PSYCHOTERAPIA KRÓTKOTERMINOWAPSYCHOTERAPIA KRÓTKOTERMINOWAI PSYCHOTERAPIA RODZINNAI PSYCHOTERAPIA RODZINNA

ZABURZENIA SEKSUALNEZABURZENIA SEKSUALNE

Dr n. med. Tomasz MarkowskiDr n. med. Tomasz Markowski

Psychoterapia to metoda leczenia zaburzeń psychicznych i somatycznych, spowodowanych dotychczas nie rozwiązanymi konfliktami wewnątrzpsychicznymi, uświadamianymi lub nie uświadamianymi, wymagająca od pacjenta współpracy i zaangażowania, odbywająca się w relacji psychoterapeutycznej opartej na rozmowie.

  Psychoterapia to lecznicze oddziaływanie na chorobę, zaburzenie lub

anomalię, środkami psychologicznymi.   Psychoterapia to zamierzone korygowanie zaburzeń czynności

organizmu środkami psychologicznymi.   Psychoterapia to taki sposób bycia z inną osobą, który sprzyja zdrowym

zmianom i ułatwia rozwój.   Psychoterapia to planowa działalność, prowadzona przez jedną lub wiele

osób wobec jednej lub wielu osób, której celem jest uzyskanie zmian w postawach i zachowaniu, doprowadzających do zwiększenia satysfakcji z życia i realizacji potencjalnych możliwości jednostki.

Psychoterapia krótkoterminowa – Psychoterapia długoterminowa Krótkoterminowa - do ½ roku (~20 – 25 sesji) Długoterminowa – powyżej ½ roku (1, 2 – 5 lat)          Od percepcji psychoterapeuty zależy, czy problem pacjenta

będzie spostrzegany jako krótkotrwały, czy długotrwały        Myślenie psychoterapeuty warunkuje to, jak on działa        Percepcja psychoterapeuty o     Zasoby pacjenta o     Deficyty pacjenta        Psychoterapeuta kieruje uwagę w stronę zasobów pacjenta

pomaga mu w otwieraniu nowych możliwości        Przewartościowanie – nadanie innego znaczenia bez negacji   Szklanka: + Do połowy pełna - Do połowy pusta

Osoby: niewidomy: + często korzystający z innych niż wzrok zmysłów - ślepy narkoman: + mający duże doświadczenie ze środkami psychoaktywnymi - uzależniony od narkotyków leworęczny: + mający sprawniejszą lewą rękę - mańkut homoseksualista: + zorientowany na tę sama płeć - gej dziecko nadpobudliwe: + dziecko bardzo aktywne ruchowo - wiercipięta dziecko autystyczne: + indywidualista - odludek rodzina dysfunkcyjna: + rodzina dostarczająca dzieciom niezwykłych wrażeń - rodzina problematyczna, rodzina patologiczna pacjent chroniczny: + pacjent, który zaadoptował się do szpitalnych warunków - rezydent

Zjawiska: opór – tendencja do utrzymywania status quo nerwica – duża wrażliwość, adaptacja do życia w mało

sprzyjających okolicznościach schizofrenia – doznawanie zmienionego bytu depresja – pławienie się w smutku lęk – doznawanie niezwykle silnych przeżyć natręctwa – niestrudzone powtarzanie, mistrzowska

konsekwencja i wytrwałość w działaniu smutek – nastrój melancholijny, chwila zadumy nad

światem atak paniki – gwałtowne szukanie wyjścia z sytuacji

Psychoterapeuta, który chce pracować krótkoterminowo, powinien:         zmienić swoją percepcję pacjenta         sformułować prawidłowo cel psychoterapii o      ważny dla pacjenta o      raczej mały niż duży o      opisywany jako       początek, a nie koniec czegoś       jako obecność czegoś, a nie brak o      spostrzegany przez pacjenta jako wymagający ich wysiłku o      osiągalny przez pacjenta w jego warunkach życiowych         rozciągnąć w czasie efekty sesji psychoterapeutycznej o      zadania domowe (nawet jeśli pacjent nie wykona zadania, będzie o nim myślał) o      kierowanie uwagi i aktywności pacjenta podczas sesji na okres między sesjami

