PRZYRODA I TECHNIKACZASOPISMO POŚWIĘCONE POPULARYZACJI

NAUK PRZYRODNICZYCH I TECHNICZNYCH

REDAGUJE

D r ANNA d’ABANCOURT-KOCZWAROWA

R O C Z N I K XVI

R O K 1937

K S I Ą Ż N I C A - A T L A SS. A. ZJEDN. ZAKŁADY KARTOGRAF. I WYDAW NICZE T. N. S. W.

LW Ó W -W A R SZ A W A

SPIS RZECZYW ROCZNIKU SZESNASTYM Z ROKU 1937.

A RTYK UŁY .

Baranowski T . : 0 nowych hormonach wzrostu r o ś l i n ................................ 78Barszczewski S t.: N ajwiększy wodospad Ameryki P ółn ................................... 1Becker W . A .: Nowe kierunki w anatomii r o ś l i n ........................................ 266Borowska Z.: Burze pyłowe w preriowych stanach amerykańskich . . 208Cafyejszekówna I.: W ypraw a hydrobiologiczna na Polesie . . . . 1Domański M.: Promieniowanie krótkofalowe o pochodzeniu kosmicznym 401D on/walśki M.: Boulder Dam — tania na rzece Colorado . . . . 415Galon R.: Roboty melioracyjne i zdobywanie ziemi w Prusach W scho­

dnich ................................................................................................................................ 275Halicki II. T.: Silnik D i e s e l a ................................................................................ 28.Halicki II. T.: Nowe paliwa — n o w e .s iln ik i................................................ 227, 287Halicki II. T.: M aszyna na wystawie p a r y sk ie j .............................................535Halicki H. T.: E lektryfikacja warszawskiego węzła kolejowego . . . 003Huckel S t.: Port rybacki w W ielkiej W s i ........................................................ 156Iwanicki A .: Cztei'oletni plan Trzeciej R z e s z y ................................................ 294Kaczorowska Z.: Lato i jesień roku 1936 ........................................................ 18Kalii 1.: W rażenia z ostatniego paryskiego salonu lotniczego . . . 91Kaniowski S t.: Czy w ir u j e m y ................................................................................ 153Karczewski K .: Zasada n ieok reślon ości................................................................ 75Karczewski K .: Przegląd reakeyj j ą d r o w y c h ........................................ 279, 345K awecki Zb.: W ojna z p o r z e c z k a m i ................................................................ 335Kollis Wł.: Projekt wielkiego kanału żeglugi łączącego Gdynię z W isłą 478Kostrzewski J .: Złotnictwo polskie przed 10 w ie k a m i ................................ 150K ostrzew ski J .: Gród prasłowiański w Biskupinie w świetle dotychcza­

sowych r o z k o p y w a li ................................................................................................ 464Kozłowska .-1.: W rażenia podróżnika z podróży po wschodnich wybrze­

żach Morza C zarnego ................................................................................................ 65Lau M.: Konstrukcja mostu San Francisco— O a k la n d ................................ 220Lindenman IW.: Ochrona zwierząt w parkach natury a gospodarka ło­

wiecka ........................................................................................................................ .......139Mydlarski J .: Rodzaj Pitheeanthropus w świetle nowych badań . . 201Opieńska-Blautli J .: O działalności naukowej prof. K . Strzyżowskiego . 215Opieńska-Blauth J .: Od leczenia do z a t r u c i a ................................................ 349Opolski A .: Przestrzeń m ię d z y g w ia z d o w a ........................................................ 396Paczoski J .: Chwasty i g l e b a ................................................................................ 129Paczoski J.: Roślina i s ie d lisk o ................................................................................ 449Pawłoiuski L. K .: O życiu w m c h a c h ................................................................ 257Pawłowski L. K .: Niebezpieczne ukąszenie ż m i i ................................................ 339Rosenblatt J .: F ilm p la s ty c z n y ................................................................................ 24Rosenblatt J.: W spółczesne znaczenie gazów ziemnych dla przemysłu

s r u m o w e s io ................................................................................................................ 599

