punim diplome - edukimi.uni-gjk.org muhadri.pdf · dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht...

29
UNIVERS TEMA : NDIKIMI I USHQIM ORAL Mentori : Prof.asoc.dr. Lulzim Zeneli 1 SITETI I GJAKOVËS ‘’FEHMI AGANI’’ FAKULTETI I EDUKIMIT PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME MIT NË KUALITETIN E DHËMBËVE DH Stude Elinda GJAKOVË,2019 HE SHËNDETIN entja: a Muhadri

Upload: others

Post on 18-Jan-2020

37 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

1

UNIVERSITETI I GJAKOVËS ‘’FEHMI AGANI’’

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

TEMA : NDIKIMI I USHQIMIT NË KUALITETIN E DHËMBËVE DHE SHËNDETINORAL

Mentori : Studentja:

Prof.asoc.dr. Lulzim Zeneli Elinda Muhadri

GJAKOVË,2019

1

UNIVERSITETI I GJAKOVËS ‘’FEHMI AGANI’’

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

TEMA : NDIKIMI I USHQIMIT NË KUALITETIN E DHËMBËVE DHE SHËNDETINORAL

Mentori : Studentja:

Prof.asoc.dr. Lulzim Zeneli Elinda Muhadri

GJAKOVË,2019

1

UNIVERSITETI I GJAKOVËS ‘’FEHMI AGANI’’

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

TEMA : NDIKIMI I USHQIMIT NË KUALITETIN E DHËMBËVE DHE SHËNDETINORAL

Mentori : Studentja:

Prof.asoc.dr. Lulzim Zeneli Elinda Muhadri

GJAKOVË,2019

Page 2: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

2

Ky punim diplome u mbrojt me para komisionit vlerësues nëpërbërje :

1. Kryetari

2. Anëtar

3. Mentori

Komisioni vlerësues vlerësoi punimin me notën ( )

Page 3: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

3

PËRMBAJTJA

Falënderimi...................................................................................................................................................5

Abstrakti .......................................................................................................................................................6

Hyrja..............................................................................................................................................................7

1. KAPITULLI I................................................................................................................................................9

1.1. Shëndeti oral ......................................................................................................................................... 9

1.2. Roli i mineraleve në shëndetin oral................................................................................................10

1.3. Kalciumi (Ca)....................................................................................................................................10

1.4. Fosfori (P) ........................................................................................................................................10

1.5. Flouri (F)...........................................................................................................................................11

1.6. Vitaminat , llojet dhe roli tyre ........................................................................................................11

2. KAPITULLI II.............................................................................................................................................14

2.1. Ndikimi i ushqimëve tek dhëmbët dhe shëndeti oral........................................................................14

2.2. Ushqimët që dëmtojnë dhëmbët .......................................................................................................14

2.3. Ushqimët që duhet konsumuar për dhëmbë më të fort ...................................................................16

3.KAPITULLI III ............................................................................................................................................18

3.1.Shëndeti oral tek fëmijët .....................................................................................................................18

3.2.Rëndësia e dhëmbëve të qumshtit..................................................................................................19

3.2.1.Aspekti estetik...............................................................................................................................19

3.2.2.Aspekti fonetik ..............................................................................................................................19

3.3.Rëndësia në kafshim dhe rëndësia në udhëheqjen e dhëmbëve të përhershëm .........................19

3.4.Pikat më të rëndësishme për një higjen orale sa më të mirë të fëmijëve ....................................20

4.KAPITULLI IV ............................................................................................................................................21

4.1.Mungesa e shëndetit oral shkakton shumë semundje .......................................................................21

5.KAPITULLI V .............................................................................................................................................24

5.1. Teknikat për kujdesin e shëndetit oral ...............................................................................................24

5.1.1. Lloji i furçës...................................................................................................................................24

5.1.2.Flosi dentar....................................................................................................................................25

5.1.3.Furça interdentare ........................................................................................................................25

Page 4: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

4

5.1.4. Shpërlarësit e gojës ......................................................................................................................25

5.1.5.Teknika më e mirë për larjen e dhëmbëve ..................................................................................26

Përfundimi ..................................................................................................................................................27

Literatura ....................................................................................................................................................28

Autobiografia..............................................................................................................................................29

Page 5: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

5

Falënderimi

‘’Për vendet që ja vlen të shkosh,nuk ka rrugë të shkurtra ‘’ – Beverly Sills

Nëse suksesi do të ishte aq i lehtë, atëherë të gjithë do të kishin mundësi ta arrinin atë .Nuk karrugë të shkurtra,vetëm punë,lodhje ,vendosmëri. Po fillojë këtë falënderim më këtë thënjesepse gjatë këtyrë viteve të studimeve kishte pericepite veta,por me vendosmëri dhe vullnetarrihen të gjitha në jetë.

I jam shumë falënderuse profesorit tim mentor, Prof.ass.dr. Lulzim Zeneli,përbashkëpunimin etij të vazhdueshëm dhe gatshmërinë e tij për ndihmë në cdo moment.

Gjithashtu u jam shumë mirënjohës,të gjithë profesorve të Universitetit tëGjakovës ‘’FehmiAgani’’ , që gjatë këtyre katër vitëve të studimeve,që me punën dhe njohurit e tyre,më shtuandëshirën për ta dashur dhe më shumë këtë drejtim qe kam zgjedhur,dhe që të punojë shumë qëtë bëhëm një mesimëdhënëse e zonja .

Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qemë qendrojn afer në cdo moment dhe më japin mbështetjen e tyre të vazhdueshme emocionaledhe krijimin e kushteve të përshtatshme për realizimin me suksese te këtij studimi dhe qëllimevetë tij.

Ju falëminderit te gjithëve !!!

Page 6: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

6

Abstrakti

Të dhënat shqetësuese për sëmundjet e shumta të dhëmbëve qe përfshinë më së shumtifëmijët – nxënsit por dhe të rriturit flet më së miri sa i rëndësishëm është shëndetioral.Shëndeti oral reflekton në shëndetin fizik të njeriut. Shëndeti oral do të thotë që tëmbajmë jo vetëm dhëmbet të pastër por të gjithë shëndetin e gojës. Këtu përfshihendhëmbët,mishi e dhëmbëve,gjuha gjithashtu edhe fyti.

Përmes këti punimi kamë për qëllim që të paraqes dhe të flas rreth shëndetit oral nëpërgjithësi, ndikimin e ushqimeve tek dhëmbët dhe shëndeti oral.

Vetdijësimin rreth shëndetit oral dhë mirmbajtjës së higjenës së gojes, ku në mungës tëmirëmbajtjës mund të qojë drejt sëmundjeve të ndryshme .

Duke filluar me sqarimin e këtyre temave e për të vazhduar më tej tek analizimi dhe shtjellimi isecilës nënndarje të saj .

Fjalët kyqe : shëndeti oral, shëndeti fizik,fëmijët, higjena, sëmundjet etj.

