psikolojik danışmanlar İçin etik ve yasal konular

www.binnuryesilyaprak.com

PSĠKOLOJĠK DANIġMANLAR

ĠÇĠN ETĠK VE YASAL KONULAR

Prof.Dr. Binnur Yeşilyaprak

Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi

Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Başkanı


SUNU PLANI

• Toplumsal YaĢamı Düzenleyen Kurallar

• Ahlak

• Etik

• Hukuk

• Meslek ve Etik ĠliĢkisi

• Profesyoneller Ġçin Temel Etik Ġlkeler

• Meslek DanıĢmanları ve Etik

• Mesleki GeliĢim Süreci ve Değerler

• Etiksel Karar Verme Süreci

• Etik Ġkilem “Örnek ve TartıĢmalar”


Toplumsal yaĢamımızı düzenleyen kurallar

nelerdir?

• DOĞA YASALARI/BĠLĠM

YASALARI


• HUKUK KURALLARI


• DĠN KURALLARI


• GELENEK, GÖRENEK ve

GÖRGÜ KURALLARI


• AHLÂK ve ETĠK

KURALLAR


Ahlâk Nedir?

Kohlberg’e göre ahlâk;

“hak-haksızlık, doğru-yanlıĢ, iyi-kötü konularında bilinçli

yargılama ve karar vermeyi ve bu kararlar doğrultusunda

davranıĢta bulunmayı kapsayan biliĢsel bir yapı”dır.

Kohlberg’e göre, biliĢsel bir yetenek olan ahlâk, bireyin

kendisinin belirlediği ve aynı zamanda evrensel ilkelerle

örtüĢebilecek düzeydeki ilkelere göre yargıda bulunması,

kararlar alması ve buna uygun davranabilmesi yeteneğidir.

Genel bir ifade ile ahlâk;

Doğru, adil ve düzenli davranıĢlar oluĢturmak için kültürel

ve dini (göreceli) standartlara göre oluĢturulmuĢ değerler

sistemi.


Etik Nedir?

Bir kiĢinin davranıĢlarının “iyilik-kötülük”, “doğruluk-

yanlıĢlık” boyutlarında değerlendiren bir değerler sistemidir.

Kökeni Yunanca ETHOS kelimesinden gelir ve “kiĢilik-

karakter” anlamına gelir (Wittmer, 1999).

Etik İlkeler: Doğru davranışı sağlamak için bireylere ve özellikle mesleki gruplara adapte edilen ahlâki kurallardır. Kültürel değerlerden çok, evrensel ahlâki değerleri benimser.

Etik Davranış: Olgunluk, yargı, akıl ihtiyat ile tanımlanan sorumlu kişilik özelliklerinin mesleki uygulamalarla dışa vurumu.

Etik, aynı zamanda “ahlâk felsefesi”dir. Doğru eylem için

ahlâki kılavuz ya da ilkeler anlamına gelir.

Meslek Etiği: Belirli bir meslek grubunun, mesleğin uygulanmasına ilişkin olarak oluşturduğu, meslek üyelerinin belli bir şekilde davranmaya zorlayan kurallar.


Hukuk Nedir?

Toplumsal düzeni kurmayı, korumayı ve

geliĢtirmeyi amaçlayan, toplumsal

düzendeki insan iliĢkilerine iliĢkin, devlet

kurumlarınca konan ve devlet yaptırımlı

kurallar bütünüdür.


Hukuk ve Etik Kurallarının (Somut düzlemde)

KarĢılaĢtırılması

Hukuk Kuralları

• Bir toplumun tüm

üyelerini/vatandaĢların tümünü

bağlar.

• Devletin yetkili kurumlarınca

yapılır. (TBMM, Bakanlar Kurulu

vb.)

• Devlet yaptırımlı, zorunlu

kurallardır.

• Yaptırımlar ölüm cezasına

kadar varan Ģiddete olabilir.

• Ġyi-kötü davranmanın minumum

kabul edilebilir toplumsal

standartları/ölçütleridir.

• Tüm hukuk kuralları, uyulması

zorunlu (cebri) kurallardır.

• Toplumsal yaĢamın tüm

iliĢkilerini kuĢatıcı-boğucu

ölçüdedir.

Etik/Ahlâk Kuralları

• Bir meslek üyelerini bağlar.

• Bir meslek üyelerinin

oluĢturduğu dernek veya

meslek odasının yetkili

organlarınca yapılır. (örn.

Tabibler Odası, Türk PDR-DER)

• Ġlgili meslek örgütü yaptırımı ile

sınırlıdır.

