qartuli cekva arqeologiur zeglta ikonografiul sistemasi donit, aramed rogorc kultmsaxurebastan...

50
saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos saxelmwifo universiteti humanitarul, socialur mecnierebaTa, biznesisa da marTvis fakulteti aleko gelaSvili qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi xelovnebaTmcodneobis doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad wardgenili sadoqtoro naSromis a v t o r e f e r a t i samecniero xelmZRvaneli: xelovnebaTmcodneobis doqtori ana samsonaZe Tbilisi 2013 weli

Upload: trinhtuong

Post on 10-Mar-2018

253 views

Category:

Documents


13 download

TRANSCRIPT

Page 1: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos

saxelmwifo universiteti

humanitarul, socialur mecnierebaTa, biznesisa da marTvis fakulteti

aleko gelaSvili

qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa

ikonografiul sistemaSi

xelovnebaTmcodneobis doqtoris akademiuri

xarisxis mosapoveblad wardgenili

sadoqtoro naSromis

a v t o r e f e r a t i

samecniero xelmZRvaneli:

xelovnebaTmcodneobis doqtori

ana samsonaZe

Tbilisi

2013 weli

Page 2: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

2

DnaSromis zogadi daxasiaTeba

Kkvlevis sagani

Cvenamde moRweuli qarTuli sacekvao folkloris Sesaxeb cnobebs

gvawvdis saistorio Tu saliteraturo mwerlobaSi daculi originaluri

masalebi, mkvlevarTa mier fiqsirebuli da Tavmoyrili poeziis nimuSebi,

zRaprebi, legendebi, Tqmulebebi, simRerebi, uSualod cekvebi,

Teatraluri warmodgenebi... magram Cveni qveynis xalxuri qoreografiuli

xelovnebis uZvelesi warsulis SeswavlaSi gansakuTrebul rols

asruleben materialuri kulturis is Zeglebi, romlebic droTa

ganmavlobaSi miwis qveS moeqca da romlebsac Seiswavlis istoriuli

mecnierebis erT-erTi dargi _ arqeologia. aqve, unda iTqvas isic,

romAarqeologiur Zeglebs, maTze gamosaxuli sacekvao qmedebebiT,A

,,cekvis vizualur wyaroebadac’’ moixsenieben1.M

aqedan gamomdinare, naSromis kvlevis sagans warmoadgens

arqeologebis mier mopovebuli xelovnebis is uZvelesi nimuSebi,

romlebic erTiani monoTeisturi religiis warmoSobamdea Seqmnili da

romelTa ikonografiuli sistema, garkveuli TvalsazrisiT,

SesaZlebelia ganvixiloT qarTul sacekvao folklorTan mimarTebaSi.

am nimuSebs miekuTvneba: imiris goris da aruxlos goris

anTropomorfuli figurebi, oznis Tixis fiala xatovani niSnebiT,

TrialeTis vercxlis Tasi, saTovle nabaRrebis brinjaos sartyeli,

Tixisa da brinjaos iTifaluri qandakebebi, rexis qva masze gamosaxuli

mrokavi urCxuliT, samadlos qvevri, samadlos isarna da kavTisxevis

beWedi (sabeWdavi) mocekvavis gamosaxulebiT.

kvlevis meTodologiuri safuZveli Dda Teoriuli wyaroebi

es Zeglebi Tavis droze bevri istorikosis, arqeologis,

xelovnebaTmcodnis Tu folkloristis yuradRebis qveS moeqca. maT

Soris aRsaniSnavia: S. amiranaSvili, b. kuftini, o. jafariZe, g.

gobejiSvili, m. Ciqovani, v. bardaveliZe, s. makalaTia, d. janeliZe, ir.

surgulaZe, l. gvaramaZe, n. jafariZe, m. xidaSeli da sxva. aq CamoTvlil

mkvlevarTa nawili aRniSnuli arqeologiuri Zeglebis Sesaxeb varaudis

1 Alessandra Iayer, ,,visual sources for dance‘‘http://humanitieslab.stanford.edu/50/55

Page 3: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

3

doneze afiqsirebs Tavis mosazrebas, nawili ki, myari mecnieruli

argumentaciisa da anilizis safuZvelze. TiToeuli mosazreba, farTod

aris gaSuqebuli da gaanalizebuli winamdebare naSromis calkeul TavSi

da am mosazrebebis urTierTSejerebis safuZveli erT-erTi umniSvnelo-

vanesi komponentia Cven mier warmoebul kvlevaSi.

sakvlevi obieqtebidan zogierTi maTganis Sesaxeb garkveuli saxis

mosazrebebi, rogorc qarTuli qoreografiis erT-erT pirvel mkvlevrebs,

dafiqsirebuli aqvT lili gvaramaZes da avTandil TaTaraZes. maT garda,

sakvlev obieqtTa umravlesobas vxvdebiT, ia maqacarias disertaciaSi

,,qarTuli qoreografiis transformaciis problemebi kulturul-

istoriul konteqstSi’’. aRniSnuli avtorebi ZiriTadad ganixilaven im

arqeologiur nimuSebs, romlebic saqarTvelos teritoriazea

aRmoCenili. isini Zalian iSviaTad an saerTod ar exebian da ar avleben

paralelebs msoflios sxvadasxva qveyanaSi aRmoCenil sacekvao

ikonografiis mqone arqeologiur masalasTan, rac arqeologiuri

Zeglebis kvlevis dros, Cveni azriT, Zalian mniSvnelovania, Tundac

Zeglis daTariRebis, warmomavlobis an misi ikonografiis mniSvnelobis

dadgenis TvalsazrisiT.

aqedan gamomdinare, Cven mier qvemoT warmodgenili masalis kvleva

ZiriTadad qarTuli Tu ara qarTuli warmomavlobis arqeologiur

ZeglebTan SedarebiTi analizis meTodiT warmoebs. Tumca, aqtiurad

veyrdnobiT werilobiT da zepirsityvierebaSi SemorCenil masalebs,

garda amisa, ama Tu im arqeologiuri Zeglis Sesaxeb zemoT dasaxelebul

mecnierTa kvlevebs, romelTa Soris gamovyofdiT S. amiranaSvilis

,,qarTuli xelovnebis istorias’’, g. javaxiSvilis ,,anTropomorfuli

plastika warmarTuli periodis saqarTveloSi’’, m. xidaSelis

,,centraluri amierkavkasiis grafikuli xelovneba adreul rkinis xanaSi

(brinjaos gravirebuli sartyelebi)’’, amavdroulad, d. janeliZis, l.

gvaramaZis, i. surgulaZis, m. iaSvilis da sxvaTa naSromebsa Tu statiebSi

fiqsirebul Sexedulebebs.

Temis aqtualoba

naSromSi warmodgenili arqeologiuri nimuSebi gamoirCeva ara

marto mravalferovnebiT Tu Sesrulebis sakmaod maRalmxatvruli

Page 4: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

4

doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma

azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

gamosaxuli adamianis figurebis xelebisa da fexebis mdgomareobebi

dRevandel qarTul sacekvao moZraobebisTvis damaxasiaTebel xelebisa

da fexebis mdgomareobebs emsgavseba, rac saSualebas iZleva sakvlevi

masala, rogorc istoriuli da xelovnebaTmcodneobiTi, aseve

folkloristikis, am SemTxvevaSi ki qoreofolkloris TvalsazrisiTac

Sefasdes. garda amisa, es Zeglebi garkveul paralelebs avleben

saqarTvelos farglebs gareT aRmoCenil sxvadasxva arqeologiur

nimuSebTan, riTac isini qarTuli da ucxouri kulturebis

urTierTkavSiris magaliTebis saxiTac gvevlineba.

gansaxilveli masala mniSvnelovan warmodgenas iZleva qarTuli

cekvis adgilze warmarTuli periodis qarTveli adamianis yofasa da

kulturaSi. amavdroulad gvawvdis informacias qarTuli cekvis

genezisze, neoliT-eneoliTis xanidan moyolebuli elinistur xanamde.

sadoqtoro naSromis mizani da amocanebi

sadoqtoro naSromis ZiriTad mizans warmoadgens arqeologiuri

kvlevis gziT gamovlenili da Cven mier warmodgenili Zeglebis

monografiuli Seswavla, Semdeg ki maTi publikacia. naSromSi dasmul

amocanaTa Soris umTavresia: am Zeglebis adgilobrivi warmomavlobis

dasabuTeba, qronologiuri xaziT ganxilva, mxatvrul-stiluri analizi

da maTi mniSvnelobis dadgena qarTuli cekvis istoriuli ganviTarebis

gzaze.

gamokvlevis mecnieruli siaxle

naSromSi pirvelad moxda imirisa da aruxlos goris

anTropomorfuli figurebis ganxilva sacekvao xelovnebasTan

mimarTebaSi da aRniSnuli Zeglebi, ucxour arqeologiur ZeglebTan

Sedarebis safuZvelze, saxelwodebul iqna ,,mrokav-mlocvel’’ figurebad.

aseve pirvelad warmoebs msjeloba ,,kavTisxevis beWedze (sabeWdavze)

gamosaxul mocekvavis figuraze’’. pirvelad moxda ,,melia-telefias’’,

,,ohoi nanos’’, ,,ialis TamaSis’’, ,,baris’’, ,,winamZRolas’’, ,,iav qalTis’’

urTierTSedarebiTi analizi, ris safuZvelzec isini ,,mwyobris’’ tipis

cekvebad iqna miCneuli.

Page 5: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

5

qarTuli sacekvao xelovnebis istoriis saTaved aqamde Zv. w. aR-is

II aTaswleuliT daTariRebuli ,,TrialeTis vercxlis Tasi’’ miiCneoda,

aRniSnuli TariRi Cven mier gadaweul iqna, jer (samagistro naSromSi)

Zv. w. aR-is IV-III aTaswleulebiT daTariRebuli oznis Tixis fialis da

Semdeg Zv. w. aR-is VI-IV aTaswleulebiT daTariRebuli imir-aruxlos

antropomorfuli figurebis saxiT.

Qqoreofolkloris TvalsazrisiT, SedarebiT Rrma ganxilva

ukeTdeba oznis Tixis fialis xatovan niSnebs, TrialeTis vercxlis

Tasis reliefur kompozicias, rexis megaliTis gamosaxulebas, saTovle-

nabaRrebis brinjaos sartyelis kompozicias, anTropomorful

qandakebaTa mniSvnelovan nawils da samadlos Tixis WurWlis

moxatulobas.

TiToeul arqeologiur Zeglze warmoebuli msjeloba iZleva

mniSvnelovan informacias imis Sesaxeb, rom jer kidev 6000 wlis win da

ufro adrindeli droidan moyolebul kultmsaxurebaSi qarTvelebs

hqondaT erTgvarad ganviTarebuli sanaxaobiTi warmodgenebis kultura,

romelSic erT-erTi umTavresi adgili qarTul cekvas eniWeba.

sadoqtoro naSromis struqtura

sadoqtoro naSromi 229 gverds moicavs. igi warmodgenilia Sesavlis,

6 Tavisa da daskvnis saxiT, romelsac Tan erTvis sarCevi, gamoyenebuli

literatura da ilustraciebi.

naSromis mokle Sinaarsi

Sesavali

SesavalSi gansazRvrulia sakvlevi masalis mniSvneloba, Temis

aqtualoba, mizani da amocanebi. agreTve, xazgasmulia is siaxle, rac

sakvlevi masalis Seswavlis Sedegadaa miRebuli da warmodgenilia is

ZiriTadi Teoriuli wyaroebi, romelze dayrdnobiTac ganxorcielda

sakvlevi masalis Seswavla, analizi da garkveuli daskvnebisa Tu

mosazrebebis gamotana.