Page 7: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

7

Hyrja

Mund të konstatojmë se gjendja shëndetit oral në Kosovëështë mjaftë alarmante, ku në bazë tësatistikave, sëmundjet e gojës janë më të përhapurat dhe prekin mbi 90% të popullsisë. Atokanë impakt domëthënës në shëndetin e përgjithshëm tëçdo individi duke ndikuar në cilësin ejetës së njeriut. Kosova është e ranguar ndër vendët e fundit për mirëmbajtjen e higjenës sëgojës, shërimit të kariesit dhe përdorimit të preparateve higjenike. Faktorët kryesor që rrisinndjeshëm rrezikun për tu prekur nga sëmundjet e ndryshme të gojës janë: higjena joadekuate egojës, kequshqyeshmëria, shprehitë e këqija si dhe mos kontrollat e rregullta te stomatulogu.

Sot në botë, rreth 60 - 90% të fëmijëve të moshës shkollore dhe afërsisht 100% të rriturve kanëproblememeshëndetin e gojës. Vetëm 60% e popullsisë botërorë ka akses në kujdesinshëndetësor oral.

20 Marsi është caktuar nga shoqata dentare botrore, Dita Botërore e shëndetit oral. Kjo ditësynon të rrisë ndërgjegjësimin, si dhe të tregoj rëndësin e madhe që ka shëndeti oral nëshëndetin e përgjithshëm dhe mirëqenien.

Tek ne egziston një kulturë e pakët për mirëmbajtje e higjenëss orale dhe kujdesin e dhëmbëve.Ndihmen e stomatologut e kërkojnë në stadet e fundit të patologjis së infeksioneve orale dhe tëprishjes së dhëmbit.

Roli në kujdesin oral fillon nga familja, prindërit duhet të jenë një pasqyre për edukimin e tyre.Rol të madh padyshim luajnë institucionet parashkollore, shkolla, institucionet shëndetësore,mediat dhe informimi i vazhdushëm në edukimin shëndetësore, ashtu që të jetë sa ma i madhdhe joshës.

Për një higjen të rregullt,duhet përdorur pastat, brushat adekuate, perin stomatologjik,solucionet antiseptike, ujin e bollshëm, flourizimi dhe mënyra e të ushqyërit.

Ushqimi ka rëndësi të madhe në ruajtjen e dhëmbëve, disa ushqime ndikojn tejet negativisht nëdhëmbë, siçështë konsumimi i ushqimimit me përmbajtje të karbohidrateve (sheqernave ).Vazhdimisht duhet kujdesur për ushqimimin që të marrim ushqim të fort, drithra,pemë, perime,lëngje të pa sheqerosura, qumësht me sasi të kalciumit, sasi të bollshme të ujit, etj. Prat’ilargojmë nga jeta e përditshme ushqimet e buta dhe të fabrikueshme.

Page 8: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

8

Për një shëndet sa më të mirë oral mbani dietë të shëndetshme, zgjidhni ushqimin eshëndetshëm, përdorni ujë të bollshëm pas ushqimit. Mos përdorni ushqime të thata dhe meshumë sheqer. Lani dy herë në ditë dhëmbët me pastë me përmbajtje fluori, përdoreni perinstomatologjik si dhe bëni kontrolla të vazhdueshme te stomatologu, së paku dy herë në vit.

Page 9: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

9

1.KAPITULLI I

1.1. Shëndeti oral

Fig.1. Shëndeti oral dhe rëndësia e saj.

Buzëqeshja rrit sistemin tonë imunitar, duke na bërë më pak të prekshëm nga çdo llojsëmundje. Akti i buzëqeshjes në vetvete shërben si një faktor në rritjen e vetëbesimit. Poatëherë, ç’mund të themi për marrdhëniet sociale, mënyrën se si shihet një individ dhe sigjykohet prania e tij, mundohet të flasë sa më pak për të mos treguar dhëmbët, apo që vendosdorën përpara ndërkohë që buzëqesh, pra e pengon të shfaqë veten dhe potencialin e tij tëvërtetë? Atëherë besoj se e kuptuam se higjena, shëndeti oral dhe pasja e një buzëqeshjeje, najep përfitime të mëdha nëçdo aspekt. ‘’Buzëqeshja është grimi mëi bukur që mund të përdorënjë femër’’.

Higjena e gojës është praktika e mbajtjes së gojës së pastër dhe pa sëmundje dhe probleme tëtjera (p.sh. fryma e keqe) duke pastruar rregullisht dhëmbët (higjenën e dhëmbëve) dhepastrimin midis dhëmbëve. Është e rëndësishme që higjena orale të kryhet në bazë të rregulltapër të mundësuar parandalimin e sëmundjeve të dhëmbëve dhe frymëmarrjes së keqe. Llojetmë të zakonshme të sëmundjeve dentale janë prishja e dhëmbëve (dëmtimet e dhëmbëve,kariesit dentar) dhe sëmundjet e gojës, duke përfshirë gingivit dhe periodontiti.

Udhëzimet e përgjithshme sugjerojnë larjën e dhëmbëve dy herë në ditë: në mëngjes dhe parase të shkojnë në shtrat, por në mënyrë ideale goja duhet të pastrohet pas çdo vakti. Pastrimimes dhëmbëve quhet pastrimi interdental dhe është po aq i rëndësishëm sa pastrimi idhëmbëve. Kjo është për shkak se një furçë dhëmbësh nuk mund të arrijë mes dhëmbëve dhepër këtë arsyje heq vetëm 50% të pllakës jashtë sipërfaqes. Ka shumë mjete për të pastruar

Page 10: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

10

midis dhëmbëve, duke përfshirë furça dhe furçat ndërhyrëse: çdo individ duhet të zgjedhë secilin mjet ai ose ajo dëshiron që të përdorë.

Ndonjëherë dhëmbët e bardhë ose të drejt shoqërohen me higjenën orale, por një gojëhigjenikë mund të këtë dhëmbë të ngjyrosur dhe \ ose dhëmbë jo të drejt . Për këtë arsyje, përnjë pamje më të mirë njerëzit mund të kërkojnë zbardhjen e dhëmbëve dhe ndërhyrjeortodontike.

1.2. Roli i mineraleve në shëndetin oral

Dhëmbi ështëi ndërtuar kryesisht nga materiet inorganike, kështu që mungesa e mineraleve(Ca, P ) në periudhën e zhvillimit dhe maturimit do të ndikojë në strukturën dhe kualitetin eindeve të fortë të dhëmbit. Roli i Flourit në periudhën e zhvillimit dhe maturimit ështëipakontestueshëm. Flouri depërton në rrjetën kristalore tëapatitit të smaltit dhe zëvendësongrupin hidroksil të apatitit duke krijuar kështu flourapatitin i cili është më rezistues në veprimine acideve dhe dëmtimit mekanik.

1.3. Kalciumi (Ca)

Pjesa e fortë e dhëmbit kryesisht është u ndërtuar nga kristalet e hidroksilapatitit qëka nëpërbërje nga kalciumi dhe fosfori. Doza ditore e kalciumit që duhet të merret është 0.5-1.5 mg,kjo varet nga mosha. Duhet theksuar se të nënat shtatzëna, doza ditore duhet të arrijë në 2 gr.