III

Sitowski!_ L.: Przyczynek do biologii oleicy p s t r e j ........................................ 136Sm ith K . M.: O zarazkach ultra przesączalnych w roślinach . . . . 193Sokołowski M.: Las w walce o b y t ........................................................................ 321Stablew ski S t.: Potencjał wojenny naszego r o ln i c t w a ................................ 525S tern E.: Z badań nad insolacją j e z io r ................................................................ 405S ta r z E . : Ozon a tm o sfery czn y ................................................................................471S tern E . : Pałac odkryć w P a r y ż u ........................................................................ 531Szm id W ełna z m l e k a ........................................................................................ 83Szm id J .: Jaki pożytek można mieć z t o r f u ................................................ 35GSzym anowski Z.: Choroby zakaźne wspólne człowiekowi i zwierzętom . 513Tołpa S t.: Zjawiska cieplne w r o ś l in a c h ........................................................ 385Walas ,7.; W pływ szronu i szadzi na ro ślin n o ść ................................................ 590W odzicki K . : Dalsze doświadczenia nad zdolnością do orientacji

u p t a k ó w ................................................................................................................ 577Wojciechowska J K ora dębu korkowego i jej zastosowanie w przemyśle 518Zaćwilichowska Z.: Z życia chróścik ów ................................................ ; . 390Zaówilichowski J .: Metody wytwarzania barwnych odmian motyli . . 458Zajd ler L.: Dokładny c z a s ........................................................................................11Zajd ler L.: „Obiekt“ R e in m u t h a ........................................................................ 59GZimmerman J .: M ateriały o g n io t r w a łe ................................................................ 539Zimowski J .: Fale krótkie na usługach n a u k i ................................................474Żejm oŻejmis S t . : Problem Lapończyków północno-europejskich . . 585

SPR A W Y BIEŻĄCE.

Laureaci nagrody Nobla za prace z dziedziny fizjologii w r. 193(i . . 33H ess i Anderson, laureaci nagrody Nobla z fizyk i na rok 193G . . 97Elektryfikacja węzła w arszaw sk iego ........................................................................ 100Muzeum W iedzy w L o n d y n i e ................................................................................16Gt Gejza Bukowski ........................................................................................................ 231Nowa rozgłośnia Polskiego Radia w W a r s z a w i e ........................................ 232Gdyńska elektrownia parowa w systemie sieciowym „Gródka“ . . . 23GPierwsza polska w yprawa naukowa na G ren lan d ię ................................ • . 374Kometa F i n s l e r a ........................................................................................................ 481Nieco o tegorocznych pracach przy budowie zapory w Rożnowie . . 485Dom Radiowy w K a t o w i c a c h ................................................................................ 540t Guglielmo M a rco n i........................................................................................................547Szent-Gyorgyi, laureat nagrody Nobla z m ed y cy n y ........................................ 610Karror i Iiaworth, laureaci nagrody Nobla z zakresu chemii . . . 612Nowa biologiczna stacja b a d a w c z a ........................................................................ 614

PO STĘPY I ZDOBYCZE W IEDZY.

Nowa forma a n t r o p o i d ó w ........................................................................................ 3GZnaczenie lecznicze t r a n ó w ........................................................................................ 38Istota raka i jego p r z y c z y n y ................................................................................ 39Zastosowanie elektryczności w ogrod n ictw ie........................................................ 42K ryzys i ż e g l u g a ........................................................................................................ 42W pływ palenia tytoniu na ustrój . . ................................................ .... 102Zwalczanie wołka zbożowego w starożytności . • ........................................ 102N ow y syntetyczny materiał i z o l a c y j n y ................................................................ 103Projekt sztucznych jezior w A fryce . . . . . . . . . 104Budowa stacyj telewizyjnych na szczytach gór niemieckich . . . . 104W łasności ciał w niskich temperaturach . _ ................................................ 105Zastosowanie lamp jarzeniowych w o św ie t len iu ................................................ 106Odżywianie p ozak orzen iow e........................................................................................ 108Nowe odkrycia na A n tark tyd zie ................................................................................ 168A ustralijska walka z o p u n c j ą ................................................................................169

