1.UVOD

Proizvodnja predstavlja usmjerenu aktivnost a kojoj je cilj dobiti proizvod koristan za

društvenu upotrebu. Kako po kvaliteti kao i troškovima i količini. U samom proizvodnom

procesu tvrtke pretvaraju faktore proizvodnje (rad i kapital) tj. inpute u konačan proizvod (out

put). Input se može podjeliti u tri kategorije: rad, sirovine i kapital. Radni inputi sastoje se od

kvalificiranih radnika (inženjeri, tehničari) nekvalificiranih (poljoprivrednici) te od

menadžera i poduzetnika. U neke od sirovina spadaju hmelj, slad, voda i struja a sam kapital

uključuje zgrade i druge komplekse te same strojeve koji su potrebni u proizvodnom procesu.

Proizvodnoj tehnologiji je cilj da kao cjelina daju bolji rezultat proizvodnje nego što bi ih dali

njegovi dijelovi samostalno. Teško je napraviti neku podjelu u proizvodnji i tehnologiji jer se

sastoje od sistema i pod sistema ali su istovremeno i dio nekog većeg sistema koji su u

konačnici uvezani u cjelinu. Proizvodna tehnologija obuhvata skup tehnoloških sistema kao i

drugih tehničkih, informacionih i energetskih struktura koje na određen način obezbjeđuju

izvršavanje unaprijed postavljenih ciljeva proizvodnog procesa.

2. PROCES PROIZVODNJE

Proizvodnja predstavlja osnovno područje ljudske djelatnosti. Za upravljanje

proizvodnjom može se reći da predstavlja upravljanje promenama u sistemu koje se odvijaju

primjenom određene tehnologije, kojima se ulazne veličine pretvaraju u izlazne veličine-

rezultate procesa (proizvodi i usluge).

U ulazne veličine spadaju: enrgija, materijal, rad, kapital1 i informacije i određene su

vrstom proizvodnje.

U sistemskom pristupu upravljanja organizacijom, odgovornost menadžera

proizvodnje jeste se koristi povratnom vezom informacija kako bi se pravovremeno

prilagodile ulazne veličine i primenjena tehnologija sa krajnjim ciljem ostvarenje planiranog

1 U ekonomskoj teoriji pod pojmom kapitala podrazumijevaju se dvije različite ekonomske kategorije: jednom se time označava fizički kapital koji podrazumijeva količinu novca koja je uložena u neki oblik imovine (zemlja, zgrade, mašine) s ciljem da se tom imovinom obavlja neka ekonomska aktinvost; drugo shvatanje kapitala je sadržanou pojmu finansijski kapital koji ima oblik novca i vrijednosnih papira.

1

tj. željenih izlaznih veličina (proizvoda i usluga. Pri tom ne sme se zanemariti uticaj

okruženja koje se uslovno može razdvojiti na: unutrašnje i spoljašnje.

Ostale poslovne funkcije izvan proizvodnje čine unutrašnje okruženje i mogu imati

značajan uticaj na poslovnu politiku, potrebne resurse, prognozu potražnje, postavljene

ciljeve proizvodnje, ili uvažavana ograničenja. Iz tog razloga od menadžera odgovornih za

proizvodnju se traži uvažavanje novo nastalih promena u unutrašnjem okruženju.

Ne samo da nastaju česte promene unutar organizacije, već se preduzeće mora suočiti

sa učestalim promenama koje se dešavaju na makro planu i koje čine spoljnje okruženje

poslovanja jedne organizacije. Okolina izvan organizacije može se menjati u ime pravnih,

političkih, društvenih ili privrednih uslova, prouzrokujući odgovarajuće promene u

proizvodnim ulazima, izlazima i procesima, te stalne promene u okruženju predstavljaju

pravilo, a ne izuzetak.