1.4. Fosfori (P)

Veprimi i tij është ngushtëi lidhur me veprimet e kalciumit. Doza ditore e fosforit është 0.5-1 gr.Në mënyrë që ndikimi i tyre të jetë efikas raporti në mes të Ca dhe P duhet të jetë 1.0 : 0.8. Nëpërdorimin e drejtë të tyre, por edhe në metabolizmin e tyre, rol të rëndësishëmluajnëhormonetsi parathotmonsi dhe vitaminat, siçështë vtamina D.

Ushqimi i pasur me proteina ndihmon resorbimin e kripërave minerale (Ca dhe P).

Mungesa e këtyre kripërave të rëndësishme mund të manifestohet me ndryshime nëdentine,shihet dentina dobët e minerealizuar- dentina interglobulare. Në smalt mungesa e këtyremineraleve manifestohet me hipoplazion të smaltit.

Page 11: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

11

1.5. Flouri (F)

Është përbërës i gjithë indeve të forta të dhëmbit: dentinës, smaltit dhe cementit. Një prej tëgjitha masave preventivë tëcilat përdoren me qëllim të pengimit të paraqitjes së kariesit, fluorizë vend të rëndësishëm, gjithashtu. Fluori në natyrë nuk gjendet i lirë, por në formë tëbashkëdyzimeve (kripëra të fluorit). Kripërat e fluorit mund të gjenden në ujë, ajer, tokë dhepothuajse në të gjitha pemët dhe perimet. Koncentrimi ifluorit në natyrëështëaq i vogël sa qënuk mund të ndikoj në parandalimin e kariesit p.sh. në ujëështë 0.3 mg. Fluori në organizëm tënjeriut hynë nëpërmjet ushqimit dhe ujit. Pasi që të resorbohet trakti digjestiv (lukthi) kalon nëgjak, me anëtë së cilit bartet në të gjitha organet, pra edhe në dhëmbë. Fluori kryesisht kaafinitet më të madh që të deponohet në eshtra dhe në dhëmbë, sidomos gjate periudhës sërritjes dhe zhvillimit të organizmit. Në dhëmbë, fluori formon një rrjetë kristalore të quajturfluorapatit, që e bënë dhëmbin shumë më rezistent ndaj shkaktarëve të kariesit. Mungesa efluorit shkakton osteoporosis (degjenerimi i ashtit).

Efekti i fluorit në dhëmbë :

Fluori e redukton absorbimin e sheqerit në membranën e bakterieve. Fluori e redukton metabolizmin e sheqerit në bakterie dhe më këtë prodhimin e acidit. Fluori e redukton shumëzimin e bakterieve. Fluori shtresohet në smalt. Prandaj smalti është më rezistent ndaj acidit. Fluori ndihmon ne përtëritjen e smaltit të demineralizuar me minerale (remineralizimi).

1.6. Vitaminat , llojet dhe roli tyre

Vitaminat janë elemente bazike nutritive më rëndësi të veçantë në zhvillimin e shumëproceseve fizologjike të rëndësishme për jetën. Rritja, imuniteti, funksionet të ndryshme nësistemin qarkullues të gjakut, funksioni i sistemit endokrin dhe të tjera, janë ngushtë të lidhuranga veprimi i vitaminave të caktuara. Vitaminat ndahen në grupe të mëdha:

Lipo - solubile, të cilat treten dhe absorbohen me yndyrat. Të tilla janë vitaminat : A,D,Edhe K .

Hidro – solubile, treten në ujë. Të tilla janë vitaminat: C dhe B kompleks. 1

Page 12: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

12

1Christine N. Nathe, ‘’Shkenca e higjenës dentare’’,2016.

Vitamina A

Vitamina A ka funksion antinfektiv, si mbrojtës i epitelit. Në natyrë e gjejmë në organetviscerale të shtazëve.Doza ditore te të rriturit është 5000 U.I., të nënat shtatzëna në periudhëne lakatacioni doza duhet të jetë 8000 U.I. Vitamina A është prezente në mishin e peshkut,yndyrën shtazore, të kuqët e vesë, në qumësht. Si formë e pro-vitaminës gjendet edhe nëperimet: karota, spanaq, lakër, etj. Mungesa e vitaminës A shkakton hipoplazion të smaltit,metaplazion të ameloblasteve dhe atrofi të odontoblasteve. Vitamina A ose retinoli luan rol tërëndësishëm në të pamurit.

Vitamina D

Luan rol tejet të rëndësishëm në metabolizmin e eshtrave. Ndikon në formimin dhe kalcifikimine indit ashtëror dhe rregullon absorbimin e kalciumit nga trakti intestinal. Ky funksion ështësidomos i rëndësishëm gjatë fazës së rritjes së shpejtë, te i posalinduri. Doza e nevojshmeditore është 500 U.I., të nënat shtatzëna deri 800 U.I. Vitamina D ka origjinë shtazore dhebimore, gjithashtu mund të sintetizohet edhe në lëkurë nga veprimi i rrezeve të diellit. Ushqimii pasur me vitaminën D janë : vezët, mëlçia dhe vaji i peshkut. Në smalt si pasojë e mungesës sëkalciumit, ameloblastet degjenerohen dhe krijohet matriksi jo i kalcifikuar- hipolazion.Kalcifikimi i pamjaftuar i ashtit nofullor mund të manifestohet me ngushtim të nofullës sësipërme .

Vitamina C

Ose acidi askorbik ështëi rëndësishëm në formimin e indit kolagjen, rregullon edheapsorpcionin e hekurit. Doza e nevojshme ditore është 75 mg, të nënat shtatzëna deri 150 mg.E gjejmë në pemë dhe perime. Mungesa e tij manifestohet me çrregullime të odontoblasteve,më vonë atrofi të ameloblasteve dhe të cementoblasteve. Gjakderdhja gingivale është si pasojëe çrregullimeve të endotelit të kapilareve nga mungesa e vitaminës C.

Vitamina E

Ose tokoferoli ka efekt antioksidant,ndikon edhe në sintesën e hemoglobinës. E gjejmë nëvajrat bimore.

Vitamina K

Luan rol të rëndësishëm në mëlçi në procesin e koagulimit të gjakut. E gjejmë në perime tëgjelberta, por sintetizohet edhe në zorrë nga veprimi i florës bakteriale.

Page 13: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

13

Vitamina B

B compleks vitaminat janë : vitamina B1 ose Thiamina, B2 ose Riboflavina, B3 ose Niaciana, B6ose Pyridoxina dhe B12. Luajnë rol në metabolizmin brendaqelizor si dhe në hematopoezë. Igjejmë në drithëra, oriz, perime, mëlçi dhe në vezë.2

Page 14: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

14

2https://en.wikipedia.org/wiki/Oral_hygiene

2. KAPITULLI II

2.1. Ndikimi i ushqimëve tek dhëmbët dhe shëndeti oral

Ushqimi ndikon në dhëmbë në mënyrë endogjene dhe egzogjene në tri periudha të zhvillimit :

1. Në periudhën para daljes (erutimit) të dhëmbit – veprimi endogjen,2. Në periudhën e maturimit – veprimi endogjen dhe egzogjen,3. Në periudhën e kryerjes së funksioneve të plota të dhëmbit- veprimi ekzogjen.

