publikacja objta jest prawem autorskim. wszelkie prawa ... filepublikacja obj ta jest prawem...

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania w serwisach bibliotecznych

RECENZENCIdr hab. Janusz Sytnik-Czetwertyńskidr hab. Bożena Zawadzka, prof. UJK w Kielcachprof. dr hab. Adam Alfred Zych

PROJEKT OKŁADKIJadwiga Burek

Na okładce: Tors (z cyklu Ecce homo), 1992, olej, płótno, 149,5 x 64,8 cm (obraz zamieszczony w albumie Marian Czapla. W 30-lecie pracy twórczej, Kielce – Warszawa 2002, s. 63; il. 25, fot. Paweł Suchanek – Pracownia Fotografi czna MNKI)

REDAKCJALucyna Sadko

KOREKTAZespół

SKŁAD I ŁAMANIEHanna Wiechecka

© Copyright by Anna Stawecka & Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoWydanie I, Kraków 2014All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być prze-chowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3643-3

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-663-23-81, 12-663-23-82, fax 12-663-23-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325


Spis treści

Wstęp ......................................................................................................................... 9

Rozdział IProblematyka osobowości i obrazu własnej osoby w świetle literatury psychologicznej ........................................................................................................ 13

1. Kształtowanie się pojęcia „osobowość” w psychologii .................................. 132. Charakterystyka poznawczego podejścia do osobowości ............................. 143. Problematyka „ja” i obraz własnej osoby w literaturze psychologicznej ..... 17

3.1. Problematyka „ja” w ujęciu historycznym ............................................. 183.2. Obraz własnej osoby – próba wyjaśnienia pojęcia ................................ 27

3.2.1. Sposoby ujmowania pojęcia „obraz własnej osoby” na gruncie psychologii ...................................................................................... 27

3.2.2. Obraz własnej osoby w ujęciu poznawczym ............................... 30

Rozdział II Psychologiczne ujęcie choroby przewlekłej ........................................................ 43

1. Wzrost zachorowań na choroby przewlekłe w XX wieku ............................. 431.1. Choroba przewlekła – próba określenia terminu .................................. 441.2. Dziecko przewlekle chore ......................................................................... 481.3. Rodzaje chorób przewlekłych występujących u dzieci

i ich przyczyny ........................................................................................... 502. Wpływ choroby na funkcjonowanie i przebieg rozwoju dzieci .................... 53

2.1. Choroba przewlekła jako sytuacja trudna .............................................. 642.2. Rodzaje sytuacji trudnych związanych z chorobą przewlekłą ............. 66

Rozdział IIIRozwój obrazu własnej osoby dzieci w okresie późnego dzieciństwa oraz związki tej problematyki z chorobą przewlekłą ........................................ 73

1. Rozwój obrazu własnej osoby z uwzględnieniem okresu późnego dzieciństwa .......................................................................................................... 73

2. Kształtowanie osobowości i obrazu własnej osoby (samowiedzy i samooceny) osób przewlekle chorych ........................................................... 78


6 Spis treści

Rozdział IVAktywność twórcza dzieci w okresie późnego dzieciństwa w zakresie plastyki ...................................................................................................................... 87

1. Rola aktywności w życiu człowieka ................................................................. 872. Znaczenie terminu „twórczość” w kulturze europejskiej ............................. 893. Twórczość plastyczna dziecka .......................................................................... 914. Zagadnienie ekspresji a twórczość plastyczna dziecka .................................. 94

4.1. Znaczenie terminu „ekspresja” ................................................................ 944.2. Aktywność fi zyczna i intelektualna jako składniki ekspresji

plastycznej .................................................................................................. 964.3. Ekspresja plastyczna dzieci ....................................................................... 974.4. Język plastyki .............................................................................................. 102

5. Cechy twórczości plastycznej dzieci w okresie późnego dzieciństwa ......... 1055.1. Kolorystyka ................................................................................................ 1055.2. Kompozycja ................................................................................................ 1065.3. Tematyka ..................................................................................................... 1085.4. Człowiek jako dominujący motyw twórczości plastycznej dzieci ....... 109

6. Twórczość plastyczna jako odzwierciedlenie osobowości dziecka .............. 1136.1. Zjawisko projekcji ...................................................................................... 1136.2. Projekcja twórcza ....................................................................................... 1166.3. Twórczość plastyczna dzieci w okresie późnego dzieciństwa jako

wyraz ekspresji i projekcji ........................................................................ 120

Rozdział VMetodologiczne podstawy badań ......................................................................... 129

1. Cele badań ........................................................................................................... 1292. Założenia badawcze: problemy i hipotezy, zmienne i ich wskaźniki .......... 1323. Metody, techniki i narzędzia badawcze ........................................................... 135

