propozycja programowa dziecieca ekowarszawa

Propozycja programowadla wodzów zuchowych

Chorągiew StołecznaZwiązku Harcerstwa Polskiego

im. Bohaterów Warszawy

Warszawa 2014

Publikację dofinansowano ze środków m.st. Warszawy

Autorzy:Centrum UNEP/GRID-Warszawa - Zakład Narodowej FundacjiOchrony Środowiskapwd. Aleksandra Kucharska

Skład:phm. Szymon Wójcik

© Chorągiew Stołeczna ZHP, 2014www.stoleczna.zhp.pl

5

Dziecięca EkoWarszawa

Spis treściWstęp 6Dobre rady na odpady 7Odnawialne Źródła Energii 9Zrównoważona konsumpcja 14Bank pomysłów 18Ekolog sprawność zespołowa 20Przyrodnik sprawność zespołowa 21Zbiórka Dzień Ziemi 22Zbiórka Eko Styl 25Eko majsterki 27

6


wstępDruhno Drużynowa, Druhu Drużynowy!

Oddajemy do Waszych rąk publikację, która ma być pomocą i in-spiracją w Waszej pracy z zuchami. Mamy także nadzieję, że będzieona pomocna także nauczycielom i wszystkim wychowawcom. Abymóc dobrze edukować i wychowywać do ekologii i życia w zgodziez przyrodą trzeba umieć przekazać odpowiednie treści i robić to jed-nocześnie w ciekawej formie.

Dlatego nasza publikacja składa się z dwóch części. Pierwszaz nich zawiera trzy artykuły napisane przez ekspertów z CentrumUNEP/GRID Warszawa*, które pozwolą lepiej zorientować się w te-macie i dokształcić w dziedzienie ekologii. Druga to już pomysły i in-spiracje do pracy z zuchami, które pozwolą przekazać tę wiedzęw atrakcyjny sposób. Życzymy dobrej zabawy i powodzenia!

*Centrum UNEP/GRID WarszawaCentrum UNEP/GRID Warsza-

wa zostało utworzone w 1991 rokuna mocy porozumienia pomiędzyProgramem Narodów Zjednoczo-nych ds. Środowiska (UNEP – Uni-ted Nations EnvironmentProgramme) a Ministerstwem Środowiska. Działa jako ośrodek świa-towej sieci GRID (Global Resource Information Database) , której celemjest wzmocnienie efektywnego zarządzania zasobami środowiska na-turalnego na poziomie krajowym, regionalnym i globalnym, przezgromadzenie, analizowanie i upowszechnianie danych o środowisku.Centrum jest partnerem jednostek samorządowych, oświatowychoraz firm wdrażających politykę społecznej odpowiedzialności bizne-su (CSR) .

7


Dobre rady na odpadyŻycie współczesnego człowieka biegnie

wśród całej masy urządzeń, sprzętów, przed-miotów, obiektów i materiałów – zarównotych niezbędnych nam do przeżycia (żyw-ność, schronienie, ubiór, aparatura medycz-na, infrastruktura transportowa i wieleinnych) , jak i tych niemających praktycznegozastosowania, lecz wytwarzanych pod wpły-wem naszego impulsu konsumpcyjnego.

Wszystko, czym się otaczamy trzebawyprodukować, do czego potrzebne są nietylko odpowiednie surowce (substancje, ma-teriały) , lecz również energia i – zwykle –woda. Im intensywniejsza produkcja służącazaspokojeniu coraz szybciej rosnących po-trzeb coraz większej liczby ludności świata,tym łapczywiej musimy sięgać po niezbędnezasoby. A nie są one bynajmniej nieograni-czone. Nieograniczona nie jest też żywot-ność i niezawodność tego, co jużwyprodukujemy – zużyte fizycznie czy tech-nologicznie (po prostu przestarzałe, niewy-dajne, a czasem po prostu niemodne czytakie, które już się nam „opatrzyły”) produktytrzeba zastępować nowymi, ciągle też oczy-wiście musimy pozyskiwać nowe porcje po-żywienia. Pamiętajmy też, że w większościprzypadków wytwarzane dobra trzeba w cośopakować w celu transportu i przechowy-wania.

Jaki jest zatem nieuchronny i smutnyefekt uboczny naszego rozwoju i konsump-cj i? Są dwa. Po pierwsze to nienasycone za-potrzebowanie na nowe zasoby: surowce,energię (wciąż zwykle oznacza to nieodna-wialne paliwa kopalne) i wodę. Po drugie: ro-snące góry odpadów. Można je zgrubniei w pewnym uproszczeniu podzielić na trzygłówne grupy:

•odpady komunalne – czyli popularne„śmieci” generowane w gospodarstwachdomowych. Znaczna ich część to zużyteopakowania, ale do śmieci trafiają teżprzecież (niestety) resztki jedzenia, staremeble, ubrania czy zabawki, opony, zużytysprzęt elektryczny i elektroniczny (tzw.elektrośmieci) , środki czystości i wiele,wiele innych. Do odpadów możemy teżzaliczyć nieczystości płynne (brudna wo-da, ścieki) ;

•odpady przemysłowe – wynikającez przemysłowych procesów technolo-gicznych wytwarzania czy przetwarzania;

•odpady „specjalne” – np. medyczne(przeterminowane leki, odpady szpitalneitp.) czy chemiczne (farby, rozpuszczalniki,oleje i smary, chemia budowlana, chemiarolnicza i inne) .

Wzrost liczby ludności świata i wzrostkonsumpcji powoduje, że odpady stają sięcoraz poważniejszym problemem w ochro-nie środowiska i coraz bardziej zagrażająnam samym. Każdy statystyczny Polak wy-twarza rocznie ponad 300 kilogramówśmieci. Nic dziwnego, że wysypiska zajmującoraz więcej przestrzeni. Wiele przedmiotówi materiałów bardzo trudno się też rozkłada(butelka PET kilkaset lat, aluminiowa puszkadługie dziesiątki lat, szkło nawet setki tysięcylat) . Inne zawierają całą gamę szkodliwychsubstancji zatruwających środowisko i sta-nowiących – bezpośrednio lub pośrednio –poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Nie-sione prądem góry śmieci tworzą całe tok-syczne wyspy na przestworach oceanów,zakopywane czy zatapiane w morskich głę-binach odpady niebezpieczne to tykającabomba ekologiczna. Przykłady można mno-żyć.

Centrum UNEP/GRID

8


Jakie są zatem tytułowedobre rady na odpady?

Wygodny we wszelkich skrótach językangielski ujął to w regule 3R:

•reduce – ogranicz użycie, czyli nie kupujw niepotrzebnym nadmiarze i przedewszystkim nie marnuj i nie marnotrawtego, co kupiłeś;

•reuse – użyj/wykorzystaj ponownie –nie wyrzucaj czegoś, co jeszcze jestsprawne i dobrze pełni swoją funkcję;

•recycle – odzyskaj , przetwórz,wykorzystaj jako surowiec wtórny.

Pierwsze dwa R wiążą się zeświadomymi postawami konsumenckimi(w domach) oraz wdrażaniem technologiimało- lub bez-odpadowych (w fabrykach) .Ich celem jest zmniejszenie ilościgenerowanych odpadów. Trzecie R, czylirecykling, to cała sfera działań mających nacelu efektywne radzenie sobie z odpadami,których powstania nie da się uniknąć.Pamiętać należy, że główną przyczynąpowstawania tak ogromnych ilości odpadówjest nieefektywna i nieracjonalna gospodarkazasobami. Innymi słowy, sporo tego, co trafiana wysypiska, mogłoby się tam wcale nieznaleźć. Dzięki odzyskowi, przetworzeniui powtórnemu wykorzystaniu w pierwotnymcelu lub w innych celach różnychmateriałów odpadowych nie stają się oneostatecznie odpadami w ogóle! Nieprzyczyniają się do wzrostu gór śmieci,dzięki czemu możliwe jest ograniczenieznacznych obecnie kosztów budowyi utrzymania wysypisk, które muszą spełniaćokreślone normy. Nie zatruwają i nie szpecąśrodowiska. Nie stanowią zagrożeniazdrowotnego dla ludzi.