Ushqimi mund të ndikojë pozitivisht në formimin e strukturave të forta të dhëmbit, siç janëproduktet me përmbajtje të kripërave minerale ( Kalcium-Ca, Fosfori-P dhe Fluorit-F). Një roltjetër i rëndësishëm në fortësinë e dhëmbit i atribohet sidomos Fluorit-F.

Ushqimët që ndihmojnë muskujt dhe kockat gjithashtu ndihmojnë dhëmbët dhemishrat.Vitamina C është e domosdoshme, për shëmbull, për të parandaluar skorbutin qëshfaqet si sëmundje serioze e gomës.

Disa lloje të ushqimit, mund të ndikojnë tejet negativisht, siçështë konsumimi i ushqimit mëpërbërje të karbohidrateve\sheqernave. Ushqimi i një diete të ekulibruar dhe kufizimi i marrjessë sheqerit mund të ndihmojë në parandalimin e prishjes së dhëmbëve dhe sëmundjeveperiodontale.

Federation Internationale dentaire (FDI Federata Dentare Botërore) ka promuvuar ushqimetëtilla si zarzavate të freskëta, kos të thjeshtë, djathë, ose fruta qe janë të dobishmë.

2.2. Ushqimët që dëmtojnë dhëmbët

Sheqernat janëzakonisht të lidhur me dëmtimet e dhëmbëve. Karbohidratet e tjera, sidomoskollonat e gatuara, p.sh. kripërat\patetinat e patates, gjithashtu mund të dëmtojnë dhëmbët,megjithëse në një shkallë më të vogël dhe indirekte meqë niseshti duhet të konvertohet nëglukozë nga pështyma amilazë pra një enizëm në pështymësë pari. Sheqernat që janë më tëlarta në indeksin e ngjitjes, të tilla si karamelet me gjalpë, mund të shkaktojnë më shumë dëme

Page 15: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

15

në dhëmbë sesa ato që janë më të ulëta në indeksin e ngjitjes, siç janë format e caktuara tëçokollatës ose shumica e frutave.3

3Hornick B. ‘’Diet and nutrition implications for oral health’’ , 2002.

Saharoza(sheqeri i tryezës) është më së shpeshti i lidhur me kavitetet. Sasia e sheqerit tëkonsumuar në çdo kohëështë më pak e rëndësishme se sa shpesh konsumohet ushqimi dhepijet që përmbajnë sheqer. Sa më shpesh sheqer konsumohet, aq mëi madh është koha gjatë tëcilës dhëmbi ështëi ekspozuar ndaj niveleve të ulëta të pH-së, në të cilin ndodh demineralizimi(më pak se 5.5 për shumicën e njerëzve). Prandaj është e rëndësishme të përpiqeni tëinkuarjoni konsumin e rrallë të ushqimit dhe pijeve që përmbajnë sheqer në mënyrë qëdhëmbët të kenë mundësi të riparohen me rimineralizimin dhe fluorid. Kufizimi i ushqimëvedhe pijeve që përmbajnë sheqer në kohën e ushqimit është një mënyrë për të zvogëluarincidencën e dëmtimit të dhëmbëve. Sheqernat nga ftutat dhe lëngje frutash, p.sh.glukoza,fruktoza dhe maltoza gjithashtu mund të shkaktojnë dëmtime të dhëmbëve.

Acidet që gjendën në lëng frutash, uthëll dhe pije të buta e ulin nivelin e pH dhe si rezultat kemiparaqitje të efekteve të dukshme në zgavrën e gojës që shkakton smaltimin e smalterit. Pijet tëtilla si lëngu i portokallit ose cola gjatë gjithë ditës ngre rrezikun e dëmtimit tëjashtëzakonshëm të dhëmbëve dentar.

Një faktor tjetër që ndikon në rrezikun e zhvillimit të kaviteteve është ngjitja e ushqimëve. Disaushqime ose ëmbëlsira mund të rrinë në dhëmbë dhe kështu të zvoglojnë pH në gojë për njëkohë të gjatë, veçanërisht nëse ato janë sheqerna. Është e rëndësishme që dhëmbët tëpastrohen së paku dy herë në ditë, mundësisht më një furçë dhëmbësh dhe pastë dhëmbëshfluoride, për të hequr çdo ushqim që ngjitet në dhëmbë.

Çamçakëzi ndihmon për pastrimin dhe heqjen e grimcave të ushqimëve, por për dhëmbët nëkushte të këqija mund të dëmtoj ose të heqë edhe mbushjet e lirshme. Çamçakëzi pa sheqerstimulon prodhimin e pështymës dhe ndihmon në pastrimin e sipërfaqes së dhëmbëve.

Akulli përtypjet në objektët të ngurta të tilla si akulli mund të çaj dhëmbët, duke çuar nëthyerje të mëtejshme të dhëmbëve. Përtypja në akull ështëi lidhur me simtomat e anemisë.Njerëzit me anemi priren të duan të hanë ushqime pa vlerë ushqyëse.

Alkooli pirja e pijeve me ngjyrë të errët, si verë apo birrë mund të njollosin dhëmbët, duke çuarnë një buzëqeshje të zbehur. Pirja e alkoolit me përqendrim të lartë mund të çojë në një gojë tëthatë, dhe më pak pështymë për të mbrojtur dhëmbët nga pllakat dhe bakteret.

Pirja e duhanitështë një nga faktorët kryesorë të rrezikut që lidhen me sëmundjet peridontale.Mendohet se pirja e duhanit dëmton dhe ndryshon përgjigjet normale të imunitëtit, duke

Page 16: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

16

shkaktuar procese shkatërruese, duke penguar reagimet reparative që promovojnë incidencëndhe zhvillimin e sëmundjeve periodontale.

2.3. Ushqimët që duhet konsumuar për dhëmbë më të fort

Fluori është një mbrojtës kryesor kundër zgavrave të dhëmbëve. Fluori bën që sipërfaqja edhëmbëve të jetë më rezistent ndaj acideve gjatë procesit të remineralizimit . Pirja e ujit tëfluorizuar rekomandohet nga disa profesionistë të dhëmbëve ndërsa të tjerë thonë se vetëmpërdorimi i pastave për dhembëështëi mjaftueshëm. Ushqimët të pasura me fibra mund tëndihmojnë në rritjen e rrjedhjës së pështymës dhe një shtresë e fibrave si tela selino mund tëdetyrojëpështmën në ushqim të bllokuar brenda gropave dhe çarjeve në sipërfaqet përtypjësku ndodhin mbi 80 % të zgavrave, për të holluar karbohidratet si sheqerin, neutralizimin e aciditdhe rifineralizon dhëmbët në sipërfaqe të lehta për t’u arritur.

Sipas specialistëve, ja ushqimët që duhen privilegjuar për të pasur dhëmbë të shëndetshëm e tëfortë.

Uji

Uji në formën e tij të pastër, është lëng pa shije dhe pa erë poashtu dhe nuk ka ngjyrë. Ai ështëidomosdoshëm për të gjitha format e jetës dhe njihet edhe si tretës mëi gjithanshëm.Uji kaformulen kimike H2O që domethënë se një molekul uji përbëhet nga 2 atome hidrogjen dhe njëoksigjen. Në shkenca uji quhet ndryshe edhe tretësi universal dhe është e vetmja substance epastër që gjendët në natyrë në të tri gjendjët e lëndës.

