Laik mi? Müslüman mı?Bozkurt Güvenç

42. Ulusal Psikiatri Kongresiİstanbul : 2 Kasım 2006

42. Ulusal Psikiatri Kongresiİstanbul : 2 Kasım 2006

ÇaĞrı ve SunuşÇaĞrı ve Sunuş

Onur verici davet ve sorumluluK

Güncel sorunlar dışında ne sunabilirim? Dünyada ülkemizde Ortak depressiyon ! Sorunların kaynağı: Hızlı kaotik deĞişim Postmodern yorum: herşey olabiliyor! Bildirim deĞişti: Laik mi / Müslüman mı? Konum: Direnen kişilikle değişime uyum!

2

Onur verici davet ve sorumluluK

Güncel sorunlar dışında ne sunabilirim? Dünyada ülkemizde Ortak depressiyon ! Sorunların kaynağı: Hızlı kaotik deĞişim Postmodern yorum: herşey olabiliyor! Bildirim deĞişti: Laik mi / Müslüman mı? Konum: Direnen kişilikle değişime uyum!

2

Medyadaki Varlık SorunlarıMedyadaki Varlık Sorunları

Geleceğin Şoku, Toffler, 1971 ve 1981 Gelecekteki Ilkel (uyarısı), Zerzan, 2000 İsa / Mesih beklentisi“Zamanın Sonu”, 2000 Bildik Dünya’nın Sonu, Wallerstein, 2000 Tarihin Sonu ve Son İnsan, Fukuyama, 2002 Küreselleşmenin...Hayal Kırıklığı, Stiglitz, 2002 Medeniyetler Çatışması, Huntington, 2002 Kalpaklı Atatürk dua ediyor... Fotografı 2006

Ortak paydada: Değişim Sorunsalı var ! 3

Geleceğin Şoku, Toffler, 1971 ve 1981 Gelecekteki Ilkel (uyarısı), Zerzan, 2000 İsa / Mesih beklentisi“Zamanın Sonu”, 2000 Bildik Dünya’nın Sonu, Wallerstein, 2000 Tarihin Sonu ve Son İnsan, Fukuyama, 2002 Küreselleşmenin...Hayal Kırıklığı, Stiglitz, 2002 Medeniyetler Çatışması, Huntington, 2002 Kalpaklı Atatürk dua ediyor... Fotografı 2006

Ortak paydada: Değişim Sorunsalı var ! 3

Tarihi / Kavramsal ÇerçeveTarihi / Kavramsal Çerçeve

Filozof John Locke’un: Tabula Rasa (MS 1700) “İnsan eğitimle insan olur!”

Önermesi, sosyal-beşeri bilimlerin başlangıcı ve değişmeyen paradigması (görüşü) oldu;

Insanlığın varlık ve tarih bilinci değişti; Yaradan Tanrı inancı yıkıldı (Nieztsche);

“Kendini Yaratan İnsan” söylemi (Childe); Değişim süreci hızlandı, dünyayı sardı / sarstı.

Medeniyet, “post & most modern” oldu. 4

Filozof John Locke’un: Tabula Rasa (MS 1700) “İnsan eğitimle insan olur!”

Önermesi, sosyal-beşeri bilimlerin başlangıcı ve değişmeyen paradigması (görüşü) oldu;

Insanlığın varlık ve tarih bilinci değişti; Yaradan Tanrı inancı yıkıldı (Nieztsche);

“Kendini Yaratan İnsan” söylemi (Childe); Değişim süreci hızlandı, dünyayı sardı / sarstı.

