prof.dr. m. kemal at k - eskieserler | eski eserler | … (655).pdf · prof.dr. m. kemal at İk *...

KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 5(2005) s.1-64

Prof.Dr. M. Kemal ATİK *

Özet

Abdullah İbn Mes’ud ilk müslümanlardan biridir. Hz.Ömer'den önce Müslüman olmuştur. Müslüman olunca Hz. Muhammed’e(sav) olan bağlılığı nedeniyle yanından ayrılmamış ve onun şahsi hizmetkarı olmuştur. O, Kur’an lafızlarını hem mana hem de içerik yönden bizzat Hz.Peygamberden alan, onu ilk okuyan ve ilk dinleyenlerin en önde gelenlerden biridir. Çün-kü, Abdullah İbn Mes’ud, daha deve çobanlığı yapan yeni yetme bir delikanlı iken, Hz.Peygamberin bizzat kendi ağzından yetmiş sûre almıştır.. Bu nedenle de O, İslam’a sonradan giren kimse-lere yeni şekillenmekte olan Kur’anî vahyi eğitim yoluyla öğre-tebilecek kimselerin en yeteneklisi seçilmişti. Peygamber'le olan uzun yıllar şahsi yakınlığı onun Hadis ve Kuran hakkında çok geniş malumat sahibi olmasına sebep olmuştu. Hz.Peygamberden 848 hadis rivayet ettiği bilinmektedir. Hz. Muhammed’in ashabına Kuranı kendilerin öğrenmelerini tavsiye ettiği dört kişiden biridir...”: İbn Mes’ud, Osman mushafına ay-kırı olan kendi kıraatının sıhhatine yönelik sansür ve propagan-daya karşı şu sert ifadeyi kullanır: “Bir takım yetkisiz adamlar, kendi kendilerine Kur’an’da tasarrufa kalkıştılar.” Diğer bir ri-vayette: “Zeyd b. Sabit kafir bir adamın sulbündeyken, ben müslümandım.” O halde, nasıl olur da İbn Mes’ud’un doğrudan doğruya aslî kaynaktan aldığı kıraat Zeyd b. Sabit’in kıratının arkasına atılır. Kur’anî vahyi eğitim yoluyla öğretebilecek kimse-lerin en yetkili ismin Kur’an metninin tertibinde görev verilme-mesi ve görüşlerine itibar edilmemesi, mushafının gözardı edil-mesi, varolan ihtilafların daha da yaygınlaşmasına imkan ver-miştir. Zira bu mushaf sorunu karşısında Kufe'liler arasında belirgin bir görüş ayrılığı göze çarpmaktadır.

Bu çalışmamızda vahyin İbn Mes’ud’un mushafındaki kı-rat farklılıkları ile vahyin Hz.Osman’ın Mushafının karşılaştır-masını yaptık. Vahiy lafız ilişkisi ile Arap dilinin lehçe farklılık-ları üzerinde durduk.

* KSÜ İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı Öğretim Üyesi.

Abdullah b. Mes’ud ve Mushafının Kur’an Tarihindeki Yeri

2 ▪ Abdullah b. Mes’ud ve Mushafının Kur’an Tarihindeki Yeri

Anahtar Kelimeler: Abdullah b. Mes’ud, Kur’an, Kur’an Tarihi, Kur’an Lafızları, Kıraat.

Abd Allah Ibn Mas‘ud and His Place in the History of the Qur’an

Abstract

Abd Allah b. Mas‘ud was one of the first Muslims and converted to Islam before Umar. After his conversion, he always remained with the Prophet Muhammad (puh) and became the prophet’s personal servant because of his obedience to the Prophet. He was one of the leading persons who read and lis-tened to the Qur’anic words firstly and also learnt their meaning and content directly from the Prophet. Abd Allah b. Mas‘ud learnt seventy surahs directly from the prophet even when he was herding camels in his youth. Because of this, he was se-lected as the most competent person to give education on the ongoing Qur’anic revelation (wahy) to the newcomers to Islam. His close personal relationship with the Prophet for years led him to have a great deal of knowledge on the Qur’an and Hadith. It is known that he transmitted 848 hadiths from the Prophet. He was also among the four people from whom the Prophet suggested his companions to learn the Qur’an.

He struggled against the political rule so as to defend his own method of recitation (qiraah) and his version of the Qur’anic text (mushaf) and was consequently even exposed to oppres-sion. In defence of the authenticity of his text, which contrasted with the text of Uthman, against censorship and counter-propaganda, he used such strong expression: “Several unau-thorized men dared to work on the Qur’an on their own.” As stated in another report, he said: “When Zayd b. Sabit was the son of an infidel man, I was a Muslim.” In this regard, how can the qiraah which Ibn Mas‘ud received directly form the main source, be left behind Zayd’s qiraah? The neglect of the thoughts and Mushaf of Ibn Mas‘ud who had been regarded by the Prophet as the most component to teach the Qur’an caused the existing controversies to increase as there were disputes over the issue of ‘mushaf’ which arose among the people of Kufa at the time.

M. Kemal ATİK ▪ 3

In this study, we compare the differences of ‘qiraah’ be-tween the mushafs of Uthman and Ibn Mas‘ud, and also deal with the differences of dialects in Arabic and the relation be-tween the text and revelation (wahy).

Key words: Abd Allah Ibn Mas‘ud, Qur’an, History of the Qur’an, Words of Qur’an, Qiraah.

Asıl adı Abdullah b. Gafil b. Habib b. Şemh b. Far b.

Mahzum ibn. Sahile b. Kahil b. El-Hars b. Temim b. Sa’d b.

Huzeyl b. Müdrike b. İlyas İbn Mudar b. Nezzar Ebu

Abdirrahman el-Hüzeli el-Mekki Huleyf beni Zühre(ö.?-

32/652). Çoğunlukla Abdullah b. Mes'ud olarak bilinir. Kay-

naklarda bazen Abdullah bazen de İbn Ümm'ü Abd olarak ri-

vayet edilir. Gençliğinde Ukbe b. Ebi Muayt’ın keçilerine ço-

banlık yapmış bu nedenle de bir münakaşa esnasında Sa’d b.

Ebi Vakkas kendisine Huzeyli kölesi diye hitap ederek küçük

görmüştür. Kendisi ilk Müslümanlardan biridir. Hz.Ömer'den

önce Müslüman olmuştur. Müslüman olunca Hz. Muham-

med’e(sav) olan bağlılığı nedeniyle yanından ayrılmamış ve

onun şahsi hizmetkarı olmuştur. Mekke’de ilk defa, aleni ola-

rak Kur’an’ı okuyan İbn Mesud’dur. Bundan dolayı da şiddetli

tecavüzlere maruz kalmıştır. Bu nedenle de Habeşistan'a ilk

hicret edenlerden olmuştur. Medine'ye hicretinden sonra Bedir

ve Uhud savaşlarına katılmıştır. Bedir’de ağır yaralanan Ebu

Cehl’in başını keserek Peygamber’e getirmiş ve Hz. Peygambe-

rin takdirini kazanmıştır. Medine’ye geldiğinde kendisine

Mescid-i Nebevi’nin arka tarafında bir ev verilmiştir. Böylece

hem kendisi hem de annesi Ümmü Abd Hüzeliyye Peygamberin

evine çok sık girip çıkarlardı. Hz. Peygamberin ayakkabılarını,

yastığı ve taharet işleriyle ilgili hizmetlerini de yerine getirirler-

di. Bu durum, çevresindekilere Peygamberin ailesinden olduğu

hissini verirdi. Bu vesileyle de Kur’an lafızlarını hem mana

hem de içerik yönden bizzat Hz.Peygamberden alan, onu ilk

okuyan ve ilk dinleyenlerden biri olmuştur. Şüphesiz, Peygam-

ber'le olan uzun yıllar şahsi yakınlığı onun Hadis ve Kuran


hakkında çok geniş malumat sahibi olmasını sağlamıştır.

Hz.Peygamberden 848 hadis rivayet ettiği bilinmektedir. Devlet

adamı olarak Halife'nin kendisini görevlendirdiği Kufe’de bir

muhaddis ve Kuran otoritesi olarak meşhur olmuştur.

Hz.Osman tarafından Kufe Valiliğnden azledilmesi ve yerine

Velid b. Ukbeyi vali tayin etmesi üzerine İbn Mes’ud, hakzıslığa

uğradığını ifade etmek üzer etkili bir hutbe okumuştur. Kendi-

sinden Alkame, Mesruk, el-Esved, Zir b.Hubeyş ve Ebu

Abdirrahman es-Sülemi gibi pek çok sahabe Kur’an öğren-

miş, ders almıştır1.

Kur’an İlmindeki Yeri

Abdullah b. Mes’ud, Hz. Muhammed’in ashabına Kuranı

kendilerinden öğrenmelerini tavsiye ettiği dört kişiden biridir.

Bu gerçeği hadis mecmualarının en sahihlerinin rivayet ettik-

leri Hz.Peygamberin bir hadisi dile getirir: “Kur’an’ı şu dört

kişiden öğreniniz: Abdullah İbn Mes’ud, Ebu Huzeyfe’nin

azatlısı Salim, Übey b. Ka’b ve Muaz b. Cebel”. Kaynaklar

O’nun ilk Kuran öğreticilerden ve ilk Müslüman tabakanın en

büyük öğretmenlerinden biri olduğunda ittifak etmişlerdir2.

1 Hayatı hak .bakz., İbn. Sad, Tabakat, Beyrut,1987, II , 342-344, III,150-161; el-Buhari, et-Tarihu’l-Kebir Haydarabad, 1380, V, 2; er-Razi, el-Cerhu ve’t-Ta’dil, Haydarabad, 1952-1953,V,149; İbn'ü'l Esir, Usdu'l Ğabe ,III, 256-260; İbn'ü Hacer, el-İsabe, Kahire,1328; II, 368-370; en-Nevevi, Tehzibu’l-Esmai ve’l-Lüğat, Kahire, ?, I,288-290; ez-Zehebi, Tezkiratu’l-Huffaz, Haydarabad, 1955-1958,I,13-16; ez-Zehebi, Siyeru Alami’n-Nubela, Beyrut,1985-1988, I, 461-500; ez-Zehebi, Mariftu'l-Kurra, tahk.T.Altıkulaç, İst.,1995, I, 113-118; el-Heysemi, Mecmau’z-Zevaid, Beyrut,1967, IX, 286-291; el-Bağdadi, Tarihu Bağdad, Beyrut,?, I,147-150; el-Cezeri, Ğayetu’n-Nihaye,Kahire,1932-1933,I,458-459; el-Askalani, Tehzibu’t-Tehzib, Haydarabad,1325-1327,VI,27-28; İbnu’l-Imad, Şezeratu’z-Zeheb, Beyrut, 1979, I, 38; Nöldeke-Schwally, Kur’an Tarihi, Çev. M. Sencer, İst.,1970, s., 51-54., Arthur Jeffery, Materials for the history of the text of the Kur’an, Leiden,1937, s., 20-24; Goldziher,Mezahibu’t-Tefsir, tahkik., Abdulhalim en-Neccar, Mısır,1955, s., 20; Marcilius, The early developpmen of Muhammedanism, London, 1914,s.,74. 2 Sahihu’l-Buhari,İstanbul, 1315,IV,218,(Ashabu’n-Nebiyyi,26-27),VI,102 (Fedailu’l-Kur’an,8); Sahihu Müslim,Kahire,1955-1956,IV,1914(Fedailu’s-Sahabe,118);en-Nisaburi, el-Mustedrek,Haydarabad,1334-1342,III,225;el-İsbahani, Hılyetu’l-Evliya, Kahire,1357,I,176.


Abdullah İbn Mes’ud, İslam’a sonradan giren kimselere

yeni şekillenmekte olan Kur’anî vahyi eğitim yoluyla öğretebi-

lecek kimselerin en yeteneklisiydi. Yine Abdullah İbn Mes’ud,

daha deve çobanlığı yapan yeni yetme bir delikanlı iken,

Hz.Peygamberin bizzat kendi ağzından yetmiş sûre almış bir

isimdir3.” Aynı zamanda o, yukarıda da işaret ettiğimiz üzere

mukaddes vahyi Mekke sakinlerine ilk ifşa eden sahabe idi.

İbnu’-Cezeri’ nin ifadesine göre “Arza-i Ahire”de Kur’an’dan

nesh ve tebdil edilene şahit oldu. Hz.Peygamber onun kıraatı

hakkında şöyle demiştir: “Kim Kur’an-ı indirildiği gibi oku-

mak isterse İbn Ummi Abdin kıratı üzere okusun”4 Bu ger-

çeği güvenilir muhaddis Mücahid’den rivayet edilen şu itiraf

ifade eder: “Eğer İbn Mes’ud’un kıratıyla Kur’an’ı okusay-

dım, Kur’an hakkında İbn Abbas’a sormak zorunda kaldı-

ğım birçok şeyi sorma gereği duymazdım5.”

Şahsiyetine ve vakarına son derece saygılı olan Abdul-

lah İbn Mes’ud’un Kur’an ilmindeki yerini ve bu konuda bildik-

lerini korumada ve savunmada verdiği mücadeleyi şu riviyetler

ortaya koymaktadır: İbn Mes’ud, Osman mushafına aykırı olan

kendi kıratının sıhhatine yönelik sansür ve propagandaya kar-

şı şu sert ifadeyi kullanır: “Bir takım yetkisiz adamlar, kendi

kendilerine Kur’an’da tasarrufa kalkıştılar.” Yine onun,

Zeyd b. Sabit hakkında şöyle dediği rivayet edilir: “O henüz

çocuklarla oynayan bir sabî iken, İbn Mes’ud Rasül’ün ağ-

zından yetmiş küsur sûre ezberlemişti.” Diğer bir rivayette:

“Zeyd b. Sabit kafir bir babanın sulbündeyken, ben

müslümandım. O halde, nasıl olur da İbn Mes’ud’un doğru-

dan doğcruya aslî kaynaktan aldığı kıraat Zeyd b. Sabit’in

3 et-Tabakatu’l-Kübra,II,342, el-Müsnad,VII,26,38,445;Suneni İbn Mace, Kahire,,1952-1953, I,99; el-Müstedrek, III,317-318)

4 el-Müsned,I,25-26,445,454; el-Müstedrek, III,317, Siyeru Alami’n-Nubela, I,475-476.

5 Sahihu’t-Tirmizi, II,157.


kıratının arkasına atılır”6

Sahabeden Ebu Şa’sa anlatıyor: “Mescitte oturuyorduk,

Abdullah b. Mes’ud Kur’an okuyordu. O sırada Huzeyfe geldi

ve şöyle dedi: Bir tarafta İbn Ummi Abdi’nin kıraatı ve bir ta-

rafta Ebu Musa el-Eşari’nin kıraatı, kasem ederim ki müminle-

rin emiri (Hz. Osman’ı kastederek) gelene kadar kalsaydım bu

kıratların hepsini bir kıraat yapmasını isterdim. Bunun üzeri-

ne Abdullah b. Mes’ud tepki gösterdi ve Huzeyfe’ye ağır bir söz

söyledi ve Huzeyfe hemen sustu.”

Ebu’ş- Şa’sa diyor ki: “Huzeyfe, Ebu Musa ve İbn Me-

sutla birlikte oturuyorduk. Huzeyfe dedi ki: Basra halkı Ebu

Musa’nın kıratıyla, Kufe halkı Abdullah’ın kıratıyla okuyor.

Kasem ederim ki, müminlerin emirine çıkacak olsam, bu Mus-

hafların suya atılmasını isterdim. Bunun üzerine Abdullah:

Sen de susuz bir yerde boğulursun dedi.”

Huzeyfe diyor ki: “Kufe halkı Abdullah b. Mes’ud’un kı-

ratı diyor, Basra halkı Ebu Musa’nın kıratı diyor, kasem ede-

rim ki, müminlerin emirine çıkacak olsam o okuyuşları orta-

dan kaldırmasını, suya atmasını isterdim. Bunun üzerine

Abdullah b. Mes’ud, şöyle dedi: Eğer bunu yaparsan, Allah’ta

seni susuz boğar.” (başka bir varyantta: yakılmasını istediğin

Mushafların ateşinde seni Allah boğar).

İbn Fudayl, Husayn’ın Murre’den yaptığı rivayette şöyle

dedi: “Abdullah, Huzeyfe ve Ebu Musa, Ebu Musa’nın evinin

damında bir arada iken onların yanlarına gitmiştim. Abdullah

Huzeyfe’ye: “Ehli-kitabın ihtilaf ettiği gibi, falanın kıratı filanın

kıratı diyerek insanların ihtilaf etmesini hoş karşılamadım”,

sözünü senin söylediğini duydum, doğru mudur? dedi. Huzey-

fe de evet doğrudur, dedi. Namaza kalkıldı, Abdullah’a bize

namaz kıldır denildi, kabul etmedi. Huzeyfe’ye sen kıldır denil-

di o da kabul etmedi. Sonunda Ebu Musa’ya sen ev sahibisin

6 Geniş bilgi için bkz., es-Sicistani, Kitabu’l-Mesahif, tahk.A.Jeffery, Mısır, 1936,s. 50-88,


sen kıldır denildi”.

Mesruk’tan rivayet ediliyor: “Abdullah ve Huzeyfe Ebu

Musa’nın evindeydiler, Huzeyfe dedi ki: “ Ey Abdullah b. Kays,

sen Basra halkına idareci ve eğitici olarak gönderildin, insan-

larda senin ahlakını, dilini ve okuyuşunu aldılar. Ey Abdullah

b. Mesud, sen ise Kûfe halkına idareci ve eğitici olarak gönde-

rildin, insanlar da senden birtakım davranışlar öğrendiler, di-

lini ve okuyuşunu kaptılar”! Bunun üzerine Abdullah şöyle

dedi: “Ben de onları yanıltmadım. Ben, Allah’ın kitabının tam

ayetlerinin ne zaman indiğini, iniş sebebini bilirim. Şayet, sizin

bana var olduğunu söylediğiniz, Allah’ın kitabını benden daha

iyi bilen birisini bilseydim uzlete çekilmiş de olsa mutlaka ona

giderdim”7.