• Yaptırımların en ağırı ideal

standartlarını temsil eder.

• Bir meslek pratiğinin ideal

standartlarını temsil eder.

• Etik kuralların bir kısmı asgari

ve zorunlu iken, bir kısmı

istendik (ideal) ilkelerdir.

• Daha sınırlı, yol gösterici

niteliktedir.


Etik ve Hukuk ĠliĢkisi

Etik ve Yasal Etik Olmayan ve Yasal

Etik ve Yasadışı Etik Olmayan ve Yasadışı


Meslek ve Etik ĠliĢkisi

Meslek Nedir?

• Gereksinimi karĢılar

• Yararlı olmak için yapılır

• Sistemli bir eğitim gerektirir

• Kendine özgü teknikleri vardır

• Kazanç elde etmek için yapılır

• Kendine özgü etik ilkeleri vardır


?

Profesyonel Meslek Olmanın 3 Temel

KoĢulu Vardır:

1. Mesleğin yasal olarak tanınması

2. YetiĢtirme standartlarının olması

3. Uygulanabilir etik kuralları ve yaptırımlarının

olması

Türkiye’de PDR alanı profesyonel bir meslek

alanı mıdır?

? PDR alanının toplumda profesyonel bir meslek alanı olarak

kabul edilmesinde Türk PDR-DER’e düşen sorumluluklar

nelerdir?


Profesyonel eğitim sürecinin

temel amacı nedir?

• Uzmanlık alanında yetkin,

• etiksel duyarlığa sahip bireyler yetiĢtirmek,


Etik Ġlkeler ĠĢlevsellik Düzeyine

Göre 2 Grup da Ġncelenir:

Danışmanın uyması gereken minumum

standartlar (kesinlikle yapmak zorunda

olduğu, kesinlikle yapması gerekenler)

Danışmanın uyması arzu edilen en

yüksek standartlar: ideal olarak

beklenenler, profesyonellik ile gelişenler

Zorunlu (mendatroy) etik :

İlkesel etik

İstendik (aspirational) etik :

Erdemsel etik

1

2

Zorunlu etik, uygulamadaki standartları sağlar:

“Bu durum etiksel midir?” sorusuna yanıtı oluşturur.

Erdemsel etik ise, ideali alır ve profesyonel duyarlığı belirler:“Bu durum danışanım için en iyisi midir?” sorusuna yanıtı araştırır.


Profesyoneller, kendilerini erdemsel etik

doğrultusunda geliĢtirmeyi amaç edinmelidir.

“Sorumlu davranmak, insanın

içindeki değerdir, otorite tarafından

yerleĢtirilen bir Ģey değildir.”

(Tennyson & Strom)

“Ġdeal bir danıĢman dürüst kararlar

almalı, fakat bu kararlar erdemli

olmalı; neyin izinli olduğundan çok

neyin tercih edilebileceğini

vurgulayan kararlar olmalı.”

(Jordan & Meara)


Herlihy ve coray (1996) etik kuralların 3

amacı olduğunu belirtir:

1. Meslek elemanlarını, doğru davranma konusunda eğitmek

2. Mesleğin saygınlığını korumak için bir denetim mekanizması

oluĢturmak (otokontrol ve dıĢsal kontrol)

3. Mesleki uygulamaların geliĢimi ve ilerlemesi için katalizör

olarak iĢlev görmek

DanıĢanı

DanıĢmanı

Mesleği

ÇalıĢılan kurumu

Toplumu korur.

Etik ilkeler;


Profesyoneller için 5 temel etik ilke kabul

edilmektedir:

(Herlihy&Corey 1996; Corey&diğ. 1998)

1.Özerklik (autonomy): DanıĢanın bağımsızlığına saygı

2.Zarar Vermeme (nonmaleficence): DanıĢana zarar verebilecek

davranıĢlardan kaçınma

3.Ġyilik (beneficence): DanıĢanın iyiliğine çalıĢma, yararlı olma

4.Adalet (Justice): Tüm insanlara eĢit ve adaletli davranma, adil olma

5.Sadakat (fidelity): Güven sağlama, danıĢanı istismar etmekden

kaçınma, dürüst olma, doğru ve yeterli açıklama yapma


DanıĢmanların Üstesinden Gelmesi

Gereken Temel Etik sorunlar:

•Psikolojik danıĢmanlık

hizmetini tanımlama ve

sınırlarını belirleme.

•Standart eğitim ve

sertifikalara sahip olamayan

kiĢilerin kariyer danıĢmanlığı

yapması.

