publikacja objęta jest prawem autorskim. wszelkie prawa

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych

Seria: PSYCHIATRIA I PSYCHOTERAPIA

Tytuł oryginału: Psychodynamic Psychotherapy for Personality Disorders. A Clinical Handbook

First published in the United States by American Psychiatric Publishing, a Division of Ame-rican Psychiatric Association, Washington D.C. Copyright, ©2010. All rights reserved. Used with permission. Translation of the text into Polish has not been verified for accuracy by the American Psychiatric Association.

Pierwsze wydanie opublikowane w Stanach Zjednoczonych przez American Psychiatric Publishing, dział American Psychiatric Association, Washington D.C. Copyright, ©2010. Wszelkie prawa zastrzeżone. Użyto za zgodą. Przekład tekstu na język polski nie został zweryfikowany pod względem wierności przez American Psychiatric Association.

© Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved

Redaktor naukowy

dr Jerzy Gościniak

Recenzenci

prof. dr hab. med. Hanna Jaklewicz

prof. dr hab. Lidia Grzesiuk

Projekt okładki

Marcin Bruchnalski

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, me-chanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3448-4

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-80, tel./fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325


Spis treści

Autorzy .......................................................................................... 7Przedmowa .................................................................................... 11John F. Clarkin, Ph.D., Peter Fonagy, Ph.D., Glen O. Gabbard, M.D.

Część I. PatologIa osobowośCI – określenIe PrzedmIotu InterwenCjI

Rozdział 1. Model osobowości i patologii osobowości oparty na teorii relacji z obiektem .......................................... 23Eve Caligor, M.D., John F. Clarkin, Ph.D.

Rozdział 2. Przywiązanie a patologia osobowości .......................... 61Peter Fonagy, Ph.D., F.B.A., Patrick Luyten, Ph.D., Anthony Bateman, M.A., F.R.C.Psych., György Gergely, Ph.D., Lane Strathearn, M.B.B.S., F.R.A.C.P., Ph.D., Mary Target, Ph.D., Elizabeth Allison, D.Phil.

Rozdział 3. Neurobiologia zaburzeń osobowości ........................... 119Gerhard Roth, Ph.D. (filozofia), Ph.D. (zoologia), Anna Buchheim, Ph.D.

Rozdział 4. Procedura Diagnostyczna Shedlera-Westena – nadanie diagnozie osobowości znaczenia klinicznego .............. 165Jonathan Shedler, Ph.D., Drew Westen, Ph.D.

Część II. PsyChodynamICzne metody teraPII

Rozdział 5. Psychoterapia zaburzeń osobowości z wiązki A ........... 209Paul Williams, Ph.D.

Rozdział 6. Terapia oparta na mentalizacji a zaburzenie osobowości borderline .................................................. 233Anthony Bateman, M.A., F.R.C.Psych., Peter Fonagy, Ph.D., F.B.A.


6 Spis treści

Rozdział 7. Terapia skoncentrowana na przeniesieniu a zaburzenie osobowości borderline .......................... 259Frank E. Yeomans, M.D., Ph.D., Diana Diamond, Ph.D.

Rozdział 8. Działanie terapeutyczne w psychoanalitycznej psychoterapii zaburzenia osobowości borderline ....... 293Glen O. Gabbard, M.D.

Rozdział 9. Narcystyczne zaburzenie osobowości ........................ 315Otto F. Kernberg, M.D.

Rozdział 10. Leczenie histrionicznego zaburzenia osobowości ...... 349Mardi J. Horowitz, M.D., Uma Lerner, M.D.

Rozdział 11. Psychodynamiczna terapia antyspołecznego zaburzenia osobowości .............................................. 371J. Reid Meloy, Ph.D., A.B.P.P., Jessica Yakeley, M.B.B.Chir., M.R.C.Psych.

Rozdział 12. Zaburzenia osobowości z wiązki C – rozpowszechnienie, fenomenologia, skuteczność terapii i zasady leczenia ............................................ 401Martin Svartberg, M.D., Ph.D., Leigh McCullough, Ph.D.

Rozdział 13. Metody psychodynamiczne zintegrowane z leczeniem dziennym i stacjonarnym .......................................... 435William E. Piper, Ph.D., Paul I. Steinberg, M.D., F.R.C.P.C.

Rozdział 14. Uleczalność zaburzeń osobowości – możliwości i ograniczenia ............................................................ 461Michael H. Stone, M.D.

Część III. badanIa i kIerunkI rozwoju

Rozdział 15. Dowody empiryczne na rzecz psychodynamicznej psychoterapii zaburzeń osobowości – przegląd ......... 495Falk Leichsenring, D.Sc.

Rozdział 16. Psychodynamiczna metoda planowania leczenia a oficjalny system diagnostyczny – w kierunku DSM-5 ....................................................................... 515John M. Oldham, M.D., M.S.