Tavi I arqeologiuri Zeglebis kvleva qoreografiul aspeqtSi

(XXI saukunis ori naSromis magaliTi)

garkveul mocekvaveTa Tu qoreografTa SemoqmedebiT praqtikaSi

mniSvnelovanwilad miRebulia arqeologiuri Zeglebis mixedviT

Page 6: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

6

qoreografiuli nimuSis aRdgena–Seqmna1, rac kidev ufro amZafrebs

winamdebare naSromis Temis aqtualobas. garda amisa, ar SeiZleba ar

SevexoT im mecnierTa naSromebs, romlebic farTod aSuqeben

arqeologiur Zeglebs qoreografiul aspeqtSi. aseTad warmogvidgeba

saqarTveloSi, ia maqacarias ,,qarTuli qoreografiis transformaciis

problemebi kulturul – istoriul konteqstSi’’, 2003 wels istoriis

mecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxis mosapoveblad wardgenili

disertacia da ruseTSi, valeri rommis mier 2001 wels kulturologiis

mecnierebaTa kandidatis xarisxis mosapoveblad wardgenili naSromi

Temaze: ,,adamianis uZvelesi gamosaxulebis semantika: qoreografiuli

aspeqti’’.

sainteresoa, Tu rogor ganixileba monografiul naSromebSi esa

Tu is arqeologiuri Zegli, rogor reprezentacias aZleven mkvlevarebi

am Zeglebs, kvlevis ra meTodebs iyeneben da ra Sedegebs aRweven.

rogorc v. rommi, ise ia maqacaria kvlevaSi warmoadgenen arqauli

cekvis gacocxlebis or gansxvavebul meTods. v. rommi uSualod

mocekvaveebis saSualebiT cdilobs gaacocxlos Zveli cekva. (sur. 1-2)

mas SesaZleblad miaCnia erTi sacekvao pozidanac ki aRadginos mTliani

qoreografiuli kompozicia. am meTodidan gamomdinare, igi arqeologiuri

Zeglebis (ZiriTadad paleoliTis xanis) kvlevis axal mimarTulebas _

,,paleoqoreografias’’2 ayalibebs. ,,paleoqoreografia’’ swored is

mimarTulebaa mecnierebisa, romelic moicavs plastikis, ritualebis da

wes-Cveulebebis fiqsacias paleoliTis xanis obieqtebze. arqeologiuri

Zeglebis paleoqoreografiuli kvleva, qoreograf-praqtikosebisTvis

SemoqmedebiTi TvalsazrisiT, mniSvnelovan nawilad warmogvidgeba.

rac Seexeba ia maqacarias mier kompiuteruli animaciis gziT

gacocxlebul samadlos qvevrze gamosaxuli figurebis cekvis

fragments3, am meTodTan dakavSirebiT sawinaaRmdego araferi gagvaCnia,

magram, Cveni azriT, sruliad zedmetia am gacocxlebul cekvas

1 ix. Ishtar, www.bellydancemerseyside.co.uk; Sarah Wenner, www.albion.edu; Minoan preistessbellydance,

www.youtube 2 В. Ромм, «человекознание: история, теория, метод. Палеохореография», dlib.eastview.com 3 i. maqacaria ,,qarTuli qoreografiis transformaciis problemebi kulturul – istoriul konteqstSi’’ istoriis mecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxis mosapoveblad wardgenili disertacia. Tb. 2003w gv. 35-36

Page 7: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

7

SevusabamoT musikaluri masala, miT umetes, simRera da Semdeg

gamovTqvaT mosazreba, rom am simReris romelime nawils asruleben

warmodgenil arqeologiur Zeglze gamosaxuli figurebi.

ia maqacarias naSromSi warmodgenili arqeologiuri Zeglebi Cveni

sadoqtoro naSromis kvlevis obieqtebsac warmoadgenen da, Sesabamisad,

sadoqtoro Temis momdevno TavebSi am Zeglebze vrclad vsaubrobT. rac

Seexeba ia maqacarias kvlevis Sedegebs arqeologiur ZeglebTan

mimarTebaSi, Cveni azriT, avtoris kvleva naklebad iTvaliswinebs

arqeologiuri Zeglebis ikonografiuli semantikis dadgenas da Tu

saubari warmoebs semantikaze, avtors naklebad mohyavs mtkicebulebebi am

semantikisa da qarTuli cekvis kavSirebis Sesaxeb. amave dros, ZiriTadad

yuradReba gamaxvilebulia ara romelime konkretul cekvaze, aramed

qarTuli cekvis zogad cnebebze.

Tavi II ,,mrokav-mlocveli figurebi’’

qvemo qarTlis (1965-1971 w.w.) arqeologiuri gaTxrebis dros,

(arqeologiur eqspedicias xelmZRvanelobdnen: al. javaxiSvili da o.

jafariZe) imiris gorasa da aruxlos goraze gamovlinda Tixis WurWlis

fragmentebi anTropomorfuli figurebis reliefuri gamosaxulebebiT1,

romlebic Zv. w. aR-is VI-IV aTaswleulebiT, neoliT-eneoliTis xaniT

TariRdeba.

figurebis ZiriTad damaxasiaTebel niSanTagan gamoikveTeba

mamakacuri gamanayofierebeli Zalis simbolo (falosi) da xelebis

uCveulod maRla apyrobili mdgomareoba, romelic SeiZleba aRviqvaT,

rogorc mlocveli adamianis Jesti da, amavdrolad, rogorc mrokavi

adamianis sacekvao poza (sur. 3, 4, 5, 6). Aam figuraTagan yvelaze metad

dinamika SeiniSneba aruxloze aRmoCenil WurWlis fragmentze gamosaxul

figurisa2 (sur. 4) da imiris goraze aRmoCenil Savzedapiriani WurWlis

fragmentze gamosaxuli figuris (sur. 5) SemTxvevaSi.

aruxlos goris figuris xelebi Tavisgan moSorebiT, ganze sruliad

gaSlil da erTob daZabul mdgomareobaSia mocemuli. igive SeiZleba

1 ,,qvemo qarTlis arqeologiuri eqspediciis Sedegebi’’, (1965-1971ww), ,,mecniereba’’, 1975w. gv. 85 sur. 51:5 2 g. javaxiSvili ,,anTropomorfuli plastika warmarTuli xanis saqarTveloSi’’, Tbilisi 1984w. gv. 24 tab. IV sur. 11

Page 8: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

8

iTqvas fexebzec da iqmneba STabeWdileba, rom figura TiTqos naxtomis

mdgomareobaSia gamosaxuli.

imiris goris figuras xelebi maRla aqvs aRmarTuli. maja, xelis

mtevani da TiTebi am figuraze ar aRiniSneba. mas axasiaTebs mrgvali,

patara Tavi viwro kisriT, wvrili da grZeli tani da aseve wvrili,

joxebiviT fexebi. fexebi daaxloebiT 45 gradusiani kuTxiT gamodis

korpusidan da muxlis saxsarSi isea moxrili, rom TiTqos figura

Camjdaria (e.w. ,,plieSi’’), Tumca, isic ar aris gamoricxuli, rom mis

gamomsaxvels surda muxlis saxsris Cvenebac da man es survili mxolod

am gziT ganaxorciela. fexebi bolovdeba terfebiT, fexebs Soris,

TiTqmis muxlebamde, figuras CamoSvebuli aqvs falosi.

Tu kargad davakvirdebiT imiris goris figuras, SevamCnevT imasac,

rom igi moZrav mdgomareobaSia gamosaxuli. aSkaraa, rom sxeulis simZime

araTanabrad aris ganawilebuli orive fexze, korpusi ufro metad

gadaxrilia Cvengan marjvniv, Sesabamisad, sxeulis simZime gadatanilia

figuris marcxena fexze, marjvena fexi ki SeiZleba haerSic iyos amgvari

gadaxridan gamomdinare. Tu SesaZlebeli iqneboda imiris Savzedapiriani

WurWlis fragmentis figurisTvis fexebis mdgomareobebis Secvla, anu

sxeulis simZimis gadatana figuris marcxena fexidan marjvena fexze da

Tu amgvari moqmedeba ramdenjerme ganmeordeboda, aSkarad miviRebdiT

xelebapyrobili figuris ,,ornabijian’’, ,,yunculis’’ msgavs martiv

sacekvao moZraobas.

imir-aruxlos goris adamianis gamosaxulebis msgavsi magaliTebi

msoflios mraval kuTxeSi moipoveba, Tumca gansakuTrebuli sicxadiT

qarTuli antropomorfuli figurebi ikonografiul msgavsebas

,,valkamonikas’’ kldis reliefze mocemul figurebTan (sur. 7) amJRavneben,

romelTagan qronologiuri TvalsazrisiT oTxi stili gamoiyofa.

amaTgan I da II stili daTariRda neoliTuri xaniT, III stili –

eneoliTisa da brinjaos xaniT, IV stili _ brinjaos xanis

dasasrulidan rkinis xanis dasasrulamde. e. anatis mier ,,mlocavebi’’

miCneul iqna I da II stilad. I stili TariRdeba V aTaswleulidan Zv. w.

aR. IV aTaswleulis dasawyisamde (5000 – 3800 Zv. w. aR.) da II stili Zv. w.

Page 9: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

9

aR. IV aTaswleuliT (3800 – 3000 Zv. w. aR.1). es msgavseba TavisTavad am

figurebis gamomZerwvelTa Tu amomkveTelTa SemoqmedebiTi (da ara marto

SemoqmedebiTi) ganviTarebis erTnair doneze miuTiTebs, rom

erTmaneTisgan Sors myofi, imdroindeli avtorebisTvis adamianis

sxeulis nawilebis warmosaxva aracnobier niadagze erTnairad

xorcieldeboda.

mniSvnelovania isic, rom imiris da aruxlos goris ,,mrokav-

mlocveli figurebi’’ ikonografiulad emsgaveba da enaTesaveba eneoliT-

adre brinjaos xaniT (Zv. w. aR-is IV-III aTaswleulebiT) daTariRebul

oznis Tixis fialis I niSans _ yunculas gamosaxulebas (sur. 8) da n.

vaCeiSvilis mier Zv. w. aR. IX-VII s.s. daTariRebul rexis ,,mrokav

urCxuls’’. (sur. 9)

Tavi III cekva `samaias~ istoriuli Zirebi eneoliTis xanis

arqeologiuri Zeglebis fonze

eneoliTis xanis dasasruliT, IV-III aTaswleulebis mijniT

daTariRebuli oznis Tixis fiala (sur. 10) aRmoCnda 1947 wlis walkis

raionis sofel oznis #1 samarxSi, arqeologiuri gaTxrebis dros,

romelsac b. kuftini xelmZRvaenlobda. igi Semkulia simboluri xasiaTis

niSnebiT da sqelkedlian, gamomwvar, gaprialebul da

muqwiTelzedapirian WurWels warmoadgens.

oznis Tixis fialis gare kedelze, irgvliv gamosaxulia notio

TixiT erTmaneTis miyolebiT gaprialebuli xuTi msxvili

gancalkevebuli niSani Taviseburi formiT. (sur. 11) am niSnebis Sesaxeb

Tavis droze mniSvnelovani Sexedulebebi gamoTqves b. kuftinma da d.

janeliZem. orive mkvlevari zog SemTxvevaSi erTmaneTisgan gansxvavebul

mosazrebas gamoTqvams, zog SemTxvevaSi ki maTi Sexedulebebi TiTqmis

erTmaneTs emTxveva. magaliTad, am niSnebSi orive kargad arCevs xis (sur.