(„Ciekaw jestem, co z poprzedniego spotkania mógł Pan/Pani wprowadzić w życie przez ostatni tydzień?”)

o      magiczne pytania, pytania o cud („Wyobraźmy sobie, że zdarzył się cud i od jutra ma być inaczej, to jak to będzie?”) – wizualizacja

o      dostrojenie do przyszłości – jeśli podczas sesji zaszły pozytywne zmiany, np. pacjent jest spokojniejszy, to możemy zapytać: „A kiedy jeszcze dziś lub jutro będzie Pan/Pani spokojniejszy w domu, to co się zmieni w życiu?”

Psychoterapia krótkoterminowa

Psychoterapia długoterminowa

Przyszłość       Jeśli wiem dokąd idę, to mam szansę się tam znaleźć.

Przeszłość       Jeśli nie wiem dokąd idę, to mam szansę znaleźć się gdzie indziej.

Cel psychoterapii       Co powinno się zdarzyć, żeby zaszła zmiana?

Przyczyna psychoterapii       Skąd wziął się problem?

Rozwiązanie       A co Pan/Pani chce zmienić?

ProblemCo jest problemem?

Zasoby Deficyty

System Jednostka

Systemowa psychoterapia rodzinna  

Rodzina jest grupą osób połączonych: -        więzami krwi -        małżeństwa lub adopcji          Zachowanie człowieka może być zrozumiane tylko w kontekście środowiska

społecznego, w jakim on aktualnie żyje, tylko w kontekście systemu, którego jest częścią – podstawowe twierdzenie w teorii systemów.

         System to zbiór elementów pozostających we wzajemnych relacjach. Relacje

są wyznaczane przez role pełnione w obrębie systemu i przez zasady określające sposób pełnienia takich ról.

         Podstawową energią utrzymującą systemy w działaniu jest wykorzystywanie

informacji, czyli procesy porozumiewania się wewnątrz systemu i systemu ze środowiskiem zewnętrznym.

         Dwa główne cele do zrealizowania przez rodzinę: o     Zaspokojenie potrzeb poszczególnych członków rodziny o     Realizowanie zadań społecznych, urodzenie i wychowywanie potomstwa,

przekazywanie wzorców kulturowych

Fazy cyklu życia rodziny: 1.                Małżeństwo (bez dzieci) ~2 lata 2.                Rodzina wychowująca małe dzieci ~2,5 roku 3.                Rodzina z dzieckiem w wieku przedszkolnym ~3,5 roku 4.                Rodzina z dzieckiem w wieku szkolnym ~7 lat 5.                Rodzina z dorastającymi dziećmi ~7 lat 6.                Rodzina z dziećmi opuszczającymi dom ~8 lat 7.                Stadium pustego gniazda ~15 lat 8.                Starzejący się rodzice ~15 lat Role:        Małżonków        Rodziców        Dzieci i rodzeństwa System i podsystemyZaburzenia w systemie pojawiają się przy przejściu do kolejnej fazy rozwoju rodziny. Rodzina dysfunkcyjna – rodzina przejawiająca zaburzenia w funkcjonowaniu w

danej fazie. Rodzina jako całość przejawia zaburzenia funkcjonowania, a w roli chorego -

„delegata” występuje najsłabszy członek systemu, bardzo często dziecko. „Delegat” jest tylko wyrazicielem patologii systemu – dzięki jego „chorobie” system

funkcjonuje jako całość.

