profesionalna izlozenost hemijskim stetnostima s procenom rizika

Profesionalna izloženost hemijskim štetnostima s

procenom rizika

Profesionalna izloženost hemijskim štetnostima s

procenom rizikaprocenom rizikaprocenom rizika

Prof. dr Petar Bulat

Medicinski fakultet u Beogradu

ם�

SadržajSadržaj

• Toksikologija

• Izvori izloženosti hemijskim štetnostima– Profesionalna izloženost

– Neprofesionalna izloženost– Neprofesionalna izloženost

• Podela

• Trovanje olovom

• Procena rizika pri izloženosti hemijskim štetnostima

ToksikologijaToksikologija

• Nauka o otrovima.

ם�

OtrovOtrov

Dosis sola facit venenum-Theophrastus PhilippusAureolus Bombastus von Hohenheim (Paracelsus XVI vek)

ם�

OtrovOtrov

• Otrov je bilo koja supstanca koja uneta u organizam u određenoj količini i pod određenim uslovima izaziva strukturne ili funkcionalne poremećaje organizma i eventualno smrt.eventualno smrt.

DOZA EFEKAT

ם�

DozaDozaAgens Eksperimentalna

životinja

Put unosa LD50 (mg/kg)

Etanol Miš Per os 10 000

Natrijum hlorid Miš Intraperitonealno 4 000

Morfin sulfat Pacov Per os 900

Fenobarbiton Pacov Per os 150

DDT Pacov Per os 100

Strihnin sulfat Pacov Intraperitonealno 2

Nikotin Pacov Intravenozno 1

Tetrodotoksin Pacov Intravenozno 0,1

Dioksin Zamorac Intravenozno 0,001

Botulinus toksin Pacov Intravenozno 0,00001

ם�

Izvori izloženosti hemijskim štetnostima

Izvori izloženosti hemijskim štetnostima

• Profesionalna izloženost– Gotovo da nema grane delatnosti u kojoj se ne koriste hemikalije

• Neprofesionalna izloženost– Životna sredina (SO2, NOx, Čađ, Pb@)

– Domaćinstvo (sredstva za održavanje higijene, aditivi, lekovi, CO, progukti sagorevanja@)

ם�

Specifičnosti profesionalne toksikologije

Specifičnosti profesionalne toksikologije

• Dominiraju hronična trovanja

• Inhalacija dominantni put ulaska toksične materije

• Često mešovita ekspozicija• Često mešovita ekspozicija

• Česte subkliničke manifestacije

• Dugotrajni efekti-teratogeni, mutageni, kancerogeni

ם�

Profesionalna toksikologija-podela

Profesionalna toksikologija-podela

• Gasovi

• Metali i metaloidi

• Nemetali

• Organski rastvarači

• Pesticidi

ם�

Profesionalna trovanja gasovima

Profesionalna trovanja gasovima

• Nadražljivci– Nadražljivci gornjih disajnih puteva (Cl, SO2, NH3)

– Nadražljivci donjih disajnih puteva (NOx, COCl )COCl2)

• Zagušljivci– Prosti zagušljivci (N2, H2, CO2, CH4)

– Hemijski zagušljivci (CO, HCN, H2S)

ם�

Organski rastvaračiOrganski rastvarači

• Heterogena grupa organskih materija sa zajedničkom osobinom da rastvaraju druge organske materije.

ם�

Podela organskih rastvarača (Simonin)

Podela organskih rastvarača (Simonin)

• Alifatični ugljovodonici;

• Aromatični ugljovodonici;

• Amino i nitro derivati ugljovodonika;

• Halogeni derivati ugljovodonika;• Halogeni derivati ugljovodonika;

• Alkoholi, aldehidi, ketoni, etri i estri;

• Ostali.