Indeks ............................................................................................ 535


Autorzy

elizabeth allison, d.Phil. Redaktor, Psychoanalysis Unit, Research Department of Clinical, Educational and Health Psychology, Univer-sity College London, Wielka Brytania

anthony bateman, m.a., F.r.C.Psych. Psychiatra konsultant w psy-choterapii, Halliwick Unit, St. Ann’s Hospital, Barnet, Enfield and Haringey Mental Health Trust, Londyn, oraz profesor wizytujący, University College London, Wielka Brytania; konsultant wizytujący, The Menninger Clinic and Menninger Department of Psychiatry and Behavioral Sciences, Baylor College of Medicine, Houston, Tek-sas, Stany Zjednoczone

anna buchheim, Ph.d. Profesor psychologii klinicznej, Instytut Psychologii, Uniwersytet w Innsbrücku, Austria

eve Caligor, m.d. Profesor psychiatrii oraz zastępca dyrektora, Re-sidency Training in Psychiatry, New York University School of Medi-cine, Nowy Jork, Stany Zjednoczone

john F. Clarkin, Ph.d. Profesor psychologii w psychiatrii, Weill Cornell Medical College, Nowy Jork, Stany Zjednoczone

diana diamond, Ph.d. Profesor, Wydział Psychologii, City Univer-sity of New York and the Weill Medical College of Cornell University, Nowy Jork, Stany Zjednoczone

Peter Fonagy, Ph.d., F.b.a. Profesor psychoanalizy oraz dyrektor Podwydziału Klinicznej Psychologii Zdrowia, University College London, oraz dyrektor naczelny, Anna Freud Centre, Londyn, Wiel-


8 Autorzy

ka Brytania; konsultant programu Child and Family, Menninger De-partment of Psychiatry and Behavioral Sciences, Baylor College of Medicine, Houston, Teksas, Stany Zjednoczone

glen o. gabbard, m.d. Kierownik katedry psychoanalizy i profe-sor psychiatrii, Baylor College of Medicine, Houston, Teksas, Stany Zjednoczone

györgy gergely, Ph.d. Profesor psychologii, Centrum Rozwoju Po-znawczego przy Uniwersytecie Środkowoeuropejskim, Budapeszt, Węgry

mardi j. horowitz, m.d. Profesor, Wydział Psychiatrii, Uniwersytet Kalifornijski, San Francisco, Kalifornia, Stany Zjednoczone

otto F. kernberg, m.d. Profesor, Katedra Psychiatrii, Weill Cornell Medical College, Nowy Jork, Stany Zjednoczone

Falk leichsenring, d.sc. Profesor badań w dziedzinie psychothera-pii, Wydział Psychosomatyki i Psychotherapii, Uniwersytet w Gies-sen, Niemcy

uma lerner, m.d. Instruktor kliniczny, Wydział Psychiatrii, Uni-wersytet Kalifornijski, San Francisco, Kalifornia, Stany Zjednoczone

Patrick luyten, Ph.d. Adiunkt, Centrum Psychoanalizy i Psycholo-gii Psychodynamicznej, Wydział Psychologii, Katolicki Uniwersytet w Leuven, Belgia

leigh mcCullough, Ph.d. Dyrektor badań, Modum Bad Research Institute, Vikersund, Norwegia; profesor nadzwyczajny, Harvard Medical School, Boston, Massachusetts, Stany Zjednoczone

j. reid meloy, Ph.d., a.b.P.P. Profesor, Wydział Psychiatrii, Uni-wersytet Kalifornijski, San Diego; członek Instytutu Psychoanali-tycznego w San Diego; profesor kontraktowy, Wydział Prawa Uni-wersytetu w San Diego, Kalifornia, Stany Zjednoczone

john m. oldham, m.d., m.s. Pierwszy wicedyrektor i szef persone-lu, The Menninger Clinic; wiceprezes wykonawczy ds. klinicznych i rozwojowych, Katedra Psychiatrii i Nauk o Zachowaniu, Baylor College of Medicine, Houston, Teksas, Stany Zjednoczone


9Autorzy

william e. Piper, Ph.d. Profesor, Wydział Psychiatrii, Uniwersytet Kolumbii Brytyjskiej, Vancouver, Kolumbia Brytyjska, Kanada

gerhard roth, Ph.d. (filozofia), Ph.d. (zoologia) Profesor fizjo-logii zachowania i biologii rozwojowej, Instytut Badań nad Móz-giem, Uniwersytet w Bremie, Niemcy

jonathan shedler, Ph.d. Profesor nadzwyczajny, Katedra Psychia-trii, Wydział Lekarski Universytetu Kolorado, Denver, Kolorado, Stany Zjednoczone

Paul I. steinberg, m.d., F.r.C.P.C. Psychiatra, wykładowca, Wy-dział Psychiatrii, Uniwersytet Kolumbii Brytyjskiej, Vancouver, Ko-lumbia Brytyjska, Kanada

michael h. stone, m.d. Profesor psychiatrii, Columbia College of Physicians and Surgeons, Nowy Jork, Stany Zjednoczone

lane strathearn, m.b.b.s., F.r.a.C.P., Ph.d. Adiunkt, Zakład Pe-diatrii, Baylor College of Medicine/Texas Children’s Hospital, Ho-uston, Texas, Stany Zjednoczone

martin svartberg, m.d., Ph.d. Prywatna praktyka, Oslo, Norwegia

mary target, Ph.d. Profesor psychoanalizy, Psychoanalysis Unit, Research Department of Clinical, Educational and Health Psycho-logy, University College London, Wielka Brytania

drew westen, Ph.d. Profesor, Wydział Psychologii oraz Wydział Psychiatrii i Nauk o Zachowaniu, Emory University, Atlanta, Geor-gia, Stany Zjednoczone

Paul williams, Ph.d. Analityk szkoleniowy i superwizor, Brytyjskie Towarzystwo Psychoanalityczne, Wielka Brytania

jessica yakeley, m.b. b.Chir., m.r.C.Psych. Wicedyrektor medycz-ny i dyrektor edukacji medycznej, Tavistock and Portman NHS Fo-undation Trust, London; honorowy starszy wykładowca, Wydział Nauk o Zdrowiu Psychicznym i Zachowaniu, University College London; członek Brytyjskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, Wielka Brytania


10 Autorzy

Frank e. yeomans, m.d., Ph.d. Profesor nadzwyczajny, Katedra Psychiatrii, Weill Medical College of Cornell University; wykładow-ca, Columbia Center for Psychoanalytic Training and Research, Nowy Jork, Stany Zjednoczone

Informacja o potencjalnych Interesach osób trzecIch

Autorzy tego tomu poświadczają, że nie łączą ich żadne finansowe interesy ani inne związki z komercyjnym sponsorem, producentem komercyjnego produktu, dostawcą usług komercyjnych, organizacją pozarządową czy agencją rządową, z wyjątkiem sytuacji opisanych poniżej:

jonathan shedler, Ph.d. i drew westen, Ph.d.: Badania opisa-ne w rozdziale 4 niniejszego tomu zostały częściowo sfinansowa-ne z grantów MH62377 i MH62378 przyznanych przez National Institute of Mental Health. Autorzy posiadają prawa autorskie do Procedury diagnostycznej Shedlera-Westena (Shedler-Westen As-sessment Procedure, SWAP).