Kıraat farklılıklarının ve ihtilafların nedenini ve Abdul-

lah b. Mes’ud’un ve Mushafının Kur’an tarihi içindeki yerini

daha iyi anlayabilmemiz için Vahiy Lafız, Vahiy Dil ilişkisi ile

Vahyin korunmasının geçirdiği safhaları bilmemizde fayda

vardır diye düşünüyorum. Bu nedenle öncelikle bu konularda-

ki tesbitlerimizi kısaca açıklamak istiyorum.

a)Vahiy-Lafız/Dil İlişkisi

Bilindiği üzere, Kur’an’ın iniş sebebi, Müslümanları hem

inanç ve düşüncelerinde hem de âhlâkî münasebetlerinde ol-

gunlaştırmak ve kemâle erdirmektir. Onun ana hedefi insan-

dır, insanı her yönüyle yüceltmektir. Hz. Peygamber, Kur’an’ın

bu hedefini gerçekleştirmek için peygamberlik süresi boyunca

durmadan uğraş vermiş ve Allah’tan aldığı vahyi insanların

anlayabileceği dilde okumuş, öğretmiş ve anlaşılması için de

çok büyük gayret sarf etmiştir. Ancak Hz. Peygamber, Kur’an-ı

ashabına öğretmede çektiği zorlukların başında dil ve lehçede-

ki farklılıklar gelmekteydi. Çünkü Arapça birbirinden farklı

lehçe ve şîveleri içeren bir dil idi. Bu dilin lehçeleri arasında

7 Bkz., es-Sicistani, Kitabu’l-Mesahif, s.,13-14; ayrıca bkz., et-Tabaktu’l-Kübra,II,342- 344,Sahihu’l-Buhari,VI,102.


Kureyş lehçesinin ayrı bir üstünlüğü de var idi. Şairler, aydın-

lar ve Kureyş’ten olmayan şâirler bile her zaman bu lehçeyi

kullanmaya özen gösterirlerdi. Bu nedenle Hz. Peygamber

Kur’an’ı, önceleri özellikle Mekke’de mensup olduğu kabîlenin

yanî Kureyş kabilesinin lehçesiyle okuyor ve öğretiyordu. An-

cak Araplar arasında mevcut çeşitli kabîlelerin ve çeşitli lehçe-

lerin bulunması, dillerindeki kelimelerin kök anlamlarında ve

telaffuzunda farklı bir takım ayrılıkların mevcudiyeti Arap di-

linde çeşitli lehçelerin doğmasına neden olmuştu. Arap

kabîleleri hiçbir zaman ortak bir lehçede birleşmedikleri gibi

kelime yapısı da tek bir esasa göre bina edilmemişti. Kelimeler,

aynı kültüre aynı ırka mensup olan Araplar arasında farklı idi

ve değişik çağrışımlara sahip idi. Bir kabîle, haber verdi anla-

mına gelen “ENBEE” sözcüğünü kullanırken diğer bir kabîle aynı

anlama gelen “AHBERA” lafzını kullanıyordu. “MELİK” kelimesini

bir kabîle hizmetçisi, bineği ve karısı olan kişiye izafe ederken,

bir başka kabîle aynı kelimeyi sultan, kral, hüküm, siyaset

anlamında kullanıyordu.Temim ve Esed kabileleri, vakıf halin-

de muhâtaba kâfına “şın” harfini ekleyerek “RAAYTUKİŞ” olarak,

bir başka kabîle ise “ŞIN” harfi yerine “SİN”i koyarak RAAYTUKİS”

şeklinde telaffuz ediyorlardı. Temim, Kays ve Esed kabîleleri

“hemze” yi bazen “ayn” olarak okuyorlar, “ES’ADİ”diyecekleri

yerde “ES’EDİ” diyorlardı. Benî Tay kabîlesi ise aynı şekilde

“DA’Nİ” söyleyecekleri yerde “DE’Nİ” diye konuşuyorlardı. Benî

Sakîf kabilesi ise, el Huzeyl Kabîlesinin yaptığı gibi “HATTA” de-

mesi gerekirken “ATTA” diyorlardı. Bazı kabîleler, sonu elif ile

biten kelimelerde imâle yapıyorlardı. Hicazlılar ise aynı kelime-

yi fetha ile okuyorlardı. Huzeyl, Kays, Ezd ve Yesrib’deki ensâr,

“A’TA” yı “ENTA” şeklinde “ayn” harfini “nûn”’a tebdil ederek

okuyorlardı. “HELUMME” sözcüğünü bazı kabileler “gel” anla-

mında söylerken, bazıları da aynı anlama gelen “AKBİL” ve “TEA-

Lİ” kelimelerini; bir başka kabile ise “ESRİ’,“A’CİL” sözcüklerini

telaffuz ediyorlardı. Bunların hepsi de aynı manaya geliyordu.

Kabîleler arasında ses tonlarında ve edâ şekillerinde de


bir takım farklılıklar vardı. Kimi harfleri idğam ediyor, kimi

izhar, kimi ihfâ yapıyor, kimi de yapmıyor; kimi harfleri kalın

okuyor, kimi ince, kimi med ediyor, kimi de kasrediyordu. Ay-

rıca hareke ve noktanın da olmayışı okumada ve yazmada bir

hayli zorluklar meydana getiriyordu8. Bütün bu farklılıklar,

insanlara zor geliyor ve hatta bundan da kurtulmak istiyorlar-

dı. Bu durumu çok iyi bilen Rasûlullah, Kur’an’ın tüm

kabîlelerin lehçeleri ile de okunmasını istiyor ve bu arzusunun

gerçekleşmesi için de Allah’a niyaz ediyordu. Nitekim, Medîne

yakınında “Ahcâru’l-Mirâ” denilen yerde Cebrâil’e mülâkî ol-

duğunda Hz.Muhammed bu arzusunu şöyle dile getiriyordu:

“Ey Cibrîl, ben ümmî bir topluma gönderildim. Onların ba-

zıları kadın ve yaşlıdırlar. Bir kısmı köle ve câriyedir. Bir

kısmı ömründe hiç okuyup yazmamış insanlardır. Kur’an-ı

okuma konusunda Rabbimden kolaylaştırmasını istiyo-

rum.” Bunun üzerine Cebrâil: “Ya Muhammed, Kur’an yedi

harf üzere indirilmiştir9 Hepsi de şafidir, kafidir Azap aye-

tini rahmet, rahmet ayetini azap ayetine karıştırmadıkça

Kur’an-ı dilediğiniz lehçede okumanız size zarar vermez.

Bundan hangisi kolayınıza giderse onu okuyunuz”10, ceva-

bını vermek sûretiyle istenilen kolaylığın Allah tarafından mü-

saade edildiğini haber veriyordu. Hz. Muhammed (sav) de bu

müjdeyi ashabına haber veriyor ve farklı zaman ve mekanlarda

gelen vahiyleri asıl anlamını kaybetmeden Arabistan’daki bü-

8 Bkz., Ahmed Ebu’l-Fadl, Mekke fî Asrı Ma Kable’l-İslam, Suûdî Arabis-tan, 1981, s., 171-178, İbnu’l-Cezeri, en-Neşr, Dımeşk, 1345, I, 22-23, Mustafa Sadık er-Rafiî, İ’cazu’l-Kur’an, Beyrut,1973,s.,62-66, M.K.Atik, Ubey b.Ka’b ve Kur’an İlmindeki Yeri, E.Ü.İlah.Fak.Dergisi, sayı, 2, s.,149-177; İbrahim Enis, Fi’l-Lehcati’l-Arabiyye, Kahire,1965,s.,47; Abdu’s-Sabur Şahin, Tarihu’l-Ku’ran,Kahire,1966,s., 138-145.

9 “Yedi Harf” ile ilgili rivayet edilen hadislerin sahhati hakkında İslam bil-ginleri ittifak etmiştlerdir.

10 Bkz., Ahmed b. Hanbel, Müsned, V,41,400, Mişkat, I, 681, et-Taberi, Camiu’l-Beyan, I,35, en-Nesai, Sünen,2,150-154, Muslim, el-Camiu’s-Sahih,İstanbul, 1329, II,203-204, el-Kirmani,Şerhu Sahihu’l-Buhari, Ka-hire,1934,VII,216) ed-Dani, Camiu’l-Beyan fi’l-Kıraati’s-Seb, tahkik, M.K.Atik, Ankara,1999, I, 9-12.


tün lehçeleri ihata edecek şekilde okumalarını, bu konuda ay-

rılığa düşmemelerini istiyordu. Bu konuda ayrılığa düşenlere

de: “Bieyyi zalikke kara’tum easbtum, fela tumaru fi’l-

Kur’ani, feinne mirae fihi kufrun”.11 “Hangi lehçeyle olursa

olsun okuyunuz, bu konuda şüpheye düşmeyiniz, aksi halde

küfre gidersiniz” diyerek uyarıda bulunuyordu Abdullah b.

Mes’ud, bu konuda ihtilfa düştüğünda Hz. Peygamberin ken-

disini azarladığını da şöyle anlatır. “ Adamın birine “Ahkaf

Suresi”inden üç ayet okumasını istedeim. Adam ayetleri

Rasulullahın bana okuduğundan farklı okudu. Başka bir

adama da aynı şekilde üç ayet okumasını istedim, o da

Rasulullah’ın bana okuduğundan farklı okudu. Her iki şahsı

da Peygamberin huzuruna getirdim. Peygamber gazaplandı.

Yanında oturan Ali b. Ebi Talip dedi ki:” “Öğrendiğiniz şekil-

de okuyunuz”12. Rasulullah bu uyarısını her zemin ve mekan-

da tekrarlıyordu. Çünkü, O’nun insanlara vermeyi hedeflediği

tek bir şey vardı o da İlahi mesajın insanların gönlüne nüfuz

etmesiydi. Aslında Peygamberlik görevinin temelini de bu teşkil

ediyordu (Maide /5:67). Nitekim, Allh Teala da vahyin daha iyi

anlaşılması için Okumada/dilde kolaylığın getirildiğini vahiy

ile de teyit ediyordu (Kamer/54: 17, 22, 40).

Kur’an tilâvetine getirilen bu kolaylığın, daha çok, İs-

lâmiyet’in Mekke dışına taşmaya başladığı ve muhtelif kabîle-

lerin İslamiyet’i kabul ettikleri bir döneme rastlamaktadır.

Çünkü bu coğrafyada İslâmiyet bir taraftan hızla yayılırken,

diğer taraftan da Kur’an-ı öğrenme ve öğretme işi de o nispette

artıyordu. Bu durum, Kur’an’ın Araplar arasında süratle ya-

yılmasına imkan verdi; gerek şahsî gerekse sosyal birçok alan-

da meydana getirdiği inkılabı dil alanında da gerçekleştirerek

11 Taberi, Camiu’l-Beyan, Amman, Daru’l-A’lam, 2002, I,25-29;ed-Dani, Camiu’l-Beyan, I,10-11, İbn Kuteybe, Te’vîlu Müşkili’l Kur’an,Tahkik, Ahmed es-Sakr, 1954?,s., 26,.

12 ed-Dani, Camiu’l-Beyan Fi Adedi Ayi’l-Kur’n, yazma, Nuri Osmaniye Kütüphanesi, No.27247,3/a.


birleştirici ve bütünleştirici bir özellik arz etti. Ancak Arap top-

lumu kendi aralarında kabilelere bölündüğü gibi lehçe yönün-

den de bölünmüştü. Kureyş Lehçesi gibi köklü lehçeleri konu-

şanlarda, başka lehçeleri biraz küçümseme, biraz ciddiye al-

mama gibi bir görüş gelişmişti. Müslüman olmalarına rağmen

bazı kabileler bu olumsuzluklardan arınmamıştı.

Hz.Peygamberin kendisi Kurayş Kabilesinden olmasına rağmen

geçmişten söz etmeye, geçmişe uzanmaya fırsat vermiyor,

Müslümanlar arasında bir dil hısımlığını öne çıkararak

mesubu oldukları ve konuştukları dili benimsiyor ve vahiyle

ancak böyle bütünleşebileceklerinin altını çiziyordu. Bu durum

yani, ilahi vahyin Arap lehçelerinin tümünü kapsayacak şekil-

de ifade edilmesine ve okunmasına izin verilmesi gösteriyor ki,

Vahyin bir ilahi yönü vardır bir de beşeri yönü. İlahi yönü: Al-

lah, vahyini Peygamberin kalbibe ilka ediyor (el-Müzzemmil

/73:5); Peygamber de ilka edilen vahyi, beşer diliyle, yani kav-

minin diliyle ve lehçesiyle tilavet ediyordu. Yani mana Allah’a

ait, lafız ise beşeri dil ile, Peygambere. Bir başka ifadeyle; Va-

hiy Peygamber’in kalbine ilka edildi, Peygamber de onu Arap-

ça’nın tüm lehçelerine göre okudu, öğretti ve okunmasına, öğ-

retilmesine de izin verdi. Buna göre Kur’an’ın manası Allah’a

aittir. Bunun tilaveti, kitabeti ise insanlara aittir ve zamana

bağlıdır. Zaten hiçbir dil Allah kelamına ait değildir.Tüm diller

ilahi kudretin bir tezahürüdür. Nitekim Allah Taâla bunu

Kur’an’da ifade ediyor(Rum/30:22)

Burada şu gerçeği de ifade etmek istiyoruz: Allah’ın

buyruklarının vahyolunduğu dillerin farklı biçim ve sayıdaki

harflerden oluşmasının da bir önemi yoktur. Konuyu geniş bir

şekilde ele alan Bakıllani “el-İnsaf” adlı eserinde şöyle ifade

etmektedir:“Tevrat’ın harfleri, görünüm, biçim ve sayı bakı-

mından Kurân’ınkinden farklıdır. Zira, Tevrat’ın harfleri İbrani

harfleridir. Aynı durum İncil’in harfleri için de geçerlidir. Ama

harfler farklı da olsa, bunların hepsinde ‘okunan’ şey birdir,

aynıdır ve değişmez. Allah kelamının özü, ilahi manadır. Ama


Allah, buna delâlet eden bir takım işaretler (emarat) yaratmış-

tır. Bunlar genellikle bir dili konuşanlara ve ittifak ettikleri,

kendi aralarında teamül edindikleri ve Allah’ın kendilerine

kendi özel dilleri kıldığı şeye uygun olarak o dildeki sözlerden

oluşmaktadır. Allah bunu kendi kelamıyla açıkça ifade etmek-

tedir: “Biz, hiç bir peygamberi kendi kavminin dili dışında

göndermedik ki, onu onlara açıklasın”(İbrahim /14:4). Al-

lah, Musa’yı İsrailoğullarına İbranice ile göndermiş ve o da Al-

lah’ın ezeli ve ilahi kelamını İbranice anlatmıştır. Yani, Allah,

İsa’yı Süryani diliyle göndermiş, o da Allah kelamını kendi dil-

lerinde anlatmıştır. Allah Hz.Muhammed’i de Arap diliyle gön-

dermiş, o da ezeli ve ilahi Allah kelamını kavmine kendi ko-

nuşma biçimleriyle anlatmıştır. Şimdi Arapların dili

İbranceden farklıdır. Süryanice de bu ikisinden farklıdır. Ama

ezeli ve ilahi Allah kelamı içeriği birdir, aynıdır ve değişmez”13

Ebu Hanife ise bu konuda şunları söylüyor: “ Namazda

okunması vacip olan: Allah’ın zatı ile kaim bir sıfat olan

Allah kelamına delalet eden lafızlar ve ibretleri, öğütleri,

tergip ve terhipleri, hamdü senaları ve tazımları ihtiva et-

miş olması bakımından Kur’an’dır. Yoksa Arapça lafızla-

rından dolayı değildir”. (Kelimeleri Arapça diye Kur’an den-

miyor ,Allah kelamına delalet etmesi bakımından Kur’an deni-

yor). Buna delaletin manası ise bir dilin kelimeleri ile başka bir

dilin kelimeleri arasında fark yapmaz. Allah Taala şöyle buyu-

ruyor: “ “O, yani Kur’an öncekilerin kitaplarındadır (Şuara

/26:18-19). Yine buyuruyor:”Bu öncekilerin suhuflarında,

İbrahim ve Musa’nın Suhuflarında da böyledeir”(el-

A’la/87:18,19) Bilindiği üzere onların kitaplarında bu lafızlarla

değildi, ama manaları birdi…”Ebu Hanife diyorki “Arapçasına

Kur’an adı verilmesi Allah kelamına delalet etmesi itibariyledir,

bu mana kelamın hakikati olan bir vasıftır. Onun içindir ki, bu

13 Bkz.Rudi Paret, Kur’an Üzerine Makaleler çeviri, Ö.Özsoy, Ankara,1995, s., 83-84 .


vasfı(sıfatı) kastederek Kur’an mahluk değildir diyoruz. Yoksa

Arapça ibaresini kasdederek böyle demiyoruz. Delâletin mana-

sı Farsça tercümesinde de bulunur. Ona da Kur’an demek caiz

olur.”Biz O’nu şayet a’cemi=yabancı dilde bir Kur’an yap-

saydık, Araba yabancı dilde Kur’an olur mu diyecekler-

di,”(Secde /32:44) ayeti bunu gösterir. Allah haber veriyor ki

eğer O’nu Araptan başkasının diliyle ifade etseydi o da Kur’an

olacaktı”14.

b)Vahyin Korunma Süreci

Hz. Muhammed vahiyleri ilahi güç ile hafızasında saklı-

yordu ve gelen vahyi insanların anlayabilecekleri ve konuştuk-

ları dil ile ifade ediyordu. Ancak Peygamber vefat ettiğinde,

vahiy bir araya getirilmemiş ve herhangi bir şekilde düzenlen-

memiş olduğu da açıktır15. Zira Hz. Peygamber mesajını daha

çok sözlü olarak duyurmuş ve son dönem istisna edilirse bun-

ların kaydedilip kaydedilmediği de bilinmemektedir. Bunlara

ilaveten bazı kişiler genel olarak kısa, kısmen de uzun bazı

vahiy parçalarını ezberlemek yada bulabildikleri nesnelere

yazmak suretiyle muhafaza altına almışlardı. İbadet etme

maksatlı ezberleme hususunda temayüz eden bazı sahabiler,

vahyi muhafaza deposu olarak görülmüşlerdir. Bunlar

“Kurra” adıyla meşhur olmuşlardı. Kur’an-ı öğrenme ve öğ-

retme görevi de bunlara verilmişti. Bu sahabilerin Kur’an-ı

Rasûlullah”’tan alış şekilleri de farklı idi. Bir kısmı bir kırâati

/lafzı/lehçeyi öğrenirken, diğer bir kısmı da birden fazla kıra-

ât / lehçe/ lafız ile ya da mensup oldukları kendi kabilelerinin

lehçesiyle öğreniyorlardı. Zira Hz. Peygamber hayatta iken

14 İmam Muhammed eş-Şeybani (ö.189), Kitabu’l-Usul, takik, Ebu’l-Vefa el-Efgani, Beyrut, 1990, s., 39, s.el-Kâsânî, Bedaiu’s-Sanayi fi Tertibi’ş-Şerai, tahkik, Ali Muhammed Muavvıd ve Adil Ahmed, Beyrut, 1917, I, 527-532; es-Serahsî, el-Mebsut, Beyrut, 1989, I,37; İbnü’l-Hatîb, el-Furkân, Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, ?, s.175-184.

15 Bkz., İbnü’l-Cezerî, en-Neşr, birinci tab ?, I/6; Fihrist, 27; Buhari, III/397; İbn Sa’d, Tabakat, II, 112-114. Ayrıca bkz: Nöldeke-Schwally, II/8-11, A.Jeffery, a.g.e., s.,7.ed-Dani, el-Mukni’,Dımeşk, 1940, s.,4.


Kur’an tilaveti sırasında zaman zaman bir kelimenin yerine

başka bir kelimeyi kullanmada bir sakınca görmüyordu. Bu da

Peygamberin vefatından sonra farklı metinlerin meydana gel-

mesine sebep oldu. Zaman geçince her “kurra” kendisinin

okuduğu lafızların doğru olduğunu savunuyordu. Geleneksel

görüşe göre, “Kurra”dan bir çok kişinin hicretin 12. yılında

meydana gelen Yemâme savaşında ölmesi, zihinlerde Kur’an’ın

kaybolma tehlikesi yaşanabileceğini, çare olarak ta Kur’an’ın

yazılı hale getirilip kalıcı bir formda muhafaza edilmesi gerek-

tiği fikrini doğurmuştur. H.Ömer’in israrı ve Hz.Ebu Bekrin

emriyle Zeyd b. Sabit ilk defa Allah’ın vahiylerini, toplamaya

başlamıştır. İzlediği yol ise; Vahiy hakkında hatırladıklarını,

hafızalarında muhafaza ettikleri bilgileri sahabeden dinliyor ve

Anlatılanların hepsini teker teker inceledikten ve iki şahit ile

de onayladıktan sonra es-Suhuf denilen sayfaların üzerine

geçiriyordu. Kuran’ın ilk redaksiyonu da böylece yapılmış oldu

ve tertip edile metin Halife Ebu Bekre teslim edildi,16 ondan da

Hz.Ömer’e intikal etti. Ancak Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer’in

halifeliği devrinde bu sayfalar yeni bir tanzim ve yeni bir yaz-

maya tabi tutulmadı. İslam’ın bu ilk döneminde bir çok kurra,

Peygamber tarafından açıklanan vahyin yazılı bir şekilde top-

lanması gereğinden hareketle derleme işine girişmiştir17.