12) da adamianis (sur. 13) gamosaxulebas. xis gamosaxulebas orivesTvis

ritualuri daniSnuleba aqvs, mxolod gansxvavebuli terminebiT

moixsenieben mas: ,,wminda xed’’ da ,,sicocxlis xed’’; adamianis

gamosaxuleba orivesTvis ritualis, ,,locvis’’ Semsrulebels

1 Andrea Arca, ,,Chronology and interpretation of the “Praying figures” in Valcamonica rock-art’’,

http://www.rupestre.net/tracce/?p=4123

Page 10: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

10

warmoadgens, im mciredi damatebiT rom d. janeliZisTvis es rituali

,,yuncula’’ cekviT sruldeba.

gansxvavebuli mosazrebebi aqvT avtorebs sarkisebur or niSanTan

(sur. 14) da kuftinis mier miCneul me-5, xolo janeliZis mier me-4

niSanTan (sur. 15) mimarTebaSi. Cven ver vuaryofT b. kuftinis mosazrebas

imasTan dakavSirebiT, rom sarkiseburi niSnebi cxovelebis

gamosaxulebebia, Tumca is rac b. kuftins kudad miaCnia, misi aRqma erTi

SexedviTac ki, gamosaxulebis Tavad ufro SeiZleba, vidre kudad. Cveni

azriT, kuds am gamosaxulebis meore daboloeba unda warmoadgendes da

ufro metic, migvaCnia, rom spiralurad daxveuli monakveTi ,,rqebis’’

gamosaxulebaa, rasac vamtkicebT mtkvar-araqsis kulturis keramikaze

mocemuli rqis gamosaxulebebis1 da agreTve xevsurul ornamentSi

cnobili ,,rqanis’’2 (sur. 16) SedarebiTi analiziT oznis fialis

cxovelebis rqebTan.

unda aRiniSnos Semdegi garemoebac: is rac oznis Tixis fialaze

sarkisebur niSnebSi cxovelebis fexebad, tanad, kudad an rqebad aRiqmeba

xelovnebaTmcodneebis mier sxvagvarad ganisazRvreba. e. karaliova

wignSi ,,cekvis uZvelesi formebi’’ wers: ,,abstraqtuli azrovnebis

ganviTarebasTan erTad pirdapiri da texili xazebis rTuli

konfiguraciebi miiCneva geometriul figurebad da ganixileba rogorc

cekvis naxazi’’3.Ooznis Tixis fialis sarkiseburi gamosaxulebebic

texili da daxlarTuli xazebiT gadmoicema da bolos xveuli,

spiraluri monakveTiT bolovdeba, ase rom rodesac d. janeliZe

sarkisebur gamosaxulebebs ,,ferxisebis’’ mwyobrad miiCnevs, realobisgan

Sors namdvilad ar aris. amrigad sarkiseburi gamosaxulebebi Cveni

azriT ori mniSvnelobiT unda aRviqvaT: rogorc rqosani cxovelis

gamosaxuleba da rogorc cekvis naxazi.

rac Seexeba b. kuftinis mier me-5 da d. janeliZis mier miCneul me-4

niSans, Cven am SemTxvevaSi d. janeliZis mosazrebasTan miaxlovebuli

Sexeduleba gagvaCnia. am niSanze aSkarad SeiniSneba fexebis da mklavebis

1 http://saunje.ge/index.php?id=551&lang=ka 2 http://saunje.ge/index.php?id=551&lang=ka 3 Е.А. Королева, «Ранние формы танца» кишинев, 1977г. Стр. 124

Page 11: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

11

gamosaxuleba, Cven igi anTropomorfuli RvTaebis piqtogramad

warmogvidgeba, xolo is rac d. janeliZem kverTxad miiCnia, Zalian hgavs

da, SeiZleba iTqvas, iseTive spiralurad aris daxveuli, rogorc

sarkiseburi niSnebis rqebad miCneuli nawili. amgvarad, am niSnis

spiralurad daxveuli nawili Cveni azriT rqas warmoadgens, romelic

xelSi uWiravs RvTaebas, romelsac Seswires am rqis matarebeli

cxoveli.

aucileblad unda gaviTvaliswinoT am niSnebis mdebareoba fialaze:

isini ganlagebulni arian wriulad, erTmaneTis TanmimdevrobiT da

Tanabari daSorebebiT avseben fialis gare zedapirs. Ppirveli da

yvelaze mniSvnelovani niSani, Cveni azriT, aris xelebapyrobili

(SeiZleba frinvelsaxovanic) mocekvavis - ,,yunculas’’ gamosaxuleba. amis

Semdeg daTvaliereba unda gavagrZeloT saaTis isris mimarTulebiT da

Sesabamisad, meore niSani aris Sesawiri rqosani cxovelis gamosaxuleba

da amavdroulad cekvis naxazi. mesame niSani aris RvTaebis gamosaxuleba

romelsac Seewira es cxoveli. meoTxe niSani aris ,,sicocxlis xis’’

gamosaxuleba, romlis totebic iseve spiralurad aris daxveuli

rogorc Cven mier rqad miCneuli monakveTi da mexuTe niSani aris ukve

aRdgenili rqosani cxovelis, rogorc adamianis mier RvTaebisgan

gamoTxovili nayofierebis simbolo, amavdroulad cekvis naxazi. (sur. 17)

rogorc aRiniSna, garda yunculas gamosaxulebisa, oznis Tixis

fialis wriulad ganlagebuli xuTi niSnidan sacekvao qmedebaze

miuTiTebs II da V niSnebic. I niSani – yuncula gamosaxulia II da V

niSnebs Soris, rac Cveni azriT sacekvao qmedebis samnawilad, samTaganad

ganlagebaze (cekvis naxazze) mimaniSnebeli faqtia. samTaganad agebul

cekvis faqts vxvdebiT Teimuraz II-is mier aRweril Zeobis ritualSi,

romlis drosac sruldeboda cekva samaia, erT mxares kacebis, xolo

meore mxares qalebis jgufisa da maT SuaSi menestvis cekviT. samTaganad

sruldeba a. TaTaraZis mier aRwerili fSauri samaiac, sadac frenas

mimsgavsebuli sacekvao moZraoba exmianeba d. janeliZis mier

frinvelsaxovan RvTaebad navaraudev ,,samaias’’.

Page 12: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

12

samaias organad Sesrulebuli variantic arsebobda, razec al.

jambakur-orbeliani migviTiTebs1, magram cekva samaias struqturuli

naxazi rom mkacrad samnawilovani unda iyos amasve metyvelebs fSauri

samaias teqsti ,,samaia samTagana ar iqneba orTagana”, amis dadasturebaa

Tavad termin `samaias~ qarTuli variantebi _ ,,calyua’’ da ,,yunculi’’

(`calyua~ _ Semdegnairad ganimarteba: ,,mobmuli sama (samaia)’’2; ,,yunculi~

_ sam-urmeuli Zna’’3; iv. javaxiSvilis etimologiiT `yunculi~ - `yun~ _

ori, `culi~ (cali) _ erTi, mTeli sityva `yunculi~ ki samis aRmniSvneli

unda yofiliyo’’ (`calyuaSi~ ki nawilakebi gadaadgilebulia cal _

erTisa da `yua~ _ oris saxiT)4; ,,qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi’’

dafiqsirebuli gansazRvrebiT ,,yunculi SemorCenilia qarTlur, imerul

da gurul kiloebSic ,,skup-skupis’’ (CajdomiT gadaxtomis), ,,cunculis’’

(mokle nabijebiT, msubuqad, swrafad moZraobis) mniSvnelobiT5 da, ra

Tqma unda, amasve mowmobs oznis Tixis fialis I, II da V niSnebic.

d. janeliZis TqmiT, `samaia~ sruldeba `samirgvaladi ferxuliTac

da samTagana ferxisiTac~, ris safuZvladac leqsnamsxvrevebs iyenebs

(,,samaia Cagimbies, samirgvalad magivlies’’; ,,samaia samTagana ar iqneba

orTagana’’).

Mmagram rodesac ,,samTaganas’’ struqturis mqone cekvaze vsaubrobT,

Sors wasvla namdvilad ar gvWirdeba, radgan cekvis aseTi Sesrulebis

principi gamosaxulia oznis Tixis fialis I, II da V niSnebis meSveobiT.

Tu kargad davakvirdebiT, I niSani – xelebapyrobili, frinvelsaxovani

mocekvavis piqtograma, mocemulia II da V niSnebs – ,,ferxisebs’’ _

garkveuli geometriuli formis mqone cekvebs Soris, rac pirdapir

exmianeba samaias Sesaxeb werilobiT wyaroebSi Semonaxul am cekvis

struqturas: ,,or qalad Soris jdomas da Semdeg gadmofrenas, aseve

,,calgniT kacis xmanis, calgniT qalis xmanis da SuaSi menestvis yofas’’.

amavdroulad, Cveni azriT, ,,yuncula’’ da ,,calyua’’ ufro marTebulad

1 al. jambakur orbeliani `iverianelebis galoba, simRera da RiRini~, jurnali `ciskari 1961, #1, gv. 147 2 sulxan-saba orbeliani, ,,sityvis kona qarTuli, romel ars leqsikoni’’, Tbilisi, 1949w. gv. 429 3. iqve, gv. 404 4 d. janeliZe samaia werili II, gazeTi `lit. saqarTvelo~, 1982, #29 5 ,,qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni’’, Tbilisi, 1962w. gv. 587

Page 13: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

13

gamoxatavs am sanaxaobis struqturis arsebas: erTisa da oris an orisa

da erTi ganis SerwymiT, vidre daunawevrebuli da mTliani sityva

,,samaia’’. magram radgan leqsnamsxvrevebSi, mwerlobasa da simRerebis

teqstebSi dafiqsirebuli da Semonaxulia termini sama/samaia Cvenc

iZulebuli vxvdebiT igive terminebiT movixsenioT ,,samTaganad’’ da

,,samirgvaladi’’ wyobiT Sesrulebuli es cekva.

aqve, unda SevCerdeT kidev erT garemoebaze: rogorc

xelovnebaTmcodne e. karaliova aRniSnavs: ,,arqeologiur Zeglebze

mocemul geometriul figurebSi cekvis naxazis aRqma uZvelesi cekvis

mxolod erT mxares Seadgens’’1. misi TqmiT, ,,didi mniSvneloba hqonda

agreTve kinetikur teqsts _ sacekvao pozebs Dda mdgomareobebs’’. pirvel

rigSi avtori yuradRebas amaxvilebs am pozebSi gamokveTil samkuTxdis

figuraze, romelic avtoris azriT, damaxasiaTebeli iyo qalis

gamosaxulebebisTvis2. karaliovas magaliTebad mohyavs moldaveTis,

saberZneTis da indoeTis teritoriebze aRmoCenili qalis

gamosaxulebebi.

maxvilkuTxovani da samkuTxedi formebiT xasiaTdeba oznis Tixis

fialis xatovani niSnebic. Aamis Tqmis safuZvels gvaZlevs rogorc

mrokav-mlocveli figuris xelebis zeaweviT, idayvis saxsarSi moxrili

mdgomareoba da RvTaebad miCneuli figuris xelebisa da fexebis

maxvilkuTxovani mdgomareobebi, aseve uSualod sruli samkuTxedis

gadmocema. samkuTxedis formiT aris gamosaxuli mrokav-mlocveli

figuris Tavi da xis gamosaxulebis sayrdeni _ ,,gorakad’’ miCneuli anu

SemaRlebuli niadagi – miwa, rac simbolurad nayofierebis kultis

qalur sawyisTan midis da aqedan gamomdinare gvafiqrebinebs imas, rom

oznis fialis I niSniT qalia gamosaxuli. am azrs amyarebs isic, rom

gamosaxulebas fexebs Soris ar mouCans mamakacuri gamanayofierebeli

Zalis simbolo – falosi. verc imas vityviT, rom oznis fialis xatovani

niSnebis avtorma ver moaxerxa gamoesaxa mamakacis sqesis ganmsazRvreli

organo, radgan rogorc mrokav-mlocveli figurebis SemTxvevaSi

davinaxeT, amas jer kidev neoliTis xanis ,,ostatebi’’ axerxebdnen. aqedan

1 Е.А. Королева «Ранние формы танца» кишинев, 1977г. Стр. 141 2 iqve, gv. 143

Page 14: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

14

gamomdinare, Tu oznis Tixis fialis Semqmnels mamakacis gamosaxva

moundeboda, amas aucileblad gaakeTebda, magram mas ideaSi qalis

gamosaxuleba qonda da gamosaxa kidec I niSniT. garda amisa, es garemoeba

xels ar uSlis oznis Tixis fialis xatovani niSnebis damwerlobis

`samaiasTan~ rogorc sacekvao saxilvelTan dakavSirebas, piriqiT, igi

exmianeba l. gvaramaZis mier warmodgenil gurul ,,ZeobaSi’’ SeniRbuli

qalebis mier Sesrulebul rituals, al. jambakur orbelianis mier

aRweril 40 qalis mier Sesrulebul samaias da qalebis mier

Sesrulebul fSaur samaias.

