{i v gora i pole,dopola zimski i lud e,otpola li~i na prolet.

Cvetnikot grstovi celivrz granki cvetovi frlai rudi jagniwa beliostava v selskite trla.

Trevenot gazi niz trevai siot sveti od yvezdi.I e~at od pti~ja vrevatoplite skrieni gnezda.

Crvenik siot e crven,ko bo`ur mu e liceto.Od cre{ni, jagotki i vi{nirumeneat vidicite.

Gore{nik vr{nik e v`arenpod koj{to lebot se pe~e.^as kosi, `nee, a ~as pakse son~a kraj bregot re~en.

Gumnar okolu sto`ergo vr{i `itoto zreloi kako najsakan gostingo ~ekaat v sekoe selo.

Grozdober koga }e dojde,yvezdi od neboto vrnat,a pod loznicata kapat so~ni rubinovi zrna.

Se bli`i Listokap mirno,neboto stanuva matno,no zatoa poleto {irnoli~i na ezero zlatno.

Dojde i Studen. Vo magla tone utrinata rana.Zadnoto strumi~e naglopod luta venee slana.

Sne`en e posleden mesec,so beli stare~ki kosi.Snegulki see od kesekako razluteni osi.

Vidoe Podgorec

Ka`i gi imiwata na mesecite spored kalendarot.Kako se vika kalendarot koj go koristime?

Voo~uvam i zaklu~uvamKolku strofi ima ovaa pesna?Komu mu e posvetena sekoja od niv? Spored {to se dadeni imiwata na mesecite vo ovaa pesna?Spored zna~eweto na imiwata mnogu lesno mo`e{ da otkrie{ koj narod giizmislil.

s78

s79

Primeni gi znaewata od matematikaIzraboti dijagram vo koj }e go pretstavi{ brojot na denovite vo sekoj od mese-cite. So mno`ewe i sobirawe, opredeli go to~niot broj na denovi vo ovaa go-dina.

Zada~iGrupiraj gi mesecite po tri spored ilus-tracijata. Kakvo ime }e i dade{ na sekojagrupa meseci?Izraboti dnevnik so dvoen zapis za pesnavaspored dadenive upatstva:- Nacrtaj vakva tabela vo tetratkata:

- Vo ozna~eniot prostor za citat prepi{igi stihovite {to najmnogu ti se dopa|aat.

- Do nego, vo prostorot za komentar,napi{i go razmisluvaweto i tvoetorazbirawe na istite.

- Do narodnoto ime na sekoj mesec napi{igo negovoto ime {to postojano go koris-time vo makedonskiot jazik, a do nego ioriginalnoto anglisko ime.

Voo~i gi razlikite vo pi{uvaweto i izgo-vorot.

citat komentar

Po nego kusiot Se~koda yirne sekade vjasa,se luti, re`e i se~ei kasa kaj {to }e stasa.

Fevruari ima najmalkudenovi. Duva studen se-veren veter i ako ne no-sime topla obleka odstudot po~nuva da ne bo-li nosot, racete u{ite isekoj otkrien del od te-loto.

Doznaj od Internetili enciklopedija

Od koga vremetopo~nalo da se meri someseci?Kako se opredeluvalbrojot na denovite vomesecite?Kakvi drugi kalendariima?

Zapoznaj se so pisatelotVidoe Podgorec - poet, raska`uva~, romansier. Roden vo s. Kole{ino,Strumi~ko. Eden od najplodnite pisateli za deca. Avtor na knigite:„Srebrena {kolka“, „Nad lulkata“, „Iljada cvetovi“, „[arena ptica“,„^udesna {uma“, „Sto sonca“, „Topli gnezda“, „Nespokojno detstvo“, „Decapod pe~urki“ i mnogu drugi.

s80

SLO@NI BRA]A

Edno vreme, vo na{eto selo `iveele dvajca bra}a. Bra}ata bile mnoguslo`ni. Zaedno odele vo selskata gora, tamu se~ele drva, zaedno odele na orawe,zaedno seele i `neele i nikojpat ne se delele...

Taka vo rabotata eden na drug si pomagale i nikojpat ne se karale. Celotona{e selo im se ~udelo na nivnata sloga...

Minalo dolgo vreme... Bra}ata`iveele vo radost i sre}a. Edenden postariot brat mu rekol napomladiot:

- Brate, gi gledamdrugite lu|e kako sekaraat, a nie so tebe smeslo`ni. Ajde i nie da seskarame!

- Dobro, brate! -mu odgovoril poma-liot brat. - Ama kakoda se skarame koganema zo{to?

- Vistina nemazo{to - prodol`ilpostariot brat - amasakam da vidam kakoizgleda koga lu|etose karaat...

Taka dvajcata bra}a sedogovorile da se skaraat. Blizu do selo-to bra}ata imale mala niva, a na nivata edna kru{a. Tie oti{le pod kru{ata ipostariot brat mu rekol na pomaliot:

- Ka~i se ti gore na kru{ava, jas }e vikam da sleze{, a ti nemoj da sleguva{.Taka }e se skarame...

[to rekle i napravile...Pomaliot brat go poslu{al postariot i se ka~il gore na kru{ata.

Postariot brat mu viknal:- Ej, ti! [to si baral gore na kru{ata? Slezi brgu dolu!Pomaliot brat bil u~en na poslu{nost. Na ova vikawe slegol dolu i ni{to

ne rekol.

So kogo si se skaral nekoga{?Koj bil vinovnikot za kavgata?

s81

- Ne taka, bre brate! - mu rekol postariot brat. - Vaka ne mo`eme da seskarame! Zo{to sleze dolu? Kolku i da vikav, ti ne treba{e da sleguva{! Sega jas}e se ka~am na kru{ava, a ti vikaj mi da slezam dolu.

Sega se ka~il na kru{ata postariot brat. Pomaliot brat mu podviknal:- Ej ti! [to si se ka~il gore na kru{ata? Brzo da sleze{ dolu! ]e ti gi

skr{am rebrata!Postariot brat mu odgovoril:- Ne! Ne! Ne sleguvam i ne sleguvam!- Koga ne sleguva{ dolu, a ti sedi si gore na kru{ata - mu rekol pomaliot

brat i si zamol~al.Videl ne videl postariot brat sedel gore i mu se sma~ilo. Nemal {to da

pravi i slegol dolu od kru{ata.Taka dvajcata slo`ni bra}a ne mo`ele nikako da se skaraat...Dolgo, dolgo vreme tie slo`ni bra}a iveele vo moeto selo i site im zavidu-

vale...

Van~o Nikoleski

Razgovarame za raskazotKako si `iveele dvajcata bra}a?Od {to zaklu~uva{ deka navistina `iveele slo`no?Kakva promena sakale da vnesat vo nivniot `ivot?Kakov obid napravile da se skaraat?Zo{to ne uspeale vo toa?[to o~ekuva{e ti da se slu~i?

Odberi i zapi{i vo tetratkataZa da `iveam slo`no vo koja bilo zaednica treba da bidam:

- toleranten i popustliv;- sebi~en i al~en;- miroqubiv;- gordeliv i samobendisan;- mrzeliv i neodgovoren;- dru`equbiv i prijatelski nastroen;- human i nesebi~en.

s82

Zada~aDoma raska`i edna tvoja kavga so bratot, sestrata, ili pak so nekoj drug.Vo zavr{niot del iznesi go razmisluvaweto kako toa mo`elo da se izbeg-ne. Kako naslov mo`e da ti poslu`i i gorenapi{anata pogovorka.

Izmeni go krajot na raskazot i obidi se da ja pronajde{pri~inata poradi koja dvajcata bra}a bi se skarale kogapostariot od niv slegol dolu od kru{ata.

Zapomni: Za kavga se potrebni dvajca

Objasni kako ja razbira{ ovaa narodna pogovorka.

Zaklu~i [to e popametno: da najde{ pri~ina za kavga ili da popu{ti{? Koi se posledicite od edna kavga?

Preraska`uvaj kreativno☺ Samostojno preraska`i ja sodr`inata po~nuvaj}i od poslednata

re~enica:Dolgo vreme vo edno selo `iveele slo`no dvajca bra}a i site im zaviduvale.

Pri toa oceni gi postapkite na dvajcata bra}a.

Zapoznaj se so pisatelotVan~o Nikoleski - poet i raska`uva~. Roden vo s. Crvena Voda,Ohridsko. Avtor na slednive knigi: „Makedon~e“, „[kolsko yvon~e“,„Prva radost“, „Babino vretence“, „Tatkovina“, „Moeto selo“, „Stankospanko“, „Goce Del~ev“, „Vol{ebnoto samar~e“ i dr.

TELEVIZISKI EMISII

Golem del od slobodnoto vreme lu|eto go pominuvaat pred TV-aparatot. Na negose emituvaat TV-emisii so raznovidni sodr`ini vo tekot na celoto denono}ie.

Znam Sakam da znam U~am

ZapomniTV emisiite mo`at da go pro{irat tvoeto znaewe od pove}eoblasti, no ne site. Vnimatelno izbiraj gi so pomo{ na tvoite

roditeli i u~iteli.

Zada~iNapi{i vo tetratkata naslov na edna emisija {to se emituva na nekoj odTV-kanalite:

- Obrazovna - Nau~no-popularna - Narodna prikazna - Detski kviz

So pomo{ na u~itelot izberete nekoja detska obrazovna emisija iprosledete ja.Napravi vakva tabela vo tetratkata i po gledaweto na emisijata popolnija. Taka }e otkrie{ kolku si znael za toa, a kolku si nau~il. Ona {to u{tesaka{ da go doznae{ pobaraj go preku Internet, vo enciklopedija, vo neko-ja kniga, od nekoj vozrasen ili mo`ebi }e go doznae{ vo nekoja druga TV-emisija.

RazgovarajKakvi emisii, osven filmovite, emituvaat TV-kanalite?Kolku TV-kanali gledate vo va{iot dom?Kakvi emisii sledat tvoite roditeli?Koi emisii najmnogu go privlekuvaat tvoeto vnimanie?Kade mo`e da se pro~ita na koj kanal, koga i koja emisija se emituva?Koja detska TV-emisija ti e najinteresna?

s83

s84

IMA PRI^INA [TO IMA SNEG

Kakvi igri igra{ so drugar~iwata koga ima sneg?

So malku trud i silaso sneg devet kilaajde, deca, ne e te{koda napravime Sne{ko!Za da ne stoi goli bel ko grutka solvedna{ da go oble~emesitnici da dovle~eme:Za glavata na Sne{kodignete od {poret, `e{kotenxere neizdupeno,evtino {to e kupenoza mnogu malku pari,mozokot da mu se svari!Pa, }e go dupnam jas so {ajka}e mu stavam perduv od pajkada li~i na stra{en lovecna veselnik - vdovec!

Potoa so crna pre|a}e mu stavime po edna ve|a, a vo nosot malku kosopiperka, {to se na{la, da kiva i da ka{la!Okolu negoviot vrat,gore, na vtoriot katka~i se ti so skalai zavitkaj mu dva {ala!Vo desnata rakaSne{ko sega sakai metla da imada ja izmete taa Zimaodovde, od januari,pa se do fevruari!

Eftim Proevski

s85

OtkrivajKoja e vistinskata pri~ina {to ima sneg? Vo enciklopedijata „1 000zo{to 1 000 zatoa“ pro~itaj kako nastanuvaat snegulkite i kakva formaimaat tie.

Go pro{iruvam re~nikotpre|a - konec podgotven za pletewe dobien so predewena volnata ili pamukotvdovec - ma` ~ija{to `ena e umrena

^itam i otkrivamNa kakva igra poetot gi povikuva decata vo svoite stihovi?[to se treba da donesat decata od doma za da go oble~at Sne{ko?Koj e vtoriot „kat“ na Sne{ko?[to bi pretstavuval tretiot „kat“ za nego?Zo{to vo stihovite stoi „da ja izmete taa Zima

odovde, od januari,pa se do fevruari!“

Sozdavaj niz igra

[to u{te mo`e da mu prika~i{ na Sne{ko za da bidepointeresen? Izmisli originalen Sne{ko po sopstvena ideja i nacrtaj

go. Vo oddelenieto napravete izlo`ba na likovnite tvorbi i

so glasawe izberete koj od sne{kovcite e najoriginalen inajinteresen. Taka }e si gi razmenite ideite i }e ja razvivate va{atakreativnost. Po ~asovite napravete go najoriginalniot Sne{ko pod prozorcite na

va{ata u~ilnica.

s86

LISICATA I VOL^ICATA

Rodila vol~icata vol~e i posakala da ja pokanat lisicata za da go krstideteto.

- Taa e na{a bliska rodnina, - objasnuvala vol~icata, - mnogu e umna i mnogupofatna, }e mi go izu~i sin~eto i }e mu pomogne mnogu da napredne vo `ivotot.

Do{la lisicata ~esno i ~estito i rekla:- Mila kuma{inke, ti blagodaram za ~esta {to mi ja pravi{. Bidi uverena

deka nema da si gi `alam silite i ti }e ostane{ mnogu zadovolna.Lisicata dobro se najala na kr{tenkata, pa potfrlila:

- Mila kuma{inke, na{ata dol`nost e da segri`ime za deteto. Treba da mu nabavi{ silna

hrana ta da zajakne. Znam edno trlo so ovci odkade {to lesno }e mo`eme da zavle~eme

nekoja podebela.I se dopadnale tie zborovi na

vol~icata, i dvete se upatile kon selo-to. Taa od daleku i go poka`ala trlotoi i rekla:

- Mo`e{ spokojno da se vovle~e{vnatre. Nikoj nema da te vidi. A za toavreme jas }e se povrtkam od drugatastrana i }e gledam da zgrabam nekoja

koko{ka.No lisicata ne oti{la tamu, tuku

se vratila vo gorata i se optegnala da sepo~ine.

Vol~icata se vovlekla vo trloto, nonagazila na pesot. Toj po~nal da lae, dotr~ale

selanite, ja fatile vol~icata i od }otek i ja odraleko`ata. Sepak, taa uspeala da se oslobodi i krivo-levo, se dovle~kala do gora-ta. A lisicata, koja ve}e le`ela tamu, se prestorila kako da e pretepana ipo~nala da ofka:

- Of, mila kuma{inke, mnogu lo{o si pominav! Me napadnaa selanite itakov }otek mi udrija, {to mi gi iskr{ija site koski. Ako ne saka{ da umrampred tvoite o~i, zemi me na grb i odnesi me daleku ottuka.

Iako vol~icata odvaj se dr`ela na nozete, i padnalo `al za lisicata, pa jazela na svojot grb i ja odnela zdravata i umna kumica duri do svojata ku}a.

Kakva uloga imaat kumovite?Kako ja izrazuva{ tvojata po~it kon niv?

Zada~a za domaSamostojno sostavi plan i spored nego preraska`i ja sodr`inata naprikaznata. Pri preraska`uvaweto ocenuvaj gi i postapkite na likovite. Povrzuvaj gii pri~inite i posledicite od istite. Taka preraskazot }e bide pointere-sen za site na koi }e im go pro~ita{.

Pro{iri gi znaewataVo prikaznava e iska`ano deka lisicata i volkot se bliski rodnini. Toane e slu~ajno taka. Avtorite znaele deka i vo prirodata tie imaat zaed-ni~ki osobenosti spored na~inot na `ivot, ishrana i dr. Od drugi izvori na znaewe nau~i kade `iveat, so {to se hranat, kako serazmno`uvaat i koi drugi sli~nosti gi imaat.

Tamu lisicata viknala:- Zbogum, mila kuma{inke! Da ti e slatko pe~enoto!Podbivno i se nasmeala i dim da ja nema.

Bra}a Grim

Izrazi go svoeto mislewe☺ [to sakala da i ka`e lisicata na vol~icata so re~enicite:

- Zbogum, mila kuma{inke! Da ti e slatko pe~enoto!☺ Spored {to treba da se izbiraat prijatelite i kumovite: spored materi-

jalnata dobivka od niv ili spored toa kakov karakter imaat tie?

Razgovaraj za sodr`inataZo{to vol~icata smetala deka lisicata treba da bide kuma na novoro-den~eto?Kako mo`ela lisicata da mu pomogne na novorodenoto vol~e?Kako zavr{ilo novoto kumstvo?Nabroj po nekolku osobini na vol~icata i lisicata i obrazlo`i gi.

Zapoznaj se so del od biografijata na Bra}ata GrimBra}ata Jakob i Vilhelm Grim se germanski pisateli koi napi{ale

pove}e trudovi. No otkako gi izdale narodnite prikazni, sobrani i pre-raboteni od samite niv, se steknale so svetska slava.

Vo prikaznite raska`uvaat mnogu ednostavno i razbirlivo, za{to gokoristat bogatstvoto na narodniot jazik. Sekoja nivna prikazna e povrzanaso sekojdnevniot `ivot.

Najpoznati bajki {to gi napi{ale se: „Sne`ana i sedumte xuxiwa“,„Crvenkapa“, „Pepela{ka“ „Grdoto paj~e“, „Zaspanata ubavica“, „Vodnatasamovila“, „Zlatniot klu~“ i mnogu drugi.

s87

PRSTI

Pet prsti na edna rakapravat dru`inazgovorna, jaka.

Za sebe sekojizdvoen ako sedistopati pomalku vredi.

So prstite na dvete race zbranitatko ni site ne hrani.

Pette prsti na mojava desna raka,iako se palavi i ~esto luduvaat,ve}e znaat da pi{uvaat.

Pette prsti znaat da miluvaati toplo da se rakuvaat.

Pet prsti cvrsti,

zdru`eni vo edna raka jaka,segde kaj slo`ni }e se javat~udesa pravat.

Site ~eli~ni prugii bezbroj gradbi drugi,mostovi, fabriki celi, brodovi, gradovi beli,poliwa plodni, sela -na racete na{i se dela.

^est im na racete na{ivo koi sploteni `iveatdesette na{i prsti,male~kino slo`ni i cvrsti.

Gligor Popovski

Kako se vika sekoj prst od rakata?Zo{to eden od niv se vika pokazalec?

Razgovarame za pesnataZo{to prstite od racete go inspirirale poetot da ja napi{e ovaapesna?Pro~itaj gi prvata i vtorata strofa i objasni kakvi poraki ti ispra}apoetot preku niv.Kako gi razbira{ stihovite: „segde kaj slo`ni }e se javat

~udesa pravat.“Pronajdi vo pesnata kakvi ~udesa pravat prstite.

s88

s89

Povrzi so sekojdnevniot `ivot

So {to mo`e da ja sporedi{ nerazdvojnosta na prstite od rakata i nivnataslo`nost vo rabotata?Nabroj pet primeri od tvoeto iskustvo (doma i vo u~ili{teto) na aktivnos-ti vo koi si uspeal pove}e zaedno so nekogo.Napi{i {to si napravil i {to mo`e{ da napravi{ so tvoite prsti.Pronajdi u{te pogovorki za slogata i zapi{i gi vo tetratkata.

Nau~i pove}e

Dlankite na ~ovekot imaat pove}e koski pricvrsteni edna za druga so zglobovi.Pronajdi podatoci za nivniot to~en broj, kako i za brojot na koskite na stapala-ta. Sporedi gi i zapi{i go svoeto razmisluvawe zo{to toj e razli~en.

Razmisli i opredeli se

Narodnata pogovorka VO SLOGATA E SPASOT bi ja odbral:a) kako naslov na pesnata;b) kako poraka na poetot preku pesnata;v) i za ednoto i za drugoto.