ם�

PesticidiPesticidi

• Supstance ili smeše supstanci namenjene za prevenciju i uništavanje, suzbijanje ili smanjenje količine štetočina (insekata, glodara, nematoda, gljiva, korova i drugih bioloških formi koje žive na zemlji ili u vodi bioloških formi koje žive na zemlji ili u vodi izuzev mikroorganizama koji žive na ili u čoveku ili životinjama) koje je služba za zaštitu životne sredine (Environmental Protection Agency-EPA) proglasila pesticidima.

ם�

Podela pesticida prema nameniPodela pesticida prema nameni

• Akaricidi-za uništavanje grinja;• Insekticidi-za uništavanje insekata;• Fungicidi-za uništavanje gljiva;• Nematocidi-za uništavanje nematoda;• Herbicide-za uništavanje korova;• Herbicide-za uništavanje korova;• Arboricidi-za uništavanje drvenastih biljaka;• Moluscidi-za uništavanje štetnih puževa;• Rodenticidi-za suzbijanje glodara;• Fumiganti-gasovi koji se koriste za sterilizaciju.

Podela pesticida prema hemijskom sastavu

Podela pesticida prema hemijskom sastavu

• Neorganska i metaloorganska jedinjenja (arsentrioksid, bakarsulfat, olovni arsenat, cinkfosfid, metilživa i dr.);

• Alkaloidi (nikotin, piretrin, strihnin i dr.);• Halogeni derivati ugljovodonika (ddt, aldrin,

lindan,hlordan i dr.);• Homolozi i derivati benzena (nitrofenol, nitrokrezol,

ksilen);ksilen);• Organofosfati (malation, paration, bromofos, hlorofos i

dr.);• Karbamati (karbaril, cineb, ciram i dr.);• Triazini (atrazin, aziprotin i dr.);• Dipiridili (parakvat i dikvat);• Ostala jedinjenja (kumarin, varfarin i dr.).

ם�

Problem intoksikacije olovom romske dece u Kosovskoj Mitrovici

Problem intoksikacije olovom romske dece u Kosovskoj MitroviciKosovskoj MitroviciKosovskoj Mitrovici

ם�

IstorijatIstorijat

• Jun 1999;

• Tri logora;

• Česmin lug, Kablar, Žitkovac;

• Oko 700 stanovnika od toga 300 dece • Oko 700 stanovnika od toga 300 dece mlađe od 14 godina;

• Privremeni smeštaj?

• Trovanje olovom;

• UN

ם�

IstorijatIstorijat

• Norveška donacija;

• Preseljenje u Vojnotehnički zavod (Osterode);

• ...

• Institut za medicinu rada.

Romska Mahala (Južna Mitrovica)Romska Mahala (Južna Mitrovica)

䄐1

Romska Mahala (Južna Mitrovica)Romska Mahala (Južna Mitrovica)

ꌨѰ

ŽitkovacŽitkovac

ŽitkovacŽitkovac

ם�

KablarKablar

ѳ

Česmin lugČesmin lug

ם�

Izvori ekspozicije olovuIzvori ekspozicije olovuOdrasli Deca

• Rudarstvo +/- Životna sredina• Metalurgija olova Hrana• Industrija akumulatora Olovne boje• Sakupljanje i prerada Roditeljistarih akumulatora Igračkestarih akumulatora Igračke

• Površinska zaštita metala• Kristalno staklo• Grnčarstvo• Proizvodnja plastičnih masa• Antidetonator u benzinu• Neuobičajeni izvori

ם�

Izvori ekspozicije romske dece olovu

Izvori ekspozicije romske dece olovu

• Aktivnosti roditelja;

• Blizina jalovišta Trepče;

• Neadekvatni uslovi stanovanja;

• Alternativna medicina?• Alternativna medicina?

• ...