16 Bkz., İbn Nedim, el-Fihrist, Beyrut,1978,s., 45,46, es-Sicistani, Kitabu’l-Mesahif, tahk.A.Jeffery, Mısır, 1936,s. 50-88, es-Süyutî, el-İtkan,1935,?,s., 58, İbn Sa’d, Tabakat, Beyrut, 1957,III,226, Abdu’s-Sabur Şahin,Tarîhu’l-Kur’an, Kahire,1966,s.,126, 267, Yazar kaynak ola-rak, el-Kirmanî’nin “Mektebetu’l-Ezher”’de “Daru’l-Ulum Külliyesi” yazma-larında 224 numarada kayıtlı “Şevazzu’l-Kıraeti vahtilafu’l-Mesahif” ‘in 144. varakını göstermektedir. Hz.Peygamber’in vefat etmeden önce Ali’ye, sedirin arkasında saklanmış, yaprak, ipek ve parşömen üzerine yazılmış vahiy materyalini bir nüsha haline getirerek halka sunmasını istemesi şeklinde bir olayın vuku bulduğuna inanan bir Şia geleneği vardır. YineHz. Ebubekir nüshasının özünü, bu saklı vahiy materyalinin oluştur-duğunu düşünenler de bulunmaktadır (kz., Arthur Jeffery, Materials for the history of the text of the Kur’an, Leiden,1937,s.,6).

17 es-Sicistani, Kitabu’l-Mesahif, s.,83-88, Süyûti, el-İtkan, Kahire,1935, I,58,2, ez. Zencani,Tarihu’l-Kur’an, Kahire,1935, s.,17,L.İ.Klımoviç, Kur’an metninin oluşumu ve tertibi, cev. M. K. Atik, KSÜ. İlahiyat Fak. Dergisi, sayı: 4, s., 144-148.


Bu derlemede yazılı metinler halkın arasında farklı leh-

çeler ve farklı varyantlar halinde dolaşıyordu ve vahiyle de öz-

deşleşmişti. Bu durum halkın arasında bazı ihtilaflara yol açtı.

Bu da “Kurra”ya mahalli güçlü nüfuz kazandırdı. Bölge asa-

biyeti burada, her eyaletin kendi “kurra”sını desteklemesinde

belirdi. Bu asabiyetin ardında yerel varlığı güçlendirme,

Hz.Ömer’in başlatıp Hz.Osman’ın sürdürdüğü merkeziyetçiliğe

yönelişi zayıflatma ve devletin gücünü sınırlama da vardı. Ay-

rıca, geniş arazide yaşayan Müslümanlar arasında dini ve hu-

kuki ehemmiyete sahip bu tür farklı metinlerin bu ortamda

yayılması hem idarede hem de toplumda hoşa gitmeyen siyasi

hadiselere sebep olabilirdi. Nitekim muhtelif beldelerde ortaya

çıkan ihtilaflar ile “kurra”nın kendi bölgelerinde güçlü bir nü-

fuz kazanmaları, eyaletlerin kendi “kurra”sını desteklemeleri

bunun bir delili idi. Bundan başka, İslam’ın ve halifeliğin bü-

yük alanda yayılması ile farklı metinlerin ortaya çıkması gerek

ibadette gerek kanun koymada ve gerekse yasaları hakim kıl-

mada birtakım zorluklar çıkarabilirdi18.

Halifeliğin ilk devirlerinde muhtelif beldelerde ortaya

çıkan ihtilaflar ve çok gergin olan sosyal ve siyasi şartlar neti-

cesinde İranlı köle tarafından Hz.Ömer’in öldürülmesi (64 4)

sonucunda yerine geçen Osman İbn Affan, farklı Kur’an metin-

leri yüzünden doğan tartışmalara son vermek ve “kurra”nın

nüfuzuna ve anti merkeziyetçi yönelişe bir sınır koymak istedi.

Bunun için de farklı senetleri saf dışı bırakıp, sabit bir Kur’an

metnini cem etmek için harekete geçti. Kureyş kabilesinin

Ümeyye soyundan varlıklı, muteber biri olan Zeyd b.Sabit

başkanlığında, Said b. El-As, Mus’ab b. Sa’d b. Ebi Vakkas ve

Abdullah b.Zübeyr’den oluşan bir komisyon kurdu ve bu ko-

misyona Hz. Ebubekir döneminde yazılan, ondan da Hz.

Ömer’e intikal eden ve Hz. Ömer’in de ölmeden önce kızı

18 A. Aziz Duri, İlk Dönem İslam tarihi, çev.H.Yücesoy, İstanbul,1991, s., 99-100.


Hz.Hafsaya emanet ettiği nüshayı Hafsa’dan alıp ondan yarar-

lanarak (Rivayetler bu konuda farklılık arz etmektedir.

Hafsanın nüshayı vermeyi kabul ettiği rivayet edildiği gibi,

ölünceye kadar nüshayı vermekten imtina ettiği, cenazesi def-

nedildikten sonra evinden alınıp komisyona verildiği, daha

sonra da Mervan b. Hakem tarafından bu sahifelerin yakılıp

yok edildiği de rivayet edilmektedir) Kureyş lehçesini esas alan

bir İmam Mushaf yazmaları talimatını verdi. Komisyon, tümü

olmasa da bazı şahıslarda bulunan Allah’ın Vahiylerini içeren

metinlerini bir araya getirilerek, Kur’an’ın Zeyd b. Sabit tara-

fından tertip olunmuş birinci nüshası ile mukayese edilerek,

tüm Müslümanlar nezdinde kabul görecek Kureyş lehçesine

dayalı standart bir nüsha hazırladı. Bu nüsha Medine, Mekke,

Basra, Kûfe ve Şam gibi önemli merkezlere gönderildi ve Hali-

fenin emriyle zorla veya gönüllü olarak toplanmış orijinal ku-

ran sahifeleri / metinleri yakıldı/ yok edildi. Yakılan bu metin-

ler her zaman birbiriyle de uygun gelmiyor, farklılıklar arz edi-

yordu. Medine, Mekke, Basra, Kûfe ve Şam merkezlerinde be-

nimsenen nüshalar arasında ciddi lafız farklılıklar vardı19

Hz . Osman tarafından yapılan uygulama ise lehçe fark-

lılıklarını ortadan kaldırmanın yanında, “kurra”’nın nüfuzuna

ve anti merkezi yönelişe bir sınır koyarak İslam birliğini ger-

çekleştirmenin önemli dini-siyasi bir adımı idi.

Hz. Osman’ın, farklı nüshaları yok edip Medine nüsha-

sını resmileştirmesi akabinde bazı “Kurra” Osman’ın bu giri-

19 İbn Ebu Davud, Kitabu’l-Mesahif, s.,10; İbn Nedim, el-Fihrist, Beyrut,? s.,37, el-Kurtubi, Camiu’l-Beyan, tahk., Muhammed b.İbrahim,Muhammed Hamid, Kahire, Daru’l-Hadis, 1994, I, 771-72;el-Hûî, el-Beyan fî Tefsiri’l- Kur’an, Bağdat, 1989, s., 274-275; İbn Ebu Davud’un Kitabu’l-Mesahif sayfa 83’te Ebubekir b. Ayyaş’tan (ö.194 h.) alıntıladığı ifadeye göre; Sahabeden bir çok kişinin, kendilerine ait vahiy netinleri vardı fakat bunlar, bu kişilerin ölümü ile kaybolmuştur. Aynı gerçek “el-Harfü’l-Evvel”e tekrar tekrar gönderme yapılmasıyla da delillendirilmektedir. Bununla, Osman metninin, Peygamber zamanında mevcudiyeti bilinen bir okunuştan farklı bir okunuşu içermesi durumu kastedilmektedir.(A.Jeffery, a.g.e.,s.8)


şimine şiddetle karşı koydu. Ümmet içerisinde hilafet makamı

ve diğer konularda meydana gelen siyasi çekişmelerin de yay-

gın olması, Zeyd b. Sabit’in Allah’ın vahiylerinden ibaret metin-

leri toplaması hakkında birtakım itirazların, ileri geri konuş-

maların patlak vermesi sonucunda, diğer şahıs metinlerinin ve

kopyalarının ortaya çıkmasına sebep oldu. Nitekim Humus ve

Şam halkının Mikdad b. Al-Asved’in, Kûfe halkının Abdullah

b. Mes’ud’un, Basra halkının Ebu Muse’l-Eş’arî’nin, Suriye

halkının genelde Ubey b. Ka’b’ın nüshalarını kabullendikleri

bilinmektedir. Bu Mushafların çoğu Osman’ın cem ettirdiği

nüshadan önceki döneme aittir. Bunlardan biri beklide en

önemlisi de Abdullah b. Mes’ud nûshasıdır. 20

Abdullah b. Mesud’un Kıratı ve Musahafının Güve-

nirliliği Hakkındaki Rivayetler

Abdullah İbn Mes’ud, İslam’a sonradan giren kimselere

yeni şekillenmekte olan Kur’anî vahyi eğitim yoluyla öğretebi-

lecek kimselerin en yeteneklisi olduğunu, yine Abdullah İbn

Mes’ud’un, daha deve çobanlığı yapan genç bir delikanlı iken,

Hz.Peygamberin bizzat kendi ağzından yetmiş sûre öğrendiğini,

mukaddes vahyi Mekke sakinlerine ilk ifşa eden sahabe oldu-

ğunu, Hz. Muhammed’in ashabına “Kuranı kendilerinden öğ-

20 Fihrist 36’da” İhtilafü’l-Mesahif” hakkında pek çok eser zikredilmektedir. İbn Amir (118h.), el-Ferrâ (ö.207h.), Halef b. Hişam (ö.229h.), el-Medâinî (ö.231h.), el-Varrâk ve Muhammed b. Abdurrahman bu eserlerin bazıları-nın yazarlarıdır. Yine Ebu Hatim’e (ö.248h.) ait olarak zikradilen(Fihrist, 54) ve el-Kisai’den gelen bir “Kitabu İhtilafi Mesahifi Ehli Medine ve Ehli Kufe ve Ehli Basra” adlı bir eser kayıtlıdır. Yine Muhammed b. İsa el-İsbahani’ye ait (ö.253h.) “Kitabü’l-Mesahif ve’l-Hicâ”’ adlı bir eser zik-redilmektedir. Bütün bunlara ilaveten İbn Miksam’a (ö.362h.) ait “Kitabü’l-Mesahif” adınd a bir eserden söz edilmektetir (fihrist 49 ) fakat meşhur üç Mesahif kitabı, İbn Davud (ö.316h.), İbn Enbari (ö.327h.) ve İbn Eşte el-İsbahani’ye (ö.360h.) ait olanlardır. İbn Ebu Davud’un sayfa 83’te Ebubekir b. Ayyaş’tan ö.(194h.) alıntıladığı ifadeye göre; Sahabeden bir çok kişinin, kendilerine ait vahiy netinleri vardı fakat bunlar, bu kişile-rin ölümü ile kaybolmuştur. (kz., Arthur Jeffery, Materials for the history of the text of the Kur’an, Leiden,1937,s.,1, ayrıca bkz., İbn Ebu Davud, “Kitabu’l-Mesahif” sayfa 81-91. sayfalarda sahabe ve tabiinden pek çok zevatın kitabu’l-mesahifinden söz edilmektedir.


renmelerini tavsiye ettiği dört kişiden biridir” dediğini yukarıda

zikretmiştik. Şimdi ise onun musahafını ve kıratını korumada

verdiği mücadeleyi ve haklılığını ifade eden rivayetleri burada

özet olarak vermek istiyoruz:

Humeyd b. Malik rivay ediyor: İbn Mesud’un şöyle dedi-

ğini duydum: “Şüphesiz mushafıma suikast yapıldı. Kim

mushafı kaçırıp saklayabilirse aşırsın. Çünkü Allah Kur’an’da

şöyle buyuruyor: “ Her kim emanete hıyanet eder ve ka-

muya ait olanı gizlerse, kıyamet günü onun vebaliyle /

sakladığı ile gelir”(Al-i İmran / 3:161).Ben Resulullah’tan

yetmiş sûre ezberledim. Zeyd b. Sabit ise küçük bir çocuktu.

Ben Resulullahtan aldığımı(emaneti) ortaya koyuyorum.”

Mushafların yırtılması emredildiğinde Abdullah şöyle

dedi: “Ey insanlar, Mushafları saklayın, şüphesiz kim saklar,

muhafaza ederse, kıyamet günü sakladığıyla gelir. Kıyamet

gününe siz den birisinin getireceği en iyi emanet sakladığı

mushaftır. Kim mushafı saklayabilirse saklasın”. Humeyd b.

Malik Abdullah b. Mes’ud’dan şu haberi rivayet ediyor: Mus-

haflarla ilgili emir verilince, bu durumu Abdullah b. Mes’ud

kötü karşıladı sonra da: “Sizden kim mushafını koruya bilirse

korusun, zira kim mushafını korursa kıyamet gününde o ko-

ruduğu Mushaf ile gelir”, sonra da “: Zeyd çocukken ben

Resulullahtan yetmiş sûre öğrendim”, dedi.

A’meş Ebû Vail’den rivayet ediyor: İbn Mesut minberde

bize bir konuşma yaparak şöyle dedi: “Kim mushafını saklar

korursa, kıyamet günü onunla gelir. Mushaflarınızı saklayın,

bana Zeyd b. Sabit’in kıratıyla okumamı nasıl emredersiniz.

Zeyd kakülleriyle çocuklarla gelirken ben, Resulullah’tan yet-

miş küsür sure öğrendim. Kasem ederim ki, Kur’an’ın ayetleri-

nin ne için indiğini bilirim. Allah’ın kitabını benden daha iyi

bilen birisini bilmiyorum. Sizlere diyorum ki, Allah’ın kitabını

benden daha iyi bilen, uzlete çekilmiş kişinin gittiği bir yer bil-

sem oraya mutlaka giderdim”. Ebu Vail dedi ki, minberden


indiğinde bir toplulukla birlikte oturdum, söylediklerine hiç

kimse karşı çıkmadı.

Şakik’ten rivayetle Abdullah şöyle dedi: “Kim bir şey

saklayıp gizlerse, kıyamet günü onu yüklenip gelir.” Bir tek

kıraat üzere okumamı bana kim emrediyor. Resulullah’tan

yetmiş küsür sûre ezberledim. Peygamberin ashabı benim Al-

lah’ın kitabını en iyi bilenleri olduğumu bilirler. Allah’ın kita-

bını benden daha iyi bilen birisinin olduğunu bilsem, mutlaka

ona giderdim”. Şakik dedi ki, Peygamberin ashabından oluşan

bir halkada oturdum, onlardan birisinin bu konuşmadan do-

layı İbni Mesut’u ayıpladığını ve ona karşı çıktığını duymadım”.

Mushaflara olanlar olunca, Abdullah b. Mesut şöyle de-

di: “Allah’tan başka ilah yoktur. İndirilen bütün sûrelerin ne

zaman indiğini ve ne için indiğini bilirim. Şayet sizin bana

varolduğunu söylediğiniz, uzlete çekilmiş Allah’ın kitabını ben-

den daha iyi bilen birisini bilseydim mutlaka ona giderdim”.

Ebu Sait el-Ezdi, Abdullah b. Mesut’un şöyle dediğini

naklediyor: “Zeyd b. Sabit Müslüman olmadan önce,

Resulullah bana yetmiş sûre öğretti ben de onları ezberledim”.

Abdullah b. Utbe’den rivayet ediyor: Abdullah b. Mesut,

Mushafların yazılmasındaki Zeyd b. Sabit’in konumunu hoş

karşılamadı ve şöyle dedi: “Ey Müslümanlar, Mushafları çoğal-

tan komiteden onu azledin, oraya başkası geçer. Kasem ederim

ki, (Zeyd, b. Sabit’i kastederek) o babasının sulbünde kafir

iken ben müslümandım. Abdullah b. Mesut şunu da söyledi: “

Ey Kufe halkı (veya ey Irak halkı) sahip olduğunuz Mushafları

saklayın ve onları muhafaza edin. Çünkü Allah şöyle buyuru-

yor(Al-i İmran / 3: 161) “ Her kim emanete hıyanet eder ve

kamuya ait olanı aşırır gizlerse, kıyamet günü onun vebaliyle /

aşırdığıyla gelir”, Allah’ın huzuruna sakladığınız mushaflarla

çıkın.” Zühri şöyle dedi: “Bana, bu konuşmada Abdullah b.

Mesut’un, Resulullah’ın arkadaşlarından ileri gelenlerini kötü-

lediği söylendi. Şüphesiz, Peygamber'le olan uzun yıllar şahsi


yakınlığı onun hadis ve Kuran'a dair görüşlerine bu prestiji

temin etmiştir”.

Abdullah b.Mes’ud’un Mushafına yönelik sert ifadeler

kullananları ve hatta sansür koyanların biri de Haccac b. Yu-

suf es-Sakafi’dir. İbnu’l-Esir’in “el-Kamil Fi’t-Tarih” adlı ese-

rinde şu haberi vermektedir: “ Mushaflarla ilgili tartışmaların

sürdüğü bir sırada Haccac b. Yusuf şunları söyledi: “ Ey in-

sanlar, Allah’a yemin ederim ki, size şu kapıdan çıkmanızı em-

retsem ve siz de emrime karşı gelseniz ozaman kanınızı dök-

mek benin için helal olur. Abdullah b.Mes’ud’un kıratını oku-

yan bir kişi görürsem onun boynunu vururum ve onun kıratını

mushafından domuzun kürek kemiği ile de olsa kazırım”21

Osman mushafına aykırı olan kendi kıratının sıhhatine

yönelik sansür ve propagandaya karşı şu sert ifadeyi kullanır:

“Bir takım yetkisiz adamlar, kendi kendilerine Kur’an’da tasar-

rufa kalkıştılar.” Diğer bir rivayette: “Zeyd b. Sabit kafir bir

adamın sulbündeyken, ben müslümandım.” O halde, nasıl

olur da İbn Mes’ud’un doğrudan doğruya aslî kaynaktan aldığı

kıraat Zeyd b. Sabit’in kıratının arkasına atılır”?22 Kaynaklar,

İbn Mes’udu, talebelerine ve cemaatine mushafını yaymak,

okutmak ve tefsir etmek için gayret sarfettiğini yazmaktadır.

Yine onun mushafını Hz.Osman’a teslim etmemekte direnmesi

neticesinde dövüldüğünü ve hatta bu darb sonucu öldüğünü

bazı kaynaklar yazmaktadır23

Abdullah b.Mes’ud’un Mushafı

Abdullah b. Mes’ud, Mushafını ne zaman oluşturmaya

21 A.g.e., IV, 95.yılı olayları bölümü, 1.baskı,1349 ?. 22 Bkz., İbn Maca, “Kitabu’l-Mukaddime”, bab,11;İbn Ebi Davud,

“Kitabu’l-Mesahif,” s.13 ve devamı; ez-Zehebi, “Siyeru E’lami’n-Nubela,” Kahire, 1955,s.,339; “Tezkiratu’l-Huffaz,” Beyrut, Daru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 1998, I,16-18; İbnu’l-Cezeri, Tabakatu’l-Kurra, Neşr: G. Bergstraesser, Mısır, 1932,I, S.458-59.