Uji ështëi pazëvendësueshëm dhe më të duhet shpërlarë dhëmbët pas çdo ngrënies ose paskonsumimit te pijeve tëëmbëlsuara që të pastrojmë gojën dhe të kemi shëndetin oral sa më tëpastër.

Produktet e qumështit, djathi .

Produktet e qumështit janë të pasura me vitamina dhe minerale. Ato ripërtërijnë sasitë ekalciumit, i cili ështëi nevojshëm për shëndetin e dhëmbëve.

E dini se djathi është miku i dhëmbëve? Për shkak të kalciumit që përmban djathi , airimineralizon smaltin dukei mbrojtur kështu dhëmbët nga kariesi.

Perimet jeshile

Nëse doni të kujdeseni në veçanti për dhëmbët duhet të konsumoni më shumë perime jeshilepasi ato nuk përmbajnë as sheqerna e as acide. Nga ana tjetër ato janë të pasura me kalcium,fluor dhe vitamina që mbrojnë smaltin dhe mishrat e dhëmbëve.

Page 17: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

17

Peshku

Peshku është aleat i shëndetit të gojës kështu që mirëështë ta konsumoni dy herë në javë. Aipërmban fluor dhe forcon dhëmbët duke i mbrojtur ata nga bakteriet.

Karotat dhe specat

Karotat dhe specat e pagatuar favorizojnë përtypjen dhe kjo e fundit mundëson heqjën e njëpjese të pllakës dentare të përbërë nga pështyma, mbetjet ushqimore dhe bakteriet. Pështymaqë prodhohet me shumicë gjatë përtyjes, neutralizon edhe acidet që formohen përrethdhëmbit.

Brokoli, lulelakra .

Brokoli, lulelakra apo edhe lakra e Brukselit përmbajnë vitaminen C ( e cila mbron mishrat edhëmbëve ), dhe kalcium, magnes dhe fosfor të cilat mineralizojnë dhëmbin.

Çokollata e zezë

Kjo mbase do ju habisë. Por në të vërtetë çokollata e zezë nuk është armik i dhëmbëve. Në të kataninë e cila lufton acidet dhe neutralizon disa bakterie.

Perimet e thata

Qiqrat, bizelet, fasulet, etj përmbajnë fluor, kështu që me konsumimin e tyre do kemi dhëmbëmë të shëndetshëm.

Gjalpi

Ështëi pasur me kalcium, gjalpi ju bën mirë edhe dhëmbëve. Ai merr pjesë në rimineralizimin esmaltit.

Mishi

Edhe mishi iu bën shumë mirë dhëmbëve . Përveçse nuk mban sheqerna, ai ështëi pasur mëacide amibe, vitamina dhe oligo-elemente. Përtypja e tiij do nxite edhe prodhimin më të madhëtë pështymës, e cila pastron dhe mbron dhëmbët.

Frutat e thata

Arrat, lajthite,kikirikët, etj janë të pasura me kalcium dhe me fluor, por nga ana tjetër përtypja etyre do nxitë edhe prodhimin më të madh të pështymës.

Çaji i gjelbër

Page 18: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

18

Çaji i gjelbër parandalon rritjen e baktereve dhe ndihmon në luftën kundër inflamacionit tëmishit të dhëmbëve dhe formimin e shtresave . Kafeja dhe kakao janë gjithashtu shumë tëdobishme.

3.KAPITULLI III

3.1. Shëndeti oral tek fëmijët

Fig.2. Shëndeti oral tek fëmijët .

Shëndeti oral në periudhën e fëmijërisë luan një rol mjaft të rëndësishëm dhe ndikon nëshëndetin oral në faza të mëtejshme të jetës. Për këtë arsyje problemet që mund të shfaqen nëkëtë periudhë duhet të parandalohen dhe zgjidhen në mënyrë profesionale.

Fëmijët deri në moshën 6- vjeçare kanë në gojën e tyre vetëm dhëmbët e qumështit. Ngamosha 6- vjeçare fillon dhe dalja e dhëmbit të parë pra dhëmbit nr.6.

Pas kësaj periudhe dhëmbët e qumështit fillojnë t’i lënë vendin dhëmbëve të përhershëm. Përshkak të moshës së vogël, aftësisë mekanike të pamjaftueshme , përbërjes delikate dhe

Page 19: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

19

strukturës së hollë të dhëmbëve në këtë moshë humbja dhe prishja e dhëmbëve për shkak tëkariesit është shumë e dukshme.

Fusha e stomatologjisë e cila merret më fëmijët quhet pedodonti.

Pedodontia përqendrohet në dy shtylla kryesore :

1. Trajtimi i problemeve ku përfshihen : mbushjet , trajtimi i kanaleve ose ekstracionet(heqjet e dhëmbëve ).

2. Stomatologjija preventive, e cila ka si qëllim mbrojtjen e dhëmbëve nga prishja. Sot, sinë të gjitha fushat e mjeksisë dentare, stomatologjja preventive po luan një rol gjithnjë emë të rëndësishëm.

3.2. Rëndësia e dhëmbëve të qumshtit

3.2.1. Aspekti estetik

Humbja e dhëmbëve të qumështit në moshë të hershme ( 3-4 vjeçare ) mund të shkaktojëprobleme estetike madje edhe psikologjike të fëmijët. Ndërsa në moshën 6 – 7 vjeçare nukpërbën më ndonjë problem të madhë pasi kjo është edhe periudha e ndryshimit të dhëmbëvetë qumështit.

3.2.2. Aspekti fonetik

Dhëmbët e parë luajnë një rol shumë të rëndësishëm në funksionin e të folurit të fëmijët.Humbja e dhëmbëve të parë shkakton problem në shqiptimin e shkronjave f, v,z,t,d.

3.3. Rëndësia në kafshim dhe rëndësia në udhëheqjen e dhëmbëve tëpërhershëm

Rëndësia në kafshim

Page 20: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

20

Prishjet masive të dhëmbëve të qumështit dhe humbjet e hershme të tyre bën që këto zona tëmos përdoren gjatë procesit të kafshimit duke shkaktuar ulje të funksionit të muskujve tëkafshimit. Kjo mund të sjellë edhe problem të mëtejshem në procesin e tretjes.

Rëndësia në udhëheqjen e dhëmbëve të përhershëm

Dhëmbët e qumështit kanë funksion udhëheqës për dhëmbët e përhershëm. Humbja ehershme e dhëmbëve të qumështit bën që dhëmbët e përhershëm të mos jenë në pozicionin etyre të duhur duke shkaktuar problem të shumta ortodontike.

3.4. Pikat më të rëndësishme për një higjen orale sa më të mirë të fëmijëve

Larja e dhëmbëve Ndjekja e zhvillimit të harkut dentar Edukimi mbi përdorimin e fillit dentar Dieta ushqimore Përdorimi lokal i fluorit Edukimi i prindërve mbi metodat e duhura të higjienës orale Përdorimi i silantëvë. Silantët krijojnë një mbrojtje të smaltite në këto zona, duke

penguar depërtimin e baktereve.

Kur duhet të fillojë kujdesi për dhëmbët e qumështit ?

