protokół dyplomatyczny 2013 - master 1 · protokół dyplomatyczny (wykład monograficzny, r....

Protokół dyplomatyczny (wykład monograficzny, r. akad. 2012/2013)

Strona 1 z 61

PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY

Pojęcie protokołu dyplomatycznego

Jeśli zajrzymy do słownika:

Termin „protokół” (protokolon) pochodzi z greki, gdzie oznaczało 'spis zawartości' ‐ określenie pochodzące od złożenia proto‐ „pierwszy” i kollema – „przyklejony”. W ten sposób nazywano pierwszą kartę naklejoną na dokument i stanowiącą spis jego zawartości.

Protokołem można nazwać pierwszą wersję umowy przed jej ratyfikacją, zapis przebiegu jakiejś czynności, wyników rozmów i ustaleń oraz kodeks właściwego postępowania (dyplomacja) albo właściwą procedurę (informatyka).

Protokół dyplomatyczny jako instrument polityki zagranicznej państwa jest nośnikiem rzeczywistych treści przekazywanych za pośrednictwem jego sformalizowanego języka i rytuału. Fakt, że w tych okolicznościach potrafi on być hermetyczny i powszechnie niezrozumiały, nie ma znaczenia ‐ na tej samej zasadzie co język prawniczy, techniczna terminologia programistów komputerowych czy lekarskie słownictwo zawodowe. Zdarza się, że uprzejme i wyszukane formy wyrażają stanowisko skrajnie przeciwne lub wrogie.

Protokół może być wykorzystywany do politycznej manifestacji.

• Dwór otomański przez cały wiek XIX ‐ manifestując wrogość turecko‐rosyjską ‐ pozostawiał wolne miejsce oczekujące na posła polskiego. Gdy wyczytywano go na uroczystościach dworskich, odpowiedź szambelana brzmiała nieodmiennie: ‐ Empeche! – „Nie mógł przybyć”.

Posługując się językiem protokołu, można nawet ‐ gdy taka jest wola stosującego go państwa ‐ posuwać się do starannie przygotowanej i świadomej zniewagi dyplomatycznej by zasygnalizować poważny kryzys w stosunkach z innym państwem:


Strona 2 z 61

• tradycyjnie często posługiwała się nim dyplomacja francuska ‐ od Napoleona obrażającego ambasadorów państw, którym zamierzał wydać wojnę, po generała de Gaulle'a, który celował w sztuce odmowy uściśnięcia dłoni rozmówcy

• na jesieni 2003 roku publiczna manifestacja niechęci prezydenta Busha do spotkania z kanclerzem Schroederem, wzmocniona nieoczekiwanym przyjęciem przez niego w Białym Domu drugorzędnego polityka niemieckiej opozycji, co prasa niemiecka uznała za przejaw "wojny dyplomatycznej";

Takie intencjonalne działanie nie jest gafą, nie ma cech osobistych i nigdy nie wynika z nieumiejętności panowania nad własnymi emocjami; jest precyzyjnym przesłaniem wysłanym językiem protokołu dyplomatycznego.

Zdecydowanie częściej protokół służy celom pozytywnym. Raczej amortyzuje różnice, niż je pogłębia, i skłania do szybkiego rozwiązywania napotykanych ‐ w przebiegu spotkań lub wizyt osobistości obcych ‐ nowych i nieznanych problemów, często wynikających z różnic kulturowych, co wymaga szczególnej uprzejmości połączonej ze zdrowym rozsądkiem.

Protokół dyplomatyczny ułatwia jednocześnie wyrażenie szacunku państwom (precedencja, ceremoniał) i ‐ najogólniej mówiąc ‐ harmonijne ułożenie stosunków między ich przedstawicielami (etykieta, dobre maniery).

We współczesnym znaczeniu termin „protokół” oznacza kodeks uprzejmości, który łączy dyplomatyczne formy, ceremonię i etykietę. Należy zawsze mieć na uwadze, że pojęcia protokołu, ceremoniału i etykiety nie są równoznaczne, choć w wielu przypadkach mogą się na siebie nakładać:

‐ Protokół reguluje stosunki między państwami i ich przedstawicielami,

‐ Ceremoniał służy organizacji uroczystości oficjalnych, szczególnie państwowych,

‐ Etykieta zaś jest przestrzeganiem sposobu zachowania i ubioru w sytuacjach publicznych.

Te reguły i zwyczaje zmieniają się stosownie do demokratyzacji i rozwoju tendencji uproszczenia zasad współżycia. Chociaż zachowania ceremonialne powinny najlepiej oddać głębię szacunku, protokół dyplomatyczny ewoluuje wraz z rozwojem świata, rezygnuje z form anachronicznych i łatwo dostosowuje się do potrzeb czasów (nowe środki transportu, znaczenie oprawy prasowej, wymogi bezpieczeństwa).


Strona 3 z 61

Historia protokołu dyplomatycznego

Początki obecnego porządku protokolarnego wiążą się z dworami monarszymi średniowiecznej Europy. Poselstwa podróżowały do monarchów, by w imieniu swych władców zawierać sojusze, prosić o pokój lub proponować małżeństwa dynastyczne. Sposób, w jaki były przyjmowane przez władcę, wynikał ze zwyczajów dworskich; w zasadzie nie czyniono różnicy między obcymi posłami i dostojnikami własnego państwa.

W starożytności oczywiście też istniały elementy tego, co dziś nazwiemy protokołem dyplomatycznym:

• w Grecji posłami byli kapłani albo wybitni obywatele (filozofowie, politycy) – jako symbol swojej funkcji nosili gałązkę oliwną zwieńczoną dwoma wężami, posiadali „listy uwierzytelniające” w postaci złączonych glinianych tabliczek („diploma”), a także instrukcje postępowania. Znieważenie posła znieważało władcę, który posła wysłał;

• w Rzymie początkowo dyplomacją zajmowali się kapłani ‐ specjalne kolegium Fecjałów, składające się z 20 członków, któremu przewodniczył urzędnik pater patratus. W okresie republiki kapłanów zastąpili świeccy dyplomaci, zwani legati, symbolem ich funkcji był złoty pierścień, który uprawniał do bezpłatnych podróży i diet. Posłami przybywającymi do Rzymu opiekował się magister officiorum, ‐ mistrz ceremonii. Posłowie ‐ w zależności od zamiarów wobec państwa wysyłającego – albo byli traktowani z honorami, albo trzymani o chlebie i wodzie.

Pierwszy zapis, który można uznać za wyróżnienie obcych posłów pośród innych osobistości przyjmowanych na dworze, sporządził cesarz bizantyński Konstantyn VII Porfirogeneta (905‐959). Jego rozprawa O ceremoniach dworu bizantyńskiego (953) ukazuje, jak przepych dworu cesarskiego ‐ audiencji, bankietów i darów ‐ ma ostatecznie przekonać obcych posłów o niezwyciężonej potędze państwa bizantyńskiego.

Ceremoniał dworski był w ujęciu Konstantyna narzędziem polityki zagranicznej, co jest do dziś aktualne dla protokołu. Ten ceremoniał, wbrew pozorom, nie jest li tylko pustą zabawą. Miał głębszy cel. Rytuał miał umacniać ideał taksis: niezmiennego, harmonijnego i hierarchicznego „porządku rzeczy”. Księga ceremonii w 153 rozdziałach określa wszystko: od sposobu zwracania się do innych po przepisową długość włosów na głowie basileusa.


Strona 4 z 61

Zanim jednak wykształcił się współczesny protokół europejski, który stał się wzorem dla dyplomacji na całym świecie, dwory europejskie musiały się zmierzyć z własną obyczajowością…

• kiedy pod koniec XI wieku bizantyjska księżniczka przyjechała do Wenecji na swój ślub z dożą, okazało się, ze je złotym widelcem. Biskup skarcił ją za niespołeczne zachowanie

Powstawało szereg dzieł z zakresu savoir‐vivre’u, niektóre przeznaczone dla szlachty, niektóre dla kleryków, najsławniejszy – obok cytowanego Hofzucht – był traktat Erazma z Rotterdamu – De civilitate morum puerillum z 1530 roku (130 wydań), oraz „Il Cortegiano” Baldassara Castiglione (1528), jego polska parafraza stworzona przez Łukasza Górnickiego („Dworzanin”) cieszyła się międzynarodową sławą i stała się podstawą „cywilizowania” dworu rosyjskiego za Piotra I.

Każde państwo ustalało własny ceremoniał dworski i wyznaczało urzędników odpowiedzialnych za jego realizację. We Francji był to początkowo wielki szambelan (grand chambellan), ale gdy urząd ten stał się wyłącznie godnością tytularną, utworzono w tym celu funkcję Grand maitre des ceremonies. Na dworze brytyjskim był nim ‐ i pozostaje do dzisiaj ‐ lord szambelan (The Lord Chamberlain); w zwyczaju polskim obowiązki te pełnił sam marszałek wielki koronny, mając do pomocy ‐ jako zastępcę ‐ marszałka nadwornego.

Kongres wiedeński i powstanie protokołu dyplomatycznego

Protokół dyplomatyczny ukształtował się głównie pod wpływem tradycji francuskiej, która najwcześniej wydzieliła go z ceremoniału dworskiego i uczyniła instrumentem polityki zagranicznej. Nie dziwi to, gdy przypomnieć, że klasyczny podręcznik dyplomacji Harolda Nicholsona określa całą organizację nowożytnej służby zagranicznej mianem "systemu francuskiego".

Rozwój polityki zagranicznej wymagał uregulowań międzynarodowych. Zasadniczą rolę w tym zakresie odegrał kongres wiedeński, który w 1815 roku ‐ po wojnach napoleońskich ‐ nakreślił nowy porządek polityczny w Europie oparty na pojęciu równości suwerennych państw oraz stworzył podstawy nowego systemu międzynarodowego opartego na wspólnym wypracowywaniu decyzji w drodze stałych rokowań dyplomatycznych (system kongresowy).

Aneks XVII do Aktu końcowego kongresu wprowadził:

1. ujednolicenie rang dyplomatycznych, aby umożliwić jasne wyznaczenie starszeństwa pośród dyplomatów i zrównanie ich w przywilejach,


Strona 5 z 61

2. ujednolicenie sposobu ich przyjmowania zrywające z praktyką różnicowania w zależności od siły więzów dynastycznych oraz

3. ujednolicenie zasad opracowywania i podpisywania umów.

Ta praktyka, spisana w formie protokołu uzgodnień, dała nazwę odrębnej gałęzi wiedzy, którą określamy mianem protokołu dyplomatycznego. Wszystkie przyjęte przy tej okazji ustalenia stworzyły podstawy międzynarodowego porządku w zakresie stosunków dyplomatycznych i w niezmienionej formie zostały potwierdzone przez Konwencję wiedeńską z 1961 roku.

Kongres ustalił również, że ponieważ ambasador reprezentuje osobę i godność władcy, należą mu się monarsze formy etykietalne, takie jak:

• prawo do tytułu ekscelencji (ale nie w rozmowie z panującym, przy którym jest uwierzytelniony),

• prawo do baldachimu w sali audiencjalnej,

• prawo nakrycia głowy w obecności monarchy (ale tylko wtedy, gdy ten uprzednio nakryje głowę),

• prawo do jazdy powozem zaprzężonym w sześć koni,

• prawo do odbierania honorów wojskowych,

• prawo pierwszeństwa w przyjmowaniu wizyt posłów i ministrów;

oraz

• przysługujące żonie ambasadora prawo taboretu, czyli zajęcia miejsca siedzącego obok królowej, gdy ta usiądzie.

Całość tych zasad przyjęła nazwę protokołu dyplomatycznego, gdyż ustalała i skodyfikowała obowiązkowe formy zachowań i etykiety stosowanej wobec przedstawicieli państw obcych.

Zapis etykiety i zwyczajów obowiązujących przedstawicieli dyplomatycznych odegrał ważną rolę w rozwoju oficjalnych stosunków międzypaństwowych ery nowoczesnej. Należy jednak pamiętać, że ograniczył się on do europejskiego kręgu cywilizacyjnego i tylko z niego czerpał swe wzorce zachowań. Pierwsze próby nawiązywania kontaktów dyplomatycznych z przedstawicielami innych kultur wykazały, że złudne byłoby posługiwanie się w nich europejskim protokołem dyplomatycznym.


Strona 6 z 61

Zachodni posłowie wysyłani na chiński dwór cesarski byli tam traktowani jako przedstawiciele wasala, który składa hołd Synowi Niebios, a przynoszone przez nich dary były uznawane za należną daninę.

• jeden z pierwszych rosyjskich posłów, Mikołaj Spafarij, był w 1676 roku w Pekinie upokarzający ceremoniał dziewięciokrotnego bicia czołem w ziemię przed cesarzem, mający oznaczać, że jego władca uważa się za poddanego imperium chińskiego.

• wysłane przez króla Jerzego III poselstwo lorda McCartneya, który w 1793 roku przywiózł wśród darów cuda brytyjskiego przemysłu ‐ armaty, teleskopy, karetę, balon i porcelanę Wegdwooda ‐ poniosło absolutne fiasko. Dary zostały przyjęte ze wzgardą, a cesarz Quianlong skierował króla list, w którym odrzucał propozycję nawiązania stosunków dyplomatycznych, stwierdzając, że obecność posła brytyjskiego w Pekinie byłaby sprzeczna z wielowiekową etykietą i mogłaby zaburzyć harmonię Niebiańskiego Imperium. Gdy mocarstwa zachodnie zmusiły wreszcie w 1859 roku słabnące Chiny do przyjęcia obcych poselstw, ambasador brytyjski musiał i tak przez półtora roku negocjować z urzędnikami ministerstwa etykiety szczegóły swej pierwszej audiencji u cesarza, tak by móc ją odbyć, stojąc przed tronem cesarskim, a nie klęcząc przed nim. Natomiast swoje własne poselstwa Chiny zaczęły ustanawiać na Zachodzie dopiero od 1875 roku.

Dziś różnorodność kulturowa stała się już uznanym czynnikiem kształtującym stosunki między państwami i zachowania ich przedstawicieli dyplomatycznych:

‐ tradycyjne stroje z państw arabskich

‐ namaskar ambasadora Indii

Organizacja protokołu dyplomatycznego

System organizacyjny protokołu bywa odmienny w różnych państwach. Najczęściej stosowane jest rozwiązanie (przyjęte także w Polsce i we Francji), że Protokół Dyplomatyczny jako jednostka organizacyjna działa w ramach Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Polski protokół dyplomatyczny ma historię krótszą niż w wielu innych państwach europejskich.

• Rzeczpospolita Obojga Narodów, choć prowadziła aktywną politykę zagraniczną, nie utrzymywała stałych ambasad, na co nie wyrażał zgody Sejm


Strona 7 z 61

• przez cały wiek XIX, zasadniczy dla kształtowania się sztuki protokołu, Polska była pozbawiona niepodległości, a zatem i takich instytucji państwa, jak służba dyplomatyczna.

Polski protokół zaczął się zatem tworzyć dopiero wraz z odbudową państwa po I wojnie światowej. Jego główni współtwórcy, hrabia Stefan Przeżdziecki i Karol Bertoni, do czasu odzyskania niepodległości byli zawodowymi dyplomatami: pierwszy z nich w służbie Rosji, drugi ‐ Austro‐Węgier. Stworzony przez nich zespół przepisów protokolarnych łączył zwyczaje panujące na najbardziej wyrafinowanych dworach Europy, petersburskim i wiedeńskim, które wzbogacał o elementy polskiej tradycji narodowej. Ich praca szła jednak również w kierunku zmodernizowania ceremoniału, jego częściowego uproszczenia i dostosowania do potrzeb nowoczesności.

W ten sposób polski protokół dyplomatyczny przejął, przechował, ale i rozwinął najbardziej złożoną sztukę ceremoniału i etykiety obu dworów cesarskich, które w tym samym czasie zniknęły bezpowrotnie. Polska szkoła protokołu na równi z ceremoniałem monarszym włoskiego pałacu królewskiego, Kwirynału ‐ stała się w okresie międzywojennym europejskim punktem odniesienia. Ambasador francuski w Warszawie Jules Laroche określał wprawdzie nasz protokół mianem sztywnego i pompatycznego, ale jego następca, Leon Noel, przyznawał w swych pamiętnikach, że francuskie Quai d'Orsay chętnie wysyłało do Warszawy młodych dyplomatów, by tu uczyli się rzemiosła protokolarnego.

W okresie powojennym znacznie ograniczono funkcje protokołu dyplomatycznego, głównie z przyczyn ideologiczno‐politycznych. Już w 1945 roku na polecenie ministra Rzymowskiego został opracowany przez ówczesnego szefa Protokołu Dyplomatycznego Adama Gubrynowicza nowy ceremoniał, czyli zapis zwyczajów protokolarnych obowiązujących w Polsce. W zasadzie był to ceremoniał II Rzeczypospolitej, w niewielkim stopniu zmodernizowany i pozbawiony pewnych oznak zewnętrznych, takich jak, przykładowo, frak mundurowy dla polskiej służby dyplomatycznej. Zapis ten stanowi do dzisiaj podstawę polskiego protokołu dyplomatycznego.

Protokół Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych pełni w Rzeczypospolitej Polskiej rolę protokołu państwowego, który ustala lub potwierdza ogólne zasady protokołu do stosowania przez administrację państwową i samorządową w stosunkach z partnerami zagranicznymi oraz z miejscowym korpusem dyplomatycznym i konsularnym.


Strona 8 z 61

Na czele Protokołu Dyplomatycznego stoi dyrektor, który jest wyznaczany spośród najbardziej doświadczonych członków służby zagranicznej noszących rangę ambasadora tytularnego. Dyrektor PD lub jego zastępca towarzyszy prezydentowi Rzeczypospolitej oraz prezesowi Rady Ministrów w ich podróżach zagranicznych oraz ich gościom podczas wizyt w Polsce. Przedstawia również głowie państwa nowych ambasadorów podczas ceremonii składania listów uwierzytelniających w Pałacu Prezydenckim oraz podczas spotkań prezydenta z korpusem dyplomatycznym.

Polski Protokół Dyplomatyczny składa się z następujących komórek organizacyjnych, którymi są, zależnie od wielkości, wydziały lub zespoły:

1. Prezydialny ‐ przygotowuje korespondencję dyplomatyczną prowadzoną przez prezydenta Rzeczypospolitej, prezesa Rady Ministrów i ministra spraw zagranicznych, w tym posłania i depesze gratulacyjne, listy uwierzytelniające, odwołujące, wprowadzające, komisyjne i exequatur oraz pełnomocnictwa. Występuje o agrement dla dyplomatów polskich i uzyskuje je dla kandydatów obcych. Przygotowuje wnioski o odznaczenia obywateli obcych i o zgodę na ich przyjęcie oraz uzyskuje zgodę na przyjęcie odznaczeń obcych przez obywateli polskich.

2. Protokolarny ‐ dba o przestrzeganie etykiety i precedencji. podczas uroczystości państwowych z udziałem korpusu dyplomatycznego. Wystosowuje zaproszenia, ustala plan stołów i rozsadzenie gości na przyjęciach oficjalnych wydawanych na cześć osobistości obcych. Przygotowuje ceremonie składania listów uwierzytelniających, organizuje spotkania i wyjazdy członków korpusu dyplomatycznego poza Warszawę.

3. Przywilejów i Immunitetów ‐ odpowiada za wypełnianie przez władze polskie zobowiązań konwencji wiedeńskiej w zakresie przywilejów i immunitetów członków misji dyplomatycznych oraz ocenia ich stosowanie przez dyplomatów obcych. Przyznaje zwolnienia dyplomatyczne z opłat podatkowych. Publikuje listę korpusu dyplomatycznego, imienny spis pracowników ambasad akredytowanych w Warszawie. Wystawia legitymacje dyplomatyczne. Zezwala placówkom polskim na wydanie wiz dyplomatycznych i służbowych oraz uzyskuje wizy dla posiadaczy polskich paszportów dyplomatycznych.

4. Nieruchomości ‐ zajmuje się statusem własności budynków stanowiących siedziby misji dyplomatycznych lub rezydencje ich szefów oraz wynikającymi stąd problemami prawnymi i finansowymi, w tym stosowaniem wzajemności. Służy pomocą misjom dyplomatycznym przy zakupie nieruchomości w Warszawie na ich siedziby.