Vo diskusijata potrudi se da go obrazlo`i{ svoeto mislewe.

Bidi kreativen

Na list od blok napravi otpe~atok na svojata raka. Toamo`e da go napravi{ na dva na~ina.

- Nama~kaj ja dlankata so temperna boja i prilepi ja na har-tijata. Otkako }e se isu{i, vo sredinata zalepi svoja mala

fotografija. Na zadninata zapi{i si go imeto i prezimeto,oddelenieto i datumot na izrabotkata.

- Prilepi ja dlankata na list od blok i so moliv~eto pominuvaj kraj nea. Vosredinata napi{i si go imeto. Vo sekoj prst zapi{i si edna svoja `elba.Pod dlankata vpi{i go i datumot na izrabotka i oddelenieto.

Smesti ja vo svojot album. Po nekolku godini }e bide ubav spomen ipokazatel za toa kolku si porasnal. A {to si napravil so tvoite maliprsti - }e raska`uvaat tvoite roditeli, bratot ili sestrata i „delata“{to si go za~uval.

MAJ^INIOT JAZIK

Pone`en od pesna na slavej vo gora,od prv zrak son~ev vo proletna zora,od plisok na dalga po ezerska {irmaj~iniot jazik sekomu e mil.

Na toj jazik prvpat prozborevme nie,i pesni~ka prvpat zapeavme nie,na toj jazik prvpat ne povika mamacvrsto da ne gu{ne, da ne bakne sama.

Na toj jazik denes ka`uvame nieza kopne`i na{i, za radost, za maka,zatoa kade i da sme vo svetot -maj~iniot jazik e beskrajno sakan!

Du{ko Avramov

Mami~ke!

Milo moe!

s90

s91

Dopolni go poetotDoseti se i napi{i u{te pet raboti od koi, spored tebe, e pone`enmaj~iniot jazik.

Napravi sporedba i zaklu~iTi izu~uva{ i eden stranski jazik. Koga saka{ da sostavi{ re~enica na tojjazik, na koj jazik razmisluva{?

[egaSe {etale dvajca stranci vo Germanija i sretnale dve deca na ulica.

Decata si razgovarale na germanski jazik.- Ama se umni ovde{nive deca! - se za~udil edniot. - Kolku se mali, a

znaat da zboruvaat germanski jazik podobro od nas.

Nie sme dol`ni da go sakame i ~uvame na{iot jazik, za{to toj e na{, istotaka, kako {to ni e na{a tatkovinata.Verata i jazikot, toa se du{ata na eden narod.

Krste Petkov Misirkov

Ja do`ivuvam pesnataNa koj jazik pomisli koga go slu{na naslovot na pesnata?Nabroj se so kogo i so {to go povrzuva{ maj~iniot jazik, osven so tvojatamajka?Pro~itaj ja prvata strofa i ka`i od {to e pone`en maj~iniot jazik. Zo{to go prifa}a{ misleweto na poetot?Zo{to maj~iniot jazik e beskrajno sakan?

Otkrivaj i u~iLu|eto vo svetot govorat na 10 000 razli~ni jazici.

Mnogu jazici imaat sli~nosti i se povrzuvaat vo ednajazi~na grupa.

Na koja grupa jazici i pripa|a makedonskiot jazik?Nabroj u{te nekolku jazici {to se srodni so makedonskiot.

Najgolem broj lu|e na planetava (nad edna milijarda) govorat na man-darinski jazik. Ovoj jazik e oficijalen vo Kina.

s92

MOJATA PRVA KNIGA

Pove}e bi se raduval ako ~i~ko mi, koj be{e u~itel negde vo dale~nataSrbija, mi donese{e grst bonboni ili vistinska gumena topka, ako mi podare{e{to bilo, samo ne onaa kniga so koja ne znaev {to }e pravam. Sekoja godina zavreme na u~ili{niot raspust ~i~ko mi se vra}a{e v selo, a negovoto idewe niedecata go o~ekuvavme kako najgolem i najsve~en praznik. U{te na nekolku denapred toj da dojde, nie stra`arevme na viso~inkata pred seloto, od kade {toimavme pregled na patot se do sosednoto selo Ma~evo.

Ova leto toj me razo~ara. O~ekuvav nekakvo golemo ~okolado, nekakva{arena topka ili mala usna harmonika, a toj od svojot ko`en kufer izvadi knigaso tvrda podvrzija i mi ja podade:

- Eve ti, Gile, kniga. ]e vidi{ kolku ubavi raboti ima vo nea!Potoa zaboravi na mene delej}i im podaroci i na drugite deca, na{i i

sosedski, {to se bea nasobrale okolu nego. Ja napu{tiv sobata navreden. Kniga![to }e mi e? Zar so nea }e se bawam vo rekata, zar so nea celo leto }e tr~am polivadite?

I ne se se}avam dali ja otvoriv ili ne. Znam, ja frliv na edna polica sredekup drugi iskinati knigi i zaboraviv na nea.

Letoto pomina kako ubav grivest kow, iste~e kako bezgri`en detski son,kako ubava, nedovr{ena `etvarska pesna. Ostanaa zad na{ite bosi noze mnogunedoigrani i mnogu nedosonuvani detski soni{ta.

Septemvri ne sobra vo u~ili{teto.Taa godina esenta dojde nekako porano. Sivi magli se razvlekoa po

ridi{tata, pticite izbegaa porano, zapliskaa do`dovi, zaduvaa studeni esenskivetri{ta i gi pokrivaa tragite na dragoto odminato leto.

Vo edna vetrovita, do`dliva esenska ve~er, tagata za odminatoto leto menavede da proburi~kam po policata, kade {to pred zapo~nuvaweto nau~ili{teto ja bev zaturil mojata mila, drvena {upelka. Niz nejzinite mekizvuci sakav da go dovikam barem za malku odminatoto drago leto. I toga{, toga{povtorno ja otkriv knigata {to mi ja donese ~i~ko mi.

Go prinesov male~koto stol~e kraj pe~kata, se namestiv pod lambata {tobe{e zaka~ena na yidot i ja prevrtev prvata stranica. Bev vo vtoro oddelenie iznaev ubavo da ~itam. Pred o~ite mi zaigraa i me zbunija zborovite, krupnoispi{ani: NARODNI PESNI ZA MARKO KRALE.

Marko Krale! Dali e toa istiot Marko Krale koj tolku ~esto go spomnuvavo svoite dolgi, predolgi pesni, baba Dona? Dali e toa istiot delija {to sedru`i so samovili, skoka so svojot [arec preku planini, pobeduva crni Arapii osloboduva robje? Dali se toa istite pesni {to gi slu{av od nejzinata usta?

Priseti se koja e prvata kniga {to si ja pro~ital.

s93

Da razgovarame za raskazotVo koe oddelenie bil pisatelot koga ja dobil prvata kniga? Od kogo jadobil?Kako go prifatil podarokot? [to o~ekuval da dobie?Kako postapil so knigata?Koga po~nal da ja ~ita?Zo{to knigata mnogu go zainteresirala? Za koj golem makedonski junak sezboruvalo vo nea?Kako reagiral pisatelot koga ja izgubil knigata?

Gi otkrivam vremeto i mestoto na nastanot☺ Koga se slu~ilo dejstvoto vo ovoj interesen raskaz? Spored {to go otkri-

va{ vremeto? Poso~i nekolku dokazi kako potvrda na tvojot odgovor koi}e gi najde{ vo raskazot.

☺ Kade se slu~ilo dejstvoto? Od kade }e gi potvrdi{ svoite soznanija?

Nurnav vo knigata i do docna ne ja krenav glavata od nejzinite stranici.Preskoknuvav poliwa i planini so [arecot na Marko Krale, vleguvav vo stu-deni meani, kr{ev sinxiri, osloboduvav robje...

Toa be{e prvata kniga {to me zgrabi i ponese. Toa be{e knigata {to mistana nerazdelen drugar vo dolgite zimski ve~eri.

Toa be{e knigata {to me dovede na patot za bezbrojni sredbi so mnogu imnogu knigi.

Toa be{e knigata za koja sum pla~el i ~ija zaguba dolgo vreme ne mo`ev daja prebolam.

..........................................................................................................

Gligor Popovski

Za naredniot ~asRaskazov namerno go skrstivme. Go izostavivme zavr{niotdel vo kogo pisatelot raska`uva so mnogu silni ~uvstvakako ja izgubil knigata. Najprvo }e ti dozvolime ti dabide{ pisatel i da go smisli{ krajot. Razmisli {tomo`elo da i se slu~ilo na knigata, odnosno na pisatelot.Toa {to }e go smisli{, zapi{i go vo tvojata tetratka.Raska`uvaj vo prvo lice, kako ti da si pisatelot.Pro~itajte gi va{ite sostavi i izberete najinteresen.Potoa, zemete ja knigata „Maslinovi gran~iwa“ odu~ili{nata biblioteka i pro~itajte go pisateloviot krajna raskazov. Pronajdete go najsli~niot va{ sostav so krajotna raskazot.

Zapoznaj se so pisatelot

Gligor Popovski e roden vo 1928 godina vo s. Budinarci, Berovsko, apo~inal vo 2007 g. vo Skopje. Dolgi godini gi ureduval spisanijata za decavo „Detska radost“: „Titov pioner“ (sega: „Na{ svet“), „Razvigor“,„Drugar~e“ i „Rosica“. Sozdal mnogu knigi za vozrasni i za deca, od koi }eti gi prepora~ame: „Bajka za deteto Vilen“, „Bilo edno dete“ (raskazi),„Razgovori za soobra}ajot“ (raskazi), „^ovek so ~ovek“ (poezija), „Elenkamen“ (skazni), „Maslinovi gran~iwa“ od kade {to e zemen ovoj raskaz.

KNIGATA DNO NEMA.

KNIGATA E OTVOREN PROZOREC KON SVETOT.

KOJ ZNAE KNIGA IMA ^ETIRI O^I.

Zada~iPronajdi kniga so pesni za Krale Marko.Pro~itaj ja i napi{i {to nau~i za Krale Marko, koj i kakov bil toj.

s94

[TO ]E SI POSEE[ TOA ]E SI @NEE[

s96

PLATA SPORED RABOTATA

Si bil eden ~ovek mnogu umen. Toj imal tri izme}ari. Edniot zemal dvestegro{oi na godina, drugiot - petstotini, a tretiot - iljada. Tie se karale pome|usebe:

- Zo{to ti da zeme{ iljada gro{oi, i ti si ~ovek i jas sum ~ovek!Toj {to zemal dveste gro{oi i toj velel:- Ama jas zo{to da zemam dveste? Delmi i jas sum ~ovek kako vas?Edna{ dodeka tie se karale, gi slu{nal majstorot i ni{to ne im rekol, a

storil niet da gi iskusi i da im dade sami da razberat koj kolku ~ini.Edna zimska ve~er majstorot imal gosti. Go povikal slugata {to zemal

dveste gro{oi:- Donesi edna pewu{ka!Slugata donel edna pewu{ka i ja odnel na majstorot:- Kade da ja kladam?- Ostaj ja sega tamu, i postoj malku tuka! - mu rekol majstorot.Posle mu veli na drugiot sluga {to zemal petstotini gro{oi:- Donesi edna pewu{ka!Toj oti{ol, donel edna pewu{ka i ja klal nastrana. I nemu majstorot mu

veli da postoi malku. Toga{ mu veli i na tretiot sluga {to zemal iljada gro{oida donese edna pewu{ka. Toj oti{ol, zel pewu{ka, ja donel vo odajata kade {tobile gostite, ja namestil pewu{kata pravo na ognot kade {to trebalo. Potoavidel oti bile za seknuvawe fitilite na sve}ite, gi potsekol za da mo`esve}ata poubavo da sveti.

[to ozna~uva zborot plata?

E, - im veli majstorot, - vie postojano se karate koj kolku zemal, i zo{toedniot zemal pove}e, a drugiot pomalku. Vidovte li sega koj za kolku ~ini? Etezo{to edniot zema pove}e, a drugiot pomalku! U{te edna{ da ne ve ~ujam da sekarate!...

Ete, taka umniot ~ovek im dal da razberat koj kolku ~ini.

Makedonska narodna prikazna

Povrzi i u~estvuvaj vo raspravata☺ Organizirajte rasprava (diskusija) za va{ite ocenki.☺ Povrzi: zaslu`ena plata - zaslu`ena ocenka. ☺ Vklu~i se aktivno vo diskusijata i iznesi go svoeto mislewe dali bi ti

koristela vo `ivotot visoka ocenka bez znaewe.☺[to se postignuva so znaewe, a {to so ocenka?

Sostavi mal re~nik Prepi{i gi narodnite zborovi od prikaznata i za sekoj od niv potrudise da najde{ soodveten zbor od makedonskiot standarden jazik.

izme}ari - slugigro{ - stara turska paradelmi -

niet -pewu{ka -klal -

Do`ivuvawe na prikaznataZo{to prikaznata se vika „Plata spored rabotata“?Zo{to izme}arite se karale pome|u sebe?Kako majstorot im doka`al zo{to razli~no gi pla}a?[to misli{ za postapkata na majstorot?Koja osobina od navedenite tri ne mu odgovara na majstorot: praveden,licemeren, mudar? Objasni so svoi zborovi zo{to majstorot e praveden, a zo{to e mudar.

Za domaPreraska`i ja prikaznava i pro~itaj im na roditelite.Prosledi edna narodna prikazna na TV ili CD i naredniot ~as preras-ka`i ja usno.

s97

s98

Zo{to se ora zemjata? Kako se ora?

V POLE, NA ORAWE

Zbogati go svojot re~nikObjasni go zana~eweto na slednive zborovi:

mugra - , rovka (zemja) - , brazda - , vjasa, nadvjasuva - .

Rano e. Mugrite tivki.Zori rumena zora.Ora~ot trgnuva v pole,na rabota, da ora.

Taka vo sekoja prolet,zemjata rovka e, meka. Za da ja prevrti, ora,plugot taa go ~eka!

Da ima pove}e vozduhsve`ina, svetlina mila.Ja se~e vo dlaboki brazdizemjata dobiva sila!

I dodeka mugrite sivigi nadvjasaat zracite beli,vredniot ora~, gleda{pet brazdi nacrtal celi!

Vasil Mukaetov

Povrzi so nastavata po prirodaOsven vo prolet, vo koe drugo godi{no vreme se oraat nivite?Pokraj oraweto na zemjata - po~vata, {to drugo prezema ~ovekot za podob-ruvawe na nejzinata plodnost?Pronajdi podatoci kako ~ovekot vo minatoto ja obrabotuval zemjata izo{to go pravel toa. Napravi sporedba so dene{ninata. Svoite soznanija,spored hronolo{kiot redosled, iska`i gi so zborovi ili so likovna ilus-tracija.

Odgovori na pra{awata

Vo koj period od denot ora~ot zaminuva na orawe? Zo{to tolku rano?Pronajdi gi i pro~itaj gi glasno stihovite vo koi poetot ka`uva zo{to seora zemjata.Od {to dobiva sila zemjata? Zo{to i e potrebna taa sila?Kako ora~ot gi crta brazdite?Kolku poetski sliki si zamisli od pesnava?Opi{i usno edna od niv.Spored ona {to go raboti i kako go raboti, ora~ot e: dobar, vreden ilivesel?

Postavi pra{awa☺ Vo tetratkata postavi mu tri pra{awa na ora~ot vo vrska so negovata ra-

bota.☺ Pretpostavi {to bi mo`el da ti odgovori ora~ot i zapi{i gi odgovorite.☺ Napravi sporedba so odgovorite na tvoeto drugar~e.

Ve`baj izrazno recitiraweNau~i ja pesnata napamet i potrudi se da ja izrecitira{ izrazno predtvoite drugar~iwa i tvoite roditeli.

s99

USPIVAWE NA BOLNO DETE

Zaspi mi, milo, smiri se ve}e,bolno si, moe sine, na son }e vidi{ jagne i cve}e,bolkata na son }e mine.

Maj~ice, sano} nad mene bidi,~uvaj me, stra{no mi e:na paja`inana onamu vidi`olt pajak krv {to pie!

Ne, sine, toa mesecot greei yvezdi v nebesni strani.Ne boj se, majka sano} }e bdee,nani mi, nankaj, nani.

Bla`e Koneski

Koj se gri`i najmnogu za tebe koga si bolen?Opi{i ja gri`ata {to ti ja pru`a taa li~nost.

Go zbogatuvam re~nikotne boj se - ne pla{i se}e bdee - }e bide budna cela no}, }e vnimava na bolnoto dete

s100

Povrzi so nastavata po Muzi~ko obrazovanie☺ Na ~asot zaedno slu{ajte ja kompozicijata „Prispivna“ od Johanes Brams.☺ Sporedete gi ~uvstvata {to se budat vo vas pri slu{aweto na kompozici-

jata i ~itaweto na pesnava. ☺ Opredelete i kakov e ritamot: brz ili baven. Zaklu~ete zo{to e takov.

Vo pesnata ja prepoznavam maj~inata gri`aNa koja li~nost od tvojot `ivot te upati naslovot na pesnava? Zo{to?[to mu posakuva majkata na svoeto dete so sonot?Napravi sporedba na slikite od vtorata i tretata strofa. Kakvo ~uvstvona deteto e izrazeno vo vtorata strofa?Kako vlijaat vrz bolnoto dete zborovite na majkata od tretata strofa?

Izvle~i gi zborovite od pesnata so koi majkata ja iska`uva svojata gri`a

i ne`nost kon svoeto dete i zapi{i gi vo tetratkata.

Dopi{i gi i zborovite koi ti gi upatuva tebe tvojata majka, a se razli~ni od

onie vo pesnata.

Raspra{aj se koja pesna ti ja peela majka ti koga te uspivala.

Sorabotuvaj i recitiraj

☺ Dogovorete se so drugar~eto eden od vas da bide majkata, a drugiot dete-to. Nau~ete gi strofite napamet i recitirajte na ~asot. Izberete naj-dobra recitatorska dvojka.

Sozdavaj i bidi prakti~en

Napi{i sostav so naslov Ti blagodaram, maj~ice mila vokogo }e ja opi{e{ golemata gri`a na tvojata majka za tvoetoozdravuvawe od nekoja bolest ili povreda. Ne zaboravaj da jaizrazi{ i tvojata blagodarnost za golemata po`rtvuvanost namajka ti.

Napi{i i go sostavot na bel list i ukrasi go so crte` po tvoja zamisla.

Podari i go sostavot za praznikot na majkite 8 Mart. Toa za nea }e bidenajvredniot podarok koj mnogu }e ja izraduva.

s101

s102

PLANETATA LAPALAPAS 10

Koj tvrdi deka vo Son~eviot sistem postojat samodevet planeti?

Da, devette se ovde. No kade e desettata?Desettata koja nekoga{, koga site nas ne

nemalo, bidej}i gi nemalo i drugite devetplaneti, se vikala Lapalapas 10.

Lapalapas bila mnogu bogata. Ibogata i ubava. Tolku bogata i tolkuubava, {to na Lapalapite, odnosno nejzi-nite `iteli, ne im teknuvalo da izmis-

lat pari.Zo{to im se pari koga se se dobivalo

bez pari? Mo`ebi nekoj, {to sakal da bideprv me|u bogatite, se obidel da napravi kovani

pari. No koj bi znael deka bogatiot tie kovani pariuspeal da gi potro{i ili mu se stopile vo nekoja reka koga

se bawal! Parite na Lapalapas 10, kako i se drugo, mo`ele da bidat za{e}ereni,pa visokata temperatura gi pretvorala vo te~nost ili parea.