3.1. Analiza dokumentów ................................................................................ 1443.2. Sytuacja eksperymentalna dotycząca działań plastycznych,

wprowadzona w badaniach ...................................................................... 1463.2.1. Analiza wytworów plastycznych tzw. metodą sędziów

kompetentnych ............................................................................... 1483.3. Skala do Pomiaru Samooceny Dzieci i Młodzieży „Drabinka” ........... 156

4. Charakterystyka badanej populacji ................................................................. 1595. Organizacja badań ............................................................................................. 1606. Metody analizy statystycznej ............................................................................ 160

Rozdział VI Badania własne – interpretacja wyników ............................................................ 163

1. Wyniki badań w zakresie oceny prac plastycznych metodą sędziów kompetentnych ................................................................................................... 1631.1. Analiza różnic między obrazem własnej osoby ukazywanym

w pracach plastycznych przez dzieci zdrowe i dzieci przewlekle


7Spis treści

chore w zakresie częstości wystąpień wskaźników wchodzących w skład wyróżnionych cech ...................................................................... 1631.1.1. Wskaźniki cech prac plastycznych związane z ukazywaniem

obrazu własnej osoby określone na podstawie wyników badań, zawarte w warstwie przedstawieniowej (A) ................................ 164

1.1.2. Wskaźniki cech prac plastycznych związane z ukazywaniem obrazu własnej osoby określone na podstawie wyników badań, zawarte w warstwie formalnej (B) ................................................ 165

2. Wyniki badań w zakresie samooceny mierzonej skalą „Drabinka” ............. 1792.1. Analiza różnic między samooceną dzieci zdrowych i dzieci

przewlekle chorych w zakresie poszczególnych sfer „ja” ..................... 1792.2. Analiza różnic między badanymi dziećmi zdrowymi i dziećmi

przewlekle chorymi w zakresie samooceny ogólnej ............................. 1833. Dyskusja wyników ............................................................................................. 184

Zakończenie .............................................................................................................. 221Bibliografi a ................................................................................................................ 227Aneks .......................................................................................................................... 243Indeks osób ............................................................................................................... 259


Wstęp

Natura człowieka jest skomplikowana, o czym świadczą różnice indywidual-ne między ludźmi oraz złożoność ich zachowania, niemniej jednak psycho-logowie, którzy zajmują się osobowością, starają się ujmować go całościowo. W świetle ich poglądów można przyjąć, iż: „Osobowość to te cechy charakteru osoby, które wyjaśniają spójny wzorzec uczuć, myślenia i zachowania (...)”1. Stanowi ona „integrację, organizację i jedność osoby ludzkiej”2. Ważnym aspektem, bez którego nie sposób ją wyjaśnić i zrozumieć, jest obraz własnej osoby.

Spośród współczesnych teorii osobowości interesujące z punktu widzenia podjętych badań nad obrazem własnej osoby dzieci przewlekle chorych jest ujęcie poznawcze, które – nawiązując do rozwoju informatyki – określa oso-bowość jako złożony system przetwarzający informacje, funkcjonujący analo-gicznie do systemu komputerowego. Uczonych interesuje więc, w jaki sposób ludzie kodują (przyjmują), przechowują (zapamiętują) i wydobywają informa-cje, w tym również informacje dotyczące samych siebie.

Schematy składające się na obraz własnej osoby (schematy „ja”) stanowią „system przekonań dotyczących własnej osoby oraz uczuć z tymi przekona-niami związanych i do siebie kierowanych”3. Pełnią one wiele ważnych funkcji, między innymi wpływają na organizację systemu poznawczego, mają istotne znaczenie dla procesów emocjonalnych i motywacyjnych oraz całokształtu funkcjonowania człowieka, w tym jego zachowania, planów, aspiracji życio-wych i relacji z innymi ludźmi4.

Ważnym elementem składowym obrazu własnej osoby jest samowiedza, na którą składają się: „przekonania dotyczące własnego wyglądu i cech fi zycz-nych, umiejętności i zdolności, cech charakteru, pragnień, postaw, pełnionych ról społecznych itd.”5. Według Józefa Kozieleckiego samowiedza składa się

1 L. Pervin, O. John, Osobowość. Teoria i badania, Kraków 2002, s. 4.2 Tamże, s. 18.3 M. Braun-Gałkowska, Projekcyjny obraz siebie osób przeżywających poczucie osamotnienia

[w:] Rysunek projekcyjny w badaniach obrazu siebie, red. B. Kosturbiec, B. Mirucka, Lublin 2004, s. 15.

4 Por. L. Pervin, O. John, Osobowość..., s. 547; B. Kosturbiec, Obraz siebie u zwolenników postmodernizmu w świetle rysunku „Ja wśród ludzi” [w:] Rysunek projekcyjny w badaniach..., s. 87.

5 R. Drwal, Adaptacja kwestionariuszy osobowości, Warszawa 1995, s. 93.


10 Wstęp

z sądów opisowych (samoopisów), sądów wartościujących (samoocen) i są-dów o standardach osobistych (życzeniach, pragnieniach dotyczących własnej osoby), przy czym samooceny i samoopisy przenikają się, są z sobą powiązane, a niekiedy z sobą utożsamiane6.