IV

eg

Ziiaczeńie skrze! przy płetwach brzusznych u praplaźcaFunkcja ciałek wapiennych ż a b y ................................Herbata rynku p o l s k i e g o ................................................H aszysz i jego działanie .................................................Dwutlenek węglowy w chirurgii . . . .O składzie chemicznym jadu pszczelego0 flotacji ................................ . . . . . .0 wpływie gazów spalinowych na lotnika . .Regularna komunikacja lotnicza nad Pacyfikiem Pasożyty przyczyną zapalenia wyrostka robaczkowegoDziwne j e z i o r o ........................................................................Rok 1936 w handlowym budownictwie okrętowym .Autostrada strategiczna w Erytrei . . . . .Badania nad powstawaniem spontanicznych mutaeyj Nowy sposób poprawiania plonów . . .Praca nad diagnostyką nowotworów złośliwych .W yniki badań koprologicznych nad kałem dzieciCiekawe odkrycie z o o lo g i c z n e ........................................Substancje owadobójcze, rotenon i jego pochodne .Nowe odkrycia wczesnodyluwialnych człowiekowatych Nowy gatunek pijawki na ziemiach polskichProblem le p o r y d ó w ................................................................J a r o w iz a c ja ........................................................Silnik Dicsela jako czynnik ekspansji lotniczej NiemicTempo nowoczesnych e l e k t r o w n i ................................N iezwykły dźwig na K anale Hohenzollernów Nowa epoka w dziedzinie stosowania światła spolaryzowGazowy „hormon“ r o ś l in n y ................................................W pływ alkaloidów na czynność serca . . . .O znaczeniu cynku w fizjologii zwierząt Chroniczne zatrucia tlenkiem węglowymZagadnienie opiumowe w C h in a c h ................................Niszczące działanie snu zimowego na zarazkiNowy hormon t r z u s t k i ........................................................Nietoperze zapylające k w i a t y ........................................Rola cukru u p s z c z o ł y ........................................................Maszyna do pisania n u t ........................................................Działanie smarów w świetle atomistyki . . . .Metabolizm wzrostu i starzenia ................................K anał G o p ło -W a rta ................................................................Projekt połączenia wielkich jezior Ameryki Pn. z morzem W pływ lodu włóknistego na strukturę glebyŻywe f o t o k o m ó r k i ........................................ .......Sztuczna promieniotwórczość w lecznictwieO kompasach s ł o n e c z n y c h ................................................Z badań nad biologią ślimaka, pomrowia niebieskiego Chromowanie twarde usprawnia technikę Drogi rozwojowe przemysłu japońskiego O zatruciach „toksynami botulinowym i“Światło szkodzi świeżemu m l e k u ................................Schorzenia wywołane brakiem cukru w organizmie .Nowa metoda badania m i o d u ................................Nowości faunistyczne w naszym morzu . . . .Horm ony hamujące k ie łk ow an ie ........................................W pływ warunków zewnętrznych na zmianę płci Syntetyczne paliwa otrzymane przez redukcję tlenku \ Nowotwory, ich istota, geneza i środki zwalczania W idoki powstawania i rozwoju przemysłu kauczuku sztucznego Garbniki roślinne w świetle możliwości rozwoju nowej Masy p la s ty c z n e ........................................................................

spodarki rolnej

171173174 17(5 178 178 178 182 241243244245 240 305 305 300 300 307 307 363 304 365307 368308371372 415 4-1(5 417417418 420420421422423424425 42!) 430 488 491491492494495 497

_ 5 0 0551552553554555 555 555 610 020 024 628

V

RZECZY CIEK AW E.