Medeniyet, “post & most modern” oldu. 4

Aydınlanma Çağı Filozofları Ansiklopedi Yazarları (1750)

Aydınlanma Çağı Filozofları Ansiklopedi Yazarları (1750)

Turgot, Helvetius ve D’Holbach sormuşlar: İNSAN

Toplumu, kültürü ve kendini yaratırken; Toplum da İNSANI yarattığına göre : “Değişim & Gelişim nasıl mümkün oluyor ?” “Kısır Döngü” nasıl kırılıp aşılabiliyordu? Turgot, “Evren Tarihi” ni yayımladı (1750). 5

Turgot, Helvetius ve D’Holbach sormuşlar: İNSAN

Toplumu, kültürü ve kendini yaratırken; Toplum da İNSANI yarattığına göre : “Değişim & Gelişim nasıl mümkün oluyor ?” “Kısır Döngü” nasıl kırılıp aşılabiliyordu? Turgot, “Evren Tarihi” ni yayımladı (1750). 5

Biyolojik Evrimden Kültüre... Biyolojik Evrimden Kültüre...

Charles Darwin’in Türlerin Kökeni (1859) İnsanın Evrimi (1871);

“En güçlünün yaşaması”kültürün de ilkesi mi?

F. Nieztsche (1870): “Tanrı öldü!” “İNSAN’ı şimdi kim yaratacak?”

Herbert Spencer (1876)“Sosyal Evrim” (yasası?)

Charles Darwin’in Türlerin Kökeni (1859) İnsanın Evrimi (1871);

“En güçlünün yaşaması”kültürün de ilkesi mi?

F. Nieztsche (1870): “Tanrı öldü!” “İNSAN’ı şimdi kim yaratacak?”

Herbert Spencer (1876)“Sosyal Evrim” (yasası?)

Tylor’un (1871)Kültür ya da Uygarlık tanımı / kavramı :

“Toplum üyesi insanıneğitimle öğrenip aktardığı, sakladığı, maddi - manevi hemen herşey, her değer.”

Çağdaş İnsanbilimin halen geçerli olan kültür kavramıdır (Güvenç)

Değişim ≈ Gelişim mi? 5

Tylor’un (1871)Kültür ya da Uygarlık tanımı / kavramı :

“Toplum üyesi insanıneğitimle öğrenip aktardığı, sakladığı, maddi - manevi hemen herşey, her değer.”

Çağdaş İnsanbilimin halen geçerli olan kültür kavramıdır (Güvenç)

Değişim ≈ Gelişim mi? 5

İnsan, Bilim ve İnsanbilim...İnsan, Bilim ve İnsanbilim...

Sorokin & Hartmann (1950):Canlı-Cansız ve Canlı-üstü:

Süperorganik: Kültür / Uygarlık İnsan eseri ! İnsanlar kültürü yaratırken... her şey

“Kültür” oldu.İnsan kültürüyle, İnsanlık iseMedeniyetiyle değişiyordu.Ancak, değişim ≠gelişim mi? Güvenç (1972)’ in Tylor’dan “Kültür Piramidi” Modeli 6

Sorokin & Hartmann (1950):Canlı-Cansız ve Canlı-üstü:

Süperorganik: Kültür / Uygarlık İnsan eseri ! İnsanlar kültürü yaratırken... her şey

“Kültür” oldu.İnsan kültürüyle, İnsanlık iseMedeniyetiyle değişiyordu.Ancak, değişim ≠gelişim mi? Güvenç (1972)’ in Tylor’dan “Kültür Piramidi” Modeli 6

Kültürel Evrim ve Devrimler...Kültürel Evrim ve Devrimler...

İnsanlık: 3-5 milyon yıllık tarihi boyunca,

evrim sürecinde büyük devrimler yaşadı: 10 bin yıl önce, Tarım-yerleşme devrimi, 250 yıl önce, Sanayi-şehirleşme devrimi, Son 10-15 yılda İletişim-teknolojisi (IT) gibi. “Dünya Köyü” doğuyor; Yerküre dünya yeniden,

dünyalaşıyor; belki “Bilgi Toplumu” olacak Yakın gelecek daha mı parlak? Henüz belli değil ! 7

İnsanlık: 3-5 milyon yıllık tarihi boyunca,

evrim sürecinde büyük devrimler yaşadı: 10 bin yıl önce, Tarım-yerleşme devrimi, 250 yıl önce, Sanayi-şehirleşme devrimi, Son 10-15 yılda İletişim-teknolojisi (IT) gibi. “Dünya Köyü” doğuyor; Yerküre dünya yeniden,

dünyalaşıyor; belki “Bilgi Toplumu” olacak Yakın gelecek daha mı parlak? Henüz belli değil ! 7