Pred zaspivawe jas mnogu razmisluvam, razmisluvam, pa vo mislite mipotonuvaat o~ite i sonuvam. Taka, edna ve~er si pretstaviv deka sum `itel naplanetata Lapalapas 10.

Se istegnav na edna lulka napravena od {ampita-tkaenina, a vrzana soja`iwa od guma za xvakawe a dve stebla od {e}erna trska. Nad glavata mi visatkup~iwa po`olteni banani, ponatamu tulumbi na nekoja bambusova granka. I nasekoj prst od nogata mi stoi po eden ekler. Xitni go eklerot i sam }e ti doletav usta. Pod mojata lulka ima crven bazen od vi{nov sok i sok od ananas. Jadam,jadam, sum se pretapanil. A majka mi mi vika:

- Ajde, sin~e, gotovo e so pladnevnata dremka! Eve, go odvrzuvam ja`eto.Koga }e padne{, vnimavaj da ne se udavi{ vo bazenot!

A ja`eto od guma za xvakawe ve}e se odvrzuva i jas pa|am, pa|am... I u{te{to da vi raska`uvam ponatamu, koga site prodol`enija od prikaznava se isti,li~at kako jajce na jajce. No, sega ve}e se e jasno - zad planetata Lapalapas stoelabrojkata 10. Bezdrugo, ne zaradi toa {to e desetta planeta, tuku zatoa {to nejzi-nite `iteli jadele dnevno najmalku deset pati.

Jadele, jadele i ja izele. Ja izele najgolemata planeta na Son~eviot sistem.I najubavata, se razbira.

Ostanuva otvoreno pra{aweto: „[to se slu~ilo so lu|eto {to ja izele?Umrele ili se preselile na druga planeta?“

Pokraj na{ata planeta, za koi drugi planeti si slu{nal? Nabroj gi!

Kako i da e, rabotata e mnogu stra{na. Zatoa sakam {to poskoro da ja zabo-ravam planetata Lapalapas 10 i da si `iveam samo na mojata ubava Zemja na kojanema Lapalapati. Najmila e pari~kata {to e napravena od pot. So nea ne mo`e{da kupi{ pove}e otkolku {to mo`e{ da izede{, normalno.

Risto Dav~evski

Pro{iri gi znaewataNau~nicite smetaat deka edna od devette planeti vo Son~eviot sistemvsu{nost ne e planeta. Pro~itaj, raspra{aj se i otkrij koja e taa.

Koja e planetata Lapalapas 10?Zo{to ne si ~ul dosega za planetata Lapalapas 10? Koj ja izmislil?Zo{to pisatelot ja ozna~il so brojkata 10?Zo{to na Lapalapite ne im trebale pari?[to se slu~ilo so planetata Lapalapas 10? Objasni kako gi razbira{ poslednite dve re~enici od raskazot i povrzi giso is~eznuvaweto na Lapalapas 10.Objasni ja re~enicata: „Najmila e pari~kata {to e napravena od pot“. [tose slu~uva so lu|eto {to dobivaat pari na ne~esen na~in?

Opredeli go vidot na raskazot[to misli{ kakov e ovoj raskaz spored negovata sodr`ina: realisti~enili fantasti~en? Obrazlo`i zo{to taka misli{.

Pismeni zada~i po izbor

Opi{i ja planetata na tvojata fantazija. Preraska`i go sonot na deteto kako `itel na planetata

Lapalapas.Otkrij i raska`i {to se slu~ilo so lu|eto koi ja izele

planetata? Tvojot odgovor neka bide plod na tvojata fanta-zija.

Jazi~na ve`ba☺ @itelite na planetata Lapalapas se Lapalati. A `itelite na drugite

planeti? Daj im imiwa na `itelite na devette planeti spored tvojatalogika:

Mars - Merkur - Uran - Uran~aniZemja - Zemjani Jupiter - Neptun - Venera - Venerjani Saturn - Saturwani Pluton -

☺ ^itajte gi imiwata i odberete najsoodvetni.

s103

s104

Sadete drvca, de~iwa moi,Jabolka, slivi, kajsii i kru{i,Na site me|i, pred porti svoi,Zrelite drvca slad }e vi pru`at.

Mirisna proletCvet }e vi dade,Du{evno zdravjeI iljada boi,Radosni grankiV smev }e ve ladat.Najubav ukrasPred vas }e stoi.V rasko{ni letaSenki~ka meka, Zrelite plodovi Nad vas }e visat,Do tvojata rakaUzreani, leki,}e rastat sonca

V biserna niza,Esenta zlatna v purpurni nivi,Najsre}en ~ovek so plodovi v race,Sadete drvca duri ste `ivi,Zemjata so~na ve~no }e zlati.

Vol~e Naum~eski

Koj datum e opredelen za den na drvoto kaj nas?[to pravat lu|eto na toj den?

RAZVIGORI

Razgovaram za sodr`inataNa {to gi povikuva poetot de~iwata?Koja e korisnosta od posadenite drvja: vo prolet, vo leto i vo esen?Koi godi{ni vremiwa se spomenuvaat vo stihovite?Zo{to zimata e izostavena?

Zbogati ja svojata enciklopedijaZapi{i vo nea koi listopadni ovo{ni i {umski drvja se zastapeni kaj nas.Zalepi i sliki od endemi~noto zimzeleno drvo {to raste na Pelister?

Razmisli i odgovoriKomu mu se obra}a poetot so imeto razvigori? Koi se tie {to treba da jarazvivaat gorata?Kade u{te si go sretnal ovoj zbor?

Gi tolkuvam stihovite

☺ Izberi dve grupi od povrzani stihovi {to najmnogu ti se dopa|aat.

☺ Prepi{i gi na levata polovina od listot na tetratkata.

☺ Desno, kraj niv, opi{i go svoeto do`ivuvawe na istite.

☺ Opi{i gi i ~uvstvata {to te obzemaat.

☺ Nacrtaj gi poetskite sliki {to si gi pretstavuva{.

Zada~iPrepi{i gi stihovite so koi e iska`an apelot (povikot) na poetot do~itatelite.U~estvuvaj i ti vo akciite za razubavuvawe na tvoeto u~ili{te.Izgotvi izve{taj za aktivnostite {to gi imavte vo u~ili{teto za Denotna drvoto.Od informativnite TV-emisii doznaj kade, kakvi i kolku sadnici sezasadeni toga{.

Povrzi so PrirodaSo kakvi drvja se bogati na{ite {umi?Zo{to {umite se golemo bogatstvo?Koj se gri`i za niv i kako se za{tituvaat od bolesti?

s105

s106

GLU[ECOT I @ABATA

Eden glu{ec i se molel na edna `aba da go prenese preku edna reka, za{tobe{e ~ul oti preku rekata ima `ito za jadewe. Mnogupati glu{ecot i se molelna `abata da go prenese, da mu stori edno dobro, ama `abata bila mnogu pogana,ta ne sakala.

Edna{ `abata bila mnogu nalutena, i tokmu toga{ se pogodilo glu{ecot dai re~e na `abata da go prenese preku rekata.

- E, ajde, bre glu{ec, dosta mi dodeva{, eve sega }e te pre-nesam, samo brgu najdi eden konec podebel i podolg, za da sevrze{ ti za tvojata noga i taka da te pominam, za da ne seudavi{.

So golema radost glu{ecot otr~al i na{ol edenkonec, bez da znae {to mu misli `abata. Se vrzal zanegovata noga i za nogata na `abata, ta trgnala`abata da pliva po rekata i be{e si rekla sama nasebe: „Sega }e mi te gostam, bre glu{ec, oti me najdena }efot, eve }e te preplivam, ama na dno reka“.Koga do{la na sred rekata, se nurnala nadolu vovodata so niet da go udavi glu{ecot.

Koga videl kutriot glu{ec oti `abata }e gonosi na dnoto na rekata za da go udavi, se opnal soseta sila za da se zadr`i nad vodata, ~unki setiloti }e umira, a pusti `ivot e mil. Fatil da seprefrla preku vodata kako nekoja otruena riba;plaskal nad vodata, i taka borba pravel so`abata da ne i se dade da go vnese nadolu.

Vo toa vreme nad rekata preletuval eden {trki go videl glu{ecot kako se pra}a nad vodata, sespu{til nad rekata, ta go ~apnal so klunot glu{ecot i sioti{ol na sedeloto so vrzanata `aba za noga. I najprvo po~nalda ja jade `abata, a potoa glu{ecot.

Makedonska narodna prikazna

Naroden biser: Koj na drugiot mu kopa grob i samiot pa|a vo nego.

Potseti se:Koj gi sozdal narodnite prikazni?Kako se prenesuvaat tie?Od kogo si gi slu{nal najubavite prikazni?

Zada~aPro~itaj ja prikaznata taka {to narodnite zborovi }e gi zameni{ soposo~enite zborovi od standardniot jazik i odgovori vo koj slu~aj ti eporazbirliva?

Povrzi so sodr`inite od PrirodaVo prirodata postoi priroden zakon za pre`ivuvawe: Pogolemite gi jadatpomalite.Toa se sinxiri na ishrana. Napi{i eden ili nekolku takvi primeri.

Ja do`ivuvam sodr`inataPoradi koja pri~ina glu{ecot sakal da premine preku rekata?Pronajdi ja i prepi{i ja re~enicata od koja se gleda lo{ata namera na`abata.Povrzi ja sodr`inata na prikaznata so narodnata pogovorka.

ZapomniSite tekstovi vo sebe krijat poraka za ~itatelot. Vo narodnite

prikazni ima mnogu silni poraki koi gi pou~uvaat lu|eto pravilnoda postapuvaat vo sekojdnevniot `ivot.Zapi{i ja poukata {to ti ja izvle~e od ovaa narodna prikazna.

Nau~i pove}eVo razgovor so svoite roditeli, rodnini i prijateli nau~i koi govori nanarodniot jazik najmnogu se razlikuvaat od standardniot makedonskiotjazik. Zapi{i nekolku zborovi od razli~ni nare~ja i nivnoto tolkuvawe.

Tolkuvawe na narodnite zborovi

pogana - lo{a}e te gostam - }e te suredam, }e

te kaznamniet - namerase opnal - se napregnal

~unki - bidej}i, za{tose pra}a - se bori za `ivot,

se ma~igo ~apnal - go grabnal

s107

s108

DO KRVODARITELITE

Pred godinatav presret {to ni ita,so buket od ~estitkiso qubov ve kitam:{to spasivte edna majkadenot detski pak da bide bajka,{to eden tatko pak doma se vrati,so nasmevka lice {to mu zlati,{to edna sestra ne ostana bez brat...{to daruvate dobrina vo sekoj kat.

Pero Milenkoski

Nau~i17 mart e Den na krvodaritelite vo Makedonija

Razgovor za pesnataDo kogo e upatena ovaa ~estitka?Zo{to krvodaritelite se humani lu|e?Vo koi stihovi e opeana nivnata humanost?

Izrazuvaj se i tvoriRaspra{aj se koj od tvoeto semejstvo, rodnini, prijateli ili sosedi ekrvodaritel.Poseti go i razgovaraj so nego/nea. Preraska`i go va{iot razgovor vo tetratkata. Nemoj da zaboravi{ da mu go ~estita{ Denot so svoja poetska ili likov-na tvorba. Poetskata ili likovnata tvorba isprati ja do redakcijata na detskotospisanie {to go ~ita{. Taa }e bide objavena vo nego i }e mo`at da japro~itaat i vidat u{te mnogu krvodariteli i ~etvrtooddelenci. Nau~i dobro da ja recitira{ pesnata pred tvoite drugar~iwa.

Napi{i gi naslovite i na drugite detski spisanija {to si gi ~ital ili sislu{nal za niv. Opredeli koe od niv ti e najomileno i obrazlo`i zo{to.

Nau~i pove}eNa edna od stranicite na detskoto spisanie se napi{ani podatoci za~lenovite na redakcijata. Organizirajte poseta na koja }e se zapoznaete soniv i nivnite zada~i. Taka }e imate mo`nost i da nau~ite kakvi podgotovkise potrebni za da se otpe~ati eden negov broj.

DETSKI I DNEVEN PE^AT

Napravi razlikaKomu mu e namenet detskiot pe~at, a komu dnevniot?Kakvi sodr`ini se zastapeni vo niv?Kolkupati mese~no se objavuva detskoto spisanie {to go ~ita{? Spored imeto dneven vesnik zaklu~i kako se pe~ati:

a) sedmi~no b) sekojdnevno v) mese~noKakov e nivniot izgled i format?

Razgledaj i zapi{iNaslovi na redovni rubriki {to se zastapeni vo detskoto spisanie {to go~ita{.

Koja stranica/rubrika tebe ti e najinteresna?

Zapi{i gi naslovite na dnevnite vesnici {to gi znae{ i naslovot na ves-nikot koj{to redovno go ~itaat tvoite roditeli. Razgovaraj so niv koja ekorista od sekojdnevnoto ~itawe na vesnikot. So nivna pomo{ pronajdisodr`ini koi i za tebe se interesni.

s109

s110

NI DOJDE CVETNATA PROLET

Studenite zimski denovi se daleku zad nas. Pak ni dojde ubavicata prolet.Koki~iwata prvi go najavija nejzinoto doa|awe. Ama baba Marta ne se preda-va{e lesno. Duvna so svojata sne`na truba i na Zemjata isprati nov sneg.

Sonceto kako ogromen zlaten portokal se pojavil na neboto, a negovitetopli zraci go stopija snegot. Bu~at silno planinskite poto~iwa, se budi `ivo-tot vo gorata. Pticite preselnici se vratija od ju`nite krai{ta. Nivniteveseli proletni pesni gi raduvaat i mladite i starite. Zelenee trevi~kata popadinite i livadite. Proletnite cve}iwa ja ukrasuvaat prirodata so svoeto{arenilo.

Traktorite peat po nivite. Zapo~nuva proletnoto orawe, se krojat lozjatai ovo{kite.

Zemjodelcite se mnogu rastr~ani po rodnite nivi. Pod plastenici se sadatzelen~ukovi plodovi kako domati, piperki, krastavi~ki. Vremeto ne ~eka.

Toplata obleka ja zamenuvame so polesna, proletna. Sonceto od den na dense posilno gree. Mnogu lu|e za vreme na vikendot pe{a~at vo priroda za da senadi{at ~ist vozduh. Dru`eweto so prirodata e mnogu korisno za zdravjeto.Pro{etkite minuvaat so pesni i radost.

Koga zapo~nuva proletta?

Prirodata e prekrasna vo prolet. Po padinite, po planinite pasat stadaovci. Mali jagnenca veselo bleat. Toploto vetre razvigor~e prijatno poduvnuvai im gi bu{avi kosite na decata. Ov~ar~iwata svirat veseli pesni na svoite{upelki. Se e radosno i rascvetano vo prolet. Proletta e najubavoto godi{novreme.

Nenad Xambazov

Proletni sliki

Raskazov izobiluva so opisi na proletni sliki. Opredeli gi! Na sekoja daj i naslov i istiot zapi{i go vo tetratkata.Nacrtaj ja proletnata slika {to tebe najmnogu ti se dopadna.

Opredeli

Koi opisi se odnesuvaat na gradot, a koi na seloto? Pronajdi gi!

[to se odnesuva i na seloto i na gradot?

Koi predmeti i pojavi se predadeni kako `ivo su{testvo? Prepi{ibarem edna takva re~enica.

Prepi{i ja i sporedbata.

Opi{uvawe

[to se e opi{ano vo raskazot?

Kakvi se: trubata, poto~iwata, pticite, vetreto?

Kako se vikaat zborovite {to gi opi{uvaat predmetite i su{testvata?

Pronajdi gi i zapi{i gi takvite zborovi vo tetratkata.

Zada~iNapravi edna proletna pro{etka. Do`ivej gi proletnite mirisi, zvuci,boi i budeweto na prirodata.Napravi opis na prirodata vo prolet - proleten pejza` so zborovi ilislika.

Povrzi so nastavata po PrirodaNau~i koi drugi zelen~ukovi rastenija se sadat vo prolet pokraj onie{to se navedeni vo raskazov. Doznaj kakvi raboti se vr{at vo prolet vo ovo{nite gradini i lozjata.

s111

s112

APRILI-LI-LI

Deneska vo ranina, pred petlovi zori, vidov crven oblak {to plamti, {togori, vidov i bumbari{te na glava {to stoi i padnata yvezdi~ka yvezdi {tobroi, vidov i izvor, i reka i tenxere polno so varena le}a, vidov i muva i osa, ip~ela i bolva-olva ko katran bela, vidov i tele, i vol, i krava i kozji rogovi vov`e{tena tava, vidov i vepar zabi {to pili i zaspan zajak {to mu se sili,vidov... vidov i predel so spili...

Aprili-li-li! Aprili-li-li!Deneska, nekade, ve`baj}i joga, namesto na stol~e sednav na dva roga, sednav

i vrz {ilo, i vrz edno krilo, i vrz edna trnka, i vrz edna trmka, sednav i vrzgajka, i vrz ostra {ajka, i vrz cvetna zna~ka i vrz bela ma~ka...

Sednav i si sedev, molkot si go predev, mislite gi roev, `elbite gi broev,vremeto go bistrev, vozduhot go ~istev, gletkite gi polnev, veterot go kolnev...Veterot me klocna, so zabi me bocna i so vej {to krili me pogali...

Aprili-li-li! V~era ili zav~era, ne znam ve}e koga, vo son i vlegov i na edna babaroga.

Vlegov i vo koliba, i vo pe{tera mra~na, i vo duvlo-uvlo i vo odaja zra~na, vle-gov i vo oaza, i vo podzemna baza, i vo kajak so vesla i vo uli~ka tesna, vlegov ivo jama, i vo ti{ina-{tama, i vo prepolna kada i vo seknata vada, vlegov i vo{tala, i vo ko{ara mala, i vo kineska vazna i vo prikazna-skazna...

Vo vaznata stoev, vo skaznata sedev, bez furka i vreteno obla~iwa predev.Predenoto go plastev, so pogled go rastev, no nekoj so vili go zede...

Aprili-li-liEdna{ taka, prikve~er, pred son~ko da zajde, pred umorna ptica gnezdoto da

si go najde, so `elbite stignav i do edna vre}a - do edna ~esto sonuvana sre}a,stignav i do ~anta i do edna kanta, i do eden sonec i do eden yvonec, stignav i doskala i do yvezdena sala, i do nebesna strea i do najglasna smea, stignav i do lula,i do vozdu{na kula, i do peso~na pla`a i do grani~na stra`a, stignav i do drvo,i do dlanka-granka i do edna so~na zrela cre{a ranka...

Cre{ata ja skinav, grankata ja {inav, a drvoto so pili go skastriv...Aprili-li-li!

Stojan Tarapuza

Zo{to te raduva prvi april?

Gi otkrivam lagite vo tekstotKolku lagi ka`al pisatelot vo ovoj sme{en tekst?Koja laga ti e najsme{na i najinteresna? Objasni kako ja zamisluva{slikata na taa laga.Koga se izgovara i so koja cel zborot aprili-li-li?