Upravljanje proizvodnjom podrazumijeva stalnu kontrolu proizvodnog sistema i

njegove okoline. Značajne promijene u okolini mogu izazvati menadžment da mijenja: ulazne

veličine, planirane izlaze (rezultate procesa), sistem kontrole ili samu proizvodnju (procese

transformacije-primijenjenu tehnologiju). Na primjer promjene u ekonomskim uslovima

poslovanja mogu izazvati menadžere proizvodnje da izmjene svoje prognoze o potražnji, tj.

planirane veličine serija, pa da se zbog toga angažuju na zapošljavanju još ljudi i proširenje

kapaciteta, kako bi se odgovorilo novoj potražnji. na suprot povećanoj potražnji za

proizvodima ili uslugama, promjene u unutrašnjem okruženju u smislu nemogućnosti

ostvarenja zahtijevanog kvaliteta rezultata procesa treba da utiče na menadžere proizvodnje

da ponovo ispitaju svoje postupke obezbjeđenja kvaliteta, kako bi proizvodnju doveli u red.

2.1. PROIZVODNA STRATEGIJA

Proizvodna funkcija u okviru organizacije nikad nema neutralnu ulogu. Ona je ili

konkurentno oružje ili kamen spoticanja za organizaciju.

Osnovni zadatak proizvodne funkcije je da omogući realizaciju proizvodnih procesa,

odnosno proizvodnju roba i usluga u skladu sa zahtevima kupaca. Od ispunjenja ovog

zadatka direktno će zavisiti konkurentnost organizacije na tržištu. Što znači da se u sadašnjim

uslovima pojačane konkurencije i globalizacije tržišta na proizvodnju i proizvodne procese ne

2

može više gledati kao na mesto u poslovnom sistemu gde se samo stvaraju rezultati procesa

(roba i usluga) već kao na mesto gde se stiče konkurentna moć za poslovanje.

Postizanje konkurentne prednosti kroz poboljšanje karakteristika procesa proizvodnje

i prizvoda i usluga, u sadašnjim uslovima treba da bude pravi strateški odgovor proizvodne

funkcije na:

povećanu konkurenciju proizvođača roba i usluga na tržištu

na potrebu za povećanjem produktivnosti rada kako bi se zadovoljila povećanu

potražnju kupaca i

zadovoljenje povećanih očekivanja kupaca u pogledu zahteva kavaliteta.

Poslovnom strategijom određuje se kako će pojedini posao biti konkurentan na tržištu.

S obzirom da najveći broj organizacija obavlja grupu povezanih poslova, podrazumeva se da

svaka od njih predstavlja jednu stratešku jedinicu. To znači da menadžment za svaki posao

treba da pronađe sopstvenu osnovu za konkurentnost u zavisnosti od pojedinih marketinških

segmenata i proizvoda sa kojima se nastupa na tržištu. Porter je 1980. godine je

indentifikovao tri opšte poslovne strategije koje koriste organizacije kako bi postigle

konkurentnu poziciju na tržištu. To su:

proizvodnja bazirana na niskim troškovima

proizvodnja sa diferencijacijom proiizvoda i

proizvodnja usmerena na tržište

Svaka od ovih poslovnih strategija implicira odgovarajuću proizvodnu strategiju. Međutim u

tekućem poslovanju sposobnost konkretne proizvodnje može uticati na izbor poslovne

strategije te se proces proizvodnje može iskoristiti za stvaranje vitalne poslovne strategije.

2.2. PROIZVODNI CILJEVI

Izabrana proizvodna strategija i definisana misija, kao i razmatranje specifičnih

prednosti organizacije predstavljaju potreban, ali nedovoljan element za vođenje konkretnih

akcija na upravljanju proizvodnjom, pa je kao treći element formulisanja proizvodne stategije

potrebno definisati proizvodne ciljeve

3

Cilj predstavlja uočavanje željenih rezultata koje treba ostvariti u određenom

vremenu. Proizvodni ciljevi organizacije treba da budu jasno definisani za ključne elemente

proizvodnog sistema i daju se za određeni vremenski period.