Jako odpowiedzialne za powstawanie i utrzymywanie się patologii systemu rodzinnego wymienia się następujące czynniki:

1.                Zaburzenia struktury rodziny a.    zaburzenia w pełnieniu ról w rodzinie b.    zaburzenia w zakresie granic między podsystemami Szczególnie niekorzystny wpływ na występowanie objawów mają

następujące zaburzenia struktury rodziny: -        powstawanie patologicznych triad między członkami rodziny,

zwłaszcza triad międzypokoleniowych -        zbyt sztywne lub zbyt rozmyte granice między podsystemami -        zatarcie granic między pokoleniami, zaburzające rozwój tożsamości

członków rodziny -        „tendencje dośrodkowe”, powodujące nadmierną spójność lub

tendencje do „delegowania” dzieci do realizacji zadań niezrealizowanych przez rodziców – utrudniające proces oddzielania się od rodziny

  2.                Zaburzenia komunikacji w rodzinie a.    Informacja o treści b.    Informacja o relacji

Najważniejsze oczekiwane zmiany w psychoterapii rodzinnej:

       Zmiana dotychczasowej struktury rodziny o     Zaznaczanie wyraźnych granic między systemami o     Likwidowanie patologicznych triad o     Zwiększanie klarowności w zakresie pełnienia ról w

rodzinie, zwłaszcza unikanie pełnienia określonych ról przez osoby do tego nieuprawnione, np. roli rodzica przez dziecko

o     Zwiększanie lub zmniejszanie spójności rodzinnej tam, gdzie jej poziom jest nadmierny lub niewystarczający, przez usuwanie błędów we wzajemnych relacjach członków rodziny

       Poprawa komunikacji w rodzinie        Zmiana w zakresie relacji emocjonalnych między

członkami rodziny

Wskazania do psychoterapii rodzinnej:        Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży        Zaburzenia jedzenia        Uzależnienia (współuzależnienie)        Gdy identyfikowanym pacjentem jest dziecko, a

psychoterapeuta podejrzewa psychogenne tło zaburzeń        Okresowo w schizofrenii w celu poprawy

komunikacji w rodzinie        Gdy występują tzw. „problemy małżeńskie”        Gdy prowadzona psychoterapia indywidualna nie

przynosi zadowalających rezultatów

Popęd seksualny - bogactwo form W żadnej dziedzinie ludzkiego życia nie jest trudniej zaznaczyć

granicę między normą a patologią niż w sprawach seksualnych. Jest to o tyle dziwne, że życie seksualne wiąże się ściśle z tym, co określa się jako popęd, podstawową potrzebę biologiczną lub odruchowość bezwarunkową. Powinno więc przebiegać w wąskich granicach wrodzonej struktury czynnościowej.

Człowiek zasadniczo nie różni się od zwierząt w swoich sposobach zaspokajania innych podstawowych potrzeb: oddycha, pije i je podobnie jak zwierzęta, przynajmniej te, które są do niego morfologicznie zbliżone. Bogactwo form zachowania się i przeżyć nie jest tu u człowieka tak dalece różne, jak w wypadku życia seksualnego.

Fakt ten można by tłumaczyć tym, że popęd seksualny inaczej rozkłada się na współrzędnej czasu niż inne podstawowe potrzeby biologiczne i że jego charakter jest w swej zasadniczej strukturze społeczny.

Współrzędna czasu Dla rozumienia współrzędnej czasu w związku z popędem seksualnym

istotne jest, że w wypadku innych potrzeb, jak powietrza, wody i pożywienia, imperatyw biologiczny musi być spełniony w ciągu minut, godzin lub dni i przytłumia on wtedy całkowicie inne struktury czynnościowe, a jego niezaspokojenie grozi śmiercią. Natomiast zaspokojenie popędu seksualnego może być przesunięte w czasie. U człowieka popęd seksualny występuje na całej długości współrzędnej czasu, towarzyszy mu od urodzenia do śmierci.

Macierzyństwo Popęd seksualny, jak wiadomo, jest wyrazem konieczności zachowania

gatunku. Zakres tego popędu nie ogranicza się więc tylko do aktu seksualnego, lecz obejmuje także zachowania związane z macierzyństwem. Pieszczota jest jednocześnie wyrazem stosunków macierzyńskiego i seksualnego. Oba rodzaje związków dwojga ludzi należą bowiem do wspólnej grupy zachowania się związanego z zachowaniem gatunku. Ujmując zatem pojęcie popędu seksualnego w szerszym znaczeniu, można uważać, że przejawia się on w wieku niemowlęcym i dziecięcym w postaci pieszczoty. Pozbawienie dziecka pieszczoty odbija się ujemnie na jego późniejszym życiu erotycznym i w ogóle uczuciowym.