Değişim Üstüne SöylemlerDeğişim Üstüne Söylemler Buddha’nın öğretisi: Hayat değişimdir Mevlana: Şimdi yeni şeyler söylemek gerek Osmanlı: Devlet ebed değişmedi (?) çöktü ! Condorcet: Fikirlerden bilim, ideoloji yapalım Einstein: Mekan-zaman yok, ZamanMekan var Moore: Zaman yoksa, değişim olmaz; [ama,]

değişim yoksa, zaman kavranılamaz. [“Zaman = Değişim özdeşliği” ne vurgu!] Hamlet: “Zamanın Çivisi Çıkmış!” diyerek...

Kahpe feleğe çıkışıyor ! (16.yüzyıl) 8

Buddha’nın öğretisi: Hayat değişimdir Mevlana: Şimdi yeni şeyler söylemek gerek Osmanlı: Devlet ebed değişmedi (?) çöktü ! Condorcet: Fikirlerden bilim, ideoloji yapalım Einstein: Mekan-zaman yok, ZamanMekan var Moore: Zaman yoksa, değişim olmaz; [ama,]

değişim yoksa, zaman kavranılamaz. [“Zaman = Değişim özdeşliği” ne vurgu!] Hamlet: “Zamanın Çivisi Çıkmış!” diyerek...

Kahpe feleğe çıkışıyor ! (16.yüzyıl) 8

Bilimsel Değerlemeler Olumludan Olumsuza Değişim

9

Bilimsel Değerlemeler Olumludan Olumsuza Değişim

9

Ekonomi Politika

Sosyoloji

(“Sosyal”)PsikolojiPsikiatri

Teoloji / Felsefe

Gelişme Çağdaşlık Değişim (Geleceğe)

Sığınma (Geçmişe)

Çözülme

Büyüme Uluslaşma Dönüşüm Yabancı-laşma(lar) Dağılma

Kalkınma Aydınlanma Bunalım(Kuralsızlık)

Anomi Yozlaşma

T.C. YAPISAL DeĞışmeler*T.C. YAPISAL DeĞışmeler*1923 1945 1993 Kat__________________________________________________

Nüfus 12 m 19 m 60 m 5Ömür 34 yıl 40 yıl 68 yıl 2Okur-yazar %6 %15 %80 13Kentli 3 m 5 m 36 m 7Üniversite 1 3 57 57Milli gelir $ 50 (kişi) $ 3000 60 Kız/erkek%10 (ilkokulda) % 80 8 *DİE, Büyüme oranları dengesiz 10

1923 1945 1993 Kat__________________________________________________

Nüfus 12 m 19 m 60 m 5Ömür 34 yıl 40 yıl 68 yıl 2Okur-yazar %6 %15 %80 13Kentli 3 m 5 m 36 m 7Üniversite 1 3 57 57Milli gelir $ 50 (kişi) $ 3000 60 Kız/erkek%10 (ilkokulda) % 80 8 *DİE, Büyüme oranları dengesiz 10

Değişimin Bilimsel AnaliziDeğişimin Bilimsel Analizi

Önceki Tablo’da görüldüğü gibi: Ülkemizkısa sürede yapısal değişimler yaşadı;ama gelişmeler hiç de dengeli olmadı.

Değişimi inceleyen Wilson (1945):

“Düzenli, dengeli, ideal değişim yoktur!Her değişimde bir dizi bunalım görüldü.

Batıda çatışma ve savaşlar yaşandı”. 11

Önceki Tablo’da görüldüğü gibi: Ülkemizkısa sürede yapısal değişimler yaşadı;ama gelişmeler hiç de dengeli olmadı.

Değişimi inceleyen Wilson (1945):

“Düzenli, dengeli, ideal değişim yoktur!Her değişimde bir dizi bunalım görüldü.

Batıda çatışma ve savaşlar yaşandı”. 11

Stresler ve Bunalımlar... Stresler ve Bunalımlar...