23 eş-Şehristani, el-Milel Ve’n-Nihal, 1347 ?,s.I, 64-65; Bkz. Abdu’s-Sabur Şahin,Tarihu’l-Ku’ran, Kahire,1966, s.136.


başladığı hususunda her hangi bir bilgiye sahip değiliz. Şurası

açıktır ki Peygamber hayattayken vahiy toplamaya başlamıştır

ve Kufe'ye tayin edilip orada bir Ku’ran otoritesi olarak kabul

edildiği günlerde bunları bir mushaf haline getirmiştir. Her

halükarda, Hz. Osman tarafından resmi cem işlemi yapılma-

dan önce onun mushafının orada kullanımda olduğunu ve

Kufe'lilerce takip edildiğini görüyoruz. Osman resmi nüshayı

Kufe'ye gönderip diğer bütün mushafların yakılmasını emretti-

ğinde İbn'ü Mes'ud, resmi nüshanın, kendisi Müslüman iken o

daha inkarcıların belinde olan, yeni yetme bir genç tarafından

yapıldığını söyleyerek olması gerekenin kendi mushafının ter-

cih edilmesi olduğunu iddia etti ve kendi nüshasını vermeyi

reddetti. Bununla da kalmayarak, Osman mushafına aykırı

olan kendi kıratının sıhhatine yönelik sansür ve propagandaya

karşı da şu sert ifadeyi kullandı: “Bir takım yetkisiz adamlar,

kendi kendilerine Kur’an’da tasarrufa kalkıştılar.” 24

Tarihi bilgiler gösteriyor ki, iki sahabinin(İbn Mes’ud ve

Ubey b.Ka’b) kıraatları genel mânâda ihtilafların en şiddetlisi

olarak zuhur etti. Hatta bu ihtilaflar bazı sûrelerin Kur’an’a

alınıp alınmamasına kadar vardı. İlk Müslüman tabakanın en

büyük öğretmenlerinden olan Abdullah İbn Mes’ud ile Ubey b.

Ka’b, Peygamber’e atfedilen onları görevlendirdiğiyle ilgili riva-

yetlerle Kur’an metninin otoriterleri ünvanını almaları onların

kıratlarının doğruluğuna neden oluyordu. Hz.Muhammed

(s.a.v) Übeyy’ı de vahiy katipliğine seçmişti. Cebrail’in de

şehadetiyle sahabenin en iyi Kur’an bileni (kurra) seçilmişti.

Bu, onun hakkında şahid olarak yeterliydi. İslam’a sonradan

giren kimselere yeni şekillenmekte olan Kur’anî vahyi eğitim

yoluyla öğretebilecek kimselerin en yetkili iki isminin Kur’an

metninin tertibinde görev verilmemesi ve görüşlerine itibar

edilmemesi ihtilfların bertaraf edilmesini değil daha da yaygın-

laşmasına imkan vermişti. Zira bu mushaf sorunu karşısında

24 Kitabu’l-Mesahif, s., 13-25.


Kufe'liler arasında belirgin bir görüş ayrılığı göze çarpmakta-

dır. Bir gurup Hz. Osman tarafından gönderilen yeni nüshayı

kabul ederken büyük çoğunluk İbn'ü Mes'ud'un, o zamanlar

Kufe mushafı olarak kabul edilen mushafını takip etmeye de-

vam etmesidir25.

İbn'ü Nedim (ö.377) Fihrist'inde 39. sayfada el Fadl b.

Şazan'a (ö.280 den önce) dayanarak Abdullah İbn. Mes’ud’a ait

mushafın tertibini gördüğünden söz ederek, ona ait Kur’an'ın

sıralamasını şöyle vermektedir:

2,4,3,7,6,5,10,9,16,11,12,17,21,23,26,37,33,28,24,8,19

,29,30,36,25,22,13,34,35,14,47,31,9,16,11,12,17,21,23,26,37,

33,28,24,8,19,29,30,36,25,22,13,34,35,14,47,31,39,(40bis46,

39,(40bis46)40,43,41,46,45,44,48,57,59)40,43,41,46,45,44,48

,57,59),32,50,65,49,67,64,63,62,61,72,71,58,60,66,55,53,51,5

2),32,50,65,49,67,64,63,62,61,72,71,58,60,66,55,53,51,52,54,

69,56,68,79,70,74,73,83,80,76,756,77,78,81,82,88,87,92,89,8

5,84,96,90,93,94,86,100,107,101,98,91,95,104,105,106,102,9

7,103,110,108,109,111,112.

Burada olmayan sureler 1., 15., 18., 20., 27., 42., 99.,

113., 114. surelerdir. İbn Aşta'dan rivayet edilen el A'meş'den

ve İbn'ü Mesud okulunun diğer öğrencilerinden nakillerde bu-

lunan Cerir b. Abdu’l Hamid’e dayanan bu açıklamaya göre

liste şöyledir :

2,4,3,7,6,5,10,9,16,11,12,18,17,21,20,23,26,37,33,22,2

8,27,24,8,19,29,30,36,25,15,13,34,3,14,38,47,31,39,40,43,41,

42,46,45,44,48,59,32,65,68,49,67,64,63,62,61,72,71,58,60,66

,55,53,52,51,54,56,79,70,74,73,83,80,76,77,75,78,81,82,88,8

7,92,89,85,84,96,90,93,86,100,107,101,98,91,95,104,105,106

25 İbnü’l-Esir, a.g.e., III ,86-87; Kurtubi, I/53; A.Jeffery, Materials for the history of the text of the Kur’an, The Origins of the Koran, İbn Warraq, 1998, New York, 114-135; İbnu’l-Cezeri, en-Neşr, Beyrut, Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 202, I, s.,32.


,102,97,99,103,110,108,109,111,112,94.

Meşhur Kur’an tarihçisi oryantalist Arthur Jeffery,

“Materials for the history of the text of the Kur’an” eseri-

nin 25-113. sayfalarında, Hz.Osman’ın cem ettirdiği İmam

Musahaf ile Abdullah b.Mes’ud’un Mushafına ait farklı kıraat-

lerin / lafızların karşılaştırmasını İslami kaynaklara muracaat

ederek yapmıştır. Bu çalışmamızda da da görüleceği üzerine

Hz.Osman Mushafı ile Abdullah b.Mes’ud Mushafındaki lafız

farklılkları, yukarıda Vahiy- lafız ilişkisinde açıklamaya çalıştı-

ğımız görüşlerimizi teyit eder mahiyettedir. A.Jeffery, ulaşabil-

diği kaynaklarda farklı kıraatlerin İbn Mesud'un mushafından

geldiğinin bazen açıkça söylendiğini, çoğu kere sadece İbn

Mesud'un kıratı (harf veya kıraat) olarak verildiğini nadiren de

kıraatların İbn'ü Mesud'un talebelerinden geldiğinin söylendi-

ğini yazmaktadır.

İbn Mes’ud Nüshası

SURE I

Ayetler arası

Abdullah İbn Mes’ud Nüs-hası

Hz.Osman Nüshası

��ل� �� 4/3

6/5 �� . إه�� أر�

أل�� 7/6

7 ��

SURE II

��ب �� 2/1� ذل� ال

�#�& - �#"ة 7/6 �#�وة

�+�د*"ن �+*"ن 9/8

إل1 ��/��.- #0��/��.�- 14/13

�8�6 أ�4ءت �456ءت 17/16

18/17 ��8* 58�0 �8: 18* -�0 ;-:

20/19 <=�+� <=+�


�8آ�� آ�� 20/19 �#"ا A�� ?�6وا �6? و�@"ا �6? 20/1920/19 BذهC . �0ء Bل�ه 23/21 ��D* 1�* ��أ��ل ��D* 1�* ��ل

ت 24/22� أ*�ت أ*�ت - أ*

�=.��ة �=.��ات 25/23

26/24 &4"E0و , E0 ��&4"

26/24 ��Fى 0? آ �@�A 0? آ��Fا و�.ى 0? آ��Fا �@�A 0? آ�F� و�. �� @�A 0? إ�K الA�@� �� HI�J 0? إ�K الHI�J"ن 26/2431/29 ��.4�* -.4�*

32/30 �� *�� أ*8�8

56زل�.I"6 �8"س ل.�8 36/34

ى 40/38.E0 ى.E0

اذآ�وا اذآ��وا 40/38�8"ن 42/39��8"ا ��

A�N�"ن 8�E�"ن 46/43

P� K �DH� Kخ� 48/45

�Q�"ن 49/46H� ن"RQ0��

51/48 A�-ا��+ ا��+��-

FE�"ا F�E�"ا 60/57

61/58 �.S��FT �.S��FT

6"�.� ث"�.� 61/5861/58 �V� ا�V� واذآ�و و��آ��وا و��آ��وا 63/60

68/64 �I ادع

70/65 �T�Dال �HDال

70/65 ?0��#�- ?0��#�- ?0�#�� ?0�#� ارأ�- 72/67� �6د�ارء�- 6

74/69 �XT YXT

XT"ة �XTوة 74/69وا 83/77DE� واDE� ونDE� ونDE�

83/77 ��Xح ��Xح �"ل��- . �"ل�"ا *�? -�"ل�"ا 83/7783/77 ��T [��T 85/79 �J�"/ �H��6

وه- 85/79J� خ�واP� دوه- وإن�J� رى�Iوإن 5��"آ- أ

85/79 �E6 �� EJ� ��

87/81 �� أ6��8 أ6

89/83 �TQV� قQV�

.�ح?80�ح 80��ح? 96/90

100/94 ?@H� ]�D�

*�هوا *"هوا 100/94101/95 �TQV� قQV�


102/96 ��Qه�8 0@�ر ��Qه- 0@�ر

أر*"�� - را*"�� 104/98 را*��

وK ال8#�آ�� وK ال8#�آ"ن 105/99

106/100 �X�� .�F80 _� �.+X�� أو &�a �� bb�a �bb� cbbX�� bb�& أو 5bb� �.bbX��ت �.�F� 0+�� .� أو

5I �eIل 108/102

111/105 �f��اV� أو �fرى �."د��V� ه"دا أو

114/108 �Jخ�� JSخ�

� 5X�لول 119/113 �eX� Kو

123/117 1�g� K �ى_� K

ال��Nل�8� ال��Nل8"ن 124/118

رK"H� ��0ن ر�0�� 127/121

128/122 -.��* B�و -.�I�� -أره ��* B�و ��I�� أر

أو:1 132/126 وو:�1

�� 1�0 أن �� 1�0 132/126137/131 �80 �� F80

139/133 ��"Aج�R�أ ��"Aج�R�أ

144/139 ?�DT ]�=�

148/143 �.�"4�� &�DT ��Eج i�� ول��i وج.& ه" �"ل�Q.� ول

6"لQ 6"ال 149/144

حj� �� أ�8�� 150/145

158/153 K أن أن

�=�"�ف �="ف 158/153 �="�ع خ��ا ��="�ع 0+�� 158/153159/154 ?��0 ]��0

N��ون ��@�ون 162/157

177/172 �Dأن� ال ��DXR� -K D- ��DXR��لl� ال -K أن ��Dال

��Dال l�ل

�H�� DTء 177/172 أن 50ن 177/172 وال8"6"ن وال8"�6� 177/172ه- E0."ده- 177/172.E0 . 178/173 mVHص ال�VHال

178/173 oD��6 ع�DQ��6 ودداتأ��م � 184/180E ودات E� ��أ��

أخ� أخ�ى 184/180 �="ع خ��ا �="�ع 0+�� 184/180 ال��j6 ال�6A"ث 187/183

��"آ- 191/187H� 1�� aلR�ام ح_X8ال ��"ه- *�H� Kو��"آ- T نr6 ?�6

�H� K�ام وRال _X8ال ��"ه- *� ح��H� 1��"آ- r6 ?�6ن �T��"آ-

أ8�T"ا 196/192 "A8�أ

196/192 Y�D8�ة إل1 الEوال . Y�D�8�ة ل��? لEوال وX6 K"ق وK جال 6] رj6 6] ر6"ث وX6 K"ق وK جال 197/193


r6ن� خ�� ال��اد ال��H"ى وخ�� ال��اد ال��H"ى 197/193198/19 4 QsRال -I16 �"ا -�Q0ر ��

-�Q0ر ��

198/194 16 -��g"ا 6@] �� ر0D� ان -�K ج��ح *��0�6�g"ا ح��e و�� sRال -Iج� 6] اث- �"ا�

u1 اHل�8 ا�

[bb@6 ا"bg�D� ان -��bb�* ح�bج� K-� �� ر0

B�V� ��8� آDX"ا B�V� �� اآ�DX"ا 202/198

ل8� ا��1H ل8� ا��1H ال��? 203/199

ال��? 204/200.#�X�ال��? و و�#.

v]ل 210/206��v

�& v 16�� ل�8gم . S[85��.- ال�? أن 5��.- ال��? وال

210/206 ��Cء ا�@T ��C1 ا@T 212/208 Y�Qز� �Qز�

أ��& واحة أ��& واحة �6خ�J�"ا 213/209

QwR*�? �� ال 213/209 �6? �� الQwR *�1 اIK]م H�"ل حH�H& ال��I") و(وزل�ل"ا 6�ل�ل"ا 214/210

-وزل�ل"ا م� زل�ل"ا و�H"ل

وزل�ل" ح��H� 1"ل ال��I"ل

��ل 217/214T �* ل��T

219/216 ��Fآ ��Dآ

F�أآ 219/216 �Dأآ �=.�ن ��=.��ن 222

P�ل"ن aل"ا 226

�6ءو �6ؤا �6.�� 226 0�دQه�� 0�د��.�� 228

�+��6 إ�K أن �+�6"اأن 8�H� K"ا حH"ق -. �+�6"ا 229

233 &*�4Qال� �Q8��-� ال��4 ��&*�

�@�ر� �@�رر 233 و*1� ال"ارس F�� ذل� و*�1 ال"ارث ذى ال�ح- ال�R8م F�� ذل� 233

�� ل- AX8�"ه�� DT� أن �_�E�"ه�� 236/237

AX8�"ه�� _�E�"ه�� 237/238

ةوال�V�"ا و*1� ال�V�"اة 238/239

240/241 -��- ال":��& Cزواج��* B��- وbbb��رون آ�bbb� ن"bbb�6"�� bbbوال� أزواج� و:��& Cزواج.-

241/242 &H��=8�ت ل�H��=8ل�

249/250 ��T �Kإ [��T �Kإ

253/254 E0 ��8ه- �� هE0 ��

الA�H"م . ال��Hم 255/256

255/256 ?Q�I�آ oIرض وC�8وات وا�Xال ?A�I�آ oIو 257/259 Y��ال=��"ت ال=�"ا

259/261 ��X�ه�ا /�E�� و��ا0� . وه�ا ��ا0� ل- ��Xل- �

?��X� و��ا0� ل- �

�Tل أ*�- �T� ا*�- 259/261


�Tل أول- �T- �+6 ��Tل �T – �+6� أول- 260/262

V6�ه�� V6�ه�� 260/262266/268 B�* أ*��ب

8�8��"ا 8��5�"ا 267/269

8g�@"ا 8g�@"ا 267/270

271/273 �� -E�6 ��8E�6

271/273 �QJ� و��QJ� و �275/276 &��Hن �"م ال"�"H� K - &��Hم ال"� l�8ن ال"�"H� K

56ذ�"ا H�56�"ا 279

ذو ذا 280

N�6�ة Qv��6 .- ]�N�6�و[ 280 X��ة X��"ر[ 280�T"ا 280V��T"ا �V� ��جE"ن ��دAون 281

��آQ� إحاه�8 اCخ�ى 6��آQ�ه� اCخ�ى 2826

�@�ر� �@�ر -�@�رر 282283 6 �JI 1�* -� وإن آ��- *JI 1�� ول- �-r6ن آ�

283 �D�� آ��D� آ284 �Jg�-بQ�E�ب - وQ�E� �Jg�6

والP8��"ن وa�� الP8��"ن 285

285 ?�Iور ?S�H0? ول�� آ�D? ورI�? آ Q�J�ق Q�Jق� . وTQ�J�"ن 285

SURE III

, الA�H"م ال��Hم 2/1

��ل أ��ل 3/2

7/5 uا �* �Kوإنء 5�و��? إ- &H�Hوان حuا �* K5و��? ا�

uا �K5�و��? إ -�E� ��و

��و�.- ��و�.- 13/11

اء ا 18/16.�u uا .�

18/16 K أن K ?أ�� 18/16 -S�H�8 الS�T 19/17 &��J��Rم ال[I|ا

��"ن ال�� T��" ال�� 21/20H�

�"دA ود�ت 30/28

33/30 �8R� ءال *8�ان ءال

�8آ�� آ�� 37/32

Q#D��ك 6��دا[ - 6��دا[ جD�� زآ�� 39/33

D�#�ك

1bb6 1Q�bbV� -S�bbT "bbوه &bb�S[8ال ?bb�6��د الR8�اب

�Tل�T Yل 42/37

43/38 ��ى 16 ال��Xج_I1 واEا وارآ o� 1Eى وارآ_I�وا�Eل��اآ

Q#D��ك لQ#D��ك 45/40

Yل�Tل- و�Tو Yل�T إذ 48/43 ?8Q�E�8? وQ�E�و


0~�& ��ت ��& - 0~��ت 49/43

49/43 �.+J�56 ?�6 cJ�56 �"ن 49/43��"ن 6�6 50/44 -��eل�8 وج uا ا"H��6 -�Q00~��ت �� ر

�8�6 1�"E/0? �� ا��ت وأ -��eج أد*"آ- إل�?

uا ا"H��bbbb6 -bbbb�Q0ر �bbbb� &bbbb�~0 -��bbbbeوج وأ/�E"ن

وأ�� 56�� 57/50

57/50 -.�Q656و -.�Q6"�6 I"اء *ل 64/57

73/66 1�P� 1� إنP� أن

73/66 uا �* uا �0 74/67 Am+� Am�+�

75/68 ?�8�� ?��5�

. أو16- �"6? 75/68

و��.- �� إن 5��?

]QدP�

رI"ن �رIQ"ن 79/73�

وK 5��آ- ل� 5��آ-و 80/74

��ب 81/75� ال��Q�D� ال�� أو�"ا ال

81/75 �TQV� قQV� ول" ل" 91/85

92/86 �� E0 ��8�

101/96 1�� 1��

104/100 �� وال�� وال

104/100 �X�و ��E�"ن u�0 *1� �� أ:�0.- ال8��eوأول

�eوأول �� ال8�

ج�ءه- ج�ء�.- 105/101

V��ون V��وا 111/107

ت 0ا 118/1140

�- T�ح 120/116DV� -�XX8�

121/117 ��P8�ىء ل"D� "D��P8ىء ال

122/118 -.A�8 ول�.Aول�

و�Iر*" وH0�I"ا 133/127

144/138 �Iر �IAال�

146/140 ��T ��T

رA�Q0"ن رA�Q0"ن 146/140

8E� �80�"ن 8E� �80 ��V0 ��V0�"ن 156/150

161/155 A�g� A�g�

��"ا �T��"ا 169/163T

171/165 uوا uوأن� ا

الH�ح الH�ح 172/166

175/169 -�6Q"+� ]ف أول��ءQ"+�

181/177 B��I B��I

�Tل"ا H�"ل"ن 181/177


H�"ل �Hل ل.-� , H�"ل ل.- , �H�ل 181/177��ب 187/184��- �� ال�� أو�"ا الA0وإذ أخ� ر

-.T�F�� , ب�� ال��Q�D� ال�� أو�"ا ال

��ب� وإذ أخ� ا�F�� uق ال�� أو�"ا ال

187/184 ?�"�Q�D� ل�Q�D��? ل188/185 ?��E6 &#86� أ1� �6ح .

-.��DXR� [6

�80 أ�"

SURE IV

�X�ءل"ن 5X�ل"ن 1

واCرح�م وC�0رح�م 16/5 -��Xأح - -��Xأح - -�Xأح -�X�ءا

ر�ا ر�ا 6/5 �JE4 -, 16�E4 �6�E4ء 9/10

و�� 5�آ� أ�"ال ال��8��r6 �8�v 1� 5�آ� 10/11 16 0=�? ��را وI"ف �EI 1�V��اف

} �b8إ�� b8�v 1��b�إن� ال�� 5�آ�"ن أ�"ال ال� �را وV�I�"ن �EI�ا0="�.- � 5�آ�"ن �6

ال�Jح#& �0ل�Jح#& 15/19

16/20 ?�"�EJ� ��وال��ان 5��.� وال�

وE� K@�"ه�� وK أن E�@�"ه�� 19/23

�#RJ� أن &�Q�D� &#ح�J0 ��5� أن T�=�را ا �� ذهTB�=�ر 20/24

ا1��K ال]ى 23/27

23/27 ��.��.Q�50 -��- ا�Kى دخ�DS�0ور -�S�bX� �b� -رآ"b_1 16 ح��- ال�DS�0ور ��.0 -� ا1��K دخ�

والVR8��ت والVR8��ت 24/28

24/28 -� وأح�� ل�- )و( . أح�� ل24/28 1f8X� �إل1 أج ��.�� .�� 25/30 ��Vأح ��Vأح

34/38 BD�g�ح"ا6� ل Y�ا"T �ال"�V�6ل . uا B�g�ت ل�N6ت ح��T ت�Rل��V�6ل .