Społeczny charakter W przeciwieństwie do innych biologicznych potrzeb, których

zaspokojenie jest indywidualne, istotą popędu seksualnego jest jego społeczny charakter. Jakkolwiek u człowieka i u wyższych zwierząt istnieje indywidualna forma wyładowania seksualnego (autoerotyzm), która w pewnym okresie rozwoju może być traktowana jako zjawisko normalne, to jednak ma ona zawsze charakter poronny i nie daje pełnego zaspokojenia popędu.

Imprinting Struktury czynnościowe, będąc strukturami obarczonymi silnym

ładunkiem emocjonalnym, łatwo ulegają utrwaleniu. Niejednokrotnie formy życia seksualnego człowieka dojrzałego odzwierciedlają imprinting pierwszych przeżyć erotycznych. Odnosi się to zarówno do sytuacji, jak i do partnera. W ten sposób istnieje dla każdego człowieka jakby określona konstelacja bodźców, która najłatwiej wyzwala u niego szczytowe podniecenie płciowe.

Złączenie z otaczającym światem Według modelu komórkowego należałoby akt

seksualny określić jako złączenie się dwóch indywiduów w nową całość. W tym biologicznym sensie związek seksualny byłby realizacją ludzkiej tęsknoty za wyjściem poza granice własnej indywidualności i za złączeniem się z otaczającym światem. Schemat społecznego rozwoju człowieka można określić jako stopniowe oddalanie się od związku z grupą rodzinną, w której matka jest osobą centralną, aż do stworzenia nowej, własnej rodziny. Trudność polega na tym, że w związku z drugą osobą obok uczuć łączących występują uczucia o znaku przeciwnym, prowadzące do rozerwania związku.

Klasyfikacja impotencji czynnościowej i anorgazmii W bardzo ogólnym zarysie można posłużyć się następującą

klasyfikacją:        impotencja czy anorgazmia są tylko jednym z objawów

bardziej ogólnego zaburzenia        są wyrazem niewłaściwego stosunku do partnera        są wyrazem niewłaściwego stosunku do samego siebie Typowym przykładem pierwszego przypadku jest jakakolwiek

cięższa choroba somatyczna lub zaburzenie psychiczne. Impotencja łączy się tu zazwyczaj z obniżeniem popędu seksualnego. Nie jest to jednak regułą. Przy całkowitej impotencji popęd seksualny może być zachowany, a nawet paradoksalnie wzmożony, jak zdarza się czasem w nerwicach.

W niektórych zaburzeniach psychicznych, łączących się z wysokim poziomem samopoczucia (zespoły maniakalne w cyklofrenii i w psychozach organicznych), popęd seksualny wzrasta czasem do rozmiarów katastrofalnych. Wzrost popędu nie zawsze idzie w parze ze wzrostem potencji.

Stosunek uczuciowy do partnera Związek uczuciowy z otoczeniem społecznym, oscylujący w dwóch

wektorach „do” i „od”, zbliżania się i oddalania, osiąga swoje szczytowe napięcie w chwili seksualnego złączenia się z partnerem lub jego totalnego zniszczenia.

Stosunek uczuciowy do partnera seksualnego nie jest jednokierunkowy, obok wektorów emocjonalnych pozytywnych występują również negatywne. Ta ambiwalencja uczuciowa wynika z samej dynamiki silnych stanów emocjonalnych – każde uczucie ma w sobie wewnętrzną oscylację między biegunami pozytywnymi i negatywnymi.

Zagadnienie to można analizować w trzech warstwach:        związku uczuciowego z matką    kontaktów emocjonalnych z rówieśnikami, zwłaszcza płci

przeciwnej        pierwszych zbliżeń o charakterze erotycznym

Co się tyczy wzajemnego związku uczuciowego między matką a dzieckiem, to wpływa on w sposób zasadniczy na formowanie się postawy uczuciowej wobec otoczenia. Zasadnicza struktura emocjonalna kontaktu z otoczeniem (kontakt przyjemny lub przykry) i związanych z tym tendencji do przyjmowania postawy zbliżania się lub ucieczki czy walki (postawa „do” i „od”) - kształtuje się w pierwszych latach życia i niemałą rolę odgrywa w jej formowaniu atmosfera uczuciowa między matką a dzieckiem.