Kujdesi për dhëmbët e qumështit fillon që nga dalja e dhëmbit të parë. Që në daljen e dhëmbittë parë të qumështit prindërit duhen të konsultohen me mjekun stomatolog për të pasurnjohuritë e duhura. Sa më shpejt të bëhet takimi i fëmijës me mjekun stomatolog aq më e lehtëbëhet parandalimi i prishjeve apo sëmundjeve të tjera dentare.Dhëmbët e qumështit bien me kalimin e kohës duke i lënë vendin dhëmbëve të përhershëm .Dhëmbët e qumështit sentralë ose dhëmbët e parë duhet të ruhen deri në moshën 7 – 8vjeçare kurse ato posterior ose dhëmbët e pasëm deri në atë 12 – 13 vjeçare. Kjo periudhëpërbën edhe periudhën e përfundimit të zhvillimit të dhëmbëve të përhershëm në kavitetinoral.

Page 21: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

21

Vlen për t’u theksuar roli i madhi dhëmballave të qumështit në procesin e kafshimit.Për këtëarsyje mbajtja e këtyre dhëmbëve në mënyrë sa më të shëndetshmë vlen më shumë për tutheksuar.Parandalimi i prishjes së dhëmbëve është kryesisht detyrë e familjës, pra e prindërve tëfëmijëve.Larja e rregullt e dhëmbëve, përdorimi i fillit dentar dhe mënyra e shëndetshme e të ushqyeritluan një rol vendimtar për një shëndet oral sa më të mirë .Përdorimi i sheqernave dhe pijeve me aciditet të lartë përbëjnë një rrezik shumë të madh nëzhvillimin normal të dhëmbëve të fëmijëve.

4. KAPITULLI IV

4.1. Mungesa e shëndetit oral shkakton shumë sëmundje

‘’Të kujdesësh për gojën nuk është kosto, por shëndet’’

Shëndeti oral të shqiptarët ështëi nënvlerësuar. Përkundër këshillave të stomatologëve për tëpasur konsulta dy herë në vit apo tëndërrojnë furçën rregullisht çdo 3 muaj, duket se ato endenuk respektohen në masë nga njerëzit. Në Ditën Botërore të Shëndetit të Gojës, specjalistët eShëndetit Oral tregojnë faktorët që shkaktojnë sëmundjet e dhëmbëve dhe mënyrën se siduhet të kujdesemi për higjenën e gojës. Inistituti i Shëndetit Publik thotë se rreth 90% epopullsisë së botës do të vuajnë të paktën një herë nga një sëmundje e gojës gjatë jetës së tyre,duke filluar nga kariesi dhe sëmundjet periodontale, qëçojnë në prishjen e dhëmbëve dhekancer të gojës. Diagnoza dhe trajtimi i sëmundjeve në zgavrën e gojës vështirësohet shpeshnga fakti se kjo pjesë e trupit të njeriut është një vëmendje për dy degë të ndryshme të kujdesitshëndetësor: ilaç dhe stomatologji.

Sëmundja e mishrave të dhëmbëve

Mishrat e dhëmbëve nuk duhet të gjakosen kur i lani ose përdorni fillin dentar. Nëse dhëmbëttuaj gjakosën, ka shumë mundësi që ju vuani nga sëmundjet e mishrave të dhëmbëve ose jenidrejt kësaj rrugë. Gingiviti apo forma e lehtë e sëmundjes së mishrave të dhëmbëve shkaktonskuqjen dhe ënjtjen e mishrave të dhëmbëve, gjë qëçon shpesh në gjakosjen e tyre për shkak tëbakterieve që formohen në mes të mishrave të dhëmbëve. Nëse masa bakterore përhapet,përgjigjja imunitare e organizmit rritet dhe mund tëçojë në shkatërrimin e indeve dhe kockavenë gojë. Sëmundja e mishrave të dhëmbëve quhet periodontit dhe ajo mund të bëhet kronik.

Rënia e dhëmbëve

Page 22: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

22

Të rriturit e moshës 20 - 64 vjeç kanë mesatarisht shtatë dhëmbë të humbur, ndërsa 10% eamerikanëve ndërmjet moshave 50 dhe 64 vjeç nuk kanë asnjë dhëmb të mbetur në gojë. Sikrimbja e dhëmbëve, ashtu edhe sëmundja e mishrave të tyre mund tëçojnë në humbjen edhëmbëve.

Era e keqe e gojës

Era e keqe e gojës, që klinikisht quhet halitozis, mund të prekë rreth 65% të popullatës. Era ekeqe mund të ketë shkaktarë të ndryshëm, shkaktari kryesor sigurisht është higjena e dobëtorale. Copëzat e ushqimit, të cilat mbetën gjatë dhe pas konsumit të ushqimit, nisin të mbajnëerë. Veshja e gjuhës me baktere gjithashtu është një faktor i rëndësishëm që ndikon në aromëne keqe të gojës. Disa kërkime shkëncore sugjerojnë kombinimin e pastrimit të gjuhës me larjëne rregullt të dhëmbëve me furçë dhe pastë dhëmbësh, si dhe përdorimi i fillit dentar, i cili mundtë ndimojë në eliminimin e këtij problemi.

Demenca

Njerëzit që kujdesen për higjenën e gojës, kanë kujdes edhe për shëndetin në përgjithësi.Studiuesit ndoqën një studim me 5468 njerëz për një periudhë 18-vjeçare. Ata zbuluan se mesatyre që kishin akoma dhëmbë dhe atyre që raportonin se nuk i lanin dhëmbët përditë, kishtenjë rrezik nga 22% - 65 % për të shfaqur sëmundjen e demencës, krahasuar me ata qëi lanindhëmbët tri herë në ditë rregullisht.

Sëmundja e mushkërive – Pneumonia

Kur bakteret nisin të shfaqen në gojën tuaj, ato kalojnë shumë shpejt në mushkëri. Është parëqë ka një lidhje ndërmjet higjenës së dobët të gojës dhe sëmundjes së mushkërive të marrë nëspital. Përmirësimi i higjenës së gojës zvogëlon incidencën e kësaj lloj sëmundjeje me 40%.

Infeksionet e sistemit nervor

Infeksioni është grumbullimi iqelbit me rrjedhje dhe ënjtje rreth tij. Në njëpacient me dhëmbëtë dëmtuar ku sëmundja paradontale është në stadtë avancuar, ajo mund të përbëjë një rrezikpër përhapjen e sëmundjeve që rrezikojnë jetën në pjesë të tjera të trupit. Në këtë përfundimarritën një grup shkencëtarësh, të cilët gjetën së higjena e dobët e gojës së pacientëve shihet sishkaktare e mundshme e infeksionit nësistemin nervor.

Diabeti

Dentistët e kanë ditur prej kohësh se diabeti është faktor rreziku për paradontit. Studimet ereja tregojnë se kjo lidhje mund të jetë e ndërsjellë. Situatat e moskujdesjes së plotë përdhëmbët gjithashtu mund të bëhën faktor rreziku për rezistencën ndaj insulinës dhe diabetit.Disa studime kanë indentifikuar madje që në pacientët të cilët vuajnë nga të dyja problemetshëndetësore, vënia nën kontroll e paradontitit mund të përmirësojë simtomat e diabetit.