Frank e. yeomans, m.d., Ph.d. i diana diamond, Ph.d.: Rozdział 7 niniejszego tomu powstał w ramach Cornell Psychotherapy Rese-arch Project, finansowanego z grantów National Institute of Mental Health, International Psychoanalytic Association oraz Kohler Fund of Munich oraz z grantu Borderline Personality Disorder Research Foundation.


Przedmowa

Klinicyści zdają sobie sprawę, że nosicielem objawów jest osoba, której wzorce osobowościowe są niepowtarzalne (Westen i in. 2006). Wszystkie interwencje terapeutyczne, włącznie z farmako-terapią, wymagają złożonej relacji między pacjentem, o wyjątkowej osobowości, a klinicystą. Książka ta jest poświęcona indywidual-nym pacjentom, których osobowość można ujmować jako dysfunk-cjonalną na kontinuum od umiarkowanie do ciężko zaburzonej; jej głównym tematem są postępy w diagnozowaniu i leczeniu zabu-rzeń osobowości w ramach orientacji psychodynamicznej.

Rozpowszechnienie zaburzeń osobowości jest duże; w Stanach Zjednoczonych w populacji ogólnej waha się ono od 1,5% w przy-padku zaburzeń z wiązki B do 5,7% w przypadku zaburzeń z wiązki A i 6% w przypadku zaburzeń z wiązki C, przy czym dla dowol-nego zaburzenia osobowości wynosi ono 9,1% (Lenzenweger i in. 2007)1. Nadeszła pora na ponowne zbadanie psychodynamicznych metod leczenia. Przeprowadzone niedawno badania empiryczne dowodzą, że pacjenci z mieszanym zaburzeniem osobowości oraz ci z ciężkimi zaburzeniami osobowości, takimi jak zaburzenie oso-bowości borderline, wykazują pozytywną odpowiedź na psychody-namiczne metody leczenia, co udokumentował Leichsenring w roz-dziale 15.

Niniejszy podręcznik jest przeznaczony dla klinicystów o róż-nym poziomie doświadczenia, którzy wykorzystują orientację psy-chodynamiczną w diagnozie lub terapii pacjentów z patologią oso-

1 Jakubik (2002) podaje, że zaburzenia osobowości występują u 2,1–18% populacji. Wśród osób hospitalizowanych w szpitalach psychiatrycznych jest to 7,4–50% osób hospitalizowanych. Cierpiałkowska (2007) analogicznie po-daje 10–13% i 40–60% [przyp. red. nauk.].


12 Przedmowa

bowości. Układ rozdziałów został dostosowany do potrzeb adeptów psychoterapii (absolwentów psychologii, psychiatrów na stażu, kandydatów na psychoanalityków) i doświadczonych klinicystów. Dla początkujących terapeutów szczególnie interesujące będzie kla-rowne sformułowanie zasad interwencji (główne pojęcia klinicz-ne) oraz lista zalecanych lektur na końcu każdego rozdziału. Do-świadczeni klinicyści za przydatne w udoskonaleniu swojej pracy mogą uznać uaktualnione informacje na temat badań opartych na teorii relacji z obiektem i teorii przywiązania, dane na temat ba-dań neuropoznawczych oraz odrębne rozdziały dotyczące różnych zaburzeń i konstelacji osobowości. Rozdziały poświęcone leczeniu zawierają zarówno zasady interwencji, jak i przykłady kliniczne. Chociaż dotyczą one poszczególnych zaburzeń (np. zaburzenia oso-bowości borderline) lub jednej z trzech wiązek zaburzeń z osi II, nie tracimy z oczu częstego współwystępowania zaburzeń z osi II oraz przewagi wymiarowego ujęcia patologii osobowości nad kate-gorialnym (zob. rozdział 1).

Zasadniczym tematem części I jest natura patologii osobowości. Model osobowości i patologii osobowości jest dla klinicysty dro-gowskazem na każdym etapie diagnozy i leczenia pacjenta – nie-zależnie od tego, czy jest to pacjent z podstawowym zaburzeniem należącym do osi I i współwystępującą patologią osobowości, czy też pacjent, którego podstawowe trudności leżą w sferze osobo-wości. Caligor i Clarkin (rozdział 1) opisują model normalnego i zaburzonego funkcjonowania osobowości oparty na teorii relacji z obiektem oraz jego implikacje dla typologii i diagnozy organizacji osobowości. W ramach tej orientacji diagnoza patologii osobowości służąca różnicowemu planowaniu leczenia musi brać pod uwagę nie tylko opisowe cechy wzorca osobowości, lecz także nasilenie patologii osobowości w odniesieniu do podstawowych funkcji je-dnostki, takich jak Ja2 i inne reprezentacje, mechanizmy obronne, regulacja afektu i funkcjonowanie moralne. W rozdziale 2 Fonagy i współpracownicy przedstawiają rozwój i funkcjonowanie osobo-wości z punktu widzenia teorii przywiązania. Teoria ta, wraz z po-

2 Angielski termin self, w literaturze psychoanalitycznej często pozo-stawiany bez tłumaczenia, został tutaj przełożony jako „Ja”, co wydaje się najbliższe zarówno jego rozumieniu w potocznej angielszczyźnie (własna oso-ba w odróżnieniu od innych), jak i jego użyciu w psychoanalizie i psychologii (Ja fenomenologiczne, doświadczające w odróżnieniu od ego, Ja jako cała osoba). Zgodnie jednak z wieloletnią tradycją pozostawiono termin self w na-zwie teorii Heinza Kohuta [przyp. tłum.].