Pri nastupu na tržište kako bi obezbedila stabilnu poziciju na tržištu organizacija može

se odlučiti za četri sledeća proizvodna cilja:

minimizacija troškova

visok nivo kvaliteta

kraći rok isporuke

velika fleksibilnost

Ciljevi proizvodnje se moraju iskazati kvantitativnim pokazateljima i odnose se na

rezultat koji treba ostavariti u kratkoročnom i dugoročnom periodu.Ciljevi predstavljaju

razradu misija u kvantitativnom smislu. Organizacija pravilnim utvrđivanjem dugoročnih

(strateških) i taktičkih ciljeva postavlja temelje detaljnom planiranju rada (izrada godišnjih

planova) i stvara uslove za njihovu operacionalizaciju.

3. PROIZVODNJA PIVA

Pivo je osviježavajuće piće sa malim sadržajem etil – alkohola, zasićen ugljen –

dioksidom, karekterističnog ukusa sa blagom gorčinom hmelja i specifičnog mirisa. Osnovne

sirovine za proizvodnju piva su pivarski slad, pivarski kvasac, hmelj i voda. Voda je glavni

dio svih napitaka. Ona služi kao rastvarač. Slad daje pivu sastojke ekstrata od koga zavisi

punoća okusa i koncetracija osnovnog ekstrata piva. Hmelj konzervira pivo i daje mu ugodan

miris i gorak ukus, dok pivski kvasac izaziva alkoholno vrenje u kome šećer prelazi u alkohol

i ugljen dioksid. Proizvodnja piva se dijeli na tehnologiju slada i tehnologiju piva.

Tehnologiju slada obuhvata: čišćenje i sortiranje ječma, močenje ječma, sušenje zelenog

slada, oslobađanje slada od klice i poliranje.

Tehnologija piva obuhvata: proizvodnju sladovine, glavno i naknadno vrenje, bistrenje i

punjenje piva.

Proizvodnja piva se sastoji od dvije osnovne faze: od pripremanja sladovine i vrijenja.

Pripremanje sladovine obuhvata niz operacija: usitnjavanje – drobljenje pivarskog slada;

4

ukomljavanje drobljenog slada; kuvanje komine; cijeđenje sladovine; ohmeljavanje

sladovine; cijeđenje ohmeljene sladovine; hlađenje ohmeljene sladovine; bistrenje sladovine.

Vrijenje je glavno i naknadno.

Pripremanjem sladovine dobija se ekstrakt pivarskog slada, a od njegovog sastava

zavisi vrsta piva. Kako pivarski slad sadrži samo 10 – 15% materijala rastvorljivih u vodi

(šećeri, dio bjelančevina i proizvodi njihove razgradnje), to se ukomljavanjem drobljenog

pivarskog slada, ako su uslovi za djelovanje nezima prisutni u sladu optimalni, mijenjaju

nerastvorljive materije slada, uglavnom skrob. Pod dejstvom enzima amilaze slada, skrob se

prevodi u maltozu i dekstrine, a pod dejstvom proteolitičnih enzima razlažu se bijelančevine.

Time se nerastvorljive materije prevode u šećere i druge organske materije koje se rastvaraju

u vodi, odnosno postiže se maksimalna ekstrakcija pivarskog slada.

Sastav sladovine zavisi od vrste slada, te od načine na koji se izvode pojedine faze i od uslova

pod kojima se one odvijaju, a posebno od postupka ekstrakcije.

Drobljenje slada je veoma važna operacija. Od kvaliteta mliva, to jeste od stepena drobljenja

slada zavise brzina ošećerenja, iskorišćavanje ekstrakta, kao i brzina i efekat filtracije

sladovine. Slad se drobi u mlinovima na valjke, različitih konstrukcija (sa 2, 3, 4, 5 ili 6

valjaka, koji mogu biti ravni ili žlebljeni). Bolji efekat postiže se ako je slad sitno drobljen, uz

uslov da plevin omotač ostane nerazdrobljen.

5

U uslužnim organizacijama prizvodna i marketinška (prodajna) funkcija teže bliskoj

povezanosti. To je neophodno jer se usluge koriste u isto vreme i na istom mestu na kojem

su proizvedene. Tako da se može reći da su uslužne organizacije i marketinški i proizvodni

entiteti.