Strona 9 z 61

5. Wizyt oficjalnych ‐ zajmuje się organizacją i ceremoniałem wizyt oficjalnych obcych głów państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych w Polsce oraz wizyt osobistości polskich za granicą. Przygotowuje program, dba o jego koordynację i uczestniczy w realizacji wizyty. Zapewnia oprawę protokolarną imprez wielostronnych i innych wydarzeń o charakterze międzynarodowym organizowanych w Polsce.

Dla porównania:

Wielka Brytania

W Wielkiej Brytanii większość obowiązków ceremonialnych, które w innych państwach przejął Protokół Dyplomatyczny, pozostaje domeną urzędów dworskich. Są one zorganizowane w Zarząd Dworu Królewskiego (The Royal Household) nadzorowany przez lorda szambelana (The Lord Chamberlain). Funkcje związane bezpośrednio z protokołem dyplomatycznym pełnią dwa z nich:

• Urząd Lorda Szambelana (The Lord Chamberlain's Office) i

• Departament Mistrza Dworu (The Master of the Household's Department).

Urząd Lorda Szambelana organizuje wielkie uroczystości państwowe: wizyty państwowe składane w Zjednoczonym Królestwie (State visits), otwarcia sesji parlamentu (State opening of Parliament), odznaczenia najwyż5zymi orderami (investitures), królewskie zaślubiny i pogrzeby.

Departament Mistrza Dworu odpowiada za królewskie przyjęcia i kuchnię (lista zaproszonych gości, ich rozsadzanie przy stole, menu itp.).

Marszałek korpusu dyplomatycznego (Marshall of the Diplomatic Corps) organizujący kontakty monarchy z szefami misji dyplomatycznych akredytowanych w Londynie. Jest to funkcja bliska szefowi protokołu dyplomatycznego w innych państwach.

Protokół Dyplomatyczny brytyjskiego MSZ (Protocol Division) zajmuje się kontaktami z placówkami dyplomatycznymi w Zjednoczonym Królestwie ‐ zapewnieniem im bezpieczeństwa, prowadzeniem listy korpusu dyplomatycznego, przestrzeganiem immunitetów i przywilejów, pośrednictwem w organizacji spotkań. Przygotowuje uroczystości oficjalne, pełni funkcje doradcze w zakresie protokolarnym i precedencji oraz prowadzi politykę odznaczeń dla cudzoziemców. Poprzez Royal Household Secretariat uczestniczy w koordynacji spraw związanych z wizytami monarszymi pomiędzy dworem i MSZ.


Strona 10 z 61

Stany Zjednoczone

W Stanach Zjednoczonych Biuro Protokołu Dyplomatycznego (Office of Protocol) zostało powołane w Departamencie Stanu w 1928 roku. Jego szef, który od 1946 roku nosi oficjalny tytuł szefa protokołu Białego Domu (Chief of Protocol for the White House),

1. pełni obowiązki wobec prezydenta i wiceprezydenta USA oraz sekretarza stanu w zakresie protokołu krajowego i międzynarodowego,

2. koordynuje działania wszystkich agend rządu, a także odpowiada za przygotowanie i przebieg wizyt obcych osobistości.

Rola szefa protokołu Białego Domu jest tym istotniejsza, że w tradycji amerykańskiej prezydent USA i First Lady są wzorem do naśladowania w zakresie etykiety. Jako pierwsza para Ameryki są oni bowiem makers of manners, tymi, którzy stanowią wzór właściwych manier i którzy mają prawo wprowadzać do nich zmiany. Szef protokołu zarządza też Blair House, czyli oficjalną rezydencją gości prezydenta Stanów Zjednoczonych. Zaprzysięga także nowych członków służby zagranicznej (Foreign Service) oraz wyższych urzędników Departamentu Stanu, którzy nie są jej członkami.

Watykan

Własną służbę protokolarną ma także Watykan, uznawany międzynarodowo jako Stolica Apostolska (Santa Sede, odpowiednik ang. Holy See, franc. SaintSiege) i utrzymujący stosunki dyplomatyczne ze 172 państwami.

Tworzy ją Prefektura Domu Papieskiego (Prefettura delia Casa Pontificia) kierowana przez prefekta, który towarzyszy Ojcu Świętemu we wszystkich obowiązkach publicznych. Prefektura odpowiada za organizację wizyt szefów państw, rządów lub ministrów w Watykanie i odbywanych w ich trakcie uroczystych audiencji (audienze solenne), uroczystości składania papieżowi listów uwierzytelniających przez ambasadorów i innych jego spotkań z korpusem dyplomatycznym, za organizację wszystkich audiencji papieskich ‐ prywatnych, specjalnych i generalnych (audienze private, speciali e generali), oraz wszystkich ceremonii papieskich poza ich stroną liturgiczną.

Służbę tę ‐ zreformowaną przez Pawła VI ‐ tworzą :

1. Duchowni ‐ Prałaci Antykamery (prelati di Anticamera) i Służący w Antykamerze (addetti di Anticamera)


Strona 11 z 61

2. Świeccy ‐ asysta Tronu (assistenti al Soglio) i szlachcice Jego Świątobliwości (gentiluomini di Sua Santita).

Prefektura wyznacza też precedencję w kolegium kardynalskim, kaplicy papieskiej i prałaturze oraz w korpusie dyplomatycznym.

Przełożony służby odpowiedzialnej za liturgię papieską w Watykanie nosił przez wieki tytuł mistrza ceremonii (wł. maestro delie ceremonie), zmieniony dopiero w 1988 roku na Mistrz Papieskich Ceremonii Liturgicznych ‐ Maestro delie celebrazioni Iiturgiche deI sommo pontefice. Nie zajmuje się on jednak organizacją przyjęć, wizyt i audiencji papieskich ‐ co pozostaje w gestii służby protokolarnej zapewnionej przez Prefekturę Domu Papieskiego ‐ lecz wyłącznie sakramentami sprawowanymi przez papieża.

CEREMONIAŁ

SYMBOLE PAŃSTWOWE

Symbolami państwa oznaczającymi jego suwerenność są:

1. Godło – czyli herb państwa,

2. Barwy – czyli flaga państwowa,

3. Hymn narodowy

Zazwyczaj określa je konstytucja lub ustawy, które ustalają zasady ich używania i ustanawiają dla nich szczególną ochronę prawną.

W Polsce:

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 ‐ art. 28

Ustawa o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych z 31 stycznia 1980 (zmieniona w 2005)


Strona 12 z 61

Używanie symboli państwowych:

‐ wewnątrz kraju powinno służyć oddawaniu im czci,

‐ w stosunkach międzynarodowych ‐ gwarantować widoczną obecność państwa we wspólnocie suwerennie równych państw oraz wzmacniać poczucie więzi i tożsamości narodowej jego obywateli.

Symbole państwowe korzystają ze starszeństwa, czyli pierwszeństwa przed wszystkimi innymi symbolami regionów, miast, organizacji czy wspólnot. Podobnie stosuje się zasadę starszeństwa w odniesieniu do symboli suwerennych państw na terenie kraju oddaje się pierwszeństwo znakom własnego państwa, a przy współwystępowaniu wielu symboli państw o kolejności rozstrzyga system precedencji określanej przez protokół dyplomatyczny (analogiczny do procedencji przedstawicieli dyplomatycznych).

GODŁO

Godłem Rzeczypospolitej jest od tysiąca lat wizerunek orła białego w złotej koronie umieszczony na czerwonej tarczy (wedle opisu stosowanego w heraldyce: orzeł srebrny w złotej koronie na tynkturze) nazwa godła: ORZEŁ BIAŁY

Barwy składowe godła tworzą zgodnie z zasadami heraldyki barwy Rzeczypospolitej, czyli biel i czerwień symbolizujące odpowiednio niewinność i majestat. Te barwy narodowe tworzą z kolei flagę. która w przypadku barw Polski powstaje przez ich poziome ułożenie.

Orzeł jako godło państwa jest bardzo popularny – obecnie znaleźć go można – poza Polską – w godłach 17 państw, m.in. Albanii, Austrii, Czech (tylko tzw. Wielki Herb, w małym sam lew), Egiptu (orzeł Saladyna), Iraku, Jordanii, Meksyku, Mołdawii, Liechtensteinu, Niemiec (którzy nazywają go "Bundesadlerem", czyli orłem federalnym/związkowym), Rosji, Rumunii, Stanów Zjednoczonych, Serbii, Czarnogóry, Syrii oraz Libii (choć ich "drapieżnik herbowy" czasem nazywany jest jastrzębiem bądź sokołem). Popularniejszy jest tylko lew – w godłach 22 państw.

Polskie godło jest stosunkowo proste, a jego symbolika nie wymaga szczególnie skomplikowanych wyjaśnień, dla porównania, niekiedy tradycja państwowa nakazuje „oficjalne” tłumaczenie symboli zawartych w godle. I tak:


Strona 13 z 61

• W godle Hiszpanii: na tarczy znajdują się godła królestw, które w czasach średniowiecznych zjednoczyły się w walce wyzwoleńczej przeciwko Maurom (tzw. Rekonkwista). Były to: Kastylia (zamek), León (lew), Aragonia (słupy), Nawarra (łańcuch). U dołu tarcz herbowych ‐ kwiat granatu, symbol Grenady, która była ostatnią twierdzą Maurów, zdobytą przez Hiszpanów w roku 1492. Napis Plus ultra (łac. wciąż dalej) to aluzja do odkrycia Nowego Świata przez Kolumba. Dwie kolumny obok tarcz herbowych to Słupy Heraklesa, znajdujące się po obu stronach Cieśniny Gibraltarskiej, które symbolizują siłę Hiszpanii. Owalna tarcza w środku godła zawiera herb hiszpańskiej panującej dynastii z rodu Bourbon‐Anjou, korona zaś symbolizuje monarchię jaką jest Hiszpania.

• Godło Wielkiej Brytanii ‐ w tarczy herbowej czterodzielnej w krzyż, w polach pierwszym i czwartym, czerwonych, po trzy lwy biegnące złote (herb Anglii), w polu drugim złotym z czerwoną podwójną bordiurą ozdobioną liliami, lew czerwony wspięty, język i pazury błękitne (herb Szkocji), w polu trzecim błękitnym złota harfa (herb Irlandii). Tarczę otacza pas z napisem Honi soit qui mal y pense (fr. niech się wstydzi ten kto widzi w tym coś złego) ‐ emblemat Orderu Podwiązki. W klejnocie nad koroną królewską, złoty lew ukoronowany, labry złote, podbite gronostajem. Tarczę podtrzymuje złoty lew Anglii i srebrny jednorożec Szkocji. Poniżej motto: Dieu et mon droit (fr. 'Bóg i moje prawo'). Dodawane do herbu rośliny symbolizują Wielką Brytanię: Anglię ‐ róża, Szkocję ‐ oset, Irlandię Północną ‐ koniczyna.

Godło Wielkiej Brytanii używane w Szkocji – wariacja godła angielskiego, różnice: na tarczy herbowej w polu pierwszym i czwartym lew szkocki, w polu drugim lwy złote angielskie, tarcza otoczona bordiurą z ostu. Jednorożec zajmuje pozycję starszą (po lewej stronie), w klejnocie lew szkocki. Nad klejnotem zawołanie IN DEFENS – wersja skrócona In my defens God me defend (“Strzeżonego Pan Bóg strzeże”), u dołu emblemat Orderu Ostu – Nemo me impune lacessit („Poniesie karę, kto mnie zrani”).

• Godłem Indii jest kapitel tzw. kolumny Aśoki z Sarnath. Przypomina kształtem kwiat lotosu; składa się z czterech lwów symbolizujących cztery szlachetne prawdy buddyzmu. Figury lwów stoją tyłem do siebie na graficznym przedstawieniu Koła Dharmy. Poniżej zauważyć można postacie słonia (po stronie wschodniej), lwa (północnej), galopującego konia (południowej) i byka (zachodniej). Figury porozdzielane są owalnymi kształtami czakrów; jeden z nich znajduje się na obecnej fladze Indii. Pod spodem znajduje się napis Satyameva Jayate ,,Prawda zawsze zwycięża”

• Godło Stanów Zjednoczonych jako takie oficjalnie nie istnieje, natomiast nieoficjalnie funkcję tę pełni awers Wielkiej Pieczęci Stanów Zjednoczonych


Strona 14 z 61

(np. na paszportach, na banknotach umieszczany jest zazwyczaj i awers, i rewers Pieczęci). W godle przedstawiony jest bielik amerykański z rozpostartymi skrzydłami. Lewym (heraldycznie) szponem trzyma 13 (jak Trzynaście Kolonii) strzał, prawym zaś gałązkę oliwną, co symbolizować ma odpowiednio wojnę i pokój. Głowa orła zwrócona jest w kierunku gałązki, co ma symbolizować nadrzędność pokoju. Dziobem chwyta motto "E Pluribus Unum" ("Z wielości, jedność"); nad głową znajduje się nimb z 13 gwiazdami umieszczonymi na niebieskim tle. Tarcza, którą orzeł trzyma na piersi odróżnia się od flagi amerykańskiej tym, że nie ma gwiazd na niebieskim polu, zaś pasy zewnętrzne są koloru białego, nie czerwonego.

• Herb Chile zaprojektowany został w 1834 roku przez angielskiego artystę Charlesa Wooda Taylora. Tarcza herbowa podzielona jest na dwie części ‐ górną niebieską i dolną czerwoną, które oddają piękno kraju i charakter jego mieszkańców, a także dwa dawne dystrykty kolonialne, Chile i Arauco. Na środku znajduje się biała pięcioramienna gwiazda, symbol plemienia Mapuchów, którzy zostali podbici przez hiszpańskie oddziały Pedro de Valdivii, i która także symbolizuje położenie Chile jako najbardziej na południe wysuniętego państwa na Ziemi. Tarcza podtrzymywana jest przez kondora ‐ najbardziej znaczącego ptaka Andów i huemala ‐ najrzadszego ssaka w Chile. Na głowach obu zwierząt znajdują się korony ozdobione kotwicami – symbol morskiej potęgi Chile. Herb zwieńczony jest w klejnocie trzema piórami ‐ białym, niebieskim i czerwonym, które nosili pierwsi prezydenci republiki na swoich kapeluszach. Na dole umieszczono wstęgę z mottem narodowym: Por la Razón o la Fuerza (hiszp. Rozumem albo siłą).

• Herb Australii został nadany w 1912 roku przez króla Jerzego V. Sześciopolową tarczę z herbami stanów (złoty lew i krzyż Św. Jerzego – Nowa Południowa Walia, Krzyż południa i korona – Victoria, krzyż maltański – Queensland, dzierzba piskliwa – Australia Południowa, czarny łabędź – Australia Zachodnia, czerwony lew – Tasmania), otoczoną bordiurą gronostajową podtrzymują kangur i emu. Nad nią, na niebiesko‐złotym zwoju, umieszczona jest siedmioramienna złota gwiazda Commonwealthu. Za tarczą i zwierzętami umieszczone są kwitnące gałęzie australijskiej akacji. Pod tarczą wstęga z napisem nazwy państwa.

[W niektórych restauracjach w Sydney podawane jest danie nazywane Coat of Arms („Herb”) zazwyczaj są to dwa kawałki mięsa: kangurze po lewej stronie talerza, emu po prawej stronie i sałatka lub warzywa pośrodku]

• Godło Seszeli przedstawia tarczę, na której widoczny jest żółw na trawie. Za żółwiem znajduje się palma kokosowa ‐ lodoicja seszelska. W tle widoczne jest niebieskie morze z wyspą oraz statkiem. Nad tarczą srebrny hełm, zawój i klejnot


Strona 15 z 61

‐ mewa. Otaczają ją dwa mieczniki. Pod hełmem widoczny jest pas z mottem Seszeli: Finis Coronat Opus, (łac. Koniec wieńczy dzieło).

• Kenijskie Godło przedstawia dwa lwy trzymające masajskie włócznie i tarczę z kogutem trzymającym topór. Tarcza oraz lwy stoją na zarysie góry Kenia i umieszczonym na nim motto: Harambee („Pracujmy razem”)

BARWY

Flagą nazywamy chorągiew państwową, która symbolizuje suwerenność, ma oficjalny charakter i dlatego może być używana tylko w określonych sytuacjach.

Barwy zazwyczaj mają przypisane szczególne znaczenie:

• W Polsce biały i czerwony symbolizują – o czym już mówiliśmy ‐ odpowiednio niewinność i majestat.

• W Hiszpanii ‐ czerwony ‐ krew torreadora, a żółty ‐ piasek areny.

• Union Flag ‐ flaga brytyjska – łączy czerwony krzyż Św. Jerzego na białym polu symbolizujący Anglię, biały krzyż Św. Andrzeja na polu błękitnym symbolizujący Szkocję oraz ukośny czerwony krzyż na białym polu, nazwany krzyżem Św. Patryka, symbolizujący Irlandię.

• Na fladze Ukrainy kolor błękitny, nawiązujący do barwy nieba, interpretowano jako symbol pokoju, a żółty, kolor zboża, jako symbol bogactwa ziemi.

• Tricolore – flaga francuska ‐ Kolor biały nawiązuje do wcześniejszej białej flagi królewskiej, a kolory czerwony i niebieski to tradycyjne kolory Paryża.

• W Meksyku kolor zielony symbolizuje nadzieję, biały ‐ czystość i jedność, czerwony ‐ poległych bohaterów narodowych.

• Stany Zjednoczone: Stars and Stripes ‐ biel oznacza Czystość i Niewinność; czerwień ‐ Niezłomność i Męstwo; błękit ‐ Czujność, Wytrwałość i Sprawiedliwość.

• Na fladze indyjskiej, zwanej Tirangą ‐ szafranowy (pomarańczowy) symbolizuje odwagę i poświęcenie, biały ‐ Pokój i prawdę, zaś zielony ‐ wiarę i nadzieję.

Od flagi odróżnia się:

Sztandar ‐ chorągiew będąca znakiem jednostki wojskowej. W najnowszej praktyce polskiej sztandarem posługują się też wyraźnie wyodrębnione grupy ludzkie, tworzone


Strona 16 z 61

na mocy przyjętych dobrowolnie, lub narzuconych aktów prawnych. Sztandarami mogą posługiwać się miasta, partie polityczne, jednostki wojskowe, szkoły, parafie.

Banderę ‐ flaga państwowa wywieszana na okrętach oraz statkach handlowych i pasażerskich.

Proporzec – nazwa szczególnych chorągwi: chorągiew osobista Prezydenta RP, chorągiew marynarki wojennej umieszczona na dziobie okrętu. Także znak oddziałów wojskowych, mający mniejszy rozmiar i niższą rangę od sztandaru. Używane również w harcerstwie.

Często wyróżnia się szczególne typy flag symbolizujących suwerenność:

1. flagi narodowe

2. flagi państwowe

3. flagi urzędowe

4. flagi osobiste lub proporce głowy państwa.

Zazwyczaj powtarzają one barwy narodowe, a różnią się dodatkowymi elementami zapożyczonymi z herbu państwa lub monogramu głowy państwa.

W Polsce istnieją tylko dwie odmiany flagi:

1. w barwach narodowych ‐ zwana flagą państwową (będąca odpowiednikiem flagi narodowej);

2. flaga państwowa z godłem RP (odpowiadająca fladze urzędowej).

Flagę państwową podnosi się zawsze na budynkach lub przed budynkami będącymi siedzibą władz państwowych w celu ich oznaczenia oraz z okazji wydarzeń, które wymagają podkreślenia ich szczególnej doniosłości:

• z okazji świąt państwowych i lokalnych

• wyborów,

• żałoby narodowej,

• w trakcie wizyt zagranicznych,

• podczas oficjalnej wizyty, którą składają poza stolicą prezydent Rzeczypospolitej, marszałkowie Sejmu i Senatu, prezes Rady Ministrów, wojewoda lub ambasador akredytowany w Polsce.

Flagę państwową jako banderę podnoszą statki żeglugi śródlądowej.


Strona 17 z 61

Do niedawna w Polsce przepisy regulujące podnoszenie flagi były nadzwyczaj restrykcyjne i konserwatywne, odziedziczone jeszcze po czasach komunistycznych – tylko organy państwowe i jednostki publiczne, osoby prywatne tylko wtedy, gdy obowiązek ustawowy, np. święto państwowe. Nowy art. 5 ustawy wprowadzony w 2004 roku pozwala obecnie używać jej każdemu dla podkreślenia znaczenia uroczystości, w szczególności święta państwowego. Jednocześnie flaga i symbole państwowe objęte są ochroną prawną.