Różnice w pojem ności mózgu człowieka i małp człekokształtnych . . 45Miody t r u j ą c e ........................................................................................ ........ 45Beton zbrojony j u t y ................................................................................................ 45Telefonia na falach w i d z i a l n y c h ........................................................................ 46Olbrzymi m e t e o r y t ................................................................ ........................................40Znaczenie boru dla r o ś l i n ........................................................................................ 47Znaczenie kobaltu w o r g a n i z m i e ........................................................................ 47Rzadkość o k a p i ................................................................................................................ 48N ajwiększy most w E u r o p ie ........................................................................................ 48Zatrucia środkami do czyszczenia -srebra . . . . . . . . 48Zwalczanie szczurów przy pomocy stałego bezwodnika węglowego . . 48Czy jest możliwe zatrucie większych zbiorników wodnych w miastach . 49Z apasy i produkcja miedzi w środkowej A f r y c e ................................................ 49Badania stopów ż e l a z a ................................................................................................ 49W rażliwość skóry ludzkiej na zmiany temperatury . . . . . 50Niebieskie zabarwienie kryształów soli kamiennej ................................ 50Zmiana barwy u k a m e l e o n ó w ................................................................................ 50Rozwój komunikacji w Mandżurii . ........................................ 51Nowe autostrady w E u r o p i e ................................................................ ....... . 51Rozbudowa autostrady na G r o s s g l o e k n e r ........................................................ 51Niebezpieczeństwo tlenku w ę g l a ........................................................................ 51Przem iany w naturalnym ruchu l u d n o ś c i ........................................................ 52Sowieckie stacje a r k ty c z n e ........................................................................................ 53Próba z r ę c z n o ś c i ........................................................................................................ 53Sytuacja przemysłu naftowego w R o s j i ........................................................ 53H istoria badań W yspy S a m o t n o ś c i ................................................................ 109W ędrujące rzeki centralnej A z j i ........................................................................ 110O pewnym rodzaju niszczenia powierzchni przy nastawaniu mrozu . 110Znane i nieznane zasoby olejów mineralnych . . . . . . 110W ypadki poparzenia przy wzbogaceniu powietrza tlenem . . . . 111Czy krótkie fa le radiowe są promieniami śm iercionośnymi? . . . . 111Potas jako środek ochrony r o ś l i n ........................................................................ 112Znaczenie krótkich przerw wypoczynkowych w walce ze zmęczeniem przy

p r a c y ................................................................................ ....... . . . . 113Krzemica wśród robotników zatrudnionych przy czyszczeniu metali . . 113Połączenie Rugii z l ą d e m ........................................................................................ 114Ludność W ł o c h ................................................................................................................ 114Em igracja do Ameryki P łn ................................................................... ........ 114Stalowe drzwi i o k n a ................................................ ............................................... 114D rugi obok rtęci ciekły m e t a l ................................ ........ 115Metal o cząsteczce d w u a t o m o w e j ........................................................................ 115Zawartość witamin w z i e m n i a k a c h ................................................................ 115Most drogowy w Rodezji P o łu d n io w e j ................................................................ 115Nowe parowozy o kształcie a ero d y n a m iczn y m ................................................ 116Olbrzymi kinoteatr w A m sterdam ie........................................................................ 116Stal w budownictwie w ę g i e r s k i m ........................................................................ 117Ponowny rozwój światowej produkcji s a m o c h o d ó w ................................ 117Łożyska, których nie trzeba smarować .........................................................117Rozwój sieci elektrycznych rolniczych we F r a n c j i ........................................ 118Buna, niemiecki kauczuk s y n t e t y c z n y ................................................................ 119Cukier lekarstwem na zatrucia g r z y b a m i ........................................................120Jak leczyć ukąszenia ż m i i ........................................................................................120Bezpieczne naboje do rozsadzania złoży w ę g l a ................................ ........ . 120Urządzenie francuskie do otrzymywania płynnych połączeń organicznych

v. w ę g l a ........................................................................................................................ 120W pływ pola magnetycznego na wzrost kryształów ................................ 185W pływ jonów magnezu na komórki naskórka . . . . . . . 185W olne promienie płetwowe u ryb narządami smakowymi . . . . 186

VI

Z nowszych badań nad zmysłem smaku u r y b .................................................. 180Żywokost w odżywianiu dzieci . ........................................ ........ . . • 187Stare sm ary automobilowe jako środek zwalczania malarii . . . . 247Rozwój kopalnictwa naftowego na W sc h o d z ie ................................................ 247Amerykańska gospodarka naftowa w 1936 r .........................................................248Światowa flota handlowa w 1936 r. z punktu w idzenia przemysłu nafto­