Za razliku od uslužne delatnosti kod koje je neophodna bliska saradnja funkcija

marketinga (prodaje) i proizvodnje, u industrijskoj proizvodnji marketing i proizvodnja su

zasebne funkcije i proizvodnja i prodaja vrše se odvojeno. Objedinjavanjem aktivnosti koje

vrše funkcije marketinga i proizvodnje značajno bi se unapredila industrijska proizvodnja i

bolje odgovorilo na potražnju za proizvodima i u sadašnjim uslovima globalizacije tržišta i

oštre konkurencije predstavlja važan i težak zadatak višeg menadžmenta.

4. PROIZVODNJA PIVA U FABRICI CARLSBERG

4.1. Vizija i ciljevi

Vizija fabrike Carlsberg jeste da postane vodeća u proizvodnji i prodaji više vrsta

piva, pritom zadovoljavajući visok nivo kontrole i kvaliteta. Da bi se ovo postiglo potrebno je

maksimalno automatizovati sve segmente proizvodnje i pakovanja.

4.2. Model ciljeva

Cilj fabrike Carlsberg jeste prelazak sa 5. na 2. mesto po količini proizvodnje piva.

Ovo je moguće postići visokim stepenom automatizacije, zatim kontrole i, naravno,

povećanom količinom proizvodnje.

Da bi kontrola bila uspešna potrebne su savremene laboratorije, kao i kvalifikovani

kontrolori. Savremena automatizacija podrazumeva savremene tehnologije i dobru

organizaciju u procesu proizvodnje.

Ova pivara ima cilj da u roku od dve godine poveća godišnju proizvodnju piva sa 90

na 120 Mhl (miliona hektolitara). Na to će naravno prevashodno uticati povećanje broja

kupaca, marketing (tj. reklamiranje) i naravno povoljna cena. Jasno je da na povećanje broja

kupaca sem navedenog u mmnogome utiče i kvalitet piva kao jedna od najbitnijih odlika ove

vrste proizvoda. Ovde se može uvesti i promotivna ponuda za nove kupce.

6

Još jedan od bitnijih uslova za postizanje vodeće pozicije jeste da kupci budu

zadovoljni, odnosno da proizvod zadovolji njihova očekivanja. Naravno, bitno je i da se roba

isporučuje u dovoljnim količinama i na vreme.

Cilj fabrike Carlsberg je prikazan Dijagramom 1. Ovaj model cilja služi kao početna

tačka za predstavljanje implementirane vizije, u ovom slučaju za postavljanje navedene

fabrike u jednog od vodećih proizvođača piva.

4.3. Konceptualni model

Konceptualni model koji upotpunjuje model cilja fabrike Carsberg je prikazan na

Dijagramu 2. Poslovni plan je najbitniji za uspeh i postizanje datog cilja. Poslovni plan

podrazumeva dobar marketinški plan, odličnu strategiju proizvodnje i naravno uključuje

poslovne ideje koje su motivisane od strane vizije i ciljnog modela. Dobro razvijen i

osmišljen poslovni plan treba da rezultira povećanjem proizvodnje i povećanjem kvaliteta.

Marketinški plan, koji je zasnovan na analizi tržišta, i povećanje proizvodnje vode ka vodećoj

7

poziciji. Broj narudžbina voki ka povećanju proizvodnje, a analiza tržišta se zasniva na

zahtevima za kupovinu.

Strategija proizvodnje je jedna od ključnih koncepata kompanije. Ona se bazira na

analizi tržišta, a sastoji se iz automatizacije i kontrole, koji utiču na kvalitet i proizvodnju

piva.

Vodecapozicija

Marketinskiplan

treba da vodi

Analizatrzista

Povecanjeproizvodnje

vodi ka

*

Strategijaproizvodnje

bazirase na

Kvalitet

rezultujeu

Kontrola

sastojise iz

* *utice na *

Proizvod(pivo)

utice naAutomatizacija

utice na

sastoji se iz

Poslovniplan

sastoji se od

Proizvodnjarazvija

proizvodi

*

Povecanjeproizvodnjei kvaliteta

Poslovne ideje

Vizija

Ciljni model

utice na

utice na

treba da rezultira

Narudzbina Isporuka

rezultujeproizvodnjomi isporukom

0..1

0..1 0..1

0..1dostavlja

u vezi savodi ka

Kupac Zahtev

daje*

ima*zasniva se na

Dijagram 2: Konceptualni model

4.4. Procesi poslovanja

Procesi poslovanja se odnose na vizije i ciljeve koji su prethodno opisani. Dijagram 3

prikazuje proces poslovanja fabrike Carlsberg. Svaki proces je predstavljen ciljem koji se

treba ostvariti. Takođe, to su i koraci koji su neophodni za ostvarenje poslovanja, tj.