Sozdavaj

Aktiviraj ja tvojata bogata detska fantazija i napi{iu{te edna laga po primerot na onie od raskazot.

^itajte gi na naredniot ~as i odberete najgolema laga. Nacrtaj ja slikata na najinteresnata laga od raskazot.

Od va{ite {egi i crte`i uredete prvoaprilsko kat~e iistaknete go na vidno mesto vo u~ili{teto.

Doznaj pove}eSo prebaruvawe na Internet i sledewe na dneven pe~at i televiziskiemisii doznaj na koi praznici i vo koi mesta vo na{ata zemja tradi-cionalno se odr`uvaat maskenbali - karnevali.

Objasni go zna~eweto na zborovitePrepi{i gi vo tvojata tetratka slednive zborovi i zaedno so dru-gar~eto objasnete go nivnoto zna~ewe. Pobarajte pomo{ i odu~itelot: vepar, pili, spili, vada, furka, vreteno. Ako ima u{tezborovi {to ne ti se jasni, zapi{i gi i pobaraj i za niv objasnu-vawe.

Zapoznaj se so pisatelot

Stojan Tarapuza - poet za deca. Roden vo Zletovo. Avtor na knigite: „Grejnisonce“, „Polno kaj~e `elbi“, „Dambara, dumbara“, „O~iwa poto~iwa“,Zlatici-krilatici“, „Moe tvoe - pogodi {to e“, „Yunica paunica“, „[arki-`arki“ i mnogu drugi.

s113

s114

FILM

CRTAN (ANIMIRAN) I IGRAN FILM

Potseti seKoi filmovi se animirani - crtani? Nabroj nekolku naslovi {to si gigledal. Ka`i gi i likovite. Koi crtani junaci tebe ti se najomileni?

Zada~aIzberi eden igran film za deca od TV-programata {to mo`e{ da japro~ita{ vo dnevnite vesnici. Tamu e zapi{an naslovot, TV-kanalot ivremeto na emituvawe. Vo opredeleniot termin bidi podgotven za sledewe. Zapi{i go naslovot na filmot, imiwata na re`iserot i glumcite {to gitolkuvaat glavnite ulogi.Preraska`i im go gledaniot film na roditelite i na drugar~iwata.

Pro{iri gi znaewataPro~itaj vo enciklopedija koga e snimen prviot film.Otkrij vo koj grad vo Republika Makedonija se odr`uva filmski festival ipo kogo e imenuvan.

Samostojno donesi zaklu~ok

Koi filmovi se igrani, nasproti crtanite vo koi likovite secrtani (nerealni): Igran film e onoj vo koj{to likovite gi igraat __________

(prepi{i i dopolni vo tetratkata)Primeri: „Pred do`dot“, „Pra{ina“, „Republikata vo plamen“,„Solunskite atentatori“, „Senki“, „Jas sum od Titov Veles“.

I igranite i crtanite filmovi mo`e da bidat dolgometra`ni ikratkometra`ni.

Dolgometra`ni filmovi se onie ~ie emituvawe trae podolgo, pove}e od60 minuti.Koi filmovi se kratkometra`ni?

A NE OD LICETO

Koe ovo{je ti e najvkusno?Zo{to ovo{jeto se vbrojuva vo zdrava hrana?

GORDELIVIOT PORTOKAL

Eden den kraj nego mina eden ~ovek. Go zabele`a i v~udovideno re~e: - Vidi, vidi, kakvo ~udo! Zarem i tuka da izrasne vakov portokal?! Go re~e toa ~ovekot, posegna po nego i go skina. Go odnese doma i go ostavi

vo ko{nicata kade {to ima{e i drugi portokali. Otkako se zame{a so niv, ve}enikoj `iv ne mo`e{e da go prepoznae gordeliviot portokal. Vo ko{nicataima{e i pogolemi i poubavi portokali od nego...

A ~ovekot, koj podocna go zede i go izede, ja sobra ustata i namurteno re~e: - Lele, ponevkusen i pokisel portokal nikoga{ ne sum kasnal! - Jas sum kako sonceto! - gordelivo vele{e toj. - Da, isto sme so sonceto, se

~ini, nebare da sme bra}a! Zatoa i sonceto tolku silno sveti. Poradi mene! Portokalot go „napr~i“ nosot i prestana da gi pozdravuva trevkite i

drugite rastenija okolu sebe. Od utro do ve~er se fale{e so svojata ubavina.Ponekoga{ duri i }e re~e{e deka e poli~en i od sonceto...

- Jas sum portokal i nema od {to da se sramam i da ja krijam no}e svojataubavina kako sonceto!

Na edna poljanka, pokraj moreto, nekoj frli semka od portokal. Na semka-ta i se dopadna mestoto. Be{e toplo i vla`no i, nabrgu, od nea po~na da se raz-viva mlada fidanka. Po izvesno vreme, drvceto zajakna i na nego se pojavi edenportokal. I eve {to stana potoa.

Naokolu se zelenee{e sitna i mo{ne „vospitana“ trevi~ka, koja mu se pok-lonuva{e na najtivkoto veter~e. A portokalot be{e ubav, `olt, trkalezen igordeliv.

I. Strelkova

s116

Razmisli i napi{i:Zo{to na portokalot mu odgovaraat slednive osobini: gordeliv, voo-brazen, samobendisan, neblagodaren.

Kako ja povrzuva{ pogovorkata KOJ VISOKO LETA - NISKO PA\A sosodr`inata na ovoj raskaz?

Povrzi ja porakata na naslovot od ovaa tema Vistinskata ubavina zra~i odsrceto, a ne od liceto so osobinite na portokalot.

Samostojno otkrivamVnimatelno pro~itaj go tekstot. Sigurno zabele`a deka redosledot nanastanite e nelogi~en i celinite ozna~eni so razli~ni boi serazmesteni. Opredeli go redosledot na celinite i pro~itaj go vo sebe, apotoa i naglas.

Razgovaraj za sodr`inataKoi prirodni uslovi ovozmo`ile drvceto od portokal da iznikne pokrajmoreto?So ~ija ubavina i poradi {to portokalot ja sporeduval svojata?Kakov bil portokalot vo sporedba so drugite portokali od ko{nicata?Po koja osobina se razlikuvaat portokalot i trevi~kata?

KAKOV DRUGAR SAKAMPodelete se vo dve grupi. Sekoj u~enik neka naduva po eden balon.Na sekoj balon so flomaster napi{ete edna ~ove~ka osobina. Pritoapotrudete se da napi{ete razli~ni osobini na sekoj balon. Npr. gordeliv,dare`liv, sebi~en, dru`equbiv....Zavrzete gi balonite so konec vo edna niza.Sekoj u~enik od nizata neka dupne po eden balon na koj e ispi{ana osobi-na {to ne mu se dopa|a. Ako nema takov balon, u~enikot se vra}a na mesto.Po zavr{uvaweto na igrata, vo tetratkata dopolnete ja re~enicata soosobinite {to se zapi{ani na preostanatite baloni.Jas sakam mojot drugar da bide:______________,_________,____________,...Bidi i ti takov drugar kakov {to posakuva{ toj da bide!

Napravi sporedba☺ Prepoznava{ li nekoe tvoe drugar~e so osobini kako portokalot? Dali

toa drugar~e ti e omileno? Zo{to?☺ Razgovaraj so svoite roditeli dali mo`ebi ti ima{ nekoja od osobinite

na portokalot. Ako e taka, baraj sovet kako toa da go nadmine{.

s117

Zada~iPro~itaj vo enciklopedija koja e pri~inata za nastanuvawe na gromot, kakvise posledicite od nego i kako ~ovekot se za{tituva od grom.

Poseti hidrometeorolo{ka stanica i otkrij kako tamu gi predviduvaat vre-menskite promeni. Raspra{aj se kakvi drugi aktivnosti imaat i zo{to niv-nata rabota e korisna za ~ovekot.

Napravi izve{taj za posetata vo sorabotka so drugar~iwata od tvojata rabot-na grupa.

Razmisli i odgovoriKoja prirodna pojava go inspirirala poetot da ja sozdade ovaa pesna?Vo koi stihovi e izrazeno sudiraweto na oblacite?Kako e opi{ana molwata?

DVA OBLAKA

Si podadoa rakadva oblaka.

Si stegnaa cvrstoprsti.

Vo pogledot zolsetija bol:

Edniot stemni lika,vo gnev blika.

Drugiot stega zabi,}e go zgrabi.

I, naedna{, blesok.I stra{en tresok.

Slave \or|o Dimovski

s118

Ja do`ivuvam pesnataKakva e imenkata prikazna - kon-kretna ili apstraktna (mislena)?Kako gi pretstavil poetot prikaz-nite vo ovaa pesna {tom se izmoru-vaat i baraat mesto za po~in?Zo{to poetot veli deka prikaznitespijat nasekade? Pronajdi vo pesnatakade se zaspivaat tie.A kade najmnogu sakaat da zaspivaat.Zo{to tokmu tamu?

Na ~asot po likovnoNacrtaj ja poetskata slika {to najmnogu ti se dopadna.Organizirajte izlo`ba od va{ite crte`i so naslov „Zaspanite prikazni“

KADE SPIJAT PRIKAZNITE

Koga }e se izmori sekoja prikazna,koga }e i nate`nat malite o~i,toga{ sekoja od niv brzada najde nekoe najtivko mestoza odmor, za po~in.

Prikaznite spijat nasekade,vrz razni predmeti }e legnat,v pole, pokraj nekoj potok ~ist,na nekoja zelena granka{to sano} vetrot ja lulka,vrz nekoj zelen list.

Prikaznite spijat nasekade,vo planina, vrz nekoja karpa cvrstaili pak vrz nekoe polsko cvete,a najmnogu sakaat da zaspijatvo srceto na nekoe dete.

Dragan Janevski

Zo{to saka{ so zadovolstvo da slu{a{ i da ~ita{ prikazni?Koj ti raska`uval najmnogu prikazni koga si bil mal?Koja e tvojata omilena prikazna?

Gi zamisluvam i opi{uvampoetskite sliki

Kako si ja zamisluva{ umor-nata prikazna od prvata stro-fa? Kakvi se o~ite, obrazite,ustata? Kako gleda vo nas:milno, strogo, mole`livo,ta`no, so qubov, umorno...Opi{i ja zaspanata prikaznavrz zelen list od edna granka„{to sano} vetrot ja lulka“.Kako toa prikaznite zaspi-vaat vo srceto na edno dete?

s119

PEPERUTKA

Glogot bil vo poln cut i primamuval so svoite beli cvet~iwa. [arenatapeperutka, opiena od sonceto i ubaviot proleten den, so zalet se spu{tila vrzbelite cvetovi. Taa ne go videla trnot pod ne`niot cvet i si go iskinala kril-ceto. Sakala povtorno da letne, namesto vo vozduhot, se na{la na zemja.Po~uvstvuvala silna bolka vo ranetoto krilce. Se obidela u{te nekolkupati dase digne vo vozduhot, no se bilo popusto. Nata`ena, kinisala poleka po zemjata.

Odej}i, lazej}i stignala do edna dupka. Vnatre `iveela krticata.- Krti~ke, sestri~ke, te molam pomogni mi! So{ij mi go krilcevo! - zamo-

lila peperutkata.- Jas ne mo`am da gledam, mi pre~i sonceto, a ti ne mo`e{ da vleze{ kaj

mene. Pobaraj pomo{ od drugi! - odgovorila krti-cata.

Peperutkata kinisala ponataka.Odej}i, lazej}i stignala do ku}ata nazajakot.

- Zaj~e, brat~e, pomogni mi! So{ij migo krilcevo! - zamolila peperutkata.

- Moite {epi se golemi za tebe, pepe-rutke. Jas samo }e te povredam pove}e.

Pobaraj pomo{ od drugi! - odgovorilzajakot.

Peperutkata kinisala ponataka. Odej}i,lazej}i, po dolgo vreme, na pat sretnala edna srni~kaso bel beleg na ~eloto i so ubavi, ubavi, ta`ni o~i.

- Srni~ke, sestri~ke, pomogni mi! So{ij mi go krilcevo! - zamolila pepe-rutkata.

Srni~kata se navednala kon zemjata i koga go dogledala iskinatoto krilcena peperutkata, od o~ite kako brazdi~ki i potekle solzi~ki i - kap, kap - pad-nale pravo vrz krilceto na peperutkata. Taa po~uvstvuvala kako i stivnuva

[to misli{: kade trgnala peperutkata? Zapi{i ja tvojata pretpostavka votetratkata.

Koi ~uvstva ti se javuvaat koga }e zdogleda{ peperutka?

Kako mo`e srni~kata da i pomogne na peperutkata? Zapi{i vo tetratkata {topretpostavuva{.

s120

bolkata. Zamavtala so krilcata i... ~udo! Letnala! Se zavrtela nekolkupatiokolu srni~kata i ja baknala po belegot na ~eloto.

- Ti blagodaram, srni~ke, sestri~ke! - rekla taa. Potoa poletala visokokon neboto.

Srni~kata gi svrtela o~ite po nea i vo niv se ogledale grankite na{umskite drvja.

Slavka Maneva

Koja pretpostavka ti se ostvari? So koja pretpostavka be{e najblisku doavtorovoto ka`uvawe?

Opi{iOpi{i vo tetratkata edna situacija koga ti si bil uporen vo nekoja rabota. Pro~itaj im ja na roditelite i bidi uporen da ja pro~ita{ i na ~asot.

Gi otkrivam pri~inite i posledicitePrepi{i vo tetratkata, razmisli dobro i vnesi na praznite linii:pri~ina ili posledica:

Koja e ________ poradi koja peperutkata si go iskinala krilceto?

Koja e ________ od skinatoto krilce?

@elbata povtorno da leta e ___________ peperutkata da bara pomo{.

__________ na upornosta na peperutkata e zdravoto krilce i povtornotoletawe.

Napi{i ja pri~inata zo{to peperutkata ja baknala srni~kata vo ~eloto?

Razgovarame za upornosta

☺ Kako uspeala peperutkata povtorno da leta? Od kogo pobarala pomo{?☺ Pretpostavi {to mo`elo da i se slu~i na peperugata ako ne si pobarala

pomo{.

☺ Donesi zaklu~ok kakva bila po karakter peperugata {tom barala pomo{dodeka ne ja dobila.

☺ Priseti se koga i za {to si pobaral pomo{ od nekogo.☺ Nabroj vo {to se si uporen?☺ Povrzi ja so sodr`inata na raskazot narodnava pogovorka:

BARAJ GO DOBROTO I NAJDI GO, OTI NE TI IDI SAMO.

☺ Porazgovarajte na ~asot za nea.

s121

PEJO SO TU\I ^IZMI NA ORO

Na eden Veligden Pejo nemal ~evli za na oro, ta pozajmil edni ~izmi odsosedot - ~orbaxija, do{ol na sretselo i se fatil na tanec. Se razigral, Pejo, serasklocal na sretselo, kamewa korne so ~izmite.

Go videl ~orbaxijata so ~izmite i mu se storilo deka }e gi iskine Pejo soigraweto, pa mu rekol:

- More, Pejo, poleka, mi gi iskina ~izmite, {to }e obujam jas utre!Slu{nal Pejo ama slu{nale i site na oroto deka Pejo igra so tu|i ~izmi.Se navredil Pejo i vedna{ gi sobul i mu gi frlil ~izmite na ~orbaxijata.Toa go gledal drug ~orbaxija, go povikal Peja na strana i mu {epnal da

otide kaj nego doma i da i re~e na `ena mu da mu gi dade negovite ~izmi.Oti{ol Pejo kaj ~orbaxijata i za mig se vratil pak so ~izmi. Se vratil i

pak go povel tanecot.Koga pominal ovoj ~orbaxija, toj u{te posilno od prviot po~nal da vika:Ripaj, Pejo, naripaj se, iskini gi, stopanka im, jas ne gi `alam. Mi dal gos-

pod, novi }e si kupam.Koga Pejo go slu{nal ovega, vedna{ zastanal, gi sobul i ovie ~izmi i mu gi

frlil i na ovoj ~orbaxija kako na prviot, velej}i mu:- Na ti gi, ~orbaxi, jas }e si igram so moite - i go povel tanecot bos.

Stale Popov

Koj e Itar Pejo? Vo koe vreme `iveel?

s122

Sega{no vreme Minato vreme Idno vreme

Jazi~na ve`baNacrtaj vakva tabela vo tetratkata i vo nea vpi{i gi glagolite spored vreme-to {to go ozna~uvaat:

Zada~a za domaPreraska`i go tekstot vo tetratkata. Pritoa analiziraj gi likovite.Nivnite postapki i osobini obrazlo`i gi so svoi zborovi.

Do`ivuvawe na sodr`inata

Kako se proslavuval Veligden vo seloto na Pejo?Zo{to Pejo pozajmil ~izmi od sosedot - ~orbaxija?Zo{to mu gi vratil pozajmenite ~izmi?Koj mu ponudil drugi ~izmi?Zo{to na krajot Pejo igral na oro bos?

Razmisli i objasniIma li razlika me|u dvata ~orbaxii? Objasni zo{to taka misli{.Kako bi se ~uvstvuval ti ako nekoj ti pozajmi ne{to i so toa se fali predsite?

Zo{to nekoi zborovi se razlikuvaat od literaturnite zborovi so istozna~ewe?Zapi{i gi vo tetratkata, a pokraj niv napi{i ja literaturnata forma nasekoj zbor. [to misli{ ti za pozajmuvaweto?Kako se odnesuva{ ti kon tvoite drugar~iwa koga ne{to }e im pozajmi{?

s123

VELIGDEN

Ka`i mi mamoVeligden {to e?Ka`i mi, ka`ipraznik na koj e?

Najstari skazni toa se ~edo,bo`estven prazniktvoj i na dedo.

Praznik na radost,`ivot i mladost,so pozdrav vesel:- Hristos voskrese!

Tamara Arsovska

Zada~aNau~i ja pesnata naizust i recitiraj ja izrazno.

Na koj hristijanski praznik go proslavuvame Hristovoto ra|awe, a na kojnegovoto voskresenie? Koga }e go slu{ne{ zborot Veligden na {to prvo pomisluva{?

Go zbogatuvam re~nikotvoskrese - voskresna, o`ive (Voskrese e forma od staromakedon-skiot jazik)

Dijalog se narekuva razgovorot pome|u dvajca.

Razgovor za sodr`inata^ij dijalog e prenesen so stihovite na ovaa pesna?Koj pra{uva, a koj odgovara?Kolku se stari skaznite za Veligden?[to vsu{nost e iska`ano so veligdenskiot pozdrav?

Doseti se ☺ Kako otpozdravuvaat lu|eto na pozdravot „Hristos voskrese“?☺ Od kade doznavame za nastanite od hristijanskata religija?☺ [to simbolizira crvenoto jajce?☺ Vo koj den i kako vapsuvate jajca vo va{iot dom?

s124

NE, NEMAAT KRAJ

(Ne, nemaat kraj babinite skazni...Sergej Esenin, Rusija!)

Pepela{ka bez ~evel e sega.Crvenkapa pred vol~ko bega?Xuxiwata, glej, nemaat baba!Edno ~udno vol{ebno ogledaloubavica pretvora vo `aba!

Prikaznata natamu veli - najmaliot i najglupaviot bratnajjuna~ki megdan deli.Vodenica ima kosot, moi dragi,i vo nea vezden mele lagi!