wego ................................................................................................................................ 248Biologiczne tępienie p a j ą k ó w ................................................................................ 311.Nowe gatunki zwierząt ........................................................................................ 312Zatrucie gazem w dzwonach n u r k o w y c h ........................................................ 312Losy transatlantyckiego p a r o w c a ........................................................................ 313Ameryka nie ma zamiaru pobij ać rekordu „Normandie“ . . . . 313Lekki wzrost niemieckiej produkcji r o p y ........................................................ 314Rozszerzenie mostu Jeny w P a r y ż u ................................................................ 314Olbrzymia reklama świetlna w Nowym J o r k u ................................................ 314Nowy szybkościomierz dla s t a t k ó w ................................................................ 315Uniwersalna kamera-mikroskop „Ultraphot“ ................................................ 376Praktyczne zastosowanie witam iny E ................................................................ 377Sztuczna hodowla tkanek r o ś l i n n y c h ................................................................ 377Przeciwskorbutowe preparaty z b r u k w i................................................................ 377Rozmieszczenie witam iny C u b e z k r ę g o w y c h ................................................ 378W łasności p i o ł u n u .........................................................................................................378Różnice w ciężarach atamowych p ie rw ia s tk ó w ................................................ 431Azjatycka wyprawa p r z y r o d n ic z a ........................................................................ 431Syntetyczna substancja radioaktywna w medycynie . . . . . . 431Genialny robot m a t e m a t y c z n y ................................................................................ 431Japoński rekord kolejowy . .................................................................................432Szkodnik morski — Teredo navalis . .........................................................432Iguanodonty w muzeum w B r u k s e li ........................................................................ 433Cudzoziemcy we F r a n c j i ........................................................................................ 433Morza śródlądową w A f r y c e ................................................................................. 434.Odkrycie nowego gatunku o k a p i ........................................................................ 434Nowe koleje w C zech osłow acji................................................................................ 434H igiena pracy przy robotach z i e m n y c h ........................................................ 435Reumatyzm jako klęska s p o ł e c z n a ........................................................................ 435Kilkanaście rodzajów chorób na tle zatrucia o ło w ie m ...................................436Środki ostrożności przy oczyszczaniu r ą k ........................................................ 436Zatrucia z nieświadomości — niebezpieczne rozpuszczalniki . . . . 436Ilość samochodów w Stanach Zjedn. .................................................................437Japonia jako światowy producent j e d w a b i u ................................................ 437R osyjski przemysł a lu m in io w y ................................................................................ 437Stały wzrost światowej produkcji o ł o w i u ........................................................ 439Bułgaria jako producent s o i ................................................................................ 439W zrost podziemnych rezerw naftowych Stanów Z jedn...................................439Napęd motorowy w nowoczesnej technice o k r ę t o w e j ................................ 439Światowe zasoby ropy n a f t o w e j ........................................................................ 440Gniazda j a s k ó ł c z e ........................................................................................................ 503K ino a telewizja...................................................................................................................504Pomyślność H o l a n d i i ................................................................................ ; —r— 504Precyzyjna maszyna do pomiaru d ł u g o ś c i ........................................................ 505Pływająca stacja m e te o r o lo g ic z n a ........................................................................ 556Zastosowanie helu w lecznictwie .........................................................................556Niewidzialne p r z e d m i o t y ........................................................................................ 550Leczenie o p a r z e ń ........................................................................................................ 557Ciekawostki z życia m ró w ek ........................................................................................ 557Nowe dane o rozwoju m o t y l i c z k i ........................................................................ 559Ciekawe zwyczaje z życia p t a k ó w ........................................................................ 560Leczenie tranem ran i o p a r z e ń ................................................................................ 629Spadek niemieckiej produkcji ropy s u r o w e j ................................................ 029M otoryzacja kolei w N i e m c z e c h ........................................................................ 631

VII

K onflik t japońsko-chiński a n a f t a ........................................................................ 631Największa luneta astronomiczna ś w i a t a ........................................................ 632Betonowanie przy wysokich t e m p e r a t u r a c h ................................................ 632O samolotach popędzanych siłą mięśni l u d z k i c h ........................................ 632Badania meteorologiczne nad wietrzeniem b u d y n k ó w ................................ 633

CO SIĘ D ZIEJE W POLSCE.