Recykling pozwala na nieraz bardzoznaczące zmniejszenie zapotrzebowania nanowe surowce i materiały konieczne dowytworzenia nowych produktów. Klasycznyprzykład zbiórki makulatury i ocalenie w tensposób drzew przed wycinką (potrzeba ichok. 17 na wyprodukowanie 1 tony papieru,już nie mówiąc o setkach litrów wody) jest

tylko jednym z wielu. Kilkaset aluminiowychpuszek po napojach pozwala nawyprodukowanie nowej rowerowej ramy,a dodatkowo odzysk i recykling aluminiumoznacza zmniejszenie zanieczyszczeniapowietrza i wody o odpowiednio 95 i 97%w porównaniu z produkcją „nowego”aluminium z rudy. Z trzydziestu paru butelekPET powstanie polarowa bluza.. . i tak daleji tak dalej . Otaczają nas przecież tysiąceprzedmiotów z papieru, tworzyw sztucznych,tkanin, metalu, szkła. . . Większość z nichmogłaby śmiało zawierać choćby częśćmateriału, który w swym poprzednim„wcieleniu” wchodził w skład innegoprzedmiotu, a potem same stać się częściąkolejnej rzeczy.

A zatem segregujmy odpady. Będzie tona pewno z korzyścią i dla nas, i dla świata!

Zdjęcie:Tomasz

Sienicki,

CC-BY3.0,W

ikimediaCommons,

http://co

mmons.w

ikimedia.o

rg/wiki/File

:Glass_an

d_plasti-

c_recyclin

g_065_ubt.JP

G

Zdjęcie:Tomasz

Sienicki,

CC-BY3.0,W

ikimediaCommons,

http://co

mmons.w

ikimedia.o

rg/wiki/File

:Glass_an

d_plasti-

c_recyclin

g_065_ubt.JP

G

9


Odnawialne Źródła EnergiiCentrum UNEP/GRID

Energia która powstaje dzięki wykorzy-staniu naturalnych procesów zachodzącychw przyrodzie nazywana jest odnawialną,gdyż charakteryzuje ją powtarzalność, odna-wianie zasobów w krótkim okresie oraz(przynajmniej teoretyczna) niewyczerpal-ność. Ze względu na te właściwości odnawialne źródła energii (w skrócie OZE)stanowią przeciwieństwo źródeł nieodna-wialnych (paliw kopalnych, kopalin) takichjak ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel ka-mienny i brunatny. Do OZE zaliczamy:

•promieniowanie słoneczne;

•wiatr;

•wodę: najczęściej jest to płynąca rzeka,ale także morze (energia falowania, pły-wów, prądów morskich) , a nawet. . . opadydeszczu;

•geotermię;

•biomasę (z uwzględnieniem biogazui biopaliw ciekłych) .

Energię natury wykorzystywano jużw zamierzchłych czasach w zastępstwie siłymięśni ludzi i zwierząt do napędu kół młyń-skich, wiatraków, łodzi żaglowych itp. Wyko-rzystanie energii ze źródeł odnawialnych jestw wielu przypadkach bardziej przyjaznei mniej szkodliwe dla środowiska naturalnegoniż w przypadku uzyskiwania jej w proce-sach spalania kopalin, któremu towarzyszyemisja gazów cieplarnianych i innych sub-stancji zanieczyszczających środowisko. Na-leży jednak pamiętać, że rozwóji wykorzystywanie technologii i instalacj i słu-żących pozyskiwaniu energii z OZE takżewywiera ekologiczny (w tym klimatyczny)„ślad” na naszej planecie. Usiłując zaspokoićrosnące potrzeby ludzkości na energię wartojednak wybrać jak najmniejsze zło.

W państwach nieposiadających wła-snych źródeł tradycyjnych surowców ener-

getycznych, rozwój energetyki odnawialnejjest istotnym elementem polityki dywersyfi-kacj i źródeł energii i zapewnienia bezpie-czeństwa energetycznego kraju. Dlatego teżwiele rządów decyduje się na zastosowanie– mniej lub bardziej fortunnych i skutecz-nych – prawnych i finansowych systemówwsparcia, w postaci np. dopłat do wyprodu-kowanej czystej energii, by przyśpieszyćrozwój rynku i technologii, a przy okazj iuniezależnić się od wahań dostaw i cen narynkach paliw tradycyjnych. Co ciekawe,dotyczy to także wielu krajów będących tra-dycyjnie potentatami w eksporcie energe-tycznych surowców kopalnych (np. ArabiaSaudyjska) .

Zgodnie z danymi, globalne zapotrze-bowanie na energię jest zaspokajane w 8.5%przez odnawialne źródła energii. Z tego 6.5%stanowi hydroenergetyka (elektrownie wod-ne) . Dla Polski liczba ta wynosi 4%. Najbar-dziej zaawansowani – jak Norwegia – sąw stanie prawie w całości (99%) pokryć zeźródeł OZE swoje zapotrzebowanie na ener-gię elektryczną.

Korzystanie z dobrodziejstw energiiodnawialnej wiąże się także z pewnymi kło-potami i kosztami. Instalacje i technologiesłużące do pozyskiwania i wykorzystywaniaenergii z OZE są często bardzo kosztowne.Po drugie, większość źródeł charakteryzujesię niską stabilnością, cyklicznością i sezo-nowością produkcji. Jest to związane z wy-stępowaniem np. dnia i nocy (możliwośćskorzystania z energii Słońca) , pór roku(okresy wegetacj i – cykl produkcji biomasy) ,nieregularnością i nieprzewidywalnościąwystępowania zjawisk klimatycznych: za-chmurzenia, rozkładu temperatur, frontówatmosferycznych i innych procesów mają-cych wpływ na ilość, długotrwałość i inten-sywność nasłonecznienia, opadów,

10


wiejących wiatrów itd. Utrudnia to planowa-nie (a co za tym idzie: kontraktowanie, obrót)dostaw, przesył energii itp.

Do najbardziej stabilnych OZE należą:

•woda (zwłaszcza płynąca rzeka) ;

•biomasa;

•geotermia.

Wysokie koszty rozwiązań i technologiiekologicznej generacj i energii ze źródeł od-nawialnych są nieraz trudne do uzasadnieniaekonomicznie (a co za tym idzie: politycznie)oraz odznaczają się długim okresem zwrotu.Stanowi to hamulec w rozwoju tego typu in-stalacj i. Ale eksperci wskazują, że ze względuna rosnące znaczenie bezpieczeństwa ener-getycznego oraz coraz trudniejszy dostęp dokurczących się zasobów energetycznych,znaczenie OZE ze względów politycznych,będzie rosło. A to oznacza, że energia odna-wialna będzie tylko zyskiwała na znaczeniu.Według Word Energy Outlook, produkcjaenergii odnawialnej przez USA, Japonię i UEłącznie do roku 2035 powinna osiągnąć pra-wie 1800 TWh. Energia słońca

Ilość energii promieniowania słonecz-nego jaka dociera w danym momencie dodanego miejsca na Ziemi, zależy od jegoszerokości geograficznej , pory roku, porydnia (wysokość słońca nad horyzontem),wysokości nad poziomem morza, oraz po-gody. Z całości promieniowania słonecznegodochodzącego do naszej planety, aż 50% po-chłania, rozprasza lub odbija atmosfera. Zna-czenie ma też oczywiście pogoda,a zwłaszcza zachmurzenie (stopień pokryciachmurami i ich rodzaj) . Podczas pełnego za-chmurzenia ilość energii promieniowaniasłonecznego docierającego do powierzchniziemi spada średnio 5-10 razy w porównaniuz bezchmurną pogodą. Nasz kraj nie należyoczywiście do najbardziej nasłonecznionychmiejsc na Ziemi. Moc promieniowania sło-necznego docierająca do powierzchni grun-tu w pogodny letni dzień rzadko przekracza1000 W/m2, średnio to ok. 115 W. Statystycz-nie do najbardziej nasłonecznionych obsza-rów należy województwo lubelskie.

