Zaštitni položaji u prevenciji

profesionalnih oboljenja zdravstvenih

radnika

spec.struk.med.sest.Slavica Đorđević

struk.spec.fizioterap. Žarko Radović

Zaštitni položaji su položaji koji primenjujemo

u svakodnevnom životu, kako bi smo sačuvali

i smanjili pritisak na bolna mesta i bolove u

kičmi.

Najveće opterećenje tela trpi krsno-lumbalni

deo kičme, mesto gde se trup vezuje za karlicu

i donje ekstremitete.

Telo čuvamo i štitimo kroz zaštitne položaje i

pokrete.

Profesionalna bolest je nastala kao direktna i

jedina posledica izloženosti štetnim faktorima

na radnom mestu. Procenjuje se da godišnje

oko 25% populacije u svetu oboli od neke od

bolesti koštano-zglobnog sistema.

Najčešća bolest vezana uz rad na lokomotornom

aparatu je sindrom bolnih leđa (low back

pain), a sledi sindrom bolnog vrata,

uključujući i tortikolis (neck pain).

Od sindroma bolnih leđa povremeno boluje od

20 do 40 % , a trajno približno 18% svih

radnika mlađih od 45 godina.

Vrlo se često u medicini rada govori o bolestimavezanim uz rad, a da se ne razjasneprofesionalne bolesti od ostalih bolesti na čijinastanak, iako ne isključivo, uteču štetnifaktori sa radnog mesta. Razlog je tome dvostruk:

a) profesionalne bolesti čine manje od 1% svihbolesti u čijem nastanku učestvuju faktoririzika sa radnog mesta.

b) saniranje radnog mesta i uklanjanjeprofesionalne štetnosti je jedini način da se spreči nastanak i profesionalnih bolesti iostalih bolesti vezanih uz rad.

Većina zdravstvenih radnikaje pod rizikom za razvoj mišićno-koštanih poremećaja. Medicinske sestre su izložene kontinuiranim fizičkim naporima, dok su stomatolozi češće izloženi statičkom opterećenju.

Kako bi se sprečio nastanak poremećaja, potrebno je prikupljati podatke o rizicima na radnom mestu, kao i upoznati zdravstvene radnike sa mogućim opasnostima.

U industrijskim zemljama je visoka prevalencija mišićno-koštanih poremećaja povezanih sa radom. To su najčešće povrede leđa, ali i vrata, kolena, ramena, ruku.

Zbog bolova u leđima sve je više izgubljenih

radnih dana, što utiče i na samu zdravstvenu

negu (Troup & Rauhala 1987; Waters 2010;

Waters, Lloyd et al. 2011). Nespecifična bol u

donjem delu leđa je neugodno medicinsko

stanje koje može onemogućiti rad i čest je

razlog izostanaka sa posla. Medicinske sestre

obavljaju veliki deo fizičkog rada.

Zdravstveni radnici često pate od bolova u

donjem delu leđa.

Većina sestara pati od određenog poremećaja

koji je nastao zbog podizanja preteških

pacijenata, guranja teške opreme, premeštanja

pacijenata ili pridržavanja teških instrumenata

operacijskim salama.

Jedna od strategija za smanjenje simptoma

prolongirane boli u donjem delu leđa je

aktivna rehabilitacija (Staal, Hlobil et al. 2004;

Staal, Hlobil et al. 2008; Macedo, Smeets et

al.2010).

Prema Svetskoj zdravstvenoj organizaciji

(SZO), procena opasnosti po ljudsko zdravlje

je „postupak kojim se procenjuje priroda i

verovatnoće štetnih faktora na ljudsko zdravlje

usled izlaganja jednom ili više faktora fizičkog

ili psihičkog stresa“ (WHO 1981).

Opasnosti u zdravstvu klasifikovane su kao:

- biološke, (hepatitis)

- hemijske, (lekovi)

- organizacijske ili psihosocijalne koje

uključuju i nasilje vezano uz rad.

Medicinske sestre, bolničari i ostalo osoblje su

među 10 zanimanja s najvećim rizikom od

istegnuća mišića i zglobova.