İnsanlığın dramı:Birey, değiştiremediğitemel kişiliğiyle, sürekli değişen kültüre uyum sağlamaya çabalar, başaramaz, bunalır!

“Kişilik kaderimizdir !” —Alman atasözü.

Herşeyi değiştiren INSAN kendisini değiştiremiyor.

Değişim, yeni kuşaklarda gerçekleşir! Nasıl eğitim?

12

İnsanlığın dramı:Birey, değiştiremediğitemel kişiliğiyle, sürekli değişen kültüre uyum sağlamaya çabalar, başaramaz, bunalır!

“Kişilik kaderimizdir !” —Alman atasözü.

Herşeyi değiştiren INSAN kendisini değiştiremiyor.

Değişim, yeni kuşaklarda gerçekleşir! Nasıl eğitim?

12

Değişim ve Dünya MizahıDeğişim ve Dünya Mizahı

Mizah Ustası George Carlin’ den Seçmeler Geç yatıyor, zor uyuyor, yorgun uyanıyoruz. Hayatımıza yıllar kattık, yıllarımıza hayat katamadık! “Barış” diye diye yüz yıllardır savaşıyoruz. Sevişmek, uyumak, yaşamak için hap alıyoruz. Okumuyor, beğenmediğimiz dizileri izliyoruz. Bize ulaşan bilgileri okumadan çöpe atıyoruz. Hızlı ve çok yiyor. yavaş sindiriyor, şişmanlıyoruz. Çok kazanıyoruz: kullanmadığımız şeyleri almak için, Oysa hayat, soluk değil, soluk kesen olaylardır.

13

Mizah Ustası George Carlin’ den Seçmeler Geç yatıyor, zor uyuyor, yorgun uyanıyoruz. Hayatımıza yıllar kattık, yıllarımıza hayat katamadık! “Barış” diye diye yüz yıllardır savaşıyoruz. Sevişmek, uyumak, yaşamak için hap alıyoruz. Okumuyor, beğenmediğimiz dizileri izliyoruz. Bize ulaşan bilgileri okumadan çöpe atıyoruz. Hızlı ve çok yiyor. yavaş sindiriyor, şişmanlıyoruz. Çok kazanıyoruz: kullanmadığımız şeyleri almak için, Oysa hayat, soluk değil, soluk kesen olaylardır.

13

Çözümsüz İkilemler Çözümsüz İkilemler

Bireyci—Toplumcuİdealist—Realist

Gerçek—İdeal İnsan— Doğa Savaş—Barış Bilim— Sanat Kadın—Erkek Maddi—Manevi Kültür—Teknoloji AB—ABD? >> ABC

14

Bireyci—Toplumcuİdealist—Realist

Gerçek—İdeal İnsan— Doğa Savaş—Barış Bilim— Sanat Kadın—Erkek Maddi—Manevi Kültür—Teknoloji AB—ABD? >> ABC

14

Kimlik Sorununa ÇözümKimlik Sorununa Çözüm

Din, Devlet ve Bilim: Toplumun, sırasıyle İman, Akıl ve Varlığına Egemen olmak ister! Barışçı çözüm, ortada

Özgürlük / AydınlanmaLaiklik / SekülerlikÖzerklik / Otonomi

üçgeninde olabilir. 15

Din, Devlet ve Bilim: Toplumun, sırasıyle İman, Akıl ve Varlığına Egemen olmak ister! Barışçı çözüm, ortada

Özgürlük / AydınlanmaLaiklik / SekülerlikÖzerklik / Otonomi

üçgeninde olabilir. 15

Bilim

Din Devlet Laiklik ve Sekülarizm

ÖzerklikOtonomi

ÖzgürlükAydınlanma ?

Değişik Çözüm ÖnerileriDeğişik Çözüm Önerileri Bilim Akademileri, daha fazla bilim öneriyor, Edgar Morin’in çevre koruma önerisi var Kültür Tarihçisi-Antropolog Zerzan (2000):

Değişimi değil, dünyayı cehenneme çevireninsanı sorguluyor; kültürü suçlu buluyor

Sorunlarımızın kaynağı, sebebi, değişim değil, yarattigimiz kültür, felaket olarak nitelediği medeniyet. Çözüm: doğaya dönmek, onunla uyumlu yaşamak olabilir. (Rousseau) Gerçekçi değil! Ama uyarmayı görev sayıyor.