Ludzie o ciepłym stosunku uczuciowym do otoczenia na ogół łatwiej nawiązują kontakty seksualne i ich związek uczuciowy z partnerem jest bardziej jednokierunkowy (mniej ambiwalentny) niż u ludzi, których zasadniczy stosunek uczuciowy do otoczenia ma znak ujemny.

Podczas gdy kontakt emocjonalny z matką jest prawzorem intymnego związku uczuciowego ze światem społecznym, to kontakt z rówieśnikami okresu dzieciństwa (rodzeństwo, towarzysze zabaw) jest matrycą, według której kształtują się powiązania z otoczeniem, nie tak bliskie jak seksualne, ale odgrywające nie mniejszą rolę w nawiązaniu kontaktu seksualnego, gdyż bez większego dystansu nie można osiągnąć bliższego kontaktu z partnerem (chodzi tu o umiejętność nawiązywania kontaktu z ewentualnym partnerem seksualnym).

Najlepszą szkołą jest tu wspólna zabawa dzieci, gdyż ona stwarza różnorodność zasadniczych postaw (zbliżenia, ucieczki, walki, władania, ulegania), a dzięki temu, że wszystko dzieje się w niej na niby, postawy zmieniają się jak w kalejdoskopie. Zabawa przysposabia do życia na serio w świecie społecznym, wymagającego dużej elastyczności emocjonalnej. Ludzie, których historia życia ma luki w związkach zabawowych z otoczeniem w dzieciństwie i wczesnej młodości, mają często duże trudności w nawiązywaniu kontaktów seksualnych, okres autoerotyzmu jest u nich zwykle znacznie dłuższy, a w związkach erotycznych są skłonni do przyjmowania utrwalonych i często patologicznych postaw uczuciowych, np.: uległości lub władania, agresji, lęku, poczucia krzywdy, winy.

Jest zrozumiałe, że pierwsze przeżycia seksualne mają większą siłę utrwalenia się niż późniejsze. W ten sposób tworzą się tzw. urazy seksualne, nieudany pierwszy stosunek, uczucie bólu, obrzydzenia lub nienawiści, związane z pierwszymi przeżyciami, mogą rzutować na dalszą historię życia seksualnego.

Stosunek uczuciowy do samego siebie Poczucie własnej męskości czy kobiecości jest zasadniczym czynnikiem

wpływającym nie tylko na rozwój życia seksualnego, lecz na rozwój psychiczny i nawet fizyczny człowieka.

Oprócz wzorów kulturowych niemałą rolę odgrywają też wzory z grupy rodzinnej. W każdej rodzinie po pewnym mniej lub bardziej burzliwym okresie „walki o władzę” ustala się rola mężczyzny i kobiety. Znając rodziców obu partnerów, czasem ze zdumieniem się stwierdza, że koncepcja roli męskiej i kobiecej jest w obu pokoleniach identyczna. Skutkiem tego pewne sytuacje rodzinne, „układy sił”, kształtują się analogicznie, tak że odnosi się wrażenie, iż jakby dziedziczą się one - w znaczeniu „dziedziczenia społecznego”, naśladowania pewnych wzorów postępowań.

Grupa zabawowa odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu kontaktów społecznych, a poza tym w formowaniu własnego obrazu. Wytwarza ona swoje ideały męskości bądź kobiecości; w pewnych okresach, np. przed pokwitaniem i w czasie jego trwania, są one nawet bardzo jaskrawe i przesadne, co łączy się zwykle z postawą antagonistyczną wobec płci odmiennej. Pewne postawy emocjonalne mogą się utrwalić i przetrwać do późniejszych okresów rozwojowych lub na drodze regresji powrócić w chwilach konfliktów, jakie trafiają się nieraz w erotycznych kontaktach.