Człowiek ocenia siebie pod różnymi względami, bierze też pod uwagę roz-maite dziedziny działalności, sytuacje, stąd można mówić o istnieniu samo-ocen cząstkowych, które w połączeniu składają się na samoocenę ogólną. Ta z kolei jest zależna od tego, jakie samooceny szczegółowe przeważają. Samo-ocena ogólna, określana również jako samoakceptacja, rzutuje na to, jak jed-nostka zachowa się w nowych sytuacjach i jak oceni swoje szanse7. To, jaka samoocena ogólna rozwinie się w dzieciństwie, zazwyczaj oddziałuje na samo-ocenę w dorosłym życiu, ponieważ jest ona stałą właściwością jednostki mało podatną na zmiany.

Z punktu widzenia podjętych badań nad obrazem własnej osoby dzie-ci przewlekle chorych podkreślić trzeba, że składa się on z elementów mniej i bardziej świadomych, a jego formowanie uzależnione jest zarówno od czyn-ników wrodzonych, jak i doświadczeń nabywanych przez jednostkę w ciągu życia, w wyniku wpływów środowiskowych (fi zycznych i społecznych).

Różnorodne uwarunkowania i okoliczności mogą zaburzać prawidło-wy rozwój i funkcjonowanie obrazu własnej osoby, a tym samym utrudniać rozwój osobowości. Ma to poważne konsekwencje dla jakości i biegu życia człowieka. Jedną z przyczyn wspomnianych zaburzeń może być doznawanie w dzieciństwie przewlekłej choroby somatycznej, będącej subiektywnym od-czuciem dyskomfortu lub cierpienia8.

Każda choroba ma odmienną specyfi kę – przebieg, rokowania i skutki. Niektóre z nich mają charakter piętnujący (np. padaczka), inne upośledzają funkcjonowanie fi zyczne (np. reumatyzm) lub stanowią chroniczne zagroże-nie życia (np. przewlekła niewydolność nerek, mukowiscydoza). Większości z nich towarzyszą dolegliwości fi zyczne związane z zaburzeniami biologicz-nych funkcji organizmu oraz mniej lub bardziej poważne problemy natury psychologicznej i społecznej. Wiele chorób przewlekłych wymaga długotrwa-łych, uciążliwych terapii, zmiany trybu życia i planów. Całokształt ujemnych skutków choroby przewlekłej komplikuje egzystencję i funkcjonowanie chorej jednostki oraz jej rodziny. To, jak chory poradzi sobie z kryzysową sytuacją stwarzaną przez chorobę, zależy nie tylko od samej choroby, jej przebiegu i skutków, lecz także od umiejętności oceny sytuacji, zasobów psychologicz-nych i intelektualnych chorego, wpływów otoczenia fi zycznego i społecznego, od jego wieku oraz dojrzałości emocjonalnej i siły osobowości9.

6 Por. J. Kozielecki, Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 1976; R. Drwal, Adapta-cja..., s. 93.

7 Por. R. Drwal, Adaptacja..., s. 94.8 Por. G.D. Bishop, Psychologia zdrowia. Zintegrowany umysł i ciało, Wrocław 2000, s. 252.9 Por. G.D. Bishop, Psychologia zdrowia..., s. 327.


11Wstęp

W związku z powyższym istnieje duże prawdopodobieństwo, że na sku-tek wystąpienia choroby przewlekłej u dziecka, rozwój i funkcjonowanie jego obrazu własnej osoby zostaną poważnie naruszone, co może mieć znaczne konsekwencje społeczne i psychiczne oraz niekorzystnie rzutować na radzenie sobie z trudnymi sytuacjami w dorosłym życiu. Ważne więc jest, aby osoby, które wychowują, leczą czy pracują z dziećmi przewlekle chorymi somatycz-nie, mogły uświadomić sobie nie tylko różne problemy, z jakimi się one bo-rykają, ale też zdały sobie sprawę z tego, jak przebiega rozwój ich osobowości i obrazu własnej osoby. Poznanie tych zagadnień nie jest bez znaczenia dla wspomagania ogólnego rozwoju dzieci dotkniętych przewlekłymi schorzenia-mi, w tym dla pokonywania trudności natury biologicznej, psychicznej i spo-łecznej związanych z chorobą, a przede wszystkim ma doniosłe znaczenie dla pomocy, jakiej wychowawcy, psycholodzy i lekarze mogą udzielać dzieciom w rozwijaniu prawidłowego obrazu własnej osoby.