Page 23: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

23

Sëmundja e veshkave

Individët me sëmundjet peridontale kanë 4,5 herë më tepër shanse për të pasur sëmundjekronike të veshkave. Sëmundjet e dhëmbëve nuk përbëjnë faktorin kryesor të rrezikut, por tënjerëzit mbi 69 vjeç shanset janë 27 herë më shumë për të pasur sëmundje kronikë të veshkavesesa te të rinjtë.

Sëmundjet e zemrës

Studimet të ndryshme kanë sugjeruar së mund të ketë një lidhje midis sëmundjes së mishravetë dhëmbëve dhe sëmundjeve të zemrës, ku të dyja këto sëmundje shoqërohen mëinflamacion. Një studim ka arritur në përfundim se, sëmundjet peridontale të cilat shkaktohennga bakteret mund të paraqesin një nga shkaktarët e mundshëm të sëmundjeve të zemrës.4

Komplikimet në shtatzëni

Gingiviti prek 60 deri 75 % të grave shtatzënë. Kur gratë shtatzënë kanë probleme serioze mëdhëmbët, fëmijët e tyre të posalindur kanë më shumë shanse për të pasur dhëmbë të sëmurë.Kur nënat shtatzënë nuk i kushtojnë vëmendje shëndetit oral, ka të ngjarë të lindin bebe nënpeshëapo të lindin para kohe. Studiuesit mendojnë se bakteret që hyjnë në rrjedhën e gjakut,pushtojnë placentën, duke shkaktuar kështu një përgjigje inflamatore.

Ulçera

Te njerëzit të cilët vuajnë nga periodontiti, shtresat bakterore të cilat formohen në xhepat midismishit të dhëmbëve mund të bëhen rezervuar i helikobakter pilori, bakter i cili në shumicën eratseve nuk ka shenja, por është shkaktar i ulçerës së stomakut kur shpërthen. Helikobakterpilori mund të transmetohet nga goja, dhe studime të mëdha epidemiologjike kanë gjetur njëlidhje pozitive ndërmjet periodontitit dhe testeve pozitive për bakterin, i cili është gjithashtu njëfaktor rreziku për kancerin e stomakut.

Sëmundjet malinje

Të dhënat të fundit na tregojnë se sëmundja periodontale në stad të rëndë, e cila përparon përnjë kohë të gjatë, si dhe rënia e dhëmbëve, mund të shoqërohet me një rrezik të shtuar tësëmundjeve malinje. Sëmundjet e mishrave të dhëmbëve dhe problemet dentare shoqërohengjithashtu me HPV (Human Papiloma Virus), i cili shkakton rreth 80% të kancerit të gojës.Duhanpirja është një faktor madhor rreziku, si për sëmundjen e mishrave, ashtu edhe përkancerin. Një studim i vitit të shkuar, në të cilin morën pjesë 3439 pjesëmarrës, identifikoishëndetin e dobët të gojës si një faktor rreziku të pavarur, shkaktar për HPV edhe në rastet kurduhanpirja ishte marrë në konsideratë.5

Page 24: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

24

4Pieter J. Slootweg, ‘’Patologjit dentale, edicioni dytë’’, Holandë, 2013.

5https://en.wikipedia.org/wiki/Oral_hygiene

5.KAPITULLI V

5.1. Teknikat për kujdesin e shëndetit oral

Në vitin 1965, Joe dhe bashkëpuntoret e tij drejtuan studimin klasik, duke treguar lidhjen midispllakës bakteriale dhe zhvilliin e gingivit ose sëmundjen e mishrave të dhëmbëve, fetorex oris(erën e keqe të gojës) dhe kariesin dentar (prishjen e dhëmbëve) të njerëzit. Pllaka bakterialevendosej në dhëmbë në mungesë të ndonjë procedure të kontrollit të saj, duke rezultuar nëzhvillimin e gingivave në të gjithë pacientët brenda 7-21 ditësh. Kontrolli i rregullt i pllakësdentare ditore, kryer në shtëpi, kombinuar me pastrimin e gurëzve në mënyrë profesionale, katreguar se vonon formimin e gurëzave, rënia e pllakës mbi gingiva, rënia e numrit total tëmikroorganizmave, reduktimin e xhepave dhe inflamacionit gingival, periodontiteve dheprishjes së tyre. Kontrolli i pllakës bakteriale për një higjenë maksimale, konsiston në kontrollinmekanik të pllakës, i cili kryhet më anë të furçës, pastës, elementët ndihmues në pastrimininterdentar flosi dentar, furçat dentare, kunjat e drurit dhe kauçukut, shpërlarësit e gojës.

5.1.1. Lloji i furçës

Rekomandohen furçat me kokë të vogël, prerje të drejtë, me funde të rrumbullakosura, qime tëbuta deri në mesatare, të grupuara në 3 apo 4 rreshta. Nga ADA (Shoqëria Amerikane eDentistris) nuk është përcaktuar një kohë ekzakte për sa mund të përdoret një furçë, porspecifikon se s’duhet të përdoret më shumë se disa muaj.

Kur duhet ndërruar furça? Kur zbehët ngjyra fijeve dhe kur ato rrafshohen. Kujdes! Nuk duhettë ushtrojmë forcë të madhe gjatë pastrimit të dhëmbëve. Kjo do të çonte në shkatërrimin estrukturës dentare dhe zhveshje të dhëmbëve. Sa i takon pastave të dhëmbëve, ato duhet tëjenë të përbëra nga elementet abrasive (për pastrimin mekanik të pllakës), ujë, sapun, agjentë

Page 25: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

25

aromatizues, ngjyrues, agjentë terapeutikë. T’i zgjedhim pastat me grimca abrasive sa më tëvogla. Duke ndryshuar agjentët terapeutikë, duke rritur sasinë e flourit, përfitojmë pasta tëposaçme për përdorim në rastet e ndjeshmërisë së dhëmbëve. Në rastet kur kemi zhveshje apondjeshmëri të dhëmbëve, nga ADA rekomandohen pastat me sasi të lartë flouri (1000-1100ppm). Për uljen e sasisë së mikroorganizmave shtojmë sasinë e klorheksidinës, agjentëveantimicrobalë.

5.1.2.Flosi dentar

Larja e dhëmbëve vetëm nuk do të heq pllakën nga të gjitha sipërfaqet e dhëmbit pasi 40% esipërfaqeve janë interdental. Një teknikë që mund të përdoret për të hyrë në këto zona ështëfije dhëmbësh. Kur përdoret teknika e duhur, flosi dentar mund të largojë pllakën dhe grimcat eushqimëve mes dhëmbëve dhe poshtë mishrave të dhëmbëve. Shoqata Dentare Amerikane(ADA) raporton se deri në 80% të pllakës mund të hiqet me anë të kësaj metode. ADArekomandon pastrimin mes dhëmbëve si pjesë e regjimit ditor të higjenës orale. Parandalonsëmundjen e mishrave, zhveshjes së tyre, shkaku parësor për rënien e dhëmbëve tek tëmoshuarit dhe reduktimin e aromës së keqe të gojës.