Dzień 2 maja został ustanowiony w 2005 roku Dniem Flagi Rzeczpospolitej Polskiej.

Żadna nowina: w USA to 14 lipca (od 1916 roku), w Kanadzie – 15 lutego (od 1965)

Flaga państwowa z godłem RP to flaga urzędowa. Podnoszą ją:

1. przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne oraz inne oficjalne przedstawicielstwa i misje za granicą na budynkach lub przed budynkami ich siedzib urzędowych, a także kierownicy tych przedstawicielstw, urzędów i misji na swych rezydencjach i środkach komunikacji – w wypadkach przewidzianych w prawie i zwyczajach międzynarodowych;

2. cywilne lotniska i lądowiska;

3. cywilne samoloty komunikacyjne podczas lotów za granicą;

4. kapitanaty (bosmanaty) portów – na budynkach lub przed budynkami stanowiącymi ich siedziby urzędowe.

Flaga osobista przysługuje głowie państwa, symbolizując jej osobistą pozycję najwyższego przedstawiciela państwa. Jest podnoszona na rezydencji wyłącznie w czasie, gdy przebywa w niej głowa państwa; może też towarzyszyć jej w podróżach.

Proporzec osobisty prezydenta Rzeczypospolitej ‐ wizerunek orła białego w czerwonym prostokątnym polu zdobionym wzdłuż krawędzi srebrnym wężykiem generalskim służył jednocześnie jako chorągiew Rzeczypospolitej, czyli najważniejszy znak państwa. Wywieziony podczas II wojny światowej do Londynu, wrócił 22 grudnia 1990 roku do Polski jako symbol ciągłości suwerenności RP. Proporzec prezydenta stosuje się obecnie jedynie w ceremoniale wojskowym, jako znak zwierzchnika sił zbrojnych.

Głowa państwa, najwyżsi dostojnicy państwowi i dowódcy wojskowi podczas oficjalnych przejazdów mogą również posługiwać się chorągiewką samochodową. Jest to niewielkich rozmiarów flaga państwowa lub osobista przysługująca osobistościom lub ułatwiająca rozpoznanie dowódcy, co powinno umożliwić przyznanie im


Strona 18 z 61

pierwszeństwa przejazdu. Przytwierdza się ją na pręcie do prawego zderzaka samochodu lub, rzadziej, symetrycznie po jego obu stronach (pierwotnie umieszczano centralnie na zakrętce chłodnicy, co do dzisiaj stosuje brytyjski ceremoniał monarszy).

Współczesny polski ceremoniał państwowy prawo do stosowania na terenie kraju chorągiewki samochodowej przyznaje jedynie prezydentowi Rzeczypospolitej, który używa w takiej sytuacji zmniejszonej flagi państwowej (czyli biało‐czerwonej). Chorągiewki samochodowe o rysunku flagi państwowej można umieszczać na samochodach przygotowanych dla innych najwyższych osobistości polskich podczas ich oficjalnych wizyt za granicą.

Chorągiewki samochodowej w formie flagi państwowej z orłem białym używają w oficjalnych przejazdach szefowie polskich misji dyplomatycznych i konsularnych. W wielu krajach ten zwyczaj jest ograniczany do najbardziej doniosłych okazji ‐ dnia święta narodowego lub audiencji u głowy państwa; ograniczenie to wynika ze względów bezpieczeństwa oraz intensywności ruchu drogowego przeczącej często powadze flagi. W Polsce szefowie obcych misji dyplomatycznych mogą używać chorągiewek samochodowych od dnia złożenia listów uwierzytelniających prezydentowi RP przy każdym przejeździe oficjalnym.

Starszeństwo flag:

Używanie flag wymaga stosowania zasady starszeństwa. Starszeństwo oznacza przyznawanie honorowego miejsca insygniom państwa przed symbolami niższej rangi lub ich umieszczenie pośród symboli równej rangi w kolejności wyznaczonej przez precedencję.

Miejsce zaszczytne powinno znajdować się zawsze po prawej ręce, ale w heraldyce (nauce o herbach) i weksylologii (nauce o flagach) stosuje się odwrócenie kierunków. Przyjmują one zasadę opisywania herbów i flag z punktu widzenia rycerza trzymającego tarczę z godłem lub od strony budynku, przed którym flagi są podnoszone, czyli w porządku odwrotnym niż dla osób patrzących na nie z zewnątrz. Oznacza to, że prawa strona herbu znajduje się po lewej stronie rysunku i odpowiednio nazywa się ją prawą heraldyczną, a lewa strona herbu, czyli prawa dla patrzącego, nosi nazwę lewej heraldycznej. Dla uproszczenia wystarczy przyjąć. że miejscem honorowym dla symboli jest strona lewa, a porządek ich eksponowania będzie postępował od lewej do prawej. Flaga państwowa będzie w związku z tym umieszczana na pierwszym miejscu po lewej stronie, a po niej będą następować kolejne ‐ regionu, miasta, organizacji.


Strona 19 z 61

Zatem, przy założeniu korzystania z wielu masztów, flagi powinny być umieszczane według następującej kolejności:

1) Flaga państwowa Rzeczypospolitej Polskiej.

2) Flaga Unii Europejskiej.

3) Flaga innego państwa (lub innych państw w kolejności alfabetycznej).

4) Flaga województwa.

5) Flaga powiatu.

6) Flaga gminy.

Według obowiązujących w Polsce przepisów bezpośrednio po fladze państwowej RP będzie podniesiona flaga Unii Europejskiej jako flaga organizacji międzynarodowej. Nie istnieją dotąd odpowiednie przepisy wspólne i poszczególne państwa członkowskie przyjęły własne regulacje, na przykład Włochy uznają flagę UE za obowiązkowy składnik własnych barw narodowych, a wiele innych podnosi ją obok swej flagi państwowej na przedstawicielstwach dyplomatycznych za granicą.

W trakcie wizyt obcych flaga gospodarza zajmuje miejsce z lewej strony, podczas gdy flaga gościa znajdzie się po jej prawej. Gospodarzowi przysługuje jednak suwerenne prawo ustąpienia przysługującego mu pierwszeństwa, co jest miarą jego kurtuazji. Dobrowolne ustąpienie własnego miejsca na rzecz innego państwa stosuje się w polskim protokole dyplomatycznym jako kurtuazję flagową, co oznacza, że fladze państwa gościa odwiedzającego nasz kraj można przyznać miejsce po lewej stronie (ale wyłącznie we wnętrzach!).

Przyjęcie tej praktyki jest jednocześnie wyrazem gościnności, jak również ma swą wartość

praktyczną dla mediów, bowiem gość, występując wspólnie z polskim gospodarzem, zajmuje

miejsce po jego prawej ręce, co oznacza, że flagi narodowe gościa i gospodarza znajdą się

odpowiednio za plecami każdego z nich.

WYJĄTEK: Charakterystyczny jest porządek flag stosowany podczas wizyt dwustronnych wymienianych między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Zazwyczaj wówczas flagę Unii umieszcza się pośrodku, pomiędzy flagami gospodarza (z lewej) i gościa (z prawej), co zaczęliśmy również stosować w praktyce polskiej.

Etykieta flagowa:

1. Flagę państwową podnosi się jedynie w ciągu dnia, do zachodu słońca. Może być wywieszona w nocy tylko wówczas, gdy jest podświetlona.


Strona 20 z 61

2. Flagi nie podnosi się w dni deszczowe lub szczególnie wietrzne.

3. Ceremonialnie flagę podnosi się na maszt szybko, natomiast spuszcza się ją powoli. Należy ją traktować z czcią. Flaga nie może dotknąć ziemi ani wody.

Flagę, która dotknęła ziemi albo wody niegdyś się paliło – brakiem szacunku byłoby jej wywieszenie, obecnie wystarczy wyprać. Pali się natomiast flagi, które się zużyły.

4. Flaga państwowa nie może być zawieszona na jednym maszcie z żadną inną Jeśli podnosi się ją razem z flagami innych państw, wszystkie muszą mieć odrębne maszty identycznej wysokości.

Ale np. protokół USA zezwala na powieszenie na jednym maszcie flagi amerykańskiej i innych flag (np. stanowych), ale flaga państwowa musi być umieszczona najwyżej.

5. Flaga państwowa we własnym kraju ma zawsze pierwszeństwo przed wszystkimi innymi flagami. Jeśli podnosi się ją z innymi, ma ona pierwszeństwo, czyli umieszcza się ją po lewej stronie patrzącego. Również jeśli krzyżuje się dwie flagi, należy zachować pierwszeństwo lewej strony.

6. Odstępstwem od zasady pierwszeństwa lewej strony jest ustawienie trzech flag, w którym flaga państwowa powinna znaleźć się w środku. Natomiast przy ustawieniu liczącym przynajmniej pięć masztów flagowych flaga państwowa powinna być podniesiona na obu skrajnych pozycjach.

7. Przy półkolu utworzonym przez maszty flaga państwowa znajduje się pośrodku. Jeśli maszty tworzą układ koła, porządek flag wyznacza kierunek wskazówek zegara, poczynając od miejsca naprzeciw głównego wejścia.

8. Flagi suwerennych państw podniesione przed siedzibą organizacji międzynarodowej podczas jej obrad, z okazji spotkania wielostronnego lub międzynarodowej imprezy sportowej umieszcza się w porządku alfabetycznym ich nazw w języku państwa przyjmującego lub w języku angielskim.

9. Flaga umieszczona w układzie pionowym będzie skierowana górną częścią w lewą stronę.

CEREMONIE OFICJALNE I PAŃSTWOWE

Ceremonia to uroczysty akt publiczny lub obrządek religijny o charakterze oficjalnym, który przebiega zgodnie z ustalonym porządkiem opartym często na tradycyjnych formach symbolicznych.


Strona 21 z 61

Stosowane w jej przebiegu tradycyjne, czasem staroświeckie zwyczaje mają dowodzić powagi odbywanego aktu. Powszechnie i w wielu kręgach kulturowych takiej ceremonii towarzyszą elementy rytu religijnego, które wzmacniają przeżycie uczestniczenia w niej. Symboliczne treści nadawane ceremonii podnoszą znaczenie składających się na nie czynności. Jednocześnie brak zrozumienia symboliki może ograniczyć uczestnictwo w ceremonii do jej strony formalnej, co wydaje się pustym „baletem” (stąd niekiedy pejoratywne znaczenie słowa „ceremonialny”).

Zapis przepisów lub porządku odbywania ceremonii określa się mianem ceremoniału (ang. ceremonial, franc. ceremonial). Nad jej przebiegiem czuwa Mistrz Ceremonii (ang. master of ceremony, franc. maitre de ceremonie). Zarówno ta praktyka, jak i terminologia pochodzą z liturgii chrześcijańskiej, która jest dla nich bardzo częstym źródłem zapożyczeń.

W dalszym toku wykładu zajmiemy się dwoma zagadnieniami z bogatego repertuaru ceremoniału dyplomatycznego:

1. ceremoniami państwowymi

2. żałobą narodową

CEREMONIE PAŃSTWOWE

Każde państwo wytworzyło w ciągu swej historii własny ceremoniał dla najważniejszych uroczystości publicznych, których odbywanie ilustruje najlepiej akt suwerenności, przebieg zaś łączy się z wiekowymi tradycjami i umacnia poczucie więzi obywateli z państwem. Do najczęstszych ceremonii państwowych należą do dziś:

1. inauguracja nowej głowy państwa

2. obchody święta państwowego

3. wręczenie listów uwierzytelniających głowie państwa przez nowo przybyłych przedstawicieli dyplomatycznych oraz inne uroczystości związane z Korpusem dyplomatycznym

Inauguracja głowy państwa

Uroczystość inauguracyjna nowej głowy państwa pozostaje nadal najbardziej wzniosłą ceremonią państwową. Dotyczy to zarówno koronacji monarszej, jak i dużo częstszej ceremonii inauguracji prezydenckiej.


Strona 22 z 61

W Polsce uroczystość ta składa się z dwóch odrębnych ceremonii.

Pierwszą z nich jest zaprzysiężenie nowego prezydenta Rzeczypospolitej. Po ogłoszeniu ważności jego wyboru prezydent‐elekt przybywa do gmachu Sejmu i przed Zgromadzeniem Narodowym, czyli podczas wspólnego posiedzenia obu izb parlamentu, składa przysięgę oznaczającą objęcie najwyższego urzędu.

Druga ceremonia następuje bezpośrednio po przysiędze i ma charakter wojskowy, oznacza bowiem przejęcie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi przez prezydenta RP. Nowo zaprzysiężony prezydent odbiera honory od oddziałów reprezentujących trzy rodzaje wojsk, po czym oddaje cześć sztandarowi wojskowemu.

Te główne elementy ‐ przysięgę i objęcie zwierzchnictwa nad armią ‐ zawierają wszystkie ceremonie inauguracyjne głów państw, choć ich przebieg może być różny i wzbogacony innymi elementami, na przykład przekazaniem insygniów władzy prezydenckiej. Do udziału w ceremonii inauguracji prezydentury zaprasza się również głowy państw, z którymi utrzymywane są stosunki dyplomatyczne. Uczestniczą one w niej osobiście lub wysyłają misję specjalną opatrzoną stosownymi listami uwierzytelniającymi. Tryb wysyłania takiej misji, jej funkcje, skład i przywileje są regulowane na płaszczyźnie międzynarodowej konwencją ONZ o misjach specjalnych z 1969 roku.

Święta narodowe

Ważną ceremonią państwową są uroczyste obchody święta narodowego. Stanowią one okazję do wygłoszenia przez głowę państwa orędzia do narodu, defilady wojskowej, wręczenia najwyższych odznaczeń państwowych i dokonania awansów na wyższe stanowiska.

Z okazji święta narodowego swego państwa wydaje się przyjęcie dla ambasadorów akredytowanych w stolicy, a własne misje dyplomatyczne organizują przyjęcia w krajach akredytacji. Święto narodowe jest również okazją do przesłania przez głowę państwa, szefa rządu i ewentualnie ministra spraw zagranicznych listów lub depesz gratulacyjnych do swych odpowiedników w świętującym państwie. Takie posłania ponawia się corocznie w odniesieniu do wszystkich państw, z którymi utrzymywane są stosunki dyplomatyczne. Protokół Dyplomatyczny prowadzi kalendarz oficjalnych świąt narodowych wszystkich państw świata i przygotowuje projekt odpowiedniej korespondencji głowy państwa.

I tak wysyłamy depesze okolicznościowe:


Strona 23 z 61

16 lutego na Litwę (Dzień Odrodzenia Państwa Litewskiego), 17 marca do Irlandii (Św. Patryka), drugą sobotę czerwca do UK (Urodziny Królowej), 4 lipca do USA (Dzień Niepodległości), 14 lipca do Francji (zburzenie Bastylii), 15 sierpnia do Indii (Dzień Proklamowania Niepodległości), 3 października do Niemiec (Zjednoczenie)

Polska obchodzi oficjalnie święta narodowe dwa razy w roku:

3 Maja stanowi zasadnicze święto państwowe Rzeczypospolitej,

11 Listopada jest Narodowym Świętem Niepodległości

Przebieg centralnych uroczystości organizowanych z tych okazji w Warszawie jest zbliżony.

• na placu Piłsudskiego dokonuje się w obecności prezydenta Rzeczypospolitej i najwyższych władz państwa uroczystej zmiany wart honorowych przy Grobie Nieznanego Żołnierza, a następnie złożenia na nim wieńców, z których pierwszy w imieniu Narodu składa prezydent.

• całości uroczystości dopełnia ceremoniał wojskowy: salut artyleryjski 12 salw armatnich podczas podnoszenia flagi państwowej na maszt oraz defilada pododdziałów reprezentacyjnych Wojska Polskiego, Policji i Straży Granicznej uczestniczących w zmianie wart.

• podczas uroczystości Święta Narodowego 3 Maja prezydent Rzeczypospolitej wręcza w Pałacu najwyższe odznaczenia państwowe, w tym przyznawany jedynie przy tej okazji Order Orła Białego.

• następnie w Pałacu lub jego ogrodach odbywa się oficjalne przyjęcie popołudniowe, w którym uczestniczą najwyższe władze cywilne i wojskowe Rzeczypospolitej, osoby zasłużone i odznaczone tego dnia oraz korpus dyplomatyczny, co oznacza wszystkich ambasadorów akredytowanych w Polsce.

Uroczystości oficjalne z udziałem Korpusu dyplomatycznego

Złożenie listów uwierzytelniających

W przeciwieństwie do prostej formy przyjęcia własnych ambasadorów, przyjmowanie przez prezydenta Rzeczypospolitej nowo mianowanych pełnomocnych przedstawicieli państw obcych, którzy okładają na jego ręce listy uwierzytelniające, wymaga stosowania zbudowanego ceremoniału. Taka uroczystość, która rozpoczyna oficjalnie misję nowego ambasadora, jest przygotowywana przez protokół Dyplomatyczny z zachowaniem wszystkich honorów cywilnych i wojskowych oraz podkreśleniem osobistego charakteru akredytacji ambasadora przez głowę państwa wysyłającego przy głowie państwa.


Strona 24 z 61

Życzenia noworoczne

W podobny sposób organizuje się ceremonię składania życzeń noworocznych prezydentowi przez korpus dyplomatyczny. Wieczorne przyjęcie odbywane w Pałacu na początku stycznia każdego roku ma bardzo uroczysty i formalny charakter:

• Ambasadorowie są przedstawiani, zgodnie ze starszeństwem ich precedencji, przez dyrektora Protokołu Dyplomatycznego prezydentowi z małżonką, którym towarzyszą prezes Rady Ministrów i minister spraw zagranicznych z małżonkami.

• Następnie życzenia w ich imieniu składa dziekan korpusu dyplomatycznego, na którego przemówienie prezydent Rzeczypospolitej odpowiada podziękowaniami.

Inne ceremonie

Ceremoniami państwowymi, do których stosuje się uroczystą oprawę, są również akty powołania i nominacji przez prezydenta Rzeczypospolitej:

• Prezesa Rady Ministrów i ministrów, oraz osoby pełniące inne kierownicze stanowiska w państwie;

• Wysokich oficerów na stopnie generalskie i admiralskie, a także na stopnie równoważne w innych formacjach mundurowych (Święto Wojska Polskiego).

• Sędziów

• Przyznaje tytuły naukowe profesorom, którym nominacje wręcza osobiście.

Żałoba narodowa

Najwyższą formą wyrażenia zbiorowego smutku w związku z nieszczęśliwym lub tragicznym wydarzeniem jest ogłoszenie żałoby narodowej. Może być ona ustanawiana na terenie całego kraju z powodu:

• śmierci urzędującej głowy państwa,

• klęski żywiołowej lub tragicznej katastrofy,

• solidarności międzynarodowej.

W przypadku tragicznego wydarzenia o zasięgu lokalnym, takim jak katastrofa lub klęska żywiołowa, żałobę ogłasza wojewoda na terenie swego województwa.


Strona 25 z 61

Poprawka do ustawy o godle, barwach i hymnie RP stanowi w art. 11, że żałobę narodową na terytorium państwa wprowadza rozporządzeniem prezydent Rzeczpospolitej lub (w zw. z art. 131 KRP) Marszałek Sejmu pełniący obowiązki prezydenta, który określa jej formę i czas trwania (może on wynosić ‐ zależnie od wagi wydarzenia ‐ od jednego do trzech dni). Podobnie stopniuje się jej przebieg: od minuty ciszy do znacznego ograniczenia normalnego biegu dnia pracy. Zazwyczaj wymaga ona opuszczenia flagi państwowej do połowy masztu na budynkach będących siedzibą władz RP oraz misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych za granicą albo spowicie jej kirem, czyli czarną wstęgą przymocowaną do drzewca flagi. Do żałoby narodowej państwa urzędowania przyłączają się w analogiczny sposób obce placówki dyplomatyczne. Na czas trwania żałoby narodowej odwołuje się wszystkie imprezy rozrywkowe, spektakle komediowe i przyjęcia dyplomatyczne, zmienia się program telewizji i radia publicznego, bywa wprowadzany zakaz sprzedaży alkoholu, a wyjątkowo mogą być ogłoszone dni wolne od pracy.