Średnioroczne nasłonecznienie na obszarzePolski wynosi ok. 1100 kWh/m2. Średniow ciągu dnia mamy niewiele ponad 4 godzi-ny słoneczne (tarcza słoneczna nie jest za-słonięta przez chmury) .

Do wykorzystania energii słonecznejstosuje się najczęściej kolektory słoneczneoraz panele fotowoltaiczne. Kolektory sło-neczne to urządzenia, w których docierającaenergia zamieniana jest na energię termicznąnośnika energii (ciecz, np. glikol. woda, lubgaz, np. powietrze) , która następnie w wy-mienniku ciepła służy najczęściej do pod-grzanie wody użytkowej w instalacjachwodno-kanalizacyjnych. W naszych warun-kach kolektory rzadziej wykorzystywane sąw systemach grzewczych, co spowodowanejest tym, że największe zapotrzebowanie natego typu energię ma akurat miejscew okresach najniższego promieniowaniasłonecznego.

Drugim sposobem wykorzystania ener-gii promieniowania słonecznego jest zasto-sowanie paneli fotowoltaicznych, które podwpływem promieniowania (w ogniwach)generują prąd elektryczny, zużywany nabieżąco lub też magazynowany w zasobni-kach (akumulatorach) . Bardzo dobrym roz-wiązaniem jest wykorzystanie w tym celusamochodu o napędzie elektrycznym, wy-posażonym w baterie o dużej pojemności.Niestety, wadą ogniw fotowoltaicznych jestwciąż ich niewielka sprawność, wynosząca –dla dobrych ogniw – niewiele ponad 15%.Problemem jest też wysoki koszt i żywotnośćakumulatorów.

BiomasaBiomasa jest najstarszym źródłem

energii wykorzystywanym przez człowieka.Zaliczamy do niej wszelkie substancje po-chodzenia roślinnego lub zwierzęcego, któreulegają biodegradacji. Mogą to być np.resztki z produkcji rolnej (słoma, siano itp.) ,odpadki z gospodarstw domowych, odpadyprzemysłowe, pozostałości z gospodarki le-śnej . . . ale także rośliny specjalnie uprawianew celach energetycznych (np. rzepak, wierz-

11


ba wiciowa, mozga trzcinowa czy słonecznikbulwiasty – topinambur) .

Biomasę wykorzystuje się główniew celu otrzymania energii termicznej . Popu-larnym sposobem wykorzystania biomasystałej jest znane nam wszystkim przeznacze-nie opałowe w piecach lub specjalnie do te-go przystosowanych kotłach grzewczych. Totzw. spalanie bezpośrednie, choć nieraz bio-masa jest też spalana wspólnie z paliwamikopalnymi, głównie węglem (współspalanie) .

Biomasę można poddać także innymprocesom, np. konwersj i fizykochemicznej(efektem są bio-oleje) , fermentacj i: alkoholo-wej (bio-etanol) lub beztlenowej . Poddanafermentacj i masa organiczna, pod wpływembakterii metanowych produkują biogaz, któryskłada się z metanu (ok. 60%) i CO2 (ok. 40%)oraz różnych zanieczyszczeń. Pozostałościąprocesu jest tzw. pulpa lub poferment, którymoże być użyty do nawożenia upraw. Sambiogaz można zużyć do napędu agregatówprądotwórczych, przy czym ciepło z układuchłodzenia jest również zyskiem energetycz-nym. Oczyszczony biometan nadaje się dowtłoczenia do sieci gazowej lub zbiornikówpojazdów napędzanych metanem.

Bogactwo form biomasy stwarza dużypotencjał do jej różnorodnego wykorzystania(ogrzewanie, energia elektryczna, paliwo) , aletakże rodzi kłopoty technologiczne i środo-wiskowe. Na przykład, z uwagi na różnorod-ność rozmiarów, kształtu (formy, stopniarozdrobnienia) , stopień zawilgocenia bioma-sy trudno jest stosować jeden typ urządzeńdo spalania. Poza tym istotne jest tu stoso-wanie odpowiednich technologii niskoemi-syjnych, bo w wielu przypadkachwykorzystanie biomasy wiąże się nie tylkoz produkcją gazów cieplarnianych (wyżejwymieniony dwutlenek węgla czy dużo bar-dziej od niego „aktywny szklarniowo” metan) ,ale też innych zanieczyszczeń.

Energia wiatruMoc wiatru (poruszających się mas po-

wietrza w efekcie różnic ciśnienia sąsiadują-cych ze sobą obszarów) jest ogromna, choć

w sporej mierze nie potrafimy jej wykorzy-stać ze względu na niemożność zainstalo-wania siłowni np. na pełnym morzu czy nadużych wysokościach. Wciąż jednak pozo-stawia to potencjał energetyczny o mocy ok.40 TW – większy niż obecny światowy pobórmocy (ok. 13,5 TW).

Warunki wietrzne w Polsce są umiarko-wane, średnie prędkości roczne (mierzone nawys. 10 m nad gruntem) sięgają 5 m/s. Ob-serwuje się też zmienność sezonową: do-godne warunki panują od października dokwietnia, najmniejsze prędkości wiatru no-tujemy latem. Daje to dobry potencjał dowzajemnie uzupełniającego się wykorzysta-nia systemów hybrydowych, wiatrowo-sło-necznych.

W energetyce wiatrowej możemy wy-różnić trzy kategorie:

•lądowa energetyka wiatrowa;

•morska energetyka wiatrowa;

•mikro energetyka wiatrowa (rozproszona)

Farmy wiatrowe – bo tak zwykło sięnazywać zespoły kilku do kilkudziesięciuturbin – zlokalizowane na stałym lądzie sąjednym z najszybciej rozwijających się gałęziOZE. Energetyka wiatrowa zlokalizowana namorzu, zwykle na szelfie kontynentalnym,jest jeszcze stosunkowo nową technologią.Pomimo wyzwań inżynierskich, jakich do-starczają konstrukcje morskie, lokalizowanena coraz głębszych wodach – turbiny tegotypu są zwykle większe (co przekłada się nawiększą moc) , charakteryzują się też wyższąsprawnością i stabilnością pracy, co związanejest z lepszymi – pod względem stałości i siły

Zdjęcie:Ste

veWilso

n,CC-BY2.0,Wikim

edia

Commons,

http://co

mmons.w

ikimedia.o

rg/wiki/File

:Shepherds_Flat_W

ind_Farm

_2011.jp

g

12


wiatru – warunkami w porównaniu do lądu(morze to wielkie przestrzenie o niewielkiej„szorstkości” podłoża mogącej znacząco ha-mować ruch mas powietrza) . Instalacje takienie wzbudzają również takich kontrowersj ispołecznych, ponieważ są zlokalizowanez dala od terenów zamieszkałych.