Psikolojik danıĢmanlık

•hizmetlerinde internetten

yararlanmaya iliĢkin sorunlar.


Psikolojik DanıĢmanlık

Yeterlikleri (NCDA)

•GeliĢim kuramları

•Bireysel ve grupla danıĢma becerileri

•Bireysel/grupsal değerlendirme

•Bilgi kaynakları

•Program geliĢtirme, yönetme ve uygulama

•Koçluk, müĢavirlik ve performans geliĢtirme

•Farklı gruplarla danıĢma

•Süpervizyon

•Etik ve yasal sorunlar

•AraĢtırma ve değerlendirme

•Teknolojiyi kullanma


DanıĢmanlar için kritik ETĠK

ĠLKELER

• YetiĢtiği ve yeterli (yetkin) olduğu alanlarda hizmet

verme

• DanıĢanlar arasındaki bireysel farklılıkları dikkate alma

ve doğru değerlendirme

• DanıĢanlara iliĢkin bilgilerin gizliliğini sağlama ve

koruma

• DanıĢmanın objektifliğini ve danıĢanın yararını

engelleyecek/bozacak nitelikteki bir iliĢkiden kaçınma

• Profesyonel sorumluluk üstlenme (gerekirse refere

etme, ücret ödeyemeyecek durumlarda ya da uygun

danıĢman olmadığında danıĢmayı sürdürme)

• DanıĢana olduğu kadar, mesleğin diğer üyelerine ve

topluma karĢı iyi model olma


Meslek Etiğinin Özü

Welfel (1998) Meslek etiğinde 4 boyut görür:

1. Etkili müdehaleler kullanmada yeterli bilgi, beceri ve yargı

gücüne sahip olunması,

2. Ġnsanın bütünselliğine ve özgürlüğüne saygı duyulması,

3. DanıĢmanlık rolündeki gücün sorumlulukla kullanılması,

4. DanıĢmanlık mesleğine halkın duyduğu güveni artıracak

biçimde davranılması.

“Değerleriniz

kaderinizdir”

M.Gandhi


Mesleki GeliĢim Süreci ve DEĞERLER

Değerler, danıĢanlar için neyin iyi olduğuna iliĢkin inancı

yünlendirir ve bunun nasıl baĢarılacağını belirler. Bu

niteliği ile değerle, kariyer geliĢtirme sürecini baĢtan

sona etkiler.

DanıĢmanlar,

danıĢanların değerlerine duyarlı olmalı ve aĢağıdaki önerileri

dikkate almalıdır: (Tjeltveit 1986)

1.Toplumda geçerli olan değerler ve değiĢime iliĢkin bilginizi geliĢtirin.

2.Kendi değerlerinizin farkında olun.

3.DanıĢanlara, yanlı olmayan Ģekilde değer seçenekleri sunun.

4.DanıĢanın seçme özgürlüğüne saygı duyun.

5.DanıĢanın sizden farklı değerlere sahip olmasına saygı gösterin.

6.Gerektiğinde, baĢka meslektaĢlarınıza danıĢmaktan çekinmeyin.

7.Önemli ahlâki, dinsel farklılıklar olduğunda, danıĢanı baĢka bir

danıĢmana yöneltin.


DanıĢmanın KiĢiliği ve Profesyonelliği

(Corey&Corey&Callanan, 1998)

• DanıĢmanlar, danıĢanlarda geliĢim ve değiĢim sağlamak için öncelikle

kendi hayatlarında “kiĢisel geliĢim” sağlamak zorundadırlar.

• DanıĢmanlar kendi geliĢimlerinde isteksiz olurlarsa, danıĢan için iyi bir

model olamazlar.

• Bir danıĢmanın inançları, davranıĢları ve yaĢayıĢ biçimi, onun bir

profesyonel olarak çalıĢmasını etkiler.

• DanıĢmanın kendini keĢfi çok önemlidir. DanıĢmanlar, kendilerinin

çıkmadığı bir yolculuğa danıĢmanlarını da çıkaramaz!

• DanıĢman kendi kiĢisel ihtiyaçlarının ve kiĢilik dinamiklerinin farkında

olmalıdır. Çünkü bunlar danıĢma ilkesini etkiler.

• DanıĢmanın bir amacı problem çözme sürecini öğretmektir. Ancak

danıĢman bu süreci önce öğrenmeye ihtiyacı vardır.