l. gvaramaZe gadmogvcems im movlenas, Tu rogor moxvda cekva

`samaia~ qarTul baletSi `mzeWabuki~. a. balanCivaZes es cekva libretos

avtoris, g. leoniZis rekomendaciiT CaurTavs baletis partituraSi. g.

leoniZis azriT, sveticxovlis freska (sur. 18) plastikurad unda

gacocxlebuliyo, rac SemdgomSi kidec ganaxorciela v. Wabukianma. am

cekvam scenuri gansaxiereba, pirvelad hpova 1938 wels leningradSi s. m.

kirovis operisa da baletis TeatrSi1. ,,es aris qalTa cekva sam-samni, sam

mwkrivad agebuli principiT. Sua cekvaSi Seyvanilia solisti dairiT.

cekva sruldeba fexis TiTebze baRdadiT xelSi’’. xelebis ZiriTadi

mdgomareoba iseTivea, rogorc zemoxsenebul freskaze (mxedelobaSi aqvs

sveticxovlis freska), fexis ZiriTadi moZraobaa ,,davla’’2 – aRniSnavs l.

gvaramaZe da iqve gvaZlevs metad mniSvnelovan cnobas, romlis

mixedviTac ,,samaias~, rogorc qalTa cekvis gadmocemis es principi –

jgufebi sam-sami qaliT, safuZvlad udevs mis Sesrulebas rogorc

saqarTvelos cekvis saxelmwifo ansamblSi, ise mxatvruli

TviTmoqmedebis mraval qoreografiul ansamblSi’’3 (sur. 19) anu am

faqtiT dgindeba, rom dRes qoreografiul ansamblebSi Sesrulebul,

cekva ,,samaias’’ safuZveli ara istoriuli an werilobiTi masalaa am

cekvis Sesaxeb, aramed v. Wabukianis SemoqmedebiTi fantaziiT

gacocxlebuli sveticxovlis freska (ufro sworad freskis mxolod

erTi detali) da Semdeg am cekvaze darqmeuli safuZvels moklebuli

saxeli ,,samaia’’.

1 l. gvaramaZe, ,,qarTuli xalxuri qoreografia’’, Tbilisi 1957w. gv. 48 2 iqve, gv. 48-49 3 iqve, gv. 49

Page 15: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

15

rac Seexeba nikoloz vaCeiSvilis mier 1991 wels qarTuli

xelovnebis istoriis institutis samecniero eqspediciis msvlelobisas

TrialeTSi, sofel rexis SemogarenSi mikvleul, Zv. w. aR-is IX-VII s.s.

daTariRebul qvis megaliTs, romlis zomebia 320×155 sm, sisqe 42 sm1. (sur.

9), mis gamosaxulebaSi, marTlac SeiniSneba cekvis elementebi, igi

iseTive yuncula mdgomareobaSia gamosaxuli rogorc oznis Tixis

fialis mrokav_mlocveli qali (I niSani) da agreTve imiris goris mrokav

mlocveli figura (sur. 20). garda amisa, rexis qvis gamosaxulebis aRqma

Semobrunebuli mxridanac SeiZleba, ra SemTxvevaSic igi xelebapyrobili

figuris monacemebs iZens da amgvaradac Semobrunebuli mxridan axlos

dgas Cven mier aRweril oznis Tixis fialaze mocemul mexuTe niSanTan _

xelebapyrobili mrokavi qalis _ `yunculas~ gamosaxulebasTan (sur. 21),

rac gvafiqrebinebs imas, rom rexis qvis megaliTi warmoadgens niSs im

adgilisa, sadac tardeboda rituali miTiuri gmiris `samaias’’

pativsacemad. am ritualSi ki gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeboda

samTaganad da samirgvalad Sesrulebul `samaias~.

Tavi IV TrialeTis vercxlis Tasis ikonografiuli sistema

qoreofolkloris TvalsazrisiT

1938 w. TrialeTis arqeologiurma eqspediciam, (b. kuftinis

xelmZRvanelobiT) walkis raionSi, yorRan kuruxtaSSi miakvlia

vercxlis Tass, romelic mecnierTa, maT Soris, qoreografiuli

folkloris mkvlevarTa yuradRebis centrSi moeqca. Tasis simaRle 108

mm-ia, udidesi diametri _ 99 mm, wona _ 250 gr. Tasi warmoadgens

orkedlian WurWels, vercxlis erTi firfitisagan aris damzadebuli,

qvemoT daviwroebuli cilindirs formisaa da dabalyeliani fexiT

bolovdeba. (sur. 22)

am Zeglis Rrma mxatvrul-stilur analizs gvawvdis nana jafariZe

wignSi brinjaos xanis oqromWedloba saqarTveloSi: TrialeTis

kultura’’, sadac Tasi Semdegnariad aris aRwerili: ,,Tasi Sedgeba zeda

da qveda registrisagan. zeda registrze gamosaxulia 22 figurisagan

Semdgari procesia, romelic uzurgo taxtze mjdomi figurisaken

1 n. vaCeiSvili `urCxuli sofel rexadan~, Jurnali `saqarTvelos siZveleni~, 2003 w. #4, gv. 90

Page 16: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

16

miemarTeba. mTeli registris simaRleze centraluri figuris marjvniv

mocemulia xis stilizebuli gamosaxuleba, xolo marcxniv _ didi zomis

maRalfexiani WurWeli (samsxverplo), romlis orive mxares gamosaxulia

ori dawolili cxovelis figura. maRalfexiani WurWlis marcxniv kidev

erTi SedarebiT mcire zomis maRalyeliani WurWelia moTavsebuli1.

Tumca, is, rac n. jafariZes maRalyelian WurWlad miaCnia, misi

gamosaxvis adgilidan (sivrceSia gamosaxuli pirveli figuris win)

gamomdinare, Cven dasartyam instruments ufro mogvagonebs.

gansxvavebuli suraTia meore registrze, romelic ori reliefuri

msxvili zoliTaa SemosazRvruli. am registrze gamosaxuli irmebis

procesia pirveli registris figuraTa sawinaaRmdego mimarTulebiT

moZraobs (marjvnidan marcxniv). irmebis moZraobis sakmaod Zlier efeqts

xels uwyobs Tavdaxrili, rqadatotvili xarirmebisa da Tavaweuli

furirmebis horizontalurad ganlagebuli sxeulebis talRiseburi

monacvleoba2. sul 9 iremia gamosaxuli qveda registrze, aqedan 5

xariremia da 4 _ fur-iremi.

TrialeTis vercxlis Tasze sacekvao qmedebis ganlagebis

umniSvnelovanesi faqtia warmodgenili. Tasis formidan gamomdinare,

mkvlevarebi figuraTa msvlelobas ,,ferxulad’’ miiCnevdnen, rac Cveni

dakvirvebiT ar aris marTebuli, Tundac imitom rom ferxulis

etimologiuri mniSvneloba _ ,,mrgvalT wyoba’’ da am mniSvnelobaSi

arsebuli sacekvao qmedebis mrgvali, wriuli agebuleba irRveva Tasze

mjdomare figurisa da sicocxlis xis gamosaxviT. aSkaraa, rom

erTmaneTis zurgsukan ganlagebuli figurebi ara wriulad, aramed erT

xazSi ,,mwyobris’’ saxiT miemarTebian mjdomare figurisa da sicocxlis

xis gamosaxulebisken.

cekvis es forma 150-e fsalmunSi naxsenebi sacekvao terminis

,,mwyobris’’ gamoxmaurebacaa. rogorc mkvlevarebi varaudoben, ,,Zveli

aRTqmis wignebidan upirvelesad fsalmuni unda eTargmnaT, vinaidan

Zveli aRTqmis swored es wigni asrulebda saRvTismsaxuro mniSvnelobis

Zeglis funqcias. fsalmunis uZvelesi Targmanis arsebobas adasturebs

1 n. jafariZe, brinjaos xanis oqromWedloba saqarTveloSi, TrialeTis kultura, Tbilisi 1981w. gv. 11-13 2 iqve, gv. 11-13.

Page 17: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

17

V_VIII saukuneebis araerTi originaluri agiografiuli Zegli. ,,SuSanikis

wamebis’’ mixedviT savsebiT Tamamad SeiZleba aRiniSnos, rom ukve 476-482

wlebSi Zveli aRTqmis es wigni xelT upyriaT, rogorc sasuliero, aseve

saero wris warmomadgenlebs’’1. es garemoeba ki imis Tqmis saSualebas

gvaZlevs, rom imdroindel qarTul realobaSi, e.i. V saukunisTvis

,,mwyobri’’ ukve arsebuli sacekvao terminia, xolo TrileTis vercxlis

Tasze gamosaxuli figurebis msvleloba imis dadasturebaa, rom

,,mwyobris’’ tipis sacekvao saxilvels minimum 4000 wlis istoria aqvs.

TrialeTis vercxlis Tasis frizuli kompoziciis uaxloes

paralelebad uruqis alebastris WurWlisa (sur. 23) da karatepes cixis

kedlis reliefuri kompoziciebi (sur. 24) gvevlinebian. Tumca,

SedarebiTma analizma gviCvena, rom Sumeruli da xeTuri Zeglebidan

qarTul Zeglze mocemuli informacia ikonogrfiuladac da

kompoziciuradac mWidro kavSirs ufro xeTur samyarosTan avlens.

rogorc ukve aRvniSneT, mkvlevarTa garkveuli jgufi TrialeTis

Tasze gamosaxul kompozicias xeTuri nayofierebis RvTaebis

,,telefinusis’’ Tayvaniscemis scenad miiCnevda, Tumca, maT mosazrebebSi

naklebad gvxvdeba cnobebi imis Sesaxeb, Tu ra formiT scemdnen Tayvans

xeTebi ,,telefinuss’’. e. giorgaZis naSromze _ ,,erTi sakulto obieqtis

Sesaxeb xeTebis droindel mcire aziaSi’’ dayrdnobiT, sadac is exeba

nayofierebis RvTaeba telefinusis dResaswaulsac, Cven mniSvnelovani

paralelebi davinaxeT am dResaswaulis aRniSvnis wessa da TrialeTis

vercxlis Tasze mocemul siuJets Soris da gadaWriT aRvniSneT, rom

TrialeTis vercxlis Tasze mjdomare figuris saxiT mocemulia

telefinusis gamosaxuleba, mTliani siuJeti ki mis mimarT aRvlenil

ritualur qmedebas gadmoscems. unda iTqvas isic, rom aRniSnuli

mosazreba sulac ar gulisxmobs TrialeTis vercxlis Tasis xeTuri

kulturis Zeglad miCnevas, Tumca, xeTuri kulturis gavlena

imdroindel qarTul kulturaze aSkaraa, rac TrialeTis vercxlis

Tasis magaliTze qarTveli tomebis mier xeTuri RvTaebis Tayvaniscemis

saxiT aris mocemuli.