W przypadku żałoby narodowej ogłoszonej przez państwo obce prezydent, premier i minister spraw zagranicznych kierują do swych odpowiedników depesze lub posłania z wyrazami współczucia za pośrednictwem Protokołu Dyplomatycznego. Wszystkie placówki dyplomatyczne tegoż państwa obchodzą żałobę poprzez opuszczenie flagi oraz wyłożenie w ambasadzie księgi kondolencyjnej, do której wpisują się przedstawiciele władz kraju urzędowania. O fakcie i terminie wyłożenia księgi kondolencyjnej ambasada informuje władze i misje dyplomatyczne państw trzecich notą okólną. Protokół Dyplomatyczny organizuje delegację dokonującą wpisu, zazwyczaj złożoną z podsekretarza stanu w MSZ oraz dyrektora PD.

WIZYTY ZAGRANICZNE

Wizyty zagraniczne są jednym z podstawowych instrumentów prowadzenia polityki zagranicznej. Pozwalają na prowadzenie rozmów lub rokowań, zawieranie umów, promocję własnego kraju w odwiedzanym państwie. Dają okazję do osobistych kontaktów przywódców, nawiązania bliższych więzi i poznania odwiedzanego kraju oraz jego najwyższych przedstawicieli, co często umożliwia lepsze zrozumienie motywacji podejmowanych przez nich decyzji. Wizyta szefa obcego państwa jest wyrazem znaczenia i szacunku dla państwa odwiedzanego. Dlatego też sposób przyjęcia obcego gościa powinien łączyć ceremonialną kurtuazję i staranność z naturalną serdecznością i gościnnością.


Strona 26 z 61

Odbywanie wizyt dwustronnych (ang. bilateral visit, franc. visite bilaterale), jako element utrzymywania przyjaznych stosunków i współpracy międzypaństwowej, przewidują zawsze bilateralne umowy podstawowe zawierane między państwami. Traktaty o przyjaźni i współpracy (lub o stosunkach dobrosąsiedzkich) ustalają wymiany wizyt na szczeblu szefów państw i rządów oraz ministrów spraw zagranicznych, a także ich rytm. Zazwyczaj przyjęte jest jako standard, że szefowie rządów składają wizyty bilateralne w rytmie dorocznym, a ministrowie spraw zagranicznych spotykają się dwa razy w roku.

Wizyty nie są jedyną formą podróży i kontaktów związanych z odwiedzinami obcego państwa. Wiele wyjazdów organizowanych jest z okazji udziału członków kierownictwa państwowego w spotkaniach wielostronnych (ang. multilateral meeting, franc. reunion multilaterale) bądź to posiedzeniach organizacji międzynarodowych, bądź też konferencjach wielostronnych. Rytm odbywania wizyt dwustronnych jest przy tym zupełnie niezależny od możliwych innych spotkań, do których dochodzi przy okazji rozlicznych posiedzeń wielostronnych (szczyty europejskie, doroczna sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, spotkania regionalne).

Na jesieni każdego roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych poleca wszystkim polskim placówkom dyplomatycznym na świecie przygotowanie listy propozycji wizyt dwustronnych między Polską a państwem urzędowania, które powinny odbyć się w kolejnym roku. Składane przez placówki propozycje wizyt powinny łączyć priorytety polityki i porządek protokolarny. Placówki mogą bowiem najlepiej określić dziedziny stosunków dwustronnych, które aktualnie wymagają nowych impulsów lub przełamania impasu dzięki odpowiednio przygotowanej wizycie.

Takie planowanie wyznacza przy tym, które z wizyt powinny mieć charakter wyjazdowy, czyli

oznaczają wizytę zagraniczną polskiego przywódcy, a które przyjazdowy, czyli obcą wizytę

składaną w Polsce. O tej kolejności decyduje zasada alternacji, czyli ustalenie, w którym z

państw, w Polsce czy za granicą, odbywała się poprzednia wizyta. Na podstawie zebranych

propozycji Ministerstwo Spraw Zagranicznych sporządza plan wizyt na szczeblu głowy państwa,

szefa rządu i ministra spraw zagranicznych oraz wskazania co do wizyt parlamentarnych,

wojskowych, gospodarczych i kulturalnych. Często się zdarza, że w przypadku odleglejszych

wizyt składanych na innych kontynentach dąży się do łączenia ich w dłuższą sekwencję.

Formalne zaproszenia pisemne są coraz rzadsze. Stosuje się je szczególnie w sytuacjach, gdy chce się podkreślić znaczenie proponowanej wizyty lub jeśli, przeciwnie, mniej intensywny charakter stosunków dwustronnych nie pozwala na ustalenia w trybie roboczym. Brytyjski protokół monarszy przewiduje na przykład, że do złożenia wizyty państwowej królowa Zjednoczonego Królestwa zaprasza głowę obcego państwa listem osobistym, Manu Regia. W większości przypadków jednak pisemne zaproszenia


Strona 27 z 61

zastępują uzgodnienia słowne lub rozmowy prowadzone za pośrednictwem ambasad. W tym trybie ustala się potrzebę, cel, a nawet daty konkretnego spotkania.

Typy wizyt

Tradycyjnie wymienia się liczne typy wizyt, których zasadnicze różnice sprowadzają się do poziomu oprawy protokolarnej i ceremonialnej:

• wizyta państwowa,

• wizyta oficjalna,

• wizyta nieoficjalna,

• wizyta robocza,

• wizyta prywatna,

• wizyta incognito.

Niektóre protokoły wyróżniają również jako oddzielny typ wizytę tranzytową, czyli przejazd osobistości obcej w drodze do innego państwa.

WIZYTA PAŃSTWOWA

Wizyta państwowa (ang. State visit, franc. visite d'etat) charakteryzuje się najbardziej rozbudowaną oprawą protokolarną. Wizyty państwowe mogą składać jedynie głowy państw (prezydenci, panujący monarchowie), symbolizują one bowiem i ukazują stan stosunków między dwoma państwami, a nie odnoszą się bezpośrednio do konkretnych spraw.

W praktyce polskiego protokołu dyplomatycznego nie stosujemy wyróżnienia wizyty

państwowej. Przyjmujemy, że wszystkie wizyty oficjalne głów państw mają równie

rozbudowaną oprawę protokolarną. Mimo to będzie ona omówiona jako odrębny typ wizyty,

ponieważ prezydent RP jest zapraszany do składania wizyt państwowych za granicą i obce

protokoły dyplomatyczne ustalają z naszym, że wizyty głów ich państw w Polsce tak właśnie

będą określane. Możemy przyjąć, że mówiąc o wizycie państwowej w warunkach polskich,

będziemy mieli na myśli oficjalną wizytę głowy państwa z najbardziej rozbudowanym

ceremoniałem.

Nie każda wizyta składana przez monarchę lub prezydenta ma jednak charakter wizyty państwowej. W wielu przypadkach, w celu podkreślenia wyjątkowej rangi wizyt państwowych, ich liczba w ciągu roku jest ograniczana (przykładowo protokół brytyjski zezwala na organizację w Zjednoczonym Królestwie tylko dwóch takich wizyt w roku). O nadaniu wizycie takiego charakteru decydują również uzgodnienia dwustronne.


Strona 28 z 61

• Mimo bardzo bliskich i intensywnych stosunków bilateralnych, George W. Bush odwiedzający w listopadzie 2003 roku Wielką Brytanię był pierwszym amerykańskim prezydentem, który został zaproszony do złożenia wizyty państwowej. Podobnie ogranicza liczbę wizyt państwowych protokół amerykański: wizyta państwowa prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w USA w lipcu 2002 roku była dopiero drugą taką wizytą organizowaną podczas kadencji George'a W. Busha.

Niezależnie od tego zazwyczaj przestrzega się zasady, że wizytę taką głowa państwa składa tylko raz podczas panowania lub kadencji. Monarchowie po swej koronacji odwiedzają wszystkie głowy koronowane panujące w Europie, traktowane dosłownie i w przenośni jako kuzynów, w kolejności czasu ich zasiadania na tronie. Następnie wizyty składa się w państwach sąsiedzkich, a dopiero na koniec w pozostałych, kierując się wówczas ich znaczeniem politycznym dla własnego państwa.

• Taką kolejność wizyt zastosowano np. wobec króla Belgów Alberta II panującego od 1993 roku. Te same zasady stosują się do głów państw republikańskich, których pierwsze wizyty mogą być składane albo po sąsiedzku, albo u najważniejszych partnerów politycznych.

Niezwykle ważną cechą ustaleń protokolarnych jest możliwość odstąpienia od nich, jeśli istnieją po temu ważne przesłanki polityczne.

• Tak zdarzyło się w przypadku wizyt państwowych we Francji brytyjskiej królowej Elżbiety II, podobnie zdarzyło się w przypadku hiszpańskiej pary królewskiej, która wizytę państwową w Polsce złożyła latem 1989 roku, i ponownie w 2001 roku.

WIZYTA OFICJALNA

Wizyta oficjalna (ang. official visit, franc. visite officielle) to określenie stosowane do części wizyt składanych przez głowę państwa. W protokole brytyjskim może być ona również określana mianem Govemment visit. Status wizyty oficjalnej głowy państwa zamiast wizyty państwowej oznacza zawsze niższy jej poziom, choć czasem o jej charakterze mogą decydować wewnętrzne restrykcje państwa zapraszającego (ścisłe ograniczenie liczby wizyt państwowych w roku).

Poza głową państwa wizyty takie, w ścisłym rozumieniu protokołu dyplomatycznego, mogą też składać szefowie rządów i ministrowie spraw zagranicznych. Stąd niektóre protokoły wprowadzają wyraźne rozróżnienie między:

1. wizytą oficjalną głowy państwa,

2. wizytą oficjalną szefa rządu


Strona 29 z 61

3. wizytą oficjalną członka rządu.

To rozróżnienie sprowadza się do szczegółów oprawy protokolarnej.

Przy współczesnym poszerzeniu pola stosunków międzypaństwowych przez podobieństwo można mówić także o wizytach oficjalnych składanych coraz częściej przez przewodniczących izb parlamentu, najwyższych instancji sądowniczych i przez innych ministrów. Różnica: nie są one przewidziane traktatami dwustronnymi i nie przygotowuje ich departament protokołu dyplomatycznego, a o ich oprawę dbają ich własne służby współpracy międzynarodowej wzorujące się na ceremoniale oficjalnym.

Wizyta oficjalna cechuje się mniej niż w przypadku wizyty państwowej rozbudowanym protokołem w odniesieniu do szefów państw i rządów; w odniesieniu do ministra spraw zagranicznych jest on zdecydowanie uproszczony (na przykład brak ceremonii oficjalnego powitania). Koszty wizyty oficjalnej, podobnie jak wizyty państwowej, pokrywa strona zapraszająca ‐ w granicach zwyczajowych i potwierdzonych ustaleniami dwustronnymi, często bardzo drobiazgowymi. Obowiązują one na zasadzie wzajemności, co oznacza, że przy rewizycie należy zastosować analogiczne formy gościnności.

WIZYTA ROBOCZA

Wizyta robocza (ang. working visit, franc. visite de travail) jest dziś ulubioną formą podróżowania europejskich szefów rządów i szefów dyplomacji. Może być ona również określana mianem oficjalnej wizyty roboczej. Wymogi protokołu są w niej sprowadzone do rozsądnego minimum i ograniczają się do zapewnienia najlepszych warunków do przeprowadzenia rozmów, a składniki kurtuazyjne i ceremonialne są po prostu z niej usunięte. Jej celem nie jest bowiem zewnętrzne manifestowanie stanu stosunków między państwami. Pozwala to premierom i ministrom na odbywanie krótkich spotkań, podczas których omawia się lub próbuje rozwiązać jedną konkretną sprawę wymagającą szybkiej decyzji. Taka wizyta trwa w warunkach europejskich kilka godzin: przylot samolotu specjalnego i przejazd bezpośrednio na spotkanie, dwugodzinne rozmowy i robocze śniadanie (ang. working lunch, franc. dejeuneur de travail), przy którym kontynuowane są rozmowy, konferencja prasowa, wyjazd na lotnisko i powrót.

• Ten typ wizyt staje się standardem w stosunkach między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Szefowie rządów spotykają się, by przedstawić swe stanowisko, uzyskać dlań zrozumienie lub poparcie czy podjąć wspólną inicjatywę. Wizyta taka jest krótka, skład delegacji towarzyszącej szefowi rządu może być minimalny, a koszty pokrywa strona odwiedzająca.


Strona 30 z 61

Forma organizacji wizyty roboczej zaczyna oddziaływaoddziaływuje na uproszczenie ceremoniału wizyty oficjalnej. W konsekwencji coraz częściej usuwa się z niej elementy wyłącznie protokolarne (oficjalne powitania i pożegnania, rozmowy kurtuazyjne, składanie wieńców) na rzecz skoncentrowania się na jej części merytorycznej. Można powiedzieć w uproszczeniu, że wizyta robocza premiera lub ministra różni się od jego wizyty oficjalnej przyziemną kwestią ponoszenia kosztów: za roboczą płaci państwo wysyłające, za oficjalną państwo zapraszające.

WIZYTA PRYWATNA

Wizyta prywatna lub pobyt prywatny określa pobyt zagraniczny osobistości z przyczyn niezwiązanych ze sprawowaną funkcją. Mogą to być rodzinne wakacje spędzane za granicą, wizyta u przyjaciół, pobyt w domu zaprzyjaźnionego odpowiednika.

• Niektórzy szefowie rządów europejskich spędzają sierpniowe wakacje we Włoszech. Stwarza to często włoskim premierom okazję do organizacji nieformalnych spotkań, dwustronnych lub nawet szerszych, które mogą dać efekty lepsze niż długo przygotowywane wizyty (przykład spotkania latem 1997 roku Prodi‐Dehaene‐Jospin, które zaowocowało deklaracją w sprawie reformy instytucjonalnej UE dołączoną do Traktatu Amsterdamskiego).

Dobry obyczaj, względy bezpieczeństwa, jak i względy praktyczne (zgoda na przelot i lądowanie samolotu specjalnego oraz na pobyt w obcym kraju własnych agentów ochrony) nakazują zawsze powiadomić o tym fakcie rząd państwa odwiedzanego prywatnie (w drodze notyfikacji przez własną ambasadę), w efekcie czego państwo przyjmujące może otoczyć dyskretną ochroną miejsce prywatnych wakacji, użyczyć kurtuazyjnie swej pomocy logistycznej oraz zaproponować odbycie nieformalnego spotkania dwustronnego. Spotkanie przybywającej prywatnie obcej osobistości z jej odpowiednikiem w odwiedzanym państwie określa się mianem wizyty kurtuazyjnej. Oznacza to przygotowanie krótkiej rozmowy obu polityków przez protokół państwa przyjmującego we współpracy z ambasadą zainteresowanego państwa. Stosuje się do niej uproszczone formy protokolarne.

Podróże papieskie

Odrębną kategorią podróży są podróże odbywane przez papieży. Zwyczaj podróży papieskich wprowadził współcześnie Paweł VI, zaś rozwinął go Jan Paweł II, który podczas swego pontyfikatu odbył ponad sto podróży zagranicznych.


Strona 31 z 61

Papież jest jednocześnie głową Kościoła katolickiego oraz w znaczeniu politycznym ‐ głową państwa jako szef uznawanego międzynarodowo Państwa Watykańskiego, noszącego oficjalną nazwę Stato della Citta dei Vaticano. Jego podróże, które nigdy nie noszą nazwy wizyty, lecz pielgrzymki, łączą te dwa aspekty papieskiego urzędu: są to odwiedziny na podwójne lub wspólne zaproszenie lokalnej wspólnoty religijnej oraz władz państwa. Stąd też stosuje się w jej przebiegu pełną oprawę protokolarną przyjętą dla wizyt składanych przez głowę państwa, ale jednocześnie przewidziane są spotkania z katolikami i ceremonie religijne.

Przebieg wizyty zagranicznej

Większość podróży szefów państw lub rządów odbywa się dziś drogą lotniczą.

• Wyjątkowo ostatnią wizytę państwową do Francji królowa brytyjska odbyła również pociągiem Eurostar ‐ raczej w celu promowania go niż z obawy przed lotem.

Do podróży szefów państw i rządów używa się zwyczajowo samolotów wojskowych. Ma to podkreślać tradycyjny atrybut suwerenności państwa, którego najwyżsi przedstawiciele nie korzystają z usług linii lotniczych. Specjalne samoloty wojskowe noszą kolory i nazwę albo państwa, albo jego sił lotniczych.

• Najsłynniejszym z nich pozostaje legendarny amerykański Air Force One, służący do podróży prezydenta Stanów Zjednoczonych, którego nazwa oznacza pierwszy samolot lotnictwa wojskowego USA. Obecnie w bazie Andrews stacjonują dwa identyczne 70‐osobowe Boeingi 747 należące do 89. Airlift Wing, które używają zamiennie nazwy Air Force One, gdy prezydent jest na pokładzie jednego z nich.

• Brytyjskie loty oficjalne przewożące królową, członków rodziny panującej i członków rządu określane są zwyczajowo "The Queen's flight" i obsługuje je 32. Royal Squadron RAF z Northolt.

• Francuskie lotnictwo wojskowe posiada również w podparyskiej bazie Villacoublay specjalną eskadrę transportową ETEC obsługującą podróże prezydenta, premiera i członków rządu.

• Odmiennie podróżuje natomiast papież, który tradycyjnie udaje się na swe kolejne pielgrzymki samolotem włoskich linii lotniczych Alitalia, a w drodze powrotnej korzysta z samolotu linii lotniczych odwiedzanego kraju. Taki zwyczaj wynika z ustaleń traktatów laterańskich, w których rząd włoski zobowiązał się do organizacji podróży papieskich, wybór zaś samolotu linii lotniczych wiąże się z niechęcią do eksponowania symboliki wojskowej.


Strona 32 z 61

Korzystanie z samolotów wojskowych w podróżach głów państw pozostaje w zasadzie bezdyskusyjne. Natomiast w przypadku szefa rządu oraz ministrów w wielu krajach coraz częściej jest to krytykowane przez media i opozycję w związku z przykładami ich nadużywania do potrzeb niezwiązanych z reprezentowaniem państwa lub zgoła prywatnych. Obecnie staje się zatem możliwe, że dla podkreślenia demokratycznego charakteru państwa premier i ministrowie latają samolotami cywilnymi, często czarterowanymi w tym celu od linii lotniczych.

Przeloty specjalne wykonywane samolotami wojskowymi wymagają uzyskania na drodze dyplomatycznej zgody na przelot i lądowanie samolotu wiozącego osobistości, zarówno ze strony odwiedzanego państwa, jak i wszystkich państw, nad których terytorium będzie się odbywał lot. O zgodę występują do Protokołu Dyplomatycznego notami werbalnymi ambasady w państwie odwiedzanym i w krajach, nad którymi samolot będzie przelatywał, przekazując jednocześnie współrzędne trasy i godziny przelotu samolotu specjalnego.

Samolot wiozący gościa najwyższej rangi może uzyskać dodatkową oprawę ceremonialną w

postaci klucza samolotów wojskowych, które towarzyszą mu podczas przelotu nad terytorium

odwiedzanego kraju. W szczególnych sytuacjach uzasadnionych priorytetowych stosunków lub

wzajemności prezydent RP może polecić lotnictwu wojskowemu honorową eskortę samolotu

gościa od przekroczenia przezeń granicy powietrznej Polski.

1. Nieformalne powitanie

Lądowanie samolotu specjalnego odbywa się zazwyczaj na lotnisku wojskowym lub w bazie lotniczej w pobliżu stolicy odwiedzanego kraju. W przypadku wizyty państwowej składanej w Polsce przylot następuje na lotnisko wojskowe w Warszawie (płyta wojskowa Okęcia), dla Paryża jest nim płyta wojskowa lotniska Orly, dla Waszyngtonu ‐ baza sił lotniczych Andrews w sąsiednim stanie Maryland. Zależnie od stosowanego w danym państwie protokołu na lotnisku odbywa się też uroczysta ceremonia powitania albo jedynie powitanie nieformalne.

Większość państw europejskich stosuje zasadę nieformalnego powitania na lotnisku, podczas gdy ceremonia oficjalna odbywa się w centrum stolicy. W takiej sytuacji na lotnisko, w przypadku wizyty głowy państwa, przybywa jedynie osobisty przedstawiciel gospodarza. Jest nim albo członek rządu, albo wysoki rangą współpracownik prezydenta bądź monarchy.

• Obowiązujący protokół rosyjski przewiduje na przykład w przebiegu wizyty państwowej odbywane z pełnym ceremoniałem wojskowym powitanie głowy państwa na lotnisku przez premiera w imieniu prezydenta Federacji Rosyjskiej, a w przebiegu wizyty oficjalnej ‐ przez wicepremiera. Późniejsze powitanie przez prezydenta odbywa się już we wnętrzu jego kremlowskiej siedziby (w Sali Jekatierinskiej) lub Wielkiego Pałacu Kremlowskiego (w Sali Gieorgijewskiej).