ק

Žitkovac (jalovište)Žitkovac (jalovište)

煠װ

CDC kriterijumiCDC kriterijumi

• Dozvoljeno do 10 µg/dL

• Blago pojačana ekspozicija 10-14 µg/dL (kontrola vrednosti olova+edukacija)

• Umereno pojačana ekspozicija 15-19 µg/dL (kontrola vrednosti olova+edukacija)(kontrola vrednosti olova+edukacija)

• Značajno pojačana ekspozicija 20-44 µg/dL (kontrola vrednosti olova+edukacija+detaljno kliničko ispitivanje)

• Trovanje olovom 45+ µg/dL (terapija helatima)

ם�

Rezultati određivanja olova u kapilarnoj krvi

Rezultati određivanja olova u kapilarnoj krvi

• Mart 2007

• Ukupno 333 uzorka

• Prosečna vrednost 33.59±17.90 µg/dL

ѷ

Vrednosti olova u kapilarnoj krvi prema CDC kategorijama (%)

Vrednosti olova u kapilarnoj krvi prema CDC kategorijama (%)

40.9

21.825

30

35

40

45

%

5.47.8

10.4

21.8

0

5

10

15

20

25

do 10 10-14,99 15-19,99 20-44,99 preko 45

%

ѱ

Distribucija olovo u krvi prema CDC kategorijama (%) (n=245)Distribucija olovo u krvi prema CDC kategorijama (%) (n=245)

>45 mg/l

10-14.99 mg/l

<10 mg/l

10%9%

20-44.99 mg/l15-19.99 mg/l

10-14.99 mg/l

14.6%

15.5%51.1%

縐ת

TerapijaTerapija

• Deca sa vrednostima olova u rasponu 45-69 µg/dL - DMSA (dimerkaptosukcinilna kiselina);

• Preko 70 µg/dL - EDTA.

媰Ѱ

TerapijaTerapija

• Ukupno ispitivano 245 dece;• Za terapiju selektovano 39 dece;• Preko 70 µg/dL samo 2 deteta ali su njihovi roditelji odbili da ih pošalju u Beograd;Beograd;

• U grupi za terapiju:– 2 deteta starija od 14 godina;– 2 deteta sa kontraindikacijama za terapiju (oboljenje bubrega);

– Roditelji 3 deteta odbili terapiju.

乀ѱ

DMSA TerapijaDMSA Terapija

• Dva puta dnevno u toku 28 dana;

• Do sada lečeno 32 dece;

• Bez neželjenih dejstava;

㲐4

Procena rizika pri izloženosti hemijskim

štetnostima

Procena rizika pri izloženosti hemijskim

štetnostimaštetnostimaštetnostima

ם�

Procena rizika usled ekspozicije hemikalijama na radnom mestuProcena rizika usled ekspozicije hemikalijama na radnom mestu

• Sistematsko otkrivanje i kvantifikacija rizika povezanih sa izloženošću hemikalijama na radnom mestu.

• Četiri osnovna koraka:• Četiri osnovna koraka:1. Otkrivanje

2. Procena doza-odgovor

3. Procena ekspozicije

4. Karakterizacija rizika

㕐ѷ

Procena rizikaProcena rizika

Otkrivanje

Procena doza-odgovor

Procena ekspozicijeodgovor ekspozicije

Karakterizacija rizika

Upravljanje rizikom

ѱ

Procena ekspozicijeProcena ekspozicije

• Proces procene ili merenja intenziteta, učestalosti i dužine trajanja ekspozicije određenom agensu.određenom agensu.

丠ѭ

Procena ekspozicije u medicini rada

Procena ekspozicije u medicini rada

• Ambijentalni monitoring

• Biološki monitoring• Biološki monitoring

ѱ

Ambijentalni monitoringAmbijentalni monitoring

• Merenje ekspozicije u:– U radnoj sredini

– Određenoj radnoj operaciji i/ili procesu– Određenoj radnoj operaciji i/ili procesu

– Zoni disanja radnika

ק

Ambijentalni monitoringAmbijentalni monitoring

• Kontinualno uzorkovanje

• Integrisano uzorkovanje

• Trenutno (spot) uzorkovanje• Trenutno (spot) uzorkovanje

ם�

Kontinualni monitoringKontinualni monitoring

• Obezbeđuje trenutne koncentracije merene štetnosti.