1 http://geomanuscript.ge/?page=bibliuri-xelnawerebi

Page 18: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

18

is, rom Tasi qarTuli warmoavlobisaa, amis ara mxolod

arqeologiuri dadasturebebi arsebobs: TrialeTis vercxlis sarwyulis,

beSTaSenis Tixis sasmisebisa Tu saTovle nabaRrebis sartyelis da

sxvaTa saxiT, aramed amasve cxadyofen eTnografiuli wyaroebic.

qarTuli eTnografiuli sivrcisTvis xeTuri RvTaeba telefinusi

kargad aris nacnobi, rac gamovlenilia xeTuri telefinusis

dResaswaulisa da svanuri ritualebis ,,muryvamobisa’’ da ,,saqmisais’’

aRniSvnis wesebis msgavsebebSi. amis sailustraciod gamodgeba svanuri

,,melia telefias’’ – igive ,,telefuniS’’ an ,,telfiSis’’ saxelwodebebis

Tanxvedra RvTaeba telefinusTan da amis magaliTia svanuri ,,adrekilas’’,

rogorc RvTaebis tipis aseve saxilvelis kuTxiT msgavseba xeTur

telefinusTan da masadmi aRvlenili dResaswaulis garkveul

detalebTan.

Tavis mxriv, mniSvnelovania TrialeTis vercxlis Tasze mocemuli

ikonografiuli ,,mwyobrisa’’ da folkloruli ,,melia telefias’’

qoreografiuli suraTis erTmaneTTan kavSiric, rac imis Tqmis

saSualebas gvaZlevs, rom ,,melia telefia’’ da sxva misi msgavsi cekvebi:

,,ialis TamaSi’’ ,,winamZRola’’, ,,ohoi nano’’, ,,bari’’, ,,laloini’’ da ,,iav

qalTi’’ ,,mwyobris’’ tipis cekvebs mivakuTvnoT. M,,ialis TamaSis’’, ,,ohoi

nanos’’, ,,baris’’, ,,laloinis’’, ,,iav qalTis’’ aRwerilobidan aSkara xdeba,

rom amgvari saxis cekvebs erTi safuZveli gaaCndaT, rac gamoikveTeba maT

Soris arsebuli Semdegi saerTo maxasiaTeblebiT:

1) yvela maTgani erT mwkrivad, mwyobris saxiT, ZiriTadad wris

Seukvrelad sruldeba;

2) yvela maTganSi gamokveTilia mwyobris winamZRoli;

3) yvela maTganisaTvis damaxasiaTebeli atributia joxi, romelic

mwyobris winamZRols xelSi uWiravs;

4) yvela maTganSi mwyobris monawileebi emorCilebian winamZRols

da mxolod misi miTiTebis Semdeg cvlian mwyobris mimarTulebas,

sacekvao moZraobas Tu sxva qmedebebs;

5) yvela maTganSi mxolod mamakacebi monawileoben (,,winamZRolaSi

mxolod qalebis monawileoba imaze unda migvaniSnebdes, rom am

cekvas Zveli daniSnuleba (rac, Cveni azriT, kavSirSia

Page 19: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

19

nayofierebis kultTan) daukargavs da mxolod garToba-TamaSis

saxiT SemorCenila, rac am cekvebis nayofierebis kultTan

kavSirze miuTiTebs. am mosazrebis WeSmaritebas amyarebs zog

maTganSi arsebuli, pirdapir mimaniSnebeli detalebi:

monawileTa gaSiSvleba ,,ialis TamaSSi’’ ,,melia-

telefiasaviT’’;

,,iav qalTis’’ meore naxevarSi teqstis uwmawuroba

,,adrekilasaviT’’;

,,baris’’ Sesrulebis tradicia qorwilSi;

,,ohoi nanosTvis’’ damaxasiaTebeli erT-erT sacekvao

moZraoba, romlis Sesrulebis drosac, monawileebi erT

mwkrivSi, erTmaneTis zurgs ukan dganan muxlebmoxril

mdgomareobaSi, (,,plieSi’’) romlis drosac muxlebi

erTmaneTs exeba win midian da muxlebs aqeT-iqiT aqanaveben.

savaraudoa rom es moZraoba ,,melia-telefias’’ aRwerilobaSi

mocemuli Semdegi detalis gamoxmaurebaa: ,,SiSvela kacs

Tavisi sarcxvineli xelSi ukavia, ukanani ki mas uknidan

uqaquneben da Tan gaiZaxian: `melia-tulefÁa, Áoh, Áoh!~

aWarul cekvaSi ki am SeZaxils warmoadgens, ,,ohoi, nanoi’’.

sagulisxmoa orive cekvis SeZaxilSi ,,Áoh’’ da ,,ohoi’’-s

msgavsebac, garda amisa ,,ohoi nanos’’ teqstobriv masalaSi,

winamZRolis mier frazis _ ,,melis kudi’’ gamoyenebac, rasac

wesiT unda mosdevdes cekvis naxazis Secvla SemsrulebelTa

mier. rogorc cnobilia, melas kudi swori aqvs da Tu

SeZaxilebze ,,mixveuli’’, ,,moxveuli’’ Semsruleblebi

labirinTis magvar naxazs gamosaxaven, maSin SeZaxilze

,,melis kudi’’, Semsruleblebis sworxazovani gadaadgileba

unda moxdes. an SesaZloa, winamZRolis SeZaxili _ ,,melis

kudi’’ sruliad ar aris kavSirSi cekvis naxazis SecvlasTan

da aWarul sacekvao saxilvelSi svanuri melia-telefias

saxelwodebis gamoxmaurebis naSTs warmoadgens.

Tavi V ,,gvian brinjao – adre rkinis xanis arqeologiur Zeglebze

fiqsirebuli sacekvao qmedebebi’’

Page 20: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

20

TrialeTis vercxlis Tasis mwyobrisa da ,,melia telefias’’

makavSirebel rgolad warmogviCndeba, saTovle nabaRrebis brinjaos

sartyelis oTxi niRbosnis mwyobri. sartyeli aRmoCnda, mcxeTis 1977-

81w.w. arqeologiuri eqspediciis mier, (xelmZRv. a. afaqiZe). mcxeTasTan

axlos, ,,Zegvis’’ sofsabWoSi Semaval arqeologiur Zegl saTovleSi, md.

xekorZulas marjvena Senakadis, e. w. zariZeebis – wylis saTavesTan1,

adgil nabaRrebis Zv. w. aR-is IX-VII s.s. samarovnis #5 samarxSi2. (sur. 25)

nabaRrebis brinjaos sartyelze adamianTa figurebis gamosaxvis

manera, TiToeul maTganSi fiqsirebuli xelebis, fexebis, korpusis

mdgomareobebi, dinamiur xasiaTs avlenen, garkveul ritms emorCilebian

da Cveulebrivi yofiTi moZraobebisgan gansxvevebul, uCveulo sanaxaobis

STabeWdilebas qmnian. amis Sesabamisad Cndeba mosazreba, rom isini

sacekvao qmedebis monawile pirebi arian. unda iTqvas isic, rom

nabaRrebis sartyeli brinjaos gravirebul sartyelTagan is erTaderTi

nimuSia, romelic garkveul sacekvao informacias iZleva.

sartyelze warmodgenilia niRbosan adamianTa cekvis ori scena.

maTgan pirveli mocemulia moWedilobis marjvena mxares gamosaxul

samkuTxedis wverosTan, zeda sivrceSi. (sur. 26) aq, erTmaneTis zurgsukan

mdgari oTxi niRbiani adamiani, romlebsac marjvena fexi aqvT

gadadgmuli da marcxena xeli erTmaneTis mxrebze, udevT mwyobris tipis

cekvas qmnian. maTi mwyobris gezi maT qveS gamosaxuli irmis (mcenaris,

(xis) formis) araproporciulad didi zomis rqebisken aris mimarTuli.

irmis rqa rom xSirad enacvleba sicocxlis xes, amas folkloruli da

materialuri masalebic adastureben3. amgvarad, SeiZleba iTqvas, rom

niRbosan figuraTa es mwyobri sicocxlis xisken miemarTeba da amis

Sesabamisad, misi Tayvaniscemis mniSvnelobis matarebelia.

cekvis Sesrulebis amgvari forma, rogorc ukve aRiniSna,

damaxasiaTebelia TrialeTis vercxlis Tasis figurebisTvis da ,,melia-

telefiasa’’ da misi msgavsi cekvebisTvis. sainteresoa nabaRrebis oTxi

1 ,,saqarTvelos istoriisa da kulturis ZeglTa aRweiloba’’, t. V Tbilisi 1990w. gv. 306-307 2 S. iremaSvili, ,,nabaRrebis brinjaos sartyeli’’, saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis ,,moambe’’, Tbilisi 1981w. t. 102, #1 gv. 213 3 i. surgulaZe, `qarTuli xalxuri ornamentis simbolika~. Tb. 1986w. gv. 107 - 109

Page 21: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

21

figuris mwyobrsa da or _ TrialeTur da svanur mwyobrs Soris

ganmasxvavebeli detalis dafiqsirebac, rac mwyobrTa xelebis

mdebareobaSi mdgomareobs. Tu nabaRrebiseuli mwyobris figurebs

marcxena xeli erTmaneTis marjvena mxarze udevT, TrialeTuri mwyobris

figurebs marjvena xelSi uWiravT Tasebi, xolo melia-telefiaSi

mocekvveebs xeli erTmaneTis TeZoze udevT. (sur. 27) Cveni azriT

mwyobris dros xelis mdebareobis aRmniSvneli faqtebi, misi Sesrulebis

wesis gardamaval etapebze miuTiTeben, xolo rac Seexeba maT mTlian

formas, aSkaraa, rom mas erTi saerTo safuZveli gaaCnda, erTmaneTis

zurgsukan, mwyobrSi mdgari mocekvaveebis mier Sesrulebuli ,,ritmuli

svlis’’ saxiT, romlis uZveles dadasturebas TrialeTis vercxlis Tasis

reliefuri kompozicia warmoadgens. nabaRrebiseuli mwyobri ki

TrialeTur mwyobrsa da svanur melia-telefias Soris arsebul

qronologiuri jaWvis damakavSirebel rgolad migvaCnia. am mosazrebis

gasamyareblad SeiZleba iTqvas isic, rom nabaRrebis sartyelze mocemul,

am cekvis SemsrulebelTa figurebs iseTive usartyelo da mokle samosi

acviaT, rogorc TrialeTis vercxlis Tasze gamosaxul figurebs.

mniSvnelovania aRiniSnos isic, rom, nabaRrebis brinjaos sartyelis

genetikur winaprad TrialeTis vercxlis Tass mkvlevarebi swored masze

mocemuli oTxi niRbosnis mwyobridan gamomdinare miiCneven, Torem

mxatvruli stilis TvalsazrisiT mas misgan gansxvavebul nimuSad

Tvlian.

m. xidaSelis TqmiT, ,,sartyelebs moepovebaT erTgvari winamorbedi

TrialeTis Tasis saxiT. #

18 sartyelze (nabaRrebis sartyelze) gadmocemuli sicocxlis

xisken mimavali procesia garkveul msgavsebas iCens TrialeTis Tasis

dekorTan, magram es Zeglebi mxatvrulad uaRresad gansxvavebulia.