Trista babi i dedovci raznina vnucite im {epotat skazni.Nitu skaznite, nitu sonot, znaj,nitu po~etok imaat nitu kraj!

Adem Gajtani

Koga ne{to ne saka{ da ima kraj? Razmeni go misleweto so drugar~eto.

Opredeluvam - opi{uvam☺ Opredeli ja i opi{i ja sekoja poetska slika: vo prvata strofa - ~etiri, vo

vtorata - dve i vo tretata - edna poetska slika.

Zada~iPro~itaj ja izrazno pesnava naglas.Prepi{i edna strofa so rakopisni latini~ni bukvi.Zapi{i gi naslovite na skaznite ~ii likovi gi sretna vo pesnava.

Da ti pojasnime

Poimot skazna potek-nuva od Rusija.Golemiot ruski poet

Sergej Esenin mnogu gi sakalskaznite koi go pottiknale isamiot da po~ne da pi{uva.

Otkrivam vo pesnata^ija misla za skaznite go inspi-rirala poetot da ja napi{e ovaapesna?Kakva sli~nost poetot otkrivame|u skaznite i sonot?[to e poinaku vo pesnava od skaz-nite. Pro~itaj u{te edna{ {to seslu~uva sega so likovite odskaznite.Zo{to babite i dedovcite najmno-gu znaat i raska`uvaat skazni?

s125

Vo bistroto poto~e,pod trepetna brezasrn~e voda piei lice si mie.

Sonceto go miluva,a vetreto tivko{to prolet ni nosi,mu miluva kosi.

So koi svoi ubavini proletta gi inspirirala tvoite drugar~iwa da gi soz-dadat ovie prekrasni tvorbi?[to najmnogu tebe te voshituva vo prolet?Obidi se i ti da go izrazi{ svojot voshit od budeweto na prirodata vo pro-let preku pesni~ka ili likovna tvorba.Od va{ite tvorbi uredete go yidniot vesnik vo u~ilnicata. Nekoi od nivpro~itajte gi preku u~ili{nata radiostanica ili ispratete gi vo detsko-to spisanie {to go ~itate.

PROLETTA VO DETSKITE TVORBI

Milanoska Hristina, IV-a odd. OU „Kire Gavriloski-Jane“, Prilep

POTO^E

s126

BLAGIOT ODGOVORMO@E DA TE IZVLE^EI OD NAJLUTASITUACIJA

FILOZOF

V~era majka mu na Dejan mu re~e:- Odi vo gradinata da mu pomogne{ na dedo ti.Toj ne odgovori vedna{. Gleda{e nekade niz prozorecot.Majka mu povtori u{te edna{. No toj i ovoj pat se napravi kako da ne

slu{a. No koga taa po tretpat mu podvikna, toj naluteno i se svrte:- Pa dobro, mamo. Zarem ne gleda{ deka razmisluvam?..- [to razmisluva{? - go pra{a taa.- Pa, ova... - po~na da i objasnuva Dejan. - Jas sum filozof.- Filozof! - bo`em se za~udi majka mu.- Da, da, filozof - gordo i odgovori Dejan.- Pa {to e toa filozof? - go pra{a taa.- Toa e ~ovek koj mnogu misli i ka`uva umni raboti, - odgovori toj.- Zna~i ti sega misle{e umni raboti? - go pra{a majka mu. - Toga{ ka`i

nekoj umen zbor.Dejan kako toa da go ~eka{e. Vedna{ po~na da ka`uva: „Malite deca ne

treba da se me{aat vo rabotite na golemite.“Na majka mu vedna{ i stana jasno vo {to e rabotata. Zatoa re~e:- Zna~i ti saka{ da re~e{ deka ne treba da odi{ vo gradinata da mu

pomogne{ na dedo ti.- Ama ne velam jas, taka velat filozofite, - i odgovori toj.Majka mu pove}e ne re~e ni{to. Izleze od sobata i po~na ne{to da raboti.Ve~erta, koga se vrati tatko mu od rabota, taa go oble~e noviot fustan i

zaedno pojdoa nekade. Toga{ Dejan istr~a pred niv malku podnaluten.- Dobro, mamo, zarem mene ne me nosite so vas?Majka mu ne odgovori vedna{.Dejan povtorno pra{a, no i ovoj pat ne dobi odgovor.Koga po tretpat pra{a, majka mu tivko se nasmevna:- Znae{ sine, - mu re~e. - Eden filozof veli: „Malite deca ne treba da se

me{aat vo rabotata na golemite.“Dejan posaka ne{to da re~e, no koga se priseti za pretpladnevnata slu~ka,

ja navedna glavata i so nasolzeni o~i vleze vo sobata.

Ivan~o Mitrevski-Majstorot

Koj e filozof? Razmenete gi mislewata so drugar~eto.

Odberi si par☺ Odberi si edno drugar~e so koe }e go ~itate tekstot po ulogi. Ti bidi

Dejan, a drugar~eto majkata. ^itajte go samo govorot na li~nostite.

s128

Otkrij ja celtaI Dejan i majka mu izgovaraat ista re~enica kako glavna cel na nivnataporaka i zatoa taa se nao|a vo presekot.Celta {to sakal sekoj od niv da ja postigne so nea e razli~na. Opredeli ja izapi{i ja vo tetratkata vo vakov Venov dijagram.

Iznesi go svoeto mislewe☺ Koj e vistinskiot filozof: Dejan ili majka mu? Zo{to? ☺ [to nau~il Dejan od postapkata na majka mu?☺ Kako bi postapil ti da be{e na mestoto na majka mu na Dejan?☺ Ti se slu~ilo li i tebe ne{to sli~no? Kako se ~uvstvuva{e toga{?

Razgovarame za raskazotZo{to Dejan ne oti{ol da mu pomogne na dedo mu vo gradinata? Kakvoopravduvawe i ka`al na majka mu? Pronajdi ja „mudrata“ re~enica na Dejan.Kakva bila reakcijata na majka mu?Koga sfatil Dejan deka mnogu zgre{il?

Povrzi ja so sodr`inata na ovoj raskaz narodnata pogovorka: [to }e siposee{ toa }e si `nee{. Pronajdi i druga pogovorka so isto zna~ewe izapi{i ja vo tetratkata.

Opredeli gi likoviteKolku likovi sretna vo ovoj raskaz?[to misli{ za postapkata na majkata? Kako bi reagirala tvojata majka dase odnesuva{ kako Dejan?Kakvo mislewe ima{ za Dejan?

Malite decane treba da

se me{aat vorabotata na

golemite

MajkataDejan

s129

BALADA ZA GOCE

Vo do`d od olovni zrna v Banica na{a stradna, robinko majko zemjo junakot Goce padna.

Spi{tea gradovi, sela,zemjata v crno se zavi,narodot na`alen re{iimeto da ti se slavi.

I stana legenda `iva,legenda v pesni zbrana,tvoeto ime Goce,le~e{e v srce rana.

I sviden ov~ar so kaval,`etvar so race lesni,raspean siot narod|erdan ti splete od pesni.

Rajko Jov~evski

Kako se vika ovoj makedonski junak?Ka`i mu na drugar~eto {to znae{ za nego.

Razgovor za pesnataKoe e najsilnoto ~uvstvo vo pesnata {to te obzede tebe? Protiv kogo se borel Goce?Koga i kade zaginal? Zo{to Goce stanal legenda, a narodot ispeal mnogu pesni za nego? [to go inspiriralo poetot da ja napi{e ovaa pesna?

Razmisli i so svoi zborovi protolkuvaj gi stihovite:

„Vo do`d od olovni zrna“„Zemjata v crno se zavi“„Legenda v pesni zbrana“

s130

Najpoznata Goceva misla e:

SVETOT GO RAZBIRAM EDINSTVENO KAKO POLE ZA KULTURENNATPREVAR ME\U NARODITE.

Objasni kako ja razbira{ ti.

Voo~iVo sekoja strofa ima po dva zbora {to se rimuvaat. Pronajdi gi i zapi{i givo tetratkata. Potoa obidi se da napi{e{ zborovi {to se rimuvaat sodadenive:

zrna - sela - `iva - kaval -

Zada~iDoma prepi{i ja pesnata so makedonska latinica i nau~i ja naizust.Nau~i ja muzi~kata izvedba na ovaa pesna so pomo{ na roditelite, nas-tavnikot ili nekoj {to ve}e ja znae. Taa e ispeana na festivalot za detskipesni Zlatno slavej~e vo 1978 godina.Obidi se da nau~i{ i nekoja od mnogute narodni pesni ispeana za junakotGoce Del~ev.Napi{i vo tetratkata {to si nau~il na ~asot po Op{testvo za najgolemi-ot makedonski revolucioner Goce Del~ev.

[to e legenda Narodna tvorba vo koja se zboruva za nekoj zna~aen junak ili nas-tan. Vo nea mo`e da ima i izmisleni elementi.

Bidete kreativni tvorci

Grupirajte se vo timovi i so me|usebna sorabotka izrabotetekniga za Goce Del~ev. Pritoa kako izvori na podatoci koris-tete gi u~ebnicite, detskite spisanija, knigi i Internet.Osmislete dizajn na naslovnata stranica, a ilustraciitevnatre izrabotete gi sami na ~asot po Likovno obrazovanie.

Vo knigata stavete i va{i li~ni poetski i prozni tekstoviposveteni na golemiot junak.

s131

ME^KIN KAMEN

Nedaleku od gradot na prvata republika na Balkanot - Kru{evo postoieden rid pod imeto Me~kin Kamen. Za imeto na ridot postoi legenda.

@iveele mnogu odamna vo malata naselba kraj kru{ite pove}emina bra}a.Se zanimavale so sto~arstvo i zemjodelstvo.

Eden den bra}ata se vra}ale od kon ridot koga na niv se spu{tila golemame~ka. Hrabrite kru{ev~ani ne se ispla{ile tuku jurnale na me~kata.Strvnicata frlila golem kamen kon bra}ata, a tie so sekirite v race so ponekolku udari ja ubile. Kamenot {to go frlila me~kata narodot go narekolMe~kin Kamen.

Na toa mesto vojvodata Pitu Guli herojski se bore{e i go brane{e gnezdo-to na Republika Kru{evo. Be{e toa vo avgust 1903 godina, koga preku mrtviteborci pominaa turskite ordi i vo krv i plamen go uni{tija Kru{evo,zadu{uvaj}i go narodnoto vostanie. Na mestoto kade {to e zaginat legendarniotPitu Guli, na Me~kin Kamen, mu e podignat spomenik. Toa e `iva legenda nana{eto vreme.

Makedonska narodna legenda(Zapi{al: Apostol Pop-Jovanovski)

[to znae{ ti za mesnosta Me~kin Kamen? Kade se nao|a?

s132

Doznavam od sodr`inataKade se nao|a mesnosta Me~kin Kamen?Kako go dobila imeto?Za u{te koe drugo ime od ovaa legenda mo`e da se pretpostavuva za negovotonastanuvawe?^ij spomenik e izgraden na Me~kin Kamen?

Voo~i, zaklu~i i zapi{iSodr`inata na ovoj tekst podeli ja na dva dela:1. Imeto na mesnosta Me~kin Kamen i2. Golemiot istoriski nastan na Me~kin Kamen.

[to se raska`uva vo prviot del, a {to vo vtoriot del na legendata?Zo{to spomenikot na Pitu Guli e `iva legenda?

Povrzi gi znaewata od Op{testvo☺ Vo koe vostanie se vodela bitkata na Me~kin Kamen?☺ Zo{to se krenalo vostanieto?☺ Kakva zada~a si postavil Pitu Guli so svojata ~eta?☺ Kako neprijatelot im oddal po~it za herojskata borba?

Zada~iNau~i ja narodnata pesna „Bojot zapo~na gore Kru{evo“ vo koja e opeanabitkata na Me~kin Kamen.Presmetaj kolku vreme (vekovi, decenii, godini) ottoga{ do denes e izmi-nato.Raspra{aj gi tvoite babi i dedovci da ti raska`at nekoja legenda za tvoe-to mesto ili nekoja li~nost od tvojot kraj. Zapi{i ja vo tetratkata.

s133

ORKESTAR

Pak se bea sobrale decata od na{ata ulica.Go nema{e samo Orhan. Toj se be{e potprel nasvojot velosiped na yidot. Me zdogledaa kakoizleguvam od doma, no se napravija kako da ne mezabele`uvaat. Zboruvaat mo{ne zagreano, imaatnamera da sozdadat orkestar. Sakaat da podgot-vat priredba za decata od sosednoto maalo i soparite od vleznicite da kupat nova gumenatopka. No, za eden orkestar bea potrebnisvira~i.

- Jas }e sviram na pijano, - re~e mom~ence-to ~ija {to pogolema sestra posetuva{emuzi~ko u~ili{te.

- Ne gri`i se, jas }e sviram na violina,re~e deteto ~ij{to tatko svire{e vo orkestarotna operata.

- I jas sum ovdeka...Jas...jas...dum...dum...}e~ukam na tapan, a mo`am da sviram i na zurla,re~e Cigan~eto.

- Ne mo`e, re~e najgolemoto od decata, ne e ova svadba...Toa treba da eorkestar, moderen...

Decata za mig molknaa i potoa pak po~naa da redat koj na koj instrument }esviri vo noviot orkestar. Zna~i, orkestarot e ve}e osnovan. Zna~i, osven Orhan,site deca se vo nego.

- Da odime kaj nas na proba! - predlo`i najgolemoto dete. - I jas doa|am so vas, re~e Orhan.- Ne mo`e, rekoa vo glas decata, ima{ peda rast samo, treba prvo da

porasne{, ajde, re~i mu na tatko ti da ti gi istrgne u{ite...Potoa...- Jas sum dovolno golem, doa|am so vas, pak re~e Orhan.- Ne mo`e, povtorno rekoa decata, ozgora ti ne znae{ da sviri{...Prvo

nau~i da sviri{ na nekoj instrument, a potem }e vidime...- Pa, jas od site vas podobro znam da sviram na gramofon, radio, pa duri i

na televizor.Otkako go re~e ova Orhan se ka~i na svojot velosiped i kako ptica letna

kon ku}ata kade {to treba{e da se odr`i prvata proba na idniot orkestar.No se u{te ne mi e poznato dali e odr`ana priredbata i dali decata od

na{ata ulica kupija nova gumena topka.

Nexati Zekerija

[to e orkestar?

s134

Podredi Podredi gi re~enicite spored redosledot na nastanite vo sodr`inata naraskazot i prepi{i gi vo tetratkata.

Sekoj se opredeluva na koj instrument }e sviri.Samo Orhan ne e so decata {to sakaat da sozdadat orkestar.So velosipedot zamina na mestoto predvideno za prvata proba.So sobranite pari decata imaat namera da kupat nova gumena topka.I Orhan saka da sviri vo orkestarot.

Voo~i i zaklu~i☺ Na koe mesto se slu~uva nastanot?☺ [to e potrebno za da se formira orkestar?☺ Spored {to decata go pravele izborot na instrumenti za svirewe? ☺ [to sakal da im doka`e Orhan?☺ Pretpostavi dali e odr`ana priredbata i dali decata kupile nova gumena

topka?

Izberi edno od tvrdewata i odbrani go svoeto mislewe- Ako tatko mi e violinist i jas znam da sviram na violina.- Za da sviram na nekoj muzi~ki instrument, treba da sum pogolem.- Sekoj mo`e da nau~i da sviri na nekoj muzi~ki instrument.

Povrzi so Muzi~ko obrazovanieKolku svira~i se potrebni za da ima orkestar?Kakvi vidovi orkestri ima?Kako se vika najgolemiot orkestar vo na{ata tatkovina?

IdejaNa ~asovite po Tehni~ko obrazovanie, spored upatstvata na u~itelot,samostojno napravete detski muzi~ki instrumenti.Na ~asovite po Muzi~ko obrazovanie so nastavnikot mo`ete brzo i lesnoda nau~ite da svirite na niv i da gi pridru`uvate pesnite {to znaete dagi peete.Vo nekakva prigoda organizirajte priredba i izraduvajte gi va{iteroditeli, babi i dedovci. Za niv toa }e pretstavuva osobena radost.Napi{ete im pokana vo koja }e gi izvestite za povodot, vremeto i mesto-to na odr`uvaweto na priredbata. Dobro e ako na pokanata ja zapi{ete ipredvidenata programa na priredbata.

s135

OD ^KOR^E DO ^EKOR^E

Na eden izlet vo priroda, edno malo dete najde poluprazen kibrit, {tonekoj go zagubil. Se oddale~i od roditelite i zapali edno ~kor~e da vidi kako}e gori.

Go zabele`a negoviot postar brat i dotr~a do nego.- Zo{to ja pali{ {umata? - go pra{a.- Kakva {uma? Jas zapaliv samo edno ~kor~e! - odgovori

maloto dete.- Od tvoeto ~kor~e do {umata e samo edno

~ekor~e!Ama, kako toa?! - se za~udi detenceto.- Taka. Ti go pali{ ~kor~eto -

toa plamnuva. Za da ne ti go izgorira~eto - ti go frla{ na zemjata.^kor~eto pa|a na suvata treva,taa se zapaluva i...

- I? - slu{a{e vtren~e-no pomaloto brat~e.

- I, so pomo{ na vete-rot ognot mo{ne brzo }estigne do {umata. Potemnea ne mo`at da ja izgasnatni so helikopteri. Ti zna-e{ deka golemite {umskipo`ari se gasnat so pomo{na helikopteri?

Maloto se rasplaka.- Ne pla~i, brat~e, - go

posovetuva postariot brat, -solzite nema{e da go izgasnat po`a-rot, ako dojde{e do nego. No, ovie zborovi, {to sega gi slu{na, veruvam deka kajtebe celosno }e ja izgasnat `elbata za igra so kibrit. Za{to, igrata ne e igra,ako donesuva pla~, gri`i, problemi i materijalni {teti. Igrata e igra akodonesuva vedrina, smea i razonoda!

Aleksandar Kujunxiski

Mnogu e va`no da znae{Telefonskiot broj na protivpo`arnata slu`ba e 193.

Razmenete si gi mislewata so drugar~eto koi drugi va`ni telefonski broe-vi treba sekoj da gi znae.

s136

Gi otkrivam pri~inite - posledicite i dopolnuvam

Maloto dete zapalilo ~kor~e za da _________.

Od ~kor~eto do {umata e samo edno ~ekor~e zatoa {to ________.

Maloto se voznemiri i po~na da pla~e od ________.

Ne treba da se igraat opasni igri. Tie nosat________.

Razmisli i odgovori

Kakvi se posledicite od po`arot vo {umata, a kakvi vo domot?

Kako mo`e da se spre~i predizvikuvawe na po`ar vo prirodata i vo nasele-nite mesta?

Razmisli i podredi

Ozna~i gi so broevi redosledno postapkite za bezbedno palewe ogin voprirodata:

- se kopa plitka dupka vo koja se redat podgotvenite drva za palewe;

- se izbira prostor podaleku od drvja i grmu{ki;

- se podgotvuva sad poln so voda za gasnewe na `ar~iwa {to mo`ebi }e sestrkalaat od ogni{teto;

- prostorot se ~isti od suvite lisje i gran~iwa;

- po iskoristuvaweto, ognot se gasne so pogolema koli~ina voda;

- izgasnatoto ogni{te se zatrupuva so pesok ili zemja za da ne mo`e vetrotda raznese nekoja iskra {to mo`ebi ne e izgasnata.