Badanie obrazu własnej osoby dzieci, tego, jak się on tworzy i funkcjonu-je, nie było przedmiotem zainteresowania wielu uczonych, co wiązać można z faktem, iż zagadnienia te nie poddają się łatwo badaniom i analizie. Drogę dotarcia do tego, co tkwi w podświadomości dziecka, a zarazem do poznania złożonych problemów natury biopsychospołecznej wynikających z choroby umożliwiają metody projekcyjne. W metodach tych używane są

...bodźce wieloznaczne, dopuszczające różnorodne reakcje badanego. Reakcje te ujaw-niają „prywatny świat badanego”, czyli to, czego badany nie może lub nie chce powie-dzieć, często dlatego, że nie zna siebie i sam nie wie, co odkrywa w swej projekcji10.

Szczególnie wartościowa w przypadku dzieci w okresie późnego dzieciń-stwa, z racji ich zainteresowań działaniami plastycznymi, wydaje się analiza ich wytworów plastycznych. Dzięki projekcji, tj. rzutowaniu wewnętrznych stanów (przeżyć, nastawień, konfl iktów itp.), można poznawać i badać róż-ne, zwłaszcza nieświadome wymiary osobowości dziecka, w tym jego własny obraz siebie. Jest to tym bardziej godne uwagi, że projekcja umożliwia ujęcie osobowości jako struktury całościowej, wielowymiarowej i dynamicznej, obra-zującej doświadczenia oraz sposoby psychicznego funkcjonowania człowie-ka11. Dla pełnego poznania obrazu własnej osoby dzieci przewlekle chorych konieczne jest wzbogacenie metod badawczych o te, które służą badaniu świa-domej warstwy obrazu własnej osoby, takich jak Skala do Pomiaru Samooceny Dzieci i Młodzieży „Drabinka”.

Prezentowana praca koncentruje się na problemach biopsychospołecznych dzieci przewlekle chorych somatycznie, a zwłaszcza na tym, jak postrzegają one siebie. Należy nadmienić, że nie prowadzono zbyt wielu badań w tym zakresie. Jest to praca interdyscyplinarna, łącząca wiedzę z zakresu psycholo-

10 M. Braun-Gałkowska, Projekcyjny obraz..., s. 16.11 Por. B. Kosturbiec, B. Mirucka, Wstęp [w:] Rysunek projekcyjny w badaniach..., s. 7.


12 Wstęp

gii osobowości, psychologii rozwojowej, psychologii twórczości, psychologii zdrowia i pedagogiki specjalnej. Zagadnienia poruszane w ramach tych dzie-dzin dają szerszy obraz badanego problemu oraz pozwalają spojrzeć na dzieci chore somatycznie w sposób całościowy.

Przedstawiona monografi a składa się z sześciu rozdziałów. W rozdzia-le pierwszym ukazana została problematyka obrazu własnej osoby w nurcie poznawczego podejścia do osobowości. Rozdział drugi poświęcony jest roz-ważaniom dotyczącym choroby przewlekłej oraz przedstawia sytuację psycho-społeczną dzieci przewlekle chorych. Rozdział trzeci dotyczy rozwoju obrazu własnej osoby dzieci w okresie późnego dzieciństwa. Rozdział czwarty ukazuje twórczość plastyczną dzieci w okresie ideoplastyki – zjawiska aktywności pla-stycznej, ekspresji i projekcji oraz cechy ich twórczości niezbędne do analizy prac. Rozdział piąty dotyczy metodologii pracy, w tym zawiera problemy i or-ganizację badań własnych. W rozdziale szóstym przedstawiona została inter-pretacja wyników dokonana na podstawie analizy warstwy treściowej i formal-nej prac plastycznych wykonanych przez badanych oraz danych uzyskanych za pośrednictwem Skali do Pomiaru Samooceny Dzieci i Młodzieży „Drabinka”.

Pracę kończą wnioski i refl eksje, wyprowadzone na podstawie interpretacji badań, odnoszące się do teorii i praktyki psychopedagogicznej.


Indeks osób

AAdler, Alfred (1870–1937) 22, 91Aleksandrowicz, Julian (1908–1988) 61, 201Aleszko, Zofi a (1940– ) 212Allport, Gordon Willard (1897–1967) 14, 17,

22Alschuler, Rose Haas (1887–1979) 126Andrukowicz, Wiesław 89Antonovsky, Aaron (1923–1994) 200Antoszewska, Beata 200Arnheim, Rudolf (1904–2007) 96Arusztowicz, Barbara 30, 75, 84, 185, 198Arygle, Michael 32Arystoteles (384–322 a.C.) 116

BBakoń, K. 51, 52Bandura, Albert (1925– ) 119Barcikowski, Władysław (1916– ) 49Barczyński, Marian (1931–2006) 45Baum, Ewa 205, 206Bąkowski, Wojciech (1956– ) 84, 185,198Bąk-Sosnowska, Monika 198Bellak, Leopold (1916– ) 114 Benveniste, Émile (1902–1976) 103Berezowska, Danuta 212Bertalanff y, Ludwig von (1901–1972) 15Biela, Adam (1947– ) 14, 15Bielecki, Jan (1945– ) 20, 27, 40, 74, 75Bishop, Georg D. 10, 67, 71Bissinger-Ćwierz, Urszula 209Bogusz, Jerzy (1904–1993) 45Borkowska, Maria 49Braun-Gałkowska, Maria (1939– ) 9, 11, 123,