وا1��K ل�.�� واR�:�61��K"ا إ 34/3834/38 o_@8ال oال8@�ج 37/41 �+D�0ل �+D�0ل

ذر�ة 8��& 40/44

��ى 43/46I رى��I

43/46 ��gال �� , �� S�gال �� ال��XQء �X�ءآ- 43/4643/46 A�568�8�"ا "ا�6 �� ال�� و�� ال�� 46/48

r6ذا P� K�"ن 5��"ن , r6ذن P� K�"ا 53/56

55/58 �: �:

آ��8 آ�� 56/59

خ�.- 57/60�I . -.�خ�I

��I"لوال . وإل1 ال��I"ل 59/62

60/63 �.0 ?0

66/69 [��T ��T


74/76 ?��P�X6 ?��P� ف"X6

أخ�ج�� ه�[ الH��& ال��Nل- أه�.� أخ�ج�� الH��& ال��1 آ��v Y�ل8& 75/77

ر�.� - � وأرI��كوإ�� آ�D��ه� *�� 79/81T ��وأ�.� *�� - *�� وأرI��ك�@T �8�وإ

وأرI��ك

وأرI��ك

81/83 -.�� YQ�D� Y��0)8R� ��( -.�� &JS�/ Y�0

50س �� 50س 84/86

84/86 1J�� <� 88/90 -.Xرآ� , -.Xرآ -.Xأرآ

أرآX"ا رآX"ا , رآXQ"ا 91/93

و�� آ�ن و�� "ن 92/94

�T"ا 92/94V��T"ا ��V� , ��E0ت 92/94�� E0��, 94/96 ��P� ��P�

ال 95/97*�H ون*�Hال

, ال@��ر ال@�� 95/97�H�ر�- 103/104Iإ -� أ/58��

109 ?�* -.�*

114 ?��P�X6 ?��P� ف"X6

128/127 �R�:أن أ - �Rأن :�ل �R�V� أن

129/128 &H��E� �.��5آ� آ&H��E8ل

135/134 ��H6 �ا 1��; أو�H6 أو �f�� ,

, ��اءون ��وAون 142/141

143/142 ��0�0�� , ��0�0��

وI"ف P�ت وP�Iت 146/145

152/151 -.��P�I -.��P� ف"I

157/156 ?�D� ?QD� ,

وال�8�H8� وال8�H8"ن 162/160

166/164 uا �� , ل�� اu ل

, أن �@�A"ا أن A�@� K"ا 176/175

SURE V

1 &8�.0 -� أح��Y ل�- 0.�8& أحY�� ل

R�امءا��Q� الY�D ال 1Q�a الY�D الR�ام 2

2/3 -� ح��- أح��

2/3 -��_� -��_�

Aوآ- 2/3V� وآ- إنA , أن :

ح�Y�Q ح�Qم 3/4

والT"8"ذة وال"�T�ة 3/4 وال��=�R& وال8�="ح& 3/43/4 oD�Xوأ - وأآ�� الoD�Xآ��& ال oD�Xو�� أآ� ال 4/6 ��D�� DQ�� ,

�8�8�"ا A�56"ا 6/96

أ*_�ت أ*_�ت 31/34


وال��Xرق وال��XرT& . وال��XرT"ن وال��Xر�Tت 38/42

أ��.�8 أ�8��.�8 38/4248/52 &E�� &*��

�X�ر*"ن X��*"ن 52/57

أ*�ة �N��ء 54/59

ال��6�� ال��Jر 54/5955/60 -��- �"لىAول�

ال�� 8�H�"ن وال�� 8�H�"ن 55/60 وال��Jر �� ال�� أ��آ"ا 57/62

Bbbbb@� �bbbb� اbbbb�* u�.- وجbbbbT -bbbb.�E�دة 60/65 -وخ��ز��

ال=��"تD*و

�bbbEوج ?bbb��* Bbbb@�و uا ?bbb�Eل �bbb� ��.- الH�دة وال+��ز��

- X0�=�ن - V0=�ن - X0=�ن 64/69

��ن=X0

��ن�/"XD

آ��8 آ�� 67/71 ��P8ل1 ال"� �f��* إن� �Q0ر �� Q0ر ��

69/73 �.Aإن� �� أ�

69/73 ��e0��Vوال , �.Aون �� أ�P0��Vوال آ��8 آ�� 70/74

��ه"ن ��."ن 79/82�

ت ا�8�Cن 89/91QH* �8�نCا -��H*

��E0ت 89/91� , أ��م أ��م �95/96 �F� ]6_�اؤ �F� 6_�اء

اCول��ن اCو�ل�� 107/106

114 ��"ن ��

اu إ�Q�� 1Qل.��Tل �Tل Q��5Iل.� 115

�DE6دك 118 �D* -.��r6دك

��- الE�� الJg"ر -الJg"ر ال��ح�- 118Rال ��Eال

SURE VI

16 u�ف اV� �فV�

وإ��1� وأ�� 19

�.-و�� آ�ن 6 23��.- ث-� �� آ�ن , ��6 �� ث-� ل- �

وT�ا وT�ا 25

��Qب 6] ��Qب 27� Kو

50 ��

52 Qوgاوة �0لg�0ل

56 Y��4 Y��4

57 QwR1 �0ل@H� �wRال AmH�

خ�� I�عأ 61 ]��6"�� ?��6"�

63 &Jخ� &�Jخ

71/70 A�� A��د

�."ا[ ال#��=�ن 71/70Iال#��/�� ا ?�".�Iا


71/70 ��Q�0 - ��أ ��Sا أخ�ج"ا H�"ل"ن أخ�ج"ا 93

نال." ال."ان 94 -bbb��- أ��.bbb- لbbb8*ز ��bbb�آ�ءآ- ال�bbb�

-��EJء

-��0 �� o�=H�

�- �b�آ�ؤا �b6 -b.أ�� -�b8*ز ��bءآ- ال��EJb�

-��0 o�=H�

95 �BRال w�6 , QBRال w�6ل

99 �fD�ج ��? ح+� �fD�ج ��? ح+�

ج��ت ج��ت اN��وا أ�@�وا

u ��آ�ء �� ال_�Q وه" 100 وجE�"ا-.H�خ .

-.H��آ�ء ال_�� وخ� u ا"�Eوج

ولH�"ل"ا )و( , لH�"ل"ا 105

درYI درYI , درI� , درس 105105 ?�Q�D�ل ?�Q�D�ل 109 K -.�ه- إذا ج�ء�.- أ��E#� ��و

. P��"ن

- و�� #E�آ- أ��.� إذا ج�ءت P� K��"ن

111 [�DT [DT

125 �EV�� , �E�V�

136/137 -.Sل#�آ� ��Sل#�آ�

ح_� ح�ج 138/139

139/140 mخ�ل , ?Vخ�ل &Vخ�ل

�6? ��آ�ء I �.�6"اء 139/140145/146 ?8E/ , ?8�E=� ?8E=�

145/146 uا ��g0 أه�� 0? ل uا ��gأه�� ل? ل" ��ء ول" ��ء 148/149

153/154 -�Q0وه�ا , وه�ا :�اط ر :�ا/1

وأن� ه�ا :�ا/1

ال��ى أحX� ال�� أحX�"ا 154/155

158/159 &�a ��تa �E0

T��6"ا T�6"ا 159/160

SURE VII

روى . أروى 20/19

T] ر8�v ��0�� أXJ�� إن ل- Jg�� ل�� و��ح�T �b�8ل"ا ر�0�� أJg� K� ل�� و��ح8�� 23/22

ذل� خ�� خ�� 26/25

أج�.- aج�ل.- 34/32

إذا ال�ارآ"ا أدرآ"ا إذا , إذا �ارآ"ا 38/36

40/38 �g:Cال_8� - وال_8� ا

ال_8� - ال_�8�

ال_8�

40/38 Q-I Q-I 40/38 � ال+��ط ال8+�47/45 YD�T Y6�:


0#�ا �#�ا 57/55

*1� أن 50ن - أن 105/103

��رك ��رك 127/124

127/124 �� ءال.�� إل. �"رث.� �"رQث.� 128/125

128/125 &DT�Eال &DT�Eال 137/133 �8E� o�V�

145/142 ?�X50ح �.�X50ح

148/146 -.Q��ح , -.Q��ح

رA0�� ر�0�� 149/148

154/153 �D: Y�I

�"ا 170/169X8�Iن إن� ال�� ا"�QX8� ��وال�

واذآ�وا و��آ��وا 171/170

187 �.0 �.�*

SURE VIII

eX��"�� *� ا�J�Cل eX��"�� ا�J�Cل 1

�- �8�6 �#�ج��- 0? 1��0 -��0 2 YT�6 Y�وج

6 �Q�0 ��D�

ذل�- ه�ا 14

19 o� uوا o� uوأن� ا

25 ��D�V� ��D�V�K أن B�V� - ل

�+"�"ا K �+"�"ا 27

�."ا ل�- - ل.- - ��."ا 38/39��

42/43 1�JAXوة الEوه- �0ل ��Eوة الE�0ل .

وةE�0ل

Q�#6د Q�#6ذ 57/59

BXR�K ال�� آJ�وا أ��.- HDI"ا 59/61

أ��.- HDI"ا -

��DXR�K �واJال�� آ

SURE IX

İbn Mesud’un mushafında bu sure besmele ile başlamaktadır.

. آ�> ��"ن ل8�#�آ�� لl� ل8�#�آ�� 7

7 اu وK ذ��& - *.�* .* .* ذ��& د��& 8

Q#D��ه- D�#�ه- 21

28 &�S�* &��* ‘

37 A�@� A�@�

ز�Q� ل.- I"ء ز�� ل.- I"ء 3738 -��T�F� -��Tاث��

زادوآ- زادآ- 47

51 ��D�V� �ه - ��DQ�V� ��D�V� �ل

54 ��DH�� DH�


أذن خ�� خ�� و رح8&أذن 61

رح8& رح8& 61/62

وا خ�> 81/82ET ه- خ]ف 50نEH80

*��- ح��- J�"ر رح�- 106/107

ل8� ح�رب ل8� ح�ر0"ا 107/108

109/110 ]Sا"T ?0 �6�.�ر 0? �6�.�ر

110/111 -.0"�T YEQ=T "ول" - ول-.0"�T YE�=T

-.0"�T o�=H� أن

50ن� ل.- ال_��& �0ل_��& 111/112

112/113 ��Rال ��0�Eال ��E0��ال ��ال�RS��X� ال��اآ�E� ال��Xج

. �� 0لE8�وف وال��ه��ا��

ون الRS�bbbbbb�X"ن ل��DS�bbbbbb"ناbbbbbb��Rون الbbbbbb0�Eال ال��اآbbbE"ن ال�bbb�Xجون ا�bbb��ون �bbb0لE8�وف

وال��ه"ن

��N6�Rن وال"N6�Rوال 117/118 &JS�/ ب"�T Y�آ�د � . �� زا ��w��6 ب"�T ��

119/120 �� o�

��Tد��Vال ��Tد��Vال 122/123 &DV* -.�� &JS�/ Qآ� �� &JS�/ -.�� &T�6 Qآ� ��

رجE"ا اD�H�"ا 122/123 K ��ون ل- ��و - K��ى 126/127

�� ث-� ل- ��"0"ن وK ه- ��آ��ون �� و�� آ��ون�

SURE X

2 B_* �D_*

ح�fH إ��? ح�fH أ��? 4

ؤا 0أ 4D�

لH@1 إل�.- أج�.- لH@�� إل�.- أج�.- 11/12

16/17 -� K أدر��- K أ��ر��-- C��ر�

أ��& واحة أ��& واحة *1� ال.ى 19/20

Q�X��آ- ��#�آ- 22/23

22/23 -� ج�� 0.- ج�� 022/23 � أح�� ح� زخ�ه� زخ�ر6.� 24/25

24/25 Y��و Yواز�� أ��ه� أ��ه- 24/25 D��"ا ��"ا 30/31

ى 35/36�.� K ىQ.� K

EJ��"ن EJ��"ن 36/37

42/43 o8�X� ن"E8�X�

أث-� إذا �� أث-� إذا 51/52

�6لJ��ح"ا 6�6�ح"ا 58/59

�"ن ��"ن 78/79�

81 �RI �RQXال

89 �ED��EDن �


أ��? K إل? إ��? K إل? 90

92 ��_�� Q_��

92 �Sاا�� - 0�050 ��D0 98 �[.6 K"�6

SURE XI

*��? إل�? 12/15

ج�ء E�? �� ج�ء�? ال8]ءآ& 12/15 I �#E0"ر X0"ر 13/16

16/19 [/�0 �/�0

�H6 ?�"T ?�"Tل �� T"م 25/27

ءا1�� رح8& �� *�ى 28/30

آ��8 آ�� 38/40

41/43 ��.��_ �.��_�

41/43 �.�I�� .�I�� 44/46 ��C1 ا@Tت *1� و"�Iوا

Qال_"دى

Qت *1� ال_"دى"�Iوا ��C1 ا@Tو -.

eX� [6�� أن 5X�ل1� 46/48

�� DT� ه�ا . �� DT� ه�ا الa�Hن 49/51

57/60 <�+�X� . <�+�X�

�@�Aو�? A�@� - ?�"VH��و[ 57/6071/74 S�T "8& وهS�T - &8S�T

lوه" ج�ل

&8S�T

72/75 c�� +��

72/75 أل أ��1 ��"ن ل1 ول �_�دل�� _�دل.- 74/77

78/80 jS�D+ت ال�eQ��Xال

81/83 Kو��6 إل�? أه�? آ�.- إ Hول *_"ز

�- أح�� YJ�� Kو

أY�� أ1�� 101/103

*"ن ال]�1 �*"ن 101/103� 1� ال� -زادوه زاده- 101/103 وآ�ل� آ�ل� 102/104

5�ت 1�5� - 5��"ن 105/107

111/113 �Kل��8 . إن آ�; إ f[وإن� آ

V��ون V��وا 113/115

116/118 &��H� &��H0

SURE XII

8 &DV* &DV*

10 -� .-�� . ��.- و��

10 ]"�Eواج ]"��H� K ]"Hوأل <I"� ا"��H� K 12 BE��و ".�� BE��و o��


17 �@�� wD�X�

DV6� جDV6 ��8�ا ج�8] 18

a��[ ح��8 و*�8� جE��[ ح��8 و*�8� 22

YH�� ا0C"اب وYH�� أ0"ا0.� و��*Y أث"ا0.� 23

23 Ye�ه Y�ه .ألJ�� وجا 25

31 �� . 5��

31 uح�ش ا - uا ��1 - ح��خ�uا - - u �#ح�ش - حuا

u ح�ش

0#�ا 0#�اء - 0#�ى - #0� 3133 AB:أ B:أ

35 1��* 1�� ح

36 �D�* خ8�ا

خD�ا ث��ا 3643 �0��I ت[D�I

. ��r6 ?�D�I 16 ?�D�I 16? أ1H0 ل? 47

�V�ون 49E� . �ونVE�

62 ?��Jل ?��Jل

64 ��N6�Rأرح- - خ�� ال ال��اح�8�

�N6خ�� ح�

65 1gD� 1gD�

دخ�"ا *I"� 1�> ءاوى إل�? أخ�[ . دخ�" *��? *�ف �"I> أخ�[ 69

70 �Eوج �Eج

70 Qأن �+�ج 56ذ �DT �� نQذP� ن�DEال

ث-� أذ�ن P�ذQن

71 ?��* -.��*

:"اع :"غ 72

- آ�A ذى *�ل- - آ�A *�ل- 76

آ�A ذى *�- *�ل-

آ�A ذى *�-

77 ]��I56 ه��I56

83 �E� K أن أن u1 اX*

روح 6@� 87

56وف ل�� ال�� . 56وف ل�� ال�� وأوT� رآ�0�� 88

90 10�T ?��0ه�ا أخ1 ه�ا أخ1 1��0 و

96 �DEى ال� ��0 �� #Dج�ء ال ��#Dج�ء ال

أ0"�? أ0"�? وإخ"�? 99/100

101/102 ��a - ��8��* 1��a - 1��8��*

8�#"ن - واCرض 8�#"ن 105��ن �a رضC�8ء وا�Xوال �.��*

��ن8�N*

واCرض A�8�ون

ه�[ ه�ا 108

110 Qآ0�"ا 0"اآ�


SURE XIII

T o=T=�ع 4

4 �.@E0 �@J�و �HX�.� �� ء واح�E0 1�*

�.b@E0 �bQ@J�و bء واح�b80 1HX��E0 1�*

8/9 �� - ��داد ��

�Iرب و�� ه" �Iرب 10/11

11/12 B�T�E� ت�DQHE�

وال�� *"ن �*"ن 14/15

و�� د*�ء �6د*"ا و�� د*�ء 14/1516/17 �T uل"ا ا�T �T uا �T

16/17 -A�+��A- - أ6+�� أ��6+��- أ6 أ86� أو�� 19

ر ل? 26H� . رH�

26 �XD�I �XD� 30/29 -.��* Yوأ��ل �IAال� �� Y�Iو �� أر

�.�"��B إT &g�0 �K"�.- ل�� ال uل.- 6@� ا �.�"�Q�D�و -.��*

--------------------------------

31/30 ��D�� le��

داره- د��ره- 31

Aوا :Aوا 33:

�F� �F�ل - أ�F�ل 35

��ب b�6? ل�bgت 36�وال��ى أ��ل�� إل�� ال��bJ�ت +� - ?b0 ن"b�حJ� ا"b��a ��bوال�

-- �� P� K�� 0?و��.

��ب �وال�� 6�E�" اCج� وP��"ن �0ل�80 أ��ل إل�� ه" الJ� ��P� AwR�ح"ن?0

�b80 �ح"نJ� ب��وال�� ءا��ه- ال أ��ل إل��

38 �I56 ��DT ��رضCه- ا�� DT ��

ال��Jر ال��6�ون 42

SURE XIV

6 -� إذ أ�_�آ- أخ�ج

5�ذ�ن . �Tل 7

7 �eل ?�"H1 لI"� ل�Tو �eول (?) إن� ل1�E ح�8� 7� إن� *�ا10 ل#8 ��Jآ �eل- . -� إن ��J�وا أ�

*�د وث8"د *�دا وث8"دا 9

18/21 <V* <:�*

أ:�.� ث�Y0 . ث�Y0 أ:�.� 16 اCرض 24/29 و6�*.� 16 ال�8�Xء و6�*.� 16 اCرض 24/29

ال�8�Xوات T�ارا وجE� ل�- اCرض 32/37 واCرض

ال�8�Xوات واCرض

ل"الى� ل"لى� 41/42


وإن آ�ن ��ه- وإن آ�د ��ه- - و�� آ�ن ��ه- 46/47

50/51 1�#g� 1#g�

SURE XV

ر�80 ر�8�0 2

و�Tل"ا . �Tل ال�� آJ�واو 6

*��? إل�? 67 &�S�� &�S�85�� 0ل

A�N6"ا لA�N"ا 14

�Q�ت RI�ت 15I

17 ��Eرح�- ل

وeQD�.- وأ*8�.- 51

إذ . ح�� 52

�"ج� �+> - �"اج� 53

Q#D��ك D�#�ك 53 Q#D��ون D�#�ون 54

�� رحEI �� &8& رح8& 56

65 ��J�� . YJ��

أن� دا0� وT�� ل? إن� دا0� - وT�� إن� دا0� 66

��ا 72I �Jن �.-ل"DE�� . 8."نE� -.��I �Jل

79 -�H�X� . ��D�

SURE XVI

9 -�� .��

YD�� +�ج 11

وال�A_"م وال�Q��ح 12

�8"ن وال�� 19�ون و�� D� ال��ي -�E�*"ن�

�� -�E�ن"��E� ��ون وA�X�

20 �e�� ن"H�+� K -.H�+ن آ"H�+� -وه �e�� ن"H�+� K

�"��6ه- , �"��6ه- 28/30�

ى - -�.Qى 37/39�ى �.Qى �..�

41/43 -.��"F�ل . -.��SQ"D�ل

8�v"ا 6��"ا 41/43 �"ح1 �"ح1 43/45

48/50 u _X� -.�S�8� �*أ�8��.- و �* u ا�_I �S�8�#ال�8�� وال �*

51/53 إ��8 ه" إل? واح إ��8 ه" أ�� إل? واح

نJ� "/�J��/"ن 62/64

��& لDE�ة 65/67

66/68 -��HX� -��HX�

ث8�ات اC*��ب وال��+�� +�ون 67/69��Xح �T�ج"ن ��? رز+�X� �ا�I

ثbbb8�ات ال��+�bbb� وا�bbb�*Cب ��+bbb�ون ��Xح �T�ا ورز�I ?��

��ون VD��ون 69/71J��

71/73

6@�"ا 0�اد�� رزT.- *1� ال�� Y أ�8��.- 6.- �6? ��آ�ء ��

0�ادQى


ون 71/73R_� -ه u�8ء اE�D6أ

73/75 -.T��ز K �� T8�� ل.- رز K ��

75/77 �Tي ه" و�� أ�� رز"�X� �ه��Xح

��Xح �Tرز �� ]��Tو�� رز

- �"جQ? - �"ج�? - �"ج�.? 76/78

�"ج�?