13Przedmowa

krewnymi metodami empirycznej oceny opercyjnych modeli Ja i in-nych osób oraz powiązanych zachowań interpersonalnych, stanowi solidną podstawę do wyjaśniania osobowości z perspektywy rozwo-jowej. Roth i Buchheim (rozdział 3) przedstawiają czytelnikowi ak-tualne ujęcie neurobiologii funkcjonowania osobowości. Zwracają oni uwagę na to, że zaburzenia osobowości są rezultatem kombina-cji polimorfizmów genetycznych, deficytów w rozwoju mózgu oraz niekorzystnych doświadczeń rozwojowych. Podkreślają, że wiele okolic mózgu to miejsca intensywnych interakcji między procesami emocjonalnymi i poznawczymi. Szczególnie dużo nowych danych neurobiologicznych zgromadzono na temat zaburzenia osobowości borderline i antyspołecznego zaburzenia osobowości; ujawniły one dysfunkcje w sieciach nerwowych w mózgu i w metabolizmie neu-ronów. Na zakończenie tej części Shedler i Westen (rozdział 4) ana-lizują rozziew między badaniami naukowymi a praktyką kliniczną w rozumieniu zaburzenia osobowości, który jest najlepiej widoczny w diagnozie patologii osobowości. Zamiast używać tak popular-nych w badaniach częściowo ustrukturyzowanych wywiadów, kli-nicyści analizują interpersonalny świat pacjenta, w tym jego sposób nawiązywania relacji z klinicystą, za pomocą wywiadu klinicznego. Autorzy przedstawiają zarówno ugruntowaną empirycznie metodę diagnozy opartą na wywiadzie klinicznym, jak i opis prototypów zaburzenia osobowości, który jest bogatszy niż ten zawarty na osi II systemu klasyfikacyjnego DSM-IV-TR (American Psychiatric Asso-ciation 2000).

Podłoże modeli osobowości i jej patologii składa się na część I. Część II obejmuje rozdziały poświęcone leczeniu konkretnych kon-stelacji zaburzenia osobowości. Każdy z nich zawiera informacje na temat odnośnych badań empirycznych, fenomenologii i psychody-namiki pacjenta oraz strategii i technik terapeutycznych, przeplata-ne przykładami klinicznymi.

Zaburzenia osobowości z osi II systemu klasyfikacyjnego DSM--IV-TR tworzące wiązkę A (schizoidalne, schizotypowe i paranoicz-ne) oraz ich leczenie zostały opisane przez Williamsa (rozdział 5). Pacjenci z tymi opornymi na leczenie zaburzeniami są dla tera-peuty źródłem wielu wyzwań, zwłaszcza trudności przeniesienio-wych, o których pacjent może jedynie dawać do zrozumienia. Pa-tologia tych zaburzeń osobowości wymaga, aby terapeuta zwrócił szczególną uwagę na budowanie pełnej zaufania relacji terapeu-tycznej, wykazując przy tym cierpliwość, wytrwałość i wrażliwość na interakcje.


14 Przedmowa

Prawdopodobnie najbardziej rozległe badania, zarówno feno-menologiczne, jak i terapeutyczne, zostały przeprowadzone dla zaburzeń osobowości należących do wiązki B. Bateman i Fonagy (rozdział 6) opisują metodę terapii zaburzenia osobowości border-line ukierunkowaną na poprawę zdolności pacjenta do rozumienia siebie i innych w wymiarze myśli, emocji i motywacji, czyli umiejęt-ności mentalizacyjnych. Wykazano, że metoda ta istotnie redukuje objawy w warunkach leczenia półstacjonarnego (oddziały dzienne) i ambulatoryjnego. Oprócz tego dane katamnestyczne wskazują, że u pacjentów poddanych terapii mentalizacyjnej uzyskana poprawa się utrzymuje i przypuszcza się, że ma to związek z ich większymi zdolnościami w zakresie rozumienia siebie i innych. Yeomans i Dia-mond (rozdział 7) opisują alternatywną psychodynamiczną metodę leczenia pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline, określaną jako terapia skoncentrowana na przeniesieniu (transference-focused psychotherapy – TFP). Ta intensywna metoda terapii indywidualnej bierze na cel reprezentacje pacjenta dotyczące Ja i innych, tak jak się one ujawniają w interakcjach z terapeutą. Wykazano, że meto-da ta istotnie redukuje objawy i jest skuteczniejsza niż specjalne leczenie podtrzymujące oraz dialektyczna terapia behawioralna. Ponadto dowiedziono, że TFP istotnie poprawia funkcjonowanie refleksyjne – wskaźnik zdolności do pojęciowego opisywania siebie i innych z głębokim rozumieniem. W rozdziale 8 Gabbard podno-si główną kwestię obecnych badań nad psychoterapią: jeśli dana metoda terapii powoduje zmianę (tzn. redukuje objawy), to w jaki sposób? Jakie są mechanizmy zmiany? Dowodzi on, że zarówno kliniczne, jak i badawcze ujęcia mechanizmów zmiany mają swo-je ograniczenia, ale jest dosyć prawdopodobne, że działają tutaj różnorodne mechanizmy zmiany. Położenie nacisku na różnorodne mechanizmy zmiany jest widoczne we wszystkich rozdziałach tego tomu poświęconych metodom terapii.