Nažalost, medicinske sestre i danas većinu posla

obavljaju manuelno.

Potrebno je svakog zdravstvenog radnika

upozoriti na rizike kojima su izloženi svaki

dan (Berguer 1999). American Nurses

Association (ANA) procenjuje da 12%

medicinskih sestara napušta posao zbog

povreda leđa, dok se 52% sestara žali na

hroničnu bol u leđima.

Smatra se da je više od trećine povreda leđa

među medicinskim sestrama povezano sa

premeštanjem i rukovanjem pacijentima.

Premeštanje pacijenata i rukovanje njima pati

38% svih medicinskih sestara pogođeno

povredama leđa, gotovo sve te povrede (98%)

nastale su usled toga što su sestre ručno

podizale i premeštale pacijente (Meier, 2001.).

Medicinske sestre koriste 30% više bolovanja

nego ostali zdravstveni radnici.

Prenošenje pacijenata iz kreveta u stolicu i

nazad, prenošenje sa stolice na toalet, stolice

na nosila i obrnuto su poslovi za koje je

utvrđeno da su visoko rizični za nastanak

mišićno-koštanih poremećaja.

Procena rizika u tim poslovima obuhvata

razmatranje:

1. Fizičke zahtevnosti posla (potrebna sila,

nezgodan položaj tela, učestalost i

trajanje posla).

2. Karakteristika pacijenata (visina, težina,

saradnja).

3. Radnog prostora (raspored kreveta)

4. Organizacije rada (rad u smenama, broj

osoblja).

Mere upravljanja rizikom se mogu razvrstati u :

- tehničke (oprema, način rada).

- administrativne (mere kojima se kontrolira

izlaganje).

- mere koje menjaju ponašanje. (obuka o

zaštitinim položima, kao i edukacija).

Preporučuju se tehničke mere (uređaji za

rukovanje pacijentima), te pomoćne sprave

(npr. dizala) (Chavez 2005; Waters, Baptiste et

al. 2011;Waters, Lloyd et al. 2011; Waters,

Spera et al. 2011).

Da bi se sprečila pojava profesionalih oboljenja

neophodna je ergonomija svih zaposlenih u

medicinskim ustanovama.

Ergonomija je disciplina koja s pozicije

različitih nauka nastoji prilagoditi rad i radnu

sredinu psihičkim i somatskim

karakteristikama čoveka. Ergonomija je način

da se radi pametnije - sa manjim naporom -

prilagođavanjem načina rada, mašina, uređaja,

alata, radnog mesta i radne sredine čoveku –

NE čoveka radu.

Ergonomski rizici u zdravstvu su:

- Rad u nefiziološkim (prinudnim) položajima

tela – statički rad .

- Ručno podizanje, prenošenje i repozicija

nepokretnih bolesnika (intenzivna nega) .

- Uvrtanje tela pri podizanju .

- Neočekivana promena opteredenja prilikom

nošenja .

- Dugo stajanje i hodanje (hirurzi i

instrumentarke, fizioterapeuti u intenzivnoj

nezi) .

Prosečno opterećena sestra na bolničkom

odeljenju podigne približno 1,8 tona tereta u

toku jedne smene.

Uvrtanje trupa ili prinudni položaji čine oko 20-

30 % svih pokreta a u toku radne smene 98 %

podizanja pacijenata još uvek se obavlja ručno

(ANA, 2000).

Kod podizanja pacijenata, razvija se sila

kompresije L5/S1 u rasponu od 4000-12000 N,

što je značajno više od 3400 N (Maras, 1999)

Pri 3400 N, očekuje se pojava mikrofraktura

koštanog i zglobnog tkiva kičmenih pršljenova

3400-6400 N, oko 50% populacije bi razvilo

mikrofrakture kičmenih pršljenova.

Pri podizanju pacijenata nepohodne su mere prevencije zdravstvenih radnika kao što su:

- Eliminacija ručnog podizanja pacijenata iprimena mehanizovane opreme za dizanje iprenošenje pacijenata.