125, 126, 151–155, 191Brenner, Malcolm 26Brittain, W. Lambert (1922–1987) 99–101,

104–107, 111, 113, 121–124, 151–154, 179, 187, 188

Brooks-Gunn, Jeanne 74Brzezińska, Anna 28, 30, 32–36, 38, 76, 95,

96, 130, 187Burt, Cyril Lodowic (1883–1971) 99, 101

CCambier, Anne 92, 96, 99–101, 118, 124, 126,

131Cattel, Raymond Bernard (1905–1998) 116Chagall, Marc (1887–1985) 91Charcot, Jean Martin (1825–1893) 13Chłopkiewicz, Maria (1943– ) 30, 41, 185Claparède, Édouard (1873–1940) 91, 94Clèro, Claude 92, 93, 108, 122Combs, Arthur W. (1912–1999) 22, 27Converse, Philip E. 28Cooley, Charles Horton 21Cytowska, Beata (1964– )195, 199Czarnecki, Kazimierz (1933– ) 135Czerwiński, Marcin (1924–2001) 103 DDakowska, Halina 212Dąbek, Adam 98Dąbrowski, Kazimierz (1902–1980) 79, 84Decroly, Ovide (1871–1932) 91Deptuła, Maria 157Dewey, John (1859–1952) 91, 94Doherty, J. 50, 51Dolińska-Zygmunt, Grażyna 47, 200Doliński, Dariusz (1959– ) 14, 15, 17, 30–32,

35, 37, 38, 88Dołęgowska-Wysocka, Bożena 194Doroszewicz, Krystyna 156–158, 179, 246Doroszewska, Janina (1900–1979) 83, 85Drwal, Radosław Łukasz (1946–1992) 9, 10Dykcik, Władysław (1942–2013) 206, 207Dziewięcki, Marek (1954– ) 23


260 Indeks osób

EEco, Umberto (1932– ) 103Ekel, Jerzy 95Engelhart, Dominique 92, 96, 99, 124, 131Epstein, Samuel (1926– ) 25

FFolkman, Susan 195–197, 199Frank, Lawrence Kelso (1890–1963) 115Frankfort-Nachmias, Chava 135, 144Freinet, Célestin (1896–1966) 91, 94Freud, Sigmund (1856–1939) 22, 24, 91,

113–116, 119Fromm, Erich (1900–1980) 91

GGałdowa, Anna (1940– ) 19Garb, Howard N. 118, 215Gasiul, Henryk (1950– ) 18, 19, 24, 25, 28Gawda, Barbara 117, 118Gerstmann, Stanisław (1911–1983) 15Gibson, J.J. 15Ginko, A. 157Girloy, Andrea (1949– ) 204Giryński, Andrzej 61Gloton, Robert (1906–1986) 92, 93, 108, 122Gładyszewska-Cylulko, Joanna 205, 207–209Głowacka, Elżbieta 123, 125–127, 151, 191Gordon, Th omas (1918–2002) 200Gould, Patricia (1951– ) 102, 151, 153, 188,

191, 192, 206, 220Góralczyk, Ewa 47Górniewicz, Józef (1956– ) 127Green, C. 71Grochmal-Bach, Bożena 208, 213, 214Grzywak-Kaczyńska, Maria (1886–1979) 91Gumułka, Witold Stanisław (1938– ) 45Guz, Sabina 15Guzowska-Dąbrowska, Małgorzata 195, 196

HHaith, Marshall M. (1937– ) 38, 74, 77, 83,

84, 130, 157Hall, Calvin S. (1909–1985) 14Hanek, Leon (1925–2013) 212Harper, Denis C. 50Harwas-Napierała, Barbara (1947– ) 81, 151Heiss, Robert 105, 127Hepworth, J. 50, 51Heszen, Irena (1942– ) 195–197, 200

Heszen-Klemens, I. (1942– ) 65, 78Heszen-Niejodek, I. (1942– ) 47, 53, 57, 66, 72Higgins, E. Tory (1946– ) 34Hilgard, Ernest Ropiequet (1904–2001) 115Hobfoll, Stevan E. (1951– ) 196, 197Hohensee-Ciszewska, Helena 99, 113, 149Hora, Zbigniew (1933– ) 212Hornowski, Bolesław (1914–1983) 88, 93, 99,

110 –112, 117, 122–124, 126, 128, 152, 154, 155

Hulek, Aleksander (1916–1993) 46Hume, David (1711–1776) 18, 19Hurlock, Elisabeth Bergner (1898–1988) 28,