W rozdziale 9 Kernberg rozpatruje narcyzm jako patologiczną regulację poczucia własnej wartości i szacunku dla siebie. Analizuje złożone zależności między poczuciem własnej wartości, nastrojami a kolejami losu zinternalizowanych relacji z obiektem. Wyróżnia normalny, dziecięcy oraz patologiczny narcyzm i omawia metody leczenia różnych poziomów patologicznego narcyzmu. W szczegól-ności opisuje i zestawia z sobą psychologię self Kohuta, kleinow-ską koncepcję Rosenfelda oraz własne ujęcie oparte na teorii relacji z obiektem. Horowitz i Lerner (rozdział 10) za pomocą koncepcji stanów umysłu oraz analizy konfiguracyjnej opracowują terapię


Indeks

AAI (Adult Attachment Interview) 66, 67, 76, 99, 237, 277, 278, 280

AAP (Adult Attachment Projective) 134Abraham Karl 498Adult Attachment Classification System 278agresja (przemoc) 34, 38, 42, 52–54, 65,

84, 87, 88, 101, 137–146, 148–154, 175, 178, 181, 184–186, 192, 200, 214, 216, 245, 246, 263, 266, 267, 281, 283, 309, 315, 316, 318, 319, 321, 323, 326–328, 331, 338, 339, 343, 346, 372–374, 376–379, 381, 383–386, 479, 487, 528, 530a antyspołeczne zaburzenie osobo-

wości:agresja proaktywno-instrumen-

talna i psychopatia 139, 143, 152, 154neuroanatomia czynnościo-

wa i dane neuroobrazowe 134, 140, 143, 308

reakcje wegetatywne 120, 140, 143, 152–154

agresja reaktywno-impulsywna 139, 140, 148, 151, 154neuroanatomia czynnościo-

wa i dane neuroobrazowe 134, 140, 143, 308

reakcje wegetatywne 120, 140, 143, 152–154

a rozwój przeniesienia 327neurofarmakologiczne i genetycz-

ne deficyty 149a testosteron 153a zaburzenie osobowości borderline

140Ainsworth Mary 64altruizm 43, 439

AMBIANCE (Atypical Maternal Behavior Instrument for Assessment and Clas-sification) 75

analiza konfiguracyjna histrionicznego zaburzenia osobowości 14, 350–352, 368

anhedonia 224antycypacja 43, 359antyspołeczne zaburzenie osobowości 13,

15, 51, 92, 119, 120, 135, 137, 139, 140, 142, 149, 151, 153, 154, 168, 183, 241, 242, 320–324, 343, 346, 371–375, 377, 378, 380–382, 384, 386–389, 391, 394, 468, 474, 479, 480, 483, 484, 489, 508, 525a nadużywanie substancji psychoak-

tywnych 453a zaburzenie afektywne dwubieguno-

we 480a zachowania przestępcze 139, 188,

321, 453a narcyzm złośliwy 318–321, 323,

324, 338, 339, 343, 463, 468leczenie:

angażowanie pacjenta 380główne pojęcia kliniczne 395modalność 372, 395

terapia grupowa 377terapia indywidualna 378, 379terapia rodzin 380

ocena diagnostyczna 375pesymizm 371, 372planowanie 137, 322poznawczo-behawioralne metody

terapii 15, 318, 372programy zapobiegania nawro-

tom 373przestępców 372, 391


536 Indeks

psychodynamiczne podejście 449psychoterapia sądowa 382środowisko 320, 321, 372, 395terapia oparta na mentalizacji

(MBT) 395terapia psychodynamiczna 382,

394, 395ocena przydatności 383

wspólnota terapeutyczna 372zob. także psychopatia

neurobiologia 13, 119, 137, 151, 154agresja proaktywno-instrumental-

na i psychopatia 139, 154reakcje wegetatywne 120,

140, 152–154u psychopatów skutecznych

i nieskutecznych 148, 152agresja reaktywno-impulsywna

139, 140, 151, 154reakcje wegetatywne 120, 140,

152–154neurofarmakologiczne i genetycz-

ne deficyty 149ocena diagnostyczna 375

Psychopathy Checklist–Revised (PCL-R) 138, 139, 143, 144, 146, 147, 375, 376, 380, 481

typ agresywny 318, 320, 323, 339typ bierno-pasożytniczy 320, 321, 339w DSM-IV-TR 36, 137, 479, 480, 521

antyspołeczne zachowania dzieci i adole-scentów 50, 137, 140, 148, 151, 154, 318–324, 326, 339, 340, 346, 371, 374–377, 386, 394, 452

arogancja a narcystyczne zaburzenie oso-bowości 139, 328, 334, 338, 339, 346, 478, 483

asteniczne zaburzenie osobowości 517autentyczność 251, 253, 353autyzm 222, 247

badania elektroencefalograficzne w zabu-rzeniu osobowości borderline 122

badania nad przywiązaniem u zwierząt 70

badania podłużne 66, 67, 128, 519, 520, 524nad przywiązaniem 61, 262nad zaburzeniami osobowości 57,

166, 173, 197, 519zaburzenie osobowości borderli-

ne 128badania quasi-eksperymentalne 495, 497,

504, 507

badanie rzeczywistości 31, 34–36, 38, 39, 48, 49, 55, 57, 192, 378, 419, 518a antyspołeczne zaburzenie osobowo-