TrialeTis vercxlis Tasi Zveli aRmosavleTis xelovnebis tipiur

nimuSs warmoadgens, maSin rodesac sartyelebze ufro metadaa

xazgasmuli adgilobrivi xelovnebis niSnebi da tradiciebi, ufro metad

igrZnoba kavkasiuri mxatvruli stilis Taviseburebani.’’ 1

1 m. xidaSeli, ,,centraluri amierkavkasiis grafikuli xelovneba adreul rkinis xanaSi (brinjaos gravirebuli sartyelebi)’’, Tbilisi 1982w. gv. 46

Page 22: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

22

nabaRrebis brinjaos sartyelze gamosaxuli sacekvo qmedebis meore

scena moWedilobis marjvena mxares mocemul samkuTxedTan, qveda

sivrceSia warmodgenili. cekvas asrulebs ori niRbosani adamiani, (sur.

28) romelTagan marcxena - welSi gamarTulia, marcxena fexze dgas,

(marcxna fexi mxolod muxlamdea gamosaxuli) marjvena fexi menj-

barZayis saxsarSi aqvs moxrili ise rom mucelsa da muxls Soris

maxvili kuTxe iqmneba, xolo muxlidan koWamde xazi sxeulis paralelur

xazs warmoadgns, marjvena xeli meore figuris Tavisken aris mimarTuli,

(marcxena xeli, savaraudod, sxeulis gaswvriv mdebareobs ise, rom ar

Cans) meore figuriskenvea misi Tavic daxrili da, Sesabamisad, xedvis

areSi mas marjvena figura hyavs. rac Seexeba meore figuras, isic welSi

gamarTulia, muxlsa da mucels Soris aqac maxvili kuTxe iqmneba da

muxlidan koWamde xazi aqac sxeulis paralelur xazs warmoadgens.

Tumca, marcxena figurisgan gansxvavebiT, igi buqnismagvar mdgoma-

reobaSia gamosaxuli ise, rom sxeulis simZime fexis TiTebzea

gadatanili.Ffiguras mouCans mxolod marcxena fexi, magram savaraudoa,

rom marjvena fexi mis paralelur xazebs qmnis da, Sesabamisad, igi ar

Cans. figuris marcxena xeli pirveli figuris idayvisken aris mimarTuli,

(marjvena xeli, savaraudoa, sxeulis gaswvriv medbareobs da ar Cans)

Tavi odnav maRla aqvs aweuli da masac mxedvelobis areSi mis win

gamosaxuli mdgomare figura hyavs. amgvarad, marcxena da marjvena

figurebs Soris, xelebisa da Tavebis meSveobiT, garkveuli kavSiria

damyarebuli da, Sesabamisad, saintereso wyviluri cekvis scenas

gamosaxaven. SesaZlebelia, maTi meSveobiT fiqsirebuli sacekvao

moZraobis yvelaze martivi gagrZelebac moinaxos, rac maTi

mdgomareobebis mxolod da mxolod SenacvlebiT moxdeba da pirobiTad

am moZraobas SeiZleba ,,sasworic’’ ki vuwodoT. anu, rodesac marcxena

mocekvave fexze dgas, marjvena Camjdaria (buqns asrulebs) da piriqiT,

rodesac marjvena mocekvave dgas fexze, marcxenaa Camjdari (buqns

asrulebs).

rac Seexeba am moZraobis (`sasworis~) Sinaarss, igi aSkarad erTi

mocekvavidan meore mcekvaveze upiratesobaTa gardamaval monacvleobas

gvaCvenebs da savaraudoa, rom sartyelis moWedilobis es ori figura

Page 23: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

23

cekviT SebrZolebis wess gadmogvcemen. am varaudis gasamyareblad ara

marto figurebis araTanabari mdgomareobebi gamodgeba, aramed maTi

xelebis mimarTulebebic – rogorc es sartyelze kargad Cans, marcxena

figuras marjvena figuris Tavisken aqvs xeli mimarTuli da exeba kidec

mas, xolo marjvena figuris xeli marcxena figuris moieriSe xelis

idayvisken aris mimarTuli (aqac xdeba Sexeba) am ieriSis aRsakveTad.

amgvari cekva ,,muryvamobaSi’’ ,,keisarad’’ wodebuli TiTo meTauris

,,Widaobisa’’ da ,,saqmisaiSi’’ – saqmisaisa da yaenis ,,SebrZolebis’’

scenebis erTgvar gamoxmaurebas warmoadgens da, Sesabamisad, mis zemoT

gamosaxuli oTxi figuris mwyobris TrialeTur mwyobrsa da melia-

telefiasTan Sexmianebis faqtsac amyarebs.

nabaRrebis brinjaos sartyelis moWedilobis cekvis amgvari scena,

anu misi wyviluri saxe, saqarTveloSi aRmoCenil arc erT sxva

arqeologiur Zeglze ar fiqsirdeba da aqeologiur ikonografiaSi

wyvilTa cekvis unikalur magaliTs warmoadgens.

sacekvao moZraobebis mravalferovneba gamovlindeba Zv. w. aR-is IX-

VII s.s. Tixisa da brinjaos iTifaluri qandakebebis saxiT. pirvel rigSi

gvinda SevexoT gurjaanis raionSi, sofel melaanis maxloblad, adgil

meliReleze mdebare samlocveloSi aRmoCenil Tixis ori WurWlis

fragments, romlebic warmoadgenen am WurWlis saxelurebs, maTze

daZerwili anTropomorfuli reliefuri figurebiT. orive WurWlis

figura SiSveli qalisaa (sur. 29-30) (or-ori burcobiT aRniSnulia gul-

mkerdi) da mTeli taniT, pirdapir aris warmodgenili. figurebs welze

Semortymuli aqvs farTo, ornametirebuli sartyeli, Tavze an, ukeT

saxeze afarebuli unda hqondeT gaurkveveli cxovelis niRabi win

wamoweuli niskartiseburi cxviriT1. orive figuras TiTqmis erTnairi

ieri aqvs da mxolod detalebiT gansxvavdeba. swored es detalebia is,

ramac Cveni yuradReba miiqcia.

erT am figuraTagans orive xeli zeapyrobili aqvs e. w. orantis

pozaSi da mogvagonebs imirisa da aruxlos goris anTropomorfuli

figurebisa da aseve oznis Tixis fialaze mocekvavis gamosaxulebis

1 g. javaxiSvili, `anTropomorfuli plastika warmarTuli xanis saqarTveloSi~, Tb., 1984 w., gv. 47

Page 24: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

24

xelis mdgomareobebs. rogorc ukve iTqva, xelebis amgvar mdgomareobas

Semdegi axsna aqvs: erTi, rom misi saSualebiT fiqsirebulia locvis

aqti da meore is, rom igi sacekvao pozis maniSnebelia (xelebis amgvar

mdgomareobas dResac vxvdebiT qarTuli xalxuri cekvebis moZraobebSi)

aSkara sacekvao pozas (romlis dafiqsirebac qarTul xalxur

sasceno qoreografiaSi dResac SeiZleba) gvaCvenebs meliReles meore

figurac, romelsac aRmarTuli aqvs mxolod marjvena xeli, marcxena

xeli ki dabla, TeZosa da mucelze udevs, TiTqos doinjSemoyrilia.

Zlier moZraobaSia gadmocemuli gurjaanis raionSi, kaWreTTan

axlos aRmoCenili anTropomorfuli figura msxvili sartyeliT, sakisre

rkaliT, muzaradiT, saWurveliT (albaT Surduli) da sartyelze

nanadireviT. (sur. 31) kaWreTis es figura Tavisi groteskulobiT

(Tojinas mogvagonebs), zogadi aRWurvilobiT, reliefurad gamoxatuli

falosiT da sxeulis proporciebiT axlos dgas melaanis farian

figurasTan1. (sur. 32)

kaWreTis da melaanis figurebs Soris msgavsebasTan erTad

ganmasxvavebeli niSnebic arsebobs. am niSnebidan g. javaxiSvili

gamoyofs: 1) saWurvels, kerZod, erTs fari aqvs, meores _ Surduli;

2)formis modelirebas – kaWreTis figura zogadad aris modelirebuli _

pirisaxis nakvTebi, xelebi TiTqmis sruliad ar aris damuSavebuli,

xolo melaanis figuraze, Tvalebi, cxviri, piri, TiTebi sakmaod kargad

Cans; 3)sxeulis moZraobis xarisxs: Tu melaanis figura fexze myarad

mdgaria gamosaxuli, kaWreTis figura ufro moZravi, dinamikuri da

Zlier moZraobaSia gadmocemuli2.

swored mesame ganmasxvavebeli niSania CvenTvis imis magaliTi, Tu

rogor dgindeba zogadad msgavsi ori adamianis (SesaZlebelia erTi da

igive personaJis) gamosaxulebidan, romeli cekvavs da romeli ubralod

statikur mdgomareobaSia mocemuli. anu adamianis gamosaxulebis

moZraobis xarisxi (ramdenad moZravia Tu ara) gamoavlens masSi cekvis

kvals. magram Cveni azriT, moZraobis xarisxis dadgena arasakmarisi

niSania imisTvis, rom adamianis gamosaxuleba mocekvaved miviCnioT,

1 g. javaxiSvili, `anTropomorfuli plastika warmarTuli xanis saqarTveloSi~, Tb., 1984 w. gv. 52-55 2 iqve, gv. 52-56

Page 25: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

25

aucilebelia aseve am moZraobis xasiaTis gamokveTac. magaliTad,

kaWreTisFfiguris marcxena fexi marjvenaze odnav win mdebareobs,

aSkaraa rom figura fexis TiTebidan iwyebs nabijis gadadgmas, fexis

TiTebzeve rCeba marjvena fexi da moZraobis iseTi xasiaTi iqmneba

TiTqos figura raRacas an viRacas unda mieparos. moZraobis miparviT

xasisiaTs met damajereblobas uqmnis metismetad frTxili, idayvebSi

maqsimalurad moxrili xelebi da majebSi moxrili dabla mimarTuli

xelis mtevnebi. xelebis am uCveulod moxrili mdgomareobiT

STabeWdileba iqmneba, TiTqos figura romeliRac cxovels baZavs. ase

rom kaWreTis figuras sakmarisi maxasiaTeblebi aqvs imisTvis, rom igi

mocekvavis gamosaxulebad miviCnioT. am mosazrebis safuZveli, ra Tqma

unda, pirvel rigSi g. javaxiSvilis melaanisa da kaWreTis figurebis

SedarebiTi analizidan gamomdinareobs, romelic kaWreTis figuras

anTropomorfuli figurebis im rigs miakuTvnebs, romlebic Zlier

moZraobaSia gadmocemuli da romlebsac mkvlevarebi (S. amiranaSvili, d.

janeliZe) berikebad Tu mocekvaveebad miiCneven1.

Zlier moZraobaSia warmodgenili SorapanSi aRmoCenili mamakacis

iTifaluri figura (sur. 33). figuris marcxena xelis muStSi da marcxena

fexis muxlSi vertikaluri naxvretia, rac g. javaxiSvilis varaudiT

ritualuri Standartis boloze wamosacmelia2. g. javaxiSvilive iZleva

figuris moZraobis axsnas: ,,marjvena fexi muxlSi odnav aqvs moxrili,

xolo marcxenas TiTqos win dgams – Zlier aqvs moxrili da win gaweuli.

orive mklavi aweulia mxrebis simaRleze da win aqvs gawvdili’’3.

kidurebis amgvari mdgomareobebiT, Cveni azriT, fiqsirebulia sacekvao

moZraobis pirveli nawili, anu figura erTdroulad, mcire buqns akeTebs

marjvena fexze, marcxena fexs xris muxlis saxsarSi da muxliT maRla

aisvris. fexebis am moZraobis Tanadroulad xdeba damuStuli xelebis

win da maRla mxrebis simaRleze asrolac. rac Seexeba moZraobis meore

nawils, savaraudod igi mosamzadebeli mdgomareobaa, rodesac mocekvave

welSi gamarTuli, sxeulis gaswvriv CamoSvebuli, damuStuli xelebiT

1 g. javaxiSvili, `anTropomorfuli plastika warmarTuli xanis saqarTveloSi~, Tb. 1984 w. gv. 56 2 iqve, gv. 56 3 iqve, gv. 56

Page 26: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

26

muxlebSi gamarTul fexebze dgas da emzadeba moZraobis pirveli

nawilis Sesasruleblad, oRond fexebis moZraobis SecvliT. e. i.

mocekvave xan marjvena fexidan asrulebs moZraobis pirvel nawils, xan

marcxena fexidan. amgvari moZraoba Semtev xasiaTs avlens, rac imis Tqmis

saSualebas iZleva, rom Sorapnis figura sabrZolo cekvis

Semsruleblad iqnas miCneuli.

sainteresoa arRunis xeobis figura, romelic warmoadgens dabal,

uweso formis kvarcxlbekze Seyenebul mamakacs Zlier moZraobaSi1. (sur.