proizvodnje ili za podršku celokupnom sistemu.

8

Proces razvoja marketinga odnosi se na rangiranje brendova na tržištu kao ulaza i

ekspanziju marketinškog plana kao izlaza i ima za cilj postizanje vodeće pozicije.

Marketinški plan kao deo celokupnog plana poslovanja kontroliše proces razvoja poslovanja,

čiji je osnovni cilj postizanje povećanog kvaliteta i proizvodnje. Poslovni plan kontroliše

procese razvoja proizvoda i razvoja proizvodnje.

Proces razvoja proizvoda ima za cilj zadovoljenje kupca i kao izlaz – konačan

proizvod. Proces razvoja proizvodnje ima za cilj efikasnu proizvodnju, a kao izlaz mogućnost

proizvodnje. Proces isporuke za ulaze ima proizvod i mogućnost proizvodnje, kao i

narudžbinu, a za izlaz pivo koje se isporučuje. Glavni cilj ovog procesa je isporuka dovoljne

količine na vreme.

4.5. Model resursa

Na Dijagramu 4 prikazan je model resursa fabrike Carlsberg. Svako pivo je

okarakterisano serijskim brojem i tipom, kao i vrstom ambalaže. Serije piva se koriste pri

organizaciji i grupisanju. Etiketa piva na sebi mora da sadrži tačne informacije o sastojcima i

rok upotrebe. Svaka narudžbina, kojom se naručuje pivo, mora da ima datum, a isporuka

treba da ima datum i mesto isporuke. To su neka od ograničenja koja moraju biti zadovoljena.

9

4.6. Organizaciono modelovanje

Organizaciona struktura je prevashodno bitna za predstavljanje odgovornosti svake

organizacione jedinice. Dijagram 5 ilustruje strukturu organizacionih jedinica u fabrici piva

Carlsberg. Te jedinice su:

Odeljenje za kontrolu,

Odeljenje za proizvodnju,

Odeljenje za pakovanje,

Odeljenje za održavanje,

Odeljenje za razvoj i istraživanje,

Odeljenje za marketing,

pri čemu je Odeljenje za pakovanje podeljeno na tri pododeljenja, i to na:

10

• Odeljenje za pakovanje u staklenu ambalažu

• Odeljenje za pakovanje u PET ambalažu

• Odeljenje za pakovanje u burad.

4.7. Sistemi podrške

Dijagram 6 predstavlja sisteme podrške, koji upotpunjavaju proizvodnju i pakovanje

piva.

11

Sistem za kontrolu je sistem koji obuhvata kontrolisanje sirovina, ispravnosti

ambalaže, procesa automatizacije u svim tačkama proizvodnje i pakovanja. Ovo

podrazumeva zajednički rad kvalifikovanih kontrolora i inteligentnih mašina za nadgledanje i

kontrolisanje.

Sistem za razvoj i istraživanje se sastoji iz hemijske, mikrobiološke i elektronske

laboratorije, čiji je cilj unapređenje celokupnog procesa proizvodnje, stavljajući akcenat na

kvalitet proizvoda.

Baza podataka proizvodnje je aplikaciona baza podataka koja sadrži informacije o

svakoj tački procesa proizvodnje i pakovanja.

Automatizacija predstavlja kontinualni tok proizvodnje upravljan mašinama i

računarima koji se podhranjuju podacima iz pomenute baze podataka. Ovaj proces

nadgledaju kvalifikovani radnici. Automatizacija obuhvata i servisne aktivnosti koje izvodi

mašinsko i elektro održavanje.