- okolu mestoto za ogini{te se posipuva pesok ili se redat kamewa;

Otkrivaj i u~i

[to treba da prezeme{ vo slu~aj na po`ar?

Poseti po`arnikarska slu`ba i porazgovaraj za nivnata odgovorna i opas-na rabota.

Zapomni

Za da ne se predizvika{umski po`ar, sekoe pa-

lewe na ogin vo prirodatatreba da e dobro isplanirano

i podgotveno.

s137

GALEB

Bez treva, bez senka,Vo prekrasen sjaj,

Vo modrini siniVo nebesen stav,

Ti galebu plovi{Niz nepoznat kraj,Osamen i ta`en,

Vo pesni i prav.Izmoren so gordost,

Pred son~ev cvet,Sekoj den vo polet

Niz morska {ir.Sonuva{ mirisna zemja vo svojot let

Nigde tvoj prestoj i nigde tvoj mir.So svojata senka do zalez na pat,

Ti ve~no si skitnik nad razigran bran.So moreto zbori{

Za izdr`an glad,Ko rubin vo pesok,

Izguben si sam.So letni krila

Niz burniot den,Ogledalo - more

I nebesen svodTe mamat, te nosat,

Vo lulka od plenSo ta`en krik,

Se vra}a{ vo svojot dom.

Vol~e Naum~eski

Osven od naslovot, spored {to u{te mo`e{ da doznae{ deka poetot pee zanekoja ptica?

s138

Povrzi so nastavata po priroda☺ Koi drugi ptici `iveat pokraj voda?☺ So {to se hranat tie?☺ Kakvi sli~nosti imaat so galebite?

OtkrivajKakva razlika zabele`uva{ kaj stihovite od site dosega{ni pesni?(Obrni vnimanie na rasporedot na stihovite i nivnata dol`ina.)Otkrij kakvi otstapki mu se dozvoleni na poetot samo vo poezijata.(Obrni vnimanie na upotrebata na golemata bukva, redot na zborovite,formata na zborovite.)Izvle~i svoj zaklu~ok vo vrska so gornite pra{awa.

Zada~aPismeno raska`i edno tvoe do`ivuvawe vo vrska so nekoja ptica ili drugo`ivotin~e. Pro~itaj go pred roditelite i sou~enicite.

Razmisli i odgovoriKakvi ~uvstva te obzemaat dodeka gi ~ita{ stihovite? Zo{to?Poso~i nekolku stihovi so koi poetot ja naglasuva tagata i osamenosta nagalebot.Kade `iveat galebite? Koi stihovi uka`uvaat na nivnata `ivotna sredina?So {to se hranat tie i kako doa|aat do toa?Objasni kako gi razbira{ stihovite:„Sonuva{ mirisna zemja vo svojot let

Nigde tvoj prestoj i nigde tvoj mir.“

IzrabotiSo pomo{ na u~itelot vo oddelenieto izrabotete galebi od hartija.Pronajdete {ema koja }e vi poka`e kako da go previtkuvate par~eto har-tija. Gotovite galebi zavrzete gi so konci i zaka~ete gi da visat vo nekojagol od u~ilnicata. Va{ite galebi nema da bidat osameni i ta`ni.

s139

JUNI

Na krajot od u~ebnata godina u~itelkata napi{a na tabla: ZO[TO GOSAKAME JUNI?

A eve {to napi{aa u~enicite vo svoite tetratki:IVAN - Juni go sakam za{to donesuva crveni vi{ni, `olti kajsii, medeni

kru{i i mladi ptici vo grankite na drvjata.SNE@ANA - Juni go donesuva letniot raspust!TONI - Ja stopluva vodata vo rekata, po nejzinite bregovi postila zlaten

pesok, ja otvora prvata pla`a.VESNA - Junskite ve~eri se polni so svetulki i yvezdi.BE^O - Vo juni dedo mi ja kosi livadata.ZAGA - Juni go sakam za{to e najubav mesec vo godinata. A zo{to e najubav

- toa ne mo`am da go objasnam.U~itelkata ne uspea da gi pregleda site tetratki. Vo hodnikot se razlea

glasot na yvon~eto. Vo drugite u~ilnici ekna pesna.U~enicite od ~etvrto oddelenie se poglednaa, se nasmevnaa, pa i tie ja pri-

fatija pesnata:„Do gledawe, u~ili{te milo, ti najubav detski dom...“Nadvor gi ~eka{e junskoto sonce i dolgoto toplo leto. Ona {to ne mo`ea

da go napi{at vo tetratkite, sega go se}avaa vo svoite rastupkani srca.Veseliot ~i~ko-prislu`nik se u{te go trese{e yvon~eto:- Sre}en raspust, dragi moi! Sre}no leto!

Vidoe Podgorec

Zada~iNa ~asot pro~itajte go tekstot po ulogi.Ispejte i edna pro{talna pesna za u~ili{teto.

Nie znaeme zo{to sekoju~enik najmnogu go saka juni izatoa nema da te pra{uvame. Ti posakuvame sre}ni i bez-gri`ni denovi, bezbroj noviigri i drugar~iwa. Toplipeso~ni pla`i, krajbre`ni{epotewa, nezaboravni patu-vawa i polni tetratki sospomeni.

s140

MAJ^INIOT JAZIK E KLU^ [TO GI OTVORA TAJNITENA VISTINATA. BEZ NEGO NARODOT ]E OSTANE PRIO^I SLEP, PRI U[I GLUV I PRI RAZUM PROST.

SVETI KIRIL

s142

USTEN I PISMEN GOVOR

Napravi sporedbaUsno iska`i edna svoja `elba ili poraka pred drugar~iwata.Istata zapi{i ja i vo tetratkata.Koj ja slu{na i razbra tvojata `elba ili poraka?Koj se mo`e da ja razbere porakata {to ja zapi{a?[to e potrebno da znae{ za da pi{uva{?Koe ti be{e polesno, usnoto ili pismenoto izrazuvawe? Zo{to?

Istra`uvajVo enciklopedija ili na Internet pronajdi podatoci za prvobitnoto pismoso znaci {to go koristele lu|eto vo minatoto i podlogata na koja{topi{uvale.

Razgledaj ja slikata i donesi svoj zaklu~ok:[to pravat dvete deca?[to raboti tretoto dete?

Trite deca gi izrazuvaat svoite misli, komuniciraat.

Usten govor - usmeno izrazuvawe na mislite i ~uvstvata.Pismen govor - _____________________________________

Usniot govor kaj ~ovekot se razvil vo dale~noto minato, pottiknat odpotrebata za me|usebna komunikacija vo procesot na rabotata izaedni~kiot `ivot. Pismeniot govor se razvil otkako e izmisleno pismoto sostavenood razli~ni znaci i bukvi koi se zabele`uvale na nekakva podloga.

s143

NARODEN I STANDARDEN JAZIK

POPOT I @ENATA

Eden selski pop si ~atel edna{ vo edna selska crkva. Edna `ena o{la da semoli na Boga i videla u crkvata popo, ta i se u~inilo Gospod e. Ona od vonkazafanala da se moli:

- Gospodi, da ni dade{ dvaese-triese glavi goveda; Gospodi, da ni dade{kone da si imame; da ni dade{ da ni se rodi: `ito i proso; da ni dade{ ov~ici ikozici; Gospodi, pa i parici na fajda da si davame.

Popo kato rekla i pari~ki, izvikal od natre:- Pa opira, pa, ele }e prodade{ od stokata pa }e odima{ i pari~kite!

Makedonska narodna anegdota

Pro~itaj ja u{te edna{ anegdotata za da mo`e{ da gi razbere{ sitezborovi:

Eden selski pop si ~ital edna{ vo edna selska crkva. Edna `ena oti{la dase moli na Boga i go videla vo crkvata popot, pa i se pri~inilo deka e Gospod.Zapo~nala u{te odnadvor da se moli:

- Gospodi, daj ni dva-trieset glavi goveda; Gospodi, daj ni i kow da si imame;daj ni `ito i proso da ni se rodi; daj ni ov~i~ki i kozi~ki da si imame; Gospodi,pa i pari za ubavo da gi davame.

Koga rekla i pari, popot izvikal odnatre:- Pa dosta ti e, neli }e prodade{ od stokata pa }e ima{ i pari!

SogledajIako prikaznata e napi{ana na makedonski jazik, zo{to ti be{e pote{ko daja razbere{ sodr`inata na ovaa narodna anegdota? Koi zborovi ne gi razbra?Koj go koristi ovoj jazik? Ako nekoj od vas znae vo koj kraj na Makedonija sezboruva na ovoj govor, neka im ka`e na site drugar~iwa. Ako ova e govorot odtvojot kraj, ti mo`e{ lesno da go prepoznae{.

Izvle~i zaklu~okZo{to nema{e nikakava te{kotija da ja razbere{ sodr`inata?

Na koj jazik sega ja pro~ita? Razmisli i izvle~i zaklu~ok koj jazik e naroden, a koj standarden.

Zo{to treba sekoj da go znae standardniot jazik?

Zada~iDoma napi{i edna misla za drugarstvoto na naroden jazik. Neka ti pomog-nat tvoite roditeli. Ako ti e polesno, mo`e{ da zapi{e{ nekolku pogo-vorki {to }e ti gi ka`at na nivniot govor.Na naredniot ~as pro~itajte, iska`ete gi va{ite razmisluvawa i porazgo-varajte za razlikite {to }e gi zabele`ite.Odberete edna narodna prikazna (basna, {ega) i napravete dramatizacija.Odigrajte ja na pove}e narodni govori.

Ve`bi:Pro~itaj ja narodnata pesna „Zaspalo mi e kumit~e“ i podvle~i gi zboroviteod narodniot jazik {to ne gi razbira{. Objasnete go nivnoto zna~ewe zaed-no so drugar~eto, a potoa prepi{i ja vo tetratkata na standarden makedonskijazik. Za se {to ne ti e jasno pobaraj pomo{ od tvojot u~itel.

Zaspalo mi e kumit~e

Zaspalo mi e kumit~ena karakamen planina, na suva rida bez voda.Tam pominae drugari, drugari bile kumiti;mu go zemae gun~eto,gun~eto sose kap~eto,urvale dolu poljeto,go prodadoe gun~eto,gun~eto sose kap~eto,za rojno vino crveno,za quta bistra rakija.

Narodna pesna

s144

SAMOGLASKI I SOGLASKI

Pri izgovorot na koj bilo glas ti izdi{uva{ vozduh. Toga{ niz usnatapraznina pominuva vozdu{na struja.

SAMOGLASKI SOGLASKI

Ve`biPronajdi i prepi{i vo tvojata tetratka 10 zbora koi zapo~nuvaat na samo-glaska i 10 na soglaska od raskazot „Gotvarski skazni“ na str. 13.

Od sekoja grupa soglaski i samoglaski vo tvojata tetratka sostavi onolkuzborovi na kolku {to }e se seti{:

a r i o d p k o t a t r a t a e t k u t ~ i e k a l

Darioodirodirodradiodari

A E I O UB V G D \ @ Z Y J K L Q

M N W PR S T ] F H

C ^ X [

Zabele`i ja i objasni ja razlikataIzgovaraj gi glasno nekolkupati slednive glasovi: a,e,i,o,u, a potoanekolkupati slednive: k,s,m,|,`.Sega izgovaraj gi naizmeni~no slednive glasovi podredeni vo parovi: a:b;e:g; i:z; o:l; u:f. Objasni ja razlikata pri izgovorot na dvata vida glasovi. Kako pominuvavozdu{nata struja niz ustata pri izgovorot na glasovite so sina boja, akako pri izgovorot na glasovite so rozova boja?

s145

SLOG

PovtoriMinatata godina ti nau~i deka zborovite se sostaveni od glasovi: od samoglas-ki i soglaski. Nau~i i toa deka glasovite mo`e da se grupiraat vo pomali delovina zborot. Tie pomali delovi na zborot se vikaat SLOGOVI.

Ve`biVo slednava niza zborovi, deset ne se pravilno podeleni na slogovi.Najprvo podvle~i gi so moliv~e, a potoa prepi{i gi vo tvojata tetratka sopravilna podelba na slogovite:

ko-ko{-ka, smee-we, Bil-ja-na, Dej-an, oro-vod-ec, u-~il-ni-ca, so-nce, por-aka,ja-bol-ko, kut-i-ja, vol-k, te-le-vi-zor, rad-io, i-men-ka, ok-tom-vri, o-ti-do-a,ja-jce, str-el-ka.

Sogledaj i zaklu~iPro~itaj gi glasno slednive zborovi podeleni na slogovi:

tet-rat-ka; o-sum; og-lad-nev; mo-liv-~e; pe-tel; zbo-ru-va-at; sme-at; ka-fe-a-vi.

Izbroj i zapi{i po kolku soglaski ima vo sekoj zbor.Izbroj i zapi{i po kolku samoglaski ima vo sekoj zbor.Sega izbroj gi slogovite vo sekoj zbor. So koj broj se sovpa|aat:so onoj na soglaskite ili na samoglaskite?

ZapomniVo sekoj slog mora da ima edna ___________. Spored toa, nositel

na slogot e samoglaskata. Brojot na slogovite vo zborot go opre-deluvame spored brojot na____________.

Mo`e li slogot da bide sostaven samo od edna samoglaska?

s146

ZAPOMNI1. Koga vo redot ne mo`e{ da go napi-{e{ cel posledniot zbor, treba da gopodeli{. Pritoa treba da vnimava{kako go pravi{ toa.Ako znae{ da gi deli{ zborovite pra-vilno na slogovi, }e znae{ i pravilnoda prenesuva{ del od zborot vo noviotred.

Koj pravopisen znak se pi{uva nakrajot od redot za da se ozna~i dekazborot e podelen?

PRIMERI:Ma-kedonija kras-tavica tet-ratkaMake-donija krasta-vica tetrat-kaMakedo-nija krastavi-caMakedoni-ja

pos-ledniot ma-temati~ar son-ceposled-niot mate-mati~ar brat-stvoposledni-ot matema-ti~ar zbor-~e

matemati-~ar do-a|a

2. Dve samoglaski edna do druga vozborot se oddeluvaat.

Zapi{i vo tetratkata kako }e pre-nese{ vo nov red del od slednivezborovi: prooden, znaewe, viulica,smeewe

NE: TUKU:o~-aen o~a-entea-tar te-atarras-ean rase-ansnao-dliv sna-odliv

3. Dve soglaski edna do druga vozborot se oddeluvaat.

Zapi{i vo tetratkata kako }e gipodeli{ za prenesuvawe vo nov redslednive zborovi: kulturno, misla,majka, slo`no, oblaci

NE: TUKU:go-stin gos-tinte-{ko te{-koso-nce son-cestra-{no stra{-no

4. Ne se prenesuva edna samoglaska vonoviot red i koga taa pretstavuvaslog.

Zo{to ne mo`e{ da prenese{ vonov red del od slednive zborovi,iako se sostaveni od dva sloga: smea,strea, boa, see, lea, stoi, broi...

NE: TUKU:otido-a oti-doapi{uva-a pi{u-vaavlego-a vle-goanacrta-a nacr-taa

PRENESUVAWE NA DEL OD ZBOROTVO NOV RED

s147

KONKRETNI I APSTRAKTNI (MISLENI)IMENKI

Izvle~i gi imenkite vo tvojata tetratka od sledniov tekst:

KONKRETNI IMENKI APSTRAKTNI IMENKI

volkustazab

ku~elisica~elusti

silablizina

stravpozdravstranabolka

„... I tokmu koga volkot ja ra{iril ustata so seta sila, se slu{nal lae`na love~ko ku~e vo blizinata. Volkot, od strav, tolku silno ja zatvoril ustatai {traknal so ~elustite, {to bolniot zab mu izletal samiot. Letnale dabegaat i volkot i lisicata bez pozdrav, sekoj na svoja strana. Po nekolku dena,mu minala bolkata na volkot i toj si rekol so umot:

- Bre, bre, bre, za prvpat me usre}i love~ko ku~e!“

(Od raskazot „Zabobolka“ na Slavka Maneva)

Koi od navedenive imenki ozna~uvaat imiwa na predmeti i su{testva {tomo`e{ da gi vidi{, da gi dopre{ ili da gi opi{e{ kako izgledaat zatoa {tosi gi videl nekoga{? Toa se __________ imenki.Napi{i vo tetratkata u{te deset imiwa na predmeti ili su{testva {to sevo tvojata u~ilnica, pokraj dadenive:yid, vrata, moliv, u~itelka, ____________________Razgledaj gi imenkite od desnata kolona. Obidi se da opi{e{ kako izgledaatsilata, stravot ili umot. Zo{to ne mo`e{?Apstraktni (misleni) imenki - ozna~uvaat ime na ne{to {to ne mo`e da sevidi, dopre, tuku samo se ~uvstvuva ili se zamisluva:dobrina, sre}a, zlo, gordost, _____________ (napi{i u{te desetina apstrak-tni imenki)

Sogledaj i zaklu~i

Potseti seObjasni mu na drugar~eto zo{to vo tekstot site imenki se op{ti.Koi imenki se sopstveni? Ka`i nekolku primeri.

s148

Zada~iZapi{i vo tetratkata se {to gleda{ na slikata. Taka ti }e zapi{e{ pove}ekonkretni imenki.

Sostavi sedum re~enici. Vo sekoja od niv upotrebi po edna od sledniveimenki: utro, sonce, u~enici, sre}a, nasmevki, ulica, majka. Podle~i gi socrvena boi~ka konkretnite imenki, a apstraktnite (mislenite) so sina.

Od raskazot „Soobra}ajna gre{ka“ na str. 54 vnesi gi vo vakva tabelakonkretnite i apstraktnite imenki:

KONKRETNI IMENKI drugar~iwa, glava, ...................

APSTRAKTNI IMENKI gre{ka, den, sovest, ..................

s149

RODOT KAJ IMENKITE

Sogledaj i zapi{iOpredeli go rodot na imenkite grupirani okolu zborovite: toj, taa i toa iprepi{i gi vo tetratkata spored slednovo barawe:

1. Imenki od ma{ki rod: _____________2. Imenki od `enski rod: ____________3. Imenki od sreden rod: _____________

Zada~iOd raskazot „Akvarium“ na str. 36 izvle~i po deset imenki od trite roda ipodredi gi vo vakva tabela:

Razmisli i zaklu~i kako polesno }e go opredeli{ rodot kaj imenkite {tose vo mno`ina.

Vo slednive imenki tri ne se od `enski rod. Pronajdi gi!sudija, sestra, lopata, ~i~ko, guma, broj, masa, supa.

ma{ki rod æenski rod sreden rod

kow

moliv

ma~or

Goce sun|er

jogurt

~evel

kniga

Jana

tabla gradina

ptica

ulica

kreda

majka

selo

jajce

soncedete

drvo

ezero

uvo

jagne

Objasni i zapi{i spored {to go opredeli rodot kaj imenkite.Zabele`i na koja samoglaska zavr{uvaat imenkite od `enski rod. Na {tozavr{uvaat imenkite od ma{ki rod - na soglaska ili na samoglaska? Aimenkite od sreden rod, na koi dve samoglaski zavr{uvaat?

s150

BROJOT KAJ IMENKITE - EDNINA I MNO@INA

Zaklu~i:Ako imenkite ozna~uvaat ime na samo eden predmet, lice ili su{testvo,toga{ tie se vo ___________: stol, masa, dedo, kru{a, zajak... (napi{i u{te petimenki vo ednina).Ako imenkite ozna~uvaat ime na pove}e predmeti, lica ili su{testva,toga{ tie se vo mno`ina: stolovi, masi, dedovci, kru{i, zajaci... ( dopi{iu{te pet imenki vo mno`ina).