• Tri tipa:• Tri tipa:– Stacionarno merenje

– Prenosni uređaji

– Personalni (lični) monitori

㲐4

Integrisano uzorkovanjeIntegrisano uzorkovanje

• Zasniva se na prikupljanu uzorka tokom određenog vremenskog perioda u cilju dobijanja prosečne ekspozicije tokom smene, određene operacije @smene, određene operacije @– Aktivno uzorkovanje

– Pasivno uzorkovanje

㕐ѷ

Trenutno (spot) uzorkovanjeTrenutno (spot) uzorkovanje

• Uzorkovanje u određenom trenutku u cilju procene vršnih (minimalnih i maksimalnih) vrednosti.

• Koristi se i za:– Procenu ekspozicije u povremenim procesima

– Identifikaciju nepoznatih štetnosti

– Identifikaciju izvora štetnosti

丠ѭ

Biološki monitoringBiološki monitoring

• Merenja uzoraka biološkog materijala u cilju procene ekspozicije ili bioloških efekata ekspozicije.efekata ekspozicije.

Ѯ

BiomarkeriBiomarkeri

• Ekspozicije

• Efekata ekspozicije• Efekata ekspozicije

• Osetljivosti

ק

Biomarkeri ekspozicijeBiomarkeri ekspozicije

• Određivanje koncentracije toksične materije ili njenog metabolita u uzorcima biološkog materijala.biološkog materijala.

• Primeri:– Olovu u krvi

– trans,trans-mukonska kiselina u urinu

– Etanol u izdahnutom vazduhu

윰�

Biomarkeri efektaBiomarkeri efekta

• Određivanje biološkog odgovora organizma (koji vodi oštećenju organizma) uzrokovanog ekspozicijom.

• Primeri:• Primeri:– Aktivnost acetilholinesteraze u eritrocitima

– Određivanje eritrocitnog protoporfirina

– Koncentracija β2 mikroglobulina u urinu

倐ѷ

Biološki markeri

Biološki markeri

ekspozicije

Biološki markeri

efekta

Metabolit DNA-privesci Somatske promene Hipo ili hiperplazija

Ekspozicija

Interna doza Biološki

aktivna doza

Rani biološki

efekti

Izmena

strukture i/ili

funkcije

Kliničke

manifestacij

a

Biološki markeri

osetljivosti

Wiliam N. Rom. Environmental & Occupational Medicine. 178:1998

俐ѯ

Ambijentalni vs. Biološki Monitoring


Ambijentalni

monitoring

Biološki

monitoring

Uključuje sve izvore ekspozicije - ++

Isključuje faktore koji modifikuju ekspoziciju - +

Uključuje individualne faktore koji utiču na - ++Uključuje individualne faktore koji utiču na unos

- ++

Uključuje individualne razlike biotransformaciji - ++

U slučaju ekspozicije većem broju štetnosti pruža mogućnost zbirne procene

+/- +

Dostupnost ++ +/-

Cena + -

Specifičnost ++ +/-

Senzitivnost + +/-

Ѯ



Ambijentalni

monitoring

Biološki

monitoring

Procena ekspozicije u prošlosti - +Procena ekspozicije u prošlosti - +

Vršne vrednosti + -

Aktivno učešće i saradnja zaposlenog + -

Manipulacija uzorcima +/- +/-

Invazivnost + -/+

Brzina izdavanja rezultata + -

䬰Ѵ

ZaključakZaključak

• U proceni rizika u medicini rada obe vrste monitoringa imaju svoje mesto.

• Ambijentalni monitoring je relativno precizan, jeftin i široko dostupan izvor podataka za procenu rizika.

縐ת

ZaključakZaključak

• Biološki monitoring je neprevaziđen metod u proceni rizika kada je dermalna ekspozicija značajna kao i u slučajevima kada interindividulane razlike mogu imati kada interindividulane razlike mogu imati značajnu ulogu.

• Kada god je to moguće, treba primeniti obe vrste, ambijentalni i biološki monitoring u proceni rizika.

profesionalna izlozenost hemijskim stetnostima s procenom rizika

Documents