Sistem za održavanje obuhvata servisne aktivnosti koje izvodi mašinsko i elektro

održavanje i odnosi se na održavanje automatizacije i sistema za kontrolu.

Sistem za razvoj i istraživanje je uzajamno povezan sa sistemom za kontrolu. Sistem

za kontrolu je dalje povezan sa automatizacijom i uzajamno povezan sa bazom podataka

12

proizvodnje. Baza podataka i automatizacija su, takođe, uzajamno povezani. Sistem za

održavanje je usko povezan sa automatizacijom.

Potrebno je svaki od ovih sistema stalno unapređivati i razvijati.

4.8. Funkcionalni zahtjevi

Zahtjevi koji funkcionalno moraju da zadovolje prethodno opisani problem jesu:

a) zadovoljenje kvaliteta proizvoda

b) zadovoljenje HCCP zahtjeva

c) kontrola sirovina

d) kontrola automatizacije

e) kontrola procesa proizvodnje

f) kontrola procesa pakovanja

g) proces menadžmenta

h) razvoj marketinga

i) razvoj proizvodnje

j) razvoj proizvoda

k) usavršavanje radnih lica...

4.9. Nefunkcionalni zahtjevi

Nefunkcionalni zahtevi mogu biti:

a) izgled ambalaže

b) starost potrošača

c) lokacija naručioca

d) prijevozno sredstvo za dostavu

Ostala pitanja koja se mogu razmatrati su točnost informacija, performanse,

pouzdanost i slično.

13

ZAKLJUČAK

Proizvodni proces predstavlja ukupan proces rada proizvodnog sistema što

znači da podrazumijeva sve aktivnosti tokom pretvorbe ulaznih vrijednosti (inputa) u

projektovane izlazne veličine (outpute) proizvodnog sistema na putu stvaranja nove

vrijednosti. Proizvodni proces vrši se na tehnološkim i obradnim sistemima.

Proizvodnja predstavlja svrsishodnu djelatnost usmjerenu na dobijanje upotrebnih

vrijednosti i prisvajanje prirodnih resursa za ljudske potrebe što znači da predstavlja opšti

uslov za razmjenu materije između čovjeka i prirode odnosno vječiti prirodni uslov za život

ljudi pa je stoga jednako svojstvena svim oblicima ljudskog društva.

Proizvodnja predstavlja usmjerenu aktivnost koja ima za cilj dobijanje proizvoda

korisnih za društvo čija struktura varira u širokim granicama kako po vrsti tako i po kvalitetu

i količini.

Proizvodnja piva se dijeli na tehnologiju slada i tehnologiju piva. Tehnologiju slada

obuhvaca: ciscenje i sortiranje jecma, mocenje jecma, klijanje jecma, susenje zelenog slada,

oslobadjanje slada od klice i poliranje. Tehnologija piva obuhvaca:

1. Proizvodnja sladovine

2. Glavno i naknadno vrenje

3. Bistrenje i punjenje piva

14

LITERATURA

http://www.agropress.org.rs/tekstovi/10642.html

http://free-st.htnet.hr/jim/tehnolog.html

Uvod u ekonomiju, Dr. Fahrudin Šebić, Sarajevo 2004

15

SADRŽAJ

1. UVOD.........................................................................................1

2. PROCES PROIZVODNJE......................................................2

2.1. PROIZVODNA STRATEGIJA...........................................................32.2. Proizvodni ciljevi...................................................................................4

3. PROIZVODNJA PIVA.............................................................5

4. PROIZVODNJA PIVA U FABRICI CARLSBERG.............7

4.1. Vizija i ciljevi........................................................................................74.2. Model ciljeva........................................................................................74.3. Konceptualni model.............................................................................84.4. Procesi poslovanja................................................................................94.5. Model resursa.......................................................................................104.6. Organizaciono modelovanje.................................................................114.7. Sistemi podrške....................................................................................124.8. Funkcionalni zahtjevi...........................................................................14 4.9. Nefunkcionalni zahtjevi.......................................................................14

ZAKLJUCAK...........................................................................................15LITERATURA..........................................................................16

16