30, 38, 76, 81, 83, 85

IIngarden, Roman (1893–1970) 149Iniewicz, Grzegorz 201, 203

JJacobson Edmund (1888–1983) 202 Jakubowska-Winiecka, Anna 195, 197, 204James, William (1842–1910) 19–22, 27 Janczewski, Andrzej Lucjan 48Janet, Pierre Marie Felix (1859–1947) 13Jankowski, Dzierzymir (1932– ) 103Jarczyk, Jacek 30Jarosz, Marek (1928–2006) 46, 58, 59, 65, 66,

70, 72Jaroszyński, K. 95Jaroszyński, Piotr (1955– ) 18,Jarymowicz, Maria (1942– ) 31, 33John, Oliver P. 9, 120, 218Jośko, Jadwiga 213Juczyński, Zygfryd (1941– ) 47, 197, 199–201Jung, Carl Gustaw (1875–1961) 91Jutrzyna, Ewelina 206

KKaczorowska, Barbara 205Kagan, W. 157Kaiser-Grodecka, Irmina (1941– ) 52Kaja, Barbara (1944– ) 80, 157Kamiński, S. 18Kant, Immanuel (1724–1804) 19Karcz, Juliusz (1944– ) 189Karolak, Wiesław (1949– ) 205Kartezjusz, Descartes René (1596–1650) 18Kataryńczuk-Mania, Lidia Ewa 187, 189Kelly, Georg Alexander (1905–1967) 15, 25


261Indeks osób

Kerschensteiner, Georg (1854–1932) 99, 101Kida, Jan (1931– ) 95Kielar-Turska, Maria (1942– ) 151Kihlstrom, John F. 120Knapik, Mirosława 203Knoll, Nina 197Koch, S. 23Kochańska, Grażyna (1952– ) 39, 40Kocowski, Tomasz (1933–1988) 64Koestler, Arthur (1905–1983) 91Koft a, Mirosław (1945– ) 14, 15, 17, 30–32,

35, 37, 38, 88Kohut, Heinz (1913–1981) 24Kondráš, Ondrej (1930–2002) 79Konieczna, Ewelina J. 132, 205, 209Kopaliński, Władysław (1907–2007) 113Kossewska, Joanna (1963– ) 222Kosturbiec, Beata 9, 11, 117Kott, Tadeusz 51Kozielecki, Józef (1936– ) 9, 10, 28, 29, 78,

115, 156, 207Krasoń, Katarzyna 203, 207Kratochvíl, Stanislav (1932– ) 115Krauze-Sikorska, Hanna 192Krawczyński, Marian (1934– ) 53, 81, 185Krąpiec, Mieczysław Albert (1921–2008) 18,

19Kubacka-Jasiecka, Dorota (1943– ) 36, 75, 83Kujawiński, Jerzy (1928– ) 88, 89Kulesza, Marek (1974– ) 47–51Kusiak, Krystyna 203Kuśpit, Małgorzata 203, 210, 212Kwiatkowska, Grażyna Ewa 105, 127, 132Kwiatkowski, Waldemar 43

LLachowska, Bogusława 94, 123Lam, Władysław (1893–1984) 92Larkowa, Helena 44, 78, 83László, Ervin (1932– ) 15Lazarus, Richard S. (1922–2002) 119, 195,

196Leder, Stefan (1919–2003) 61Lembke, W. 126Leonardo da Vinci (1452–1519) 116Lewicka, Maria (1949– ) 31Lewicki, Andrzej (1910–1972) 15, 115Lewin, Kurt (1890–1947) 22Lewis, Michael 74Lilienfeld, Scott O. (1960– )118, 215

Lindzey, Gardner L. 14Locke, John (1632–1704) 18, 19Lowenfeld, Victor (1902–1960) 92, 99–101,

104–107, 111, 113, 121–124, 151–154, 179, 187, 188

Lulek, Barbara 121Luquet, Georges-Henri (1876–1965) 100, 101Lüscher, Max (1923– ) 127

ŁŁaguna, Mariola 19, 28, 29, 94, 123Łobocki, Mieczysław (1929–2012) 144Łukaszewski, Wiesław (1940– ) 15, 23, 28,

29, 34

MMaciarz, Aleksandra (1937–2011) 44–46, 49,

53–55, 59, 60, 62–65, 67, 70, 185, 193, 194Majewicz, Piotr 28, 58, 59, 73, 80, 83Makowski, Tadeusz (1882–1932) 91Malraux, André (1901–1976) 92Mamczur, Regina 95Marciniak, Tadeusz 103Markus, Hazel June Linda Rose (1949– )16,

17, 24–26, 73–75Maruszewski, Tomasz (1946– ) 16, 66Maryniarczyk, Andrzej (1950– ) 18Maslow, Abraham (1908–1970) 91Matarazzo, Joseph D. 47Materska, Maria (1942– ) 16Matusewicz, Czesław (1931– ) 26Matuszkiewicz, B. 212Matyjas, Bożena 214Mayenowa, Maria Renata (1910–1988) 103Mazepa-Domagała, Beata 207Mądrzycki, Tadeusz (1931–2002) 19, 32, 35,