34) figura TiTqos ,,damanWul-dagrexilia’’, sxeulis amgvari mdgoma-

reobiT Tavisebur sacekvao mdgomareobas gadmogvcems da Cveni azriT,

,,berikaobaSi’’ Txis rolis Semsruleblis cekva TamaSs exmianeba, rac

mayureblebs sicils gvris2. arRunis xeobis meoTxe figuris dinamikuri

mdgomareobis ,,manWva-grexvad’’ aRqmas xels uwyobs Setyupebuli fexebi,

romlebic terfebidan muclamde marcxniv aris Sebrunebuli da zeda

tani, romelic muclidan Tavis CaTvliT, qveda tanis sapirispirod,

marjvniv aris Sebrunebuli da odnav marcxniv aris gadaxrili. am

moZraobis kargad warmosaCenad figuris xelebi zeaRmarTuli da ganze

gaweulia, marjvena xelSi TiTqos xelSubi uWiravs, marcxenaSi –

gaurkveveli sagani. arRunis xeobis meoTxe figurasTan msgavsebas

amJRavnebs daRestanSi napovni figurebic. (sur. 35)

aSkara sacekvao qmedebebze miuTiTeben daRestanSive aRmoCenili ori

figura: erTis torsi da mklavebi erTmaneTisagan diferencirebuli ar

aris. figura uformo, gamarTul mdgomareobaSi mocemul marcxena fexze

dgas, marjvena ki arabunebrivad aris asrolili marjvniv (sur. 36) da

mTlianobaSi kidurebi erTob saxasiaTo sacekvao moZraobas afiqsireben,

ise, rom SesaZlebelia fiqsirebuli moZraobis savaraudo gagrZelebis

danaxvac, rodesac mocekvave, isev mucelze xelebdawyobili

mdgomareobiT, asrolili marjvena fexis dadgmisTanave marcxena fexs

aisvris marcxniv.

daRestnis meore figuras fexebi SeerTebuli aqvs, rkaliseburi

mklavebidan marjvena mxridan TeZomde dablaa daSvebuli, marcxena ki

1 g. javaxiSvili, `anTropomorfuli plastika warmarTuli xanis saqarTveloSi~, Tb. 1984 w. gv. 57 2 g. wereTeli, ,,berikaoba’’, Jurnali ,,kvali’’, 1893w. #5, gv. 8

Page 27: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

27

zeaRmarTulia da uerTdeba Tavs (sur. 37). mklavebis amgvari

mdgomareobiT es figura erTis mxriv, zust msgavsebas amJRavnebs

indoeTSi, nilgiriis Zvel dasaxlebaSi aRmoCenil qandakebasTan1 (sur. 38)

da meores mxriv, exmianeba qarTul cekvebSi gamoyenebul xelis

mdgomareobebs. magaliTad moZraoba ,,Cakvris’’ Sesrulebisas qalis

xelebis pozicias.

sakmaod dinamikuri gamomsaxveloba aqvs daRestnidan momdinare

kidev erT figuras (sur. 39), romelic farTod gaSlil da muxlebSi

moxril fexebze, Camjdar mdgomareobaSia mocemuli. Tumca, Camjdari

mdgomareobis mixdeviT ar unda vifiqroT, rom figura zis da ar

moZraobs. amgvar azrs ewinaaRmdegeba ara marto is, rom fexebis

daboloebebi erT xazze ar aris mocemuli da marjvena marcxenaze

SedarebiT win dgas, aramed zeda tanis odnav gadaxriloba marcxniv,

aseve marcxniv gadaxrili Tavi da tanze daSorebuli da dabla

daSvebuli xelebi. figuras idayvSi moxrili marjvena xeli aqvs, rac

kidev ufro met dinamikas aZlevs sxeuls. iqmneba STabeWdileba, rom igi

muxlebSi Camjdari moZraobs da, amgvarad, exmianeba ,,farulas’’

saxelwodebiT cnobil, cekva ,,xorumisaTvis’’ damaxasiaTebel moZraobas.

yvela figuris (maTi aRmoCenis adgilebis miuxedavad),

gansakuTrebiT fexebisa da xelebis mdgomareobebi, savsebiT naTels xdis

imas, rom isini romeliRac saweso moqmedebis dros garkveul pozaSi

damdgar adamianebs gamoxataven. figurebis dinamikuri pozebis semantika

warmarTuli DdResaswaulebis: saqmisais, berikaobis, yeenobis, foTliT

cekvis, fadikos, daTvobias da harikelas Sesrulebis wesebis SeswavliT

irkveva. Tumca, ar arsebobs cnoba imis Sesaxeb, rom raime konkretuli

saxelwodebis cekva sruldeboda (garda saqmisaisa) aRniSnul warmarTul

dResaswaulebSi. safiqrebelia, rom aq Sesrulebuli cekvebi yovelTvis

improvizirebuli iyo da yuradReba ZiriTadad erotiul da saarSiyo

scenebs eqceoda. brinjaos iTifaluri qandakebebis sacekvao

mdgomareobebic imaze metyveleben, rom isini erT romelime konkretul

cekvas ki ar asruleben, aramed gansxvavebul saxeebs qmnian, Tumca,

1 Э. А. Королева, «Ранние формы танса», Кишинев, 1977г. Стр. 142, рис. 59

Page 28: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

28

Tundac TavianTi iTifalobiT, erTi saweso qmedebis personaJebs

ganasaxiereben.

`saqmisaÁ~, `berikaoba~, `yeenoba~ ,,fadiko’’, ,,daTvobia’’ da ,,foTliT

cekva’’ Tavisi Sesrulebis tradiciebiT erTmaneTTan axlos dganan:

o gazafxulis damdegs sruldeboda (umetesad yvelieris

kviraSi) saqmisai, berikaoba, yeenoba, fadiko, daTvobia;

o satrfialo scenis warmodgena xdeba (saqmoba) saqmisaiSi,

berikaobaSi, yeenobaSi, fadikoSi, daTvobiaSi, FfoTliT

cekvaSi;

o qalis dauflebisaTvis brZolas gadmogvcems saqmisai,

yeenoba, fadiko da daTvobia. Tumca amgvari scenis miaxloebul

variantad SeiZleba miviCnioT: 1) ,,berikaobaSi’’ scena, rodesac

Txis niRbiani berika mefe dedoflis sacekvao duetSi erTveba

da TiTqos ,,Secdenis’’ mizniT xan vaJs, xan qals raRacas

CasCurCulebs da F2) ,,foTliT cekvaSi’’ scena, rodesac qal-

vaJi TavdaviwyebiT uvlian, ,,foTlis’’ vaJs ki Semoatarebdnen

sacekvao wres, gaarRvevdnen wres da SigniT Seagdebdnen, ris

Semdegac igi iwyebda cekvas da vaJs qals waarTmevda...’’

da Tu maT Soris rame gansxvaveba SeiniSneba, Cveni azriT, es gamowveulia

iqidan, rom aRniSnuli sanaxaobebi saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi

sruldeboda da droTa ganmavlobaSi maT gansxvavebuli saxeebi da

saxelwodebebi miiRes. Tavidan ki maT erTi safuZveli gaaCndaT, romelic

dakavSirebuli iyo gazafxulis dResaswaulTan, aRorZinebis, ganaxlebisa

da ganayofierebis RvTaebis kultTan. aqedan gamomdinare, Tu S.

amiranaSvili Tvlis, rom brinjaos iTifiluri qandakebebi `saqmisaÁs~

ritualSi monawile pirebi arian. arc is aris gamoricxuli, rom isini

`berikaobis~, `yeenobis~, ,,fadikos’’, ,,daTvobias’’ ,,foTliT cekvis’’

sanaxaobis personaJebs exmianebian garda amisa uSualo kavSirs

amJRavneben iTifaloba damaxasiaTebel ,,foTliT cekvasTan’’ da

,,harikelas’’ wesTan.

Page 29: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

29

Tavi VI samadlos qvevris moxatuloba da mocekvaveTa gamosaxulebebi

ritualuri atributikis gareSe

saferxulo cekvebis ikonografiulad TiTqmis erTmaneTis msgavsi

magaliTebia mocemuli Zv. w. aR-is IV-I s.s. samadlos isarnasa (sur. 40)

da qvevrze. (sur. 41, 42, 43)

i. gagoSiZe `isarnis~ da qvevris ferxuls vazTan, RvinosTan da

nayofierebis kultTan akavSirebs. aqve mohyavs e. TayaiSvilis cnobac,

romlis mixedviTac tao-klarjeTSi, parxals qvemoT qarTul soflebSi

rTvelis dResaswaulze tangaxdili Wabukebi ferxuls cekvaven da

yurZnis mtevnebs ikideben tanze1. amiT TiTqos imis xazgasma surs, rom

isarnasa da qvevrze gamosaxul ferxulebs SesaZloa raRac kavSiri

hqondes tangaxdili Wabukebis am ferxulTan.

ver vityviT, rom es mosazreba axlos ar aris sinamdvilesTan,

radgan isarna uSualod warmoadgens WurWels, romelSic sawnaxelidan

gamosuli tkbili inaxeba da, aqedan gamomdinare, dakavSirebulia

rTvelTan. xolo rac Seexeba qvevrs, miuxedavad imisa, rom es WurWeli

uSualo sameurneo xasiaTs ar atarebs, simbolurad aris dakavSirebuli

nayofierebis kultTan. mas ritualuri funqcia akisria _ warmarTuli

periodis adamiani amgvar WurWels umzadebs nayofierebis RvTaebas da

amiT SesTxovs mas uxv mosavals, mosavlis siuxveSi ki, ra Tqma unda,

ganisazRvreba yurZnis mosavalic. garda amisa, isarnasa da qvevrze

gamoxatuli ferxulebi erTmaneTs hgavs: (sur. 44)

meferxuleebi moZraoben zurgiT centrisken.

rogorc isarnis, aseve qvevris ferxulis Sesrulebisas

xelebi ,,xelixelCakidebul’’ mdgomareobaSia. am ferxulebis

moZraobebs unda axasiaTebdes Sextomebi, rac ufro metad

SeimCneva isarnis meferxuleTa cekvaSi.

erTnairi unda iyos meferxuleTa samosic, samkuTxedad

amoWrili gulis piriT.

ferxulebis Sesrulebis manerac erTnairia da erTnairi

mxatvrul-sadResaswaulo ganwyobas qmnis. rogorc aRiniSna,

1 i. gagoSiZe, `samadlos naqalaqarze~, `freska~, almanaxi 7, Tbilisi, 1975 w. gv.35.