Kalendarzyk astronomiczny na luty 1937 r .......................................................... 54Przebieg pogody w Polsce w listopadzie 1936 r ................................................. 55Ochrona jesiotrów, łososi i troci w W iśle i jej dopływach . . . . 570 możliwości kolonizacji P o l e s i a ........................................................................ 121Postępy elektryfikacji w P o l s c e ........................................................................ 121Krajowe surowce dla przemysłu g u m o w e g o ................................................ 122Kalendarzyk astronomiczny na marzec 1937 r . ........................................ 124Przebieg pogody w Polsce w grudniu 1936 r....................................................125Kalendarzyk astronomiczny na kwiecień 1937 r.................................................. 187Przebieg pogody w Polsce w styczniu 1937 r........................................................189Kalendarzyk astronomiczny na maj 1937 r............................................................249Przebieg pogody w Polsce w lutym 1937 r. ................................................ 250Kalendarzyk astronomiczny na czerwiec 1937 r .................................................. 315Przebieg pogody w Polsce w marcu 1937 r.......................................................... 316W sprawie inwentaryzacji zabytkowych buków w Polsce . . . . 378Zakaz połowu j e s i o t r ó w ........................................................................................ 378Kalendarzyk astr. na lipiec, sierpień i wrzesień 1937 r....................................379Przebieg pogody w Polsce w kwietniu 1937 r ........................................................380Konkurs na pracę o właściwościach leczniczych Zakopanego . . . 441.Zaopatrywanie okrętów w G d y n i ........................................................................ 441Nowy wielki ośrodek zarybieniowy w P o l s c e ................................................ 442Kalendarzyk astronomiczny na październik 1937 r . ...................................442Przebieg pogody w Polsce w maju i czerwcu 1937 r....................................... 444K alendarzyk astronomiczny na listopad 1937 r ..................................................... 505Przebieg pogody w Polsce w lipcu i sierpniu 1937 r.......................................... 506Prace nad regeneracją, tarpana leśnego w P o l s c e ........................................ 560Nowe towarzystwo c|alekomorskich połowów w G d y n i ................................ 561Poznań w obronie parku narodowego t a t r z a ń s k i e g o ................................ 561W ykaz substancyj i środków od u rza jących ........................................................ 562Gaz ziem ny w P o l s c e .............................................................................................. 563Gaz ziem ny i jego przeroby jako źródło e n e r g i i ........................................ 567Kalendarzyk astronomiczny na grudzień 1937 r.................................................. 572Przebieg pogody w Polsce we wrześniu 1937 r...................................................574Kalendarzyk astronomiczny na styczeń 1938 ................................................ 633Nowe wiercenia w B o r y s ł a w i u ................................................................................ 634Żubry w P s z c z y n ie ........................................................................................................ 634Przebieg pogody w Polsce w październiku 1937 r..............................................635Osika na ziemiach Polski i jej z a s t o s o w a n i e ................................................ 636

RUCH N A U K O W Y I ORGANIZACYJNY.

Potrójny jubileusz S. G. G. W , w W a r s z a w ie ................................................ 57Polskie stowarzyszenie g l e b o z n a w c z e ................................................................ 3841 międzynarodowy Kongres fal krótkich w W i e d n i u ................................ 575Achema V I I I ................................................................................................................ 638

K SIĄ Ż K I N A D E SŁ A N E .

Nowe m apy części św iata prof. R o m e r a ........................................................ 59Rom er E.: Polityczny atlas k i e s z o n k o w y ........................................................ 60Skład J Kurs narciarstwa metodą równoległych nart . . . . (¡1

VIII

Rządkowski L.: Encyklopedia farmaceutycznaTołpii S t.: Śladami ł o s i a ........................................Kalendarz I. Iv. C. na rok 1937 . . . .Rom er E. i Szumański T.: Polska 1: 700 000Od gwiazdy do a t o m u ................................................Haas A .: Zasady f i z y k i ........................................Antlrade E. N.: M a s z y n y ........................................Rosenbusch-Ośanu: Zasady nauki o skałaeliKosiba A.: G r e n l a n d i a ........................................Polski kalendarz chemiczny . . . . . Szym borski S t.: Dniestr z dopływami, Prut i Czeremosz Nowa praca o tatrzańskiej faunie motyli mniejszych Thorne Backer T.: Królestwo aparatu fotograficznego Meisner: Ihtiologia stosowana . .Nowe opracowanie gadów i płazów Polski .Dane A .: Łatwa e k o n o m i k a ........................................Popleivski li .: Świat s s a k ó w ........................................Kołodziejski-Tuszi/ński: Łódź motorowa

0202

120190253253254 318382383 MO 440 448 509 511 575039040

03, 254 . 127

R ozryw ki umysłowe ........................................................Przeyląd c z a s o p i s m ........................................................Słoicniczek wyrazów obci/cli i terminów naukowych (54, 190, 255, 320, 308, 448,

512, 640.

Zakłady Graficzne Ski Akc. K siążnica-Atlas we Lwowie.