5.1.3.Furça interdentare

Përdoren në rastin kur kemi dhëmbë me hapësira apo për pastrimin e zonës ndërmjet aparatitortodontik dhe dhëmbëve. Kunjat e drurit dhe të kauçukut, përdorimi i tyre për një kohë tëgjatë sjell retraktimin, tërheqjen e gingivës në zonën respektive dhe funksionon si mjet abrazivduke shkatërruar strukturën dentare. Studimet tregojnë se furçat interdentale janë njësoj osemë të efektshëm se fijet kur heqin pllakën dhe zvogëlojnë inflamacionin e mishrave tëdhëmbëve.

5.1.4. Shpërlarësit e gojës

Gjuha përmban shumë baktere që shkaktojnë aromë të keqe të gojës. Pastruesit e gojës janëkrijuar për të hequr mbeturinat e ngjitura në gjuhë. Shpërlarësit e gojës nuk duhet të kenëpërmbajtje të lartë alkooli, pasi është vënë re se tejzgjatja në mënyrë kronike ka rezultat nëkancer orofariengeal. Gjithashtu, shpërlarësi me përqendrim të lartë të klorheksidinës nukrekomandohen më shumë se dy herë në vit nga një muaj në kohëzgjatje, për shkak të efekteve

Page 26: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

26

negative si: ngjyrosja e kaftë e dhëmbëve, e gjuhës, mbushjet e kompozitit si dhe dëmtimet tëpërhershëm të preceptimit te shijes. Ndërsa solucionet e holluara si listerina, ondontovax etj.,mund të përdoren në përditshmëri sipas udhëzimeve.

5.1.5.Teknika më e mirë për larjën e dhëmbëve

Nga ADA rekomandohet metoda BASS:

1. Vendosni qimet e furçës në gingiva, në kënd 45° në lidhje me dhëmbët. Vazhdoni larjënvetëm me një lëvizje në formë fshese nga lart-poshtë.

2. Përqendron aksionin në pjesën cervikale dhe aproksimale, ku dhe ka predispozitë përakumulimin e pllakës dentare.Koha e larjës së dhëmbëve duhet të jetë dy minuta, 30° për çdo kuadrat. Kontrollatrutinë të dentisti mund të jenë 3,6 apo 12 mujore, në varësi të predispozitës së pacientitpër karies dhe periodontit. Larja e dhëmbëve duhet të fillojë që pa i dalë dhëmbi i parëbebes, në muajin e 6-të apo të5-të pas lindjes, i fërkojmë me një garzë apo sodë bukedhe vazhdojmë në këtë mënyrë deri në moshën 2 vjeç, kur duhet ta prezantojmëfëmijën me furçën dhe pastën, që janë për moshën e tyre. Dhëmbët luajnë rol tërëndësishëm në cilësinë e jetës, duke ndikuar në të gjithë metabolizmin, funksionet dheshëndetin e trupit dhe mëndjes.

Nëlibrin e tij, ‘’Don Kishoti dhe mullinjtë e erës’’ Servantes përmes Don Kishotit i drejtohetSanço Panços : ‘’Sanço, dhëmbi është mëi shtrenjtë se diamanti, mos e nënvlerëso, kujdesu përtë’’.

Page 27: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

27

Përfundimi

Gjatë këtij punimi ishte knaqësi që të hulumtoja dhe studjoja për një temë që luan një rolshumë të rëndësishme në jetën e të gjithëve si fëmijëve poashtu dhe të rriturve.

Pra, në këtë punim kemi përmbledhjen që do të identifikojë atë që dihet në marrëdhënietkompleksë midis shëndetit të dobët oral,zgjedhjeve ushqimore të kompromentuara dhe frikësnë lidhje me procedurat peridontale.

Konkretisht kemi diskutuar për humbjen e dhëmbëve dhe dëmtimin e shëndetit oral dhemënyra se si ndikon marrja e ushqimëve tek dhëmbët, si dhe se si frika dhe ankthi i dhëmbëvemund t’i shtyjë pacientët të shmangin trajtimin e dhëmbëve, duke potencuar kështupotencialisht më tej shëndetin e tyre oral përmes një pamundësie për të konsumuar një dietëtë shëndetshme.

Shëndeti i dobët oral mund të ndikojë në aftësinë e një individi për të ngrënë ushqime tëcaktuara ushqyëse ndërsa ushqimi i dobët mund të rrisë rrezikun e një individi për shëndet tëdobët oral, përfshirë sëmundjen parodontale dhe humbjen e dhëmbëve.

Është shumë e rëndësishme që ju të kujdeseni për dhëmbët e fëmijëve dhe pastaj t’i informonipër rëndësinë e shëndetit dentar kur ata janë në gjendje të kujdesen për vetën.Kurrë nuk ështëvonë që të filloni t’i mësoni fëmijët se sa e rëndësishme është higjena e dhëmbëve dhe e gojësnë përgjithësi.

Kjo temë ka për qëllim të tregoj rëndësinë e madhe që ka shëndeti oral në shëndetin epërgjithshëm dhe mirëqeniën. Higjena e mirë e gojës është shumë e rëndësishme sepsefavorizon një shëndet të mirë dhe rrit cilësinë e jetës.

Tema fokusohet në këto mesazhe kryesore :

Shëndeti oral është shumë më tepër sesa një buzëqeshje e bukur. Shëndeti oral dhe shëndeti i përgjithshëm janë të lidhur me njëri-tjetrin.

Page 28: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

28

Shumica e sëmundjeve të gojës ndajnë faktorë të përbashkët rreziku me sëmundje tëtjera.

Në fakt, trupi i shëndoshë dhe dhëmbët e shëndoshë nuk shkojnë pa njëri-tjetrin.

Literatura

Christine N. Nathe, ‘’Shkenca e higjenës dentare’’,2016.

Xhevdet Asllani, ‘’Buletini Stomatologjik, vëllimi I’’, Tiranë, 1973.

Pieter J. Slootweg, ‘’Patologjit dentale, edicioni dytë’’, Holandë, 2013.

Jaypee Brothers,’’Pyetje dhe Përgjigjje në Stomatologjinë në komunitet, edicioni I parë’’,2010.

Hornick B. ‘’Diet and nutrition implications for oral health’’ , 2002.

Burimet nga internet:

https://en.wikipedia.org/wiki/Oral_hygiene

https://klankosova.tv/shendeti-oral-mjaft-i-rendesishem/

Page 29: PUNIM DIPLOME - edukimi.uni-gjk.org Muhadri.pdf · Dhe një falënderim shumëi veqantë sigurisht shkon për familjen time dhe miqtë e mi të afërt,qe më qendrojn afer në cdo

29

https://telegrafi.com/shendeti-oral-tek-femijet/

Autobiografia

Unë quhem Elinda Muhadri, e lindur me 23 mars 1994, në Gjakovë.

Shkollën fillore e kam përfunduar në shkollën e mesme të ulët‘’Selman Riza’’ në Gjakovë, ndërsa shkollimin e mesëm e kampërfunduar në shkollën e mesme të lartë të mjeksisë ‘’ Hysni Zajmi’’në Gjakovë . Studimet universitare i vazhdova në Universitetin eGjakovës ‘’Fehmi Agani’’, në Fakultetin e Edukimit – Programi Fillor.