ści 378poziom organizacji osobowości 38przejściowa utrata 48społeczne 48, 49

Bateman Anthony 7, 236, 274, 377, 391– –393, 440–442, 468, 469, 474, 497, 500, 502zob. także mentalizacja; terapia opar-

ta na mentalizacjibierno-agresywne zaburzenie osobowości

402, 412, 466, 467, 521biopsychospołeczne podejście 516, 530BIS-10 (Barratt Impulsiveness Scale, wer-

sja 10) 123, 124Bowlby John 63, 66, 86, 229, 242brzuszno-przyśrodkowa kora przedczoło-

wa 91, 135, 136, 140–142, 145–148, 152, 154w agresji impulsywnej 141w percepcji emocji 136w psychopatii 148w zaburzeniu osobowości borderline

135, 136zaburzenia psychiczne powiązane

z dysfunkcją 147

Całościowa Ocena Funkcjonowania (GAF) 181, 183, 277

CAPS (poznawczo-afektywny system oso-bowości) 28, 29, 102

CBT zob. terapia poznawczo-behawioral-na

cechy dystoniczne z ego 428, 462cechy obsesyjno-kompulsyjne 485charakter relacji z obiektem 30, 31, 34,

37, 38, 49, 50, 210kliniczny przykład patologii 49, 50

Children in the Community (CIC), bada-nie 520

ciało migdałowate 91, 99, 125–132, 134, 136, 141–148, 151–154, 263, 305– –308, 376rola w percepcji emocji 305w agresji impulsywnej 141–143w psychopatii i antyspołecznym zabu-

rzeniu osobowości 152, 153w zaburzeniu osobowości borderline

99, 125–132, 136, 305, 308a polimorfizm genu receptora se-

rotoniny 128, 153obrazowanie funkcjonalne 130


537Indeks

obrazowanie strukturalne 125cierpienie psychiczne a schizoidalne za-

burzenie osobowości 44, 64–66, 220– –223, 387

Clinical Diagnostic Interview 174CLPS (Collaborative Longitudinal Perso-

nality Disorders Study) 520, 524Core Conflictual Relationship Theme 351CRH (hormon uwalniający kortykotropi-

nę) w zaburzeniu osobowości border-line 305

częstość akcji serca w zaburzeniu osobo-wości borderline 120, 140

DBT (dialektyczna terapia behawioral-na) zaburzenia osobowości borderli-ne 262, 277–280, 296, 298, 299, 469, 488, 501w porównaniu z terapią zorientowa-

ną na przeniesienie i psychotera-pią podtrzymującą 278, 280, 296, 298, 299, 469, 488, 501

depersonalizacja 125, 126, 218a schizoidalne zaburzenie osobowo-

ści 218a zaburzenie osobowości borderline

125, 126depresja 17, 122, 126, 128, 129, 131,

142, 172, 183, 216, 222, 226, 260, 278, 281, 282, 297, 327, 334, 340, 357, 378, 383, 384, 388, 402, 409, 413, 441, 500, 504, 524, 530a narcystyczne zaburzenie osobowo-

ści 340, 530a zaburzenia osobowości z wiązki C

402, 409, 413depresyjne zaburzenie osobowości 35,

190, 194, 412, 474współwystępowanie z innymi zabu-

rzeniami osobowości 474desensytyzacja 414, 415, 417, 420, 425,

431dewaluacja 45, 67, 213, 222, 386, 393

w schizoidalnym zaburzeniu osobo-wości 222

diada relacyjna 261, 266, 268, 269, 272, 283, 284, 285, 287

Diagnostic and Statistical Manual of Men-tal Disorders (DSM) 35, 36, 166–168, 177, 178, 198, 200, 402, 404, 405, 463, 466, 472, 479, 480, 484, 489, 517, 519, 522a diagnoza osobowości 188

aktualne kategorie diagnostyczne 168, 188, 190

algorytm podejmowania decyzji diagnostycznych 169

kliniczna przydatność 197podział na zaburzenia osobowości

i cechy osobowości 168, 169potrzeba zrewidowania osi II 167spektrum patologii osobowości

36, 43, 169współwystępowanie zaburzeń oso-

bowości 402, 523antyspołeczne zaburzenie osobowo-

ści 13, 36, 37, 137, 139, 140, 168, 183, 185, 320, 479, 480, 521, 525a zaburzenie zachowania 142

antyspołeczne zachowania 321, 324a procedura diagnostyczna Shedlera-

-Westena:analiza Q kategorii diagnostycz-

nych DSM-IV 190metoda dopasowania do prototy-

pu 195w kierunku DSM-5 188

diagnostyczne narzędzia 154, 170, 171, 175, 187rzetelność test–retest 170

diagnoza osobowości 165–167, 195, 197–200, 320, 404a DSM 166–168

algorytm podejmowania de-cyzji diagnostycznych 169

kliniczna przydatność 165podział na zaburzenia osobo-

wości i cechy osobowości 168

potrzeba zrewidowania osi II 167

problemy, kontrowersje i nowe wskazówki 518

spektrum patologii osobowo-ści 36, 43, 169, 198

współwystępowanie zabu-rzeń osobowości 168

integracja nauki i praktyki 198jako predyktor skuteczności pro-

gramów leczenia dziennego 452, 456

kwestia danych klinicznych 165, 199

procedura diagnostyczna Shedle-ra-Westena 167, 199, 200

rola klinicznego osądu 199


538 Indeks

dialektyczna terapia behawioralna (DBT) zaburzenia osobowości bor-derline 14, 262, 277–280, 296, 298, 299, 391, 469, 488, 501, 502, 527w porównaniu z terapią zorien-