?.Qج"�

77/79 &*��Xال �Dخ &*��Xأ�� ال .

80/82 -��Ev �ح� "�-��Ev م .

81/83 YT�آ- وو�X� �ح� -�K[v 5�و� -��H� .

[�v w�خ

وإذا رءا إذا 85/87

ال�� 8�v"ا ال�� 8�v"ا 85/87 ��آ�ءه- ��آ�ءه- 16 ال��ر 86/88

KPء ��آ�ؤ��ه ��آ�ؤ�� 86/8896/98 ��Q6"�ل�_�� ل

97/99 -.��Q6"�ل�_��.- .(?) ل

ل�Dس - ل�Dس ال+"ف وال_"ع 112/113

ال+"ف وال_"ع

ل�Dس ال_"ع وال+"ف

115/116 uح��م ا . � -ح��م *��

124/125 YD�Xإ��8 أ��ل�� - إ�� أ��ل�� الYD�Xال

YD�Xال �Eج

SURE XVII

ل�] . �� ال�� 1

4 �f��* اf"�*

*�Dدا *��Dدا 5

I�_6"ا خ�� الQ��ر E�H6"ا aث�ر الQ��ر 59 D��# . �Q#D�

وT@1 . وو:�1 23/24

23/24 ك ال�D� إ�� واح�* Qن�g�D� إ�� وإ�� آ]ه�8

ه�8 أو bbbأح �bbbD�ك الbbb�* ��g�Dbbb� �bbbإ�� آ]ه�8

��ح� 6�ح� 37/39

Q�I ?eQ�I~�? - ?خ�eQ�I - F�Dت 38/40

44/46 YR�DI - رضCل? ا YR�DI وYR�DI ل? ال8�X"ات

�QDX� .

��ED"ن 47/50 -�A�N� �� ن"ED�� .إن �

*"ن �*"ن 57/59�

57/59 �Q0ر -.Q0ر أT�ب أT�ب درج�ت 57/59 VD��ة VD��ة 59/61

��& ل��س 6��& ل.- 60/626

62/64 ?�� Cح�� Cح

71/73 -.0��0 -.8�r0


ى أو�� 71/73� 86� أو1� 86� اه71/73 � �e�ءون56ولH� -.0�X�ءون _�ون حH� �e56ول FD��"ن FD��"ا 76/78

أو��- أو�"ا 85/87

93/95 Bزخ�ف . ذه

آ��8 آ�� 97/99

106/107 ]��T��6 - ��* ?�T�6

�+��E� K �.0 Y6ل V0 Y6�+�?0"�� و 110

SURE XVIII

*"ج� *"ج� 0� د�� 1

2 �#D� �Q#D�

�� أ6"اه.- �� أ6"اه.- �� ل.- *��.� �� 0.��ن 5/4

دا , (?) *دى 11/10*

16/15 uدو�� - �� دون ا �� uا �Kإ

17/16 A�S��اور ��و

N�.�وا . N�.�وا 20/19

0�� 0��ء 21/20

ولFD"ا و�Tل"ا ولFD"ا 25/24

25/24 &�I 5�ة j�ث ��I 5�ة j�ث *��ك *�� 28/27

33/31 �� آ�� ال_�� ءاY� أآ�.� آ]1�a � - f أآ�?آ�A ال_��

38/36 1Q0ه" ر �Kإل? إ K ��أ ��ل�� - لأ�� ل�� - ه" اu رK 1Q0 إل? إ�K ه"

1Q0ر uه" ا

1Q0ر uه" ا �� ل

��رو[ ��ر�? - ��ر�? 45/43

48/46 -��- اCو�ل 0� ز*8T�+8"�� آ�eج �bbb0 ة��bbb� آ- أو�ل�bbb�H�خ �bbb8آ �bbb�"8�eج -� ز*8

H�"ل H�"ل ل.- 52/50

�"اT[� �.ET"ه� 53/51

P��"ا Q0�0.- و�� E��.- إ�K أن 55/53�Jg�و�? 0� ��ون أن 5��.-X�و .

وobb�� bb� ال��bbس أن bb��P�"ا إذ ج�bbءه- �Jg�وا ر�0.- إ�K أن 5��.-X�ى و ال.

57/55 �Q�8�� ذآ�D�ذ �F86� أآ -�vو�� أ �Q�8�� ذآ

a �6ذا�.- وT�ا a �6ذا�.- وT�ا و*1� أ*��.- �=�ء 57/55 �� الH�ى . �� الH�ون ال+�ل�& 59/58

63/62 �� أرأY� أرأ�

إ�K ال#��=� أن أذآ�[ أذآQ�آ? - أن أذآ�[ إ�K ال#��=�ن 63/62 أ��ي . T"ل� 73/72

76/75 �Q�DRV� . ��DRV�

77/76 �H�� - �H��ض� - ل�H�� H��

ل��+�ت �K+�ت - ل�+�ت 77/76 �اقه�ا 6 . ه�ا الJ�اق 0�� و0�� 78/77

79/78 &Rل�: &��JI . &��JI

80/79 �A06+#�� 6+�ف ر


حe8& ح��& 86/84

�Tل"ا �Tل ال�� دو�.- 94/93

ز0� ز0� 96/95

�Iوى I"�ى 96/9596/95 ��D_6�� ال�Vال 96/95 �*�.� ?��* 102 ��N6أ BXR6أ

ادا �دا 109�

109 1@H� أن J�� أن دا �ادا 109�

SURE XIX

ذآ� رح8& رQ0� ال��ح8� إذ ��دا[ 2,3/1,2 زآ��ء �اء

[ زآbbbb�ي bbbbD* �bbbbQ0ر &bbbb8رح �bbbbا � ذآ �f�Jاء خإذ ��دى ر�0? �

Q#D��ك D�#�ك 7

8/9 �f��* . �f��*

18 �f�H� ن"� إن آ�f�H� Y� . إ�K أن �

19 B.�ل BهC

24 �.�R� �� .D/�+6 �.�R� �� 6��ده�

26 ��

26/27 ��: - ��8: ��":

27/28 �.�"T 18�? إلR� ?0 8�? . وج�ءتR� �.�"T ?0 Y�56

29/30 56��رت إل�? 56��رت إل1 �� 16 ال8.

31/32 Y�د Y�د

�Tل ا�T - uل - �Tل ا�T - uل 34/35

- wRال uل"ا ا�T

T"ل

��ث اCرض وارث"ا اCرض 40/41

42/43 Y0وا أ Y0أ ��

51/52 �f�D� �Tد�: �f�D� K"Iوآ�ن ر �V�+�

58/59 1�� 1��

58/59 �f��0 �f��0 ال�V�"ة ال�V�"ات 59/60

خ�"ن 60/61�I . خ�"ن�

ج��Y ج�& 61/62

��ل إH0 �K"ل 64/65� . ��50 �K��ل إ��

لX"ف أخ�ج 5Iخ�ج 66/67

69/70 �f��* �f��*

70/71 �f��: �f��:

إ�K وارده� ل��8 وارده� 71/72

ث-� ث-� 72/73

ورء�� ور��ء 74/75

75/77 -�E� u8�"ن . واE�X6

77/80 R�0 وج�� ال��ى�8R� �� أ�� رأ� أ6�أY� ال��ى آJ� 0~�� و�Tل


H"ل إذا AY� � .أ6�أY� ال��ى -0~�� Cو��

ولا ولا 77/80 و��ث? �� *�[ و5�� 6�دا K ��ل ل? 80/83

. وK ولا

و��ث? �� H�"ل و5�� 6�دا

90/92 ��*V�� 8"ات�Xد ال�� - �*�V�� -

�*�V��د - إن ��د ال8�X"ات ل��عV�� -ال8�X"ات ل

��د ال8�X"ات ��J=��ن�

إ1�a �K ال��ح8� ل1�a ��8 ال��ح8� - إa �Kت ال��ح8� 93/94

�D#�ل 97 �Q#D� ل

SURE XX

1 ?/ ?/

أ��ل�� *�� الa�Hن Q��ل *�� الa�Hن 2/1

2/1 1H#� ل�#1H ل15 -��> أ*8�.� ل1 6XJ� �� .�Jأخ �.�Jأخ

�� 16 ��& ��.� أآ 15� [6 &��aءا��& أآ�د �د �� P� K �� .0 ��P� K�� 0.� وآ��ب 0.� 16/17

و�� 8�0�� و�� ذا 16 �8�� 17/18

21/22 �.��Xه� آ�E�I إ�� .��I ه��E�I

ا�د وا�د 31/32

42/44 �.�� Kو �� Kو

K"H6 ل? H6] ل? 44/46

J��ط J��ط 45/47

46/48 o8Iأ �E� 1Q�6[ إ��+� K ل�T �R�ورآ�8 وأرى

��8 أo8I وأرىE� 1��6 إ��+� K ل�T

48/50 ��R�I �ابE80� آ��ب �80 إن� ال��8 0? و�"ل�1eج

�b� 1b�* �ابbEأوح� إل�� أن� ال T إ�� آ��ب و�"ل�1

50/52 ?H�خ ?H�خ

I"ى I"اء 58/60

59/61 -��- �"م ز��E� ى ال��T &��Qل �"*آ- �"م . �Tل و�"*

R�#� ال��س R�#� ال��س 59/6160,61/

62,63

6+�ج 6�*"ن RI o8_6�[ ث-� أ1� �Tل ل.- �"1I و��- H� K"ل"ا *1� . اu ال��ب

�-bث ]b�آ ob8_6 ن"b*�6 1ل�"�6�b�وا *1b� أ�T 1�ل ل.J� �bل -b�- �1bI"A و��

ال��? آ�0�

إن ه�ان لRX�ان إن ذان إ�I �Kح�ان 63/66

69/72 �RI آ� RI� آ�

حj� أ�� 69/72ل� P�� 0� وP�ث�ك *1� �� رأ�� 72/75

�� الQ�D��ت

� P�ث�ك *1� �� ج�ء�� الY�Q�Dل

80/82 -��_� -� أ�_��

81/83 1D@� -��* K uا ��R� ء��1 إن D@� -��* ��R�6

��ون ��وا 89/91


- P�D�م� : 94/95

96 &VDT YVDH6 6&@DT Y@DH

�� أث� , DT@�ت �� aث�ر 96 �.��D�6 ل"Iال�� .��H56ل &@DT

أث� 6�ث ال��I"ل وآ�ل�

DT@& �� أث� ال��I"ل D�6��.� وآ�ل�

97 ?J�+� ?J�+�

97 Y�v Y�v 97 �TQ�R�ول ?��R0��ل ?��TQ�R�ل

�"ن . ��Xءل"ن 103J+��

ث 113/112R� - ثR� ثR�

H�@1 إل�� وح�? H�@1 إل�� وح�? 114/113

? �=�ءه� 6�#> *�? و*� زوج 121/119�8.��* �JVوخ

Ybb4 ل.bbI �bb8"ءا�.�8 D6 �bb.�� [5آbb6 و/�JV+� �HJن *��.�8

��ب *��? وهى ث-� ��ب *��? رA0? وهى 122/1206 ?A0ر ?D� ث-� اج

123/121 �8��- وإ�� 5��5� ��r6

آ- �� 128

135 -�H�X8�اط الQV�اط الQVال

SURE XXI

4 ��QXال -�E� 1Q0ر �T ل"Hال -�E� 1Q0ر �T

0~�& آ�8 أرI� اCو�ل"ن 0��ت ال��1 أرI� 0.� اCو�ل"ن 5

24 1E� �� 1 ذآE� �� ذآ

24 1�DT �� 1� ذآDT �� ذآ أن� ال8�X"ات واCرض أن� اCرض وال�8�Xء 30/31

16 اCرض ل]رض 31/32

RDX�"ن 8E��"ن 33/34

خw� ا|�X�ن �� *_� خw� الE_� �� ا|�X�ن 37/38

43/44 -.XJ�أ o�� -.XJ�أ �V�

43/44 �� "8� وK ه- �� وK أ� أ�� أ�� 47/48

J6.��8 ه� 8��E6��ه� 79

80 -��VR�ل -��VR� ل

8E�� *8] دون �� g�"ص ل? و 82 ذل�

�� g�":"ن ل? و8E��"ن

94 �J�ان آJآ

ح�ام ح�م 95

حب جث 96

��ب 104��B ل�� ل�

SURE XXII

��ى 2X0 ��X0 رى

5 i�� 16 B�16 ر

5 1�6"bb�� bb� -��bb�ن"bb�� bb� -��bb�و

A��د �� -� ��"خ� و��

A��د �� -��"1�6 و�� -��


9 ?��H�� وH��? ول

وا�خ�ة وا�خ�ة 11

ل8� �� 13

15 ?E=Hث- ل� o=H�ث-� ل

19/20 �8V� اخ�8V"ا اخ

آ��8 �� آ 22

5�� 5��"ن 27/28

w�E� w�8* �."�ى 0? ال�Q��ح 31/32� ��Qى 0? ال�".�

وال18�H8 ال�V�"ة وال�8�H8� ال�V�"ة 35/36

.�0ل_�Dل H��"ل& :"ا6� . :"ا6� 36/37 .HE�"ل& ل_�Dل�0 :"ا6�-

:"اف�

39/40 uا ��DI 16 ن"��H� - ا"��T ن"��H�

46/45 ?��r6 �.��r6

SURE XXIII

14 �DV*�8 وN* &J=Aال� ��H�ث-� خ�8Rل ]��"X�6

* &J=Aال� ��Eث-� ج &H�Eال ��E_6 &H��8Rل ]��"Xث-� آ &g@�

&bbbH�Eال �bbb�H�+6 &bbbH�* &bbbJ=Aال� �bbb�H�خ �-bbbث ��"bbX�6 �bb8N* &gbb@8ال �bb�H�+6 &gbb@�

�8Rل -NEال

ءة I" ا أ�5#��[ �� #5��[ خ�H�أ

YD�� 0لAه� �+�ج �0لAه� - �+�ج الAه� 20

و:D� ا�آ�� و:D� ل��آ�� 21

21 �8� -��HX� �ةDEم ل�E�C�6 ال=�� وا �6 0="ن ا�E�Cم

6 -� ال�E�5م لDE�ة� وإن� ل

25 1� ح��1 ح�� ح�� *

آ- إذا 35/37Eإذا أ� -�آ- أ��E�أ

ون �"*�ون 36/38*"�

8�"ت وR� ��R�� و�8"ت 37/39

��ا�.- 54/56I �6 -6�ره- �6 8��.- �6روه

8�Aه- 0? 8�ده- 55/57

8��ة �8�ات 63/65

�V"ن *�1 أد�0رآ- ��V"ن 66/68�� -�0�H*1� أ*

�I��ا ��8Iا 67/69

�._�ون �._�Qون 67/69

وال5رض اCرض و�� 8.��0 71/73

ل��? ال� 87-89/89-91

إل? aل.& 91-93

ح@� 99/101

��Xءل"ن ��X�ءل"ن 101/103�

� ��"H��Hو�� 106/108

110/112 ��+I �f��+I

إ��Q ج��.- ال�"م إ�J* �Q"ت *�.- 111/113


SURE XXVI

/X- ط س م 1

4/3 ��N�6 Y��N6

4/3 &E4خ� ��E@خ آ��0"ا I�0"ل.- ل��8 ج�ءه- 6/5H6 6آ��0"ا H

رى و�@�w ل�ل� :رى 13/12: w�@�و

إذا وأ�� إذ أ�� 20/19

ال@��ل�Q� ال_�ه�� ربA رب� 24/23

إن� رI"ل�- ال��ى إن� ال��I"ل ال��ى 27/26

�ق والg8�بال8# ال8#�رق وال�g8رب 28/27

28/27 -� إن آ��- أن آ��E8"ن 39/38X� -��E8"ن و�Tل ال��س ه� أ�_� -� و�T� ل��س ه� أ�

40/39 -.�� oD��oD الR�X� ل��E�� إل1 الR�X�ة إن ه- �D�g"ن � ��E�ل�Dل�gة إن آ��"ا ه- ال

إذا ل8� ) إذا ل8�( 42/41

ح�رون . ح�درون 56

ED�56"ه- وا��ED"ه- 60

63 w��6 6�ق

64 ��Hوأزل ��Jوأزل

أ:�� أ:�� ه� ال.& ل�� 71

وال��ى �8��1� ث-� R�� ذا 1��R� ".6 AY�وإ 81

90 YHوأزل YJوأزل

111 �*�D�وأ �EDوا��

ون آ� �+�وا 129�+� -��Eل

137 w�ق - خ[� خw� اخ

�6ره�� 6�ه�� 149

�� - �� خw� ال��? ل�- - أ:�� 166 أ:�� ال��?

w�خ

6�_��? وأه�? ووا*�� أن P��? أه�? 170

176 &��Cا &��eل

205 �� أ6�أY� . أ6�أ�

r6 ��P8ن *V"ك وه- أه� 0�� ال 215�H6 ��V�+8وره=� ��.- ال

�Qإ� �H6 ك"V* نr6 8�"نE� ��8Q� 0�يء

227/228 B��H��D�H"ن - ��D�H"ن - �� B�H��

227/228 Qأى� إل1 أى 227/228 �� F80 لr6 -�v0.- أج� �� 8��"ن ��-

r6ل�� 0.- أج�ه- D: �80�وا

�� E0 �� "8�v

SURE XXVII

14 �f��* اf"�*

16 w=�� 8��* - w=�8�� أ��* ال=�� و��a �� آ�Q �1ء

w=�� 8Q�*


19 ��R4 �� 4ح

��H6 jل 2286 -

j��8�6

�H6ل�E0 �� j�86

ون 25_X� �[ا - ه_X� �[ه -

ون_X� �ه Kأ

وا_X� �Kأ

25 �D+ء الB+ال 16 ال8�X"ات �� ال8�X"ات 25 E��"ن E��"ن 25 إ��? وإ��? 30

32 &�4�T &E/�T

ج�ء ج�ءوا 36

أ8�Aو�� أ8�Aو�1Q - أ8�Aو1�� 36 أرجo أرجE"ا 37

37 -.0 �.0

*J* &��J�اة 39

أ�� أ*_� ��?أ�� Tل أر 40 ��a �-1 ثQ0ب ر�� أ�� ءا�� أN�� 16 آ

وإ�� أو�� ال�E- �� رQ0�� -وإ�� آ�� 42�.�DT ��

وأو�� الDT �� -�E�.� وآ��

إ��.� أ��.� 43

T�I�.� ��.�رج 44

44/45 Yل�T ?� �TلY ��8�6 دخ�

44/45 Y8�v T Y8�v 49/50 ��.� �� 8XH��? ث-� لQ�D� - 8�XH�"ا ل

��.� �� 8XH�8"ا ث-� لI�H�

D�ل u �bbb0 8"اbbbI�H� ل"ا�bbbT �-bbbث ?bbb�وأه ?bbb��Q��.� �� ?Qل�� ل"ل�"H�ل

0� اد�رك 0� ءادرك - 0� اد�رك - 0� ءأدرك 66/68

74/76 1J+� . A��

81/83 18Eى الو�� أن - و�� إن �.18Eى ال�.�

Y�18 و�� أEى ال.0

أن� 50ن� 82/84

87/89 ]"�a ]"�أ

91/93 1� ال��ى ال�

وأن أ��"ا الa�Hن . وأن ا�� الa�Hن 92/94

SURE XXVIII

, ��ى ��ى 6/5

7/6 ?�E4أن أر ?�E4ل��8 و ?�E4أن أر

ول� ول? 9/8

��"[ ��Tت *�� 9/8H�K 10/9 ��T 6��

10/9 ?0 �E#�ى 0? لD� ل11/10 B�ج� B�ج

11/10 �.��0K ?� Cخ11/10 B�ارت *�.- إل1 ج�"�6 B��ت 0? *� جVD6


15/14 ]��6 - ]�� 6"آ�[ 6�

17/16 Q1�� (�� ربE_� [6( 6�� أآ"ن

��ن 23X0دو�.- ا��أ�� ودو�.- ا��أ��ن ح� ��

أ��8 أي� اCج�� 28

32 ��Q6�� 6�ا�

35 �8��0 �D�6�8ذه�ED1 و80� ا�� ,

��8 ال�gلD"ن -EDو80� ا��.