Strona 33 z 61

• Jeśli składana jest wizyta państwowa, w Wielkiej Brytanii najdostojniejszych gości wita następca tronu, a przy mniej formalnych wizytach ‐ królewski lord in waiting,

• W Belgii głowę obcego państwa wita na lotnisku w imieniu króla następca tronu,

• W Hiszpanii ‐ szef dworu królewskiego,

• W USA ‐ szef protokołu Białego Domu.

• Polski protokół nieformalnego powitania na lotnisku głowy obcego państwa przewiduje dwie możliwości. Zazwyczaj wita ją w imieniu prezydenta RP podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta, a w przypadku wizyty szczególnie dostojnego gościa ‐ minister spraw zagranicznych.

Najwyższą i rzadką formą kurtuazji wobec głowy obcego państwa jest powitanie jej na lotnisku osobiście przez prezydenta. Taką formę okazania gościowi szacunku stosuje protokół francuski: prezydent Francji może udać się na lotnisko Orly powitać swego gościa i tam odbywa się oficjalne powitanie z pełnym ceremoniałem wojskowym.

• Tę formę najwyższej kurtuazji francuski protokół dyplomatyczny zastosował podczas wizyty państwowej prezydenta Lecha Wałęsy w 1991 roku.

W przypadku ceremoniału powitań stosowanego w Polsce prezydent Rzeczypospolitej udaje się osobiście na lotnisko powitać gościa jedynie w przypadku pielgrzymek papieskich.

Protokół nieformalnego powitania głowy obcego państwa składającej wizytę w Polsce wygląda następująco:

na Okęciu do stojącego na płycie wojskowej samolotu specjalnego wchodzą ambasador państwa, którego prezydent rozpoczyna wizytę w Polsce, i szef polskiego Protokołu Dyplomatycznego, który zaprasza w imieniu prezydenta RP do rozpoczęcia wizyty. Ceremoniał wojskowy jest ograniczony do szpaleru żołnierzy rozstawionych wzdłuż czerwonego chodnika, rozwiniętego pomiędzy samolotem i pawilonem honorowym lotniska. Ten czerwony chodnik stał się obiegowym symbolem uroczystego przyjęcia.

na płycie lotniska przy schodkach samolotu oczekują gościa: ‐ podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP, podsekretarz stanu w MSZ, ambasador RP w państwie gościa, dyrektor departamentu politycznego MSZ, wyżsi rangą przedstawiciele ambasady państwa gościa.

osobistości polskie zostają przedstawione gościowi przez szefa Protokołu Dyplomatycznego, dyplomaci jego państwa ‐ przez własnego ambasadora. Odbywa się witanie gościa. Małżonka gościa otrzymuje bukiet kwiatów. Członkowie towarzyszącej mu delegacji schodzą tymi samymi schodkami i witają się z


Strona 34 z 61

oczekującymi. W przypadku dużego samolotu pozostałe osoby (eksperci, dziennikarze, przedsiębiorcy itp.) są sprowadzane tylnymi schodkami i kierowane bezpośrednio do oczekujących na nie mikrobusów.

W przypadku wizyty szefa rządu ceremoniał nieformalnego powitania jest identyczny, natomiast gdy wizytę składa minister spraw zagranicznych, witają go jedynie przedstawiciele polskiego MSZ w osobach dyrektora (wicedyrektora) departamentu politycznego i wicedyrektora Protokołu Dyplomatycznego oraz ambasador jego kraju w Warszawie (wezwanie polskiego ambasadora do kraju w związku z wizytą ministra praktykuje się tylko w uzasadnionych przypadkach). Przy tym szczeblu wizyty nie ma zwyczaju wchodzenia na pokład samolotu (tym bardziej że ministrowie zazwyczaj latają samolotami rejsowymi).

Jeśli natomiast na lotnisku organizowana jest ceremonia oficjalnego powitania gościa, co

stosują niektóre państwa jako normę, a inne ‐ w tym Polska ‐ jako świadome odstępstwo

protokolarne, gospodarz osobiście wita przybywającą głowę państwa przy zejściu ze schodków.

Następnie odbywa się wojskowa część uroczystości: wykonanie hymnów obu państw, przegląd

kompanii honorowej i jej defilada na płycie lotniska.

W przypadku wizyt roboczych i prywatnych głów państw i szefów rządów ich powitanie odbywa się jedynie na lotnisku w sposób podobny do opisanej wyżej ceremonii nieoficjalnego powitania.

2. Przejazd kolumny

Po zakończeniu powitania gość zostaje zaproszony na chwilę odpoczynku do saloniku VIP lotniska wojskowego. W tym czasie pozostała część delegacji zajmuje miejsca w samochodach. Gość wsiada do samochodu ostatni. Ostemplowaniem paszportów delegacji przez funkcjonariusza Straży Granicznej, transportem jej bagaży oraz przewozem dziennikarzy i osób spoza delegacji zajmuje się ambasada państwa gościa. W szczególnych przypadkach Protokół Dyplomatyczny występuje do Straży Granicznej o dokonanie uproszczonej kontroli kurtuazyjnej, która nie wymaga dostarczania paszportów, a jedynie imiennej listy delegacji. Stosuje się to w przypadku państw europejskich oraz przy zastrzeżeniu wzajemności.

Kolumna składa się z:

‐ samochodu pilotującego policji (zazwyczaj są one przynajmniej dwa),

‐ samochodu Protokołu Dyplomatycznego,

‐ samochodu ochrony (BOR),

‐ samochodu nr 1, opancerzonej limuzyny VIP z flagą osobistą lub państwową dla głównego

gościa z małżonką lub z ambasadorem jego państwa,


Strona 35 z 61

‐ samochodów delegacji według numeracji (w tym samochodu ambasadora jego kraju),

‐ samochodu ochrony (BOR),

‐ ewentualnie ambulansu, mikrobusów,

‐ samochodu policyjnego zamykającego kolumnę.

Przy wizycie państwowej samochodowi gościa towarzyszy eskorta honorowa motocyklistów policji (w innych państwach może to być asysta gwardii konnej na ostatnim odcinku drogi do centrum).

• Eskorta honorowa jest albo ograniczona, jak w Polsce, do najwyższego szczebla wizyty, albo jej wielkość odpowiada randze ceremonialnej.

• Protokół niemiecki ustala na przykład, że przy wizycie państwowej eskortę stanowi 15 motocyklistów, przy wizycie oficjalnej głowy państwa jest ich 7, przy wizycie oficjalnej szefa rządu ‐ 5, a ministra spraw zagranicznych ‐ 3.

• Eskortę kawaleryjską stosują niektóre państwa w przypadku wizyt najwyższego szczebla ‐ w Londynie jest nią Sovereign’s Escort, którą pełni szwadron Household Cavalry Regiment (dopiero po powitaniu przez królową, w drodze do oficjalnej rezydencji gościa).

• W Paryżu gwardią honorową są kirasjerzy Garde republicaine (od Pałacu Inwalidów do oficjalnej rezydencji gościa).

• Niektóre ceremoniały przewidują przelot helikopterem z lotniska do centrum stolicy. Składający wizytę w Stanach Zjednoczonych szef obcego państwa po lądowaniu w bazie lotniczej Andrews jest przewożony helikopterem do centrum Waszyngtonu (sztuczne jezioro Reflecting Pool przed Kapitolem).

3. Ceremonia powitania głowy obcego państwa

Kolumna z lotniska udaje się bezpośrednio na ceremonię oficjalnego powitania. Protokół większości państw wyznacza na miejsce ceremonii otwarty plac przed rezydencją gospodarza ze względu na konieczność swobodnego rozmieszczenia kompanii honorowej oddającej honory wojskowe. Podczas wizyty głowy państwa jest nim dziedziniec Pałacu Prezydenckiego, natomiast w przypadku szefa rządu ‐ dziedziniec przed Kancelarią Prezesa Rady Ministrów.

Na podjeździe Pałacu, pod który zajeżdża limuzyna, gości oczekuje i wita polska para prezydencka (jeśli gość składa wizytę bez małżonki, prezydent RP będzie witał jednak sam). Po jej prawej ręce ustawiają się członkowie delegacji gościa, którzy przybywają na dziedziniec Pałacu przed własnym szefem państwa, po lewej ‐ osobistości polskie uczestniczące w powitaniu, a następnie w rozmowach. Wzdłuż bocznego skrzydła Pałacu zajmują miejsca władze cywilne i wojskowe stolicy, szefowie misji


Strona 36 z 61

dyplomatycznych akredytowani w Polsce w porządku zgodnym z precedencją oraz personel ambasady gości. Przy drugim skrzydle Pałacu rozstawiona jest kompania reprezentacyjna Wojska Polskiego w składzie trzech rodzajów broni ze sztandarem i orkiestrą.

Po wyjściu gości z samochodu i powitaniu z polską parą prezydencką, prezydent RP przedstawia gościowi osobistości polskie, a małżonka prezydenta przedstawia je małżonce gościa. Następnie goście przedstawiają członków swej delegacji gospodarzom. Po odegraniu hymnów narodowych obu państw ‐ najpierw gościa, potem gospodarza ‐ dowódca kompanii honorowej Wojska Polskiego melduje gościowi jej gotowość do przeglądu. Gość w towarzystwie prezydenta Rzeczypospolitej i dyrektora Protokołu Dyplomatycznego polskiego MSZ przechodzi przed jej frontem, oddaje hołd sztandarowi i może pozdrowić żołnierzy. Po zakończeniu przeglądu prezydenci przechodzą przez dziedziniec, aby dyrektor Protokołu Dyplomatycznego przedstawił gościowi władze Warszawy i wszystkich ambasadorów oraz charges d'affaires. W polskim protokole oficjalnego powitania nie przewiduje się przemówień. Uroczystość kończy defilada kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego.

• Szczególnie bogata jest oprawa State Arrival Ceremony otwierającej wizytę państwową w USA. Jest ona zorganizowana w godzinach porannych na południowym trawniku Białego Domu. Po powitaniu gościa przez amerykańską parę prezydencką i przedstawieniu przez nią członków komitetu powitalnego (na czele z sekretarzem stanu) orkiestra wojskowa wykonuje oba hymny narodowe, podczas których oddaje się 21 salw honorowych, co jest zwyczajem już rzadko stosowanym na świecie. Następnie gość w towarzystwie prezydenta Stanów Zjednoczonych dokonuje przeglądu pocztów flagowych obu państw i wszystkich stanów USA oraz oddziałów honorowych wystawionych przez pięć rodzajów wojsk (wojska lądowe, lotnictwo, piechota morska, marynarka wojenna i straż przybrzeżna). Na zakończenie ceremonii obaj prezydenci wygłaszają krótkie przemówienia powitalne ‐ najpierw gospodarz, potem gość.

• Wizyty państwowe w Zjednoczonym Królestwie odbywają się zwyczajowo od wtorku do piątku. Ceremonia oficjalnego powitania przez królową brytyjską w Londynie przypada zazwyczaj na godziny południowe i jest organizowana w Whitehall, na placu Horse Guards (przed siedzibą dowództwa gwardii konnej), gdy gość udaje się do Pałacu Buckingham, lub przed zamkiem w Windsorze, jeśli to on stanowi rezydencję gościa. Uczestniczy w niej batalion jednego z pułków królewskiej gwardii pieszej, którego dowódca składa raport w języku gościa o gotowości oddziałów do przeglądu. Po odegraniu hymnów, oddaniu 41 salw armatnich, przeglądzie wojsk i wzajemnym przedstawieniu osobistości gość w towarzystwie królowej przejeżdża londyńską aleją The Mall otwartym powozem, zwanym State Coach i w otoczeniu eskorty kawaleryjskiej udaje się do swej rezydencji.


Strona 37 z 61

4. Rezydencja gościa

Rezydencją głowy obcego państwa podczas wizyty w Polsce jest Pałac Belwederski, pozostający w dyspozycji prezydenta Rzeczypospolitej. Na czas pobytu gościa w Warszawie wywiesza się na nim flagę jego państwa. Rezydencja traktowana jest kurtuazyjnie przez gospodarza jako siedziba gościa. Może on w niej przyjmować rozmówców oraz podejmować przedstawicieli goszczącego państwa. Szefowie obcych rządów zamieszkują natomiast w pobliskim zespole rezydencji rządowych przy ulicy Parkowej. Pozostała część delegacji rozlokowana jest na koszt gospodarzy w hotelu lub rezydencji rządowej.

Wiele państw dysponuje, podobnie jak Polska, specjalnymi rezydencjami dla głów obcych

państw: w Waszyngtonie jest nią Blair House naprzeciw Białego Domu, w Paryżu ‐ Hotel de

Marigny przy Pałacu Elizejskim, a dla gości monarchy brytyjskiego ‐ zamek w Windsorze. W

innych sytuacjach rezydencja gości mieści się w jednym ze skrzydeł pałacu głowy państwa ‐

Pałacu Buckingham w Londynie czy Pałacu Kwirynalskiego w Rzymie. Wówczas wywiesza się na

nim flagi obu głów państw. Rezydencją może być też tak zwany apartament królewski w

wielkim hotelu stolicy. Wówczas na hotelu również wywiesza się flagę państwową gościa.

4. Wymiana upominków, rozmowy delegacji

W programie wizyty państwowej w Polsce, po zakończeniu uroczystości powitania, obie delegacje spotykają się w Pałacu, gdzie następuje ceremonia wymiany odznaczeń i wręczenia upominków. Wymianę odznaczeń stosuje się tylko w przypadku wizyt składanych przez głowę państwa (nie nadaje się odznaczeń przy wizytach premiera).

Są dwie możliwości wymiany odznaczeń: tylko głowy państw przekazują sobie nawzajem

insygnia najwyższych orderów swych krajów lub przy okazji wizyty zostają również odznaczone

osobistości obu państw uczestniczące w jej przygotowaniu i przebiegu. W uroczystości

wymiany odznaczeń mogą uczestniczyć fotoreporterzy prasowi i kamerzyści telewizyjni.

Istotnym elementem wizyty jest również wymiana upominków pomiędzy głowami państw. Symbolizuje ona osobisty charakter kontaktów przywódców oraz podziękowanie gościa za gościnność, z jaką się go przyjmuje. Wymiana upominków, która ma nadać wizycie możliwie personalny charakter przyjacielskich odwiedzin, nie może jednocześnie wywoływać niezręczności. Upominki powinny zatem mieć wartość jedynie umowną i symboliczną, nie mogą krępować kosztownością. Wówczas obdarowany może je zatrzymać jako pamiątkę osobistą. Jeśli są one bardzo cenne, jak na przykład w przypadku darów papieża (zazwyczaj przekazuje on dużej wartości rękopisy lub obrazy dawnych mistrzów), stosuje się zasadę oddawania ich przez obdarowanego do zbiorów publicznych. Ponieważ charakter upominku ustala się podczas misji przygotowawczej do wizyty, trzeba wówczas określić, czy będzie on mieć charakter osobisty, czy też publiczny.


Strona 38 z 61

Program wizyty państwowej w Polsce

Program wizyty państwowej (wizyty oficjalnej głowy państwa) składanej w Warszawie zawiera pewne stałe punkty, które realizowane są podczas dwóch dni jej trwania. Wśród nich należy wskazać:

1. Uroczystość złożenia wieńców na Grobie Nieznanego Żołnierza z pełnym ceremoniałem wojskowym kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego w składzie trzech rodzajów wojsk. Tego samego typu ceremonie uczczenia Nieznanego Żołnierza występują w ceremoniałach wielu państw: we Francji jest to złożenie wieńca pod Łukiem Triumfalnym, we Włoszech ‐ na Ołtarzu Ojczyzny, w Rosji ‐ pod Murem Kremlowskim, w Wielkiej Brytanii – przy Cenotaph, w USA na cmentarzu narodowym Arlington. Wieniec składają oficerowie towarzyszący głowie państwa. Najczęściej są to: adiutant, attache wojskowy/obrony lub oficerowie sił zbrojnych studiujący w odwiedzanym kraju. Jeśli gościowi nie towarzyszą wojskowi jego kraju, wówczas wieniec składają oficerowie miejscowych sił zbrojnych.

W praktyce polskiej wieniec gościa składającego wizytę niesie dwóch żołnierzy Wojska Polskiego. Gość, któremu towarzyszą komendant garnizonu Warszawy, dyrektor Protokołu Dyplomatycznego MSZ i szef Oddziału Protokołu MON, wysłuchuje hymnów obu państw, składa wieniec i dokonuje wpisu do księgi pamiątkowej. Złożenie wieńca oznacza, że gość poprawia szarfę we własnych kolorach narodowych na położonym przez żołnierzy wieńcu i oddaje hołd chwilą milczenia. Po zapoznaniu gościa z historią Grobu, uroczystość kończy defilada kompanii reprezentacyjnej Wojska Polskiego.

Złożenie wieńca na Grobie Nieznanego Żołnierza przewiduje również protokół wizyty oficjalnej szefa rządu oraz ministra spraw zagranicznych w Polsce. Nie praktykuje się tego przy wizytach nieoficjalnych i roboczych, których dziś odbywa się znacznie więcej. Natomiast wieniec składany jest podczas wizyt wojskowych, ministrów obrony, szefów sztabów lub dowódców wojsk. Protokół poszczególnych państw może też przewidywać inne formy uczczenia zbiorowej pamięci narodu, na przykład wizytę w mauzoleum Mohammada V w Rabacie czy Ataturka w Ankarze.

2. Ewentualne odwiedzenie pomników lub grobów związanych z historią własnego narodu. Burzliwe dzieje Polski znaczone są w wielu krajach pomnikami żołnierzy polskich, cmentarzami wojskowymi i grobami wielkich Polaków. Podobnie wiele narodów odnajduje groby swych żołnierzy (obrońców, wyzwolicieli, lotników, jeńców) w Warszawie.

3. Wizyty kurtuazyjne u marszałków Sejmu i Senatu. Są wyrazem szacunku wobec całego parlamentu jako suwerena demokratycznego państwa, dlatego głowa państwa składa im wizyty w ich siedzibach. Półgodzinne spotkania organizuje się zawsze


Strona 39 z 61

odrębnie, choć ze względu na wspólną siedzibę Sejmu i Senatu następują po sobie bezpośrednio. Jest to zazwyczaj rozmowa informująca gościa o sytuacji wewnętrznej kraju, pracach ustawodawczych i współpracy międzyparlamentarnej.

4. Przyjęcie prezesa Rady Ministrów przez głowę obcego państwa. Szef rządu, stojąc protokolarnie niżej od prezydenta, składa wizytę głowie obcego państwa w jej rezydencji lub spotyka się z nią na oficjalnym śniadaniu. Takie spotkanie w języku protokołu może być określane jako audiencja. W praktyce polskiej stosuje się obecnie najczęściej formułę śniadania, na które prezes Rady Ministrów przybywa do Belwederu jako rezydencji gościa.

5. Ewentualne inne spotkania na życzenie gościa (z prymasem Polski, ministrem spraw zagranicznych, innymi ministrami, z szefami partii politycznych reprezentowanymi w parlamencie lub dwustronną parlamentarną grupą przyjaźni).

6. Spotkanie w ambasadzie własnego kraju ze współobywatelami mieszkającymi w Polsce lub Polakami szczególnie zasłużonymi dla stosunków dwustronnych. W przypadku wizyty monarchini brytyjskiej organizuje się również spotkanie ze wszystkimi ambasadorami państw Commonwealthu.

7. W wyjątkowych i rzadkich przypadkach strony uzgadniają możliwość przemówienia głowy obcego państwa przed połączonymi izbami Sejmu i Senatu. Jest to zwyczaj spotykany na świecie od niedawna, przyjęty w polskim protokole III Rzeczypospolitej. Celem takiego przemówienia jest ważne, czasem przełomowe posłanie polityczne. Najnowsza historia zna takie wielkie wystąpienia: francuskiego prezydenta Mitterranda przed Bundestagiem w 1983 roku, kiedy to przekonał on niemieckich parlamentarzystów do wyrażenia zgody na rozmieszczenie amerykańskich rakiet taktycznych w Europie, czy Lecha Wałęsy ‐ wówczas jeszcze nie prezydenta ‐ przed Kongresem Stanów Zjednoczonych w lipcu 1989 roku. Historyczne były również wystąpienia papieża Jana Pawła II przed Parlamentem Europejskim i parlamentami dwóch najbliższych mu państw, Polski i Włoch.