• DanıĢman sadece teknikleri uygulayan bir pratikçi, bilgileri aktaran bir

aracı değildir. O kendi üzerinde çalıĢan, öğrendikleri ile kendini

dönüĢtüren ve bunu baĢkalarının da yapmasına yardımcı olan kiĢidir.


Etiksel Karar Verme Süreci

Etiksel sorun ya da ikilemler karĢısında, problem çözme

basamaklarına benzer bir yapıda düĢünme çerçevesi önerilir:

1.basamak: Problemi tanımlamak (sorun nedir?)

2.basamak: Problemi açımlamak (sorunun boyutları nelerdir?

kimleri kapsıyor? etik ilkelerle iliĢkisi?)

3.basamak: Problemi incelemek, sorunu tartıĢmak, literatüre

baĢvurmak, ilgililere/meslektaĢlara danıĢmak (Nasıl

olmalı?)

4.basamak: Çözüm alternatifleri üretmek (seçenekler ve

olası sonuçlar nelerdir?)

5.basamak: En uygun çözüm alternatifini seçmek (En uygun

seçenek?)

6.basamak: Eylem planı hazırlamak ve değerlendirmek

(uygulama nasıl olacak?)

7.basamak: Planı uygulamaya koyma, sonucu izleme ve

değerlendirme (sorun çözüldü mü?)


Etik Kuralların Uygulanması

Mesleki organizasyonlar, kuralların uygulanması

konusunda üyelerini eğitmek, farkındalık ve bilinç düzeyini

yükseltmek ve halkı etik olmayan uygulamalardan korumak

amacıyla “Etik Komite” oluĢturur.

Etik ihlal Ģikayetleri olduğunda Etik Komite ne yapar?

- ġikayet incelenir, durum araĢtırılır, bilgi toplanılır ve

değerlendirilir

- Duruma göre Ģu yaptırımlar uygulana bilir:

•Üyeye uyarıda bulunulur.

•Organizasyondan çıkması önerilir.

•Üyeliği askıya alınır/üyelikten çıkarılır.

•YanlıĢ uygulamaları düzeltmesi için eğitim(kurs) verilebilir.

•Belki bir yıl süre süpervizyon altında çalıĢması

sağlanabilir.

•ÇalıĢma sertifikası/lisansı iptal edilebilir.


EtikdıĢı DavranıĢın UssallaĢtırılması:

DĠKKAT!. S.O.S.

• Evet ama bu gerekli!..

• Yasalar bunu suç saymıyor ki!

• Bu iĢimin bir parçası, kaçınılmaz!

• Sonuçta herkes memnun…

• Bunu sadece “senin için” (istisna)

yapıyorum!

• Zaten hak ettiğimi alamıyorum.

• Sadece ateĢe ateĢle karĢılık veriyorum.

• Herkes benim kadar tarafsız (!) olsa…

• Kimse zarar görmeyecek…

• Kim biliyor?.. Kim görüyor?..


KEBAPÇI YEMĠNĠ

• Halk sağlığını önde

tutacağıma,

• YEMEDĠĞĠMĠ

YEDĠRMEYECEĞĠME,

• Bozuk gıda satmayacağıma,

• Mesleğime saygı

duyacağıma,

• Namusum ve Ģerefim

üzerine

• And içerim.


Psikolojik DanıĢmanlar

Ġçin Meslek Andı

“Psikolojik danıĢman olarak, kazandığım bu bilgi ve

becerileri benden yardım isteyen danıĢanlarımın iyiliği için

kullanacağım. DanıĢana daima saygılı davranacağım;

kararlaĢtırılan satte onu görüĢmeye alıp, içten bir ilgi ve

dikkatle dinleyeceğim. DanıĢanı hiçbir Ģekilde kendi maddi ya

da psikolojik ihtiyaçlarımın doyum aracı görmeyeceğim, ondan

yasal haklarım dıĢında çıkar sağlamaya kalkıĢmayacağım,

onunla profesyonel sınırları aĢan iliĢkiler kurmayacağım.

Bilgimin yetersiz olduğunu kabul ederek daima kendimi

geliĢtirme çabası içinde olacağım. Yeterlik sınırlarımı aĢan

vak’aları ilgili kurumlara gönderecek, danıĢanı asla deneme

aracı olarak kullanmayacağım. MeslektaĢlarımı küçük

düĢürecek söz ve davranıĢlardan kaçınacağım.

Meslek yaĢamım boyunca bir psikolojik danıĢman olmanın

gururunu duyacak, mesleğimi geliĢtirmek için çaba

harcayacağım”.(Kuzgun,2000)

psikolojik danışmanlar İçin etik ve yasal konular

Documents