Mikro energetyka wiatrowa opiera sięna technologii małych i bardzo małych tur-bin wiatrowych – przyjmuje się że do 100kW – najczęściej pracujących bez podłącze-nia do większych sieci elektroenergetycz-nych.

Energetyka wiatrowa wydaje się obie-cującym sposobem na zaspokojenie potrzebenergetycznych ze źródeł odnawialnych,choć wciąż boryka się z pewnymi kłopotamii kontrowersjami wynikającymi z niestabil-nością warunków wiatrowych (co przekładasię na nieprzewidywalność i niestabilnośćdostaw energii) , a co za tym idzie powiąza-nej z nimi efektywności ekonomiczneji ostatecznym bilansem – „śladem” ekolo-gicznym (w tym klimatycznym): wszak pro-dukcja, transport, instalacja i bieżąceutrzymanie turbin wiatrowych nie tylkokosztuje, ale wiąże się też z użyciem energii,wody, paliwa i emisją gazów cieplarnianych.Korzyści powinny przewyższać koszty – bio-rąc też pod uwagę fakt, że w optymalnychwarunkach dobra turbina potrafi przetworzyćdo ok. 60% energii wiatru.

Energia wodyNajbardziej popularnym sposobem wy-

korzystania wody jako źródła energii są za-pory i elektrownie ustawione na wodachpłynących. Mamy tu do czynienia z wykorzy-staniem energii kinetycznej płynącej rzeki.Energetyka wodna (hydroenergetyka) polegana przetwarzaniu energii wód na energięmechaniczną i elektryczną przy pomocy sil-ników wodnych i hydrogeneratorów. Obec-nie elektrownie wodne zapewniają ok. 20%światowej produkcji energii elektrycznej .

Woda nazywana jest „białym węglem”.Budowa zapór służących spiętrzaniu wody,oraz samych elektrowni jest jednak kosztow-

na, zależy też od warunków terenowychi geologicznych. W efekcie wcale nie takwiele krajów może się, jak np. Norwegia,Szwecja, Szwajcaria czy Austria, pochwalićmożliwością spełnienia wszystkich niezbęd-nych warunków i czerpania pełną garściąz energetycznej potęgi swoich rzek.

Należy również pamiętać, że budowahydroelektrowni jest nieraz oceniana jakokontrowersyjna także z ekologicznegopunktu widzenia. Postawienie na rzece za-pory i powstanie zbiornika retencyjnego za-burza naturalny przepływ wody, co możepotencjalnie skutkować niekorzystnymizmianami w ekosystemach, zakłóceniemwarunków hydrologicznych czy lokalnegomikroklimatu, zubożeniem różnorodnościbiologicznej . Niektóre konsekwencje mogądotyczyć nie tylko obszaru położonegow sąsiedztwie zapory, ale także terenów dalejw dół rzeki. Oczywiście inny wpływ ma małalokalna elektrownia wodna na niedużymcieku a inny kaskadowy system zapór nawielkiej rzece.. . ale w obu przypadkach in-stalacja hydroelektrowni nie jest obojętna dlaśrodowiska.

Interesującą odmianą hydroelektrownisą elektrownie szczytowo-pompowe. Rzeczpolega tu na pompowaniu wody do górnegozbiornika w okresie niskiego zapotrzebowa-nia na prąd, aby następnie pozwolić tej wo-dzie spłynąć przez turbiny w okresiewysokiego zapotrzebowania.

Dla porządku należy też wspomniećo takim źródle energii jakim są fale, prądy lubpływy morskie. W niektórych krajach warunkipanujące na linii brzegowej umożliwiają bu-dowę instalacj i potrafiących przetworzyćenergię kinetyczną poruszających się (po-przez falowanie lub pływ) mas wodyw energię elektryczną. Są to jednak przy-padki odosobnione – produkcja energiiz tych źródeł napotyka bowiem na duże ba-riery naturalne (np. niestabilność falowania) ,technologiczne i ekonomiczne.

13


Geotermia i pompy ciepłaTemperatura jądra Ziemi osiąga nawet 5

tysięcy stopni Celsjusza, co jest przedewszystkim efektem reakcj i rozpadu radioak-tywnych izotopów. W miarę oddalania się odjądra temperatura spada, ale dzięki wymianieenergii pomiędzy wewnętrznymi i zewnętrz-nymi warstwami już zaledwie 3 kilometrypod powierzchnią temperatura może wyno-sić ok. 200oC. Występująca na tej głębokościw szczelinach skalnych woda pod postaciąpary wodnej ma ogromny potencjał energe-tyczny (nie mówiąc już o zastosowaniach re-kreacyjnych czy leczniczych) .

Wykorzystanie ciepła wnętrza Ziemiznane jest od dawna. W niektórych miej-scach gorąca woda lub para wodna wydo-stają się samoistnie na powierzchnię.W zależności od temperatury początkowejwody, można produkować energię elektrycz-ną, ciepło lub chłód.

W warunkach polskich wody geoter-malne można znaleźć na głębokości od 1.5do 3.5km. Nasz kraj leży poza strefami ak-tywności wulkanicznej , ale za to w 80% nadbasenami geotermalnymi wód o średnichi niskich temperaturach (kilkadziesiąt – stostopni C) , które śmiało mogą być wykorzy-stane do celów grzewczych.

Energia geotermalna jest mało inwazyj-na dla środowiska oraz – przy odpowiedniejeksploatacj i złóż – w pełni odnawialna. Pro-blemy natury technicznej i/lub ekonomicznejsprawiają jednak, że całkowite światowe wy-korzystanie energii geotermalnej jest nie-wielkie w stosunku do drzemiącego głębokopod powierzchnią gruntu potencjału. Tylkonieliczne kraje potrafią z geotermii pokryćznaczący procent swojego zapotrzebowaniana energię elektryczną czy cieplną; czoło-wym przykładem jest tu oczywiście Islandia(odpowiednio 46% i 86% zapotrzebowania) .

Pompa ciepła jest urządzeniem, którewykorzystując napędzaną silnikiem elek-trycznym sprężarkę, za pomocą odpowied-niej cieczy (chłodziwa) , transportuje ciepło

z miejsc o temperaturze niższej do wyższej .Nie jest to zatem urządzenie generująceenergię termiczną lecz tylko przekazująceciepło. Dzięki nim można wykorzystać ciepłonagromadzone w warstwach geologicznychziemi, powietrzu lub wodzie do ogrzewanianp. domu. Do funkcjonowania potrzebująpewnej ilości energii elektrycznej lub paliwa,lecz większość (aż ok. 75%) potrzebnej ener-gii pobierają bezpośrednio z otoczenia. Sto-sowanie pomp cieplnych daje większeoszczędności energii niż jakiegokolwiek in-nego systemu ogrzewania – szczególnie gdydziała ona wybudowanym w technologiibudownictwa pasywnego.

Kristo

ferb,CC-BY-SA

3.0,W

ikimediaCommons,

http://co

mmons.w

ikimedia.o

rg/wiki/File

:Heat_P

ump.jpg#

mediavie

wer/File

:Heat_P

ump.jpg

Domowa pompa ciepła

14


Zrównoważona konsumpcjaCentrum UNEP/GRID

Potrzeby i konsumpcjaŻycie każdego człowieka wiąże się nie-

rozerwalnie z zaspokajaniem potrzeb – za-równo tych podstawowych, bytowych, jakpotrzeb „wyższego rzędu”, składających sięna jakość życia rozumianą szerzej i głębiejniż sam dobrobyt materialny. Każdy – opróczkorzystania z dobrodziejstw cywilizacj i po-chodzących ze sklepu czy fabryki – chciałbyprzecież być jak najdłużej zdrowy i sprawny,żyć w niezanieczyszczonym i pięknym oto-czeniu, zaspokajać swoje aspiracje i realizo-wać różnorodne zainteresowania.