8. Przemówienie o równie dużej doniosłości, choć mniejszej oprawie formalnej, może też być wygłaszane w znaczącej placówce naukowobadawczej. Podczas wizyt w Wielkiej Brytanii głowy państw lub szefowie rządów zwykli odwiedzać Chatham House, czyli Royal lnstitute of International Affairs, w Paryżu ‐ Institut francais des relations internationales, w Waszyngtonie ‐ Council of Foreign Policy albo Center for Strategic and International Studies. Wystąpienia przygotowane na tę okazję są często najważniejszym przesłaniem politycznym wizyty. Taki charakter miało wygłoszone podczas wizyty państwowej w 2001 roku wystąpienie prezydenta Busha w warszawskiej Bibliotece


Strona 40 z 61

Uniwersyteckiej. Warsaw speech, adresowana do wszystkich europejskich sojuszników i partnerów, była programowym wystąpieniem nowej administracji republikańskiej dotyczącym polityki dalszego rozszerzenia NATO.

9. Zwiedzenie przez głowę państwa instytucji kulturalnej lub naukowej własnego kraju działającej w Warszawie albo instytucji finansowych czy gospodarczych związanych z jej krajem (wizyta na giełdzie, spotkanie z dwustronną izbą handlowo‐przemysłową lub organizacją przedsiębiorców, odwiedzenie inwestycji zagranicznej, filii własnej firmy, spółki sprywatyzowanej). Należy przy tym unikać wrażenia faworyzowania konkretnej grupy przemysłowej lub przedsiębiorcy.

10. Protokół wizyty państwowej w Polsce nie przewiduje natomiast wizyty w stołecznym Ratuszu i spotkania z prezydentem Warszawy, choć zwyczaj ten jest często praktykowany w innych państwach (wizyty u lorda majora Londynu, mera Paryża, syndyka Rzymu czy alkada Madrytu). Jest to uprzejmy gest wobec gospodarza odwiedzanej stolicy, ma on jednak charakter wyłącznie kurtuazyjny, co przy napiętym programie wizyty jest niekoniecznym dodatkowym obciążeniem.

Wizyta państwowa, która trwa zazwyczaj od dwóch do trzech dni, może być częściowo realizowana poza Warszawą. Jest to praktyka stosowana przez wiele państw, które chcą w ten sposób umożliwić gościowi poznanie innych regionów odwiedzanego kraju. Chodzi zatem zarówno o sprawienie przyjemności gościowi, jak i o zaprezentowanie mu wyjątkowych obiektów historycznych lub przemysłowych, wreszcie o możliwość uczestnictwa w wizycie szerszych kręgów własnego społeczeństwa.

W przypadku wizyty składanej w Polsce gość zazwyczaj odwiedza w jej ostatnim dniu Kraków

(łącznie ze zwiedzaniem byłego hitlerowskiego obozu Auschwitz) lub Gdańsk. Towarzyszą mu w

tej części podróży przedstawiciele prezydenta i rządu RP oraz władz lokalnych. Wojewoda

(przedstawiciel rządu) i prezydent miasta (przedstawiciel mieszkańców) ‐ jako gospodarze ‐

podejmują go też oficjalnym śni adaniem. Przed opuszczeniem przez gościa Warszawy odbywa

się na dziedzińcu Pałacu uroczystość jego oficjalnego pożegnania z prezydentem RP ‐ według

tego samego ceremoniału co powitanie. Może się zdarzyć, że prezydent Rzeczypospolitej

towarzyszy osobiście swojemu gościowi w wizycie poza Warszawą. Wówczas to on wydaje

śniadanie na cześć gościa i żegna go przed odlotem.

Obiad oficjalny

Wieczorem pierwszego dnia wizyty prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje gościa oficjalnym obiadem (ang. State dinner, franc. diner d'Etat), w którym uczestniczą członkowie kierownictwa państwowego, obie delegacje, przedstawiciele środowisk


Strona 41 z 61

artystycznych, naukowych, gospodarczych i dziennikarskich, osoby związane współpracą z krajem gościa.

Wnętrza Pałacu Namiestnikowskiego pozwalają na wydanie obiadu na około 90 osób.

Stosowany w Polsce protokół wymaga od mężczyzn przybycia w smokingu (ang. black tie, franc.

cravate noire), a od kobiet ‐ w długiej sukni. Często jednak obowiązuje skromniejszy strój,

którym jest ciemne ubranie i krótka suknia. Decyduje o tym każdorazowo godzina rozpoczęcia

obiadu, ranga uroczystości i możliwości gości. Wskazanie stroju zawiera zaproszenie.

Podczas obiadu oficjalnego obaj szefowie państw wygłaszają oficjalne toasty: najpierw gospodarz ‐ witając, potem gość ‐ dziękując za przyjęcie. Toasty są zazwyczaj drukowane, niekiedy mogą mieć one charakter politycznej deklaracji. Są wyłożone na stole przy każdym uczestniku obiadu, zależnie od potrzeby, w języku gospodarza lub gościa. Po zakończeniu toastów salę jadalną opuszczają fotoreporterzy i kamerzyści.

Obiady oficjalne wydawane przez szefów rządów podczas wizyt oficjalnych są mniej wystawne,

choć również bardzo uroczyste. Stosuje się do nich zbliżony ceremoniał, przedstawianie

zaproszonych obu szefom rządów, odegranie hymnów narodowych oraz toasty. Zazwyczaj, jak

w przypadku Polski, nie jest wymagany smoking, a jedynie ciemne ubranie.

Głowa obcego państwa może wydać w drugim dniu wizyty przyjęcie rewanżowe w swojej rezydencji na cześć prezydenta Rzeczypospolitej.

KORESPONDENCJA DYPLOMATYCZNA

Państwa i ich oficjalni przedstawiciele prowadzą między sobą obrót pisemny, który określa się mianem korespondencji dyplomatycznej. Pisma wymieniane w takim obrocie są aktami oficjalnymi i mają wartość dokumentów prawnie wiążących, gdyż zawiadamiają o decyzjach podjętych przez państwa lub o związaniu się przez nie nowymi zobowiązaniami międzynarodowymi. Należy zatem wyraźnie podkreślić, że korespondencja dyplomatyczna ma znaczenie prawne, a nie tylko informacyjne. To automatycznie narzuca wymagania dotyczące jej zakresu, treści, formy i stylu.

Pisma sporządzone w takim obrocie muszą jednoznacznie potwierdzać autorstwo ich nadawcy i udowadniać prawdziwość przekazu. Korespondencja dyplomatyczna może być więc prowadzona wyłącznie przez uprawnionych przedstawicieli państwa oraz jego właściwych instytucji. Ponieważ obejmuje swoim zakresem całokształt stosunków dwustronnych lub wielostronnych państwa, zatem


Strona 42 z 61

osoby, które ją sporządzają, muszą być upoważnione do reprezentowania państwa na zewnątrz.

Prawo do reprezentowania państwa bez konieczności przedstawienia odpowiednich pełnomocnictw – jak powszechnie w tym gronie wiadomo – przysługuje wyłącznie głowom państw, szefom rządów i ministrom spraw zagranicznych. Te trzy kategorie przedstawicieli państwa są jedynymi upoważnionymi do wymiany korespondencji dyplomatycznej, którą przygotowuje dla nich i prowadzi w ich imieniu Protokół Dyplomatyczny.

Instytucjami państwa uprawnionymi do prowadzenia korespondencji dyplomatycznej jest

Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz sieć jego przedstawicielstw dyplomatycznych na

całym świecie. Odstępstwo od tej zasady przyjęto wobec korespondencji prowadzonej przez

konsulów ze względu na potrzebę umożliwienia im skutecznego sprawowania opieki nad

obywatelami własnego kraju przebywającymi na terenie państwa urzędowania. Obecnie,

zwłaszcza jeśli chodzi o pisma polityczne najwyższych przedstawicieli państwa adresowane do

ich odpowiedników, dopuszcza się, by powstawały bezpośrednio w ich kancelariach.

Pojęcie korespondencji dyplomatycznej nie obejmuje natomiast korespondencji urzędowej placówek z ich własnym Ministerstwem Spraw Zagranicznych, określanym w polskiej tradycji jako Centrala. Taką korespondencję Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych definiuje jako wszelką korespondencję odnoszącą się do misji i jej funkcji (art. 27). Można ją swobodnie przesyłać w formie jawnej lub zaszyfrowanej, drogą radiową i przez kurierów dyplomatycznych pod nazwą poczty dyplomatycznej. Oznaczona we właściwy sposób poczta dyplomatyczna jest nietykalna i nie może być zatrzymywana lub otwierana przez przedstawicieli państwa przyjmującego i państw trzecich.

Korespondencja może mieć różny charakter, przygotowywana jest również przez różne departamenty MSZ:

- pełnomocnictwa oraz umowy przygotowuje Departament Prawno‐Traktatowy;

- dokumenty o charakterze politycznym, takie jak:

• Aidememoire (nota dyplomatyczna, która służy do przedstawienia lub uzupełnienia na piśmie spraw poruszonych w uprzedniej rozmowie, pisana w osobie trzeciej, bez zwrotów grzecznościowych, adresu, pieczęci, a czasem nawet daty),

• Pro memoria (nota stanowiąca streszczenie odbytej rozmowy, odmiana aide memoire) czy

• Nonpaper (opinie i propozycje do dyskusji w czasie negocjacji),

powstają w departamentach politycznych Ministerstwa Spraw Zagranicznych;


Strona 43 z 61

- pisma ceremonialne, posłania i depesze okolicznościowe oraz noty werbalne wysyłane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych należą do kompetencji Protokołu Dyplomatycznego.

Pisma ceremonialne w korespondencji dyplomatycznej:

1. Listy uwierzytelniające – kredencjały ‐ kieruje prezydent Rzeczypospolitej do głowy państwa, przy której ustanawia ambasadora lub do której wysyła misję specjalną, oraz do sekretarza generalnego lub dyrektora generalnego organizacji międzynarodowej, przy której akredytuje stałego przedstawiciela RP. W zasadzie jest to ten sam typ listów, jednak różnią się one treścią z uwagi na to, że głowa obcego państwa reprezentuje jego suwerenność, co odzwierciedla skierowana do niej prośba o życzliwe potraktowanie ambasadora. Natomiast sekretarz generalny lub dyrektor generalny organizacji międzynarodowej, której członkiem jest Polska, jest wybranym wysokim urzędnikiem niekorzystającym z atrybutów suwerenności. Treść listów uwierzytelniających stałego przedstawiciela przy jego osobie bardziej oznajmia ten fakt, niż prosi o jego akceptację, i jest odpowiednio mniej rozbudowana.

2. Listy rekredencyjne wystawia się, gdy zmianie uległa w zasadniczy sposób forma państwa, przy którym akredytowany był już wcześniej nasz ambasador (zmiana ustroju, zmiana nazwy, zmiana panującego monarchy). O ile w przeszłości były one wymagane przy każdej zmianie głowy państwa, obecnie stosuje się je coraz rzadziej. Rekredencji ambasadora mogą wymagać dwory królewskie po śmierci panującego monarchy, nie stosuje się jej natomiast w ustroju republikańskim. Podobnie, wiele państw, informując o zmianie ich oficjalnej nazwy, jednocześnie zaznacza, że nie wymaga to powtórnego uwierzytelnienia.

3. Wystawiane przez prezydenta na koniec pełnienia misji listy odwołujące ambasadora stosuje się tylko w stosunkach dwustronnych, organizacje międzynarodowe ich nie wymagają. Listy uwierzytelniające, które są osobistym pismem głowy państwa do jej odpowiednika, przedstawiciel dyplomatyczny zawsze wręcza osobiście. Jedynie listy odwołujące są wręczane przez następnego ambasadora wraz z własnymi listami uwierzytelniającymi.

Zarówno listy uwierzytelniające, jak i listy odwołujące nie różnią się formą i wyglądem.

Sporządza się je we współczesnej praktyce polskiej na grubych blankietach papieru formatu A4

w kolorze kremowym, z wytłoczonym na pierwszej karcie herbem państwowym. Listy

przygotowuje się w trzech egzemplarzach. Pierwszy, oryginalny, drukuje się od połowy

pierwszej karty, pozostawiając jej górną połowę pustą na znak szacunku dla odbiorcy. Drugi jest

autentyczną kopią wręczaną przez ambasadora w Ministerstwie Spraw Zagranicznych państwa


Strona 44 z 61

akredytacji wraz z wystąpieniem o audiencję u głowy państwa. Trzeci pozostaje w kraju, w

archiwum Protokołu Dyplomatycznego.

Listy podpisuje osobiście prezydent Rzeczypospolitej, natomiast obie ich kopie w dolnym

lewym rogu kontrasygnuje minister spraw zagranicznych, co wynika z przepisów

konstytucyjnych (art. 144 KRP). Trzeci egzemplarz listów podpisuje dodatkowo w dolnym

prawym rogu dyrektor Protokołu Dyplomatycznego MSZ, potwierdzając ich zgodność z

oryginałem. Wszystkie listy sporządza się w języku polskim, ale załącza się do nich kurtuazyjnie

nieoficjalne tłumaczenie na jeden z ważniejszych języków międzynarodowych (którego się nie

podpisuje).

3. Patenty są to pisma akredytujące nieadresowane do konkretnego odbiorcy, które w praktyce polskiej wystawia minister spraw zagranicznych. Stosowane są w korespondencji dyplomatycznej w celu ustanowienia konsula kierującego urzędem konsularnym oraz wyrażenia przez państwo przyjmujące zgody na powołanie go. Mianowania konsula dokonuje się przez wystawienie mu listów komisyjnych. Listy komisyjne stwierdzają charakter urzędowy osoby konsula i wskazują jego imiona i nazwisko oraz kategorię i klasę, jak również okręg konsularny i siedzibę urzędu konsularnego. Listy komisyjne wystawia się zarówno konsulom zawodowym, jak i honorowym.

4. Exequatur jest upoważnieniem konsula przez władze państwa przyjmującego do wykonywania jego czynności. Stanowi odpowiedź na przedstawione listy komisyjne. Wystawia się je zarówno dla konsulów zawodowych, jak i honorowych. Podobnie jak listy komisyjne, w Polsce exequatur jest pismem ministra spraw zagranicznych przygotowywanym do jego podpisu przez Protokół Dyplomatyczny.

Pisma okazjonalne w korespondencji dyplomatycznej

Najwyższe osobistości państwa wymieniają ze swymi zagranicznymi odpowiednikami pisma i posłania, których oficjalny charakter czyni z nich ważny element korespondencji dyplomatycznej. Ten typ pism można podzielić (ze względu na treść) na:

1. Zaproszenia, w których głowa państwa lub szef rządu składa swemu zagranicznemu odpowiednikowi propozycję złożenia wizyty we własnym kraju; obecna częstotliwość kontaktów bezpośrednich sprawia, że nie są wymagane formalne zaproszenia, chyba że tak stanowią przepisy wewnętrzne zapraszającego państwa;

2. Posłania, w których porusza się istotną kwestię o charakterze politycznym, prosi się o poparcie stanowiska własnego kraju w negocjacjach wielostronnych lub o


Strona 45 z 61

życzliwość dla własnego kandydata na stanowisko w organizacji międzynarodowej;

3. Listy lub depesze gratulacyjne przesyłane z okazji święta narodowego, wyboru na stanowisko;

4. Listy lub depesze kondolencyjne, kierowane do zagranicznych odpowiedników w związku ze śmiercią wybitnej osobistości, tragiczną katastrofą lub klęską żywiołową;

5. Podziękowania za otrzymane życzenia.

Pisma i posłania tego typu przesyła się zasadniczo na dwa sposoby”

oryginalny list podpisany przez nadawcę, który Protokół Dyplomatyczny przesyła adresatowi za pośrednictwem ambasady własnego państwa w jego stolicy. Takie pismo jest zazwyczaj zredagowane we własnym języku narodowym i towarzyszy mu nieoficjalne tłumaczenie sporządzone albo przez sekretariat nadawcy, albo przez ambasadę. Przekazuje się je wraz z listem przewodnim ambasadora lub notą przesyłową ambasady do miejscowego Protokołu Dyplomatycznego albo szefa gabinetu odbiorcy. Bardzo często zdarza się, że ‐ w pilnych sprawach ‐ przed wysyłką wersji oryginalnej pismo przesyła się faksem do ambasady z prośbą o sporządzenie nieoficjalnego tłumaczenia i przekazanie go. Wówczas w piśmie przesyłowym zaznacza się, że oryginał zostanie dostarczony w późniejszym czasie.

depesza, przesłana radiowo do własnego przedstawicielstwa dyplomatycznego a następnie przekazana w formie noty dyplomatycznej przez ambasadę – tę drogę stosuje się do pism wymagających szczególnie szybkiego dostarczenia lub też pism o charakterze standardowym. takim jak życzenia z okazji święta narodowego.

Wszystkie posłania przekazywane drogą radiową określa się mianem depeszy. Stosowane przez

dyplomację depesze mogą mieć charakter poufny, tajny lub ściśle tajny ze względu na ich

zawartość, co wymaga wysyłania ich w formie zaszyfrowanej, lub też jawny ‐ i wówczas ich

treść nie wymaga utajnienia. Depesze zamknięte, czyli szyfrogramy, nie mają zastosowania w

przekazywaniu korespondencji dyplomatycznej: służą do tego depesze otwarte, zwane

clarisami.

Noty dyplomatyczne

Najbardziej powszechną formę korespondencji dyplomatycznej stanowią noty, które uważa się nawet za korespondencję dyplomatyczną w najwęższym i najściślejszym znaczeniu słowa. Noty dyplomatyczne kierują do siebie ministerstwa spraw zagranicznych w państwach przyjmujących i akredytowane w nich przedstawicielstwa


Strona 46 z 61

dyplomatyczne, organizacje międzynarodowe ze stałymi przedstawicielstwami państw członkowskich i pomiędzy sobą ambasady działające w tej samej stolicy.

Noty mogą wymieniać zarówno osoby kierujące tymi instytucjami (ministrowie, sekretarze i podsekretarze stanu, dyrektorzy generalni, ambasadorowie, stali przedstawiciele, charge d'affaires), jak i same te instytucje jako urzędy. Noty wysyłane przez osoby indywidualne określa się mianem not osobistych lub podpisanych, natomiast noty wysyłane przez urzędy nazywa się notami słownymi lub werbalnymi. Nota werbalna bez nagłówka, czyli bez nazwy typu dokumentu na początku pisma, może być też określana mianem noty oficjalnej.

Noty podpisane wystawia się na osobistych blankietach ministra, wiceministra, ambasadora lub charge d'affaires. Górna część pierwszej strony noty powinna pozostać pusta. (kilka centymetrów od góry), datę umieszcza się u dołu. Adres odbiorcy noty znajduje się zawsze po lewej stronie, na doIe pierwszej strony. Nota osobista, jak wskazuje sama nazwa, jest sana w pierwszej osobie liczby pojedynczej i musi być podpisana przez nadawcę, nie stosuje się natomiast na niej odcisku pieczęci. Noty osobiste stosowane są najczęściej przez ambasadorów, by zawiadomić o objęciu placówki, o czasowych wyjazdach i o jej ostatecznym opuszczeniu.

Noty werbalne stają się natomiast podstawową formą pisma stosowanego w korespondencji dyplomatycznej, zarówno przez ich użyteczność jako dokumentu prawnego, jak i uniwersalność spraw, których mogą dotyczyć. Formułuje się je bezosobowo w imieniu urzędu, zatem używa się w nich trzeciej osoby liczby pojedynczej. Noty werbalne mogą być przy tym kierowane zarówno do poszczególnych ambasad, jak i mieć charakter okólny, czyli być kierowane do wszystkich przedstawicielstw dyplomatycznych w stolicy, co szczególnie często stosuje Protokół Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Do sporządzania not werbalnych służy specjalny papier, zwany notowym. W praktyce polskiej

jest to biały papier kredowy formatu A4 z wytłoczonym u góry pośrodku godłem

Rzeczypospolitej. Notę werbalną rozpoczyna się, w miarę możności, kilka centymetrów poniżej

górnej krawędzi pierwszej strony nagłówkiem będącym tytułem pisma (Nota werbalna) lub

pośrednio jej tekstem. Jest on zawsze standardowy i zaczyna się każdym przypadku identycznie

od słów:

,,Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej przesyła wyrazy szacunku Protokołowi

Dyplomatycznemu Ministerstwa Spraw Zagranicznych i ma zaszczyt (poinformować,

przekazać, przesłać, zaproponować ... )"

lub

"Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej przesyła wyrazy szacunku

Ambasadzie... i ma zaszczyt (poinformować, przekazać, przesłać, zaproponować ... )",


Strona 47 z 61

po czym następuje właściwa treść. Notę zamyka standardowo formuła:

"Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej korzysta z okazji, aby ponowić Protokołowi

Dyplomatycznemu Ministerstwa Spraw Zagranicznych wyrazy wysokiego poważania"

lub

"Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej korzysta z okazji, aby

ponowić Ambasadzie ... wyrazy wysokiego poważania."