16

Bilim Akademileri, daha fazla bilim öneriyor, Edgar Morin’in çevre koruma önerisi var Kültür Tarihçisi-Antropolog Zerzan (2000):

Değişimi değil, dünyayı cehenneme çevireninsanı sorguluyor; kültürü suçlu buluyor

Sorunlarımızın kaynağı, sebebi, değişim değil, yarattigimiz kültür, felaket olarak nitelediği medeniyet. Çözüm: doğaya dönmek, onunla uyumlu yaşamak olabilir. (Rousseau) Gerçekçi değil! Ama uyarmayı görev sayıyor.

16

Osmanlı’nın Değişime Tepkileri Osmanlı’nın Değişime Tepkileri

Nizam-ı Cedid : Yeniçeri İsyan etti Vaka-i Hayriye: Yeniçeri Ocağı kapandı Tanzimat ve İslahat Fermanları ? 1. Meşrutiyet : Kanun-u Esasi ve Sultan 2. Meşrutiyet ve İttihad-ı Terakki Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük ? Sèvres ve Lozan : Hangi Egemenlik ? 17

Nizam-ı Cedid : Yeniçeri İsyan etti Vaka-i Hayriye: Yeniçeri Ocağı kapandı Tanzimat ve İslahat Fermanları ? 1. Meşrutiyet : Kanun-u Esasi ve Sultan 2. Meşrutiyet ve İttihad-ı Terakki Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük ? Sèvres ve Lozan : Hangi Egemenlik ? 17

Değişime Karşı Tepkiler Değişime Karşı Tepkiler

XIX.Yüzyılın Hastalığı (“Maladie du siècle”) “Yeter, Söz Milletindir!” (Demokrasi 46 Ruhu?) Askeri Müdahaleler (27 Mayıs ve 12 Eylül) Arabesk ve Turban (Kime, neye karşı?) “Laiklik dinsizlik değildir!” Peki, Nedir? Cumhuriyet’e karşı demokrasi olur mu? Küreselcilik Ulusal Devlet’ in Sonu mu ? Millet, Devlet ve Hükümet: Kim kime karşı?

Neocon’culuk ve Yeni Milliyetçilik 18

XIX.Yüzyılın Hastalığı (“Maladie du siècle”) “Yeter, Söz Milletindir!” (Demokrasi 46 Ruhu?) Askeri Müdahaleler (27 Mayıs ve 12 Eylül) Arabesk ve Turban (Kime, neye karşı?) “Laiklik dinsizlik değildir!” Peki, Nedir? Cumhuriyet’e karşı demokrasi olur mu? Küreselcilik Ulusal Devlet’ in Sonu mu ? Millet, Devlet ve Hükümet: Kim kime karşı?

Neocon’culuk ve Yeni Milliyetçilik 18

Sonuç / ÖzetSonuç / Özet

Her değişim gelişme olmasa da, her gelişme bir değişimdir. Değişim süreci ve sorunları, insan türünün doğaya başkaldırıp egemen olma hevesi ve yanılsamasının diyetidir. Böyle devam edebilirse, yarattığı medeniyetin bedelini ödemek zorundadırr

Varlık sorunu, değişim / gelişim değil, kısaca canlı ve cansız Doğa’ nın giderek hızlanan Tükenişe daha ne kadar süre dayanabileceğidir.

İnsanlığın karar alabilecek “Ortak bir aklı” var mı? Kalpaklı Ata’nın dua eden fotosu dolaşıyor.

19

Her değişim gelişme olmasa da, her gelişme bir değişimdir. Değişim süreci ve sorunları, insan türünün doğaya başkaldırıp egemen olma hevesi ve yanılsamasının diyetidir. Böyle devam edebilirse, yarattığı medeniyetin bedelini ödemek zorundadırr

Varlık sorunu, değişim / gelişim değil, kısaca canlı ve cansız Doğa’ nın giderek hızlanan Tükenişe daha ne kadar süre dayanabileceğidir.