37, 40McDaniel, S.H. 50, 51Mead, Georg Herbert (1863–1931) 15, 21Meagher, T. 71Meili, Richard (1900–1991) 135Mihilewicz, Stanisława 143Miller, Scott A. (1944– ) 38, 74, 77, 83, 84,

130, 157Milton, T. 71Miró, Joan (1893–1983) 91Mirucka, Beata 9, 11, 117Montada, Leo 51Montessori, Maria (1870–1952) 91Moos, R.B. 71


262 Indeks osób

Morawski, Stefan (1921–2004) 149Moskowitz, Judith T. 197, 199Murphy, 28

NNachmias, David 135, 144Najder, Krzysztof 16Nawrot, Jacek (1936– ) 69Newcomb, Th eodore M. (1903–1984) 28Nęcka, Edward (1953– ) 16Niebrzydowski, Leon (1931–2003) 28, 30, 34,

35, 39, 80, 84Nowakowska, Maria 46, 65, 66, 134Nowakowska-Buryła, Ilona 203Nowicka, Agnieszka 49, 59Nuttin, Joseph (1909–1988) 28

OObuchowska, Irena (1932– ) 52–54, 81, 185Oerter, Rolf 51Ogińska-Bulik, Nina 197, 199–201Okoń, Wincenty (1914–2011) 92Oktaba, Wiktor (1920–2009) 161, 162Oleś, Piotr (1955– ) 20Orzechowski, Jarosław 16Ostaszewska, J. 95Oster, Gerald D. (1949– ) 102, 151, 153, 188,

191, 192, 206, 220Osterrieth, Paul Alexandre (1916–1980) 96

PPassella, Maria 212Pavúk, Andriej 121Peay, Marilyn Y. 115, 201Pecyna, Maria Bogumiła 44, 58, 59–62, 64,

69, 70, 81, 222Pervin, Lawrence A. (1936– ) 9, 16, 17, 19,

21, 23, 25–27, 74, 118–120, 215–218Peterman, P. 51Pfi ster, M. 105Piaget, Jean (1896–1980) 17, 88Picasso, Pablo (1881–1973) 91Pielasińska, Wiesława 94, 95Pierzchałowa, Hanna 135Pilecka, Władysława (1946– ) 30, 43–46,

49–51, 54–61, 63–66, 74, 77, 79–81, 83, 85, 129, 179, 185–187, 195, 197–199, 201–203, 210, 222

Pilecki, Jan 30, 43,44, 51, 64, 80, 81, 83, 129, 186

Pinkerton, P. 45Piszczek, Maria 198, 199, 204, 206Pless, J.B. 45Pleszewski, Zbigniew 61Płonka-Syroka, Bożena 43Pohorecka, Anna 61Pomykało Wojciech 64Popek, Róża 94, 95, 97, 98, 102–105, 107,

204, 216Popek, Stanisław (1936– ) 89–99, 101–103,

105–110, 115–118, 121–123, 127, 131, 143, 148, 150–155, 187, 191, 202, 204––206, 213, 214, 220

Poprawa, Ryszard (1958– ) 200Porębska, Maria (1923– ) 14Pulver, M. 125Puślecki, Władysław (1933–2008) 87, 96

RRadmacher, Sally A. 47Raimy, 27Rathus, Spencer A. 218Read, Herbert (1893–1968) 91, 92, 94Reber, Arthur S. (1940– ) 20, 29, 31, 38, 70,

87, 114, 115Rembowski, Józef (1923–1995) 113, 114,

116, 117Rewerski, Wojciech S. (1936– ) 45Reykowski, Janusz (1929– ) 15, 28, 29, 33–40,

44, 66, 77, 78, 156, 185–187Ricci, Corrado (1858–1934) 92Rogers, Carl Ranson (1902–1987) 22–24, 84,

91Rola, Jarosław 156, 246Rorat, Marzena 121Rosińska, Zofi a (1940– ) 26Różycka, Radzisława 204, 205Rutkowska, Grażyna 54Rużyłło, Edward (1909–2009) 49Rybakowa, Maria (1924– ) 52Rzepińska, Maria (1917–1993) 116, 121

SSalmon, Peter 57, 196Schaff er, H. Rudolph (1926– ) 35, 36, 73, 187,

189, 192Schaie, Klaus Warner (1928– )127Schultz Johannes Heinrich (1884–1970) 202Schwarzer, Ralf 197Selye, Hans (1907–1982) 195


263Indeks osób

Semenowicz, Halina (1910–2004) 95Sesterhenn, H. 48Sęk, Helena (1938– ) 47, 59, 61, 65, 96, 115–