W sytuacji, gdy nota ma służyć przekazaniu treści nieprzyjaznej lub wyrażać niezadowolenie,

kurtuazyjne formuły rozpoczynające i kończące jej tekst mogą być ograniczone do minimum lub

nawet zostać całkowicie pominięte. Dotyczy to głównie not protestacyjnych, ultimatum

przekazanego w formie noty i not w sprawie zerwania lub zamrożenia stosunków.

Kilka wierszy poniżej tekstu umieszcza się po lewej stronie miejsce i datę wystawienia noty, a

jeszcze niżej jej adresata, którego określa się jedynie nazwą "Ambasada ... w Warszawie",

"Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa" ("Protokół

Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa").

Noty werbalnej nie podpisuje się.

WIZYTÓWKI

Wizytówka, czyli karta wizytowa lub bilet wizytowy (ang. visiting card, franc. carte de visite, billet de visite) służy do ułatwienia kontaktów przy zawieraniu znajomości oraz do prowadzenia korespondencji. Weszła w użycie w końcu XVIII wieku, ale jej właściwa forma spopularyzowała się dopiero w XIX wieku i, jak wskazuje nazwa, służyła do składania wizyt. Dziś w większym stopniu jest zapisem danych zawodowych i adresowych posiadacza, ale w dyplomacji nadal funkcjonuje w formie tradycyjnego biletu do korespondencji.

W dzisiejszej praktyce dyplomatycznej występuje wiele rodzajów wizytówek (w zależności od funkcji, jakie mają pełnić). Wyróżnia się:

• Wizytówkę protokolarną – zawierającą wyłącznie imię i nazwisko osoby, pełnioną przez nią funkcję i ewentualnie godło państwa bądź symbol organizacji międzynarodowej, którą osoba reprezentuje. Wizytówka protokolarna służy do przedstawiania się, prowadzenia korespondencji oraz do składania wizyt.

• Wizytówkę służbową – zawierającą imię i nazwisko osoby, pełnioną przez nią funkcję oraz służbowe dane adresowe (adres, telefon, email). Ogólną zasadą jest,


Strona 48 z 61

że prostota szaty graficznej wizytówki jest tym większa, a liczba podanych informacji tym mniejsza, im ważniejsza jest posługująca się nią osoba.

• Wizytówkę prywatną ‐ zawierającą imię i nazwisko osoby, pełnioną przez nią funkcję oraz prywatne dane adresowe (adres, telefon, email).

• Wizytówkę wspólną małżonków – jest to połączenie wizytówki protokolarnej i prywatnej, służy do przedstawiania się, prowadzenia korespondencji oraz do składania wizyt. Co do zasady nie umieszcza się na niej danych adresowych (można dopisać ręcznie).

• Karty korespondencyjne

Złożenie wizytówki równa się złożeniu wizyty. Wizytówka, którą składano w odwiedzanym domu lub rezydencji, służyła pierwotnie wyłącznie zaznaczeniu faktu złożenia wizyty lub dosłownie zastępowała wizytę. Kartę wizytową można było zatem złożyć nie tylko wówczas, gdy gospodarzy nie było w domu, ale także gdy nie zamierzało się wchodzić. Przesyłanie kart wizytowych tradycyjnie służy bowiem wśród dyplomatów nawiązaniu znajomości i zastępuje wymianę wizyt kurtuazyjnych w wymaganym czasie 24 godzin. Karty zastępujące wizytę składa się bez koperty, natomiast jeśli zawierają one dopisane ręcznie życzenia ‐ w kopercie.

Wizytówka jako forma korespondencji

Pierwotna tradycja przesyłania wizytówek zamiast składania wizyty uczyniła z nich dość szybko formę korespondencji osobistej. Ta funkcja istnieje nadal we współczesnym świecie i odnosi się do zasadniczych elementów życia towarzyskiego: poznania, gratulacji, podziękowań, życzeń i pożegnań.

W przypadku standardowej korespondencji o charakterze grzecznościowym wśród dyplomatów stosuje się zwyczaj dopisywania na wizytówkach następujących francuskich skrótów:

• PFC ‐ pour faire connaissance (by poznać się)

• PP ‐ pour presentation (by przedstawić się)

• PS ‐ pour saluer (by pozdrowić)

• PF ‐ pour feliciter (by złożyć życzenia)

• PC ‐ pour condoleances (by złożyć kondolencje)

• PR ‐ pour remercier (by podziękować)

• PPC ‐ pour prendre conge (by pożegnać się)

• PFNA ‐ pour feliciter a I'occasion du nouvel an (by złożyć życzenia noworoczne).


Strona 49 z 61

Te skróty tradycyjnie dyplomaci dopisywali w rogu ich wierzchniej strony obowiązkowo

ołówkiem. Natomiast jeśli zamierza się wykorzystać wizytówkę do napisania paru zdań

krótkiego liściku, służy do tego jej strona verso. Wówczas na dole przedniej strony wizytówki

umieszcza się ręcznie łacińską adnotację verte! czyli odwróć! lub francuski skrót RSVP, który w

tym przypadku oznacza Retournez s'il vous plait, czyli proszę odwrócić i którego nie należy

mylić z prośbą o odpowiedź na kartonie zaproszenia.

Karty przesyłowe – odmiana wizytówki służąca do przesyłania kwiatów, podarunków lub korespondencji. Mogą to być karty rozmaitych rozmiarów ‐ od niewielkich biletów wizytowych do dużych kart korespondencyjnych ‐ z wydrukowanym obok nazwiska i tytułu lub nazwy instytucji wysyłającej tekstem grzecznościowym. Nie przewiduje się na nich żadnych dopisków odręcznych, podobnie jak nie umieszcza się adresu ani numeru telefonu.

Inną formą drukowanych kart korespondencyjnych są zawiadomienia, często określane

francuskim terminem faire‐part (ang. announcement). Mają one wygląd i rozmiary kart

korespondencyjnych i są w całości wydrukowane. Stosuje się je najczęściej z okazji wydarzeń o

charakterze prywatnym: zaręczyn, ślubów, narodzin dzieci, śmierci itp. Faire‐part zasadniczo

różni się od zaproszenia, gdyż służy tylko poinformowaniu wielu osób o mającej się odbyć lub

odbytej uroczystości bez konieczności ich udziału. Informowanie za pośrednictwem

drukowanych faire‐part jest szczególnie uzasadnione, gdy uroczystość odbywa się daleko od

stałego miejsca zamieszkania, na przykład za granicą, lub jeśli zainteresowani chcą jej nadać

zamknięty, poufny albo rodzinny charakter.

ETYKIETA

ORGANIZACJA PRZYJĘĆ

Przyjęcia odgrywają w protokole dyplomatycznym bardzo istotną rolę. Pozwalają nawiązywać nowe znajomości, a także służą budowaniu więzi i zacieśnianiu znajomości w określonym kręgu towarzyskim. Stwarzają one okazję do swobodnej wymiany poglądów oraz umożliwiają przekazywanie i formowanie opinii w atmosferze nieformalnych kontaktów. Zapraszając gości na przyjęcie mamy sposobność zarówno wyrażenia im podziękowania jak i uhonorowania poprzez okazanie gościnności. Mamy też okazję dla budowania i umacniania swego prestiżu zawodowego poprzez


Strona 50 z 61

prezentację upodobań i zainteresowań. Nie zmienia to faktu, że podczas wszystkich przyjęć dyplomatycznych bezwzględnie przestrzega się protokołu i precedencji.

W przyjęciach organizowanych z okazji święta narodowego lub oficjalnej wizyty osobistości z danego kraju udział dyplomaty, o ile otrzymał zaproszenie, jest obowiązkowy. W przypadku niemożności przybycia należy swą nieobecność usprawiedliwić. Szef placówki prosi wówczas o wzięcie udziału w uroczystości swego zastępcę, który przy powitaniu ponowi usprawiedliwienie.

Dyplomata, który przyjął zaproszenie na przyjęcie, nie może bez ważnego powodu nie przybyć

lub wycofać się w ostatniej chwili. Uczestnictwo zobowiązuje go także do rewanżu, zaproszenia

na przyjęcie wydawane we własnej ambasadzie lub w domu. Zasada wzajemności znajduje

powszechne zastosowanie zarówno w kontaktach oficjalnych jak i towarzyskich.

W zależności od pory, w której organizuje się przyjęcie, wyróżniamy:

• śniadanie (lunch) ‐ organizowane w godzinach południowych, między 12.30 a 15.00. Można je rozpocząć o godzinie 13.00, ale nie później niż o 14.00. Jest to przyjęcie na siedząco, dla małej ilości osób, często w restauracji lub rezydencji ambasadora. Gości obowiązuje punktualne przybycie. Ta forma przyjęcia może mieć zarówno charakter oficjalny jak i „roboczy", często służy nieformalnej wymianie poglądów. Późniejszą (godzinowo) odmianą śniadania jest afternoon tea (14.30‐16.30).

• cocktail ‐ rodzaj przyjęcia na stojąco, dla większej ilości osób. Organizowany jest w salach ambasady lub w hotelu, w godzinach popołudniowych (17.00‐19.30) i trwa zazwyczaj około 2 godzin (na zaproszeniach podaje się godzinę rozpoczęcia i zakończenia np.: ...od godz.17.30 ...do godz.19.00), nie obowiązuje punktualne przybycie. Serwuje się napoje i drobne przekąski. Wydawany bywa z różnych okazji: pożegnania i powitania dyplomaty, obchodu rocznicy, wydarzeń kulturalnych (np. wystawa) lub gospodarczych (promocja).

• obiad (dinner) ‐ zwykle rozpoczyna się o godz. 20.00. Czasami, ze względów organizacyjnych lub klimatycznych, stosuje się inny czas rozpoczęcia obiadu (19.00‐21.00). Przyjęcie organizowane jest dla ściśle określonej liczby gości. Obowiązuje punktualne przybycie i ubiór określony w zaproszeniu. Jest to najbardziej uroczysta forma przyjęcia dyplomatycznego. Wydawany bywa z okazji oficjalnej wizyty osobistości, pożegnania ambasadora itp.

Gości na przyjęcie można zapraszać osobiście, telefonicznie, listownie lub korzystając z kart zaproszeniowych. Wskazane jest jak najwcześniejsze zapraszanie gości, nawet na dwa do trzech tygodni przed proponowanym terminem.


Strona 51 z 61

Karty zaproszeniowe na imprezy i przyjęcia dyplomatyczne mają na ogół format pocztówki. Tekst zaproszenia jest drukowany lecz imię i nazwisko osoby zapraszanej oraz data i godzina przyjęcia wpisywane są zazwyczaj odręcznie. Zaproszenie powinno zawierać następujące dane:

• imię i nazwisko oraz tytuł osoby zapraszającej,

• imię i nazwisko osoby zapraszanej,

• datę, godzinę i miejsce przyjęcia,

• informację o formie przyjęcia (obiad, cocktail, lampka wina, etc.),

• określenie okazji z jakiej wydawane jest przyjęcie;

W prawym dolnym rogu karty zaproszeniowej (w USA ‐ w lewym) zamieszcza się skrót francuski R.S.V.P. (repondez s'il vous plait – proszę odpowiedzieć). Poniżej podaje się także numer telefonu. Skrót R.S.V.P. zobowiązuje osobę zapraszaną do potwierdzenia czy przyjmuje zaproszenie, czy też nie. Stosowany jest również skrót P.M. (pour mémoire, pro memoria dla pamięci), gdy osoba wcześniej zaproszona (np. telefonicznie) przyjęła zaproszenie.

U dołu zaproszenia mogą znajdować się dopiski: regrets only lub en cas d'empêchement (w

przypadku niemożności przybycia). Zobowiązują one osobę zapraszaną do powiadomienia

osoby zapraszającej jedynie o niemożności przyjęcia zaproszenia. Tę formułę stosuje się przy

zapraszaniu dużej liczby gości na przyjęcia stojące.

Zaproszenie na przyjęcia urządzane wieczorem często zawierają informację o rodzaju stroju jaki będzie obowiązywać na danym przyjęciu: White tie (frak), Black tie (smoking), Informal (strój wizytowy), dark suit (ciemny garnitur). Frak noszony przez panów zobowiązuje panie do noszenia długiej sukni. Długa suknia może także być wymagana u partnerek towarzyszących panom w smokingu, wówczas na zaproszeniu dopisuje się long dress. W pozostałych przypadkach uniwersalnym strojem dla kobiety na wieczór jest suknia wizytowa, a na przyjęcia popołudniowe i wczesne wieczorne ‐ garsonka lub sukienka koktajlowa.

Punktualność przybycia na przyjęcie obowiązuje wszystkich gości. Spóźnienie jest traktowane jako wyraz braku obycia i lekceważenia gospodarza. Jeśli gościem honorowym jest ważna osobistość, np. minister spraw zagranicznych, gości zaprasza się 10‐15 minut wcześniej, aby gość honorowy zastał wszystkich na miejscu. Ta generalna zasada nie dotyczy przyjęć na stojąco. W takich przypadkach przybycie na przyjęcie w ciągu pierwszych 45 minut jest jak najbardziej prawidłowe. Jeśli w karcie zaproszeniowej podano godzinę rozpoczęcia i zakończenia przyjęcia (...od ...do) wówczas bezwzględnie obowiązuje gości termin jego zakończenia. Przyjęcie opuszcza się przed godziną oznaczoną w zaproszeniu.


Strona 52 z 61

Najpopularniejsze rodzaje przyjęć:

• Lampka wina – najprostsze przyjęcie stojące, będące akcentem towarzyskim najczęściej przy okazji wystawy artystycznej, wernisażu, pokazu filmowego itp. Trwa od 15 do 30 minut i nie zobowiązuje do podawania żadnych przekąsek (ewentualnie kruche ciasteczka, tartinki, minipizze).

• Koktajl – najczęstsze i najbardziej uniwersalne przyjęcie stojące. Trwa około dwóch godzin, może być organizowane we wnętrzu, lub w ogrodzie, jest to jedyne przyjęcie, które nie wymaga punktualności i można z niego wyjść w dowolnym momencie. Na przyjęciu koktajlowym podaje się szeroki wybór alkoholi oraz bufet dań zimnych i gorących, które można jeść na stojąco, posługując się jedną ręką, bez użycia noża.

• Przyjęcie bufetowe – „stopień pośredni” między koktajlem a przyjęciem zasiadanym, charakteryzuje je samoobsługowy bufet dań i brak wyznaczonych miejsc przy stołach. Może być wydawane w porze kolacji (buffet dinner), rzadziej w porze lunchu (buffet lunch), na ogół w restauracji lub hotelu. Zaproszone osoby przychodzą o oznaczonej godzinie. Goście obsługują się sami. Jest to swobodna forma przyjęcia, w czasie aperitifu na stojąco, pozwalająca na wymianę poglądów „każdego z każdym", często wykorzystywana podczas rozmów handlowych. Przyjęcie bufetowe można organizować planując rozsadzenie gości i wskazując gościom stół, bez wyznaczania przy nim miejsca. Na przyjęciach bufetowych zazwyczaj goście siedzą przy kilkuosobowych stołach.

• Obiad zasiadany – najbardziej uroczysta forma przyjęcia, wydawana najczęściej na cześć znamienitego gościa. Wymaga zaplanowania wszystkich elementów przyjęcia, od rozkładu sali i usadzenia gości począwszy, przez menu, napoje, na dekoracjach i programie artystycznym skończywszy. Po przyjęciu należy gospodarzom przesłać pisemne podziękowanie bądź podziękować telefonicznie lub ustnie przy okazji najbliższego spotkania.

Przyjęcie w domu lub salach recepcyjnych ambasady wymaga zawsze bardzo starannego przygotowania. Należy dokładnie ustalić skład gości, których chcemy zaprosić, odpowiednio wcześnie (dwa do trzech tygodni przed planowanym terminem przyjęcia) wysłać zaproszenia i uzyskać potwierdzenie obecności. Należy ustalić menu (tak by nie powtarzało się i było atrakcyjne dla gości), odpowiednio dobrać napoje, przygotować stół, nakrycia etc. Przyjęcie oficjalne wymaga zapewnienia obsługi kelnerskiej.

Stół należy przygotować ze szczególną starannością, zwracając uwagę zwłaszcza na jego estetyczny wygląd. W zależności od liczby gości i możliwości lokalowych aranżacje stołu lub stołów mogą być różne. Najprostszym przykładem jest stół podłużny. Rozsadzanie według tzw. stołu francuskiego, rozpowszechnione również w Polsce polega na tym, że


Strona 53 z 61

dwie główne osoby (gospodarz i jego gość bądź gospodarz i gospodyni) zajmują miejsca w centrum stołu, naprzeciw siebie. Pozostałych gości należy odpowiednio rozsadzić pamiętając, że miejsca przy stole mają różną rangę, zawsze jednak wymagane jest przestrzeganie zasady pierwszeństwa (precedencji). Tzw. stół angielski polega na tym, że główne osoby zajmują miejsca na szczytach stołu.

Stoły prostokątne można również ustawiać w różne kształty: podkowy, litery T, E lub

grzebienia. Coraz powszechniej używa się też stołów okrągłych. Na przyjęciu organizowanym

przy okrągłych stołach dla wielu osób stół główny może być większy, mieć kształt owalny, może

też stać na podwyższeniu, co jest szczególnie wygodne wówczas gdy przewiduje się

wystąpienia siedzących przy nim osobistości.

W celu ułatwienia gościom zajęcia miejsca umieszcza się na stole karteczki (format biletu wizytowego) zawierające imię i nazwisko, bez tytułów (Pan ..., Pani..., Mr..., Mrs ...) wyróżniając tytułem tylko przewodniczącego delegacji. Stosuje się je na uroczystych przyjęciach gdy liczba gości przekracza 8 osób.

Często przy większych przyjęciach siedzących, w holu wykłada się plan stołu ze wskazaniem

gdzie każdy z zaproszonych gości będzie miał miejsce. Należy się z nim zapoznać, a także

zorientować kto będzie siedział obok, by łatwiej nawiązać konwersację podczas posiłku.

Menu planuje się możliwie wcześnie, najlepiej jednocześnie z ustaleniem listy gości i wystosowaniem zaproszeń. Optymalny dobór menu zależny jest od rożnych okoliczności i kryteriów: charakteru organizowanego przyjęcia, składu i ilości zaproszonych osób, a także pory roku oraz klimatu, w którym wypadło wydawać przyjęcie. Układając menu trzeba przestrzegać powszechnie przyjętej kolejności serwowania dań: przystawka zimna, przystawka gorąca, zupa, danie główne, sery, deser, owoce, kawa.

Talerze i sztućce muszą być odpowiednio dobrane do każdej potrawy i stanowić komplet. Talerz główny stawia się zwykle na platerowanej podstawce (underplate) nakrytej małą serwetką. Niektóre serwisy zawierają odpowiedniej wielkości talerze, używane jako podstawki pod talerz, na którym podaje się danie. Serwetkę przeznaczoną dla gości układa się na głównym talerzu. Wyszukany sposób układania serwetek (stosowany często w restauracjach) nie powinien mieć miejsca na oficjalnych przyjęciach. Należy je układać w możliwie prosty sposób. Złożone serwetki umieszcza się na talerzu lub po jego lewej stronie, zwinięte w specjalnej ozdobnej obrączce.

Po prawej stronie kładziemy wydrukowane menu. Talerzyki do pieczywa ustawia się po lewej

stronie nakrycia, podobnie jak talerzyki do sałaty. Noże, widelce i łyżki układa się według

kolejności użycia. Zewnętrzne, ułożone najdalej od talerza, używane są pierwsze. Wszystkie

sztućce muszą być z tego samego kompletu.