Zaspokajanie potrzeb nieuchronniewiąże się z konsumpcją – rozumianą nie tyl-ko jako bezpośredni zakup towarów i usług,ale także jako korzystanie na co dzień z róż-nych zasobów, takich jak energia, woda, gaz,paliwo (do samochodu, pieca) , czy zasobówprzyrody (las, jezioro, góry, łąka, rzeka, ogród,park. . . . ) . Praktycznie wszystko, co nas otaczajest w jakiś sposób powiązane z surowcami,energią i wodą. Albo są one bezpośrednio„uwięzione” w materiałach i przedmiotach,którymi się posługujemy, albo też są nie-zbędne do ich wytworzenia, przetransporto-wania, eksploatacj i i w końcu utylizacj i podokonaniu pracowitego żywota – czyli prak-tycznie na każdym etapie życia produktu.Wielu tych etapów często nawet nie jeste-śmy świadomi kupując coś w sklepie i potemużytkując we własnym domu (np. że energiai woda była też przecież potrzebna do wy-produkowania ciężarówki oraz wózka widło-wego, dzięki którym nasz zakup znalazł sięw magazynie sklepowym).

Efektywnie gospodarując rzeczamii energią, unikając marnotrawstwa i nieprze-myślanej , niepotrzebnej konsumpcji, starającsię być uważnymi i przyjaznymi dla klimatuw naszych codziennych poczynaniach, przy-

zwyczajeniach, diecie, stylu życia i decyzjach,przyczyniamy się w mniej lub bardziej bez-pośredni sposób do zmniejszenia zużyciasurowców, energii, wody, emisj i gazów cie-plarnianych.. . w sumie: ograniczenia naszegoekologicznego i klimatycznego „śladu” naZiemi.

Kim jest ekokonsument?Świadomy i odpowiedzialny ekokonsu-

ment to osoba, która realizuje swoje potrze-by i aspiracje ze świadomością ichkonsekwencji dla otoczenia/środowiska. Starasię, by – nie ograniczając drastycznie tychżeaspiracj i i dążenia do szeroko rozumianej ja-kości życia – zostawiać jak najmniejszy„ekologiczny (w tym klimatyczny) ślad” naZiemi.

Ekokonsument wie, że problem degra-dacj i środowiska i wpływu działalności czło-wieka na zmiany klimatu to problemglobalny, który dotyczy nas wszystkich łącz-nie i każdego z osobna. Wszyscy łączniei każdy z nas z osobna jesteśmy też częściąrozwiązania tego problemu.

Ekokonsument wie, że jego działanianie są bezzwrotnym poświęcaniem się dlajakiegoś odległego, abstrakcyjnego dobraMatki Ziemi, lecz że przynoszą namacalnyi wymierny zysk (także finansowy! ) jemu sa-memu! Stosowanie rozwiązań energoosz-czędnych czy też jeżdżenie samochodemw sposób ograniczający zużycie paliwa toulga nie tylko dla środowiska, ale także dlanaszego portfela. Unikanie w swoim otocze-niu nadmiernych ilości chemii (detergenty,chemia gospodarcza, chemia w żywności) ,ograniczenie ilości odpadów i innych zanie-czyszczeń trafiających do atmosfery i wódoznacza – oprócz mniejszej degradacji śro-dowiska – także bardzo konkretne korzyścizdrowotne dla nas samych. Ograniczenie

15


hałasu umożliwia nam dobry sen i wypoczy-nek. Aktywność fizyczna – zwłaszcza na ło-nie natury – to jeden z podstawowychskładników zdrowia i dobrego samopoczu-cia. Przykłady można mnożyć.

Ekonsument na swoim indywidualnympodwórku stara się realizować/wdrażaćideę/zasady zrównoważonego rozwoju.

W jaki sposób ekokonsumentstymuluje zmiany?

Po pierwsze w sposób bezpośredni. Naprzykład ogrzewanie, chłodzenie, oświetleniei praca rozlicznych urządzeń, w które wypo-sażone są nasze gospodarstwa domowe po-chłania ok. 11% globalnej energii.Statystyczny obywatel Ziemi jest przez toodpowiedzialny każdego roku za emisję ga-zów cieplarnianych wynoszącą ponad 4 tonyrównoważnika CO2. Energooszczędne roz-wiązania mogą rocznie w przeciętnym za-chodnim gospodarstwie domowymzaoszczędzić znaczące ilości energii oraz za-pobiec emisj i ok. 2 ton dwutlenku węgla doatmosfery. Pomnóżmy to teraz przez wielemilionów gospodarstw domowych choćbyw samej Unii Europejskiej – otrzymujemywiele milionów ton CO2. Prosty rachunek. Tosamo z odpadami komunalnymi: w Polsceich ilość to średnio ok. 350 kg na mieszkańcarocznie, co w sumie daje ok. 13,5mln ton!Każdy kilogram mniej w każdej ekokonsu-menckiej rodzinie to likwidacja sporej góryśmieci. Każdy litr paliwa zaoszczędzonyprzez pojedynczego kierowcę dzięki ekolo-gicznej jeździe samochodem (także osobo-wym, a jeszcze więcej dostawczym) jestzwielokrotniony do wielu baryłek wydoby-wanej ropy – a pamiętajmy, że uzyskanie tyl-ko 1 tony benzyny (wydobyciei przetworzenie ropy naftowej – już nie mó-wiąc o jej transporcie do odbiorców) wiążesię z emisją aż 570 kg równoważnika CO2.

Drugą kwestią jest nasz wpływ na światbiznesu. Pamiętajmy, że jesteśmy konsu-mentami/klientami dla firm: dostawców to-warów i usług, które kupujemy. Świadomii „zrównoważeni” konsumenci – dokonując

odpowiednich wyborów w sklepach („głosu-jąc portfelem”) – są w stanie wywrzeć sku-teczną presję na przedsiębiorstwa, skłaniającje do wdrażania pro-ekologicznych rozwią-zań, postępowania zgodnie ze standardamii zasadami społecznej odpowiedzialnościbiznesu. Poważne firmy dbające o swój wi-zerunek i konkurencyjność (co przekłada sięna bardzo konkretny zysk) nie mogą sobiepozwolić na ignorowanie trendów i zacho-wań konsumenckich. Nie muszą się zaś takbardzo starać dopóty, dopóki ich klientomjest wszystko jedno jakie ekologiczne „pięt-no” noszą produkty i usługi, i tak je kupują,i firma dobrze prosperuje bez koniecznościwdrażania zmian.

Rynek przyjaznych klimatowi towarówi usług rozwija się bardzo dynamicznie. Bę-dąc zarówno dawcą towarów i usług (pro-ducentem, usługodawcą) , jak i ich odbiorcą(konsumentem) wywieramy istotny wpływna kształt świata. Pojedyncze decyzjew sklepie czy na etapie projektowania i pro-dukcji dóbr, przedmiotów i usług, zwielo-krotnione przez rzesze świadomych,uważnych i przyjaznych klimatowi produ-centów i konsumentów mogą skutkowaćogromnymi zmianami. Produkujmy odpo-wiedzialnie i kupujmy odpowiedzialnie,zwracając uwagę na to, w jaki sposób danyprodukt został wytworzony (ile w nim „wę-gla”) , jak jest opakowany, czy jest trwały,funkcjonalny i energooszczędny, czy możnago poddać recyklingowi. Krótko mówiąc –„zielony” i przyjazny klimatowi. I czy usługa,z której chcemy skorzystać, także zasługujena miano.