towaną na przeniesienie i psychoterapią podtrzymu-jącą 277–280, 296, 298, 299, 469, 488, 501

długoterminowa psychoterapia psycho-dynamiczna 394, 497–500, 508metaanaliza skuteczności tera-

pii w złożonych zaburzeniach psychicznych 498, 499

w zaburzeniu osobowości border-line 56, 303, 500

dobry charakter jako predyktor suk-cesu leczenia psychoanalityczne-go 472

dojrzałe mechanizmy obronne 43, 44, 375, 382

dopaminowy układ nagrody 69, 71a uzależnienie od narkotyków 69a zachowania przywiązaniowe

matki 71drażliwość a antyspołeczne zaburze-

nie osobowości 138, 278, 298, 472, 479, 501

DSM-5 16, 167, 178, 188a procedura diagnostyczna Shedle-

ra-Westena 32, 165, 167, 199, 201

a psychodynamiczne podejście do planowania leczenia 515, 525, 526–531

badania podłużne 519, 520, 524główne pojęcia kliniczne 531Grupa Robocza ds. Osobowości

i Zaburzeń Osobowości 523nowe wskazówki 518, 523wskazówki do zmiany katego-

rii diagnostycznych zaburzeń osobowości 167–170, 521podejścia wymiarowe a ka-

tegorialne 12, 189, 190, 376, 519, 522

trafność teoretyczna aktual-nych kategorii 521

DSM zob. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

dychotomiczne myślenie, pozycja SWAP-II 177

dyfuzja tożsamości 40, 95, 185, 200, 262, 265, 287, 324, 393a zaburzenie osobowości border-

line 95, 185, 200, 262, 265, 287

dysocjacja 45–47, 96, 106, 121, 133, 243, 244, 316, 357, 504a stany dysocjacyjne 45a zaburzenie osobowości borderli-

ne 121, 133, 357, 504dyssocjalne zaburzenie osobowości

138, 146dzieci i adolescenci 25, 50, 61, 65, 68,

73–77, 79, 81–83, 85, 150, 174, 188, 193, 226, 243, 280, 321, 324, 380, 428, 470, 475, 483

histrioniczne zaburzenie osobowości 36, 37, 181, 183, 197, 349, 350, 406, 463, 521

klasyfikacja zaburzeń osobowości od DSM-I do DSM-IV-TR 517–519, 522

mentalizacja:regulacja afektu 61, 65, 73, 75,

238subiektywność przed mentaliza-

cją 84, 106narcystyczne zaburzenie osobowo-

ści 345poziomy organizacji osobowości a ka-

tegorie diagnostyczne z osi II 35– –37

zaburzenie osobowości borderline 13, 36, 37, 41, 177, 178, 193, 197, 476, 479, 517, 518, 520, 521

zaburzenia osobowości z wiązki C 401obsesyjno-kompulsyjne zaburze-

nie osobowości 401–403, 407– –409, 411, 413, 427, 431

unikające zaburzenie osobowości 401, 403, 404, 421, 504

zależne zaburzenie osobowości 401, 405, 406

zob. także niemowlęta

EEG w zaburzeniu osobowości borderline 122–124, 154

egzaminy specjalizacyjne z psychiatrii 515

ekstrawersja 37ekwiwalencja psychiczna 82, 83, 85, 96,

101, 106, 245, 251, 252emocje 14, 16, 25, 32, 35, 52, 53, 55, 73,

77–80, 82–84, 86, 93, 94, 125, 127,


539Indeks

130, 131, 134–136, 139, 141, 144, 146, 148, 149, 151, 152, 154, 175, 180, 186, 191, 195, 196, 211, 217, 218, 225, 235, 238, 262, 265, 266, 269, 279, 305, 308, 349, 350, 352, 353, 357, 358, 360–362, 365, 374, 388, 390, 393, 410, 425, 445, 462, 468, 487, 515, 518, 525, 528a histrioniczne zaburzenie osobowo-

ści 15, 351, 352, 361, 468a odzwierciedlające reakcje opieku-

nów 79, 80brzuszny układ percepcji emocji 141emocjonalne oderwanie w schizoidal-

nym zaburzeniu osobowości 217niedostateczna reaktywność emocjo-

nalna w psychopatii 143, 152reaktywność emocjonalna w zaburze-

niu osobowości borderline 120, 121badania fizjologiczne 120obrazowanie funkcjonalne 129,

134–136empatia 56, 92, 93, 106, 128, 138, 139,

143, 144, 146–149, 152, 153, 166, 168, 184, 196, 242, 319, 330, 344, 346, 360, 374, 388, 419, 427, 429, 466, 469, 478, 483, 525deficyty 146, 147, 153motoryczna a afektywna 147, 149

empirycznie potwierdzone metody lecze-nia 16, 296, 298, 391, 495, 496, 507

Erikson Erik 26, 40ERN (negatywność związana z błędem)

w zaburzeniu osobowości borderline 123

ERP (potencjały wywołane) w zaburzeniu osobowości borderline 123

etyczne zachowanie 28, 34

Fairbairn W.R.D. 217, 218, 222„fałszywe Ja” 80, 389fantazje 30, 85, 106, 214, 217, 220, 228,

229, 252, 264, 272, 284, 318, 333, 337, 343, 346, 352, 356, 359, 361, 366, 368, 374, 385, 390, 420, 466a schizoidalne zaburzenie osobowo-

ści 217farmakoterapia 11, 527Fenichel Otto 498fMRI zob. rezonans magnetyczny, funk-

cjonalnyfobia społeczna a zaburzenia osobowości

z wiązki C 402, 403, 409, 521

fobie afektywne 414–417, 420, 421, 424– –427, 430–432budowanie motywacji do zmiany 417desensytyzacja 414, 425główne cele modelu fobii afektywnej