- Upotreba nosila, kolica i kreveta podesivevisine – smanjenje podizanja tereta u koristbočnih pomeranja koji nose manjeopteredenje.

- Čaršavi, vazdušni dušeci za bočno pomeranje. - Formiranje adekvatno edukovanih timova zapodizanje i prenošenje pacijenata.

- Korišćenje kolica ili stolova sa točkima zapremeštanje teških predmeta i opreme.

Transfer bolesnika ili prelaz iz stolice u uspravni

stav, prelaz iz invalidskih kolica na stolicu ili

krevet, prelaz iz kolica u kadu, prelaz na pod i

drugo su aktivnosti svakodnevnog života koje

pacijent mora savladati a veliki značaj zauzima

zdravstveni radnik koju mu omogućava

transfer.

Uz pravilno izvodjenje transfera, cilj programa

je da pacijet savlada transfer osamostali se.

Pravilno podizanje pacijenata, okretanje,

smanjuje rizik nastanka povrede ili pojave bola

kod zdravstvenih ranika/sestre koji u ovom

slučaju imaju veliku ulogu u osposobljavanju

pacijenata za svakodnevni život.

Pacijent prebacuje nogu preko noge u stranu na

koju hoće da se okrene (leva noga preko desne

kod okretanja na desni bok i obrnuto). Nakon

toga zamahom suprotne ruke ili obema rukama

okreće trup i karlicu sam, ili uz pomoć

tehničara.

U proniranom položaju pacijent se obučava da

savlada podizanje gornjeg dela trupa na

podlaktice, kada su u pitanju teški nepokretni

pacijenti medicinska sestra uz pomoć

fizioterapeuta zauzima zaštitini položaj pri

podizanju gornjeg dela trupa, a zatim ispruža

jednu ruku uz oslonac na šake i na kraju

ispruža drugu ruku.

Prelaz iz ležećeg ledjnog položaja u sedeći položaj

Pacijent leži na krevetu ili podu u supiniranom

položaju. Zamahom jedne ili obe ruke, pacijent

izvodi snažnu torziju ramenog pojasa, gornjeg

dela trupa i glave na jednu stranu uz oslanjanje

na lakat, podlakticu i šaku na toj strani. Na

suprotnoj strani istovremeno pacijent postavlja

ruku u upor preko šake. Lakat je u punoj

ekstenziji. Medicinska sestra, ovaj transfer

pacijenata izvodi iz čučnja kako bi zauzela

odgovarajući položaj.

Pomeranje unazad iz sedećeg položaja

Pacijent pomera jednu pa drugu ruku unazad iza

karlice. Podiže se na ruke i rotiranjem karlice

privlači trup ka rukama koje su u uporu.

Pacijent može, ako su ruke snažne da

zamahom pomeri trup unazad bez bočnog

rotiranja karlice. Obrnutim sledom aktivnosti

pomera se unapred. Ovaj transfer ne zahteva

veće angažovanje medicinske sestre.

Prelaz iz kreveta u kolica

Invalidska kolica se postavljaju pored kreveta i

zakoče. Pacijent se bočnim pomeranjem

prebacuje na ivicu kreveta. Skine se rukohvat

na strani kolica koja je do kreveta. Pacijent sa

rukom koja je na strani kolica hvata rukohvat

kolica, a drugom rukom se oslanja na šaku u

položaju upora. Nakon toga podiže trup i

rotiranjem karlice premešta trup na sedište

kolica. Nakon toga spušta jednu pa drugu nogu

na papučice kolica.

Po redosledu obuke transfera treba najpre

obučiti pacijenta da savlada transfer na istom

nivou (na istoj visini), a zatim transfere na viši

ili niži nivo od početnog. Sve transfere

bolesnika, obučava medicinska sestra koja ima

veliku ulogu.

Zaštitini položaji imaju veliku ulogu u

samnjenju i pojavi profesionalnih bolesti.

Istaživanja pokazuju da se uz primenu i pravilnu

edukaciju zdravstvenih radnika, bol u ledjima i

lokomtornom aparatu smanjuje i do 50%

slučajeva.

Hvala na pažnji

Puno uspeha u rešavanju

testa