Po trzecie: w szerszym ujęciu nie jeste-śmy tylko konsumentami towarów i usług.Jesteśmy też – w społeczeństwach demo-kratycznych – w pewnym sensie konsu-mentami (klientami, odbiorcami) ofertypolitycznej . Krótko mówiąc, wyborcami. Na-sze postawy i świadomość mogą więc – zapośrednictwem urny wyborczej , aktywnościobywatelskiej , działań w organizacjach po-zarządowych itp. – mieć wpływ na to, ktobędzie wybierany do władz lokalnych i cen-

16


tralnych, jakie decyzje będą podejmowane,jak wydatkowane publiczne fundusze i jakieprawo tworzone przez wybranych przez nasdecydentów. W ukształtowanym społeczeń-stwie obywatelskim ludzie dysponują cał-kiem dużą mocą wpływania narzeczywistość, domagania się dobrego rzą-dzenia i zarządzania, rozwiązań

i decyzj i zgodnych z zasadami zrówno-ważonego rozwoju i dobrze rozumianego,długofalowego interesu publicznego.

Dobre nawyki ekokonsumentaBycie uważnym w codziennych drob-

nych działaniach jest ważne! Osoba niewy-kazująca troski o klimat może każdego dnia„emitować” ok. 38 kg równoważnika CO2,podczas gdy osoba przyjazna klimatowi –bez obniżania komfortu życia – „emituje” tyl-ko ok. 14 kg.

Ekokonsument w domu:

•wymienił choć 5 żarówek w najczęściejużywanych punktach świetlnych z kla-sycznych na energooszczędne;

•kupując sprzęty i urządzenia działającena prąd (oświetlenie, elektronika, urządze-nia grzewcze czy chłodzące, sprzęty AGD)zwraca uwagę na ich efektywność ener-getyczną opisaną odpowiednimi symbola-mi i oznaczeniami (Energy Star, A+++ itp.) ;

•zmniejsza zużycie energii urządzeńgrzewczych i chłodzących (np. klimatyza-tory) poprzez ich regularną konserwację;

•przeprowadza termomodernizację bu-dynku, w którym mieszka (jeśli to domwolnostojący) lub wspiera inicjatywy np.spółdzielni rzecz termomodernizacj i blo-ku, w którym mieszka. Dba, aby prawidło-wa wentylacja pomieszczeń nie oznaczałaluk, przez które szerokim strumieniemucieka energia. Wspiera budownictwo pa-sywne i jeśli to tylko możliwe decyduje sięna zakup czy budowę domu pasywnego;

•jeśli możliwe, w jak największym stopniuużywa „zielonej energii” – albo kupując jąod zewnętrznego dostawcy (możliwość

wyboru dostawcy) , albo wyposażając swójdom we własne jej źródła (choćby panelesłoneczne) ;

•nie zmusza się do życia a la jaskiniowiec,ale przynajmniej nie marnotrawi:

•energii - dba o wyłączanie światła w po-mieszczeniu, w którym nie przebywaprzez dłuższy czas; wyłącza nieużywanesprzęty elektryczne z trybu gotowości,wyjmuje bezczynne ładowarki z gniazdek.Ocenia, że wszystkie urządzenia pozosta-wione na świecie w stanie czuwania po-wodują emisję gazów cieplarnianychrówną emisj i wywołanej przez cały prze-mysł lotniczy (ok.1% światowej emi-sj i) . Pozostawianieurządzeń domo-wych w trybieczuwania podnosiwysokość rachunkuza prąd w staty-stycznym świato-wym domu naweto 10%. Niektórez tych urządzeń(np. pozostawionaw kontakcie łado-warka do telefonukomórkowego)pobiera „na pusto”nawet kilkadziesiątprocent tej energii,którą pobiera ładując telefon!

•żywności – odpadki stara się komposto-wać, nie kupuje na zapas produktów, któ-rych nie ma szans zjeść;

•wody – dba o szczelność instalacj i, po-nowne wykorzystanie wody np. do pod-lewania, bierze prysznic zamiast kąpieliw pełnej wannie itd. . Wie, że dostarczaniewody odbywa się kosztem dużych ilościenergii (oczyszczanie, pompowanie, pod-grzewanie) ;

•dieta i styl życia także przekładają się naemisję gazów cieplarnianych. Weganin jestodpowiedzialny za emisję rocznie do at-mosfery ok. 190 kg równoważnika CO2,

Zdjęcie:Nroose,CC-0,W

ikimediaCommons,

http://co

mmons.w

ikimedia.o

rg/wiki/File

:Compact_flu

oresc

ent_straig

ht_cro

p.jpg

17


zaś zagorzały mięsożerca aż 6,7 tony!

•wybierając ubrania bądź elementy wy-stroju i wyposażenie domu idzie za tren-dami „eko”, polegającymi nawykorzystaniu naturalnych materiałówi produktów otrzymanych w sposób jaknajmniej inwazyjny dla środowiska;

•stosuje zasady „3R”: reduce (ogranicz zu-życie) , reuse (użyj ponownie, przekaż da-lej , napraw a nie wyrzucaj) , recycle(poddaj odzyskowi jako surowiec wtórny) .

Ekokonsument w podróży:

•unika jej w ogóle (np. odbywa, jeśli moż-na, telekonferencje czy zamiast podróżysłużbowej) ;

•wybiera przyjazne klimatowi sposobówpodróżowania, jak np. długodystansowylot klasą ekonomiczną bez międzylądo-wań, pojechanie pociągiem, poruszaniesię rowerem i komunikacją publiczną;

•kupując nowy samochód bierze poduwagę jego przyjazność klimatyczną – nietylko standardowe „ile pali”, ale też np.z jak dalekich stron musiały przybyć pod-zespoły potrzebne do ostatecznego mon-tażu;

•stosuje zasady ekojazdy – odpowiedniejtechniki jazdy zwiększającej jej efektyw-ność, ograniczającej spalanie paliwa (a coza tym idzie emisję dwutlenku węgla) , po-łączonej z właściwą konserwacją pojazdu(np. dbałość o ciśnienie w oponach, cowpływa na opory toczenia i zużycie pali-wa) .

Ekokonsument w sklepie:

•uważnie czyta nalepki i oznaczenia, znaznaczenie symboli i oznaczeń świadczą-cych o przyjaznym dla środowiska pocho-dzeniu kupowanych produktów, np.certyfikat FSC świadczący, że np. meblezostały wykonane z drewna pozyskanegoz certyfikowanych upraw leśnych, ozna-czenia efektywności energetycznej urzą-dzeń elektrycznych, bawełna „bio” użytado produkcji ubrań, itp.;

•wybiera produkty, które nie musiałyprzebyć długiej drogi (energochłonnytransport) oraz takie, które nie są nad-miernie opakowane;

•unika żywności wysoko przetworzonejoraz takiej , która nie jest „sezonowa” (jejprodukcja odbywa się np. w ogrzewanychszklarniach) ;

•nie szaleje z zakupami, zwłaszcza mają-cymi posmak przelotnego kaprysu wy-wołanego naszą naturalną zachłannością.

Ekokonsument w biurze:

•stara się postępować „niskoenergetycz-nie”, podobnie jak w domu;

•stara się, podobnie jak w domu, stosowaćzasadę „3R”;

•zwraca uwagę jakim środkiem transportuprzemierza drogę z domu do pracy.