Razgledaj gi slikite i na mestoto od praznata linija zapi{i pokrajsekoja imenka kolku se na broj predmetite ili su{testvata {to giozna~uvaat. Odgovorite zapi{uvaj gi vo tetratkata:

________ moliv ________ molivi;________ kniga ________ knigi;________ jagne ________ jagniwa.

Sega zadr`i go tvoeto vnimanie na imenkite od levata kolona: moliv,kniga, jagne i imenkite od desnata kolona: molivi, knigi, jagniwa.Objasni zo{to imenkite imaat razli~na forma? [to ozna~uvaat ednite,

a {to drugite?

Zapomni: Sopstvenite imenki ne obrazuvaat mno`ina: Prilep, Gligor,Dragor, Jablanica, Veles, Sokolarci, Makedonija, Evropa ...

s151

Koristi go kompjuterotIzraboti vakva tabela vo kompjuterskata programa Word i vo nea napi{i po5 imenki vo ednina i vo mno`ina. Zapomni go dokumentot so naslov „Brojotkaj imenkite“ i isprati i go po e-po{ta na svojata u~itelka.

Ve`bi i zada~i Imenkite: ververi~ka, volci, tetratka, {trkovi, kowi, kreda, kompjuteri,yvezda, dete, reki vo tabela {to sam }e ja nacrta{ vo tetratkata rasporedigi spored dadeniot primer.

Izdvoj gi imenkite od edna pesna po sopstven izbor i zapi{i gi vo tabela-ta so moliv vo boja.

Napi{i ja drugata forma na sekoja imenka od tabelata: imenkite {to se voednina, napi{i gi vo mno`ina. Onie imenki {to se vo mno`ina, napi{i givo ednina.

Primer: ververi~ka - ververi~kivolci - volk

Imenki vo ednina Imenki vo mno`ina

ZA TALENTIRANITE [ega Go pra{ala u~itelkata Mile od 4-a oddelenie vo koj broj e imenkata pan-taloni - vo ednina ili vo mno`ina. Otkako se podzamislil, Mile odgovoril:

- Vo gorniot del e vo ednina, a vo dolniot del e vo mno`ina!

[to misli{ ti, zo{to Mile ne e vo pravo? Opredeli go to~niot broj naimenkata pantaloni! Doseti se u{te na nekolku vakvi imenki!

s152

OPISNI PRIDAVKI

Ti ve}e znae{ deka pridavkite ozna~uvaat kakvo e, ~ie e i od {to enapraveno ne{toto.[to ozna~uvaat pridavkite {to gi napi{a? Na koe pra{awe odgovaraat?Zadr`i se na sekoja pridavka i razmisli {to poka`uva.

Zaklu~i: Opisni pridavki se onie {to gi _________ predmetite i su{testvata. Primeri: sino nebo, {arena peperuga, veseli deca, {iroka ulica... (napi{iu{te pet opisni pridavki).

Zada~iOtkrij koi pridavki se opisni i zapi{i gi vo tetratkata. Pokraj sekojaopisna pridavka dopi{i po edna imenka {to }e i odgovara.Prepi{i gi re~enicive i dopi{i i po edna opisna pridavka na sekojaimenka:Na istok osamnuva{e _______ utro. Vo ______ gradina ________ trendafil`edno go o~ekuva{e plisokot na ______ son~evi zraci. Niz negovite ______cvetovi kako biserni zrna svetkaa bezbroj _____ kapki rosa.

Se opi{uvam sebesi:(pridavkite {to }e gi dopi{e{, napi{i gi so crvena boi~ka):

Jas sum ____ u~enik.Mojata kosa e ____. Imam _____ o~i. Nosam _____ patiki.Ja sakam _____boja.Za mene velat deka sum _____ dete.

s153

LI^NI ZAMENKI

Odgovori vo tetratkataKoj mo`e da zboruva od `ivitesu{testva?Za kogo veli JAS liceto {to zboru-va?Na koe lice mu se obra}a so TI prvo-to lice?Koja zamenka ti poka`uva deka prvo-to i vtoroto lice razgovaraat zaliceto koe{to ne e prisutno? Koe etoa lice?

L I ^ N I Z A M E N K I

Prvo lice Vtoro lice Treto lice

ednina mno`ina ednina mno`ina ednina mno`ina

JAS NIE TI VIE TOJ, TAA, TOA TIE

Zaklu~i Zborovite koi{to gi zamenuvaat imiwata na licata se vikaatLI^NI ZAMENKI.Li~nite zamenki imaat formi za ednina i za mno`ina:

Zaklu~i: Samo edna li~na zamenka ima formi za ma{ki, `enski i sreden rod. Koja e taa?Zabele`i go liceto i brojot!

Zada~iPrepi{i gi re~enicite, a na mestoto na linijata stavi ja li~nata zamenka{to odgovara:

_____ recitira{ najdobro od site._____ otidoa na kino._____ sme primerni u~enici._____ mu pomogna na starecot.

Prepi{i gi vo tetratkata dadenive imenki i li~ni zamenki, taka {to nasekoja imenka }e i ja dodade{ soodvetnata li~na zamenka:

Mitre tie Ku~eto tojtato, mama i bato niePetre i jas toa

s154

VREME KAJ GLAGOLITE SEGA[NO, MINATO I IDNO

Proveri gi svoite znaewaPronajdi i zapi{i po pet glagoli od trite vremiwa od raskazot„Peperutka“ na str. 120.Prepi{i gi slednive glagoli i pokraj sekoj glagol napi{i ja formata i zadrugite dve vremiwa: tr~a, dojdoa, letavte, }e igrame, sednav, }e ~itam , crtate, viknaa.

Sraboti samostojnoPodvle~i gi so moliv~e glagolite vo sledniov tekst:

Bubamarata letka nad cve}iwata vo gradinata i pla~e.- Zo{to pla~e{? - ja pra{a peperugata.- Tie }e svenat. Ne mo`am da gi napojam so svoite solzi... - prodol`i da

pla~e bubamarata. - Devoj~eto zaboravi da gi navadi. A jas postojano gi ~istev odvo{kite. No sega }e se isu{at.

(Od raskazot „Cve}iwata i obla~eto“ od Gorjan Petrevski)

^ISTAM ^ISTEV ]E ^ISTAM

SEGA[NO VREME MINATO VREME IDNO VREME

Sogledaj i zaklu~iRazgledaj gi glagolite dadeni vo trite koloni i zabele`i ja razlikatame|u niv: vo koe vreme se vr{i dejstvoto ozna~eno so niv?

letka pra{a }e svenatpla~e zaboravi }e se isu{atne mo`am ~istev }e pu{tam

Koga letka i pla~e bubamarata? (Sega - vo ovoj moment.)Koga pra{a peperugata? (Vo minatoto - pred izvesno vreme, v~era...)Koga }e svenat i }e se isu{at cve}iwata? (Vo idnina - utre, zadutre, ponekolku dena...)

Jazi~na igraOrganizirajte se vo nekolku grupi: vo prviot krug sekoj treba da ka`e po edenglagol vo sega{no vreme. Onoj {to }e zgre{i, otpa|a od igrata. Vo naredniotkrug treba da se ka`uvaat glagoli vo minato vreme, vo tretiot - vo idno vreme.Igrata trae dodeka ostane samo eden u~enik vo sekoja grupa, koj ne zgre{il.Nagradete go so aplauz.

s155

BROEVI ZA PRIBLI@NA BROJNOST

Dedo ima dve kravi.

Na pticite im frliv pet-{est grstap~enica.

Vo na{ata paralelka ima dvaeset i{est u~enika.

^etiri deca se raspeale na cel glas.

Za stotina denari mo`e da se kupatdva-tri kilogrami ovo{je.

Broevi zato~na brojnost

Broevi zapribli`na brojnost

dvapetosum desettrinaest

dva-tri pet-{est sedum-osum desetinatri-~etirinaeset

Zada~iSostavi pet re~enici vo koi }e giupotrebi{ broevite za pribli`nabrojnost od tabelata.Obrazuvaj broevi za pribli`nabrojnost od slednive broevi zato~na brojnost: tri i ~etiri,dvanaeset i trinaeset, dvaeset,trieset.

Sogledaj i zaklu~iKoi od broevite vo re~enicite ozna~uvaat to~no izbrojano koli~estvo?A koi broevi ozna~uvaat pribli`no koli~estvo? Kako se vikaat broevite {to ozna~uvaat pribli`no koli~estvo?

s156

Zapomni: Broevite {to ozna~uvaat pribli`na brojnost se pi{uvaat so edno T, a drop-kite so dve T (desettina, petnaesettina, dvaesettina ...)

PI[UVAWE SO ZBOROVI NAPOVE]ECIFRENITE BROEVI I BROEVITE

ZA PRIBLI@NA BROJNOST

Broevi sostaveni od pove}e zbora Broevi za pribli`na brojnost

56238349731100923572563118226672

pedeset i {estdveste trieset i osumtrista ~etirieset i devetsedumstotini trieset i edeniljada i devet

7-812-133-46-715-1617-1820-3052-53200-300120-130500-600

sedum-osumdva-trinaeset

pet-{esnaeset

pedeset i dva-tridva-tristasto-dvatrieset

Pro~itaj gi re~enicite, a potoa prepi{i gi vo tetratkata. Broevite pi{u-vaj gi so zborovi:

Jas sum roden na 10. 12. 1999 godina.Godinata ima 365 dena i 12 meseci.Pred 12-13 dena go proslavivme rodendenot na majka mi.Ni dojdoa 7-8 gosti.

Zabele`iKoi broevi se iska`ani od eden zbor, a koi od pove}e zborovi?Zabele`i kako se pi{uvaat broevite {to se sostaveni od pove}e zborovi -spoeno ili odvoeno? A kako gi napi{a broevite za pribli`na brojnost?Nacrtaj vakva tabela vo tvojata tetratka i vnesi gi broevite kako {to ti eozna~eno:

Zaklu~i i primenuvaj vo pi{uvawetoBroevite {to se sostaveni od pove}e zborovi se pi{uvaat odvoeno.Kako }e gi napi{e{ broevite: od 10 do 20, 100, 200... i 1000? Napi{i gi sozborovi i napravi razlika.Broevite za pribli`na brojnost se pi{uvaat so crti~ka me|u dvata brojaod koi se sostaveni.

s157

GLAVNI ^LENOVI NA RE^ENICATA

Eve edna re~enica:

Po {irokata ulica lu|eto brzaat kon plo{tadot.

Da se obideme od nea da napravime pokusa re~enica od dva dela. Na pr.:Ulica brzaat. Ili: Lu|eto plo{tadot.

Ima li jasna misla vo nekoja od niv? Zo{to?

Prodol`i da pravi{ i drugi kombinacii dodeka ne dojde{ do onoj spoj nazborovi {to }e iska`uva logi~na misla.Sigurno ja pronajde najdobrata vrska me|u dvata dela koi pretstavuvaatnajkusa prikazna vo koja se ka`uva za kogo se zboruva i {to pravi toj nekoj.

LU\ETO BRZAAT.

Koj brza? [to pravat lu|eto?

Zada~aPodvle~i gi so moliv~e glavnite ~lenovi vo slednive re~enici:

Goce ~ita kniga.Na{ata u~itelka dojde najrano.Nie sekoga{ si pozajmuvame knigi.Se u{te stoi na{iot Sne{ko.

Zapomni Re~enicata ima dva glavni (osnovni) dela. Od niv doznavame koj ne{to pravi i {to pravi. Tie se vikaat podmet i prirok.

s158

Zabele`i i zaklu~iSo sekoj odgovor ti go dobi glavniot ~len na re~enicata - podme-

tot. Podmetot poka`uva koj ja vr{i rabotata.

Na koe pra{awe go barame podmetot? Koga }e go postavime pra{aweto koj, a koga {to? Zaklu~i od dade-

nite primeri:Toj recitira mnogu dobro. - Koj recitira? ____________ Snegot se topi. - [to se topi? __________

Kakvi vidovi zborovi se: sneg, drvo, `ena, ma~e? A kakov vid zbore toj?Zaklu~i: so koi vidovi zborovi mo`e da bide iska`an podmetot?

P O D M E T

Odgovori i zapi{i vo tetratkata: [to e visoko? Koj se smee? Koj e seriozen?Podvle~i gi zborovite {to gi napi{a kako odgovor na pra{awata.

_______ e visoko. _______ se smee. ______ e seriozen.

Proveri gi svoite znaewaPrepi{i gi re~enicive vo tetrat-kata i podvle~i go podmetot. Slu-`i se so pra{aweto koj ili {to:

Mi se skina petlicata. Biljana izleze nadvor.Silno tresna vratata.Nie sakame interesni igri.Me zabole rakata od pi{uvawe.

Dodaj go podmetot vo sekoja re~e-nica:

Na vrap~iwata _____ im dadetro{ki._______ otide na rabota._______ ja pro~itav lektirata.V~era _______ mesi leb.Utre i ____ }e mesi{ leb.

s159

P R I R O K

[to pravi Tom? [to pravi bebeto? [to pravi deteto?

Zapi{i go odgovorot na sekoe pra{awe vo tvojata tetratka. Podvle~i go sekoj zbor vo re~enicata {to ti poka`uva {to pravi Tom, {topravi bebeto i {to pravi deteto.

Proveri gi svoite znaewaPodvle~i gi so moliv~e prirocite vo slednive re~enici:

Lu|eto brzaat po sne`nite ulici.Sekoga{ stanuvam vo 7 ~asot.Baba mi mi splete {areno {al~e.U~enicite }e odat na natprevar.

Zaklu~i So odgovorot na sekoe pra{awe ti go napi{a prirokot.[to poka`uva prirokot vo re~enicata? Od koj vid zborovi e iska`an prirokot? (Odgovorot zapi{i go vo tetratkata.)

Nie u~ime za prirok. U~itelkata objasnuva. Snegot se topi. Mojot tatko se vrati od rabota.

Prirokot poka`uva kakva rabota vr{i podmetot.

s160

ZBOROVI SO ISTO ILI SLI^NO ZNA^EWE

Toa emojot pes.

Lele, kolkavo ku~e!

[to misli{ ti, {to videle decata: ku~e ili pes?

Nacrtaj vakva tabela vo tvojata tetratka, razmisli i zapi{i so koj drug zbor(ili pove}e zborovi) }e go ka`e{ istoto {to e ozna~eno so dadeniot zbor:

Zaklu~iVo na{iot jazik ima po dva i pove}e zborovi {to imaat istoili sli~no zna~ewe.Razmisli i ka`i {to se postignuva so upotrebata na razli~nizborovi za eden ist poim.

Zada~a

Prepi{i gi vo tvojata tetratkaslednive re~enici. Pritoa sekojistaknat zbor zameni go so drug{to ima isto ili sli~no zna~ewe.

Po patot ~ekore{e edno edno mom~e.Ja oblekov novata fanela.Dedoto ima{e dolga bela brada.Jovanka e ubava moma.Moeto `iveali{te ima 80 kvadrati.

Poim odi mrak govori stena glumec radost majka

Zbor soisto iliso sli~nozna~ewe

brzatr~a

artistakter

s161

ZBOROVI SO SPROTIVNO ZNA^EWE

PrimeniPrepi{i gi zborovite vo tetratkata i pokraj sekoj napi{i drug zbor sosprotivno zna~ewe:

sre}a _____ mol~i ______ ne`nost _________brzo ______ debeli _____ prijatelstvo _______zdrav _____ vistina _____ vojna ______toplo ______ bolest _______ qubov ________vredni ______ gol ______ mrazi _______

Pronajdi vo koj naslov od temite na ovoj u~ebnik ima dva glagola so spro-tivno zna~ewe.

Izigrajte ja ovaa igra so drugar~eto od klupata:Ti mu ka`uva{ eden zbor, a toa vedna{ treba da ti ka`e zbor {to ima spro-tivno zna~ewe. Pr.: ti veli{ visok, a drugar~eto - nizok. Drugar~eto ka`uvadobra, a ti treba da ka`e{ lo{a. Istovremeno zapi{uvajte gi zborovite voparovi (den - no}; utro - ve~er; sre}a - nesre}a). Igrata neka zavr{i toga{koga eden od vas ne mo`e pove}e da se seti na soodveten zbor so sprotivnozna~ewe od ka`aniot.

Prebrojte gi zborovite na koi ste se setile. Otkrij koj par zapi{al najmnogu vakvi zborovi.Zapi{i gi zborovite koi ne ste gi zapi{ale so drugar~eto.

s162

Zada~aPrepi{i gi slednive re~enici vo tvojata tetratka, no vnimavaj pravilno daja upotrebi{ golemata bukva:

Denes e 24 maj - den na slovenskite prosvetiteli sv. kiril i metodij. Vomoeto u~ili{te nikola karev se odr`a sve~ena priredba. Nea ja sledea i nov-inari od televizija telma i od spisanieto za deca i mladinci na{ svet. Mene mija podarija knigata so gatanki sto sonca od video podgorec za pesnata na{iteprvi u~iteli. So nea u~estvuvav na u~ili{niot konkurs.

GOLEMA BUKVA KAJ IMIWATANA INSTITUCII, ADRESI, SPISANIJA

I PRAZNICI

Zabele`i i zaklu~iSo kakva po~etna bukva se napi{ani imiwata na instituciite i adresite?Razgledaj gi primerite dadeni podolu i donesi svoj zaklu~ok kade treba daja upotrebuva{ golemata bukva pri pi{uvawe na imiwata na adresi, insti-tucii, knigi, spisanija i praznici.

ulica „Nikola Karev“ Makedonski naroden teatarkej "„13 Noemvri“ Komercijalna bankabulevar „Partizanski odredi“ Vrhoven sud na Makedonijaulica „Ilindenska“ Filolo{ki fakultet „Bla`e Koneski“bulevar „11 Oktomvri“ Osnovno u~ili{te „Goce Del~ev“

[e}erna prikazna Sveti NikolaLaga reka ne gazi Prvi maj (1 Maj)Na{ svet Bo`i} i Bo`ikRazvigor BajramUtrinski vesnik VeligdenNova Makedonija Nova godina

JANE: Mojot tatko raboti vo Institutot za makedonski jazik „Krste Misirkov“.Toj se nao|a do zgradata na Makedonskata radio i televizija i Dr`avniot arhivna Republika Makedonija.ACE: Znam, znam kade se nao|a Institutot, za{to vo blizina e zgradata na Prav-niot fakultet „Justinijan Prvi“ kade {to raboti majka mi. Fakultetot senao|a na bulevar „Krste Misirkov“.

ADRESI INSTITUCII

KNIGI I SPISANIJA PRAZNICI

s163

Za rodenden jadobiv knigata

„Vol{ebnoto samar~e“.Prekrasna e! ]e ti

ja pozajmam da japro~ita{.

P R A V O P I S N I Z N A C INAVODNICI

A jas }e ti gidadam poslednite broe-

vi na spisanieto„Razvigor“. Me

voodu{evuva rubrikata„Iv~e jazi~no detek-

tiv~e“.