�8�ED�8 و�� ا�� 0~�� أ�

38 ��Q=ى *1� الTل �� ه��ن أو�Tو . 0�6� ل1 :�ح�

1bل �bE�6ج ��Q=ل1 �� ه8� *1� ال T56و :�ح�

RI�ان – �Iح�ان ا��vه�ا 48

RI�ان �N�ه�ا - )ا��vه�ا(

RI�ان �N�ه�ا

ث8�ات ث8�ات 57

أول- �� ل.- -وجE�� ل.- ح�� 57�� (16 اCرض� �Q�8�(

أول- 8��Q� ل.- ح��

أ86� أ�� 61

66 Y�Q8E6 Y�8E6

��Xءل"ن ��X�ءل"ن 66� 82 uا A�� K"أن �� ل K"ل

82 <X+�K - <X+�K -

<QX+� ��0 B�Hل ��* uا -E� K"ل

<X+ل

86 ��E_� ��"��

SURE XXIX

8/7 ��Xح ��Xح

�"ن 17/16�8� K ن"H�+� ��إن� ال� K uدون ا �bbbbbb� ونbbbbbbDE� ��bbbbbbإن� ال��"ن�8�

25/24 -�و�+H�"ن - إ��8 �"د�ة 0�� إ6�� إ��8 �"د�ة

"�-� د�ة 0��

إ�� ل"ن *1� أه� ه�[ الH��& رج�ا إ�� I��"ن *��.� *�ا�0 �� ال�8�Xء 34/33 �� ال�8�Xء

�D"ت 41/40�Eال Y�0 �F8ت . أوث�� آ"D��Eال �F8أول��ء آ

إن� ال�V�"ة ��.1 ن� ال�V�"ة 5�� 0لE8�وف و��.1إ 45/44

0� ه" . 0� ه1 49/48

50/49 &�~0 ��5� K "��ت لa ?��* أ��ل K "ل

H�"ل �H�ل 55

58 -.��"F�ل , -.��SQ"D�ل

66 8�a �80��ه- - �E"ا X6"ف 8�E�"ن68��E"ا �T ف"Xل

8��E"ا� ول�

SURE XXX

الAX"أى الAX"ء 10/9

11/10 AيD� , ؤاD�

24/23 -��- أن ��


27/26 �Qأه"ن *��? . *��? ه�

8��E"اول� 34/33�8��E"ا - �8��E"ا 6��6

الQ�D والRD� الD�ور والRD"ر 41/40

49/48 )-.��* ( ?�DT ��. ?�DT �� -.��*

54/53 <E4 - �JE4 <E4 �JE4

ال�� آJ�وا �ةال�� P� K��"ن ��0خ 58

58 -� إن أ��- إ�K إ��8 أ�

SURE XXXI

رح8& 0#�ى 3/2

�D�ا 7/6�X� �اTو �.E8X� -�ا آ5ن لD��X� 1�ا ول�Tو

وأل1H �6 اCرض وجE� اCرض 10/9

�- ث-� 5�D�� آ� lJ0 �80 إل�� ج 15/14EY�8*

�- �80 آ��- 8E��"نeQD�56 -�Eث-� إل�1 ��ج

16/15 ��6 ��6

v.�ة وv �� . &�/�0.� ��.� و�� 0=� 20/19

وإذا �T� ل.- ا��ED"ا �� أ��ل ال��? ل �� رQ0�وإذا �T� ا��oD �� أ�� 21/20

25/24 o�8I ?ون إن� ال��R_� ?8& ال��E�D6أ-��*

u 0� أآF�ه- 8�E� K"ن8Rال �T

27/26 �R0و - Aاد"� ]E0 �� ]A8� �R0و ]�R0أ &EDI

�R0أ &EDI ]E0 �� ]A8� �RDوال

27/26 ]A8� - ]A8� ]E0 �� -

�R0أ &EDI ]A8� �R0و

]A8�

33/32 -� ا��H"ا ر�0�- . اخ#"ا ر�0

34 &��50 Q50ى

SÛRE XLIV

وج�ءه- رI"ل �D�� وج�ءه- رI"ل آ��- 13/12

16/15 �=D� �=D�

17/16 ��D� -��آ

أورث��ه� E6��ه� و��ه� 28/27

ال�Eاب *�اب 30/29

وK ه- V��ون وH=�� K"ن 41

49 -eال�� <�E�@ال -��R��الEال

وزوج��ه- و�د��ه- 54

54 l�DE0 ر"R0 ال8"ت /E- ال8"ت 56

SÛRE XLV

ءا��ت ��ت 4/3

4/3 uا �j0 �� AjD��

فواخ�] و �6 إخ�]ف 5/4


ءا��ت ��ت

9/8 -�* -�*

9/8 BEه�وا ه�وا و ل ه�ا هى ه�ا هى و0#�ى ل�� a��"ا 11/10

ل��_�ي ل�_�ي 14/13

XJ��6 �R�: �8* �� .��E6? و�� أI�ء �� *8� حX�& و�� أI�ء 6�.� 15/14

ه�ا �0�ن و�"*N& وهى 20/19��XR8�ل

ه�ا S�V0� ل��س وهى

23/22 Y�أ6�ا Y�أ6�ء

�#�وة �#�وة 23/22�R� ��R�� و8�"ت 24/23

اله� ده� 24/23��#5�� ه�[ ال

32/31 &*�Xوإن ال &*��Xو ال

و إذا �T� وإذا �T� ل.-

و0ا ل.- �� اu ال�wR وأ��ه- �� ل- 33/32��"�"ا DXR�"ن

و0ا ل.- �eQ�Iت �� *8�"ا وح�ق 0.- �� آ��"ا �.S�"نX� ?0

34/33 -�إ�� X��آ- وال��ر 5�و ل�- 80� آ��:�� -��DX"ن و�� ل�

�- هb�ا �"b� ء�bHل -��bX� �8آ- آ�X�� ال�"م ��Tو و5�واآ- ال��ر و��

��:�� Q� -� ل

SÛRE XLVI

4/3 -��ء��- أر أرأ�

*"ن �� *"ن 4/3� ��

5/4 K �� K ��

اث�رة أث�ة 5/4

10/9 -�� أرأ��- رأ�

12/11 ?�Qق ل0 �8�� V� قQV�

�"ى و0�� 15/14I1 إذا ا� ا و0��ح�1 إذ ح

ال�? ال�? *��? 17/16

17/16 �* o�دة ال�? أ��ا�� أن أرجD* ال�Hون

خY� الH�ون Tا�� ان أخ�ج وE�أ

20/19 ��- ول�ا��- 6� ال��DQ�/ -��g�أ ��DQ�/ -�Dأذه ��A- �6 ح��- ال

21/20 ]E0 ?J�و خ

8�=�آ- 8�=�� 24/23

�- 0? ه� ر�� 24/23�_E�I0� �� ا �T �0? ر� -��_E�I0� ه" �� ا

��ى ��ى 25/24

28/27 �� V� K"�6��.- إKه�.- ال-.�6a �� .�وDE�

-.�إ6

V� K "�6� ه- ال�� ا�+"اذوا �� دو��ل�? �� ء 28/27 دون ال�? 0�T�� ءال.&

ر 33/32H� �درH0


35/34 ��DT �� IAال� �� IAال� ��

SÛRE XLVII

Q��ل ل�� 2

4/5 E0 E0 �� r6

��"ا �T��"ا 4/5T

9/10 QwRأ��ل ال�? �� أ��ل ال�? �� ال ��

11/12 Aل1 ول�"�

أ*8�ل? *8�? 14/15

F�� أF��ل 15/16

آ8� خ�ل�� 6�.� أ0ا آ8� 15/17

وءا��ه- وا�=� ه- 17/19

�_�ء -��Nون -��Nون 18/20&*�Xال

N��ون

أن ��.- ��.- 18/20

ث& 20/22R� &8�R�

20/22 1#g8ال Q�#g8ال H�"ل ال�� و إذا ج�ء ال�� T "��a�ل"ا 20/22أ1�� أ�� 25/27

�+�ج �+�ج 37/39

ه�أ��- ه�ؤKء �*"ن ل�HJ�"ا �DI �6� ه�أ��- أKئ �*"ن إل�DI 1� ال�? 38/40 ال�?

SÛRE XLVIII

وE��ب ولQ�E�ب ال�? 6

[ - �T"� - "RDX�و[ - Q�E�رو[ - �P�"ا�ل - و�"�Tو[—E��رو[ - ل�P��"ا 9

10 Aال� ?��P�X6? ?��P�X6 �.- 650"اه.- 11�X50ل

EJ�� رح8& 11

�.- أه� أه�.- 12

15 uآ�- ا uآ]م ا

8�X�"ن 8�X�"ا 16

r6ن �=�E"ا r6ن �=�E"ا وHJ��"ا 16

18 �D��T ��J�56�ه- ال �D��T �R�وأث6 -.0�

خI Y�� ال�� خ�"ا 23T 1��I& اu ال

24 -.��- أ�XX8� أن �DT �� -.��* -�آJvأن أ E0 ��

��"ا ��ا��"ا 25

25 -��- 0_.�ل& 6��لD�V�6

26 �.0 �wأه�.� وأح �.0 �wوأه�.� أح

�+6�"ن K K�+6�"ا 27

28 ]D* �Iل? أر"Iر �Iأر

29 ?E� ;��*و ?E� ��وال�

أ�اء أ�ى 29


أث� aث�ر 29

29 ]"=� ?e=�

ل�J�ر ا ل�g�� 0.- لg�� اu 0.- ال�� آ�Jوا 29

SÛRE XLIX

2 :50-� - E�6��"ا 50:"ا��- -- "ا��DR�6

-� أ:"� �DR� أن

ل��H"ى ل.- ل��H"[ ول.- 3

�"ا 6DF��D"ا 66

7 -�*"=�- -��- �=�و*E�=�

9 [��Tا ��Tاا"�

�J�ء e�J�"ا 9

9 Kو �XH6�ءوا 6+�وا 0��.- �0ل��ED"ا ال."ى

ل Eا 0��.8� �0ل"R�:56 6�ءت "=XTوا

10 -�أخ"��- أخ"ا��- -إخ"ا�

*X* 1X"ا 11

11 ��X* 1X*

11 +X� K�ءوX� � ء�X� Kو

أ ABR� ل.- ABR�) ؟( 12

12 �� 13 uا -ل�E�ر6"ا 0��- وخ��آ- *�

�6��E"ا � _ل

uا �* -�ل�E�ر6"ا إن أآ��

إن� أآ��- وخ��رآ- 13

17 .�[I8�"ا -إIأن أ

إذ أ8�I"ا K �T 8��"ا *�� إI]�.- إن أ8�I"ا 17أن ها آ- إذ هاآ- 17

ل8�r��ن لIr�]م 17

SÛRE L

18/17 �J�� J��

��ات 19/18I �ة�I

"ت �0لQwRال8 الAwR �0ل8"ت 19/18

21/20 ?�Sوج�ءت وج�

ا 23/22��*- ��-ه�ا 8�� أY�� 0? لي� *?0 Y��ه�ا �� أ

��*

H�"ل H��ل 30/2930/29 �� 6 ه� ��

D�H�6"ا DH�6"ا 36/37


SÛRE LI

SÛRE LII

16 �Kإ��8 �_�ون �� ه� �_�ون إ

أل��ه- ل��ه- 21

25 -.@E0 1�* --.�6 �E0 1�*� �E0 1�*

43 -.� أم ل.- aل.& �� اu �5��6"ا 0~ل. �Q0�ن رRDI ��Tإن آ��"ا :�د

ربQ ال8X�ء و ال5رض *�8 JV�"ن

أم ل.- aل.& �� اu �5��6"ا 0~ل.�.- إن ��Tآ��"ا :�د

46 o6� K ��g� K

إن� ال�� آJ�وا ل.- *�اب �� 47�T �8�"ندون ذالE� K �آKو �D�

إن� ال�� آJ�وا ل.- *�اب دون ذال�

SÛRE LIII

الJ"�اد الJ"اد 11

?ا6�8�رو� أ6��8و�? 12

ه� ج��& *�ه- ج��ت 15�*

��ED"ن ��ED"ن 23

�& 6� ال8�X�وات 26S[8وآ- �� ال��.�وال* -�E�K 5رض K uا �Kإ

�*�J� oJ��A�.

وآ- �� 6� ال8�X�وات -

إن ��ED"ن إ�K الDQ� ��N�ع ال��Nإ�K إ 28/29

33/34 �� أJ4�أY� أ6�أ�

*�دا *�د 50/51

إ��? أه�� ال�Hون ال5ول1 وث8"د 50/51ه- 86� أ�H0ول�� E0 �

1H وأ��? أه�� *�دا ال5ول وث8"د �86 أ0

آ��J& وه� *1� الN�ل�8� ��ر ح��& 58

r6ذا ج�ءآ- �� ال��I"ل 60�"ن 0? و P� K��"ن R@�

�"ن R@� و

إ��8 �"*ون لV�دق إن� و* رQ0� لV�دق 5

7 �DRال �DRال

22 -�Tراز -�Tرز

40 ]��D�6 -��هD�6

44 w*ا"�Vال &H*�Vال

وT"م وT �6"م 46

56 ��P8ال �� l�rوال �rوالl

إن� اu ه" ال��زاق إ�� أ�� ال��زا�ق 58

r6ن� ل�� 8�v"ا ذ�"r6 �0ن� ل�- ذ�"0� 59


SÛRE LIV

4�E�"ا 4�E�"ا *�.� 2

7 &E��خ#�*� خ

10 �.E�� <�E4 �Qب أ�"�g� ��أ

12 ��_6 ��_6

��آ� ��آ� 15

أ*_�ز *_� 20

��ع ال��س �س :�*1�ع ال� 2031 &+J� &R�:

�.�م ج8"*.- 45I o8_�م ال.�I

6� ال��ر إل1 ال��ر 48

SÛRE LV

و وo4 خJ� و 7/6

8/7 K.- ا 6� ال"زن"g=� Kو �Kأ

9/8 �XH�ن �0لX�ال - X�ن ال"زن �0ل� �XHال"زن �0ل

وE4.� و�E4�ه� 9/10

ال_"ار ال_"ار 24

ال8�#~ت ال8�#~ت 24 ذو ذى 27

�� 6� ال8X�وات و ال5رض ق ال8�X�ء�� 6" 29

أT=�ر ال8�X�وات و اCرض أT=�ره� 33

�8� �"اv� �� ر و 35��* �I��I�R�

�8� �"اظ �� ر و R��س��* �I��

��0Q�ن .� �.8� 0��Qب 0.� ال8_��"ن �8"��ن �6.� وKآ��

�="6"ن �="6�ن 44

�="6"ن 0��.� �="��6 0��.8� 44 6�ش I�ر و 6�ش 54

�D�ق 54I�ق �� اD�Iإ �� D�ق �� ر6�ف 54Iا �� 56 ��.F8=� ��.F8=�

SÛRE LVI

10 Q�D��8ن �0ل�r�0 ن"H0�Xال) ?��*�? ال��ن ) الX]م��Qوذر A��* -.6

-.�E0�? وجR:أ �� u�ه- اJ=:اال8"ال� *1� ��ه- أولe� ه- ال�S�Jون ال�� ث"ن الJ�دوس ه- خ�لون

........ والH0��X"ن الH0��X"ن

*I 1��ر �"I &�4�ر �"4"�& 15

16 ��8*�� 0�H��

6��"ن 6��"ن 19

ح"ر *�� ح"را *�� 22


29/28 o�/ ��/

6�ش 6�ش 34/33

أو أجاد�� ال5و�ل"ن و0a�ؤ�� 48ه- أجE8"نE0

أو �0aؤ�� ال5و�ل"ن

�_� �_�ة 52

60 -��* ��8��ر�� 0��- حT

65 -��N6 --��N6 -��N6

75/74 oT"80 oT80"ا

79/78 �� K ال8=.��ون ال8�=.�Qون 79/78جQ�D� 1�* ��D? و رI"ل? ?��ل 0 79/78

ال�� أD6.�ا.�� ربQ الE�ل��8 &�S[8ن ال "*ون و�R_�

�� Q ر�بQ ال�Eل�8�

�� زT"نخ 81/79,80 أ86� ه�ا

أD6.�ا

ح�e�� ح�� إذ 84/83

SÛRE LVII

��ل ��ل 4

اN��و�� اN��و�� أ�.�"�� أخQ�و�� 13

E��- �� +�ج ال5رض �� ء �8�

�oJ 0? ال��س 13�� -�E� �6 ال5رض و�� +�ج s� �.��

10 �DT �DT ��

�� ذا ��ا 11

0�/�? �6? ال��ح8& 0�/�? ال��ح8& 11 و�vه�[ �� DT�? الE�اب �� H��ء v�ه�[ ال�Eاب 11

أل- أل8� 16/15

��ل أ��ل 16/15 6=�ل 6="�ل 16/1516/15 YXTو YXH6 ��ا[ JV��ا ث-� ��"ن ث-� ه�ج 6��"ن JV��ا 6��ن 20/196 s�.� �-ث