Page 30: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

30

SesaZlebelia, es dResaswaulic rTvelTan iyos

dakavSirebuli.

isarnisa da qvevris ferxulebs Soris msgavsebasTan erTad

gansxvavebac SeiniSneba, rac gamoixateba:

meferxuleTa moZraobis mimarTulebaSi (Tu isarnis

meferxuleebi saaTis isris moZraobis mimarTulebiT

moZraoben, qvevris meferxuleebi piriqiT saaTis isris

sawinaaRmdego mimarTulebiT moZraoben);

SemsrulebelTa raodenobaSi (Tu isarnis ferxuls oTxi

mocekvave asrulebs, qvevris ferxulSi aTi mocekvavea

Cabmuli);

amasTanave isarnis ferxuli ar aris mocemuli raime sxva

kompoziciasTan erTad, qvevris ferxuli ki aSkarad

miTologiuri kompoziciis nawils warmoadgens, radgan im

frizze, romelzec es ferxulia gamoxatuli, mocemulia xuTi

gedismagvari frinvelis procesiac, romelic am ferxulis

sawinaaRmdego mimarTulebiT moZraobs. ferxulisa da

frinvelebis procesia, erTmaneTisgan gamoyofilia ori

erTmaneTTan cxviriT dakavSirebuli samkuTxedis niSnebiT,

rac zemoT mTavris RvTaebis kultTan dakavSirebul

simbolod miviCnieT. magram am SemTxvevaSi es niSani

amobrunebulia da Sesabamisad mas sxva mniSvneloba unda

hqondes. SesaZlebelia maT mxolod da mxolod ferxulisa da

frinvelebis procesiis erTmaneTisgan gamomyofi daniSnuleba

aqvT. rac Seexeba frinvelebs, vfiqrobT, isini Sesawirs

warmoadgenen nayofierebis RvTaebis mimarT, rasac mamrobiTi

saxe unda gaaCndes. amas mowmobs zeda frizis moxatuloba

brZolisa da iremze nadirobis scenebiT, romelSic

SeiaraRebuli mamakaci, mxedrebi da qveiTebi monawileoben.

Aam niSanTagan, CvenTvis yvelaze mniSvnelovani, qvevris ferxulisgan

gansxvavebiT, isarnis ferxulis ritualuri atributikis gareSe

gamosaxvaa, rac imaze metyvelebs, rom Zv. w. aR-is IV-I s.s. cekva ritualis

ganuyofeli nawilia, magram is SeiZleba warmogvidges damoukidebeli

Page 31: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

31

saxiTac da misi daniSnuleba esTetikuri siamovnebis miRebac SeiZleba

iyos.

cekvis damoukidebeli saxiT ganviTarebaze aSkarad metyvelebs kidev

erTi arqeologiuri Zegli Zv. w. aR-is IV-III s.s. daTariRebuli

kavTisxevis brinjaos sabeWdavi (sur. 45). igi aRmoCenilia 1975-76 ww.

kavTisxevis arqeologiuri gaTxrebisas kavTisxevis ,,daWrilebis’’

samarovnis #25 qvevrsamarxSi, arqeolog nodar nakaiZis mier1.

beWedze gamosaxul adamians ar aqvs saxis nakvTebi, Tumca

SesamCnevad aris amokveTili Tavi da yeli. STambeWdavia misi xelebis

mdgomareoba: orive xeli arxiseburi xazebiT aris amokveTili da

idayvebamde mxrebis simaRlezea gaSlili. marcxena xeli marTi kuTxiT

idayvSia moxrili da maRla aris aRmarTuli, xolo aseve marTi kuTxiT

idayvSi moxrili marjvena xeli dablaa daSvebuli. msxvili wertilebiT

aris amokveTili xelis TiTebi. figuris tani trapeciis formisaa, xolo

qveda kidurebi, xelebis msgavsad, arxiseburi xazebiT aris amokveTili.

AaSkaraa, rom kavTisxevis sabeWdavze mocemul adamianis

gamosaxulebas dinamiuroba axasiaTebs. amas mowmobs gamosaxulebis win

gadadgmuli marjvena fexi, romelic odnav aris moxrili muxlis

saxsarSi da mis ukan mdebare marcxena fexi, romlis terfi marjvena

fexis terfze SesamCnevad maRlaa amokveTili.

Cveni azriT, figura sacekvao moZraobis Sesrulebisas gardamaval

poziciaSia dafiqsirebuli, rodesac sxeulis simZime mTlianad marjvena

fexze unda gadavides. Tumca, sxeulis wonasworobis SesanarCuneblad

mniSvnelovan rols asrulebs ukan darCenili marcxena fexic.

beWedze gamosaxuli adamiani rom cekvavs, amasve amtkicebs misi

xelebis uCveulo mdgomareobac, romelic dRevandel qarTul sacekvao

moZraobebis elementbTan mimarTebaSi garkveul asociaciebsac iwvevs.

magaliTad, igi Zalian emsgavseba cekva qarTulis Sesrulebisas vaJis

,,xelcvlas’’ da aseve ,,moxevuri’’ sacekvao moZraobebisTvis

damaxasiaTebel xelis mdgomareobebs.

1 ,,kavTisxevis arqeologiuri Zeglebi’’, ,,mecniereba’’, Tbilisi 1980w. gv. 39 tab. XXXIX

Page 32: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

32

daskvna

amgvarad, ganxiluli arqeologiuri Zeglebi mravalferovania ara

mxolod rogorc nivTebi, romelTa Soris vxvdebiT Tass, sartyels,

qvevrs, isarnas, sabeWdavs, reliefur da gamoZerwil Tixisa da brinjaos

qandakebebs, aramed sacekvao ikonografiiTac aq mocemulia calkeuli

sacekvao poza-mdgomareobebi, yuradReba gamaxvilebulia cekvis naxazze

da aris wyvilSi Sesrulebuli cekvac.

Gsacekvao informaciis mqone arqeologiuri Zeglebis genezisi iwyeba

neoliT-eneoliTis xanidan da mivdivarT Zv. w. aR-is I saukunemde. Zv. w.

aR-is IV-III s.s. ki kavTisxevis figura, TiTqos, raRac CarCoebSi aqcevs

qaruli cekvis ganviTarebis gzas, rodesac SeiZleba imis varaudi, rom

ukve am saqmiT dakavebuli adaianebi erTgvar profesiul xasiaTs

atareben da imdroindeli qarTveli tomebisTvis cekva yoveldRiuri

cxorebis mniSvnelovani nawilia. es rom asea, amis dasturad SeiZleba

moviyvanoT qsenofontes cnobac, romlis mixedviTac: ,,mosinikebi

(uZvelesi qarTveli tomi) cekvis unars zenaars miawerdnen, amitom

arcerT SemTxvevas ar uSvebdnen xelidan, rom TavianTi sacekvao

xelovneba ar eCvenebinaT. isini, Turme, brZolis dawyebis winac

cekvavdnen, xolo mtris damarcxebisa da gaqcevis Semdeg, moklulebs

Tavebs aWridnen, fexebiT aTamaSebdnen da maT simReras cekvasa da

mxiarulebas sazRvari ar hqonda’’. 1

1 l. gvaramaZe, ,,qarTuli sacekvao folklori’’, Tbilisi 1997w. gv. 77

Page 33: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

33

i l u s t r a c i e b i sur. 1 bizon – arwivis skulptura (miaxloebiTi asaki – 34 500 weli)

sur. 2 bizon – arwivis skulpturis paleoqoreografiuli rekonstruqcia

sur. 3 imiris goris mrokav - mlocveli figura (Zv. w. aR. VI _ IV aTaswleulebi)

Page 34: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

34

sur. 4 aruxlos goris mrokav – mlocveli figura (Zv. w. aR. VI _ IV aTaswleulebi)

sur. 5 imiris goris mrokav – mlocveli figura (Zv. w. aR. VI _ IV aTaswleulebi)

Page 35: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

35

sur. 6 imiris goris mrokav – mlocveli figura (Zv. w. aR. VI _ IV aTaswleulebi)

sur. 7 valkamonikas kldis figurebi

Page 36: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

36

sur. 8 ,,yuncula’’ - oznis Tixis fialis I niSani (Zv. w. aR. IV _ III aTaswleulebi)

sur. 9 ,,mrokavi urCxuli’’ _ rexis qvis gamosaxuleba (Zv. w. aR. IV _ III s.s.)

sur. 10 oznis Tixis fiala (Zv. w. aR. IV _ III aTaswleulebi)

Page 37: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

37

sur. 11 oznis Tixis fialis niSnebi (b. kuftinis mixedviT)

sur. 12 oznis fialis xis gamosaxuleba

sur. 13 ,,yuncula’’ xelebapyrobili mrokavi

sur. 14 oznis fialis sarkiseburi me-2-e da me-5-e niSnebi

Page 38: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

38

sur. 15 oznis fialis niSani (b. kuftinis da d. janeliZis mixedviT me-4-e niSani)

sur. 16 mtkvar-araqsis kulturis keramikis xatovani niSnebi, xevsurul ornamentSi damowmebuli ,,rqani’’ da oznis fialis II da V niSanTa detalebi

Page 39: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

39

sur. 17 oznis fialis niSanTa rigiToba Cveneuli interpretaciiT I niSani

II niSani

Page 40: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

40

III niSani

IV niSani

Page 41: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

41

V niSani

sur. 18 sveticxovlis samxreT kedelze gamosaxuli freskis detali

Page 42: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

42

sur. 19 suxiSvilebis qarTuli nacionaluri baleti cekva ,,samaia’’

sur. 20 rexis qvis, oznis Tixis fialis da imir-aruxlos goris gamosaxulebebi

sur. 21 rexis qvis da oznis Tixis fialis gamosaxulebebi

Page 43: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

43

sur. 22 TrialeTis vercxlis Tasi (Zv. w. aR. II aTaswleulis I naxevari)

sur. 23 uruqis alebastris WurWeli (Zv. w. aR. 3200 – 3000w.w.)

Page 44: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

44

sur. 24 karatepes samxreT kedlis reliefuri kompozicia

sur. 25 saTovle nabaRrebis brinjaos sartyeli (Zv. w. aR. IX – VII s.s.)

sur. 26 saTovle nabaRebis sartyelis kompoziciis zeda scena

sur. 27 TrialeTis Tassa da saTovle nabaRrebis sartyelze gamosaxuli

mwyobri

Page 45: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

45

sur. 28 saTovle nabaRrebis sartyelze gamosaxuli ori niRbosnis cekva

sur. 29 melaanSi aRmoCenil Tixis WurWelze gamosaxuli SiSveli qalis figura I (Zv. w. aR. IX-VIIs.s.)

sur. 30 melaanis SiSveli qalis figura II

Page 46: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

46

sur. 31 kaWreTis brinjaos iTifaluri qandakeba

sur. 32 melaanis fariani figura

sur. 33 Sorapnis iTifaluri qandakeba

Page 47: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

47

sur. 34 arRunis xeobis figura

sur. 35 daRestnis figurebi

sur. 36 daRestnis figura

Page 48: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

48

sur. 37 daRestnis figura

sur. 38 anTropomorfuli qandakeba nilgiriidan (indoeTi)

sur. 39 daRestnis figura

Page 49: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

49

sur. 40 samadlos isarna (Zv. w. aR. IV – I s.s.)

sur. 41 samadlos qvevri (Zv. w. aR. IV _ I s.s)

sur. 42 samadlos qvevris moxatuloba

Page 50: qarTuli cekva arqeologiur ZeglTa ikonografiul sistemaSi doniT, aramed rogorc kultmsaxurebasTan dakavSirebuli Zeglebi, Rrma azrobrivi datvirTviTac. unda aRiniSnos isic, rom am nimuSebze

50

sur. 43 samadlos qvevris moxatuloba

sur. 44 samadlos qvevrisa da isarnis ferxulebi

sur. 45 kavTisxevSi aRmoCenil beWedze gamosaxuli mocekvave (Zv. w. aR. IV-III)