Pro~itaj vnimatelnoGostite se smestija vo hotelot „Turist“. Mojot drugar `ivee na ulica „Nikola Karev“.Vo moeto semejstvo redovno se ~ita vesnikot „Dnevnik“. Ne propu{tam da gi gledam emisiite „Aj ti zami`i“ i „Govorime -sporime“. Lektirata „Meri Popins“ ja pro~itav za dva dena. Majka mi mi re~e: „^itaweto }e te odnese mnogu visoko vo `ivotot“.

Zabele`i i zaklu~iKako se napi{ani naslovite na knigite, vesnicite (spisanijata) i emisi-ite?^ii imiwa u{te se napi{ani vo navodnici?^ii zborovi vo ~etvrtiot primer se staveni pod navodnici?

Kade se koristat navodnicite? Pri pi{uvawe naslovi na knigi, spisanija, vesnici, filmovi,

emisii, operi i drugi umetni~ki dela. Pri pi{uvawe imiwa na firmi, pretprijatija, fabriki, ulici,

hoteli i sli~no. Pri naveduvawe na tu|i zborovi i misli (citati od literaturni dela,govori). Navodnicite treba sekoga{ da gi pi{uva{ pravilno: na po~etokot -otvoreni navodnici koi se pi{uvaat vaka: („) i na krajot - zatvoreninavodnici koi se pi{uvaat vaka: (“)Razgledaj gi u{te edna{ gornite primeri!

s164

^itaj vnimatelno, razmisli i odgovori pismeno vo svojata tetratka.

1. Lu|eto ~esto ja posetuvaa planinata. Tamu duva{e sve`o vetre, atie baraa spas od pekolnata gore{tina...Zo{to lu|eto ~esto ja posetuvaa planinata?

2. Oblacite se sudrija na neboto. Silno grmna i svetna. Ive ispla{eno gozatvori prozorecot. I lastovi~kite se piknaa vo svoeto gnezdo...[to e zaedni~ko za Ive i za lastovi~kite?

3.

Dali mo`e na priredbata da prisustvuvaat pokanetite roditeli {to rabotatvo popladnevnata smena?

a) da b) ne

4. Prepi{i ja re~enicata so rakopisni latini~ni bukvi i dopolni ja so zborso sprotivno zna~ewe.Potokot e plitok, a ezeroto e _______________.

5. Prepi{i i dopolni:Jazikot {to se koristi vo literaturata, vo site mediumi, vo site instituciii ima utvrdeni pravila se vika ______________ jazik.

6. Napi{i u{te najmalku dva zbora {to iska`uvaat isto ~uvstvo kakozborot sre}a: __________________________________________.

7. Prepi{i vo tetratkata i dopolni:Vo teatarot se izveduvaat _____________ pretstavi. Ulogite vo pretstavitemo`e da bidat izvedeni od glumci i od __________.Takvite pretstavi se vikaat _____________. Mestoto kade {to se izveduvapretstavata se vika ___________.

8. Dopolni gi re~enicite:Vesnicite {to izleguvaat sekoj den so edno ime se vikaat _________ pe~at.Moeto spisanie zaedno so spisanijata {to gi ~itaat moite pomladi ipovozrasni drugar~iwa go so~inuvaat _________ pe~at.

PROVERI GI SVOITE ZNAEWA

Pokana za priredbavo OU „Prvi maj“

na 10 juni (petok) 2010 god.Po~etok - 18:00 ~asot

s165

BRZ KVIZ

Ovoj kviz organizirajte go na ~asot so va{iot u~itel. Sekoj neka si podgotvitri karton~iwa so mo`nite odgovori: A, B i V. Otkako u~itelot }e vi gopostavi pra{aweto i na tabla (grafoskop) }e gi napi{e trite mo`ni odgovori,na dadeniot znak sekoj neka go podigne karton~eto so bukvata {to se sovpa|a soto~niot odgovor.To~niot odgovor zapi{uvaj go vo tetratkata!

1. Zbor so sprotivno zna~ewe nazborot vla`no, e:

a) obla~nob) suvov) vodeno

2. Zborovite se smee i pee se:a) pridavkib) broeviv) glagoli

3. Od navedenive zboroviopisna pridavka e:

a) {arenab) tetratkav) pi{uva

4. Vo minato vreme e upotrebenglagolot:

a) }e dojdamb) otidev) igrate

5. Od navedenive imiwa, vo navodnicitreba da stoi:

a) vujko Aceb) ku~eto Lesiv) knigata Spomenka

6. Imenki vo mno`ina se:a) kniga i stranicib) pesni i peja~iv) u~ili{te i u~enici

7. Kolku samoglaski ima vo zborotraspust?

a) ~etirib) triv) dve

8. Li~na zamenka e zborot:a) jas b) eve v) na

9. Vo re~enicata Zavr{i u~ebnatagodina prirok e:

a) zavr{i b) u~ebnata v) godina

10. Vo re~enicata Ilina ~ita knigapodmet e:a) Ilinab) ~itav) kniga

Oceni se sam Za sekoj to~en odgovor dobiva{ poeden bod. Soberi gi bodovite iutvrdi dali dovolno si go sovladalmaterijalot od vtoroto polugodie. Dali si zadovolen od vkupniotbroj na bodovi? Ne zaboravaj deka vrz osnova naova, }e go nadgraduva{ idnoto zna-ewe.

s166

al~en - nenasiten

brazda - tesen dolg trap koj se sozdava soorawe na zemjata

bazirani - zasnovani

vada - brazda po koja te~e voda zanavodnuvawe

vepar - ma{ka diva sviwavjasa - brzavoobrazen - onoj {to se zamisluva deka e

ne{to, nadmen, naduen, odva`envosklikna - izvika od radost, od silna

vozbudavrvulica - mno`estvo lu|e, mnogu narod,

povorkavreteno - drveno stap~e koe na sredinata

e podebelo i zaobleno; slu`i zanamotuvawe na pre|ata koga se prede

vr{nik - kapak vrz koj se stav `ar zape~ewe leb i drugo

vtren~eno (gleda) - gleda so zdrvenpogled, vko~aneto

glog - {umsko ovo{no drvo so trwe i somesesti crveni plodovi

guna, gun~e - selska gorna topla oblekaso{iena od gruba volnena tkaenina

gostej}i se- po~estuvaj}i se odponudenata hrana od doma}inite

delmi (vo narodniot jazik) - nelidijadema - ukras na `enska glava vo

forma na krunadru`equbiv - onoj {to saka da se dru`i ,

da drugaruva

endemi~no (drvo) - redok vid rastenie{to viree samo vo odredena oblast(primer: borot molika na Pelister)

ekologija - nauka za zdrava i ~ista`ivotna sredina

ekolo{ki - se odnesuva na zdravata i~ista `ivotna sredina

zgovorna (dru`ina)- slo`na, kako {to }ese dogovorat, taka site postapuvaat

zdiv - vozduh {to se ispu{ta pridi{eweto

ideja - zamisla, pottik za ne{toilustrator - crta~ na ilustracii, slikarilustracija - slikovit dodatok (crte`,

slika, {ema) {to go pojasnuva i godopolnuva tekstot

inspiracija - pottik za nekakvaaktivnost

institucija - ustanova, organ na vlasta,nau~en ili obrazoven centar

informacija - podatok za nekoj fakt,soop{tenie, izvestuvawe

ita - brza

jurnale - trgnale vo juri{, napadnale

kavga - raspravija, karanicakarakamen (turcizam) - crn kamenkinisala - trgnalaklal - stavilkopne` - silna `elba za ne{to, me~takreativnost - tvore{tvo, sozdavawe na

nekoe delokumit~e (komit~e) - mlad komita, borec

protiv turskata vlastkupola - svod izyidan vo oblik na

polutopkakurban - `rtva; kaj muslimanite -

`ivotno, obi~no oven, {to se kole zaKurban Bajram;

kutka{e (gi )- gi soboruva{e na zemja

legenda - predanie za nekoj neobi~ennastan ili za `ivotot na nekojali~nost; `iva legenda - za ~ovek {todo`ivuva golema slava i dodeka e `iv

licemeren - neiskren, dvoli~en, podleclogi~en - pravilen, razumen

mamat - la`at, privlekuvaatmeana - kr~ma, gostilnicamedium - sredstvo za masovna

komunikacijamilno (gleda) - so milost, gale`livomnoguleten - mnogugodi{enmobilen - podvi`enmodrini (sini) - povr{ini so modra boja

(temnosina)mugri - rana zora, izgrejsoncemudar - mnogu pameten, {to ima golemo

`ivotno iskustvo

naklade - naredi, stavinapast - nesre}a, beda, zlonastroen - raspolo`en za ne{tona trpeza - na masanebare - kako daniet (vo nar. jazik)- namerani{ka - ne{to {to e tenko kako konecnurnav (se) - se zadlabo~iv

RE^NIK NA NEPOZNATI I POMALKU POZNATI ZBOROVI

A

B

V

G

D

\

E

@

Z

Y

I

J

K

L

Q

M

N

W

O

P

R

S

T

]

U

F

H

C

^

X

[

A

B

V

G

D

\

E

@

Z

Y

I

J

K

L

Q

M

N

W

O

P

R

S

T

]

U

F

H

C

^

X

[

s167

s168

oaza - mesto vo pustina so voda i sovegetacija

obzede - ponese, opfati (Me obzedeneizmerna gordost)

odekna - se razvi eho, odglasordi - neprijatelski ~eti vojska koi

pravat zlostorstvaoriginalen - prvosozdaden, izvoren,

vistinski (ne e imitacija)orkestar - grupa muzi~ari {to zaedno

ispolnuvaat muzi~ki delaoxa - muslimanski sve{tenik

pejza` - op{t izgled na nekoj predel;slika, crte` {to ja prika`uvaprirodata

pewu{ka - kus i debel trupec; prese~enopar~e drvo za gorewe

peplosana - izgorena, pretvorena vopepel

pili, pilat - se~e, se~at so pilaplastewe - nanesuvawe, talo`ewe vo

sloevi (plastovi)povezden - preku cel denpodbivno - so ismejuvawe, navredlivo, so

prezir podvrzija - korica na knigapolet - letnuvawe, poletuvawepop - pravoslaven sve{tenikposledica - toa {to e rezultat od nekoja

pri~inapofatna - vredna , rabotnapo~inok - odmorawe, po~inkaprezasitenost - {to sodr`i ne{to vo

pregolema koli~inapri~ina - pojava koja predizvikuva druga

pojava; povod, osnova za nekoe dejstvo

razvigori - lu|e {to pridonesuvaat zazdrava `ivotna sredina, kako ju`niotproleten veter {to ja razviva gorata

razrovilo - razru{ilorasprava - diskusija, doka`uvawerevolucioner - u~esnik vo revolucijaredakcija - kolektiv od urednici na

spisanie, kniga i sl.rovka - meka, ne e cvrstarojat, roewe - se pojavuvaat vo golemo

koli~estvo, se mno`at ( P~elite serojat. Mislite mi se rojat.)

rojno (rujno) vino - crvenorubin - skapocen kamen so crvena bojarubrika - postojan oddel (stranica) vo

vesnikrumena - crvena

samar, samar~e - grubo sedlo za magariwa,maski i kowi

sano} - cela no}sviden - drag, milsvod (nebesen) - nebesna kupola,

polukru`en pokrivsebi~en - {to gleda samo za sebese zasolna - se skrislad - sladok vkussospa - navev od snegspili - strmni visoki karpispi{te, spi{tea - po~na silno da pla~e,

da piskasretselo - {irok prostor kade se

sobiraat `itelite na edno selo (malselski neureden plo{tad)

standarden - koj odgovara na odredenstandard, odredeni pravila

sto`er - opora, stolbstrumi~e - vid esensko cve}e

tanec - orotoleranten - onoj {to poka`uva

trpelivost kon tu|oto mislewe iodnesuvawe

tragi~na - te{ka, stra{na, u`asna,potresna

tradicija - obi~ai {to se predavaat odpokolenie na pokolenie

trlo - mesto kade {to se ~uvaat ovcitetrepet - treperewetrpeza - masa polna so ubavi jadewa,

bogata masa

fantazija - me~ta, zanesfidanka - mlada grankafiksen - opredelen, postojan, cvrstfilozof - mislitel, prijatel na

mudrosta, mudar ~ovekfurka - predmet na koj se stava volnata

{to se prede

hidrometeorolo{ka (stanica) - ustanovakade se prou~uva i se meri dvi`ewetona vodata vo atmosfetata

hristijanski - koj se odnesuva nahristijanstvoto, u~eweto na Hristos

hronolo{ki - daden po redot nanastanite

human - onoj {to pravi dobri dela, {toim pomaga na lu|eto

humanost - ~ove~nost, ~ovekoqubie;pravewe dobri dela

~elusti - vilici kaj `ivotnite~esno - moralno ispravno~estito - so sre}a, (isto {to i ~esno)~orbaxija - gazda, bogata{

A

B

V

G

D

\

E

@

Z

Y

I

J

K

L

Q

M

N

W

O

P

R

S

T

]

U

F

H

C

^

X

[

A

B

V

G

D

\

E

@

Z

Y

I

J

K

L

Q

M

N

W

O

P

R

S

T

]

U

F

H

C

^

X

[

S O D R @ I N A

BEZ MAKA NEMA NAUKA

SEPTEMVRI E TUKA (Vasil Mukaetov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6TAGA ZA LETOTO (Gorjan Petrevski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7TATKOVINATA SME NIE (Vasil Mukaetov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10SELANECOT I OXATA (Makedonska narodna prikazna) . . . . . . . . . . . . . . .12ZAPIS ZA KNIGATA (Gligor Popovski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13BIBLIOTEKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14GOTVARSKI SKAZNI (Slavka Maneva) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15RASKA@UVAM PO SERIJA SLIKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17ALO, ZOKI (Qiqana Atanasova) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18ESENSKA INSPIRACIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

RABOTATA GO KRASI ^OVEKOT, MRZATA GO GNASI

OD MILOST NE SE @IVEE (Gorjan Petrevski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22OVO[NA KARANICA (Edi Majoran) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25EJ, TATKOVINO (Ognen Nedelkovski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28OKTOMVRI (Kosara Go~kova) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30@OLTA PRIKAZNA (Kiro Donev) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32MALI PRIKAZNI GOLEM UM (basni) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34AKVARIUM (Slavka Maneva) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36MRZLIVIOT PO[TAR (Goran B. Stojanoski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

KAPKA PRIMER VREDI POVE]E OD DO@D SOVETI

KAKO VO PRIKAZNA (@arko Kujunxiski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42DVE @ABI (Dositej Obradovi}) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45POSLEDNIOT LIST (Nenad Xambazov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46[TO E NEBOTO (Vidoe Podgorec) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48^ADOR^E (Miho Atanasovski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49NAGRADA (Lav Tolstoj) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50RADIOEMISIJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51JAS, PA JAS (Naum Popeski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52SOOBRA]AJNA GRE[KA (Qiqana Atanasova) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

NE E BOGAT TOJ [TO IMA MNOGU,TUKU TOJ [TO DAVA MNOGU

ZLATNIOT KLU^ (Bra}a Grim) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58SNEGOT E UBAV (Vasil Mukaetov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59TAKVO DETE (Dragan Luki}) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

s169

s170

NOVOGODI[NA SKAZNA (Nada Zekmanova-Jakimova) . . . . . . . . . . . . . . . . 62^OVEK U^I DODEKA E @IV (Kiro Donev) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65KRAJ VODOSKOK ZELEN (Du{ko Avramov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68JA PRODOL@UVAM TRADICIJATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70PROVERI GI SVOITE ZNAEWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71BRZ KVIZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

DVA LE[NIKA EDEN OREV KR[AT

DRUGARI (Risto Dav~evski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74TEATARSKA PRETSTAVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77PESNA ZA MESECITE (Vidoe Podgorec) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78SLO@NI BRA]A (Van~o Nikoleski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80TELEVIZISKI EMISII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83IMA PRI^INA [TO IMA SNEG (Eftim Proevski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84LISICATA I VOL^ICATA (Bra}a Grim) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86PRSTI (Gligor Popovski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88MAJ^INIOT JAZIK (Du{ko Avramov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90MOJATA PRVA KNIGA (Gligor Popovski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

[TO ]E SI POSEE[, TOA ]E SI @NEE[

PLATA SPORED RABOTATA (Makedonska narodna prikazna) . . . . . . . . . . 96V POLE NA ORAWE (Vasil Mukaetov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98USPIVAWE NA BOLNO DETE (Bla`e Koneski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100PLANETATA LAPALAPAS 10 (Risto Dav~evski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102RAZVIGORI (Vol~e Naum~eski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104GLU[ECOT I @ABATA (Makedonska narodna prikazna) . . . . . . . . . . . . . . .106DO KRVODARITELITE (Pero Milenkoski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108DETSKI I DNEVEN PE^AT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109NI DOJDE CVETNATA PROLET (Nenad Xambazov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110APRILI-LI-LI (Stojan Tarapuza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112FILM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114

VISTINSKATA UBAVINA ZRA^I OD SRCETO,A NE OD LICETO

GORDELIVIOT PORTOKAL (I. Strelkova) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116DVA OBLAKA (Slave \or|o Dimovski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118KADE SPIJAT PRIKAZNITE (Dragan Janevski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119PEPERUTKA (Slavka Maneva) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .120PEJO SO TU\I ^IZMI NA ORO (Stale Popov) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122VELIGDEN (Tamara Arsovska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124NE, NEMAAT KRAJ (Adem Gajtani) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125PROLETTA VO DETSKITE TVORBI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

s171

BLAGIOT ODGOVOR MO@E DA TE IZVLE^EI OD NAJLUTA SITUACIJA

FILOZOF (Ivan~o Mitrevski-Majstorot) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128BALADA ZA GOCE (Rajko Jov~evski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130ME^KIN KAMEN (Makedonska narodna legenda) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132ORKESTAR (Nexati Zekerija) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134OD ^KOR^E DO ^EKOR^E (Aleksandar Kujunxiski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136GALEB (Vol~e Naum~eski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138JUNI (Vidoe Podgorec) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .140

JAZIK

USTEN I PISMEN GOVOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142NARODEN I STANDARDEN JAZIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143SAMOGLASKI I SOGLASKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145SLOG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146PRENESUVAWE NA DEL OD ZBOROT VO NOV RED . . . . . . . . . . . . . . . . .147KONKRETNI I APSTRAKTNI (MISLENI) IMENKI . . . . . . . . . . . . . . .148ROD KAJ IMENKITE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150BROJ KAJ IMENKITE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151OPISNI PRIDAVKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153LI^NI ZAMENKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154VREME KAJ GLAGOLITE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155BROEVI ZA PRIBLI@NA BROJNOST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156PI[UVAWE SO ZBOROVI NA POVE]ECIFRENITE BROEVII BROEVITE ZA PRIBLI@NA BROJNOST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157GLAVNI ^LENOVI NA RE^ENICATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158PODMET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159PRIROK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160ZBOROVI SO ISTO ILI SLI^NO ZNA^EWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161ZBOROVI SO SPROTIVNO ZNA^EWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162GOLEMA BUKVA KAJ IMIWATA NA INSTITUCII, ADRESI,SPISANIJA I PRAZNICI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163PRAVOPISNI ZNACI - NAVODNICI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164PROVERI GI SVOITE ZNAEWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165BRZ KVIZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166

s172