416restrukturyzacja mechanizmów

obronnych 417jako przedmiot krótkoterminowej te-

rapii dynamicznej 432w zaburzeniach osobowości z wiąz-

ki C 416, 417w obsesyjno-kompulsyjnym zaburze-

niu osobowości 427w unikającym zaburzeniu osobowo-

ści 421w zależnym zaburzeniu osobowości

424Fonagy Peter 7, 12, 14, 19, 280, 281, 377,

391–393, 440–442, 469, 474, 497, 500zob. także mentalizacja; terapia opar-

ta na mentalizacjiForty-Two Lives in Treatment (Wallerstein)

465Freud Sigmund 214, 317, 438, 461, 472,

518dobry charakter jako predyktor suk-

cesu leczenia psychoanalityczne-go 472

koncepcja paranoi 214koncepcja patologicznego narcyzmu

317, 518fundamentalizm religijny 473, 484funkcja refleksyjna 62, 75, 260, 267, 468–

–470, 476a mentalizacja 75, 468a zaburzenie osobowości borderline

468, 469jako czynnik prognostyczny w terapii

psychodynamicznej 470wpływ terapii zorientowanej na prze-

niesienie 260, 469zob. także mentalizacja

funkcja wykonawcza 130, 135, 148, 152a psychopatia 148, 152a zaburzenie osobowości borderline 130

funkcjonalny rezonans magnetyczny (MRI) w zaburzeniu osobowości bor-derline 70–72, 125, 130, 132–135, 141, 144–147, 151, 154, 307

funkcjonowanie moralne 12, 28, 34, 37– –39, 51, 57kliniczny przykład patologii 51


540 Indeks

GAF (Całościowa Ocena Funkcjonowa-nia) 181, 183, 277

gen MAO-A (oksydazy monoaminowej A) a agresja impulsywna 137, 150, 151, 153, 154

genomika 516, 527gniew 24, 47, 52, 67, 131, 132, 140–142,

149, 152, 175, 178, 180, 184, 191– –193, 195, 196, 213, 266, 267, 278, 286, 300, 309, 355, 356, 361, 373, 414, 415, 420, 429, 476a antyspołeczne zaburzenie osobowo-

ści 140a zaburzenie osobowości borderline

131, 132, 300górny zakręt skroniowy w psychopatii

i antyspołecznym zaburzeniu osobo-wości 146–148

Grupa Robocza ds. Osobowości i Zabu-rzeń Osobowości w DSM-5 Amery-kańskiego Towarzystwa Psychiatrycz-nego 519, 523

Grupa Robocza ds. Propagowania i Upo-wszechnienia Procedur Psychologicz-nych Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego 497

grzbietowo-przyśrodkowa kora przedczo-łowa 145

hamowanie reakcji 72, 94, 123, 124, 147, 149, 152a psychopatia 147, 149, 152a zaburzenie osobowości borderline

123, 124hipokamp 125–129, 132, 136, 148, 153,

154, 263, 308, 376w zaburzeniu osobowości borderline

125–129, 132, 136, 154, 308histeryczne zaburzenie osobowości 35„histeryczny charakter” 463histrioniczne zaburzenie osobowości 15,

183, 349–353, 355–358, 361, 363, 364, 366, 368, 412, 449, 463, 473, 526a depresja 357, 359a osobowość infantylna 463a wiktymizacja 415a zaburzenie somatyzacyjne 355farmakoterapia 359fazy leczenia 357–368

faza 1 – stabilizacja stanu 357– –360

faza 2 – modyfikacja stylu komu-nikacji i obronnych procesów kontroli 360–363

faza 3 – modyfikacja i integracja wzorców interpersonalnych i schematów osobistych 363– –367

faza 4 – zakończenie terapii 367, 368

główne pojęcia kliniczne 368kryteria diagnostyczne 352na poziomie borderline 357, 358opracowanie przypadku (analiza kon-

figuracyjna) 350schematy osobiste – pojęcia doty-

czące tożsamości oraz modele roli-relacji 354, 355

stany umysłu 353kroki 352objawy i powtarzające się niea-

daptacyjne zachowania 352niepokojące kwestie oraz style

obronne 353fazy leczenia 350, 351

podatność na psychoterapię dyna-miczną 463

rozpowszechnienie 349współwystępowanie z innymi zabu-

rzeniami osobowości 12, 468„holograficzny człowiek” 323hormon adrenokortykotropowy (ACTH)

w zaburzeniu osobowości borderline 305

hormon uwalniający kortykotropinę (CRH) w zaburzeniu osobowości bor-derline 305

hospitalizacja 188, 277, 281, 337, 357, 435–437, 441, 442, 448, 451–453, 456, 500, 504częściowa 437, 441, 442, 456, 500zob. także leczenie stacjonarne

hospitalizacja częściowa 437, 441, 442, 456, 500w terapii opartej na mentalizacji sto-

sowanej w zaburzeniu osobowo-ści borderline 437, 441, 442

humor 41, 43, 84, 185, 358, 362hydroksylaza tryptofanu (TPH) 149

IAPS (International Affective Picture Se-ries) 120, 130, 146

ICD-10, dyssocjalne zaburzenie osobowo-ści 138, 146

idealizacja 45, 52, 67, 175, 215, 222, 223, 227, 325, 330, 331, 334, 346, 367, 393


Redaktor inicjujący

Marta Czerwonka

Redaktor

Dorota Węgierska

Korekta

Krystyna Kajtoch

Skład i łamanie

Hanna Wiechecka

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-80, tel./fax 12-631-18-83


publikacja objęta jest prawem autorskim. wszelkie prawa

Documents