–118, 195–197, 200, 222Sękowska, Zofi a (1924–1997) 44, 61, 185, 186Shaughnessy, John J. (1947– ) 135, 144Sheridan, Charles L. (1937– ) 47Siedlecka, Krystyna 51, 52Siek, Stanisław (1930– ) 13, 22, 27, 28, 35, 39,

74–76, 81, 88Sikorski, Wiesław 206Silamy, Norbert (1926– ) 87, 115Skorny, Zbigniew (1926–2012) 135, 186Skórczyńska, Małgorzata 195, 201Słowik, Piotr 222Snygg, Donald (1904–1967) 22, 27Spranger, Eduard (1882–1963) 91Stanisławiak, Ewa 156–158, 179, 246Starkiewicz, Szymon Tadeusz (1877–1962) 194Starkiewicz, Wanda (1904–1985)194Stasiakiewicz, Michał 118Stawarski, Andrzej 199Stawecka, Anna Maria 48, 132, 193, 214Stawinoga, Renata 203Stefańska-Klar, Renata 81, 82, 84Stepulak, Marian Zdzisław (1957– ) 15, 38Stern, Daniel N. (1934–2012) 24Sternberg, Robert (1949– ) 67Steuden, Stanisława (1950– ) 123, 151–155,

191Strelau, Jan (1931– ) 14, 16, 53, 118Sullivan, Harry Stack (1892–1949) 87Szafraniec, Grażyna 203Szczupał, Bernadeta 187, 195, 207, 211, 214,

219Szewczuk, Włodzimierz (1913–2002) 13–15,

47, 87, 90, 95, 115Szulc, Wita (1941– ) 103, 205Szuman, Stefan (1889–1972) 88, 89, 91, 92,

96, 99, 100, 101, 103, 104, 110–113, 121, 152, 153, 187, 216

Szychowiak, Barbara 52, 187, 189, 190, 219Szymura, Błażej (1969–2009) 16

ŚŚlenzak, Jadwiga 65Śródka, Andrzej (1946– ) 45, 46

TTarasiuk, Romuald 103, 122

Tatarkiewicz, Władysław (1886–1980) 19, 89, 90, 94, 95, 98

Taylor, Shelley E. 48Tokarski, Jan (1909–1982) 144Tomasz à Kempis 113 (ok. 1380–1471)Tomaszewski, Tadeusz (1910–2000) 15, 66,

115, 135Torrance, Ellis Paul (1915–2003) 91Trempała, Janusz (1953– ) 81, 151Trojanowska-Kaczmarska, Anna (1931–

–2007) 100, 101, 113, 151, 152, 154Trzcieniecka-Green, Anna 195, 198Trzebińska, Ewa (1951– ) 197Trzebiński, Jerzy (1946– )31Turner, R.H. 28Turopolski, Witold 19, 20, 21, 24Turska, Dorota 90Tyszka, Tadeusz (1939– ) 16Tyszkowa, Maria (1932–1993) 15, 21, 25, 34,

67, 68, 91, 92, 94

UUchnast, Zenon (1939– ) 20, 23, 39Urlińska, J. 83Uszyńska-Jarmoc, Janina 91, 98, 189, 190

VVasta, Ross 38, 74, 77, 83, 84, 130, 157Verworn, Max (1863–1921) 99Volck, Gunther 47

WWadsworth, Barry J. 88, 191, 216Walesa, Czesław (1934– ) 14Wallis, Mieczysław (1895–1975) 94Wallon, Philippe (1948– ) 92, 96, 99, 124,

125, 131, 153Weiss-Hattwich, B.J. 126Węgrzynowicz, Elżbieta (1922– ) 91Wielgosz, Elżbieta 54, 58Winczura, Barbara (1969– )195, 199Winefi eld, Helen R. 115, 201Włodarczyk, Dorota 195, 204Wojnar, Irena (1924– ) 92Wolański, Jan 49Wons, Agata 195, 196, 199, 200Wood, James M. 118, 215Wrona, Leszek 54Wrona-Polańska, Helena 85Wrześniewski, Kazimierz (1936–2012) 48


264 Indeks osób

Wurf, E. 24Wylie, Ruth C. 28Wyszyńska, Anna (1924–2005) 56

ZZaborowski, Zbigniew (1926–2006) 20, 22,

28, 29Zalewska, Marina Maria 156, 246Zalewska, Sabina 91, 123–128, 153Zawadzka, Bożena 48Zawadzki, Antoni 58, 59

Zdybicka, Zofi a Józefa (1928– ) 18Zechmeister, Eugene B. (1944– )135, 144Zechmeister, Jeanne S. 135, 144Zięcina-Banek Maria (1930–1992) 45Zych, Adam Alfred (1945– ) 59, 199

Ż

Żurakowski, Bogusław 94Życińska, Jolanta 196, 197


publikacja objta jest prawem autorskim. wszelkie prawa ... filepublikacja obj ta jest prawem...

Documents