Napoje podaje się w odpowiednio dostosowanych kieliszkach i szklankach, umieszczonych obok nakrycia na stole. Dla każdego napoju przeznaczony jest oddzielny rodzaj szkła. Najczęściej napoje podaje się w białym, kryształowym szkle. Ozdobą


Strona 54 z 61

kieliszków może być monogram lub herb gospodarza. Kolorowe kieliszki, kobaltowe lub złocone, nie są w zasadzie używane w europejskiej dyplomacji.

Ważnym elementem dekoracji stołu są kwiaty i świece. Kompozycje kwiatowe zdobiące stół powinny być ułożone w niskich wazach lub płaskich naczyniach szklanych tak, aby nie przesłaniały rozmówców siedzących po drugiej stronie stołu. Świeczniki mogą stać na stole o każdej porze dnia. Zapalamy je jednak dopiero do posiłków wieczornych.

Wszystkie dania podawane na półmiskach lub w wazach serwowane są z lewej strony gościa. Z

prawej strony podaje się miseczki lub talerze z zupą oraz dania główne porcjowane i

serwowane na talerzu, a także nalewa się wszystkie napoje. Alkohol nalewa się do wysokości

2/3 kieliszka i nie dolewa, jeśli gość upił niewiele bądź dziękuje przy następnym nalewaniu.

Talerze zmieniane przez kelnerów są podawane z lewej strony, a zabierane z prawej.

Toasty, przemówienia, wygłasza gospodarz spotkania (ew. osoba najstarsza rangą) na ogół przy kawie lub koniaku. Można też krótki toast wygłosić na początku spotkania, przy pierwszym kieliszku, witając gości. Na bardziej oficjalnych przyjęciach toasty wygłasza się na początku (aby umożliwić środkom przekazu transmisję lub zarejestrowanie wystąpień) lub po głównym daniu, serwując szampan. Na toast odpowiada gość honorowy.

Nie wychodzi się przed zakończeniem imprezy (przed podaniem kawy). Jeśli istnieje konieczność wcześniejszego wyjścia należy dyskretnie uprzedzić i przeprosić gospodarza. Nie wstaje się od stołu dla załatwienia sprawy, telefonu, chyba że poprosi o to gospodarz. Wcześniejsze opuszczenie stołu, sali, może zostać potraktowane jako wyraz niezadowolenia, obraża gospodarza, staje się incydentem.

Przyjęcie w ambasadzie kończy się gdy gość honorowy pożegna się z gospodarzem. Wówczas inni goście zaczynają powoli opuszczać salę. Należy pożegnać się z gospodarzami, dziękując za zaproszenie i miłe przyjęcie. Pozostałe osoby można ogólnie pożegnać skinieniem głowy.

STROJE

„Jedz dla przyjemności własnej, ale ubieraj się dla przyjemności innych” – radził Benjamin Franklin. Mimo naturalnej tendencji do wygody, zwracamy uwagę na „odpowiedni” strój. Choć wymogi elegancji w chwili obecnej są o wiele mniej restrykcyjne – o ile w ogóle – w stosunku do tych sprzed stu lat, o tyle nie ma wątpliwości, że w sytuacjach oficjalnych nadal właściwy strój odgrywa ogromną rolę. W


Strona 55 z 61

kontaktach zawodowych (tak dyplomatycznych, jak biznesowych) strój jest formą wizytówki. Stąd też wciąż aktualny problem doboru stroju odpowiedniego do okazji.

Niezależnie od tego, czy wybierzemy strój formalny, czy nieformalny, czy okazją będzie bal w ambasadzie, czy też imieniny znajomego, pewne fundamentalne zasady elegancji pozostają te same:

1. Umiar i prostota – strój powinien być „naturalny” w tym sensie, że nie powinien emanować przesadą czy zbytnią zamożnością, ale również powinien składać się w harmonijną całość. Stąd też stara wskazówka „3+1”:

• Nie więcej, niż trzy kolory na osobie;

• Tylko jedna rzecz może być wzorzysta.

Zasada ta tyczy się tak pań, jak i panów.

2. Staranność ubioru – nie tylko czystość i „odprasowanie” stroju, ale również staranność doboru dodatków (torebki, biżuterii, krawata).

3. Szykowność – dbałość o postawę, elegancję ruchów, sposób zachowania, zarówno wyuczony, jak i wyniesiony z domu – jest jakiś sens w powiedzeniu, że w smokingu wygląda się dobrze dopiero w czwartym pokoleniu.

4. Dostosowanie stroju do okoliczności – stąd też informacje co do strojów podawane na zaproszeniach oficjalnych. Strój bardzo drogi czy wyszukany, ale niedopasowany do okazji będzie raził tak samo, jak dżinsy i wyciągnięty sweter w operze. Ogólnie pamiętać należy, że – jak mawiają Anglicy – it’s better to be underdressed than overdressed.

Z protokolarnego punktu widzenia, wyróżnia się trzy zasadnicze typy ubiorów:

1. Ubranie nieformalne

2. Ubranie formalne

3. Mundur dyplomatyczny

Ubranie nieformalne

Ubranie nieformalne (tenue de ville) – odpowiada popularnemu „ubraniu wyjściowemu” (czyli noszonemu poza domem) – dla mężczyzny jest to garnitur i krawat (co do zasady ciemniejszy od koszuli i intensywniejszy od marynarki), dla kobiety krótka sukienka z żakietem, kostium ze spódnicą lub spodniami.

Ubranie nieformalne w wersji koktajlowej (na przyjęcia popołudniowe) to dla mężczyzny ciemny garnitur (do niego biała koszula i stonowany krawat), dla kobiety sukienka koktajlowa lub garsonka. Warto pamiętać, że im wcześniej, tym kolory mogą być jaśniejsze, im później – intensywniejsze.


Strona 56 z 61

Ubranie formalne

Ubranie formalne (tenue de soire) – zwane również wizytowym, ceremonialnym lub wieczorowym, ma trzy zasadnicze odmiany: żakiet, smoking i frak.

Żakiet zwany jaskółką – jest strojem ceremonialnym przedpołudniowym. Składa się z charakterystycznej czarnej marynarki o wydłużonych połach (przypominających piórka jaskółki, stąd nazwa), sztuczkowych spodni (w szaro‐czarne paseczki), szarej lub czarnej kamizelki, białej koszuli i krawata (nigdy muszki). W przypadku okazji na świeżym powietrzu, uzupełnieniem stroju będzie szary lub czarny cylinder i szare rękawiczki.

W tradycji brytyjskiej rodziny królewskiej przyjęte są szare jaskółki, zwłaszcza w przypadku

ślubów i innych wydarzeń przedpołudniowych (też na gonitwach w Ascott).

Odpowiednikiem żakietu dla kobiety jest garsonka lub krótka sukienka koktajlowa w kolorach jasnych (pastelowych), kapelusz i rękawiczki. Ciemniejszy kolor sukienki wskazany jest jednak na bardziej uroczyste okazje.

Smoking (black tie, cravate noire) – jest strojem wieczorowym, składa się z czarnej marynarki o klapach wykładanych czarnym atłasem i czarnych spodni z atłasowymi lampasami (w krajach tropikalnych dopuszczalna jest również biała marynarka). Marynarkę dopełnia niekiedy czarny jedwabny pas, zwany pasem hiszpańskim, do tego biała koszula i czarna muszka (nigdy biała).

Odpowiednikiem smokingu w stroju damskim jest krótka suknia koktajlowa, długa suknia (na zaproszeniu dodatkowo oznaczona jako long dress). Dopuszczalne są również kostiumy ze spodniami (np. le smoking od YSL)

Frak (white tie, cravate blanc) składa się z dwurzędowej, niezapinanej marynarki wysoko wciętej z przodu, której wydłużone poły z tyłu sięgają kolan. Klapy marynarki są wyłożone jedwabiem, spodnie mają jedwabne lampasy. Strój uzupełnia biała kamizelka, biała koszula ze sztywnym gorsem oraz biała lub srebrna muszka.

Długa suknia lub suknia balowa to odpowiadający frakowi najpełniejszy kobiecy strój wieczorowy. Długą suknię od sukni balowej w istocie odróżnia krój oraz rodzaj dodatków – suknię balową uzupełniają jedwabne rękawiczki (nie zdejmuje się ich do powitań ani do tańca) oraz malutka torebka, która podobnie jak buty, może być srebrna lub złota; do długiej sukni raczej nie założy się rękawiczek.

Frak (suknia balowa) jest jedynym strojem cywilnym, do którego polski protokół pozwala zakładać pełne dystynkcje orderowe (maksimum czterech orderów, o najwyższej precedencji).


Strona 57 z 61

Mundur dyplomatyczny

Mundur dyplomatyczny zachował się tylko w niektórych protokołach, noszony jest wtedy zawsze, gdy wymagany jest strój formalny. W chwili obecnej mundur powoli wypierany jest – zwłaszcza w „młodych” państwach – przez stroje narodowe.

W II RP polski mundur dyplomatyczny składał się z granatowego fraka ze złotymi szamerunkami

(w liście dębowe i żołędzie) i amarantową wypustką na stojącym kołnierzu, kapelusza z kokardą

w kolorach narodowych i strusim pióropuszem oraz białych rękawiczek i szpady.

ORDERY I ODZNACZENIA

Tradycja orderowa opiera się na dziejach struktur rycerskich lub arystokratycznych, a więc obrzędowość z nią związana wskazuje na realną lub pozorowaną organizację orderu, na czele której stoi Kapituła pod przewodnictwem Wielkiego Mistrza (w Polsce jest nim w przypadku wszystkich orderów Prezydent RP). Potocznie używa się określenia order dla samej odznaki orderowej.

Oznaki orderów zwykle mają ustaloną formę (gwiazda, krzyż lub medalion) i wygląd, przeznaczone są do noszenia ich przez osobę uhonorowaną w widocznym miejscu, w sytuacjach uroczystych. Ordery, poza funkcją honorową i dekoracyjną, nie mają żadnych praktycznych zastosowań.

W niektórych krajach będących monarchiami wyróżnienie takie równoważne jest z nobilitacją.

Ordery mogą być noszone po przypięciu do ubrania bądź też na szyi, na specjalnej szarfie lub

łańcuchu. Kształt, kolor i materiał takiego łańcucha lub szarfy również jest ściśle określony.

Niektóre ordery (np. papieskie i brytyjskie) dają prawo do całego specjalnego ubioru.

Nie istnieje jedna, powszechna reguła co do wewnętrznych klas lub innych podziałów wewnątrz struktury danego orderu. Najstarsze ordery mają najczęściej jedną klasę, niekiedy później obrastały dodatkowymi klasami. Większość orderów ma jednak dziś 3 lub 5 klas. Najczęstszy model opiera się na pięciu klasach, jest to tzw. system Legii Honorowej:

• V klasa – Kawaler (order przypięty na wysokości lewej piersi).

• IV klasa – Oficer (order z rozetką przypięty na wysokości lewej piersi).

• III klasa – Komandor (order zawieszony na wstążce na szyi).

• II klasa – Wielki Oficer (order oficerski przypięty po lewej stronie na wysokości piersi, gwiazda po prawej stronie),


Strona 58 z 61

Czasem – jak w przypadku Orderu Odrodzenia Polski – II klasa nosi nazwę

Komandor z Gwiazdą (order na wstążce wisi na szyi, gwiazda przypięta na

wysokości piersi, na ogół po prawej stronie).

• I klasa –Wielki Krzyż (order na szerokiej wstędze przekładanej przez najczęściej lewe ramię, wraz z gwiazdą orderu przypinaną na wysokości piersi, na ogół po lewej stronie).

Precedencja orderów w Rzeczpospolitej Polskiej:

1. Order Orła Białego

2. Order Wojenny Virtuti Militari – klasy od I do V

3. Order Odrodzenia Polski – klasy od I do V

4. Order Krzyża Wojskowego – klasy od I do III

5. Order Krzyża Niepodległości – klasy od I do II

6. Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej – klasy od I do V

Order Orła Białego

Ustanowiony 1 listopada 1705 roku na zamku w Tykocinie przez Augusta II Mocnego Order Orła Białego to najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej, nadawane za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny. Nie dzieli się na klasy. Nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą przedstawicielom państw obcych.

Order Orła Białego noszony jest na wstędze błękitnej przewieszonej przez lewe ramię do prawego boku. Gwiazdę Orderu, niegdyś haftowaną, dziś srebrzoną, nosi się na lewej piersi.

Początkowo miał formę owalnego medalu czerwonego koloru z jasnobłękitną wstęgą oraz

hasłem Pro Fide, Lege et Rege (łac. Za wiarę, prawo i króla). W 1709 order dla wszystkich

kawalerów otrzymał formę krzyża maltańskiego.

Po restytucji orderu w 1921 roku zmieniono jego hasło na Za Ojczyznę i Naród. Na nowy wygląd

orderu złożyły się złoty krzyż maltański z białą emaliowaną obwódką i złotymi promieniami

między ramionami, dalej biały, emaliowany i ukoronowany orzeł z rozpostartymi skrzydłami z

głową w prawo (heraldycznie) na krzyżu.

Ponownie restytuowany w 1992 roku, pierwszym kawalerem został w 1993 roku Jan Paweł II.

Łańcuch (kollana) Orderu Orła Białego pochodzący z czasów panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz miecz orderowy jako klejnoty Rzeczypospolitej przechowuje się w kaplicy Zamku Królewskiego w Warszawie.


Strona 59 z 61

Order Wojenny Virtuti Militari

Order Wojenny Virtuti Militari (łac. męstwu wojskowemu) – najwyższe polskie odznaczenie wojskowe (order), nadawane za wybitne zasługi bojowe w czasie wojny, co oznacza, że order może być nadany tylko w czasie wojny lub nie później niż przez pięć lat od zakończenia wojny. Jest najstarszym orderem wojskowym na świecie, spośród nadawanych do chwili obecnej. Ustanowiony został przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 22 czerwca 1792 roku w celu uczczenia zwycięstwa w bitwie pod Zieleńcami po rozpoczęciu wojny polsko‐rosyjskiej przeciwko konfederacji targowickiej w obronie Konstytucji 3 Maja. Dewiza orderu brzmi: Honor i Ojczyzna.

Zgodnie z ustawą z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (art. 11), Order Wojenny Virtuti Militari może być nadany:

• I klasa – Krzyż Wielki Orderu Wojennego Virtuti Militari – Naczelnemu Dowódcy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej za zwycięską wojnę lub dowódcy armii albo wyższemu dowódcy za całokształt działalności w czasie wojny,

• II klasa – Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari – dowódcy armii lub innemu wyższemu dowódcy za śmiałe i pełne inicjatywy prowadzenie operacji wojennej, mającej duże znaczenie dla przebiegu wojny,

• III klasa – Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari ‐ dowódcy jednostki bojowej za nadzwyczajne czyny bojowe lub wybitną inicjatywę, połączoną z umiejętnym i skutecznym dowodzeniem, a wyjątkowo oficerowi sztabu za współpracę z dowódcą, jeżeli współpraca ta w sposób wybitny przyczyniła się do zwycięstwa w bitwie,

• IV klasa – Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari ‐ oficerowi za umiejętne i skuteczne dowodzenie jednostką bojową lub za inny czyn zapewniający sukces bojowy; podoficerowi lub żołnierzowi posiadającemu już Krzyż Srebrny za czyn wybitnego męstwa, połączony z narażeniem życia,

• V klasa – Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari ‐ dowódcy lub żołnierzowi za śmiały czyn bojowy lub osobiste męstwo, a także osobom cywilnym za okazanie niezwykłego męstwa. Może być on również nadany formacji walczącej lub miejscowości (Orderem Virtuti Militari odznaczono m.in. Warszawę, Lwów i Verdun).

Orderu Wojennego Virtuti Militari co do zasady (zgodnie z ustawą) pozbawić nie można; wyjątkiem były decyzje o pozbawieniu Orderu dowódców radzieckich, m.in. Leonida Breżniewa.

Barwy wstążki Orderu Virtuti Militari posiada baretka Odznaki honorowej za Rany i Kontuzje.

Na baretce umieszcza się srebrne pięcioramienne gwiazdki za odniesione kontuzje bądź rany.


Strona 60 z 61

Order Odrodzenia Polski

Order Odrodzenia Polski, Polonia Restituta – to drugie najwyższe polskie państwowe odznaczenie cywilne (po Orderze Orła Białego), nadawane za wybitne osiągnięcia na polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz rozwijania dobrych stosunków z innymi krajami. Ustanowione przez Sejm Rzeczypospolitej ustawą z dnia 4 lutego 1921 jako najwyższe odznaczenie państwowe po orderze Orła Białego, obecnie ustępuje również Orderowi Wojennemu Virtuti Militari.

Order dzieli się na pięć klas, zgodnie z systemem Legii Honorowej. Noszony na czerwonej wstędze z białymi pasami po bokach, przez prawe ramię (w I klasie), na szyi (w II i III klasie) lub na lewej piersi (IV i V klasa).

Order Odrodzenia Polski uważany jest za kontynuatora Orderu Świętego Stanisława Biskupa Męczennika (1765‐1831, po upadku powstania listopadowego włączony do znaków zaszczytnych Cesarstwa Rosji), nawiązując do niego barwą wstążki.

Order Krzyża Wojskowego

Ustanowiony ustawą z 2006 roku, Order Krzyża Wojskowego to order przyznawany żołnierzom Sił Zbrojnych i osobom cywilnym za wybitne zasługi w działaniach przeciw terroryzmowi lub podczas operacji pokojowych. Stanowi najwyższe z odznaczeń wojskowych, nadawanych w Polsce za czyny bojowe w czasie pokoju.

Zgodnie z zasadami nadawania Order Krzyża Wojskowego może otrzymać:

• I klasa ‐ Krzyż Wielki ‐ dowódca jednostki wojskowej za nadzwyczajne czyny bojowe albo wybitną inicjatywę, połączoną z umiejętnym i skutecznym dowodzeniem operacją lub akcją bojową;

• II klasa ‐ Krzyż Komandorski ‐ dowódca jednostki wojskowej za umiejętne i skuteczne dowodzenie podczas operacji lub akcji bojowej, oficer za czyn zapewniający sukces operacji lub akcji bojowej, oficer sztabu za współpracę z dowódcą, jeżeli współpraca ta w sposób wybitny przyczyniła się do sukcesu operacji lub akcji bojowej, podoficer albo szeregowy posiadający już Krzyż Kawalerski za czyn wybitnego męstwa połączony z narażeniem życia;

• III klasa ‐ Krzyż Kawalerski ‐ dowódca lub inny żołnierz za śmiały czyn bojowy albo osobiste męstwo w akcji bojowej, osoba cywilna za okazanie niezwykłego męstwa i odwagi, jednostka wojskowa wybitnie zasłużona w bojach.

Order Krzyża Niepodległości

Order Krzyża Niepodległości to piąte w kolejności polskie państwowe odznaczenie cywilne, nadawane osobom, które w latach 1939–1956 jako ochotnicy lub podejmując się służby ponad wymaganą od nich miarę położyły zasługi w obronie niepodległości


Strona 61 z 61

Państwa Polskiego. Zostało ustanowione ustawą z dnia 5 sierpnia 2010 i jest kontynuacją ustanowionego 29 października 1930 Krzyża Niepodległości.

Order dzieli się na dwie klasy:

• klasa I – Krzyż z Mieczami Orderu Krzyża Niepodległości – nadawany jest osobom, które walczyły z bronią w ręku o niepodległość i suwerenność Ojczyzny z niezwykłym poświęceniem lub walką tą kierowały,

• klasa II – Krzyż Orderu Krzyża Niepodległości ‐ nadawany jest osobom, które przez dłuższy okres lub w sytuacji skrajnego zagrożenia broniły niepodległości i suwerenności Ojczyzny, walczyły o jej odzyskanie lub podtrzymywały funkcjonowanie instytucji i tradycji Rzeczypospolitej Polskiej.

Order Zasługi Rzeczpospolitej

Order Zasługi Rzeczpospolitej to najmłodsze precedencją cywilne odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej. Order jest nadawany cudzoziemcom i zamieszkałym za granicą obywatelom polskim, którzy swoją działalnością wnieśli wybitny wkład we współpracę międzynarodową oraz współpracę łączącą Rzeczpospolitą Polską z innymi państwami i narodami.

Zgodnie z systemem Legii Honorowej dzieli się na pięć klas.

protokół dyplomatyczny 2013 - master 1 · protokół dyplomatyczny (wykład monograficzny, r....

Documents