23 -� ءا��آ- أو��

25 �N��ول -�E�ول

26 DAال� ، &��Dة ��&ال��"DAال�

29 ?�6 ?0

SÛRE LVIII

1 o8X� T o8I T

�_�دل� R��ورك 1 أ��.��.- ��50.��.- 2

ل�P��"ا u�0 ورI"ل? ل8�E�"ا أن� اB��T u إذا د*"8�."ا 4/5

7/8 K -.I�دI "ه �Kإ &X8خ Kو -.E0را


K أرE0& إ�K اu خX��.- راE0.- و K و -.I�دI uا �Kإ &X8خ K و

وK أآ�F إ�K اE� u.- أ��T �� ذل� إذا أخ�وا 6� ال��ج�

Fأآ Kأد�� ذل� و -.E� "هK�إ

8/9 ?0"_� 80� *�8"ا 80� ا�

9/10 �� Q�D�ج"ا �0ل��6

وال��H"ى و/�*& ال��I"ل و K��ج"ا �0لrث- و ال�VE�ن

uا ا"Hل و��"I�ن ال��V*و

و��ج"ا

11/12 "�a و ال�� أو�"ا او

�- آ�ن خ��ا ل�-.r6ن ل- 13/14�E6 "ذ ل- ولr6

SÛRE LIX

�� د��ره- ل5و�ل الR#� ل5و�ل الR#� �� د��ره- 2

�- �� آ��- DXR�"ن 2��v �� 2 �� -.��"Vأن� ح-.�E� -.�"Vح -.�E� �� -.أ�� ال_]ء 2 -.��* ��D�ول" K أن آ

��A ل�0��E�ه- 6� ال�R�ة ال

ال_]ء -.��* uا B�ول" K أن آ��A ل0��E.- 6� ال

4 wT�#� Q�ق#�

5 � Kو �K1� أ:"ل? إ* ��"T -.��آuذن اr0

او ��آ�8"ه� 8S�T& *1� أ:"ل.� rD6ذن uا

وا0� ال�DX� وال8.�ج�� 6 uا ��DI

��D�Xوا0� ال

7 �[eل K �آ �"ن ��"ن � لI �� &J�دا��- آ�] ��"ن �+�

�- و �� 0 Y�0 �أه &�DR� �6 �6 uا ا"Hو ا�� ]"E�/56 ?0 -أ��آ ال�HEب�� uإن� �6 ا -��J�ل+�

آ� ل� ��"ن دولb0 &b�� ال�b��5ء �bb+6 ل"bbIآ- ال��bb�a �bb�و -��bb� -آ�bb.� �bb�و[ و

�bbbb� ?bbbbإن� ال�� ?bbbbا ال��"bbbbHا وا��".��bbbb6 ?bbbb�* ال�HEب

خ�ج"ا �� د��ره- و أS��0.- و 8 إخ"�.-

أخ�ج"ا �� د��ره- وأ�"ال.-

10 <Qوأل �DT �� 8ن�rوا ال�"D� ��ال� � �T"�0� وE_� K� �6.� �8�ا0�

K8�ن و�r�0ل ��"HDI ��ال� [� ��0"�T �6 �E_�

14 AY�أ. &��ت - أ�� 1��

17 �8.�0�H* �8.�DT�*

ذال6�� ال��ر خ�ل�� 6�.� و خ�ل�� 6� ال��ر وذال� 17 أ:R�ب ال_��& و أ:R�ب ال_��& 20

21 �*Q�V� �*QV��

21 �D1� ج* �Hن ألa�Hل" أن� ه�ا ال �Dن *1� جa�Hل" أ��ل�� ه�ا ال


SÛRE LX

3 Kو -��- أرح��* ��g� �ل�- أوKآ��K0� و �e�� uا �� -

-�Q�D� Y�0 �ل5ه

�- أرح��- ول� أول�دآ-EJ�� ل�

0�ءاؤ – ��D�أ�� 4 : uون �� دون اDE� �80 ��Jآ

��0 YETو T– ا�- و 00 ��Jآ��0��

�Jg� ل� ر�0 وK أ�� I5I �Qإ��Jg�ن� ل� و�� أ�� ل� –ل� I5ل

�- و0ا 0��0 ��Jآ

11 ��ء أح

11 -�DHE6 -�DT�E6

SÛRE LXI

I �RI�ح� 6

7 �*�� 1*�

*�اب أل�- ل�-*�اب ال5 10

و�_�هون.. P��"ن و ج�هوا.. a��"ا 11

X��آ� /�DQ& 6� ج��ت *ن ذل� 12-�NEز ال"Jال

�.�6 -�ول�- 6�.� أزواج �=.��ة وأ� خ�لون

14 -� آ"�"ا آ"�"ا أ�

أV��ر اV� u�ر ل��?أ 1414 ��Sا�I0�� إ �� &JS�/ ?E� Y��~6

�� ال�� a��"ا ��.- *1� *وQه-D56ث

��0 �� &JS�/ Y��e6 ��Sا�I�ت إJال�� وآ ��56 &JS�/

-a��"ا *1� *وQه

SÛRE LXII

ال8R�ر ح8�ر 5

8 --- ?��r6

EI�6"ا �6�@"ا 9

إل�.� إل�.8� 11

أو ل."ا �_�رة ل."ا أو �_�رة 11

SÛRE LXII

وا 1.� T�ل"ا �#.

6 �Jg�Iت تا�Jg�Iأ

6 �Jg� K �Jg� �ل 8 �E�8ة ج��Eة ال��Eال

�ق 10V�56 ق��:56

وأآ� وأآ"ن


SÛRE LXIV

6 -.��50 ?��50

أ#0� 6��J�ون I�0�.- وH�"ل"ن أ#0� 6

SÛRE LXV

1 / �DHه�ل�. ��.��Eل

1 �#RJ� &�Q�D� &#�حJ0 ��5� ذال�- ذال� 2

أج�.�� ءاج�ل.�� 4

�- و أHJ�"ا *��.�� وجآ- 6��I -آ�- �� وج��I

6 Q�@� K و -��X� �6 -ه"��Iا أ"H��.��*

��"ه�� ل�@�ره�� Iأ

7 ?Tر *��? رز�T ?Tر *��? رزT

11 ��.�F�

�.�F�

12 ?��ب ال��ي أ��ل��"ا *��- ال� ;�D�*��? mVT ?�6 ال�D�5�ء ال��

.��Iمأر"T 1إل ?�DT �� -

��"ا *��- ��aت اQ�D� u��ت� K"Iر

SÛRE LXVI

3 ?@E0 ف��* ?@E0 ف��*

4 Y�زا Yg: 6 �.��& VE� K"ن اu� .*��.� خ��S[

�e�� 8�� أ��ه-

�S[� �.��* ن"VE� K اد& �]ظ �uأ��ه- ا ��

�"م P� Kذن ل�� آJ�واوKه- 7-8�D"نE�X�

.arası .8-7

?E� ��ال� K و ?E� ا"��a ��ال�

واJ�� ل�� واJ�� ل�� ذ�"�0� 9 �J� ج�ه ال�J�ر و ال�H6��8� ر �0ل�H6��8�ألwR ال

12 �.�6 ?�6

SÛRE LXVII

[ ال8�� ل? ال8�� 1�0

J��وت A"J�ت 3

4 B��H�� B�H��

آ��8� آ� �� 8

9 -�� Iر -��8"ه- ج�ء�0��6 -��Tل.� و �- �� ء��* u��ل ا ��

�� u��ل ا �� T�0� و��ج�ء�� 6 ��ء

*"ن 27� �.0 -�0? ��*"ن آ� -� آ�


SÛRE LXVIII

8E�& رQ0� 80_�"ن0 80� أY8E� *�� 0_�ه� وK �_�"ن 2

ه�"ن 6�ه�"ا 9�6

أن إن 14

19 <�/ <S�/

خ��.� 24� K �.��خ� K أن

ح�د ح�د 25

0#�آS�.- 0#�آ.- 41

��آ�ء ��ك 4142 <#�� <#��

44 D� K�ونV 8�"نE� K

و أ�� وI"ف أ�� 45

إن� آ�ي وآ�ي 45 HF��"ن �#HJ"ن 46

49 ?��ارآ? �ارآ

51 ��"Hل��ه /��"Hل��ه ��"Hل��ل

SÛRE LXIX

9 ?E� �� ?�DT ��

12 �E� ��Q�D� 1�* ]�أذن *1� �� أ��ل� �.&E��I &�*وا

E��.� أذن وا*�&

ال+�/e"ن ال+�/"ن 37

SÛRE LXX

I– �S�I�ل – I�ل I�ل 1

3 s�ر�E8�رج الE8ال

E��ج E��ج 4

�� أد0� و�"ل�1 �� آ��ب و�"ل�1 17

*1� :]�.- :�"ا�.- 23

86�ل ال�� آJ�وا ل.- �86 36

SÛRE LXXI

أن أ��ر أ��ر 1

آ��8� آ�� 7/8

ل�Jg� ل.- لJg�� ل.- ذ�"0.- 7/8 /D/ �T�D�ق 15/14

23 �T"E� ث� و"g� ق"E� ث و"g�

25 �� -.��e=خ �� -.��e�=��8� خ

إ�� إن ��ره- �@�A"ا ر��0� إ�� إن ��ره- �=g"ا 27/28

ل"الي� ل"لي� 28/29

SÛRE LXXII

أوح� وح� 1

�+�ف �+> 13


وأح�ط وأح=�� 28

SÛRE LXXIII

7 �+DI �RDI

ال8#�ق والg8�ب ال8#�رق والg8�رب 9

�D�� إن آ�> ��H"ن �"�� _E� ال"لان 17-��Jآ

-��Jن إن آ"H�� آ�> �

Qر دو�? 20H� Kال��.�ر و. ----------------------------------------- -��* �E_��و�� أراد أ -�6�راد أن ��"ب *��

�� X�� ج �6��"اRوة �� ال[Q� .ال اu وأ*N- ل5ج�آ-�* -�و[ ه" خ�� ل_�. و[ *� اu ه" خ��ا و أ*N- أج�ا_�

ال��.�ر

6��ب *��- T�6�ءوا ��X�� الa�Hن

SÛRE LXXIV

ال�Aج� ال�Qج� 5

6 �F��X� أن �F��X�

إذ أد0� إذا أد0� 33/36

42/43 -��Iر �� أ�J��- �� أ�A.� ال��I ��

SÛRE LXXV

9 �8Hوال l8#0�� ال o88� وجHوال l8#ال o8وج

17,18,

19

Tو ?E8�أ��[�إن� *�� جT ذاr6 ?0 ]أ �Tاء�? �� ال�Hاءة ث-� إن� *�� 0��?

?E8إن� *�� ج...........

SÛRE LXXVI

إ�� أ�� 3

�� آ5س آ�J: �I5اء 5

آ6�"را 6�T"را 5 دا�� 14 دا��&

T"ار�� ا T"ار��ا 15

T"ار��ا T"ار�� 16

18 ��DX�I [�DX�I

21 -.� *�ل�.- *�ل�

أI�ور أI�و�� 21 �#�ءون �#�ؤن 30

أن �#�ء �� #�ء 30 �ل�8�و ال�N ول�N�ل�8� 31

SÛRE LXXVII

8 YX8/ YX8/

9 Y6�ج Y6�ج

10 YJX� YJX�

12 Y�أج Y�Qأج


11 Y�QTو Y�QTأ

17 -.ED��Iو -.ED� ث-� �

رون 23�H8ال الH�درون

آ�لVH� لVH�آ� 32

ج8�ل& 33 Yج8�ل

SÛRE LXXVIII

1 ��8* �-*

�X�ءل"ن ��X�ءل"ن 1� *� ال��D�ء *� ه�ا ال��D�ء 2

�� ال�VE8ات �0ل�VE8ات 14

23 ��F�Dل ��F0K

X� �T�X��ق 25

E8X�"ن E�8X�"ن 35

36 ��X0�� حXح

ال��ح8�ن ال��ح8�ن 37

37 Qرب Aرب

SÛRE LXXIX

5 ��"�X� �0 ه� ال58وى �#Rال&*�Xال �*

.ıaras lertaye .5-6

�+�ة ��خ�ة 11

اذهB هBأن اذ 17

19 �� و أه�� وإ��Q أه

35 -�E� ��آ��

Q�0زت أ0�زت 36

��ى رأى

SÛRE LXXX

أن ءأن 2

أ�� 56 �� 5

SÛRE LXXXI

8 Y5لI Y�eI

9 Y��T Y��T

11 Y=#T Y=#آ

24 ��N0 ��@0

SÛRE LXXXIII

�"م �"م 6

17 -� ث-� H��ل ه�ا ال��ي آ��- ث-� إ��? H�"ل ل.- ه�ا �� آ�

28 ��* �� *

er arasıayetl.29-28 . ه�ا ج�اء 80� آ��"ا 8E��"ن 28/29


SÛRE LXXXIV

7/8 ?��8�0 ?0�� DI�R�6? اu ح��X� �0�Xا ��56 �� ج�ء آ

ل��آ��D ل��آ�� 19

ح�ل 19E0 K�8�ء ح�Xال wD/ �* �HD/

SÛRE LXXXV

إذه- �"�.- 6

SÛRE LXXXVI

17 �.��6 6�Q.8

SÛRE LXXXVII

16 -� 0� 0� أ�

P�ث�ون P�ث�ون 16 الA�� الA�� *1� ا�خ�ة 16

SÛRE LXXXVIII

ح��& ح8�& 4

17 Q�0r0� الrال 24 ?0Q�E� ?��r6 ?0Q�E�6

SÛRE LXXXIX

ل"��و ؤل"�� 3/2

E0�د E0�د 6/5 4�R�"ن 4�R�"ن 18/19

ي 29D* _I �6 �ديD* �6 30 �� ج�� 6 ج��

SÛRE XCII

2 1��_�� 1��_�

3 w�وال��ي خ w�و�� خ 14 1�N�� 1�N��

SÛRE XCIII

5 ��=E�Xل X�ل�=E� ف"

8 �8�* [S�* 9 �.�� .H�

SÛRE XCIV

وو�E4� *�� وزرك وح�� *�� وT�ك 2

SÛRE XCV

�I ��I�ء 2

5 ��6��X6�� ال��I


SÛRE XCVI

9 �� أرأY� أرأ�

15 �EJI5ل �EJX�ل

��د�? إل1 ��د�? 17

SÛRE XCVII

4 �8R� لaو �8R� 1�* -.Q0ر �* ��Q أ��0

r0ذن رQ0.- �� آ�Q أ��

SÛRE XCVIII

��ب 1��ب ل- �� ال�� آJ�وا �� أه� ل- �� ال8#�آ"ن وأه� ال� ال

2 K"Iل ر"Iر

وا 5/4DE� أن �Kوا إDE�ل �Kإ

SÛRE XCIX

Qث �QD��ء 4R�

SÛRE C

9 �FR0 �FE0

11 ��D0.- خ �e�"� ?إ�� D+ل �e�"� -.0 -.�0إن� ر

SÛRE CI

5/4 <AVآ�ل �.Eآ�ل

9/6 ?A�r6 ?A�56

ح��& ح8�& 11/8

SÛRE CII

5 ��H�ال �wح ��H�ال -�*

SÛRE CIII

� �� ا��ن ��* وا�� إ* ا� (ی' * &%� إ�$ #� ا�� ه وإ� �* ��2��3 �,ى #0/,ا و.,اص,ب

�� إ* ا� (ی' #0/,ا* و إ� � 5�%� إ�$ #� ا�� ه * وا� � ا��ن 45�

SÛRE CIV

ل��Q ه8�ة ول8�ة ل�.8�ة وال8��ة 1

4 &8/�R8& ال=Rال

5 &8/�R8&ا ال=Rل

9 8E0 8* �6

SÛRE CVI

1 ��T ل�]ف ��T ف[�rل

SÛRE CVII

1 �� أرأY� أرأ�


1 �� ب ال�� الI�ه"ن Kه"ن 5

ال�� ه- ��اءون ال�� ه- إ��8� ��اءون ال��س 6

SÛRE CIX

T� �� أ�A.� ل�� آJ�وا T� ل�� آJ�وا 1

SÛRE CXI

1 �B� Tو �B�

2 BX� آBX اآ3 �Q�V�I 1�V�I

4 ?�ا��أ�? ��

4 B=R�ح8�ل& ل B=Rح8�ل& ال

SÛRE CXII

1 -------- �T

1 أح ال"اح ال�? ------- 23 ل- �� و ل- �"ل ل- �"ل ول- ��

Not:1. İbn Mesu’d’un mushafında “Muavvizeteyn” su-releri mevcut değildir.

2.Yukarıda İbn Mes’ud’a ait mushafta zikredilen kıraat-lerin aynı zamanda pek çok sahabe tarafından da okuduğunu

kaynakçada gösterilen eserler zikretmektedir.

Kaynakça

1. Ebu Hayyan, el-Bahru’l-Muhit, I-VIII, Mısır 1328. 2. Âlûsî, Ruhu’l-Meâni fi Tesiri’l-Kur’an ve Seb’u’-

Mesâni, I-XXX, Mısır tarihsiz. 3. Beğâvi, Meâlimü’t-Tenzil, I-VII, Mısır 1332

(Tefsirü’l-Hâzin’in sayfa kenarında) 4. Beydâvi, Envarü’t-Tenzil ve Esrarü’t-Te’vil, Mısır

1330. 5. Belâvi, Kitabu Elif Bâ, I-II, Mısır 1287. 6. Bennâ, İthafu Fuzelai’l-Beşer fi’l-Kıraati’l-

Erbeati’l-Aşer, Mısır 1317. 7. Fahreddin er-Râzi, Mefatihu’l-Ğayb, I-VIII, Mısır

1327. 8. Ferrâ, Kitabu Meâni’l-Kur’an, İstanbul yazması,

Nur-u Osmaniye 459. 9. İbnu’l-Enbâri, Kitabü’l-İnsaf, ed. Gotthold Weil,

Leiden 1913. 10. İbn Hişam, Muğni’l-Lebîb, Mısır 1347. 11. İbn Hişam, Tehzibü’l-Tevazih, Mısır 1329.


12. İbn Cinnî, Nichtkanonische Koranlesarten im Muhtasab des Ibn Ğinni, von G. Bergstrasser, München 1933.

13. İbn Hâleveyh, Ibn Hâlawaihs Sammlung nichtkanonischer Koranlesarten, herausgegeben von G. Bergstrasser, İstanbul 1934.

14. İbn Manzur, Lisanü’l-Arab, I-XX, Mısır 1307. 15. İbn Yaîş, Commentary to the Mufassal, ed. Jahn,

I-II, Leipzig 1882. 16. Hafâcî, İnayetü’l-Kâdi ve Kifayetü’r-Râzi, I-VIII,

Mısır 1283. 17. Marandî, Kurrât ani’-l-Kurrâ, Escorial yazması

1337. 18. Muttakî el-Hindî, Kenzü’l-Ummâl, I-II,

Haydarabad 1312. 19. Nesefi, Medarikü’t-Tenzil ve Hakaiku’t-Te’vil, I-IV,

Mısır 1333. 20. Nisaburi, Garaibü’l-Kur’an (Tefsirü’t-Taberi’nin

sayfa kenarında) 21. Kunevî, Haşiye ale’l-Beydâvî, I-VII, İstanbul

1285. 22. Kurtubi, el-Câmi li-Ahkami’l-Kur’an, I-II (şu ana

kadar tüm nüshaları basılmıştır), Mısır 1935. 23. Şevkani, Fethü’l-Kadîr, I-V, Mısır 1349. 24. Sibeveyh, Le Livre de Sibawaih, ed. Derenbourg,

I-II, Paris 1889. 25. Suyuti, el-İtkân fi Ulumi’l-Kur’an, ed. Sprenger,

Kalküta 1857. 26. Suyuti, ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsiri’l-Me’sûr, I-

VI, Mısır 1314. 27. Suyuti, el-Müzhir, I-II, Mısır 1282. 28. Taberi, Câmiu’l-Beyan fi Tefsiri’l-Kur’an, I-XXX,

Mısır 1330. 29. Tabersî, Mecmau’l-Beyan fi Ulumi’l-Kur’an, I-II,

Tahran 1304. 30. Ukberî, İmlâ fi’l-İrab ve’l-Kırâât fi Cemî’l-Kur’an,

Mısır 1321. 31. Ukberî, İrabu’l-Kırââti’ş-Şâzze, Mingana İslamic

Arabic yazması 1649. 32. Zemahşeri, el-Keşşaf, Kalküta 1861.

prof.dr. m. kemal at k - eskieserler | eski eserler | … (655).pdf · prof.dr. m. kemal at İk *...

Documents