İnsanlığın karar alabilecek “Ortak bir aklı” var mı? Kalpaklı Ata’nın dua eden fotosu dolaşıyor.

19

Laik mi, Müslüman mı? Kalpaklı M. Kemal Dua Ediyor (1920)

Laik mi, Müslüman mı? Kalpaklı M. Kemal Dua Ediyor (1920)

ABD Büyükelçisi Charles SHERRILL’in Raporu’ ndan

Alıntı (1933): “Gazi Mustafa Kemal,

atheist ya da agnostik olmadığını ulu Yaradana inandığını söyledi.”

Kaynak: BALİ, Rıfat N.“Atatürk’ün Dine Bakışı.”Toplumsal Tarih 153:14-19.

ABD Büyükelçisi Charles SHERRILL’in Raporu’ ndan

Alıntı (1933): “Gazi Mustafa Kemal,

atheist ya da agnostik olmadığını ulu Yaradana inandığını söyledi.”

Kaynak: BALİ, Rıfat N.“Atatürk’ün Dine Bakışı.”Toplumsal Tarih 153:14-19.

Metinde Geçen Kaynaklar Metinde Geçen Kaynaklar A.Toffler 1971 Gelecegin SokuJ, Zerzan 2000 Gelecekteki ilkel.U. Eco 2002 Zamanların SonuI..Wallerstein 2000 Bildik Dünyanın SonuF. Fukuyama 1999 Tarihin Sonu ve InsanJ.Stiglitz 2002 Küreselleşmenin...KırıklığıS Huntington 2002 Medeniyetler

ÇatısmasıJ.Locke 1700 Insan Üstüne DenemeCh. Darwin 1871 Insanın EvrimiF. Nieztcshe 1969 (1869) Ecco HomoHelvetius 1748 Essays on the MindD’Holbach 1770 Système de la NatureE. Morin 2003 “Uçuruma Doğru?”Monde

A.Toffler 1971 Gelecegin SokuJ, Zerzan 2000 Gelecekteki ilkel.U. Eco 2002 Zamanların SonuI..Wallerstein 2000 Bildik Dünyanın SonuF. Fukuyama 1999 Tarihin Sonu ve InsanJ.Stiglitz 2002 Küreselleşmenin...KırıklığıS Huntington 2002 Medeniyetler

ÇatısmasıJ.Locke 1700 Insan Üstüne DenemeCh. Darwin 1871 Insanın EvrimiF. Nieztcshe 1969 (1869) Ecco HomoHelvetius 1748 Essays on the MindD’Holbach 1770 Système de la NatureE. Morin 2003 “Uçuruma Doğru?”Monde

H .Spencer 1876 Principles of SocıologyEB. Tylor 1871 Primitive CultureP.Sorokin 1947 Society, Culture, Person’tyN. Hartmann 1945 Die Neue OntologieB.Güvenç 1974 İnsan ve Kültür

1976 S-Kültürel Değişim 1980 Japon Kültürü 1993 Türk Kimliği

WE. Moore1963 The Social Change (Bkz Güvenç 1976)

G. Wilson 1945 Analysis of Social Change R.N. Bali 2006 “Atatürk’ün Dine

Bakışı”

Toplumsal Tarih 153:14-19 20

H .Spencer 1876 Principles of SocıologyEB. Tylor 1871 Primitive CultureP.Sorokin 1947 Society, Culture, Person’tyN. Hartmann 1945 Die Neue OntologieB.Güvenç 1974 İnsan ve Kültür

1976 S-Kültürel Değişim 1980 Japon Kültürü 1993 Türk Kimliği

WE. Moore1963 The Social Change (Bkz Güvenç 1976)

G. Wilson 1945 Analysis of Social Change R.N. Bali 2006 “Atatürk’ün Dine

Bakışı”

Toplumsal Tarih 153:14-19 20