18


bank pomysłówSzybkie pomysy na ekologiczne aktywności z Twoimi zuchami

pwd. Aleksandra Kucharska

Wyjście doparku, nad Wisłę

Wycieczka dolasu/ rezerwatu/

Parku Narodowego

Majsterki z makulatury:masa papierowa,

papierowa wiklina, rolkipo papierze, obrazy ześmieci, papier czerpany

Wycieczka

rowerowa

Obserwacjazwierząt

Spotkanie z ekologiem/przyrodnikiem/energetykiem/

specjalistą ds. ochronyśrodowiska

Zielnik

Hodowla rośliny

19


Bodypainting –malowanie całego

ciała: rośliny,zwierzęta

Projekt budynkuenergo

oszczędnego

Filtr do wodyz węgla i piasku

Wizyta w EkostacjiWarszawa(centrum

recyclingu)

Zbiórka starychbaterii, kartridży,

żarówek

Makieta środowiskaczystego/

zanieczyszczonego

Piktogramy – zakazy,nakazy, informacje –związane z ochroną

środowiska,segregacją odpadów

Malowanie kredąpo chodniku

20


EKOLOG – SPRAWNOŚĆ ZESPOŁOWA1. Przeprowadziliśmy zbiórkę zużytych baterii i kartridżydo drukarek. Zanieśliśmy je do punktu zbiórki. (Saturn,Media Markt, Ekostacja Warszawa)2. Wykonaliśmy prace artystyczne z makulatury/innychśmieci. Zorganizowaliśmy wystawę dla swoichrodziców/szczepu.3. Znamy zasady segregacji odpadów i uczestniczymyw segregowaniu w swoich domach.4. Założyliśmy zuchowe Biuro Oczyszczania Miasta.5. Zorganizowaliśmy akcję oczyszczania szkolnego boiska,pobliskiego parku, lasu.6. Stworzyliśmy plakaty prezentujące negatywny wpływśmieci na środowisko/ korzyści płynące z recyklingui powiesiliśmy je w szkole.7. Zaprojektowaliśmy energooszczędny budynek.8. Nagraliśmy program zachęcający do korzystaniaz komunikacji miejskiej/rowerowej.9. Powołaliśmy Zuchową Komisję Zużycia Wody.Uchwaliliśmy zalecenia dotyczące oszczędności wody.

21


PRZYRODNIK – SPRAWNOŚĆ ZESPOŁOWA1. Spotkaliśmy się z przyrodnikiem/działaczemekologicznym.2. Prowadzimy Wielki Zuchowy Zielnik.3. Stworzyliśmy mapę Parków Narodowych. Wspólnieodwiedziliśmy jeden nich.4. Założyliśmy klinikę weterynaryjną.5. Odwiedziliśmy sklep ze zdrową żywnością/gospodarstwo agroturystyczne.6. Pielęgnujemy wspólny ogródek (skrzynkę z roślinami).7. Wybraliśmy się w podróż do szczególnych miejsc naZiemi – do Amazonii, Arktyki.8. Przeprowadziliśmy zbiórkę karmy i akcesoriów dlaschroniska dla zwierząt.9. Ogłosiliśmy konkurs na Wynalazek PrzyjaznyŚrodowisku. Na galę wręczenia nagród zaprosiliśmyrodziców.

22


ZBIÓRKA – DZIEŃ ZIEMICEL:

Zapoznanie dzieci z najważniejszymi zagrożeniami dlaśrodowiska oraz przedstawienie sposobów jak im przeciwdziałać.

ZAMIERZENIA:

Po zbiórce dzieci będą umiały:

•Wskazać przyczyny zanieczyszczeń środowiska•Wyjaśnić sens segregowania i powtórnego wykorzystaniaodpadów•Segregować śmieci•Zastosować w praktyce zasady oszczędzania energii i wody

UWAGA:

Zbiórka najlepiej nadaje się do przeprowadzenia w sezoniewiosenno-letnim, lub wczesną jesienią, kiedy pogoda jest na tyledobra by możliwe było wyjście na dwór.

MATERIAŁY:

•Plastikowe butelki (po jednejdla szóstki)•Węgiel, gaza i piasek dowykonania filtrów•Woda zanieczyszczona np.atramentem•Kubki plastikowe naprzefiltrowaną wodę•Dużo (przebranych i czystych)śmieci w worku•Pojemniki do segregacji dlaszóstek (mogą być miednice,

mogą być okręgi narysowanena boisku kredą)•Plakat z domem podzielonymna pokoje•Sztywny papier•Laminarka•Magnesy (po 1 dla dziecka)•Markery i flamastry•Kolorowa kreda (są teżdostępne grube kredy, lepsze domalowania po chodniku)•1m pasek papieru, nożyczki

pwd. Aleksandra Kucharska

23


PRZEBIEG:

Obrzędowe rozpoczęcie.

GAWĘDA:

Kiedy na początku zbiórki zuchy wchodzą do sali, jest ona całarównomiernie zaśmiecona. Pośród śmieci dzieci znajdują kopertyz fragmentami listu. Śmieci zbieramy do dużego worka, siadamyw kręgu. Po złożeniu listu z fragmentów wspólnie go odczytujemy.

Wiadomość do zuchów przesyła planeta Ziemia, zmęczona i za-smucona swoim pogarszającym się stanem. Ziemia opowiada jakniegdyś była piękna i czysta, a stopniowo staje się zanieczyszczonai zaśmiecona. Ziemia prosi zuchy o pomoc i opiekę. Gromada posta-nawia pomóc zagrożonej planecie.

GRY I ĆWICZENIA: Wyścigi rzędów

Pomoc planecie musimy zacząć od sprzątnięcia znalezionychśmieci. W tym miejscu należy przedstawić dzieciom zasady segrego-wania odpadów. Następnie na korytarzu lub boisku organizujemywielką akcję segregacji odpadów w formie wyścigów rzędów. Szóstkiustawiają się w rzędach, na drugim końcu boiska lub korytarza usta-wione są pojemniki na segregowane odpady – dla każdej szóstki od-dzielne. Każda kolejna osoba z szóstki losuje przedmiot z worka ześmieciami, biegnie do pojemników i wrzuca śmieć do odpowiednie-go pudełka. Konkurencja trwa aż skończą się wszystkie śmieciw worku. Następnie sprawdzamy wyniki szóstek: za każdy poprawnieposegregowany śmieć szóstka otrzymuje punkt. Zwycięża szóstka,która zgromadzi najwięcej punktów. W ramach nagrody wybranaszóstka może wybrać ulubiony pląs lub zabawę, w którą chwilę po-bawi się cała gromada.

DOŚWIADCZENIE: Filtr do wody

Śmieci to jednak nie jedyny problem dręczący planetę. Opróczziemi zanieczyszczona jest także woda.

Tę część dobrze zacząć od prostej prezentacj i – czy wody pitnejna świecie jest dużo? Należy wyciąć pasek papieru długości 100 cm -

1

2

3

24


to będzie stanowić 100% zasobów wodnych Ziemi. Morza i oceanystanowią 97,2% wody na naszej planecie. Jest to jednak woda słona,nie nadająca się do wykorzystania – należy odmierzyć i odciąć97,2 cm z długiego paska. Zostało 2,8 cm, czyli 2,8% które stanowiąwody słodkie. Niestety 2,1% zmagazynowane jest w lodowcach – na-leży odciąć pasek długości 2,1 cm. Dostępna dla nas woda stanowi0,7% zasobów wodnych. To dużo?

Aby oczyścić wodę zuchy wykonują filtry (w szóstkach) z butelek,gazy, piasku i węgla. Przez filtr należy przelać wodę zanieczyszczonąnp. atramentem (Instrukcje jak zrobić filtr nahttp: //www.zaradni.pl/sztuka-i-rekodzielo/jak-wykonac-prosty-filtr-wody/1,5576) . Woda po przefiltrowaniu będzie zupełnie czysta.

MAJSTERKA: Piktogramy

Samo oczyszczenie wody to jednak za mało. Najlepszym sposo-bem na zachowanie wody w czystości jest jej oszczędzanie. Tak sa-mo, by zapobiec zanieczyszczeniom powietrza należy oszczędzaćenergię. Przeprowadzamy krótką burzę mózgów dotyczącą pomy-słów na oszczędzanie wody i energii. Pomysły zapisujemy na plakaciedomu podzielonego na pokoje, odpowiednio w miejscu którego do-tyczy dane zalecenie. Następnie dzieci wykonują piktogramy z in-strukcją lub zakazem dotyczącym użycia różnych domowychurządzeń. Piktogramy dobrze jest wykonać na sztywnym papierze lubgotowe zalaminować – będą trwalsze. Do każdego piktogramu taśmądwustronną przyklejamy magnes – dzieci mogą umieścić je teraz nadomowej lodówce, by każdemu domownikowi co dzień przypomi-nały o dobrych nawykach oszczędzania.

MAJSTERKA: Rajski ogród na chodniku

Kondycja planety jest już znacznie lepsza. Zmiany są też zauwa-żalne w naszym otoczeniu. Zuchy malują kredą chodnik przed szkołąlub fragment boiska, jak najwięcej różnorodnych i wielobarwnych ro-ślin i zwierząt, tak by powstał rajski ogród bądź dżungla. Czy takaczysta i zadbana planeta nie jest zdrowszym i przyjemniejszym miej-scem do życia?

Krąg rady, obrzędowe zakończenie zbiórki.

4

5

25


ZBIÓRKA – EKO STYLCEL:

Zapoznanie dzieci ze stylem życia i zasadami robienia zakupówjak najbardziej przyjaznych środowisku.

ZAMIERZENIA:

Po zbiórce zuchy będą znały:

•Różnice między produktami ekologicznymi i przetworzonymi.•Zalety korzystania z toreb wielokrotnego użytku.•Zasady i elementy ekologicznego robienia zakupów i stylu życia.

MATERIAŁY:

•Laptop, rzutnik, film•Materiałowe torby zakupowe•Farby/markery do tkanin•Obrazki produktów ekologicznych i przetworzonych•Kartki papieru•Flamastry, długopisy

PRZEBIEG:

Obrzędowe rozpoczęcie.

GAWĘDA:

Krótki film o pacyficznej plamie śmieci(http: //www.interia.tv/wideo-gigantyczna-plama-smieci-zagraza-ziemi,vId,1129281lub zeskanuj kod QR zamieszczony obok) .

Temat zaczęty w filmie drużynowy rozwijaw gawędzie. Pacyficzna plama śmieci to naj-większe na Ziemi wysypisko śmieci, w 90%składa się z plastiku. Śmieci te zagrażają bezpo-średnio wielu morskim zwierzętom: żółwie mylą

1

26


foliowe torebki z meduzami, ptaki zjadają drobne kawałki plastikubiorąc je za plankton. W wyniku zjedzenia plastikowych śmieci ginątysiące morskich zwierząt. Ludzkość nie zna jeszcze sposobu na po-radzenie sobie z dryfującym wysypiskiem. Jedno nie pozostawia jed-nak wątpliwości – im mniej śmieci będziemy produkować, tym mniejtrafi do oceanu i na inne wysypiska.

MAJSTERKA:

Od czego zacząć? Jednym z głównych źródeł plastikowychśmieci, któremu łatwo zapobiec, są foliowe siatki. Zamiast nich na za-kupy najlepiej zabierać torby materiałowe, wielokrotnego użytku.Każdy zuch ozdabia swoją torbę na zakupy. Mogą się na niej znaleźćekologiczne hasła i rysunki, może być to po prostu ulubiony wzór.Ozdabianie toreb można wykonać specjalnymi farbami bądź marke-rami do tkanin. Na czas malowania do środka torby dobrze jest wło-żyć kartkę bądź kawałek kartonu, by farba z jednej strony nie przebiłana drugą.

ZABAWA RUCHOWA:

Na ograniczenie liczby śmieci wpływają nasze codzienne zakupy.Należy wybierać probukty możliwie mało przetworzone (są teżzdrowsze) i świeże, zamiast zapakowanych np. w dwie warstwy foliikarton. Na korytarzu/w sali schowane są kartki ze zdjęciami produk-tów opakowanych przemysłowo i ich świeżych bądź ekologicznieopakowanych odpowiedników. Zuchy mają za zadanie znaleźć jedenobrazek dla siebie a następnie osobę z pasującym obrazkiem do pary.

ĆWICZENIE:

Ekologiczny styl życia to nie tylko zakupy. Zuchy dobierają sięw pary. Każda para losuje hasło związane z ekologicznym stylem ży-cia, rozsądnymi zakupami, oszczędzaniem energii i wody, segrego-waniem i przetwarzaniem śmieci, np.: żarówka LED, bawełna,recykling, rower, zielona energia, ekosystem, oszczędzanie, ekologia,NIE dla plastiku itp. Każda para przygotowuje łamigłówkę, której roz-wiązaniem jest wylosowane hasło. W zależności od wieku i umiejęt-ności zuchów mogą to być rebusy, krzyżówki, wykreślanki, labirynty.Łamigłówki zbiera drużynowy, by opracować je w formie zeszytu„Ekologia – nasze wspólne zadanie” , które dzieci otrzymają na kolej-nej zbiórce.

Krąg rady, obrzędowe zakończenie zbiórki.

4

3

2

27


EKO majsterki1. Sowy z rolek po papierze toaletowym

Adres z instrukcjami:

http: //www.pinterest.com/pin/392024342536912205/

Zdjęcie: Deschdanja.ch, http: //www.deschdanja.ch/kreativ-blog/68-drei-eulen

2. Podkładka pod kubek z rolek po papierze toaletowym


http: //srebrnaagrafka.pl/artykuly/ekologiczna-podkladka-pod-kubek

Zdjęcie: Julianna Cezar, http: //srebrnaagrafka.pl/artykuly/ekologiczna-podkladka-pod-kubek

28


3. Papierowe drzewo


http: //stylowi.pl/1104625

Zdjęcie: Merry, http: //pikadillycharm.blogspot.com/2011/11/paper-bag-fall-tree.html

4. Kwietnik ze skorupek po jajkach


http: //stylowi.pl/4329926

Źdjęcie: http: //www.weibo.com/u/1594942247

29


5. Zabawki z pojemników pokrytych farbą „tablicową”Można je dowolnie malować kredą


http: //www.pinterest.com/pin/108086459781848909/

Zdjęcie: Krissy Sherman Bonning, http: //b-inspiredmama.com/2013/04/recycled-craft-chalkboard-toys/

6. "Błotnisty" deser czekoladowy


http: //b-inspiredmama.com/2013/04/earth-day-dirt-cup-treat/

Zdjęcie: Krissy Sherman Bonning, http: //b-inspiredmama.com/2013/04/earth-day-dirt-cup-treat/#_a5y_p=1481510

30


7. Obrazy ze śmieci Viz Muniz


http: //ulicaekologiczna.pl/design/obrazy-ze-smieci-vica-muniza/

Zdjęcia: Vic Muniz,http: //ulicaekologiczna.pl/design/obrazy-ze-smieci-vica-muniza/

8. Mozaiki z gazet

Z pomalowanego na biało kartonu lub sztywnej kartki wycina-my okrąg dowolnego rozmiaru. Szkicujemy wzór, który chcemywykonać. Stare kolorowe magazyny tniemy w drobne trójkątnelub kwadratowe kawałki (rozmiaru około 1cm x 1cm). Elementymożemy podzielić kolorami. Wyklejamy kawałkami papieruwzór mozaiki, aż zapełnimy powierzchnię całego obrazka.

www.stoleczna.zhp.pl

propozycja programowa dziecieca ekowarszawa

Documents